Wydawca:Wydawca: WYDAWNICTWO Wydawnictw ZIEMIAo Ziemia K£ODZKA, Kłodzk SPCzSa, SPCzS i OKiS i OKiS Indeks:Indeks: 383 864, 383 ISSN 864, 1234-9208ISSN 1234-9208 Czerwiec/Červen/JuniLuty/Únor/February 2011 2013 Nr Nr200 227

www.umwd.pl 'RÀQDQVRZDQR]HŋURGNyZ0LQLVWUD.XOWXU\ 'RÀQDQVRZDQR]EXGŧHWX )HVWLZDOGRÀQDQVRZDQ\ L']LHG]LFWZD1DURGRZHJR 3RZLDWX.ãRG]NLHJR SU]H]JPLQĕ'XV]QLNL²=GUyM )XQGDFMD0LĕG]\QDURGRZ\FK)HVWLZDOL &KRSLQRZVNLFKZ'XV]QLNDFK²=GURMX

Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 3

Spis treści Obsah Inhaltsverzeichnis Julian Golak - Święto Przewodników Julian Golak - Svátek turistických průvodců s. 4 Julian Golak – Fest der Reiseführer s. 4 Turystycznych str. 4 Julian Golak - XI. vědomostní turnaj První pomoc s. 5 Julian Golak – XI. Wissensturnier „Erste Hilfe” s. 5 Tadeusz Bieda - Politische Veränderungen im Glatzer Julian Golak - XI Turniej Wiedzy „Pierwsza Pomoc” str. 5 Tadeusz Bieda - Politické změny v Kladsku Land 1989-2011 s. 8 Tadeusz Bieda - Przemiany polityczne 1989-2011 s. 8 Ks. prof. dr hab. Tadeusz Fitych – WÜNSCHELBURG na ziemi kłodzkiej w latach 1989-2011 str. 8 Ks. prof. dr hab. Tadeusz Fitych - Radków a mladí UND DIE JUNGEN SCHÜTZER DES SACRUM (An der Ks. prof. dr hab. Tadeusz Fitych - Radków i młodzi ochránci církevních památek (v okolí Hejšoviny Heuscheuer wurden Wegkreuze und Bildstöcke aus strażnicy sacrum (Pod Szczelińcami udokumentowano byla zmapována boží muka a kapličky XVI. I- XX. Jahrhundert dokumentiert) s. 16 przydrożne krzyże i kapliczki XVII-XX w.) str. 16 ze 17.-20. století) s. 16 Konrad Kazimierz Czapliński - Sanktuarium der Konrad Kazimierz Czapliński - Sanktuarium Konrad Kazimierz Czapliński - poutní místo Panny Schmerzhaften Muttergottes in der Kirche St. Katharina Matki Bożej Bolesnej w kościele pw. św. Katarzyny Marie Bolestné v kostele sv. Kateřiny Alexandrijské von Alexandrien in Altwilmsdorf) s. 21 Aleksandryjskiej w Starym Wielisławiu str. 21 ve Starém Wielisławu s. 21 Henryk Grzybowski – Besetzung von Habelschwerdt Henryk Grzybowski - Zajazd na Bystrzycę Kłodzką während des Bayerischen Erbfolgekrieges am 22. Henryk Grzybowski - Napadení Kladské Bystřice w czasie wojny o sukcesję bawarską Oktober 1778 s. 22 za války o bavorské dědictví 22. října 1778 s. 22 22 października 1778 r. str. 22 Věra Kopecká – Die Botschaft an die Nachfolger Věra Kopecká - Odkaz budoucím - první česko-polský Věra Kopecká - Przesłanie dla potomnych – pierwszy - die erste tschechisch-polnische Freilichtmalerei malířský plenér v Křinicích s. 25 in Křinicach s. 24 czesko-polski plener malarski w Křinicach str. 24 Andrzej Prasał - Dr. Wilhelm Hohaus (1844-1909), Věra Kopecká - Odkaz budoucím - první česko-polský Ryszard Grzelakowski - Ziemia Kłodzka – wiedzieć velký děkan a apoštolský pronotář s. 26 malířský plenér v Křinicích s. 25 więcej – zobacz i poznaj dawny Świat Ryszard Grzelakowski - Kladsko - vědět více - Andrzej Prasał - DR. Wilhelm Hohaus (1844-1909), ulicy Kłodzkiej w Dusznikach Zdroju. str. 28 prohlédněte se a poznejte historii Kladské ulice Grossdechant und Apostolischer Protonotar s. 26 Joseph Wittig - Hrabstwo Kłodzkie Kraj Maryjny str. 30 v Dušníkách s. 28 Ryszard Grzelakowski – Glatzer Land – mehr wissen - Wystawa „Schlabs poszukujący. Fotografia sehen und erleben Sie die alte Glatzer Straße Výstava „Schlabs hledající. Fotografie z lat 1952-1957" str. 33 in Bad Reinerz s. 28 z let 1952-1957" s. 33 Koncert Gogol Bordello str. 33 Die Ausstellung "Der suchende Schlabs. Fotografie Koncert Gogol Bordello s. 33 XIII Festiwal Kultury aus den Jahren 1952-1957" s. 33 XIII. Festival jihoslovanské kultury 2013 s. 34 Południowosłowiańskiej 2013 str. 34 Konzert Gogol Bordello s. 33 Open Summer Festival str. 34 Open Summer Festival s. 34 XIII. Festival der südslawischen Kultur 2013 s. 34 Koncert Sinead O’Connor str. 34 Koncert Sinead O’Connor s. 34 Open Summer Festival s. 34 Konzert Sinead O’Connor s. 34 Koncert Marizy str. 35 Koncert Marizy s. 35 Marizas Konzert s. 35 Uroczystość wręczenie NAGRODY „ODRY” Slavnostní předání cen kulturního měsíčníku Odra Die Preisverleihung der Monatsschrift "ODRA" für za rok 2012 str. 35 za rok 2012 s. 35 das Jahr 2012 s. 35 Brave Festival 2013: Zaginiony rytm str. 35 Brave Festival 2013: Ztracený rytmus s. 35 Brave Festival 2013: Der verlorene Rhythmus s. 35 Mezinárodní taneční festival - Landecké baletní Międzynarodowy Festiwal Tańca - Lądeckie Internationales Tanzfestival – Bad Landecker Lato Baletowe str. 36 léto s. 36 Ballettsommer s. 36 Slot Art Festival str. 36 Slot Art Festival s. 36 Slot Art Festival s. 36 Castle Party str. 36 Castle Party s. 36 Castle Party s. 36

Wydawca/nakladatel/herausgeber: Redaktor Naczelny/Šéfredaktor/Chefredakteur: Regionalny miesiêcznik transgraniczny Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej Teresa Bazała. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka 57-400 Nowa Ruda, ul. Boh.Getta 4, Redakcja/redakce/redaktion: Helmut Dohnalek tel./fax +48 74 8725308, [email protected] (red. czeska), Joanna Golak, Julian Golak, Współwydawcy/spolunakladatelé/mitherausgeber: Regionalny Miesięcznik Transgraniczny. Ukazuje się od 1989 r. Ryszard Grzelakowski, Josef Krám (red. czeska), Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu Elisabeth ­Kynast-Schmidt (red. niemiecka), 57-400 Nowa Ruda, ul. Boh. Getta 4 Warcisław Martynowski, ­Petr Neuman (red. czeska), tel./fax 74 872 53 08 Czasopismo Ziemia Kłodzka jest dofinansowane e-mail: [email protected] przez Samorząd Województwa Dolnośląskiego www.dolnyslask.pl Irena ­Rogowska, Jacek Suchodolski, Horst Ulbrich, www.ziemia.klodzka.com Nakład/náklad/auflage: 2000 egz/kopie/exemplare Manfred Spata (red. niemiecka). Druk/tisk/druck: Usługi Poligraficzne Bogdan Kokot vel Ko­kociński, 57-400 Nowa Ruda, ul. A. Krajowej 15. Przygotowanie DTP/příprava DTP/ Na okładce/na obálce/titelbild: Redakcja zastrzega sobie prawo skrótów i adiustacji vorbereitung DTP: Sławomir Kamieniarz. dostarczonych materiałów - nie zamówionych nie zwraca. Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Redakce si vyhrazuje právo na zkratky a adjustace Tłumaczenia/překlady/Übersetzung: dodaných materiálů - neobjednané nevrací. Irena Rogowska, Horst Ulbrich, ­Petr Neuman, w kościele pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej Die Redaktion behält sich das Recht vor, die zugeschickten w Starym Wielisławiu Texte zu kürzen und zu korrigieren - unbestellte Texte werden Joanna Golak, Katarzyna Rima Katbeh nicht zurückgeschickt. fot. Konrad Kazimierz Czapliński 4 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Święto Przewodników Turystycznych

Z okazji 20-lecia Parku Narodo- wodnicy z różnych stron Polski. z Uniwersytetu Wrocławskiego, Bartosz wodnikom przyznane przez Sejmik wego Gór Stołowych oraz 200-lecia Uwieńczeniem obchodów było Białek – pracownik naukowy Parku Srebrne Odznaki „Zasłużony dla Woje- nadania uprawnień przewodnickich zdobycie przez uczestników spotkania Narodowego Gór Stołowych oraz Le- wództwa Dolnośląskiego”. Konferencja Franzowi Pablowi – pierwszemu licen- Szczelińca Wielkiego oraz zorganizo- szek Majewski – przewodnik sudecki została zorganizowana przez Przewod- cjonowanemu przewodnikowi gór- wanie konferencji popularnonauko- z Kłodzka. Przed rozpoczęciem konfe- ników Sudeckich PTTK z Oddziału Zie- skiemu w Karłowie, zorganizowano wej, w której prelekcje wygłosili mię- rencji Julian Golak – radny Wojewódz- mi Kłodzkiej, którzy obchodzili w 2013 uroczystości, na które przyjechali prze- dzy innymi: prof. Krzysztof Mazurski twa Dolnośląskiego wręczył kilku prze- roku 65-lecie działalności.

Leszek Majewski – przewodnik górski-sudecki, pilot wycieczek, instruktor przewodnictwa PTTK, instruktor harcerski ZHP. Prowadzi wykłady i prelekcje w ramach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, za- równo na terenie Ziemi Kłodzkiej jak i w innych regionach kraju. Po- pularyzuje poprzez nie walory turystyczne, krajoznawcze, lecznicze Ziemi Kłodzkiej, stając się jej swoistym ambasadorem. Organizował rajdy turystyczne, przeprowadzał szkolenia zarówno dla przewodni- ków, jak i dla dzieci i młodzieży szkolnej, dla kuracjuszy i wielu rzesz turystów. Jest honorowym obywatelem Miasta Kłodzka, wydał wiele ciekawych publikacji związanych z Ziemią Kłodzką. Znany i ceniony w środowisku, wielki miłośnik Ziemi Kłodzkiej.

Bartosz Małek – przewodnik górski-sudecki, instruktor PTTK, przo- downik górskiej turystyki jeździeckiej, ratownik GOPR. Jest człon- Każdy z uczestników spotkania przewodników turystycznych otrzymał specjalny kiem Komisji Egzaminacyjnej ds. Przewodników Turystycznych Gór- certyfikat, który wręczał obecny sołtys Karłowa Bartosz Małek. skich przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego, członkiem Zarządu Oddziału Ziemi Kłodzkiej PTTK oraz sołtysem Karłowa. W pracy zawodowej łączy te wszystkie funkcje, kładąc nacisk na rozwój turystyki na Ziemi Kłodzkiej poprzez organizację i czynny udział w imprezach popularyzujących walory krajoznawcze regionu. Jest popularny w środowisku, uczynny, koleżeński i pełen śmiałych, nowatorskich pomysłów w swojej działalności.

Dariusz Mielec – przewodnik górski-sudecki, pilot wycieczek, in- struktor przewodnictwa PTTK, przewodnik po Pradze. Był Prezesem Koła Przewodników Sudeckich PTTK w Kłodzku, jest przewodniczą- cym koła terenowego PTTK w Kudowie Zdroju. Był organizatorem kilku imprez przewodnickich o zasięgu regionalnym i ogólnopol- skim. Organizuje rajdy dla dzieci i młodzieży z Ziemi Kłodzkiej, jest czynnym organizatorem turystyki dla młodzieży zrzeszonej przy ognisku „Cyganie" w Kudowie Zdroju. W imieniu Samorządu Województwa odznaczenia „Zasłużony dla Województwa Dolnośląskiego” wręczał Julian Golak – radny Sejmiku. Odznaczenie otzymuje przewodnik turystyczny Leszek Majewski. Drugi z prawej: Wojciech Biliński – dyrektor Wydziału Turystyki Urzędu Marszałkowskiego.

Leszek Majewski w ostatnich kilku latach poświęcił się promocji działalności słynnego sołtysa Karłowa Franza Pabla. Wskazał jego osobę jako pierwszego Przewodnik Dariusz Mielec otrzymuje odznaczenie „Zasłużony dla Województwa oficjalnie mianowanego przewodnika turystycznego na świecie. W 2013 roku Dolnośląskiego”. przypada 200-rocznica nadania tej pierwszej nominacji. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 5

XI Turniej Wiedzy „Pierwsza Pomoc” fot. Piotr G olak fot. Gdy uczniowie rozwiązywali test pisemny, nauczyciele i opiekunowie drużyn szkolnych uczestniczyli w konferencji, w której znaczenie prawidłowego nauczania zasad udzielania pierwszej pomocy wskazywali dr Roman Szełemej – obecnie prezydent Wałbrzycha i podinspektor Z. Marchewka – zastępca komendanta policji w Nowej Rudzie). Z lewej Ewa i Julian Golak – od lat główni organizatorzy Turniejów Wiedzy „Pierwsza Pomoc”. fot. Piotr G olak fot. Gratulacje zwycięzcom złożyli: Julian Golak – radny województwa – przewodniczący Komitetu Organizacyjnego oraz Jakub Szulc poseł na Sejm RP. fot. Piotr G olak fot. 10.06.2013 roku w Nowej Marchewkę. Główny ekspert Rudzie w obiektach Centrum turnieju i autor pytań dr Anna XI Turniej Wiedzy rozpoczyna się testem pisemnym, w którym 4-osobowe drużyny Turystyczno - Sportowego zo- Jabłońska przekazała ułożone szkolne mają 50 minut na udzielenie prawidłowych odpowiedzi na 40 pytań. Każda z drużyn siedzi przy osobnym stole, a arkusze odpowiedzi są kodowane. stał zorganizowany XI Turniej przez siebie pytania w zapie- Wiedzy „Pierwsza Pomoc”. czętowanej kopercie i oświad- W turnieju tradycyjnie bra- czyła, że tylko jej znane są te ły udział 4-osobowe drużyny, pytania. Przewodnicząca ko- reprezentujące szkoły średnie misji konkursowej Mariola Stu- i gimnazja z terenu Dolnego dzińska - ratownik Pogotowia Śląska. W jedenastej edycji tur- Ratunkowego w Kłodzku po- nieju wzięły udział 22 drużyny twierdziła, że koperta jest nie- szkolne. Turniej rozpoczął się uszkodzona i o p i e c z ę t o w a n a . powitaniem Przewodniczące- W pierwszej części mło- go Komitetu Organizacyjnego, dzież rozwiązywała test pi- który przedstawił zaproszo- semny, który trwał 50 min. nych gości: prezydenta Wał- W tym czasie opiekunowie dru- brzycha - dr Romana Szełe- żyn szkolnych, nauczyciele oraz m e j a , b u r m i s t r z a N o w e j R u d y zaproszeni goście uczestniczyli Piotr G olak fot. - Tomasza Kilińskiego, zastępcę w konferencji, podczas której Ratownicy Medyczni z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Świdnicy udzielali komendanta Komisariatu Po- prelekcje wygłosili: dr Roman instruktażu prawidłowego udzielania pierwszej pomocy każdemu uczniowi, który licji w Nowej Rudzie - Roberta Szełemej oraz podinspektor wyraził takie życzenie. 6 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 fot. Piotr G olak fot. fot. Piotr G olak fot.

Jak skutecznie i prawidłowo udzielić pierwszej pomocy w razie nagłego

wypadku? Uczestnicy XI Turnieju Wiedzy „Pierwsza Pomoc” wykazali się dużymi Piotr G olak fot. umiejętnościami – oceniła Komisja Konkursowa. Akcję zakończyło skuteczne gaszenie samochodu osobowego, który w wyniku Robert Marchewka. W przerwie II Liceum Ogólnokształcą- wypadku zaczął się palić. zorganizowano pokaz ratow- ce w Dzierżoniowie (56pkt.), nictwa drogowego z udziałem drugie miejsce zajęło Liceum jednostki ratowniczo-gaśniczej Ogólnokształcące im. Bole- Państwowej Straży Pożarnej sława Chrobrego w Kłodzku w Nowej Rudzie oraz Pogoto- (55pkt. po dogrywce), trzecie wia Ratunkowego w Świdnicy. miejsce przypadło Zespoło- W pokazie wzięło udział 20 ra- wi Szkół Ogólnokształcących towników, którzy przeprowa- i Zawodowych w Kudowie- dzili akcję ratowania pasaże- Zdroju. Komisja Konkursowa rów samochodu osobowego po raz pierwszy przyznała na- , który uległ poważnemu wy- grodę Indywidualność XI Tur- padkowi. Ratownicy odcinali nieju Wiedzy „Pierwsza Pomoc”. poszczególne części samocho- W ocenie Komisji najlepiej du, zabezpieczali ofiary wy- przygotowanym uczestnikiem padku drogowego i wspólnie okazała się Anna Laska z Gim- z ratownikami medycznymi nazjum Publicznego w Budzo- przenosili poszkodowane oso- wie (powiat ząbkowicki). Piotr G olak fot. by do karetek pogotowia ra- Akcję ratowniczą na bieżąco komentował Rafał Chorzewski, dowódca Jednostki tunkowego. W ostatniej fazie W związku ze zgłoszenia- Ratowniczo-Gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej w Nowej Rudzie. akcji ratowniczej strażacy za- mi szkół także z innych woje- prezentowali gaszenie płoną- wództw, Organizatorzy posta- cego samochodu przy użyciu nowili, że XII Turniej Wiedzy specjalistycznego sprzętu. „Pierwsza Pomoc” w 2014 roku, W trzeciej części XI Turnie- będzie po raz pierwszy zorga- ju Wiedzy „Pierwsza Pomoc” nizowany w formule otwartej drużyny szkolne musiały się dla szkół gimnazjalnych i po- wykazać konkretnymi umie- nadgimnazjalnych z terenu ca- jętnościami praktycznymi. Ko- łej Polski!. misja konkursowa po podsu- Liczne nagrody dla zwy- mowaniu zdobytych punktów cięzców wręczali: Mariola Stu- w obu częściach konkursu dzińska - przewodnicząca ko- uznała, że w kategorii szkół misji konkursowej, Julian Go- gimnazjalnych pierwsze miej- lak - przewodniczący komitetu sce Gimnazjum im. dr Józefa organizacyjnego, Jakub Szulc Matuszewskiego w Polanicy- – poseł na Sejm RP, dr Anna Zdroju (55pkt.) Drugie miejsce Jabłońska – główny ekspert XI zajęło Publiczne Gimnazjum nr Turnieju oraz Małgorzata Fen-

2 w Ząbkowicach Śl. (54pkt.). cenloben – dyrektor Wydziału Piotr G olak fot. trzecie zdobyło Gimnazjum Zdrowia Starostwa Powiatowe- W przerwie XI Turnieju młodzież szkolna, nauczyciele oraz goście obserwowali pokaz Publiczne w Głuszycy (54pkt.). go w Kłodzku. akcji ratownictwa drogowego, w czasie którego Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza W kategorii szkół po- PSP z Nowej Rudy oraz Pogotowie Ratunkowe ze Świdnicy wspólnie przeprowadzili nadgimnazjalnych wygrało skoordynowaną akcję ratowania uwięzionych w samochodzie ludzi. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 7 fot. Piotr G olak fot. fot. Piotr G olak fot. Liczne nagrody między innymi specjalistyczne książki, apteczki pierwszej pomocy, W imieniu Starosty Kłodzkiego specjalne puchary dla zwycięskich drużyn wręczała ciśnieniomierze, itp. wręczał Jakub Szulc – poseł na Sejm RP, były wiceminister Małgorzata Fencenloben – dyrektor Wydziału Zdrowia Starostwa Powiatowego zdrowia. w Kłodzku. fot. Piotr G olak fot.

Najlepsze drużyny szkolne w 2013 roku w kategorii gimnazjów i szkół średnich Piotr G olak fot. stanęły na podium. W jaki sposób rozpocząć akcję ratowania życia małego dziecka? fot. Piotr G olak fot. fot. Piotr G olak fot. Anna Laska, uczennica Gimnazjum w Budzowie została uznana najlepszym Mariola Studzińska od wielu lat Przewodnicząca Komisji Konkursowej składa ratownikiem w kategorii „Indywidualność Turnieju”. Gratulacje uczennicy gratulacje zwycięzcom XI Turnieju „Pierwsza Pomoc”. i nauczycielom składa dr Anna Jabłońska – główny ekspert XI Turnieju. 8 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Tadeusz Bieda Przemiany polityczne na ziemi kłodzkiej w latach 1989-2011

stronie polskiej dni kultury chrze- ka” (jego pierwszy numer ukazał jest wykorzystywany w akcjach ścijańskiej, organizowanych przez się w listopadzie 1989 roku). Pi- promocyjnych gmin i powiatu środowisko Klubu Inteligencji Ka- smo miało przełamać monopol kłodzkiego. tolickiej w Kłodzku i Nowej Rudzie. prasy partyjnej na szczeblu lokal- Powstawały również nowe Działacze opozycji, wywodzący nym. Redaktorem naczelnym zo- stowarzyszenia inspirowane przez się głównie z NSZZ „Solidarność”, stał Stanisław Łukasik, późniejszy samorządy lokalne, z których naj- skupieni w Kłodzku, Nowej Ru- burmistrz Nowej Rudy. Działacze prężniejsze jest Stowarzyszenie dzie, Bystrzycy Kłodzkiej Kudowie, Komitetu współdziałali podczas Gmin Śnieżnickich, mające na celu Lądku-Zdroju i Szczytnej, wystą- pierwszych wyborów samorządo- rozwijanie współpracy południo- pili z inicjatywą reintegracji ziemi wych w 1990 roku i odnieśli spory wej części ziemi kłodzkiej. Po akce- kłodzkiej w perspektywie powsta- sukces, przejmując stanowiska sji do Unii Europejskiej działalność nia samorządów lokalnych. Jeden radnych, burmistrzów, wójtów rozpoczęły również organizacje z działaczy opozycji Warcisław i członków zarządu w większości wspierające rozwój z wykorzy- Martynowski pisał na ten temat gmin, stąd też współpraca prze- staniem funduszy europejskich, Tadeusz Bieda w listopadzie 1989 roku: Równie niosła się na szczebel władzy sa- np. Fundacja Kłodzka Wstęga istotne jak zagadnienia gospodar- morządowej2. Sudetów z siedzibą w Lutyni, któ- Ziemia kłodzka po 1989 roku cze, są zagadnienia integracji lo- ra uczestniczy w przekazywaniu weszła, podobnie jak całe pań- kalnej społeczności oraz jej tożsa- Lokalne stowarzyszenia środków na rozwój i realizację stwo polskie i Europa środkowo- mości. Zamieszkała tutaj ludność Niezależnie od inicjatyw sa- projektów dla lokalnego środowi- wschodnia, w okres gwałtownych stanowi istną mozaikę regionów, morządowych po 1989 roku na- ska wiejskiego4. przemian. Dla interesującego z których się wywodzi./…/ Komu- stąpiła wyraźna intensyfikacja Bardzo liczne są także organi- nas regionu najważniejszymi wy- nistyczna władza, szermując ha- życia społecznego, wyrażająca się zacje działające na szczeblu gminy znacznikami zmian było uwol- słami o permanentnej walce klas, m.in. w powstaniu licznych sto- czy pojedynczych miejscowości, nienie aktywności obywatelskiej, wykorzystując różnice regionalne warzyszeń. Inicjatywy integrujące które najczęściej zajmują się po- przekształcenia gospodarcze i mentalności, skutecznie skłócała społeczność lokalną kontynuował mocą charytatywną, troszczą się i społeczne wyznaczające nowe oraz niszczyła w zarodku wszelkie Kłodzki Komitet Obywatelski, dzia- o estetykę otoczenia, czystość kierunki rozwoju, wprowadzenie próby samoorganizowania się łający w mieście i gminie Kłodzko, ekologiczną, kultywują tradycje reformy samorządowej (w dwóch mieszkańców. Te rany muszą ulec chcąc mobilizować społeczeństwo i organizują imprezy rekreacyjno- etapach: w 1990 roku w gminach zagojeniu, by dało się możliwie ponad podziałami politycznymi. rozrywkowe. Dużą rolę w środo- i w 1998 przez powstanie powiatu wspólnie dążyć do celów, które Powstałe w 1996 roku Kłodzkie wisku wiejskim odgrywają koła kłodzkiego) oraz nowe możliwo- leżą w interesie lokalnej społecz- Towarzystwo Oświatowe zajmo- gospodyń wiejskich, które odro- ści współpracy transgranicznej ności.1 wało się nie tylko działalnością dziły się w nowych warunkach z sąsiednimi Czechami. edukacyjną, ale przyczyniło się do społecznych (zwłaszcza prężnie Wybory powstania i wydania wielu cen- działające w gminach Nowa Ruda Opozycja na ziemi w 1989 i 1990 roku nych publikacji przybliżających i Kłodzko). Tradycyjnie silną po- kłodzkiej W czerwcu 1989 roku działa- tradycję ziemi kłodzkiej. Intere- zycję w działalności społecznej Mieszkańcy ziemi kłodzkiej cze opozycji i NSZZ „Solidarność” sującą inicjatywą nawiązującą do zajmują ochotnicze straże pożar- aktywnie włączyli się w przemiany z gmin ziemi kłodzkiej, którzy za- przeszłości był pomysł powołania ne. Ogółem w powiecie kłodzkim zapoczątkowane w drugiej poło- angażowali się wcześniej w wybo- Hrabstwa Kłodzkiego i nadania zarejestrowanych jest ponad 270 wie lat osiemdziesiątych XX wie- ry parlamentarne do Sejmu kon- mu konstytucji, co nastąpiło 3 organizacji społecznych, które ku. Najbardziej aktywni byli dzia- traktowego i Senatu, postanowili maja 2000 roku. Autorski projekt prowadzą bardziej lub mniej in- łacze opozycji antykomunistycz- utworzyć trwałą organizację, która Mariana Półtoranosa polegał na tensywną działalność5. nej, którzy w różnych formach miała wspierać przemiany poli- utworzeniu honorowego towarzy- kontynuowali podjęte wcześniej tyczne i społeczne na szczeblu lo- stwa, które w historycznym szta- Partie i organizacje inicjatywy. Spotkania przedstawi- kalnym oraz stanowić płaszczyznę fażu prezentować będzie walory polityczne cieli ruchów opozycyjnych Polski współpracy w regionie. Powstało regionu. Na czele Hrabstwa znaj- Na osobną uwagę zasługuje i Czechosłowacji, które odbywały stowarzyszenie Komitet Obywa- duje się Kapituła, w której skład aktywność polityczna, która zo- się m.in. na terenie ziemi kłodz- telski Ziemi Kłodzkiej, które zostało wchodzą przedstawiciele dystryk- stała zintensyfikowana przez prze- kiej ( na górze Borówkowa koło zarejestrowane oficjalnie 11grud- tów (gmin), a której Kanclerzem miany wprowadzające w Polsce Lądka-Zdroju) przekształciły się nia 1989 roku. W lutym 1990 roku został M. Półtoranos. Pasowanie w zorganizowaną działalność Soli- na pierwszym zjeździe Komitetu przedstawicieli kapituły dokonane Obywatelskiego postanowiono zostało przez Bractwo Rycerskie 4 Statut Fundacji Kłodzka Wstęga darności Polsko-Czechosłowackiej Sudetów, http://www.kws. (następnie Solidarność Polsko- powołać Wydawnictwo Ziemia Króla Przemysła Ottokara z dys- 3 org.pl/strona,statut.html Czesko-Słowacka), która w wy- Kłodzka, które min. przejęło wyda- tryktu nachodskiego . Pomysł ten [dostęp:20.04.2011]. miarze lokalnym podejmowała wanie miesięcznika „Ziemia Kłodz- działania na rzecz zbliżenia sąsia- 2 Wybory samorządowe maj 1990, ZK, 5 Wykaz stowarzyszeń zarejestrowanych dujących z sobą narodów. Rów- 1 Warcisław MARTYNOWSKI, Czy nr 7, czerwiec 1990, s.1. wg ewidencji Starostwa Powiatowego nież w tym środowisku pojawiła potrzebna jest nam regionalna prasa?, w Kłodzku, stan w lipcu 2010, http:// się idea Polsko-Czeskich Dni Kul- Ziemia Kłodzka. Pismo mieszkańców 3 Nadanie Konstytucji Hrabstwa www.powiat.klodzko.pl/organizacje- tury Chrześcijańskiej, nawiązująca regionu. Informator (cyt. dalej: ZK), nr Kłodzkiego, Gazeta Prowincjonalna pozarzadowe/stowarzyszenia/ do realizowanych wcześniej po 1, listopad 1989, s. 4. (cyt. dalej: GP), nr 19,2000, s. 25. [dostęp: 15.04.2011]. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 9 zasady ustroju demokratycznego. połowie lat dziewięćdziesiątych (II go, gdzie współrządziła w pierw- mu RP (1993-1997)11. Przejawiało się to przez udział kadencja 1994-1998), kiedy przed- szej, drugiej i końcówce trzeciej w wyborach i referendach ogólno- stawiciele tej partii uzyskali spore kadencji (2009-2010). Nie udało UD –UW – PD krajowych oraz w zaangażowaniu wpływy w znaczących samorzą- się natomiast uzyskać istotnej W centrum sceny politycznej w działalność samorządową, a tak- dach Nowej Rudy (przewodniczą- pozycji w samorządzie powiato- powstała w 1991 roku nowa partia że powstanie partii politycznych. cy rady Andrzej Bułeczka), Bystrzy- wym po wyborach w 2010 roku. polityczna pod nazwą Unia De- Rozkwit tych ostatnich nastąpił cy Kłodzkiej (burmistrz Bogdan Kry- Startujący do rady powiatu R. mokratyczna. Na ziemi kłodzkiej jej po pierwszych częściowo wolnych nicki) i Kłodzka (III kadencja 1998- Niebieszczański nie ukrywał, że struktury utworzono w 1993 roku. wyborach do tzw. Sejmu kon- 2002, przewodniczący rady Stefan jego aspiracje sięgają stanowiska Od 1994 roku zmieniła nazwę na traktowego w 1989 roku. W ich Mróz) oraz spore wpływy w kilku in- starosty. Niestety, próba zmonto- Unię Wolności a w 2005 roku na wyniku z listy Komitetu Obywa- nych. W samorządzie powiatowym wania przez niego koalicji złożonej Partię Demokratyczną. W wybo- telskiego został wybrany miesz- radni tego ugrupowania odgrywali z mniejszościowych grup radnych rach do rady powiatu w 1998 roku kaniec ziemi kłodzkiej Stanisław istotną rolę w pierwszej kadencji, nie powiodła się, a władzę przejęła uzyskała 9 mandatów i weszła Tomkiewicz z Bielic, natomiast kiedy stanowili silną opozycję oraz koalicja PO-SLD9. do koalicji rządzącej powiatem z listy PZPR Krzysztof Komornicki w drugiej, kiedy tworzyli koalicję Duże wpływy we władzach w latach 1999-2002 z AWS i Przy- z Wójtowic (przeszedł następnie rządzącą z PSL, a ich przedstawi- samorządowych nie mają więk- mierzem Społecznym. Posiadała do Polskiej Unii Socjaldemokra- ciel Adam Łącki piastował funkcję szego wpływu na wyniki wybo- duże poparcie w Kłodzku (Barbara tycznej), a ZSL Ryszard Jastrzębski starosty. Również po wyborach rów krajowych. Ostatnim przed- Zatoka, Janusz Kuśnierz), Bystrzy- z Wilczej6. Początkowo działający w 2010 roku radni SLD w powiecie stawicielem tej partii z ziemi cy Kłodzkiej (Adam Jaśnikowski, wspólnie ruch opozycyjny zaczął weszli w skład koalicji rządzącej kłodzkiej na szczeblu centralnym Renata Surma) i Kudowie (Cze- się dzielić. Powstawały kolejne z PO, wicestarostą jest Adam Łąc- był Ryszard Jastrzębski, poseł do sław Kręcichwost). Po tym okresie partie, które były odzwierciedle- ki, natomiast członkiem zarządu Sejmu w latach 1989-1993. Nie i w związku z sojuszem z SLD po- niem podobnych tendencji ogól- Kazimierz Drożdż8. Ten ostatni jest udawało się to prezesowi orga- parcie dla partii zmniejszyło się. nopolskich. Kolejno powstawały aktualnym przywódcą powiatowej nizacji powiatowej R. Niebiesz- w regionie: Unia Wolności, Poro- organizacji SLD. czańskiemu, który startował PO zumienie Centrum, Unia Polityki w wyborach w latach 2001, 2005 Część działaczy i sympatyków Realnej, Konfederacja Polski Nie- ZSL – PSL oraz 2007. Podobnie wygląda Unii Wolności przejęła powstała podległej. Ponadto działały, choć Najpoważniejsze przemiany poparcie na ziemi kłodzkiej kra- w 2001 roku Platforma Obywatel- początkowo w ograniczonym przechodziło Zjednoczone Stron- jowych liderów partii W. Pawlaka ska. Niewiele później powołano zakresie, partie dawnego syste- nictwo Ludowe, które posiadało czy J. Kalinowskiego10. Na ważną jej struktury w powiecie kłodzkim mu politycznego: PZPR, ZSL i SD. w środowisku wiejskim sporo osobę w PSL wyrasta Stanisław w Kłodzku, Lądku-Zdroju i Nowej Największym przekształceniom członków, zwłaszcza wśród przed- Longawa, który pełnił już funkcję Rudzie. Pierwszym przewodniczą- uległy dwie pierwsze, SD na ziemi stawicieli inteligencji wiejskiej, wicemarszałka sejmiku dolnoślą- cym powiatowej organizacji został kłodzkiej praktycznie zanikło. która często przymuszana do wstą- skiego, a od 2010 roku jest wój- w 2003 r. Zbigniew Piotrowicz pienia do partii, wybierała mniej tem gminy wiejskiej Kłodzko. z Lądka-Zdróju. Od 2006 roku jej li- PZPR – SdRP - SLD skompromitowane stronnictwo. derem został pochodzący z Kłodz- Po rozwiązaniu PZPR większość Na wsi wyrastała ZSL również kon- UP ka Jakub Szulc, młody ekonomista, lokalnych struktur tej partii prze- kurencja w postaci odrodzonego Z nowych partii lewicowych który od 2005 roku jest posłem na kształciła się w koła Socjaldemokra- Polskiego Stronnictwa Ludowego, silną pozycję początkowo uzyskała Sejm, a od 2007 r. w rządzie Do- cji Rzeczpospolitej Polskiej (SdRP), tzw. wilanowskiego, którego lide- na ziemi kłodzkiej Unia Pracy. Jako nalda Tuska pełni funkcję wice- która weszła następnie w skład So- rem został poseł Stanisław Tomkie- samodzielna siła polityczna star- ministra zdrowia. Drugim liderem jusz Lewicy Demokratycznej (SLD). wicz. Po zjednoczeniu partii chłop- towała jednak tylko w wyborach PO w powiecie została od 2007 Najsilniejszą reprezentację w par- skich przez powstanie nowego PSL samorządowych w 1994 roku, kie- roku posłanka Monika Wielichow- lamencie przedstawiciele tej partii dominującą rolę w partii zaczęli dy zdobyła mandaty np. w Dusz- ska z Nowej Rudy. Partia ta posia- wywodzący się z regionu posiadali odgrywać działacze dawnego ZSL. nikach Zdróju, Kudowie, Bystrzycy, da spore wpływy w samorządzie po wyborach w 2001 roku, kiedy Na ziemi kłodzkiej głównym bastio- Kłodzku. W kolejnych wyborach gminnym (do przynależności do posłami zostali Magdalena Banaś nem tej partii stała się gmina wiej- była koalicjantem Przymierza Spo- PO przyznaje się burmistrz Pola- i Czesław Pogoda (był szefem struk- ska Kłodzko, a jej niekwestionowa- łecznego lub SLD. Nie uzyskała nicy-Zdroju Jerzy Terlecki, a także tury powiatowej partii i posłem od nym liderem Ryszard Niebieszczań- jednak liczącej się pozycji w regio- Kazimierz Szkudlarek w Lądku- 1993 roku), a senatorem Kazimierz ski, wójt tej gminy w latach 1994- nie poza wyborami do rady powia- Zdroju). Od ostatnich wyborów Drożdż (był senatorem w l. 1997- 2010. Duże wpływy PSL posiada tu, kiedy to w ramach Przymierza w 2010 roku PO uzyskała silne 2005).7. Po aferze Rywina partia również w gminach: Lądek-Zdrój, Społecznego jej przedstawiciele poparcie także w radach Nowej uległa podziałowi. W 2004 roku gdzie burmistrzem był członek wchodzili do koalicji rządzącej po- Rudy i Kłodzka, w tej ostatniej po- powstała Socjaldemokracja Polska partii Adam Szmidt (w latach 1994- wiatem w pierwszej kadencji. Li- zostaje jednak w opozycji. Wzra- (SDPl), której liderem w powiecie 1998 i 2002-2010), Bystrzyca Kłodz- der partii na ziemi kłodzkiej, Zyg- sta znaczenie partii we władzach kłodzkim został Czesław Pogoda, ka i Międzylesie. Członkiem PSL jest munt Jakubczyk (współzałożyciel powiatu, gdzie współrządzi od nie zyskała ona jednak znaczące- również Jan Bednarczyk, burmistrz tej partii w regionie dolnośląskim, 2006 roku, obsadzając funkcje go poparcia. Na szczeblu lokalnym Radkowa od 2002 roku. Co cieka- wystąpił z niej w 2006 roku), został przewodniczącego rady (jest nim pozycja SLD odrodziła się w drugiej we, także w Kłodzku partia jest zna- wybrany na posła II kadencji Sej- drugą kadencję Dariusz Kłonow- czącą siłą, a prezes koła miejskiego ski) i starosty (Monika Wielichow- Piotr Brzostowicz piastuje od 2009 ska 2006-2007, Krzysztof Baldy 6 Obwieszczenie Państwowej Komisji roku funkcję przewodniczącego 9 Protokół nr 1/10 z 1 sesji Rady Powiatu 2007-2010), Maciej Awiżeń od Wyborczej z 8 czerwca o wynikach rady miasta. Kłodzkiego w dniu 2 grudnia 2010, s. 2010 r.). Swoją reprezentację po- głosowania i wynikach wyborów do 6-12, http://www.bip.powiat. klodzko. Sejmu PRL przeprowadzonych dnia 4 Partia potwierdziła swą pozy- pl/pi/spklo/14597.pdf [dostęp: 27 siada PO również w sejmiku wo- czerwca 1989, Monitor Polski nr 21, cję na szczeblu powiatu kłodzkie- kwietnia 2011]. jewódzkim, gdzie w latach 2006- 1989, poz. 149, s. 313. 2010 zasiadał Z. Piotrowicz, a od 8 Protokół nr 1/2010 Rady Powiatu 10 Np. w wyborach prezydenckich w 2010 Julian Golak. 7 Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczpospo- Kłodzkiego z 2 grudnia 2010, s. 6-12. 2005 roku J. Kalinowski otrzymał litej Polskiej przeprowadzone w dniu 23 http://www.bip.powiat. klodzko. pl/pi/ w powiecie kłodzkim poparcie 1,56% 11 Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej września 2001r., http://www.pkw.gov. spklo/14597.pdf[dostęp: 27 kwietnia głosujących, natomiast w 2010 Polskiej 19 września 1991, część II pl/wybory/2001//020000/SSSS02/ 2011]. roku W. Pawlaka poparło 1,59% Wyniki głosowania i wyniki wyborów, sjw1_k7o.html[dostęp: 18 kwietnia głosujących (w Polsce 1,75%). Warszawa 1993, s. 210-213. 2011). 10 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

PC – PiS ścijańsko -Narodowe, które repre- bez odniesienia do lokalnych re- W okresie powojennym rejon ten, Na prawej stronie lokalnej sce- zentowała posłanka Teresa Bazała aliów, sprawiało, że w wielkich choć podczas wojny nie poniósł ny politycznej największe znacze- z Ludwikowic w I kadencji Sejmu kurortach uruchamiano lub roz- poważnych strat, przeszedł w fazę nie ma obecnie PiS. Jego działacze RP (1991-1993), ale które na ziemi budowywano równie wielkie stagnacji, a nawet regresu16.Wy- wywodzą się w większości z Po- kłodzkiej nie uzyskało istotnej po- przedsiębiorstwa (Kudowa, Po- ludnienie wsi kłodzkiej w latach rozumienia Centrum (PC), które zycji. W 1991 roku powstała grupa lanica), które przyczyniały się do siedemdziesiątych i osiemdziesią- powstało w 1990 roku. W tym sa- Konfederacji Polski Niepodległej, degradacji środowiska. Podobnie tych XX wieku, przekroczyło 30% mym roku utworzono koło PC na ale i ona nie zyskała większego zresztą było w całym regionie su- i było jednym z najwyższych w Su- ziemi kłodzkiej. Członkami PC byli poparcia na lokalnej scenie poli- deckim14. detach, nie wspominając o Polsce. m.in. Jan Saul, radny w Nowej Ru- tycznej. W 1993 roku z inicjatywy Wzrastała liczba wsi tzw. zaniko- dzie (1990-1994) i Marek Jagódka, miejscowego lekarza Jana Po- Kryzys demograficzny wych, zwłaszcza na terenach ty- burmistrz Radkowa (1990-1994). krywki powstało koło, a następnie Zmiany gospodarcze warun- powo górskich. Podobne zjawiska, Przedstawiciele PC weszli w skład powiatowa struktura Unii Polityki kowały również przemiany de- choć w mniejszym zakresie obej- koalicji partii o tradycji solidarno- Realnej, która niewielkie wpływy mograficzne. Na ziemi kłodzkiej mowały miasta . Skutki zmian de- ściowej o nazwie Akcja Wyborcza posiadała w Kłodzku (radni miej- było to przede wszystkim prze- mograficznych to: wzrost deficytu „Solidarność” (AWS). Uzyskała ona scy w kadencji 2002-2006) i Stro- mieszczanie się ludności wiejskiej siły roboczej, starzenie się ludności duże poparcie w wyborach sa- niu Śląskim ( 1998-2002). do miast. Zjawiska industrializa- wynikające z odpływu ludzi mło- morządowych w 1998 roku, m.in. Samoobrona na scenie poli- cji przyniosły różnorakie skutki, dych i w wieku produkcyjnym, w Nowej Rudzie, Szczytnej, Pola- tycznej ziemi kłodzkiej odegrała wśród których na czoło wysuwają deficyt kadr, zwłaszcza z wyższym nicy i Bystrzycy Kłodzkiej. Również największą rolę w drugiej kadencji. się te negatywne: zanieczyszcze- wykształceniem17. w wyborach do rady powiatu AWS Jej radni zasiedli w radzie miejskiej nie rzek i wód powierzchniowych, Ważnym zjawiskiem jest rów- zdobyła silną pozycję (22 mandaty Kłodzka (5 radnych) i w radzie po- zanieczyszczenie powietrza, de- nież ujemny przyrost naturalny. w 60-osobowej radzie) i obsadziła wiatu, gdzie na krótko (2002-2003) gradacja krajobrazu. Najważniej- Prognozy demograficzne na lata w koalicji z UW i Przymierzem Spo- weszła w skład koalicji rządzącej sze są jednak koszty społeczne do 2030 roku w powiecie kłodz- łecznym władze powiatu: prze- z SLD i PSL. Wówczas przewodni- nadmiernej industrializacji: roz- kim przewidują spadek ludności wodniczącym rady został Julian czącym rady został Jerzy Dziewiec- wojowi przemysłu nie towarzyszył do 160,2 tys. w 2015 i 147,6 tys. Golak, a starostą Dariusz Mikosa12. ki, a członkiem zarządu Grzegorz rozwój infrastruktury technicznej w 2030 r.18. Koalicja AWS, poza kadencją 1998- Kołacz. Ten ostatni pełnił funkcję i społecznej, np. sytuacja miesz- 2002, na ziemi kłodzkiej nie odgry- posła na Sejm z ramienia swej kaniowa (brak mieszkań, wysoki Stan rolnictwa wała istotnej roli. partii w latach 2005-2007 i nadal wskaźnik współzamieszkiwania W latach dziewięćdziesiątych Po powstaniu Prawa i Spra- pozostaje liderem partii w powie- gospodarstw domowych, stan pojawiły się dwa kierunki rozwoju wiedliwości (PiS) wielu członków cie, a od 2008 roku jest również starej zabudowy). Badania wska- rolnictwa: albo powiększa się areał AWS wstąpiło do tej partii. Jej przywódcą jej organizacji w woje- zują, że najtrudniejsze warunki do wielkości 60-100 ha (zwłaszcza przedstawiciele w samorządzie wództwie dolnośląskim. W trzeciej w tym obszarze mieli robotnicy. dotyczy to obszarów o lepszych powiatowym w trzeciej kaden- kadencji sejmiku wojewódzkiego Podobnie było ze strukturą spo- glebach), albo łączy produkcję cji (2006-2010) zawiązali koalicję Samoobronę reprezentował Grze- łeczno-przestrzenną miast: nie rolniczą z inną, np. agroturysty- z PO. Marek Jagódka został wice- gorz Skiba z Polanicy Zdroju. istniał rynek mieszkaniowy, nie ką, pszczelarstwem, produkcją starostą, a Marek Szpak członkiem Nowością na kłodzkiej scenie funkcjonowała w miastach renta ziół, rzemiosłem wiejskim. Pewną zarządu, natomiast Jacek Tyniec politycznej jest ruch Dolny Śląsk gruntowa, a tym samym inne ko- możliwością jest tworzenie grup i Dariusz Mikosa zostali wiceprze- XXI, ugrupowanie chcące stano- rzyści: miejsca wypoczynku, sieć producenckich. Rolników powia- wodniczącymi rady. Niestety, ko- wić alternatywę dla partii. Wystar- placówek handlowych, i usługo- tu kłodzkiego zachęca się do in- alicja nie przetrwała do końca ka- towało na ziemi kłodzkiej w wy- wych, nie miały wartości rynkowej. tensyfikacji uprawy gryki (powiat dencji, m.in. wskutek konfliktu PO borach 2010 i uzyskało w radzie W miastach średnich i małych było kłodzki wytwarza prawie 10% tej z PiS i nieporozumień wewnętrz- miejskiej Kłodzka i radzie powiatu podobnie15. W podsumowaniu rośliny w skali Polski) i hodowli nych w tej partii. Obecnie partia po 2 mandaty13. przemian industrializacji i urbani- bydła mięsnego. Gospodarstw rol- posiada niewielką reprezentację zacji do początku lat dziewięćdzie- nych na terenie powiatu w 1996 w radzie powiatu jako opozycja. Transformacja siątych XX wieku, mimo wzrostu roku było 10 772, a w 2002 10288. W radach gmin PiS posiadał więk- gospodarcza i społeczna ilościowego zaspokojenia potrzeb Połowa z tych gospodarstw obej- sze wpływy w Nowej Rudzie (prze- Zmiany systemu gospodar- społecznych, można stwierdzić mowała areał do 2 ha, natomiast wodniczący rady Andrzej Behan), czego z przełomu lat osiemdziesią- regres wszystkich sfer życia spo- gospodarstw tzw. farmerskich Kłodzku (wiceburmistrz Urbanow- tych i dziewięćdziesiątych, wyraża- łecznego. Śląsk stał się klasycznym powyżej 50 ha było 102. Przystą- ski – zachował stanowisko rów- jące się w uwolnieniu działalności przykładem „ułomnej urbanizacji”, pienie do UE spowodowało wej- nież po wyborach w 2010 roku) gospodarczej, przekształceniach jednostronnego rozwoju. Koszty ście w oddziaływanie dyrektywy i Kudowy w kadencji 2006-2010. własnościowych czy otwarciu gra- społeczne przyjętej na Śląsku stra- 206 „O wspieraniu terenów gór- Po wyborach 2010 roku wpływy te nic dla wymiany towarowej, ob- tegii uprzemysłowienia okazały skich i obszarów upośledzonych”. zmalały. Od kilku kadencji w Sej- jęły również ziemię kłodzką. Jaką się szczególnie wysokie. Uwagi te Wsparcie dla gospodarstw wynosi mie reprezentował PiS Waldemar gospodarkę czekały te zmiany? szczególnie odnoszą się do Sude- do 75%, pozostałą kwotę musi za- Wiązowski z Poniatowa (od 2005 W odchodzącym do przeszłości tów (w tym ziemi kłodzkiej), które roku), a w V kadencji senatorem systemie gospodarki centralnej do 1945 roku charakteryzowały się był Mieczysław Szyszka z Włodo- i planowanej miała ona charakter wysokim poziomem zaludnienia, 16 Stanisław CIOK, op.cit. Autor zaznacza, wic (2005-2007). peryferyjny i była technologicznie koncentracji przemysłu oraz infra- że jest to zjawisko charakterystyczne dla obszarów wcześniej uprzemysło- oraz finansowo niedoinwestowa- struktury technicznej i społecznej. wionych i zagospodarowanych, które Inne ugrupowania na. Zarówno władze centralne jak dawniej już osiągnęły wysoki poziom Wśród pozostałych partii war- i regionalne (Wałbrzych) nie były 14 Stanisław CIOK, Niekorzystne ten- rozwoju. Zaniedbania inwestycyjne to wymienić Zjednoczenie Chrze- zainteresowane rozwojem tego dencje zmian w rozwoju społeczno- sprawiły, że region w lata dziewięć- regionu, albo robiły to w chaotycz- gospodarczym Sudetów, Czasopismo dziesiąte wszedł z wielkimi zaległo- ściami. 12 Archiwum Starostwa Powiato- ny, nieprzemyślany sposób. Hasło Geograficzne, 59, 1988, s. 171. wego w Kłodzku (dalej: SPK), uprzemysłowienia realizowane Protokół nr I/98 z posiedzenia 15 Stanisław KŁOPOT, Ekologiczny wymiar 17 Ibidem, s. 174-176. Rady Powiatu Kłodzkiego w dniu 13 http://wybory2010.pkw.gov.pl/geo/ struktury społecznej Śląska, Acta 10.11.1998,sygn.12/1, s. 6-11. pl/020000/020800.html [dostęp: 28 Universitatis Wratislaviensis, Nr 1447, 18 Strategia rozwoju powiatu kłodzkiego, kwietnia 2011]. Socjologia VII, Wrocław 1993, s. 37. Kłodzko 2006, s.14. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 11 gwarantować państwo. Realizacja Podobnie wysoki był poziom naturalnego w wyniku szkodliwe- liczby tzw. eurosierot. W 2009 dyrektywy zależy od aktywności dekapitalizacji majątku trwałego go działania przemysłu, rolnictwa roku stopa bezrobocia w powiecie władz państwa. Wieś może liczyć w przemyśle – w 2 połowie lat i gospodarki komunalnej25. kłodzkim to 24,4%, czyli dwa razy również na wykorzystanie fun- osiemdziesiątych XX wieku oce- Uzdrowiska kłodzkie stano- więcej niż w województwie dolno- duszy strukturalnych. Możliwość niano go na 53%. Odziedziczona wią nadal największy kompleks śląskim(12,8%).29 wspierania gmin górskich przyno- została po XIX wieku przestarzała tego typu działalności w Polsce. si również tzw. ustawa górska19. struktura przemysłu (energetycz- Działające na tym obszarze Zespół Integracja lokalnej Strategia rozwoju powiatu ny, mineralny, drzewny), którego Uzdrowisk Kłodzkich i Uzdrowisko społeczności kłodzkiego widzi szansę rozwo- gałęzie obecnie zaliczane są do Lądek- Długopole S.A. oraz inne Ziemia kłodzka tak jak cały ju rolnictwa w szerszym zakresie, grup nierozwojowych i praco- uzdrowiska, m.in. wojskowe, dys- Dolny Śląsk przechodziła po dru- jako elementu rozwoju obszarów chłonnych, niewiele natomiast ponują razem ponad 2000 miejsc26. giej wojnie procesy związane z na- wiejskich. Typowy rolnik ma zostać powstało firm nowoczesnych, np. Wzrostowi walorów regionu służy pływem na te tereny nowej lud- zastąpiony nowymi funkcjami: przemysłu elektromaszynowego. coraz niższy poziom zanieczysz- ności polskiej z różnych regionów „strażnika przyrody i krajobrazu”, Wadliwe, bo rozproszone i ogra- czenia środowiska (upadek szko- kulturowych. Niektórzy badacze „producenta zdrowej żywności” i niczone do małych średnich firm dliwego przemysłu i rolnictwa, już w końcu lat sześćdziesiątych osoby czuwającej nad „zachowa- było rozmieszczenie przemysłu coraz wyższy poziom gazyfikacji, stwierdzili, że proces adaptacji niem i ochroną dziedzictwa kultu- – wynikało ono z warunków natu- kanalizacji i oczyszczania ścieków. ludności Śląska jest zakończony, rowego”. Priorytetem jest włącze- ralnych i dostępności surowców23. Przeszkadza natomiast np. fatalny choć zaznaczali jednocześnie, że nie rolników w strategię rozwoju Przemiany lat dziewięćdziesią- stan dróg i słabo rozbudowana widać to przede wszystkim w mło- w oparciu o najważniejsze atuty tych sprawiły, że kryzys objął głów- komunikacja oraz niski standard dym pokoleniu30.Trudno jednak naturalne powiatu, czyli unikalne ne do tej pory gałęzie przemysłu: większości obiektów bazy nocle- taki moment określić, ponieważ środowisko przyrodnicze. Wyma- wydobywczy (górnictwo węgla gowej i gastronomicznej. procesom integracji, narastania ga to nie tylko zmian w mentalno- i surowców skalnych), włókienni- tożsamości kulturowej, towarzy- ści ludności wsi, ale wielkich nakła- czy, elektromaszynowy, meblo- Nowe zjawisko-bezrobocie szą zmiany prowadzące do nowej dów inwestycyjnych20. wy. Obecne tendencje to rozwój Stan gospodarki na ziemi integracji na innym poziomie roz- drobnych zakładów prywatnych kłodzkiej na początku lat dzie- woju politycznego, ekonomicz- Zmiany w przemyśle z udziałem kapitału zagraniczne- więćdziesiątych XX wieku sprawił, nego, zmian zagospodarowania Przejęty po drugiej wojnie go, pojawiła się koniunktura na że jej mieszkańcy mocniej odczu- przestrzennego31. światowej majątek przemysłowy surowce skalne, w które ziemia wali skutki reform ekonomicznych. Widoczne jest to na intere- był duży, ale przestarzały, moc- kłodzka jest bogata. Na rozwój Najdotkliwsze było bezrobocie, sującym nas obszarze, gdzie na no wyeksploatowany i na niskim wielkiego przemysłu w powiecie które sprawiało, że rozszerzała się nie zakończony proces integracji poziomie technicznym. Zabrakło nie ma szans, ale możliwe są dzia- sfera ubóstwa i patologie społecz- osadniczej nakładają się proble- jednak inwestycji rozwojowych łania umożliwiające rozwój nowo- ne. W 1992 roku w wielu gminach my i konflikty powstałe w wyniku i modernizacyjnych. Ich udział był czesnych form tej gałęzi. Szansę osoby bez pracy stanowiły 1/5 przemian społecznych i politycz- bardzo niski ( w latach 1961-1980 dostrzega się w funduszach struk- ludności w wieku produkcyjnym nych ostatnich 20 lat. Wynika to udział województwa wałbrzyskie- turalnych UE, powstaniu Wałbrzy- (najtrudniejsza sytuacja była w Ku- z badań socjologów z Uniwersy- go w podziale nakładów inwe- skiej Specjalnej Strefy Ekonomicz- dowie-Zdroju, gdzie stopa bezro- tetu Jagiellońskiego (przeprowa- stycyjnych w skali kraju wynosił nej z oddziałami w Nowej Rudzie, bocia wynosiła 27,5%)27. Jeszcze dzonych w 1998 roku min. na zaledwie 1,28%), nie tylko nie Kłodzku, Kudowie Zdroju i Bystrzy- gorzej było w 1994 roku, kiedy terenie powiatu kłodzkiego), które rekompensowało to ubytku ma- cy Kłodzkiej, ściślejszej współpracy stopa bezrobocia powyżej 20% wskazują, że na przełomie tysiącle- jątku trwałego, ale sprawiało, że z Czechami, gdzie istnieje deficyt dotknęła 10 z 14 gmin ziemi kłodz- ci proces integracji mieszkańców brakowało środków na inwestycje pracowników w wielu dziedzinach kiej. Po kilkuletnim spadku liczby ziemi kłodzkiej nadal jest daleki modernizacyjne, zadowalano się przemysłu24. osób bez pracy, na początku XXI od spełnienia. Na pytanie, jakie tylko reprodukcją rozszerzoną21. stulecia nastąpił najwyższy do- korzyści przynosi im zamieszkiwa- Regres gospodarczy lat dziewięć- Działalność uzdrowiskowa tąd poziom bezrobocia sięgający nie w danej miejscowości, odpo- dziesiątych był tego następstwem. Ważnym elementem gospo- w powiecie kłodzkim 1/3 ludności wiadają, że negatywnie oceniają Ważne dla poziomu utrzymania darki ziemi kłodzkiej były usługi w wieku produkcyjnym (w 2004 swój pobyt, uwypuklając wzrost ludności były warunki mieszkanio- uzdrowiskowe. W sferze tej stan roku 32,9%), przy czym liczba zagrożenia przestępczością. Z dru- we. Zastane po zakończeniu woj- wyjściowy rejonu Sudetów po długotrwale bezrobotnych sięga- giej strony nie dostrzegają szans ny budownictwo mieszkaniowe 1945 roku był bardzo korzystny ła połowy tej liczby (w 2004 roku i perspektyw życia gdzie indziej w prawie nienaruszonym stanie i na tle całej Polski imponujący. 53,8%)28. Otwarcie granic niektó- i boją się zaryzykować i opuścić sprawiło, że nakłady na budownic- Posiadał on na swoim terytorium rych państw Unii Europejskiej spra- swoje strony, gdzie już się czegoś two mieszkaniowe były minimal- 50% bazy krajowej ośrodków sa- wiło, że część mieszkańców ziemi dorobili, np. domu. ne. Na początku lat dziewięćdzie- natoryjnych i FWP. Następne lata kłodzkiej szukała zatrudnienia W środowisku tym można siątych region miał największy jednak sprawiły, że proporcje za- za granicą, co zmniejszyło liczbę mówić o atrofii więzi, przewa- w kraju stopień dekapitalizacji częły się zmieniać na niekorzyść: osób bez pracy, ale rodziła nowe żają postawy egoistyczne nad substancji mieszkaniowej22. w Polsce rosły, a w Sudetach ma- zjawiska negatywne, np. wzrost altruistycznymi. Podejrzliwość, lały. Następowała więc stopniowa nieufność, przypisywanie innym 19 Rolnictwo w Kotlinie Kłodzkiej dekapitalizacja, co przy niewłaści- 25 Stanisław CIOK, op. cit, s. 181. najniższych instynktów to cechy, zagrożenia i możliwości, rozmowa wym gospodarowaniu (otwarte tylko w sezonie, użytkowane przez z kierownikiem Zakładu Polityki Re- 26 Strategia rozwoju powiatu kłodzkiego, 29 Rocznik statystyczny pracy 2010, War- gionalnej i Agrobiznesu przy Katedrze zakłady pracy) zasobami sprawi- s. 35 szawa 2010, s. 56. Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa przy ło, że rejon Sudetów tracił swe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, dr walory. Decydująca było jednak 27 Rocznik statystyczny województwa 30 Krzysztof KWAŚNIEWSKI, Adaptacja hab. Barbarą Kutkowską, GP, nr 46, degradacja walorów środowiska wałbrzyskiego 1993, Wałbrzych 1993, i integracja kulturowa Ludności Śląska 1999, s. 12. s. 48. po II wojnie światowej, Wrocław 1969, s. 170-171. 20 Strategia rozwoju powiatu kłodzkiego, 28 GUS Bank Danych Lokalnych, http:// s.49. 23 Ibidem, s. 179. www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_ 31 Władysław MISIAK, Integracja podgrup.display? p_id=315858&p_ społeczna Ziem Zachodnich 21 Stanisław CIOK, op. cit., s. 176. 24 Strategia rozwoju powiatu kłodzkiego, token=0.4277832530262724 [dostęp: i Północnych, Studia Socjologiczne, s.45. 28 kwietnia 2011]. 1987, 2 (105), s.58. 22 Ibidem, s. 177. 12 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 zachowań wobec innych. Nawet nocześnie tak naprawdę nie byli Zdroju, Stroniu i Szczytnej. Tu po- dzie Nowej Rudy uzyskali przed- powódź w 1997 roku wzbudziła rolnikami i tym samym tracili źró- wstał pomysł powołania Komitetu stawiciele SLD (10 mandatów). skrajną interesowność, obojęt- dło utrzymania. Z drugiej strony Obywatelskiego Ziemi Kłodzkiej. W żadnej z rad komitety obywa- ność na szkody innych, oszustwa były osoby (jednostki innowacyj- Celem tej organizacji było przy- telskie nie sprawowały już wła- podczas podziału pomocy dla ne), które dzięki swojej inicjatywie gotowanie się do wyborów lokal- dzy samodzielnie. Nie zachowali poszkodowanych w powodzi. adaptowały się do rzeczywistości nych i integracja społeczeństwa swoich stanowisk burmistrzowie Uczestnictwo w życiu wspólnoto- i osiągały swe cele. Były one po- ziemi kłodzkiej36. i wójtowie (z wyjątkiem wójta Bo- wym ma wyłącznie charakter kon- strzegane jako osoby, które doro- gusława Rogińskiego w gminie sumpcyjny i interesowny. Bierze biły się nieuczciwie. Następowała Zwycięstwo komitetów wiejskiej Nowa Ruda, który pełnił się w nich udział pod warunkiem, polaryzacja świata na dwa prze- obywatelskich w gminach swój urząd do 2006 roku, oraz Je- że otrzymuje się coś w zamian. ciwstawne obozy, przypisujące Efektem było zwycięstwo rzego Cierczka w Lewinie Kłodz- Największym powodzeniem cie- wrogie sobie wartości34. kandydatów komitetów obywa- kim). Coraz większą rolę odgry- szą się masowe imprezy rozryw- Większa była tendencja do telskich w większości gmin (w wały lokalne komitety skupiające kowe, dożynki, fety, itp.. W symbo- krytykowania władzy niż w wo- Nowej Rudzie było to zwycięstwo znanych działaczy społecznych, licznym związku z miejscowością jewództwach południowych stuprocentowe)37. Również nowi niezależnie od dawnej przyna- podkreśla się trwałe korzenie, cze- i wschodnich. Ponieważ tereny byli kandydaci na burmistrzów leżności partyjnej. Wówczas rów- go znakiem są pozostawione tu ziemi kłodzkiej zamieszkuje spo- i wójtów. Musieli on podjąć nie tyl- nież dokonane zostały wybory groby bliskich. Na pytanie, gdzie łeczność post migracyjna, czę- ko wysiłek wprowadzania nowego długoletnich liderów władz sa- swoi, gdzie obcy, mieszkańcy Ko- ściowo wynika to z historycznie ustroju (np. komunalizacja mienia), morządowych. W Kudowie bur- tliny Kłodzkiej nie dostrzegają zbyt ukształtowanego większego dy- ale również sprostać zmianom go- mistrzem został wybrany Czesław mocno odrębności swoich wsi, ak- stansu między władzą a zwykły- spodarczym i społecznym wynika- Kręcichwost, który piastuje te centują natomiast, jak się okazuje, mi obywatelami. W czasach ko- jącym z reform państwowych (np. funkcję nadal. W Stroniu Śląskim trwałe podziały wewnętrzne, wy- munistycznych przedstawiciele bezrobocie, upadek zakładów pra- na to stanowisko został powołany nikające z pochodzenia mieszkań- władzy lokalnej byli przywożeni cy). Przedstawiciele nowych władz Zbigniew Łopusiewicz (jest nim ców. Nadal ważne jest rozróżnianie w teczkach, nie było miejsca dla nie zawsze mogli poradzić sobie nadal), w gminie wiejskiej Kłodz- na francuzów, ukraińców, górali, swojaków. Był to też efekt słab- z tymi wyzwaniami. Stąd częste ko Ryszard Niebieszczański (wójt co powoduje rozmywanie się toż- szych więzi społecznych na tych zmiany władzy i liczne konflikty w latach 1994-2010). W kolejnej samości lokalnej. W rejonie tym terenach w stosunku do zakorze- wynikające z niezaspokojonych kadencji burmistrzem Między- praktycznie brakuje nosicieli czy nionej społeczności w innych re- oczekiwań wyborców. Np. pod- lesia został Tomasz Korczak (od strażników tradycji lokalnej. Mo- gionach Polski. Mieszkańcy mniej czas pierwszej kadencji w gminie 1998 roku). bilizacja społeczna do wspólnych mogą liczyć na pomoc sąsiedz- Duszniki-Zdrój rada miejska mia- Ważnym czynnikiem dla przedsięwzięć praktycznie nie ist- ką, są bardziej uzależnieni od ła kolejno 5 przewodniczących. kształtu władz samorządowych nieje, jeżeli mieszkańcy nie widzą państwa. Zależność od państwa W Szczytnej, Kudowie-Zdroju, były bezpośrednie wybory wój- w niej dla siebie szans do realizacji w poprzednim systemie sprawiła, Kłodzku, Polanicy-Zdroju zmieni- tów i burmistrzów wprowadzone swoich partykularnych interesów. że w nowych warunkach również ło się 2 burmistrzów. W Polanicy w 2002 roku. Potwierdziły one Zanika nawet społeczna działal- zrzuca się na władzę odpowie- działacze Komitetu Obywatelskie- uznanie dla rządów wielu do- ność na rzecz Kościoła. Odnosząc dzialność. Władze gminne jako go zorganizowali w 1992 refe- tychczasowych włodarzy gmin się do małej ojczyzny uczestnicy jedyne są na ogół zauważane rendum, w którym domagali się (Kudowa, Stronie, Międzylesie), badań podkreślali, że żyją w Pol- i oceniane pozytywnie.35. bezskutecznie odwołania swoich ale również zapoczątkowały rządy sce drugiej kategorii, na prowincji, przedstawicieli38. nowych liderów lokalnej władzy: gdzie mało się zarabia, a dzieci nie Pierwsze inicjatywy Jerzego Terleckiego w Polanicy- mają perspektyw edukacyjnych. samorządowe Kształtowanie się elity Zdrój, Jana Bednarczyka w Rad- Zaprzecza to faktom, takim jak Zmiany polityczne w Polsce po samorządowej kowie, czy Tomasza Kilińskiego ogromny wzrost studiującej mło- 1989 roku były przede wszystkim W sumie w kolejnych wybo- w Nowej Rudzie. dzieży czy powstanie wyższych odbierane przez pryzmat lokalnej rach w 1994 roku wyborcy doko- uczelni lub filii na prowincji32. władzy. Wprowadzona w 1990 nali surowego osądu pionierów Samorządy a skutki Świadomość przynależno- roku reforma samorządowa opar- demokracji gminnej, często loku- transformacji gospodarczej ści lokalnej na przełomie XX i XXI ta na powstaniu samodzielnych jąc swoje zaufanie w przedstawi- Mimo że władze gmin nie wieku również na ziemi kłodzkiej gmin dawała szanse na zwięk- cielach dawnej władzy (Edward miały prawie żadnych kompeten- ulega ważnym zmianom. Badania szenie aktywności obywatelskiej, Kondratiuk w Szczytnej, Bogdan cji w sprawach gospodarczych, to dowodzą, że pojawia się nowa ale również budziła obawy czy Krynicki w Bystrzycy Kłodzkiej) . przede wszystkim one stykały się mapa podziałów, podważeniu ukształtowane w systemie totali- Przewagę nad Komitetem Oby- z bezpośrednimi skutkami reform ulegają tradycyjne definicje kate- tarnym społeczeństwo, udźwignie watelskim (7 mandatów) w ra- gospodarczych lat dziewięćdzie- gorii my – wy, zmieniają się grani- odpowiedzialność. W pierwszych siątych XX wieku. Upadek Kudow- ce międzygrupowe. Identyfikacja wyborach samorządowych, prze- 36 Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej skich Zakładów Przemysłu Baweł- wyrażana słowami: my Polacy, my prowadzonych 4 czerwca 1990 zarejestrowany, ZK, styczeń 1990, s. 1. nianego w 1991 roku postawił mieszkańcy danej miejscowości, roku decydującą rolę w odegrały miasto w sytuacji wielkiego bezro- odchodzi na dalszy plan, coraz komitety obywatelskie, które sku- 37 Wybory samorządowe maj 1990, ZK, bocia (zakład zatrudniał 1400 pra- częściej zostaje zastąpiona zwro- piły osoby związane z działalno- czerwiec 1990, s. 1. Na terenie ziemi cowników)39, równocześnie spa- tem: my biedni, my oszukani33. ścią opozycyjną oraz niezadowo- kłodzkiej istniało wówczas 13 gmin. dek napływu kuracjuszy sprawił, Na ziemi kłodzkiej grupą uzna- lone z funkcjonowania dotychcza- 14 w Lewinie Kłodzkim, który oddzielił że należało podjąć radykalne de- jącą się za najbardziej odrzuconą sowego systemu. Najprężniejsze się od Kudowy-Zdrój, powstała cyzje, głównie w kierunku budowy byli wg badań chłopo - robotnicy, środowiska wywodzące się głów- w 1991 roku i tam wybory odbyły się infrastruktury turystycznej i uzdro- których najwcześniej zwalniano nie z działaczy NSZZ „Solidarność” 12 maja 1991 roku. wiskowej oraz ekologii. Z kolei z zakładów przemysłowych, a rów- skupione były głównie w Kłodzku, w gminie Stronie w cieniu ograni- 38 Informacja o przeprowadzonych refe- czającej swą produkcję huty szkła Nowej Rudzie, Bystrzycy, Kudowie rendach w sprawie odwołania organów -Zdroju, Polanicy-Zdroju, Lądku- samorządu terytorialnego w latach (została zamknięta w 2008 roku), 32 Polska lokalna wobec integracji europe- 1992 – 2006, http://www.pkw.gov.pl/ należało z miasta przemysłowego jskiej, red. Z. Mach, D. Niedźwiedzki, pkw2/index.jsp?place=Lead07&news_ Universitas Kraków 2002, s. 102-107. 34 Ibidem, s. 101-113. cat_id=1882&news_id=4788&lay- out=1&page=text [dostęp: 28 kwiet- 39 Kudowa Zdrój, miasto i ludzie, Kłodzko 33 Ibidem, s. 115. 35 Ibidem, s. 30, 40-41. nia 2011]. 2002, s. 186. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 13 powoli przekształcać się w ośro- woju infrastruktury komunalnej. dziowego i służby, które były za to oraz gminy zainteresowane przy- dek rekreacji i turystyki. Rozwiązy- Należały do nich drogi gminne, odpowiedzialne. Natychmiast po należnością do tych powiatów nie waniu problemów, które znajdo- oczyszczalnie ścieków (tu warto przejściu kataklizmu rozpoczął się zrezygnowały ze swoich aspiracji. wały się w zakresie kompetencji wymienić jedną z największych in- proces odbudowy, podczas któ- Przywódcy polityczni tych gmin gmin, sprzyjała stabilizacja władz westycji zrealizowaną w 2000 roku rego nastąpiła mobilizacja władz uważali, że powstanie powiatu miasta czy gminy. Stad najwięcej oczyszczalnię w Ścinawce Dolnej, gminnych i aktywności obywa- w ich mieście umożliwi szybszy w rozwoju infrastruktury można która była wspólnym dziełem telskiej. Do miejscowości ziemi rozwój rejonu. Składane w latach było zrobić tam, gdzie istniała kon- gmin noworudzkich i gminy Rad- kłodzkiej została przesłana rów- 2001 i 2002 wnioski zostały przez tynuacja przynajmniej na szczeblu ków), kanalizację czy składowiska nież pomoc państwowa i między- Radę Ministrów odrzucone, co władzy wykonawczej. Do takiej odpadów. Odnowieniu ulegają narodowa. Jednak przywrócenie wywołało spore rozczarowanie stabilizacji nie miały szczęścia naj- również zasoby mieszkaniowe, stanu sprzed kataklizmu trwało i rozgoryczenie tych środowisk większe miasta regionu: Kłodzko, nowe budownictwo komunalne przez wiele lat. samorządowych47. Starania o po- Nowa Ruda i Bystrzyca Kłodzka. rozwija się natomiast w ograniczo- Prawie w rocznicę wydarzeń dział nowo powstałego powiatu Dopiero w ostatnich kadencjach nym stopniu. Poprawiła się w zde- w lipcu 1998 roku kataklizm się kłodzkiego położyły się cieniem to się zmieniło (od 2002 roku bur- cydowanym stopniu baza oświaty powtórzył. Najsilniejsze opady na pierwszej kadencji nowej jed- mistrzem Nowej Rudy jest Tomasz podległej gminom, wzniesiono miały miejsce w Górach Orlickich nostki samorządu. Kiliński, od 2006 roku w Bystrzycy wiele nowych szkół (Wojbórz, Wil- w nocy z 22 na 23 lipca i objęły Kłodzkiej rządzi Renata Surma, kanów, Bożków). Władze musiały przede wszystkim tereny wokół Powiat a problemy a w Kłodzku Bogusław Szpytma). również podejmować niepopu- rzeki Bystrzyca Dusznicka. Tym ra- lokalnej społeczności W największych miastach ziemi larne decyzje o zamykaniu szkół, zem ucierpiały przede wszystkim Praktyka pokazała, że kompe- kłodzkiej również nie brakowało zwłaszcza wiejskich, co głównie Duszniki-Zdrój, Szczytna, Polanica tencje, a zwłaszcza finanse powia- poważnych problemów. W Nowej było skutkiem spadku liczby dzieci Zdrój i gmina wiejska Kłodzko. tu nie dają mu znaczącej pozycji na Rudzie i okolicach nastąpiła re- i narastającego kryzysu demogra- Trwałym osiągnięciem samo- scenie lokalnej. Co więcej, na barki strukturyzacja, a następnie likwi- ficznego. rządów gminnych i powiatowego władz samorządu powiatowego dacja prawie całego przemysłu. było powstanie lokalnego systemu zrzucona została odpowiedzial- Najważniejsze było stopniowe Powódź Tysiąclecia ochrony przeciwpowodziowej dla ność za najbardziej niedoinwesto- zamykanie kopalni węgla ka- 1997-1998 powiatu kłodzkiego, uruchomio- wane działy sfery publicznej, czyli miennego i całego jej zaplecza, co Swoistym sprawdzianem dla nego w 2001 roku. Powstały w na- oświatę ponadgimnazjalną, służ- oznaczało likwidację prawie pięciu władz gminnych ziemi kłodzkiej, stępnych latach program „Ochro- bę zdrowia ze szpitalami i lokalne tysięcy miejsc pracy. Opracowany ale również dla obywateli, była na od powodzi Ziemi Kłodzkiej” (powiatowe) drogi. Powiat kłodzki plan likwidacji pozwolił w miarę wielka powódź, która dotknęła w ramach wielkiego projektu „Pro- otrzymał 5 szpitali: w Kłodzku, łagodnie przejść ten bardzo trud- południowo-zachodnią Polskę gram dla Odry 2006” pozostaje Bystrzycy Kłodzkiej, Nowej Ru- ny proces40. W 2000 roku ostatecz- w 1997 roku i powtórzyła się głównie w sferze planów. dzie, Lądku-Zdroju i Dusznikach- nie zamknięto wydobycie w ko- w nieco mniejszej skali w 1998 Zdroju. Ograniczenia w finanso- palniach noworudzkich. Podobnie roku. Gwałtowne opady miały Powstanie powiatu waniu opartym na kontraktach stało się z zakładami „Diora” i ZPJ miejsce na początku lipca 1997 kłodzkiego z Kasą Chorych a następnie z NFZ „Nowar”. W Bystrzycy Kłodzkiej na- roku (szczególnie 7 lipca) w do- Ważnym wydarzeniem w roz- sprawiły, że fundusze były co- stępował proces likwidacji i ogra- linie Nysy Kłodzkiej, Białej Lą- woju samorządności lokalnej był raz mniejsze. Przeprowadzona niczania przemysłu meblarskiego deckiej i Ścinawki. Poziom wody drugi etap reformy samorządo- restrukturyzacja służby zdrowia i zapałczanego (w 2006 zamknięta przekroczył w Kłodzku nawet wej, w wyniku którego od 1 stycz- doprowadziła do likwidacji nie- została fabryka mebli zatrudnia- stan z równie tragicznej powodzi nia 1999 14 gmin ziemi kłodzkiej których z nich i obecnie działa je- jąca wówczas około 300 pracow- w 1938 roku i sięgnął 655 cm (8 znalazło się w jednym powiecie den szpital powiatowy w Kłodzku ników). W Kłodzku następowało lipca)42. Można więc uznać, że była kłodzkim i w województwie dol- z oddziałem w Nowej Rudzie oraz również ograniczanie działalności to największa powódź XX stulecia nośląskim44. Pierwsze wybory do Specjalistyczne Centrum Medycz- przemysłowej aż do wyprowa- (systematyczne pomiary poziomu rady powiatu odbyły się w 1998 ne w Polanicy-Zdrój, które nie dzenia największego zakładu wody odbywały się dopiero od roku. W wybranej radzie powsta- podlega władzom powiatu. Zmia- Zetkamy z miasta (od roku 2007 1901 roku, z powodzi wcześniej- ła koalicja AWS – UW -Przymierze ny te były realizowane kosztem znalazł nową siedzibę w Ścinawce szych nie ma w pełni wiarygod- Społeczne (PSL-UP). Przewodni- wielu konfliktów i sporów między Średniej ). W 1997 roku powstała nych i systematycznych danych), czącym rady wybrano Juliana Go- władzami powiatu a zaintereso- Wałbrzyska Strefa Ekonomiczna, a być może również tysiąclecia. laka, natomiast starostą Dariusza wanymi gminami. Również koszty która na preferencyjnych warun- Największe straty poniosły gminy: Mikosę45. Decyzje o podziale po- finansowe restrukturyzacji bardzo kach oferowała miejsca dla działal- Międzylesie, Bystrzyca Kłodzka, wiatowym wzbudziły silne emocje obciążyły budżet powiatu. W trak- ności przemysłowej. Jej oddziały gmina wiejska Kłodzko, miasto i rozczarowanie, ponieważ do sie- cie drugiej kadencji (2002-2006) powstały w Nowej Rudzie (pięciu Kłodzko, Radków, gmina wiejska dzib powiatu aspirowały również władze powiatu wyemitowały ob- inwestorów), Kłodzku (trzej inwe- Nowa Ruda i miasto Nowa Ruda, Bystrzyca Kłodzka i Nowa Ruda. Ta ligacje komunalne o wartości 28 storzy), Kudowie (jeden inwestor) Stronie Śląskie, Lądek –Zdrój. Stra- pierwsza znalazła się nawet na ma- mln zł, które przeznaczono głów- i Bystrzycy Kłodzkiej (2007)41. ty materialne oszacowano na 404 pie podziału powiatowego w 1993 nie na oddłużenie powiatowej mln zł, zniszczonych zostało ponad roku46. Ostateczne decyzje z 1998 służby zdrowia. Efektem tego stało Rozwój infrastruktury 200 km dróg, ponad 168 mostów, roku były odmienne, przeważył się rosnące zadłużenie i zagroże- komunalnej zalanych lub zniszczonych zostało pogląd o zasadności powstania Władze samorządu gminne- ponad 4000 budynków43. Zawiódł jednego powiatu. Jednak zarówno go w swoich działaniach skupiły system ostrzegania przeciwpowo- Bystrzyca Kłodzka jak i Nowa Ruda 47 Np. burmistrz Bystrzycy Kłodzkiej M. się głównie na odbudowie i roz- Kamiński uważał, że „brak powiatu to brak możliwości stabilnego har- 42 Janusz ŁACH, Historia wezbrań 44 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia monijnego rozwoju. Powiat to miejsca powodziowych na Ziemi Kłodzkiej i ich 7 sierpnia 1998 w sprawie utworzenia 40 Tadeusz STALEWSKI, Adam SZPAK, pracy, kilkaset miejsc pracy, to …środki wpływ na kierunek przekształceń den powiatów, Dz.U. 1998, nr 96, poz.652. Likwidowanie kopalni węgla w małym finansowe, co do których decyzje będą dolinnych Nysy Kłodzkiej i Białej Lądec- mieście górniczym, Studia regionalne podejmowane na miejscu, co jest kiej, Nauka Przyroda Technologia, t. 3, i lokalne, nr 4, 2000, s. 72. 45 SPK, Protokół nr I/98 z posiedzenia szansą na powstrzymanie degradacji z. 3. 2009, s. 2-3. Rady Powiatu Kłodzkiego w dniu południowej części Kotliny Kłodzkiej. 41 http://www.invest-park.com. 10.11.1998, sygn.12/1, s. 6-11. Powiat to wreszcie możliwość decy- pl/?n=70&lang=pl [dostęp: 29 kwiet- 43 Woda zniszczyła ziemię kłodzką, ZK, nr dowania o swoim losie”, Bystrzyca nia 2011]. 84-86, 1997, s. 10. 46 Wspólnota, nr 24, 1993; 32, 1993. powiatem, GP nr 24, 2000, s. 6. 14 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 nie niewypłacalnością oraz groź- woju Obszarów Wiejskich, gdzie Powołane po 1990 roku nowe spraw Współpracy Pogranicza bą wprowadzenia zarządu komi- fundusze na obszarze powiatu władze samorządowe gmin wy- Czech, Moraw i Ziemi Kłodzkiej. sarycznego. Problemy te zostały kłodzkiego rozprowadzają Fun- stępowały z propozycjami umów Ono to wraz ze Stowarzyszeniem częściowo załagodzone podczas dacja „Kłodzka Wstęga Sudetów” partnerskich z miejscowościami Gmin Ziemi Kłodzkiej 5 grud- trzeciej kadencji władz powiatu, i Lokalna Grupa Działania Poro- po stronie czeskiej. Miały one nia 1996 roku w Hradec Králo- kiedy rządziła koalicja PO-PiS, zumienie Sowiogórskie. głównie charakter kulturalny. vé podpisało umowę ramową przez wprowadzenie drastyczne- Początkowo dotyczyło to miast o utworzeniu euroregionu pod go programu oszczędnościowe- Otwieranie granic będących siedzibami władz . Po- nazwą Euroregion Pogranicza go, który ograniczył do minimum z Czechami czątek dało porozumienie Nowej Czech, Moraw i Ziemi Kłodzkiej wszelkie inwestycje powiatowe Jedną z dziedzin działania, Rudy i Broumova w 1992 roku. - „Euroregion Glacensis”. Obec- oraz uzyskanie pożyczki gwaran- w której pojawiły się szanse uzy- Z czasem porozumienia takie za- nie stowarzyszenia te działają towanej przez ministra finansów. skania funduszy europejskich jest częły zawierać mniejsze miejsco- pod nowymi nazwami: Stowa- Rozwiązywanie tych problemów współpraca transgraniczna. Poło- wości (na przykład w gminie Rad- rzyszenie Gmin Polskich Eurore- skutkowało sporami w koalicji żenie przygraniczne ziemi kłodz- ków wszystkie wioski mają takie gionu Glacensis – od 2000 roku rządzącej i doprowadziło do jej kiej nie miało większego wpły- porozumienia z partnerami cze- (w skład polskiej części eurore- rozpadu w 2009 roku. Do koń- wu na rozwój tego subregionu. skimi52). Współpraca dotyczy naj- gionu wchodzą nie tylko gminy ca kadencji władzę sprawowała Współpraca gospodarcza, ruch częściej wymiany doświadczeń ziemi kłodzkiej) oraz Euroregion PO z nowym koalicjantem PSL. ludności i wymiana turystyczna w dziedzinach kultury i edukacji Pogranicza Czech, Moraw i Ziemi W wyniku nowych wyborów miedzy Polską a Czechosłowacją oraz organizowania wspólnych Kłodzkiej – Euroregion Glacensis, w 2010 roku władzę zachowała odbywały się w bardzo ograni- imprez rozrywkowych. powstały w 1998 roku54. PO w porozumieniu z SLD48. czony sposób. Dopiero zmiany w końcu lat osiemdziesiątych Euroregion Glacensis Polsko-czeskie Fundusze europejskie XX wieku przyniosły przełom. Z czasem ta współpraca projekty rozwojowe na ziemi kłodzkiej Działająca od końca lat siedem- zaczęła się zacieśniać w związ- Na gruncie współpracy Jednym ze skutków kłopo- dziesiątych, min. na terenie ziemi ku ze staraniami Polski i Czech w Euroregionie następowało tów finansowych powiatu było kłodzkiej grupa opozycyjna Soli- o przyjęcie do Unii Europejskiej. również pozyskiwanie fundu- bardzo ograniczone korzystanie darność Polsko-Czechosłowacka Współpraca gmin pogranicza szy strukturalnych przeznaczo- z funduszy strukturalnych, uzy- postulowała otwieranie przejść polsko-czeskiego ziemi kłodzkiej nych na rozwijanie współpracy skiwanych ze środków europej- granicznych dla ruchu osobo- została sformalizowana w ra- przygranicznej w ramach tzw. skich. Natomiast większość gmin wego i turystycznego, co miało mach powołanego w Nowej Ru- mikroprojektów. Od 1997 roku w powiecie podejmowała działa- sprzyjać prawdziwemu zbliżenia dzie 29 marca 1994 roku Stałego pozyskiwano fundusze na pro- nia w celu opracowania projek- sąsiadujących narodów. Wysiłki Regionu Współpracy Polsko-Cze- jekty z programu Phare CREDO tów i pozyskania środków finan- te zaowocowały powstaniem skiej. Od tego momentu nasili- i Phare CBC. W latach 2000-2006 sowych na inwestycje i działania sieci nowych przejść granicz- ły się dążenia, aby współpracę w ramach programu INTERREG edukacyjne. W latach 2004-2006 nych, które umożliwiały wymia- przekształcić z zadaniowej w sta- III gminy ziemi kłodzkiej uzyska- w ramach Europejskiego Fundu- nę towarowa i osobową . W 1993 łą i zinstucjonalizowaną. Tak ły środki na projekty dotyczą- szu Rozwoju Regionalnego gmi- roku powstało osobowe i samo- narodził się projekt utworzenia ce głównie modernizacji dróg, ny z ziemi kłodzkiej pozyskały chodowe przejście Tłumaczów euroregionu. Powstałe 9 lutego obiektów komunalnych, szlaków 82605332,76 zł. Liderami w tej -Otovice. Od 1996 roku otwarto 1994 roku Stowarzyszenie Gmin turystycznych i tras narciarskich, dziedzinie stały się gminy Nowa dziewięć przejść turystycznych, Ziemi Kłodzkiej, którego celem wydawnictw promocyjnych, in- Ruda (miejska), Lądek-Zdrój min.: Lutynia – Travna, Kamień- było popieranie idei samorządu formacji turystycznej. Obecnie i Nowa Ruda (wiejska), które czyk –Mladkov, Niemojów - Bar- terytorialnego, współpracy przy- realizowane są projekty finanso- pozyskały w przeliczeniu na jed- tošovice, Zieleniec – Masarykova granicznej oraz eksponowania wane przez Europejski Fundusz nego mieszkańca odpowiednio chata, Ostra Góra – Machowská zbieżnych problemów gospo- Rozwoju Regionalnego (2007- 1751, 19 zł, 909,22 zł i 740,09 zł. Lhota50. Od 2007 roku, kiedy darczych gmin, lansowanie tezy 2013) przeznaczane na podobne Powiat kłodzki na tle innych po- Polska i Czechy stały się sygna- obrony wspólnych interesów cele. Środki te pozyskują nie tyl- wiatów Dolnego Śląska wypadł tariuszami traktatu w Schengen, założycieli stowarzyszenia, stało ko gminy przygraniczne Kudo- bardzo dobrze. W ilości pozy- wprowadzono swobodny ruch się partnerem tego projektu ze wa, Lewin, Międzylesie, Radków, skanych środków na jednego osobowy i towarowy. strony polskiej53. Nowa Ruda, ale również inne: mieszkańca wyprzedziły go tyl- Od 30 maja 1994 roku, kie- Polanica, Kłodzko, Bystrzyca. ko powiat milicki i złotoryjski49. Partnerstwo i inicjatywy dy Sejmik Samorządowy Woje- Gminy wiejskie korzystają rów- polsko-czeskie wództwa Wałbrzyskiego podjął Współpraca z czeskimi part- nież z funduszy, Programu Roz- Zbliżenie zaowocowało rów- stosowną uchwałę, rozpoczęła nerami stanowi jedną z szans roz- nież wymianą kulturalną, której się procedura tworzenia eurore- woju ziemi kłodzkiej na początku 48 Protokół Rady Powiatu Kłodzkiego nr przejawem była organizowana gionu, który otrzymał nazwę Eu- XXI wieku i sposób na przekształ- 1/2010 z 2 grudnia 2010, s. 4-14, http:// nadal największa impreza po- roregion Glacensis. Ze strony cze- cenie peryferyjnego położenia, www.bip.powiat.klodzko. pl/pi / granicza Polsko-Czechosłowac- skiej zainteresowane samorządy które wcześniej było przyczyną spklo/14597.pdf. kie Dni Kultury Chrześcijańskiej z Náchodu, Rychnova, Šumperka, regresu, w możliwość zmiany (obecnie Polsko-Czeskie). W ich Ústí nad Orlicí, Trutnova, Orlické wizerunku regionu. Inną szansą 49 Ranking powiatów - wartość dofin- ramach organizowano po obu Záhoří, Polic nad Metují, Hradec jest wspieranie przez władze sa- ansowania w PLN przypadająca na stronach granicy wiele imprez Králové utworzyły w 1996 roku morządowe transformacji spo- poszczególne powiaty ze środków kulturalnych, sportowych, od- Regionalne Stowarzyszenie do łecznej i gospodarczej służącej Europejskiego Funduszu Rozwoju czytów i wykładów, spotkania powstaniu lokalnego centrum Regionalnego w ramach ZPORR młodzieży i różnych środowisk 52 http://www.radkowklodzki.pl/dane/ turystyczno-uzdrowiskowego. 2004-2006 na Dolnym Śląsku (Priorytet zawodowych obu narodów51. 1 i 3 bez Działania 1.6 i 3.4 ) – stan index.php?option=com_content&task 16.10.2006 r., http://www.umwd. =view&id=155&Itemid=88[dostęp: 29 dolnyslask.pl/fileadmin/user_up- 50 Przejścia graniczne, ZK, nr 119/2000, s. kwietnia 2011]. load/ZPORR/ Realizacja_projektow/ 16. Ogolne_podsumowanie/wartosc_do- 53 Lesław KOĆWIN, Polacy i Niemcy na finansowania_ze_srodkow_efrr_rank- 51 Polsko-czeskie Dni Kultury Ziemi Kłodzkiej 1991-2000, Wydawnict- 54 Adam KWAS, Radomir MORAWIEC, ing_powiatow_16102006.pdf[dostęp: Chrześcijańskiej 1990-1997, Nowa wo Uniwersytetu Wrocławskiego, Radosław PIETUCH, Euroregion Gla- 28 kwietnia 2011]. Ruda 1997. Wrocław 2002, s. 229-231. censis, ZK nr 114/2000, s. 9. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 15 16 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Ks. prof. dr hab. Tadeusz Fitych RADKÓW I MŁODZI STRAŻNICY SACRUM (Pod Szczelińcem udokumentowano przydrożne krzyże i kapliczki XVII-XX w.)

Sacrum ma funkcję edukacyjną, a jego zniknięcie nieuchronnie zubaża kulturę. (Benedykt XVI, Homilia na Boże Ciało 7 VI 2012) „Człowiek bez religii nie może stawać się w pełni człowiekiem” (Mircea Eliade +1986 Chicago).

„Gdzie jest Bóg, tam jest przyszłość” (motto podróży apostolskiej Benedykta XVI do Niemiec z 2005 r.).

Nie wygasa, ale wręcz prze- Drogi człowieka kościołów, wskazuje, że zostały one Narodów głosił, że „Ewangelia jest ciwnie, nabiera nowej aktualności nieuleczalnie religijnego zbudowane bardziej z myślą pro- mocą Bożą ku zbawieniu dla każ- i znaczenia prawda zawarta w ada- Jan Paweł II ukazywał z jednej jektantów o zdobyciu prestiżowych dego wierzącego. W niej bowiem gium z III w.: „duszą kultury jest strony, różnorodne wymiary kul- nagród, niż na rzecz modlitwy i kul- objawia się sprawiedliwość Boża, kultura duszy”. Na różne sposoby tury (antropologiczny, społeczny, tu Bożego (kard. Gaianfranco Rava- która od wiary wychodzi i ku wierze wyjaśniał je także Jan Paweł II, który transcendentny), a z drugiej for- si wypowiedź dla „The Telegraph”). prowadzi” (Rz 1, 16b-17). stawiał retoryczne pytanie – czym mułował diagnozę „nocy duszy Z kolei zakamuflowane neopo- Szczególnym „kulturowym jest kultura? Udzielał na nie odpo- Europy” i „noc wartości” oraz okre- gaństwo (jako rzeczywiste „opium diamentem” jest wiara chrześcijań- wiedzi. Głosił że „kultura jest wyra- ślał cztery kluczowe zagrożenia dla ludu”), zabiegając o rząd dusz ska. Jest ona naznaczona wielką zem człowieka. Jest potwierdze- Europy. Stanowią je: pseudokultura i kolejną utopijną wersję „raju bez otwartością, stanowi osobową niem człowieczeństwa. Człowiek ją konsumizmu, nacjonalizmu, laic- Boga”, wprowadza nie tylko relaty- relację i przyjaźń z Trójjedynym tworzy - i człowiek przez nią tworzy kości i „kultura śmierci”. Cywilizacja wizm poznawczy i etyczno-moral- Bogiem. Zawiera w sobie całe bo- siebie. Tworzy siebie wewnętrznym zachodnia z niespotykaną dotąd ny, wymazuje pojęcie człowieczeń- gactwo mądrości. Dlatego to nasz wysiłkiem ducha: myśli, woli, serca. siłą atakowana jest przez systemy stwa oraz nasyca literaturę i przeka- rozum jest w stanie coraz bardziej I równocześnie człowiek tworzy oparte na ateistycznej wizji czło- zy medialne wizją społeczeństwa dynamicznie otwierać się na nie- kulturę we wspólnocie z innymi. wieka i antyewangelizacji egoizmu. laickiego, pozbawionego ogólno- skończonego Boga - Miłość. Tym Kultura jest wyrazem międzyludz- Od tysiącleci wielkie religie są da- ludzkich wartości. bardziej w godzinie wielkiej „nocy kiej komunikacji, współmyślenia rem dla całego społeczeństwa. Pu- Należy w tym miejscu podkre- duszy” naszego kontynentu, należy i współdziałania ludzi. Powstaje ona bliczne wyznawanie wiary jest nie ślić dobitnie, że człowiek jest „nie- z radością przyjmować i doceniać na służbie wspólnego dobra i staje tylko aktem osobowej wolności, uleczalnie” religijny. Jest więc zro- nie tylko dojrzałe dzieła wspólnoto- się podstawowym dobrem ludz- ale stanowi dar dla społeczności. To zumiałym, iż odczuwa on głód sa- wej nowej ewangelizacji, ale także kich wspólnot. Kultura jest przede nie uwielbianie Trójjedynego Boga, crum, religijne tęsknoty i niepokoje nowoczesne i kompleksowe bada- wszystkim dobrem wspólnym na- ale Jego zapomnienie rodzi du- oraz potrzebę transcendencji. Są nia nad sacrum rozsianym w kultu- rodu. Kultura polska jest dobrem, chową pustkę, frustrację, przemoc one autentycznym wyrazem jego rowym krajobrazie naszych miast, na którym opiera się życie ducho- i współczesny terroryzm. trynitarnej i relacjonalnej tożsamo- wsi, szlaków pątniczych oraz pa- we Polaków. Ona wyodrębnia nas W dobie współczesnego neo- ści oraz duchowości. Nic dziwnego, noramie rzek, wzgórz i masywów jako naród. Ona stanowi o nas pogaństwa, szerzonego systemo- że człowiek każdej epoki nie nasy- górskich2. Warto w jak największym przez cały ciąg dziejów. Stanowi wo i na różnych płaszczyznach, ci się goniąc za namiastkami, ale stopniu wykorzystać zarówno naj- bardziej niż siła materialna. Bardziej realizowany jest rozległy zamach „niespokojnym będzie jego serce nowszy stan interdyscyplinarnych nawet niż granice polityczne”1. na sacrum. Także architektura wie- dopóki nie spocznie w Bogu” (św. badań naukowych, jak też nowo- lu nowoczesnych – desakralnych Augustyn, Wyznania). Będzie on czesne technologie, aby na nowo w pełni wolnym i szczęśliwym, czyli odkryć i przyjąć wielowiekowe zrealizowanym, jeśli w autentycznej świadectwa wiary, ludzkiej kenozy miłości dojrzeje do bycia radosnym i braterskiej komunii wykute w ka- darem dla wszystkich. Rodzi się mieniu, metalu i drewnie. Stanowią logiczne pytanie – co rzeczywiście je tak licznie zachowane w całej go pokrzepia, umacnia, jest w sta- Europie: nisze kultowe, dzwonnicz- nie nakarmić? Owszem można ki, źródełka maryjne, krzyże (tak- mu dawać ćwierć i półprawdy oraz że powypadkowe), minikalwarie, „ideologiczne konserwy” sprzed minisanktuaria maryjne, kolumny wieków czy też kolejne produko- i kapliczki przydrożne. wane w Europie co pół wieku, ale W aktualnej sytuacji, kiedy można też spróbować podać mu ludzkość traci sens życia i sens autentycznie ożywczy pokarm. I tu wspólnoty, Europa i Polska, aby pojawia się zadanie wiary. Bowiem pozostać sobą, nie może ulec ne- treściwy pokarm (ekologia ducha) gatywnym tendencjom dehuma- jest wymagający, dlatego trzeba nizacji i dechrystianizacji. Zanim znacznej miary wysiłku osoby, by nasz kontynent ponownie odkryje faktycznie stał się mocą duszy i cia- swoje autentyczne korzenie, trzeba Schemat – składowe pojęcia kultury ła, która pozwala człowiekowi żyć nam odważnie bronić człowieka (źródło: M. Kiwka, Rozumieć filozofię, Wrocław [2007], s. 196). w całej pełni. Św. Paweł Apostoł przed nim samym. Należy obronić Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 17 przede wszystkim sacrum i ludzką radość patrzenia w niebo, aby móc tożsamość3, a także godność i cen- wszystkiemu nadawać wymiar bar- tralne miejsce każdej osoby, czyli dziej wewnętrzny, głębszy i bogat- chrześcijańską kulturę – zachodnią szy w nadzieję. cywilizację. O genezie swoistego renesan- su zainteresowania radkowskimi Cenna publikacja o małej krzyżami i kapliczkami przydroż- architekturze sakralnej nymi można mówić już przed 2005 w Radkowie i okolicy r. W tym czasie władze miejskie W godzinie ponownego od- Radkowa zdecydowały powiązać krywania korzeni europejskiej toż- rozwój miasta z promocją turystyki samości i kultury, należy zauważyć, religijnej i kulturowej. W związku że mała architektura sakralna jest z tym miały być opracowane lo- cenną syntezą szeregu trendów kalne zabytki i największe atrakcje owocujących personalistycznym turystyczne, a następnie opubliko- bogactwem chrześcijańskiej kultu- wane (także na płycie DVD, w wer- ry. Z jednej strony zawiera się w niej sji polskiej, niemieckiej, angielskiej eklezjalny proces trydenckiej auto- i czeskiej). Kolejny motyw sygnali- ewangelizacji w postaci wizualizacji zowanej publikacji stanowił histo- prawd wiary, a z drugiej wielowie- ryczny fakt. Otóż po obu stronach kowej duchowości monastycznej, pobliskiej granicy, od dawna pano- przeżywanej m.in. w formie lectio wały ożywione kontakty. Zwłasz- divina i na modlitwie brewiarzo- cza w ostatnich stuleciach z Czech wej (jest to liturgia godzin, czyli (m.in. z Polic n/Metują i Broumowa) codzienna modlitwa Ludu Bożego do sanktuarium trzech narodów sprawowana w określonych po- w Wambierzycach Śl., prowadził rach dnia). Jej głębokim sensem szlak pątniczy otoczony wieloma był i jest dialog miłości wzajemnej kapliczkami i krzyżami. Ponadto z Bogiem, uświęcenie czasu, obro- z końcem XIX w. wieś Suchy Dół na osobowej wolności i wprowa- (czes. Suchý Důl) k/Polic n/Metują), dzanie harmonii pomiędzy mo- w krótkim czasie stała się wyjątko- dlitwą i pracą. Ten wyraz kultury wo często odwiedzanym maryj- monastycznej należy traktować nym miejscem pielgrzymkowym4.

jako urzeczywistnianie ewange- Niestety po II wojnie światowej, na Fitych T. fot. licznego braterstwa i solidarności, skutek decyzji jałtańskich i reżimu Obwoluta publikacji poprzez wymianę darów – dojrza- komunistycznego wspomniany łych owoców swej twórczości i po- szlak został praktycznie zapomnia- architektury sakralnej, zadecydo- kraju zainicjowała liczny szereg sługi. Od średniowiecza poprzez ny. Przed kilkoma laty zarząd miasta wała moja wystawa autorska „Boże kompleksowych projektów natu- epokę baroku, licznymi wyrazami Radkowa zdecydował, że historycz- Młyny - Krzyże i kapliczki przydroż- ry badawczo-edukacyjno-promo- upowszechniania tej duchowości ny szlak pątniczy zostanie przypo- ne na pograniczu kudowsko-na- cyjnej, jak też konkursów i wystaw były praktyki pobożne, m.in. tzw. mniany dzięki wydawnictwu, które chodzkim”. Wraz z jej katalogiem fotografii (w sumie odwiedziło ją „akty strzeliste” (także i te wykute wraz z uczniami przygotuje Alek- i prezentacjami multimedialnymi, ok. 73 tys. osób w Polsce, Austrii w kamieniu), przerywanie pracy na sander Mielniczuk. W tym czasie w dniach od 21 do 28 marca 2011 r. i Niemczech). Inicjatywy te podję- modlitwę (m.in. „Anioł Pański” – by był to radkowski radny i nauczyciel była ona prezentowana w kościele to m.in. w Nowej Rudzie (modera- uczcić Tajemnicę Wcielenia Syna (mieszkaniec pobliskiego Ratna parafialnym pw. św. Doroty w Rad- tor: Teresa Bazała), w powiecie no- Bożego) oraz ludowe formy bre- Dolnego). Należy zauważyć, że kowie (zob. www.boze-mlyny.eu/). wosolskim (moderator: dr Tomasz wiarza w postaci tzw. godzinek, Aleksander Mielniczuk od szeregu W dniu otwarcia wystawy wy- Andrzejewski), na uniwersytecie parafialnych nieszporów, itd.. Nato- lat ujawniał swoje zainteresowa- głosiłem tam cztery konferencje bydgoskim oraz w regionie Złote- miast materialnym wyrazem kon- nie małymi obiektami sakralnymi, i przez szereg godzin oprowadza- go Stoku (moderator: dr Gerhard sekwentnej realizacji sakralizacji stanowiącymi kluczowe elementy łem zwiedzających, komentując Guźlak). czasu i przestrzeni, także środowisk sacrum, nie tylko w krajobrazie tematyczne bloki wystawy (w tym Po latach oczekiwań, koor- codziennej pracy, były i są krzyże otaczającym miasto Radków i oko- nisze kultowe, które dotychczas nie dynowania wspólnotowych prac i kapliczki rozsiane wśród wiej- liczne wsie, ale także i na bogatej uwzględnił żaden z polskich i eu- i wytężonych badań, w roku 2012 skich zagród, łąk, pól, na rozstajach kulturowo ziemi broumowskiej, ropejskich badaczy!) oraz firmując w Wałbrzychu, w drukarni wielko- dróg, przy szlakach pątniczych, na jak i kłodzkiej. Pan Mielniczuk był wspomniany album. Należy za- formatowej „CITYDRUK”, wresz- placach fabrycznych, a nawet na autorem chociażby zdjęć i tekstów uważyć, że wystawa „Boże Młyny” cie ujrzała światło dzienne inte- podwórkach powstańczej Warsza- związanych m.in. z „Radkowskim (posiada wersję polska i niemiec- resująca nas publikacja – Mała wy. Umożliwiały one efektywne Szlakiem Pątniczym”, które prezen- ką), jej album, szereg poprzedzają- architektura sakralna w Parafii przeżywanie życiowej wędrówki tował chociażby na portalu inter- cych ją publikacji oraz nowatorska Radków. Powstała ona w ra- do domu Ojca w taki sposób, aby netowym „Miasta i Gminy Radków systemowa metoda inwentaryzacji, mach projektu badawczo-edu- sprawy materialne nie zdomino- – Krainy Gór Stołowych”. badań i interpretacji (w tym m.in. kacyjnego „Radkowska Akade- wały ludzi do tego stopnia, że sta- Z radością i satysfakcją przy- komputerowa baza danych z 75- mia Prymusów”, realizowanego wały się jedynym życiowym wid- chodzi mi twierdzić, że po czę- ma polami danych inwentaryzacyj- w czasie szkolnych zajęć o profilu nokręgiem. Dzięki przywołanym ści o dynamice i kształcie badań nych), nie tylko została wyróżniona historyczno-obywatelskim. Były formom pobożności oraz krzyżom prowadzonych nad radkowskimi przez Fundację Współpracy Polsko- one prowadzone pod kierun- i kapliczkom na nowo odkrywano pomnikami wiary w postaci małej Niemieckiej, ale na terenie całego kiem Aleksandra Mielniczuka. 18 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

tysięcy obiektów malej architektu- rynek, kształtem zbliżony do kwa- ry sakralnej. Zanim przyjdzie nam dratu, z ratuszem wzniesionym określić odkryty radkowski kom- w 1609 r. w jego pn-zach rogu (był pleks architektury sakralnej jako odbudowany w 1738 r., a w 1852 swoisty ogród sakralny (a w przy- powstała jego wieża). W latach szłości szczególnego rodzaju eko- 1625, 1633 i 1680 spustoszenie mia- muzeum), należy zauważyć, że sta powodowała zaraza (dokumen- w kulturze monastycznej, która po- tuje to m.in. usytuowana w rynku zostawiła tu szczególnie wyraziste wotywna kolumna maryjna z 1680 piętno, w pełni ludzki styl życia (de- r.). Z kolei w 1545 r. groźny pożar, wiza: ”pokój i dobro”) oraz harmo- a w XVII i XVIII w. wojny spowodo- nie pomiędzy modlitwą i pracą, za- wały upadek miasta. Ożywienie go- owocowała nowym typem chrze- spodarcze miasta nastąpiło dopiero ścijańskiej kultury. W kompleksach pod koniec XIX w., kiedy to powsta- klasztornych istniały m.in. krużgan- ły tu chałupnicze warsztaty tkactwa ki (były one kamieniem milowym lnianego. W 1893 r. otwarto kamie- rozwoju nowożytnej architektury), niołomy piaskowca i rozwinął się wirydarze – czyli ogrody sakralne przemysł kamieniarski (z czasem oraz ogrody zdrowia („Gart der Ge- powstały tu największe w Europie sundheit”). zakłady cięcia i wstępnej obróbki Mała ojczyzna - to dla każdego piaskowca). W roku 1925 zaczęła Plan miasta Raków z 1738 r. z nas miejsce, w którym mieszkań- działalność poczta oraz niewielkie cy danego regionu mieszkają obok fabryczki przemysłu drzewnego, W niewielkim tomiku o objętości Zostali oni nie tylko uwrażliwieni siebie, wzajemnie się wspierają, spożywczego, włókienniczego 60 stron, tenże nauczyciel jest re- na sacrum, ale stali jego kolejnymi obdarowują owocami swej pracy, i metalowego. Po roku 1945 - przez daktorem i autorem wprowadzenia strażnikami. kompetencją zawodową i kulturą szereg dziesięcioleci - strukturę oraz syntetycznych tekstów o po- Godnym podkreślenia jest duszy oraz dorastają do pełni czło- terytorialną tutejszej katolickiej szczególnych zinwentaryzowanych także fakt, że omawiana publi- wieczeństwa. W naszym przypad- parafii stanowiły oprócz miasta obiektach, jak też wykorzystanych kacja była współfinansowana ze ku są to przenikające się wspólnoty pobliskie wsie. Początkowo były to zdjęć archiwalnych. Z kolei projekt środków programu operacyjne- osób radkowskiej parafii i gminy. jedynie: Gajów (3 km; 70 mieszkań- okładki, wersję graficzną i skład go ‘Kapitał Ludzki’. Pochodzą one Przypomnijmy więc, że miasto Rad- ców) i Ratno Górne (1 km; wzm. komputerowy tomiku opracował głównie z Europejskiego Funduszu ków ma ok. 2.521 mieszkańców 1347 r.), a aktualnie także Karłów (7 i sporządził Patryk Sołtys - uczeń Społecznego (EFS, całość kwoty, (dane z 31 marca 2011 r.) i jest ma- km; eryg. 1730; 80 mieszkańców) Technikum Informatycznego. przewidzianej w latach 2007-2013 lowniczo położone na ziemi Kłodz- i Pasterka (5 km; wzm. 1477 r). Na Z kolei 18 dziewcząt i chłop- na jego realizację, wynosi 11,5 kiej (11 km od Nowej Rudy), przy obszarze parafii, czyli w mieście ców (wymienionych w publikacji mld euro). Badawczo-edukacyjny historycznej drodze handlowej i czterech wsiach żyje prawie 1/3 z imienia i nazwiska), spośród 97 projekt „Radkowska Akademia Pry- z Kłodzka do Broumova. Znajduje ludności radkowskiej gminy. gimnazjalistów zdobywających musów” został oparty na jednym się ono na polsko-czeskim pograni- Z wielką radością należy od- swą formację w Zespole Szkół z 5-ciu komponentów regional- czu, nad rzeką Pośną, a 380 m npm, notować wyjątkowo pozytywny w Radkowie, wzięło udział w pro- nych PO ‘Kapitał Ludzki’. Zrealizo- u podnóża Gór Stołowych i Szcze- fenomen kulturowy, nie tylko dla jekcie edukacyjno-badawczym wany priorytet nr 9.1. ma na celu: lińców. Radków był wzmiankowa- miejscowego środowiska, ale całej i przygotowaniu omawianej pu- „wyrównanie szans edukacyjnych ny już w 1290 r. jako Wünschelburg, ziemi kłodzkiej. Powstał tu szkolny blikacji. Wykonali oni prace na i zapewnienie wysokiej jakości a prawa miejskie uzyskał ok. 1418 rzecz lokalizacji i inwentaryzacji usług świadczonych w systemie r.. Znajduje się tu siedziba parafii obiektów sakralnych, sporządzenia oświaty”. rzym-kat. (diecezja świdnicka, deka- dokumentacji fotograficznej, se- nat Nowa Ruda-Słupiec) oraz gmi- gregacji i archiwizacji zdjęć oraz ich Małą ojczyzna i zawartość ny miejsko-wiejskiej Radków (9.433 wstępnej obróbki graficznej. Dzięki publikacji radkowskich mieszkańców, 12 wsi), w powiecie temu zapoznali się z wielowiekową odkrywców i strażników kłodzkim. W przeszłości miasto tradycją chrześcijańską i dziedzic- sacrum było ośrodkiem produkcji rzemieśl- twem kulturowym swego regio- Na czeskim pograniczu, gra- niczej, o czym świadczą ławy chle- nu. Składają się nań różnego typu niczącym z ziemią kłodzką „kraina bowe, mięsne i obuwnicze z XIV w.. kapliczki, kolumny kultowe, nisze Pana Boga i Maryi”, na obszarze W Radkowie trudniono się także i krzyże przydrożne (w każdym ok. 1000 km2 żyje ponad 120.000 młynarstwem, piwowarstwem, z nich wyróżnia się jeszcze szereg obywateli. W tym regionie znajduje a od późnego średniowiecza także odmian) oraz terminologią elemen- się ponad 1.200 zabytków kultu- płóciennictwem i sukiennictwem. tów architektonicznych, każdego ry. Do najcenniejszych zalicza się Na przełomie XIV i XV w. ustalił się z typu obiektów małej architektury drewniane kościółki w Broumowie urbanistyczny kształt Radkowa, sakralnej. Na końcu, trzeba pod- (1459 r.) i Slavoniowie (XVI w.), kom- który niewiele się zmienił do dzisiaj. kreślić fakt poznawania powsta- pleks benedyktyńskiego opactwa W tym czasie zbudowano wokół nia i sposobów wykorzystywania w Broumowie, a wreszcie liczne miasta mury obronne (na kształt udokumentowanych obiektów na obiekty małej architektury sakral- zbliżony do okręgu) i trzy bramy, rzecz pobożności ludowej. W ten nej. Ziemia kłodzka jest wyjątkowo a w latach 1571-1580 wzniesiono sposób młodzież odkryła i potrafi bogata w sanktuaria maryjne, szla- kościół św. Doroty (początkowo fot. T. Fitych T. fot. docenić cenne elementy sacrum ki pielgrzymkowe i liczne pomniki jako ewangelicki, przebudowany w pejzażu parafii i gminy Radków. kultury materialnej oraz ok. 3-4 w 1740 r.). W centrum znajduje się Radków - figura św. Nepomucena Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 19

korzystania swych osiągnięć (np. zaprezentowanie chociażby na ca- w postaci prezentacji multime- łym obszarze radkowskiej gminy dialnych i płyt DVD…), ani też ko- czy też nawet w Dekanacie Nowa lejnych perspektyw badawczych Ruda-Słupiec. Nota bene przy- (chociażby zaprezentowania czę- gotowuję do publikacji projekty ści obiektów, tzn. tych usytuowa- kulturowo-badawcze dotyczące nych przy tzw. „Radkowskim szla- tzw. Info-Sacrum na rzecz miasta ku pątniczym”, fragmencie szlaku Kudowy –Zdroju, ale także syste- Broumow lub Police n/Metuje mowego dokumentowania MAS – Wambierzyce Śl.), jak też i kolej- w tutejszym dekanacie oraz na nych zamierzeń. Nota bene przed ziemi kłodzkiej czy wreszcie i w ca- czterema laty opracowałem dwa łej diecezji świdnickiej. etapy szlaku Jana Pawła II z Kudo- wy do Wambierzyc i udokumento- Uwagi użyteczne dla wałem obiekty małej architektury kolejnych inicjatorów badań sakralnej na pierwszym jego eta- nad małą architekturą pie: Kudowa - Błędne Skały (Buko- sakralną wina. Byłoby więc korzyścią dla ko- Dzwonniczki, krzyże i kapliczki Mapka gminy Radków w pow. kłodzkim rzystających z tego szlaku, aby te- przydrożne stanowią wyraz otwar- zespół badawczy, z nauczycielem nieważ krzyże i kapliczki przydroż- raz móc zestawić krzyże i kapliczki tości na sacrum i niezwykle istotny Aleksandrem Mielniczukiem na ne służyły zasadniczo pobożności na jego drugim etapie (o długości element naszego krajobrazu. Pro- czele, który postawił sobie am- ludowej, czyli modlitwie indywidu- 13,8 km) z Karłowa przez Radków tagoras z Abdery był przekonany, bitny cel. Poprzez inwentaryzację alnej i wspólnotowej, stąd to i cele do Wambierzyc. Mając na uwa- że „człowiek jest miarą wszystkich (w aspekcie historyczno-architek- ich wznoszenia były analogiczne dze doświadczenia zdobyte przez rzeczy”. Z kolei jeden z najwybit- tonicznym), typologię i syntetyczny do podstawowych modlitewnych grono radkowskich pasjonatów, niejszych teologów XX w. ks. prof. opis obiektów małej architektury form. Głównymi ich motywami kolejną cenną inicjatywą byłoby Romano Guardini (*1885 +1968), sakralnej „przyczynić się do lepsze- były: dziękczynienie, okazywane z pewnością dalsze udoskonalenie także jako filozof religii głosił opi- go poznania dziedzictwa sakralne- Jezusowi Ukrzyżowanemu, Bożej metod zbierania informacji, ich nię, że „tylko ten kto zna Boga go na obszarze, na którym żyjemy”. Opatrzności i Maryi, uwielbienie pełniejszej interpretacji, inwenta- zna człowieka”. Warto sobie tę Młodzieżowy zespół posługiwał Boga oraz błagalne prośby. Znacz- ryzacji oraz publikacji, a następnie rzeczywistość uświadomić zanim się historyczną metodą badawczą. na część była dziełem wybitnych Stanowiło ją pięć podstawowych radkowskich zakładów kamieniar- kategorii: 1) - opis obiektu pod skich. Przede wszystkim byli to ich względem typu i konstrukcji archi- mistrzowie: Johan Heinisch (1842- tektonicznej; 2) - data powstania; 1902) i Stephan Hertelt (1866- 3) - fundatorzy i wykonawcy; 4) 1929). Dla swych dzieł (niekiedy - lokalizacja; 5) - stan zachowania o znacznych gabarytach - ok. 4m) obiektu. Na obszarze parafii, czyli wykorzystywali oni piaskowiec w 5-ciu miejscowościach (z jednym kwarcowy. Z kolei gdy idzie o naj- wyjątkiem) zidentyfikowano istnie- większe natężenie występowania nie aż 72 obiektów. Pod względem obiektów, to odnotowano je w liczebności były to kolejno: krzyże - Radkowie – 36; Ratnie Górnym – 21 20, nisze kultowe -14, kolumny ma- i Pasterce – 6. ryjne - 8, figury świętych -7, mini Efekty zespołowych badań kalwarie (grupy ukrzyżowania) – 6, zostały upublicznione w formie kapliczki różnych typów – 6, figury drukowanego tomiku. Jego pro- i kolumny św. Jana Nepomucena – stą konstrukcję stanowią kolejno: 5, kapliczki domkowe – 3. wprowadzenie, dziewięć rozdzia- Obiekty były wznoszone łów (oznaczonych jedynie w posta- w okresie 1668 – 1934 przy czym ci żywych marginesów górnych), najstarszy i najmłodszy z nich znaj- wybrana literatura (przeważnie duje się w Ratnie Górnym i to w od- popularna), spis treści, tabela uka- ległości zaledwie 150 m od siebie. zująca liczbowe natężenie typów W wieku XIX powstała największa obiektów w poszczególnych 5-ciu liczba tego typu pomników wiary miejscowościach oraz kolorowa (wówczas miasto Radków i tutejszy tekturowa okładka. Na jej wierzch- region przeżywał okres znacznego niej stronie, na tle charaktery- rozwoju). Największe zahamowa- stycznej panoramy Gór stołowych nie w budowaniu omawianych umieszczono fotografie trzech cha- obiektów odnotowano w latach, rakterystycznych obiektów. W cen- które zarazem odzwierciedlają da- trum znajduje najstarsza kapliczka leko idące ograniczenia w działal- z 1668 r. ności Kościoła katolickiego. Były to Co prawda, we wprowadzeniu trudne czasy: Kulturkampfu 1871- do prezentowanych danych nie Fitych T. fot. 1878 oraz nazizmu 1933-1945. Po- podano ani sposobów pełnego wy- Radków - Kolumna Maryjna z 1680 r. 20 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

się do szeregu źródeł. Stąd przyj- względu na takie oto cztery kate- dzie nam wykorzystać niektóre gorie jak: a) usytuowanie: naziem- zasoby, chociażby miejscowego ne (przy źródle, rzece, drodze, na archiwum parafialnego (kronikę, placu, k/domu, w polu), nadrzewne ogłoszenia, gazetki parafialne, arty- (przy źródle, przy drodze, w lesie, na kuły lokalnej prasy religijnej, zdjęcia szlaku wiodącym do kościoła, sank- z okazji poświęcenia lub renowacji tuarium, miejsca pracy); fasadowe danych obiektów, pielgrzymek itd. na ścianie domu lub muru; (…), archiwum rodzinne (dawne b) forma: obraz nadrzewny lub fotografie i widokówki oraz zdję- naścienny; nisza kultowa; kapliczka cia parafialnych liderow i „kusto- fasadowa; kapliczka słupowa; ka- szy” oraz rodzinne). Wiele cennych pliczka skrzynkowa; kapliczka de- informacji będzie zdobytych po- skowa; kapliczka domkowa (kryta przez metodę ankiety lub wywia- dachem, małych gabarytów); ora- du z najstarszymi mieszkańcami, torium domowe (większe, różne od opiekunami danych obiektów lub typowego kącika kultowego); krzyż; innymi osobami mogącymi posia- droga krzyżowa; kolumna; figura; dać nawet fragmentaryczne dane. grupa rzeźbiarska; dzwonnica wol- Radków – barokowa kapliczka Męki Pańskiej z XVIII w. i 1910 W związku z tym pomocny będzie nostojąca; źródło maryjne lub stud- właściwy kwestionariusz pytań nia (np. w j. czes. Studánka MB); podejmiemy trud głębszego zro- inspiracje i okoliczności, miejsce (korzystna byłaby tu konsultacja c) geneza powstania: nie- zumienia bogactwa i przesłania (np. krzyże i kapliczki przy szla- z doświadczonym duszpasterzem szczęśliwy upadek i zgon (tzw. sakralnych zabytków naszej miej- kach pątniczych; krzyże i pomniki lub teologiem), jak też wypraco- powypadkowe – sufragium za scowości, miasta, regionu i diecezji. powypadkowe), warsztat i czas wanie jednego standardu archiwi- zmarłych; m.in. pomniki poległych Co więcej, ponieważ nie jesteśmy powstania oraz kształt otoczenia zacji zdobywanych danych (m.in. w czasie I wojny światowej; krzyże historykami sztuki, pracownikami (typ rodzaj i ilość drzew, krzewów w postaci autorskich kart inwenta- powypadkowe); dziękczynienie za wydziału architektury, ani ochrony i kwiatów; ogrodzenie…) poszcze- ryzacyjnych, ale również i w formie cudowne uratowanie z wypadku zabytków, to priorytetem dla nas gólnych kategorii. Dla pełnej inter- elektronicznej). i epidemii, powrót do rodziny (ex – ludzi wierzących - będzie nie tyle pretacji i głębszego zrozumienia W ostatnich latach, wręcz eks- voto, tzn. obraz krzyż i kapliczka wo- skupienie się na specyfice i bogac- istoty, przesłania, funkcji i eklezjal- plodowała liczba publikacji (także tywna); miejsce, gdzie „straszyło”; twie form architektonicznych, ale nego danego obiektu sakralnego, internetowych), poświęconych miejsce interwencji Boga lub do- na określeniu sposobów ich wyko- który stawał się nie tylko szczegól- małej architekturze sakralnej wielu znanego orędownictwa świętych; rzystywania dla zmieniających się nym „drogowskazem”, ale wręcz miast i regionów. Niestety, w wielu szlak pątniczy; ochronę przed złymi form kultu i pobożności, w funkcji „katalizatorem” świadectw prze- wypadkach należy zachować wo- mocami; dla obrzędów związanych dojrzałej osobowej wiary. żytej wiary. Na drugim etapie prac bec nich krytyczną postawę i ostroż- z rokiem liturgicznym i codzienną Przed rozpoczęciem jakich- koniecznym będzie zastosowanie ność. Jest natomiast pozytywnym pracą; upamiętnienia walk i wyda- kolwiek prac badawczych należa- metody religijno-pastoralnej. Przyj- fenomenem, iż w ostatnich dwóch rzeń historycznych; patronat wsi łoby zapoznać się z najnowszym dzie nam zmierzać do wyjaśnienia latach w internecie możemy zna- i miejscowości; obrony i wyznania stanem terminologii, kategorii szeregu istotnych kwestii: jaka du- leźć także pewne i wielce użyteczne wiary; jako swego rodzaju religij- (obejmujących także dzwonniczki, chowość i fundamentalne prawdy sugestie oraz rady. Chociażby ks. no-moralne drogowskazy; wyraz kapliczki - groty, krzyże i pomniki wiary chrześcijańskiej stanowiły Stanisław Nabywaniec w komu- prywatnej pobożności; powypadkowe, nisze, itd.) i kla- przesłanie danego obiektu; jak były nikatywny sposób zaprezentował d) przesłanie ewangeliczne syfikacji pomników małej archi- one wykorzystywane w przebiegu genezę i założenia kompleksowego i duchowość; misterium krzyża tektury sakralnej oraz słownikiem obchodów roku liturgicznego i ka- projektu badawczo-edukacyjno- (krzyż, Męka Pańska; Grupa Ukrzy- kluczowych pojęć i podstawową lendarzowego; jakie formy kultu duszpasterskiego: „Kapliczka”. Mała żowania – tzw. kalwaria cmentarna; bibliografią doświadczonych bada- lub pobożności ludowej były prak- architektura sakralna na terenie die- droga krzyżowa; kalwaria); kolumna czy akademickich. Na pierwszym tykowane przy tych obiektach sa- cezji rzeszowskiej (2011-2012). lub kapliczka Trójcy św. (różne typy, etapie przyjdzie nam odwołać się kralnych czy zanikły?, czy powstały Na koniec, pragnę zauważyć, m.in. tzw. Tron Łaski); duchowość do historycznej metody badaw- nowe? Kto i w jaki sposób opieko- że w Polsce nadal brakuje nowo- maryjna i orędownictwo Maryi (ob- czej. Wytwarzając dokumentację wał się tymi obiektami w przeszło- czesnego opracowania na temat razy, figury, kapliczki, kolumny ma- fotograficzna i filmową, należy ści oraz aktualnie? całościowej systematyzacji obiek- ryjne, „mikro” sanktuaria); kult i orę- stawiać pytania m.in. o: przyczyny, W ramach prowadzenia kom- tów małej architektury sakralnej. downictwo świętych; przesłania, motywacje osób (fundatorów), pleksowych prac musimy odwołać Możemy je klasyfikować m.in. ze rocznice i wydarzenia kościelne.

(Endnotes) 1 Zob. Jan Paweł II, Pielgrzymka do Ojczyzny 1979: Przemówienie do młodzieży zgromadzonej na Wzgórzu Lecha Gniezno, 3 czerwca 1979 nr 2. 2 Zob. Kard. S. Nagy, A. Bujak – fotografie, Europa Krzyżem Bogata (Od Golgoty do Strasburga), [Kraków 2010]; F. Hula, Die Totenleuchten und Bildstöcke Österreichs, Wien 1948; Ch. Wagner, Bildstöcke, Wegkreuze, Kapellen. Bildzeugnisse österreichischer Kultur, (Hrsg.) Christian Brandstätter, Wien, brw.; T. Fitych, Mała architektura sakralna w Europie Środkowej. Specyfika, termi- nologia, interpretacja, przesłanie, w: Cierpliwość I Miłość (Księga dla uczczenia Kardynała Henryka Gulbinowicza), pod red. Bp. E. Janiaka, ks. W. Irka, PWT we Wrocławiu [2010], s. 245-254; Tenże, Z badań nad małą architekturą sakralną Dolnej Austrii (Moniholz k/Grainnbrun, Waldviertel), „Zeszyty Naukowe WWSZiP” (2009) nr 13, s. 75-93; J. Borzyszkowski, A. Klejna, Boże męki - krzyże i kapliczki przydrożne na Kaszubach, Gdańsk – Pelplin 2004). 3 Zob. Benedykt XVI Homilia podczas Mszy św. w 5. Rocznicę śmierci Jana Pawła II: „Bądźmy świadkami tej wiary, nadziei i miłości których uczył nas Jan Paweł II, L’Osservatore Romano”(2010) nr 6, s. 37-38. 4 W kierunku pn-zach od wsi, znajdowała się w lesie (tzw. Ticháčký les) drewniana kapliczka Matki Bożej. Wzniesiono ją w 1897 r., po tym jak na tym miejscu, w latach 1892- 1895, NMP aż 23 razy ukazywała się 14- letniej Christina Ringl. Po tragicznym pożarze kapliczki w 2010 r., została ona starannie odbudowana, a 8 lipca 2012 r. konsekrował ją Prymas Czech abp Dominik Duka, w obecności biskupa Hradec Kralove Jana Vokála. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 21

Konrad Kazimierz Czapliński Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w kościele pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starym WielisławiU

ra była wielokrotnie przemalo- wywana, a być może podlegała też zmianom (sukienka, chusta). Drewniana, polichromowana figura umieszczona jest w ołta- rzu głównym. Pozostały wystrój, głównie barokowy i rokokowy z XVIII wieku, m.in. rozbudowa- ny architektoniczny, drewniany, polichromowany ołtarz główny i ołtarze boczne, drewniana po- lichromowana ambona, rzeźby i obrazy z XVIII wieku, głównie z około 1770 roku (niektóre o charakterze procesyjnym). Większość elementów wyposa-

żenia była konserwowana po zapliński . C

1977 roku. Na ścianach i sklepie- K

niu skromna polichromia. Liczne fot. paramenty i naczynia liturgiczne z XVII–XIX wieku oraz kuta krata du, w linii muru, stoi największa z 1660 roku. kaplica cmentarna św. Barbary, Kościół otacza wysoki mur wzniesiona około 1700 roku po z bramą i kaplicami. Nadaje mu zarazie i przebudowana w XIX zapliński

. C to obronny charakter. Mur po- wieku. Z okresu przebudowania K wstał najpóźniej w drugiej po- pochodzi jej obecny wygląd ze fot. fot. łowie XVI wieku, ale może być schodkowymi szczytami, smukłą wcześniejszy. Kościół należy do wieżyczką, iglicowym hełmem Nakryty dwuspadowym da- grupy inkastelowanych świątyń i boniowanymi elewacjami. We- chem pokrytym blachą. Na osi w centrum Ziemi Kłodzkiej (obok wnątrz barokowy ołtarz, rzeźby kwadratowa wieża, zakończona Żelazna i Krosnowic), przy czym i obrazy z XVIII wieku. ostrosłupowym hełmem. Wieża posiada najbardziej obronny Przed bocznym wejściem umieszczona jest w licu elewacji wygląd. Mur wieńczy dwuspa- do kościoła, w obrębie muru, i nieznacznie tylko wyrasta z po- dowy dach kryty łupkiem, pod stoją kamienne figury św. Jana łaci dachowych. W prezbiterium którym, od wewnątrz, biegnie Nepomucena i św. Józefa – obie sklepienia krzyżowo-żebrowe. krużganek wsparty na profilo- z XVIII wieku. Kościół parafialny św. Kata- Zachował się barokowy portal wanych, drewnianych słupach, rzyny – pierwotny, drewniany – z XVIII wieku, z płaskorzeźbą stojących na kamiennej balu- istniał już w 1300 roku. Był zna- patronki i kilka kamiennych płyt stradzie tralkowej. W krużganku ny, został wyróżniony przywi- nagrobnych z XVIII–XIX wieku są kamienne epitafia i nagrobki lejami nadanymi bullą papieża na murze prezbiterium. oraz współczesne stacje Drogi Bonifacego VIII. Spalili go husyci Wewnątrz znajduje się bo- Krzyżowej, dzieło J. Grabowskie- w 1428 roku. Ocalała z niego gate wyposażenie. Jego naj- go, na miejscu starszych obra- podobno figura Matki Bożej, cenniejszym elementem jest zów. która później zaczęła cieszyć się gotycka figura Matki Bożej Wie- Ciąg krużganków przery- szczególnym kultem, stanowią- lisławskiej z XV wieku. Pochodzi wa okazały, piętrowy budynek cym podstawę utworzenia tu ze starszego kościoła. Przedsta- bramny z 1569 roku, nakryty sanktuarium maryjnego. Obec- wia Matkę Bożą jako służebnicę namiotowym dachem. W murze ny kościół wzniesiono w XV wie- w świątyni i stanowi swobodną jest jeszcze druga brama i furta ku i rozbudowano w XVI wieku kopię przedstawienia z katedry do plebanii oraz trzy kaplice na (mur z bramą i obejściem) oraz mediolańskiej, o wyraźnych lo- rzucie kwadratu, nadające zało- w XVIII wieku (m.in. kaplica kalnych wpływach stylowych. Od żeniu obronny wygląd, szcze- cmentarna). XV wieku jest przedmiotem kul- gólnie od zewnątrz. Akcentują Jest to budowla oriento- tu, szczególnie żywego w XVI– je boniowane naroża. Mają pół- wana, 3-nawowa, z wydzielo- XVII wieku, gdy wieś należała do koliste portale, okrągłe okienka zapliński . C nym prezbiterium zamkniętym kolegium jezuitów z Kłodzka. i namiotowe daszki kryte łup- K wielobocznie i oskarpowanym. Obecnie kult odnawia się. Figu- kiem. Od południowego wscho- fot. 22 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Henryk Grzybowski Zajazd na Bystrzycę Kłodzką w czasie wojny o sukcesję bawarską 22 października 1778 r.

W czasie wojny o sukcesję koloryzował, żeby nie nazwać bawarską armie unikały otwar- tego konfabulacją. A może, tych starć, koncentrując się wprost przeciwnie, wziął udział na rajdach na terytorium nie- w oblężeniu fortu. Dziś trudno przyjaciela, starały się zdobyć to potwierdzić lub temu zaprze- dostęp do żywności i furażu czyć; niewykluczone jednak, że (paszy dla koni), utrudniając to w archiwach leżą tajne raporty zarazem przeciwnikowi. Przy- wojenne, których nikt od stule- pominało to praktykowane ci nie czytał, a w końcu w dobie wtedy w Polsce zajazdy szla- postępującej digitalizacji, któ- checkie prowadzone celem eg- ryś z autorów „Ziemi Kłodzkiej” zekucji wyroków na opornych na to się zdobędzie. dłużnikach przy pomocy samo- W toku działań wspomnia- pomocy sąsiedzkiej. Jeden z ta- nej wojny najazdy na Bystrzycę kich zajazdów został opisany były na porządku dziennym, i przeszedł do historii literatury, bowiem austriaccy (chorwaccy, mianowicie Pan Tadeusz, czyli węgierscy) huzarzy rabowali to ostatni zajazd na Litwie Adama miasto wielokrotnie: Mickiewicza. Niekiedy takie za- • 31 lipca 1778 r. zarekwi- jazdy były całkowicie bezpod- rowali żywność, zażądali stawne i bezprawne, nie będąc kontrybucji w kwocie 12 niczym innym jak łupiestwem 000 guldenów, biorąc jako Fragment „Leipziger Zeitungen“ z 7 listopada 1778 r. z archiwum dr. Axela Hentschela lub rabunkiem. Związany ro- zakładników burmistrza dzinnie z Polanicą dr Axel Hent- Plümeckego i senatora schel z Magdeburga znalazł 12 relację o rajdzie Chorwatów Krausa na Bystrzycę Kł. w październi- • 22 października 1778 r. ku 1778 r. Dodam, że oficerem najechali ponownie, naka- jednego z regimentów chor- zując m.in. burmistrzowi wackich, walczących po stronie zbierać pieniądze, o czym Austrii, był znany powszechnie poniżej w relacji gazety bohater i awanturnik, Maury- • 17 stycznia 1779 r. wzięto do cy Beniowski. Świeżo podnie- niewoli zaskoczony atakiem siony do godności hrabiego dwóch kolumn garnizon by- i stopnia pułkownika, miał już strzycki pod dowództwem za sobą udział w konfederacji młodego generała, ks. Adol- barskiej, brawurową ucieczkę z Kamczatki – i zaledwie dwa fa z Hesji-Philippsthal z 24 lata wcześniej – swój pierwszy oficerami i 714 żołnierzami. podbój Madagaskaru, podczas W tym samym czasie inne którego 10 października 1776 r. oddziały austriackie obległy obwołano go królem. Byłby to Fort w Szalejowie Górnym on? W swoich pamiętnikach pi- z 60 obrońcami. sze o zdobyciu Bystrzycy. Z mo- Były to błędy dowódców ich badań wynika wszakże, że pruskich, jednak król pruski 17 stycznia 1779 r. Beniowski Fryderyk II zarzucił zdradę mógł dowodzić („mógł”, bo dru- mieszkańcom Bystrzycy, do gie źródło o naszym bohaterze czego przyczyniła się ucieczka milczy) tą kolumną, która po- Widok Bystrzycy Kłodzkiej w 1739 r.1778 r. z archiwum Eberharda Scholza galopowała w stronę Broumo- z kasą miejską skarbnika Ka- jetana Feistela do Austriaków. va z zadaniem zabezpieczenia wiadomości), była pierwszym w nie więcej niż 200 egz. Gaze- rajdu feldmarszałka Wurmse- Dopiero później okazało się, że dziennikiem (gazetą codzien- ta była składana z ołowianych ra na Kłodzko (zakończonego były to bezpodstawne oskar- ną) na świecie. Słowo Zeitun- czcionek i drukowana przy 3 zdobyciem Fortu w Szalejowie żenia . gen (dziś w języku niemieckim pomocy ręcznej prasy drukar- Górnym) od zachodu. Bystrzycę gazety) oznaczało wówczas skiej. W 1810 gazeta zmieniła zdobyły dwie inne kolumny do- „Leipziger Zeitungen”, wy- Nachrichten (niem. wiadomo- nazwę na „Leipziger Zeitung”. wodzone przez pułkowników dawana od 1 lipca 1650 r. do ści). W czasach tej relacji wo- Ale oddajmy głos autorowi Alvinczego i Pallaviciniego. 1734 jako „Einkommende Ze- jennej wydanie miało zwykle relacji sprzed niemal 250 lat Wiadomo, że Beniowski mocno itungen” (niem. nadchodzące cztery strony i wychodziło i autorowi jej odkrycia. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 23

Dr Axel Hentschel wać raczej jako miły bawarski wojny 1778/79 brak środków sta Bystrzyca Kłodzka/Habel- Odkrycie wyraz wdzięczności za udzie- żywności i choroby obozowe schwerdt w 1778 roku. Jakie w „Leipziger Zeitungen” loną pomoc. Same działania były groźniejszym wrogiem cierpienia i udrękę musieli wy- Pomyślałem, że w roku 300- wojenne były raczej polityczną niż nieprzyjacielskie oddziały7. trzymać ludzie, gdy każda ze lecia urodzin Fryderyka Wiel- demonstracją, połączoną z wy- Często jedynie kartofle były stron przeciwnych przybywała kiego nie powinno brakować4 stąpieniami militarnymi. Armia podstawą wyżywienia żołnie- z żądaniami, trudno nam to so- choćby krótkiego artykułu na pruska trochę już stępiła swój rzy i wkrótce popularne stał się bie wyobrazić. Nawet ducho- temat okresu jego panowania. zgryz, a król Fryderyk utracił określenie „wojna kartoflana” wieństwo katolickie było prze- Nie miałem ochoty pisać na swe zęby. Żeby zaoszczędzić dla tych ostatnich akcji mili- śladowane i to przez żołnierzy temat wielkich bitew, no i te- na emeryturach, bardzo długo tarnych Fryderyka Wielkiego. katolickiej Austrii. Konsekwen- mat powinien nawiązywać do zatrzymywano pruskich wyż- W rejonie pogranicznym mię- cje sporów w wielkiej polityce hrabstwa kłodzkiego. szych oficerów w służbie woj- dzy Prusami i Austrią, w hrab- musiał ponosić mały człowiek W tym roku udało mi się skowej, szansa na awans była stwie kłodzkim, harcują lekkie i żadna ze stron nie liczyła się zdobyć niemal kompletny znikoma. Korpus oficerski po- oddziały obu stron. Austria ze zwykłym obywatelem. Gdy rocznik gazet lipskich z roku starzał się, w związku z czym wysyła swoich huzarów i Chor- zastanowić się głębiej nad tym 1778, a przy kartkowaniu jego rozwój techniki militarnej i po- watów, także Prusy wystawia- tekstem, wracają wspomnienia stron wpadł mi w oko jeden glądów pozostał na poziomie ją huzarów obok oddziałów i analogie z najnowszej prze- z artykułów. Jest to doniesie- wojny siedmioletniej. Mimo ochotniczych. Między tymi szłości. Wojny zawsze uwalnia- nie z czasów wojny o sukcesję to pruski system wojskowy był oddziałami trwa tzw. mała ją najniższe ludzkie instynkty bawarską 1778/79, w której naśladowany niemal na całym wojna, niewielkie potyczki, i to niezależnie od stulecia. Prusy stanęły po stronie Ba- świecie. Przysłowiowa „pru- podjazdy, napady, ale także Źródło: Axel Hentschel, Ent- warii przeciwko Austrii. Bez ska dyscyplina” prowadziła na rabunki, podpalenia, wymu- deckung in einer Leipziger Zei- Prus Bawaria zniknęłaby w tym szczyty perfekcji, ale wprowa- szenia i wszelkiego rodzaju tung!; „Altheider Weihnachts- czasie z mapy Europy, z tego dzała niewiele nowego. Rachu- represje przeciwko ludności brief“ 2012, Lingen, S. 92-94. też powodu określenie „pruska nek za to musiał zostać zapła- cywilnej. Wspomniany artykuł świnia”5 należałoby potrakto- cony w roku 18066. Podczas maluje taką oto scenerię mia- Tłum. Lucyna Wulicz

Kłodzko, wy według przedłożonego za- rotmistrz z nowymi huzarami jedzenie dla 14 osób i 20 kwart 24 października mówienia. Jako że zamówienie i zarządził grabież. Huzarzy wina. Udało mu się dostarczyć Artykuł z „Leipziger nie mogło być przygotowane, rozbiegli się po całym mieście, tylko 100 guldenów, kawę i cu- Zeitungen“. Nr 218, oddał dwa strzały w kierunku ludzi w barbarzyński sposób kier, po czym otrzymał rozkaz, sobota, 7 listopada 1778. burmistrza, kiedy ten nie zo- bito, uderzano, kłuto, skrzynie by pozostałe rzeczy dosłać Oddziały nieprzyjaciel- stał ranny, wypłazowano go 30 i szafy rozwalono, wszystko w ciągu 2 godzin, a wtedy od- skie próbują wykazać się na uderzeniami szabli, przydzie- zrujnowano. Burmistrza uwię- dział wreszcie odmaszerował, terenie hrabstwa kłodzkiego lono dwóch huzarów, którzy ziono. Po jego ustawicznych wlokąc ze sobą katolickiego szczególną surowością, cze- go gonili od domu do domu, błaganiach o oszczędzenie proboszcza Herrmanna8 oraz go nieszczęsną ofiarą stało aby zbierał pieniądze. Udało miasta, wystąpiono wreszcie kapelana P. Ferdinanda, obu się w ostatnich dniach miasto mu się zebrać 500 talarów i za- z deklaracją, że grabieże usta- okrutnie bijąc i poniewiera- Bystrzyca Kłodzka. 19 tego mierzał je odnieść do dowódz- ną, gdy oddział otrzyma 100 jąc. Tego drugiego wkrótce miesiąca przyszło do miasta twa nieprzyjaciela. Nie udało guldenów okupu, rotmistrz 3 puścili wolno, zabierając mu żądanie wydania 6000 racji się to, bo gdy wychodził z jed- głowy cukru i 6 funtów kawy, wcześniej 40 guldenów i tylko owsa i siana oraz królewskich nego z domów, napadli go hu- komendant Chorwatów 6 łokci proboszcza ze sobą zabrali, podatków za okres jednego zarzy, pieniądze wyrwali z rąk, najlepszego niebieskiego suk- doszczętnie plądrując jeszcze miesiąca. 22 [października] a jego znów poturbowali i po- na, tyle samo rotmistrz, dalej: po drodze nowe przedmieście zjawił się dowódca Chorwatów bili, zmuszając do ponownych 1,5 łokcia jasnoniebieskiego Bystrzycy. z 24 podkomendnymi i kilko- starań. Na tym się nie skoń- sukna, 2 zamszowe, futrzane Tłum. Lucyna Wulicz ma huzarami i zażądał dosta- czyło. Do miasta przybył inny czapki, pół kopy sztuk płótna,

Źródła: Archiwum dr. Axela Hentschela: „Leipziger Zeitungen“, Sonnabend den 7. Nov.1778 [sobota, 7 listopada 1778] Archiwum Eberharda Scholza: Ansicht von Habelschwerdt um 1739 / Widok Bystrzycy Kłodzkiej w 1739 r.

(Endnotes) 1 Franz Volkmer, Geschichte der Stadt Habelschwerdt. Franke, Habelschwerdt 1897, s. 205. Za: Arno Herzig, Małgorzata Ruchniewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej, wyd. Oficyna Wydawnicza Atut i Dobu Verlag, Wrocław-Hamburg 2006, wyd. 2, 2008, s. 190. Tu podawana jest data 31 lipca (przyp. HG). 2 Alfred Staude, Der Bayrische Erbfolgekrieg, „Grofschoaftersch Häämtebärnla“, Nr. 1988, S. 80, podawana jest data 1 lipca (przyp. HG). 3 Volkmer, Geschichte der Stadt Habelschwerdt, s. 210 (przyp. HG). 4 W roczniku „Altheider Weihnachtsbrief“, założonym i redagowanym od 1990 r. przez Georga Wenzla (przyp. HG). 5 W oryginale Saupreiß – „pruska świnia (brudas, maciora)”, inwektywa, którą Austriacy, a zwłaszcza Bawarczycy (mówiący zbliżonymi dialektami języka niemieckiego) określali z niechęcią Prusaków („Preißn“, miejscowo „Preußn“), a teraz Niemców pochodzących z północy i wschodu (przyp. HG). 6 W 1806 r., bojaźliwy, ale pewny swojej armii król pruski Fryderyk Wilhelm III, sprowokowany utworzeniem Związku Reńskiego, wypowiedział wojnę Francji. Napoleon bez większych trudności podbił Prusy (przyp. HG). 7 Przykładowo Austria straciła 12 000 żołnierzy wskutek szerzącej się w oddziałach epidemii czerwonki i cholery, 3000 wzięto do niewoli, tyleż samo zdezerterowało, a tylko 410 zostało zabitych bądź rannych. Według: Gaston Bodart, Losses of life in modern wars, Austria-Hungary and France. Vernon Lyman Kellogg, trans. Oxford, Clarendon Press; London, New York, H. Milford 1916, p. 37 (przyp. HG). 8 Chodzi o proboszcza Antona Herrmanna, którego Fryderyk II mianował później kanonikiem kolegiaty Świętego Krzyża we Wrocławiu (przyp. HG). 24 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Věra Kopecká Przesłanie dla potomnych czesko-polski plener malarski w Křinicach

Właściwie nie był pierwszy. przechadzek po Křinicach, zwró- brali udział w przygotowywaniu Na pierwszy zaprosiłam do siebie ciłam ich uwagę na interesujące wystawy w Košťálovie 21 czerw- Andrzej Niżewski kilkoro przyjaciół, a oni chodzili obiekty i elementy krajobrazu, ca br. * * * po wsi i malowali. Pani starostka sugerując, aby przedstawili za- W sobotę, 22 czerwca, przed- I coż zostanie ich zauważyła, u mnie zobaczyła bytkowe gospodarstwa i drobne stawiliśmy prace plenerowe kiedy rozjedziemy się niektóre ich obrazy i spodobał budowle sakralne w Křinicach w Broumovie na rynku mieszkań- się jej pomysł urządzenia takiego i oczywiście wskazałam na za- com miasta, a po południu w sali oleje, akryle, grafiki, akwarele pleneru. I tak doszedł do skutku bytki w Broumovie i okolicy. dawnej szkoły w Křinicach. Tam wspomnienie pożegnań tegoroczny. W ramach pleneru przygotowa- też, pod wieczór, w obecności nadzieja, że będziemy Plener odbywał się w dniach liśmy wieczór poezji, na którym starostki Křinic, plener został ofi- tu raz jeszcze 15 – 23 czerwca 2013, jego or- przeczytał swoje wiersze – prócz cjalnie zakończony. W niedzielę Odjeżdżamy ganizatorem była gmina Křinice, poetów- uczestników pleneru, rano ostatni jego uczestnicy roz- od dni niepowtarzalnych która zapewniła zakwaterowanie Krystyny Leśniewskiej i Andrzeja jechali się do domów. pełnych uśmiechów starostki i wyżywienie uczestników w bu- Niżewskiego - także Antoni Ma- Ja niedzielne popołudnie wieczorów w krinickiej hos- dynku byłej szkoły w Křinicach. tuszkiewicz. Ja przedstawiłam spędziłam na poplenerowej pódce u Jozefa Finansowo, prócz gminy Křinice, swoją książkę Zaproszenie na wystawie, na którą zaprosiliśmy Odjeżdżamy do swoich plener wsparli: ELMON s.r.o., Li- wernisaż – wybór moich wierszy mieszkańców Křinic. pajęczych sieci labiryntów buše Rosová Křinice, P-transpotr w przekładach polskich poetów. Przez cały czas pleneru pa- drogowskazów norm Broumov. Oprócz spacerów schodziliśmy nowała między malarzami twór- Odjeżdżamy – wrócimy tu Powierzono mi prowadzenie się wieczorami po upalnych cza i przyjacielska atmosfera. Na odkrywać siebie raz jeszcze pleneru, a zatem jego przygo- dniach w gospodzie „U sládka“, podstawie głosów moich przyja- odkrywać nieodkrywalne towanie, wybór i zaproszenie gdzie rozprawiało się o malowa- ciół, uczestników pleneru, mogę piękno Ziemi Broumowskiej uczestników, kontakt z nimi oraz niu, literaturze, wspólnych znajo- powiedzieć, że się im w Křinicach Odjeżdżamy - wrócimy tu program. Ponieważ byłam na mych, zdarzeniach z życia i wspo- podobało, że pobyt na plenerze do mgły poranków kilku podobnych plenerach, nie minało się przeszłe plenery. ich cieszył, a krajobraz przynosił południowego żaru słońca miałam trudności ze znalezie- W środę 19 VI urządziliśmy tyle podniet i inspiracji do malo- poszukamy we wspomnie- niem uczestników. pierwszy przegląd prac uczestni- wania, że będą tutaj z radością niach W połowie czerwca zjecha- ków. Był to pomysł, jaki „zaczerp- powracać. Przyjęcie przez miesz- tamtego nadchnienia ło się więc w Křinicach 18 arty- nęłam“ od Mirka Ogińskiego, kańców wsi było serdeczne, po- i tych kilku slów stów z różnych zakątków Czech z jego plenerów. Daje możliwość dziwiali prace uczestników i cie- i Polski: Vladimír Balcar z Desny wcześniejszej konfrontacji i mo- szyli się nimi. Myślę, że plener koło Jablonca nad Nysą i jego tywuje do dalszych poszukiwań. wzbogacił wszystkich - miesz- liwość przeprowadzenia tego żona Lucyna Balcar z Pieszyc, Dyskusja nad obrazami może kańców Křinic, uczestników ple- pleneru i życzliwość wobec jego Ewa Glura z Bielawy, Maria Go- jeszcze wpłynąć na dalszą pracę neru i jego organizatorów. uczestników, a wszystkim mala- stylla-Pachucka z Wrocławia, i poziom pleneru. Drugim powo- Chciałabym więc na zakoń- rzom za ich obrazy. Zbigniew Gott z Jeleniej Góry, dem był odjazd czeskich uczest- czenie podziękować gminie Kři- Do zobaczenia na następ- Andrzej Niżewski i Zdzisław ników z okolic Novéj Paki, którzy nice i jej mieszkańcom za moż- nych plenerach! Szpak z Boguszowa-Gorc, Jerzy Mach z Wałbrzycha, Krystyna Le- śniewska-Pasionek i Marek Kop- czyk z Lądka Zdroju, Jarmila i Jan Smetanowie z Jesennégo, Eva Šinkmanová i Martina Grafková z Novéj Paki, Lída Švábenická z Červenéj Třemešny i z najdal- szych stron, z Tarnowskich Gór i okolic - Beata Hetmańczyk, Mi- rosław Ogiński i Marek Cieśliński. Już podczas trwania, na krócej, przyjechał jeszcze Václav Cvejn z Velkégo Poříčí i Vladimír Císař z Kutnéj Hory. Plener został otwarty 15 czerwca o godz. 17, w jadalni byłej szkoły w Křinicach, przez starostkę gminy Křinice Libušę Rosovą. Na początku pleneru zapro- ponowałam uczestnikom kilka Uczestnicy pleneru Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 25

Věra Kopecká Odkaz budoucím - první česko-polský malířský plenér v Křinicích

Vlastně nebyl první. Na první umově a okolí. V rámci plenéru Broumova a odpoledne v sále jsem pozvala pár přátel ke mně jsme uspořádali večer poezie, na bývalé školy v Křinicích. Tam byl Andřej Niževský a oni chodili po vesnici a malo- kterém přečetl své verše kromě také v podvečer za přítomnosti * * * vali. Paní starostka si jich všim- básníků, účastníků plenéru Kry- starostky Křinic plenér oficiál- Co zůstane la, u mě viděla některé obrazy stýny Lešniewské a Andřeje Ni- ně zakončen. V neděli ráno se až se rozjedeme domů účastníků a nápad uspořádat žewského i Antonín Matuszkie- poslední jeho účastníci rozjeli takový plenér se jí zalíbil. A tak se wicz. Já jsem představila knížku domů. Oleje akryly grafiky akvarely tedy uskutečnil ten letošní. Zaproszenie na wernisaž – výbor Já jsem ještě nedělní odpo- Vzpomínky rozlučka Plenér se konal ve dnech 15. z mých veršů v překladu pol- ledne trávila na plenérové výsta- Naděje že tady budeme –23. června, jeho organizátorem ských básníků. Kromě vycházek vě, na níž jsme pozvali občany ještě jednou znovu byla obec Křinice, která zajistila jsme se o večerech scházeli po Křinic. Po celou dobu plenéru pa- Odjedeme ubytování a stravování účastníků horkém dni v hospůdce U slád- novala mezi malíři tvůrčí a přátel- od neopakovatelných dnů v budově bývalé školy v Křini- ka, kde se probíralo malování, li- ská atmosféra. Podle ohlasů mých plných starostčiných úsměvů cích. Finančně kromě obce Kři- teratura, společní známí a životní přátel, účastníků plenéru, mohu večerů v hospůdce u Josefa nice plenér podpořili: ELMON příběhy i vzpomínalo na minulé říci, že se jim v Křinicích líbilo, že Odjedeme s.r.o., Libuše Rosová Křinice a P- plenéry. je pobyt na plenéru těšil a krajina do svých pavoučích sítí transpotr Broumov. Ve středu jsme uspořádali dávala tolik inspirace a podnětů labyrintů Byla jsem pověřena vedením první přehlídku prací účastníků. k malování, že se sem rádi budou ukazatelů povinností plenéru, tedy jeho přípravou, Byl to nápad, který jsem „opsa- vracet. Také přijetí občany obce Odjedeme – vrátíme se výběrem a pozváním účastníků, la“ od Mirka Ogiňského na jeho bylo srdečné, práce účastníků objevovat sami sebe kontaktem s nimi i programem. plenérech. Dává možnost kon- obdivovali a potěšily je. Myslím, objevovat nekonečné Protože jsem na několika po- frontace i motivuje k dalšímu že plenér obohatil všechny – krásy Broumovska dobných plenérech byla, nebylo hledání. Diskuse, která nad ob- občany Křinic, účastníky plenéru Odjedeme – vrátíme se těžké najít účastníky. razy vzniká, se může ještě odrazit i jeho organizátory. do ranních mlh V polovině června se tedy na pokračování a úrovni plenéru. Chtěla bych tedy na závěr poledního žáru slunce sjelo v Křinicích 18 výtvarníků Druhým důvodem byl odjezd poděkovat obci Křinice a jejím ve vzpomínkách nalézajíc z různých koutů Čech a Polska: českých účastníků z okolí Nové občanům za možnost uspořádat onu inspiraci Vladimír Balcar z Desné u Jablon- Paky, kteří se podíleli na přípravě tento plenér i vstřícnost k jeho i těch několik slov ce nad Nisou a jeho žena Lucyna výstavy v Košťálově 21. června. účastníkům a všem malířům za Balcar z Pieszyc, Ewa Glura z Bie- V sobotu 22. června jsme jejich obrazy. lawy, Marie Gostilla Pachucká představili práce z plenéru v Bro- Na shledanou na dalších ple- z Wroclawi, Zbigniew Gott z Jele- umově na náměstí obyvatelům nérech! ní Góry, Andrzej Nižewský a Zdi- slaw Szpak z Boguszowa-Gorc, Jiří Mach z Walbrzychu, Krystyna Lesniewská-Pasionek a Marek Kopczyk z Londku, Jarmila a Jan Smetanovi z Jesenného, Eva Šinkmanová a Martina Grafková z Nové Paky, Lída Švábenická z Červené Třemešné a nejvz- dálenější z Tarnowských Gór a okolí Beata Hetmanczyk, Mi- rek Ogiňský a Marek Ciešliňský. V průběhu ještě na kratší dobu přijel Václav Cvejn z Velkého Po- říčí a Vladimír Císař z Kutné Hory. Plenér byl zahájen 15. června v 17 hodin v jídelně bývalé školy v Křinicích starostkou obce Křini- ce Libuší Rosovou. Na počátku plenéru jsem nabídla účastníkům několik vy- cházek po Křinicích, upozornila je na zajímavé objekty a prvky v krajině, vyzvala je, aby zachy- tili statky a drobné sakrální sta- vby v Křinicích a samozřejmě upozornila i na památky v Bro- 26 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Andrzej Prasał DR. WILHELM HOHAUS (1844-1909), GROSSDECHANT UND APOSTOLISCHER PROTONOTAR

stelle in Ludwigsdorf. Später, in den neuen Pfarrer, und der bishe- tige Krankenhaus auf der Okrzei- den Jahren 1872 bis 1882, war er rige Verwalter der Pfarrei übergab Straße) und nahm teil an einer zu als Kaplan in Bad Reinerz tätig. ihm die Schlüssel zur Kirche. Zum seinen Ehren in den Räumen des Während dieser Zeit entwickelte Klang des Liedes Groβer Gott, wir Königlichen Lehrerseminars abge- sich seine große Vorliebe für das loben Dich wurde Pfarrer Hohaus haltenen Festveranstaltung. Nach Bergwandern, die die Herausgabe in die Kirche geführt, wo er sich für dieser Visitation wurde Pfarrer von zwei Touristenführern zur Fol- diese so herzliche Begrüßung be- Hohaus am 19. Juli 1894 das Ehre- ge hatte. Nach zehn Jahren Geme- dankte. Den Abschluss der Feier namt des Erzbischöflichen Notars indearbeit in Bad Reinerz begann bildete der Segen mit dem Aller- verliehen. Am Mittwoch, dem 22. er am 1. September 1882 seine heiligsten. August desselben Jahres feierten Tätigkeit als Religionslehrer am Vom 17. bis 23. Juni 1894 wur- die Bewohner der Stadt in festli- Könglichen Katholischen Lehrer- de die Gemeinde Habelschwerdt chem Rahmen das 25jährige Prie- seminar in Habelschwerdt. Zwei durch den Prager Erzbischof Kar- sterjubiläum von Pfarrer Hohaus. Jahre später wurde er Religionsleh- dinal von Schönborn besucht. Es Im Jahre 1901 wurde Pfarrer rer am Königlichen Katholischen war dies ein bedeutsames und Hohaus zum Großdechant und Gymnasium in Glatz sowie Leiter frohes Ereignis im Leben der Ein- erzbischöflichen Vikar für die Gläu- Priester Wilhelm Hohaus des dortigen Konvikts. Im Rah- wohner dieser Stadt. Der Kardinal bigen der Grafschaft Glatz ernannt. men seiner pädagogischen Tätig- erteilte 2171 Personen das Sakra- An dieses Ereignis erinnert noch Unter den deutschen Gräbern keit widmete sich Hohaus noch ment der Heiligen Firmung, traf heute ein künstlerisch gestaltetes auf dem historischen Friedhof in einer weiteren Leidenschaft, der sich mit Vertretern der städtischen Glasfenster im Presbyterium der Habelschwerdt fällt dem Besucher Geschichte. Ab 1885 war er Mitar- Vereine, besuchte das städtische Habelschwerdter Pfarrkirche. Die ein Grabmal besonders ins Auge: beiter der regionalwissenschaftli- Krankenhaus (das heutige Pflege- Ernennungsurkunde erhielt er Es handelt sich um die letzte Ru- chen Zeitschrift Vierteljahrschrift heim am Spitalsplatz) sowie das am 19. März, die feierliche Amt- hestätte des Großdechanten und für Geschichte und Heimatskunde Maria-Hilf-Krankenhaus (das heu- seinführung fand am 1. Mai in der Apostolischen Protonotars Dr. der Grafschaft Glatz. Parallel dazu Wilhelm Hohaus. Es lohnt sich, wirkte er in den Jahren 1883-1891 dieser ehrwürdigen Persönlichke- als Mitherausgeber der fünfbändi- it, die sich als Priester, Lehrer und gen Reihe Geschichtsquellen der Historiker für die ganze Grafschaft Grafschaft Glatz. Ebenfalls erwäh- Glatz verdient gemacht hat, zu ge- nenswert ist, dass er von 1885 bis denken. 1888 Vorsitzender des Glatzer Ge- Geboren wurde Wilhelm Ho- birgsvereins war. haus am 30. Juni 1844 in Nieder- Am 29. Juli 1889 wurde Ho- hannsdorf. Nach Abschluss des haus durch den Oberpräsidenten Königlichen Katholischen Gymna- der Provinz Schlesien zum Pfarrer siums zu Glatz nahm er 1865 das von Habelschwerdt ernannt. Der Studium der Theologie an der Uni- neue Pfarrer übernahm das Amt versität zu Breslau auf. Dort wurde am 2. Oktober 1889. Um 15.30 er am 19. Juni 1869 zum Priester Uhr wurde er durch die Vertreter geweiht. der Stadt, die Lehrer sowie Ju- Nach seiner Weihe entschied gendliche und Kinder bei einem der junge Priester, seine Ausbil- auf der Glatzer Straße errichteten dung weiter fortzusetzen. Von Juli Tor begrüßt. Die Festansprache 1869 bis Oktober 1870 forschte er hielt Bürgermeister Schaffer, und in Archiven und Bibliotheken der ein in Weiß gekleidetes Mädchen Schweiz, Italiens und Südösterre- trug ein Gedicht vor. Beim Klang ichs. Während des I. Vatikanischen von Marschmusik bewegte sich Konzils war er zudem als Zweiter der Zug in Richtung Kirche. Die Sekretär des böhmischen Kardi- auf dem Weg liegenden Häuser nals von Schwarzenberg tätig. In waren mit grünen Kränzen und der Folge hielt er sich zu einem Birkenzweigen geschmückt. Ver- fünfmonatigen Studium zu Pro- treter des Schützenvereins und motionszwecken an der Universi- des Katholischen Gesellenvereins tät Freiburg im Breisgau auf, dank gaben Pfarrer Hohaus das Geleit. dessen ihm im Januar 1871 der Entlang der Glatzer Straße stan- Titel eines Doktors der Theologie den Schüler der Habelschwerdter verliehen wurde. Schulen Spalier. An einem zweiten Nach seiner Rückkehr in die Tor unweit der Kirche begrüßte die Grafschaft erhielt er eine Kaplan- zahlreich erschienene Geistlichkeit Inschrift auf dem Grabstein Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 27

Todesanzeige in der Presse er zudem in Anerkennung seiner iertag des Jahres 1909 um 9 Uhr Verdienste zum Ehrenbürger der in der Frühe. Die Beisetzungsfe- Stadt Habelschwerdt ernannt. ierlichkeiten begannen am 28. Leider begann sich ab 1904 Dezember um 10 Uhr. Die Trau- der Gesundheitszustand von Pfar- ermesse wurde durch den Prager rer Hohaus zu verschlechtern. Se- Weihbischof Wenzeslaus Frind ine Augenkrankheit wurde immer zelebriert. Der Bischof teilte der ernster. Trotz dieser Probleme er- versammelten Trauergemeinde füllte Pfarrer Hohaus aber weiter- mit, dass Papst Pius X. Pfarrer Ho- hin alle seine Aufgaben. haus noch vor dessen Tod zum Das Jahr 1908 war voll von Apostolischen Protonotar ernannt bedeutenden Ereignissen im Le- hatte, was das Recht zum Tragen ben der Habelschwerdter Pfarrge- der Mitra und des Bischofsstabes meinde. Im April 1908 schloss die einschließt. Firma Schlag & Söhne aus Schwe- Zum Schluss sei an dieser Stel- idnitz den Bau der neuen Orgel le noch als erwähnenswerte Anek- Grabstein von Priester Hohaus ab. Ab dem 30. Juni hielt sich der dote erwähnt, dass Pfarrer Hohaus Prager Erzbischof zu einer zwe- eine besondere Vorliebe für Rosen Hauskapelle des Erzbischöflichen Jahren, die anfänglich 30 Schüle- iwöchigen Visitation in der Pfarrei hatte, deren Zucht und Pflege ihm Palastes in Prag statt. Gleichzeitig rinnen zählte. Zur Schule gehörte auf. Im gleichen Jahr erlitt Pfarrer besonders am Herzen lag. Er er- wurde er zum Ehrenkanoniker des auch ein Internat. Hohaus leider einen schweren warb in der Nähe des Pfarrhauses Breslauer Domkapitels ernannt. Vom 4. bis 6. Oktober 1904 Schlaganfall. Seit diesem Ereignis ein ansehnliches Grundstück, auf Im Jahre 1904 kehrten auf die fand eine Visitation durch den Pra- wurde die Pfarrei durch Pfarrvi- dem er sich mit Hingabe der Pfle- Bitte von Pfarrer Hohaus hin die ger Erzbischof von Skrbensky statt. kar Pius Jung geleitet, der später ge seines eigenen Obst-, Gemüse- Schulschwestern Unserer Lieben Dies war ein bedeutendes Ereignis selbst Pfarrer von Habelschwerdt und Blumengartens widmete. Frau nach Habelschwerdt zurück. im Leben der ganzen Stadt. Im wurde. Anfang Oktober 1908 wur- Übersetzung: Heinz-Peter Die Schwestern eröffneten am Anschluss an die Visitation wurde de das Habelschwerdter Gotte- Keuten 11. April 1904 die Katholische Pfarrer Hohaus die Ehrenauszeich- shaus um einen neuen Hauptaltar Höhere Mädchenschule in ihrem nung eines Päpstlichen Hauspräla- bereichert. Literatur: alten Haus gegenüber der Kirche ten verliehen. Es soll auch nicht Pfarrer Wilhelm Hohaus ver- A. Prasał, Ks. infułat dr Wilhelm am damaligen Malerberg (heute unerwähnt bleiben, dass Pfarrer starb, nachdem er die heiligen Hohaus (1844-1909), „Zeszyty Papst-Johannes-Paul II.-Straße). Es Hohaus zusätzlich mit dem Roten- Sterbesakramente empfangen Muzeum Filumenistycznego” handelte sich um eine Einrichtung Adler-Orden IV. Klasse ausgezeich- hatte, am Ersten Weihnachtsfe- 10 (2012), s. 7-15. für Mädchen zwischen 11 und 16 net wurde. Im gleichen Jahr wurde

Mag. der Germanischen Philologie magister filologii germańskiej telefon Irena Rogowska (74) Irena Rogowska 8726091 Vereidigte Dolmetscherin Tłumacz Przysięgły Języka Niemieckiego und übersetzerin der deutschen Sprache

Tel. (00-48) 74 8726091 Wyjazdy Au-pair 28 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Ryszard Grzelakowski Ziemia Kłodzka – wiedzieć więcej – zobacz i poznaj dawny Świat ulicy Kłodzkiej w Dusznikach Zdroju.

„...chcąc nie chcąc, pisuję czasami biogramy różnych osób wybitnych i zupełnie zwyczajnych, niejednokrotnie zastanawiam się czy nie wyrządzam im krzywdy, zamykając całe ich życie w niewiele mówiącym ciągu dat...”

Dwanaście lat temu w sobo- sce rodzinne, łącząc tych co żyją, ostał się zabytek, starego więzie- łaci północnej dwie wybudówki. tę i niedzielę 13-14 października z tymi co odeszli. Wtedy na konfe- nia z połowy XVI w. z widocznym Miłośnika architektury zainteresuje 2001 roku, odbyła się Międzyna- rencji pomyślałem, że taką rolę na od strony ul. Kłodzkiej wysokim elewacja południowa, sześcioosio- rodowa Konferencja na Uniwersy- przestrzeni kilku wieków spełnia spacerniakiem, za więzieniem był wa, w dolnej kondygnacji podział tecie Wrocławskim na temat „Ich ulica Kłodzka w Dusznikach Zdro- ongiś cmentarz skazańców, od- na osie zakłócony, w drugiej i trze- małe ojczyzny”. Ślązacy postrzega- ju. Nasze codzienne zabieganie, dzielony kamiennym płotem od ciej od lewej szerokie i zamknięte ją swoją tożsamość przez pryzmat zaciera świadomość tego, że ktoś cmentarza przykościelnego. Do odcinkowe wejście posiadające ojczyzny jako ziemi ojców. Dla Po- urodzony przy ulicy Kłodzkiej zo- obiektu dawnego więzienia przy- piękne drzwi płycinowe drzwi laków z innych regionów kraju oj- stał ochrzczony w kościele para- lega budynek dawnej drukarni w górnej partii przeszklone. Kon- czyzna związana jest z państwem, fialnym pw. Św. Apostołów Piotra Richarda Pohla, wydawcy dusz- dygnacje oddzielone gzymsowa- narodem przekazywała wtedy i Pawła przy tej ulicy, tu przyjął nickiej gazety „Reinerzer Stadt- niem, między pierwszą, a drugą prof. Krystyna Kossakowska-Jarosz Pierwszą Komunię, uczył się na Blatt”. Tuż przy posesji kościoła podwójne z dwóch profilowanych z Opola. Na konferencji zorganizo- przeciwko kościoła, ślub zawierał parafialnego jest budynek, gdzie listew, pod oknami trzeciej cienki wanej w Auli Leopoldyńskiej Uni- w tym samym miejscu. Praca rów- mieściła się apteka, drogeria i sta- gzyms z plecionkowym frezem wersytetu Wrocławskiego przez nież czekała na niego przy ulicy cja benzynowa, należąca do Hansa stiukowym. W połaci dachowej trzy Katedrę Etnologii Uniwersytetu Kłodzkiej. Tu były warsztaty: stolar- Prudischa. drewniane lukarny z blaszanymi uczestniczyło kilku wykładowców skie, kołodziejskie, szewskie, kra- Na wysokości budynku Kłodz- szpiczastymi daszkami. Okna dru- z dziesięciu krajów w tym z Nie- wieckie, stelmach, siodlarz, cieśla, ka 33, istniała do końca lat sześć- giej kondygnacji w profilowanych miec, Grecji, Austrii, Serbii, Czech. rymarz, dwóch kowali, młyn wod- dziesiątych ulica Kościelna, wio- obramieniach, z naczółkiem w for- Goście prezentowali różne aspek- ny i papierniczy. Piekarnie, tkalnie, dąca do cmentarza i kościoła pw. mie odcinka gzymsu wspartego na ty małych ojczyzn, dziedzictwo liczne sklepy, trzy hotele, a więc Świętego Krzyża, rozebranego dwóch konsolach zdobionych mo- kultury materialnej, mikro-histo- i kucharze, sprzedawcy w skle- w drugiej połowie lat 60-tych XX tywem cekinowym, w nadokienni- rię, historię życia codziennego, pach, szpital założony w 1575 r., wieku. Od strony południowej ul. ku dekoracja stiukowa: koło i leżące mówiono o pałacach, zamkach, szkoła powstała w 1620 r., chór Kłodzkiej za rzeką Bystrzycą Dusz- kandelabrowe motywy roślinne. wsiach, małych miasteczkach, fe- kościelny założony w 1594 r. "De- nicką spotkamy najstarszą papier- W trzeciej kondygnacji profilowa- nomenach uliczek, placów, świą- kanatsbuch des Heronymus Keck nię w Europie (1606 r.), dziś Mu- ne obramieniem okien z diamen- tyń, cmentarzy czy pomników. Fol.93" możemy przeczytać pod zeum Papiernictwa. Na przestrzeni towym klińcem, zwieńczonym Zaproszono do udziału w konfe- datą 1729 roku. Stosunkowo duża od Rynku do Muzeum Papiernic- muszlą, z dwiema esownicami po rencji regionalistów z Górnego liczba duchownych przebywająca twa istnieje wiele obiektów war- bokach. Tyle o budynku, który wła- i Dolnego Śląska. Profesor Bukow- w Dusznikach (proboszcz, 2 wi- tych zainteresowania. Na początek śnie jest poddany renowacji. ska-Floreńska z Cieszyna skupiła kariuszy, prepozyt szpitala) oraz wybrałem dom przy ul. Kłodzkiej Pragnieniem moim jest przeka- się na ogólnej interpretacji na wiele innych osób związanych 23 (dawna kamienica czynszowa, zanie wiedzy współczesnym miesz- przykładzie Górnego Śląska. Ojczy- z działalnością kulturalną - rektor obecnie budynek mieszkalny). kańcom, o historii, dziedzictwie zna to nie tylko kraj, ale też miejsce szkoły, organista, uczyniły z jurys- Powstał około 1870 roku, na miej- kulturowym i materialnym miasta zamieszkania kilku pokoleń rodzin dykcji plebańskiej najpoważniej- scu starszego, zaznaczonego na i zdroju. Każdego dnia mijamy 100 - powiedziała, wskazując na liczne sze centrum życia kulturalnego na widoku z 1737 r. (widać go dobrze i 150 letnie domy, o których bardzo przykłady tworzenia się Śląskich terenie miasta i to przyczyniło się na rysunku i fotografii z końca lat mało lub nic nie wiemy. To jest pró- miast. W ich obrąb włączano po- do istnienia biblioteki liczącej 176 90-tych XIX stulecia). Budynek 23 ba przybliżenia, odrobiny wiedzy bliskie wsie, żyjące własną kulturą woluminów w języku łacińskim, przylegał do końca lat 60-tych XX o tym, co widzą nasze oczy, z tego i tradycją, opartą na więzi rodzin- greckim, niemieckim, francuskim do dawnego szpitala miejskiego co pozostało z dawnych czasów. no-sąsiedzkiej. Przynależność do i czeskim. powstałego w 1575 r., rozebra- Dominujący w architekturze euro- miasta nobilitowała mieszkańców, Działał przykościelny teatr nego na początku lat 70-tych XX, pejskiej od drugiej połowy XIX i po- wsie nabierały charakteru dzielnic, uczniowski. Tuż obok u wylotu ul. decyzją władz miasta. Obecnie czątku XX wieku historyzm, nawią- mieszkańcy nie rezygnowali jed- Kłodzkiej do Rynku był ponad sto budynek 23 od zachodu przylega zujący do dawniejszych form, zna- nak z własnej tożsamości. Przyby- lat teatr miejski, należący do ho- do współczesnej plomby, pierwot- ny był projektantom dusznickich sze kupujący w tym miejscu grun- telarza i restauratora Grigera, wła- nie w zwartym ciągu zabudowy. kamienic i gmachów użyteczności ty, aby nie czuć się wyobcowani ściciela hotelu „Deutsches-Haus” Od północy i wschodu przylega publicznej. Operowali oni środka- starali się integrować z mieszkają- i „Scharzes Ros", obecnie hotel do łąki sięgającej szosy Kudowa - mi wyrazu, pasującymi do archi- cymi dłużej. Ważnym łącznikiem „Sonata”. Pomieszczenia teatru Kłodzko. Obiekt jest prostokątny, tektonicznego klimatu miejscowo- mieszkańców jest tradycja sakral- służyły również do wyświetlania usytuowany po stronie północnej ści o starych tradycjach. Spośród na. Dotyczy to nie tylko spotkań filmów, było tam pierwsze na Zie- ul. Kłodzkiej, trzykondygnacyjny, nurtów historyzmu w Dusznikach przy kościele, ale i procesji. Ważną mi Kłodzkiej kino, założone przez podpiwniczony, nakryty dachem Zdroju występuje głównie neo- rolę odgrywa cmentarz jako miej- Ewalda Herdena. Tuż za teatrem od północy mansardowym, w po- renesans, nie brak też motywów Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 29

1) Widokówka z 1906 r. ul. Kłodzka od strony wschodniej, czwarty dom od prawej to nr 23; 2) ul. Kłodzka rys. Junga z 1896 roku ; 3) Dwie panie z pakietu widokówek i fotografii; 4) Młody wojskowy Otto? 5) Grupa żołnierzy na froncie, Otto drugi z lewej, leżący; 6) Fragment widokówki z adresem J. Stümpfa z 1919 r.; 7) Południowa fasada budynku przy ul. Kłodzkiej nr 23. neobarokowych czy eklektyczne- ślał lub otwierał komuś serce. Inny zapewne na froncie, widać z le- zod jednej z historii wojennych, go łączenia stylów. Nowością były usiłował może zbadać przestrzeń, wej strony drewniane umocnie- jakie doświadczali wszyscy biorą- przykłady secesji (Kłodzka 28) oraz trudził się nad obliczeniami mgła- nia, na odwrocie, zaznaczono cy udział, i ci którzy z niepokojem (już po 1918 roku - modernizmu. wicowej Andromedy... Ileż tu osobę autora korespondencji do oczekiwali bliskich. c.d.n. Wybrałem do prezentacji ul. Kłodz- okien zamkniętych, ileż gwiazd córki mistrza rzeźnickiego Josefa ką z racji tradycyjnego znaczenia wygasłych, ludzi uśpionych. I już Stümpfa, imieniem OTTO drugi i wielowiekowej rangi. Opadająca na zakończenie pewna roman- od lewej leżący na ziemi i data 6 Korzystałem: od Rynku na wschód, wytyczona tyczna historia, odkryta w czasie lipca 1916 r. Pierwsza widokówka 1. D. R. Eysymont „Duszniki Zdrój. w kierunku miasta, którego nazwę wymiany zniszczonej podłogi jest z Kłodzka i nosi datę 3 maja Studium historyczno-urbanistycz- nosi, już w pierwszej połowie XVIII w jednym z mieszkań tego domu. 1915 r. kolejna z Nysy, Wrocławia, ne” Wrocław tom I-III wieku była największą zabudowa- Było to jakieś 35-40 lat temu, Truppenplaz Beverlo (Soldaten- 2. Krzysztof Dackiewicz Muzeum ną w sposób ciągły ulicą Dusznik. moja znajoma pani I. Klimkowska heim) Belgien, z Berlina i ostatnia Politechniki Wrocławskiej. Rocznik Do czasu budowy obwodnicy miej- przekazała mi pakiecik zawiera- z datą 19. 4. 1919 r. z pieczątką 2 Muzeum Papiernictwa 2012, tom skiej w latach siedemdziesiątych XX jący 6 widokówek, zdjęcie dwu Kompanii Pierwszego Pułku Pie- VI Książka adresowa „Bad Reinerz wieku pełniła też funkcję głównej młodych kobiet w strojach pierw- choty i napisem Feldpost. Można 1936”. drogi wjazdowej. szej dekady XX wieku, portret ca- założyć, że żołnierz o imieniu Otto A. de Exupery „Lot na Południe”, Patrzę na południową fasadę łościowy młodego wojskowego przeżył I wojnę światową i młodzi Relacje ustne dawnych mieszkań- obiektu przy ulicy Kłodzkiej 23. oraz grupę żołnierzy w polowych spotkali się przy ulicy Kłodzkiej 23. ców Elizabeth Vinzenz i Wilhelma W tym domu, ktoś czytał, rozmy- mundurach. Zdjęcie wykonano Przedstawiłem tylko skromny epi- Aleksandrowa.

Filmy, które warto zobaczyć „Żywie Bielarusi” i „Europa Środkowa idzie na wolność”

(red.) Od 8 maja 2013 roku film polski pod tytułem „Żywie Bielaruś” jest dostępny dla użytkowników youtube. W ciągu pierwszych czterech dni film obejrzało 50 tys. widzów w internecie. Film Krzysztofa Łukasiewicza trwa 102 minuty, opowiada o losach białoruskiego muzyka rockowego, który nagle (po przymusowym wcieleniu do wojska) zmienia się w zaciętego i zdecydowanego przeciwnika reżimu Łukaszenki. Film przekazuje między innymi jak na Białorusi rządzący zwalczają opozycję, fałszują wybory orz kontrolują internet. Film jest szczery i wywołu- je wśród odbiorców oburzenie i chęć pomocy młodym ludziom na Białorusi. Ten film był pokazywany także podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cieszynie, który został zorganizowany po obu stronach granicznej rzeki Olzy w dniach od 30 kwietnia do 5 maja br. „Kino na granicy” to polsko-czeski przegląd filmów, który funkcjonuje już od 15 lat dzięki pasji polskich i czeskich organizatorów. W czasie festiwalu pokazano także inne filmy o walce o wolność i demokrację. Największe zaciekawienie i żywy odbiór wśród młodej widowni zdobył film Mirosława Jasińskiego pt. „Europa Środkowa idzie na wolność”. Jest to film dokumentalny (57 minut), który został zrealizowany w 2012 roku. W filmie wypowiadają się politycy oraz samorządowcy, a także zwykli obywatele, którzy doświadczyli życia w szczególnym okresie historii, w którym kilka narodów w Europie Środkowej odważnie wybiło się na niepodległość. Film ten jest znakomitą lekcją historii. Szczególnie dla młodych ludzi. 30 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Joseph Wittig Hrabstwo Kłodzkie Kraj Maryjny

ne podobieństwo. Pochodzi ono ciem. Ludzie z zewnątrz często Tam, dokąd przyszłam z Dziecięciem Bożym, z różnych rzeczy, ale wywodzi nie wiedzą, jakie skarby my tu ciemność stawała się jasnością, się też z tego. posiadamy. Nawet ludziom stąd a zatwardziałe delikatnym, Był czas gdy rozkwitła miłość niejedno wyda się nowe. Pisze dzikość ludzi została przemieniona. do Matki Jezusa w formie wize- się obszerne książki z dziedziny runków wszelkiego rodzaju, we historii sztuki lub nawet wie- Wszystkie złe duchy musiały omijać wszystkich miastach i wioskach, lotomowe dzieła o oddawaniu słoneczne przesłanie mojego oblicza przy wszystkich drogach i ścież- czci Maryi, a nie wie się nawet, i ustąpić musiały wszystkie złe moce. kach naszej małej ojczyzny. że pośrodku naszego Hrabstwa Kwitnie jeszcze teraz, ale często Kłodzkiego wytrysnęło jedno jest to trochę przywiędłe kwit- z najsilniejszych źródeł zarów- „Do przygotowania dobrej cząsteczek. To działa jak cud. Na- nienie. Ja wiem, przy kwitnieniu no sztuki, jak i religii, a my po- sałatki ziemniaczanej z parowa- wet jeśli został zasiany w jakimś i więdnięciu nie można się Bogu siadamy ciągle jeszcze nie tylko ną kapustą trzeba mieć zawsze pokoleniu przed stuleciami, to wtrącać. Zrobi to jak zawsze do- wiedzę o tym, lecz w naszych siedemdziesiąt dwa składniki” oddziałuje ciągle jeszcze w dal- brze. Ale tam, gdzie jeszcze coś górach również studnię tego powiedziała mi ostatnio pewna szych, również tam, gdzie już kwitnie, ucieszy się, gdy my się źródła ! O to powinienem się starsza, miła mieszkanka Hrab- dawno o nim zapomniano lub cieszyć będziemy, że jeszcze coś oczywiście mniej troszczyć. Pi- stwa Kłodzkiego. Z takiej samej z pewnych względów czuje się kwitnie. szę o tym tylko dlatego, żeby ilości cząsteczek składa się praw- do niego wstręt. Ucieszy się On również, gdy wywołać choć małą radość dziwy mieszkaniec Ziemi Kłodz- My, mieszkańcy Ziemi Kłodz- ozdobimy kartki naszego ka- w sercach mieszkańców tej zie- kiej. A wrotycz jest jedną z tych kiej mamy wszyscy ze sobą pew- lendarza tym wspaniałym kwie- mi, gdy o tym usłyszą.

Matka Boska Bolesna w Starym Wielisławiu

Nawet nie wiem czy ten tytuł zakonnego. Szata, przepasa- jest prawidłowy, ale został mi tak na w pasie opada w szerokich, podany, a Madonna ta chronolo- szlachetnych fałdach do stóp. gicznie nie pasuje tutaj, chociaż Wydaje mi się, że tak szlachetne jest również czcigodnego wieku. postacie pojawiły się w sztuce Przyporządkuję ją już tutaj, aby około 1320 r., a z drugiej strony pokazać, że również trzeci rodzaj mogłoby się wydawać, że wyko- wizerunków z Madonną z pierw- nał ją jakiś pobożny mistrz na- szego chrześcijańskiego wieku szych czasów. Czy jest ona Mat- znalazł uznanie w Hrabstwie ką Bolesną? W starych czasach Kłodzkim. Chodzi mianowicie Matka Bolesna wyrażana była o Blachernitissę, Madonnę bez z gestem żałobnym, tzn. wzno- dzieciątka, modlącą się Madon- si lewą rękę ku górze. Pewien nę. Oczywiście nie ma podniesio- śląski obraz, „Maryja w nadziei” nych rąk w modlitwie, jak kapłani posiada podobną prostotę. Ma- przy Dominus vobiscum, lecz donna w Starym Wielisławiu wy- składa je w cichym geście lek- gląda raczej tak, jak gdyby pełna ko zgiętych dłoni na wysokości dziewczęcego zdziwienia do- piersi. Znam tę figurę tylko z mi- wiedziała się wieści przekazanej strzowskiego zdjęcia naszego, przez anioła. W całej postawie pochodzącego z Ziemi Kłodzkiej i w geście dłoni przypomina wi- fotografa Georga Marxa. Stoi ona zerunek Madonny z kolońskiego podobno w ciemnym, oszklonym mszału z roku 1514. Mieszkańcy obudowaniu, pomalowana przez Starego Wielisławia opowiadają dłonie, którym brak było talentu o pocieszających cudach zwią- artystycznego. Na szczęście nie zanych z tą figurą, np. z okresu widać tego na fotografii. wojny 30-letniej. Czasami myślę sobie, że jest Poza tym postać Blacherni- to najpiękniejszy, najbardziej tissy występuje rzadko w Hrab- poruszający portret w całym stwie Kłodzkim. Odnaleźć ją Hrabstwie Kłodzkim. Nie znaj- można ponownie w obrazach duję nic podobnego nawet o niepokalanym poczęciu ostat- w katalogu śląskich dzieł sztuki. nich wieków. Hrabstwo Kłodzkie Z uroczą dziewiczością spoglą- zdobyła Hodigitria jako „królowa da mądre oblicze spod welonu niebios”. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 31 taj zdradzić - przeprowadził on chłopcy byli jeszcze w kościele. prawdopodobnie ołtarz, jak musi być ona ową pierwotną dowód, że opowiadanie Arno- Oczywiście należałoby znać lu- również grób Arnoszta. Z tego Cudowną Madonną z Kłodzka. šta, które już dawno zaliczono dzi XIV wieku, aby zrozumieć, okresu pochodzi kłodzka Cu- Figura ma wysokość 1,23 do „legend Hrabstwa Kłodz- że pobożny chłopiec dojrzał downa Madonna. Figura, którą m; od około 45 lat pokryta po- kiego", jest historycznym do- całkiem sam nadnaturalną stro- widział Arnošt została usunięta. lichromią, wcześniej „całkiem kumentem o niezaprzeczalnej nę całego zajścia i pomyślał ze Dokąd? - Jeśli nie została cał- pozłocona” (ślady widoczne prawdziwości i o najwyższym skruchą o swojej grzeszności. kiem zniszczona - możliwe jest, jeszcze na brzegach tylnej stro- kulturalno-historycznym oraz Widział figurę z odwróconą od że figura miała tylko pewne ny); prawe przedramię odłama- religijno-historycznym znacze- niego nie tylko głową, ale Mat- uszkodzenia - wówczas powin- ne i źle uzupełnione; korona niu. Z dokładnością i rzetelno- ka święta odwróciła się od nie- na być do rozpoznania, według z drewna (na płaskiej głowie), ścią, których w takich sprawach go nawet plecami. Jednak Dzie- danych zawartych w szkicu. prawdopodobnie wykonana przed wiekiem XIX wcale nie cię Boże - ku jego pociesze - nie Musiała to być Madonna, którą w XIX wieku; tylna strona pła- oczekiwano, obserwuje, rozwa- odwróciło się od niego. Dopie- można tak obrócić, że „widać jej sko obrobiona; w zakrytym za- ża i opisuje wielki biskup wie- ro po wielu łzach i modlitwach tył głowy i część pleców", nato- głębieniu karteczka: „A. Monse, ku XIV zdarzenie w kłodzkim oblicze Matki Boskiej zwróciło miast oblicze dziecięcia jest na- rzeźbiarz dekorator z Kłodzka” kościele parafialnym. Stał on się znowu ku niemu! dal widoczne. Taki przypadek (dyplom obywatelski 1840, pewnej soboty, wraz z innymi Zdarzenie to miało miejsce nie był z pewnością zbyt częsty, śmierć 1854); ślady poprzednie- uczniami podczas „Salve Regi- około roku 1320. Kłodzki kościół zwłaszcza wśród kłodzkich Ma- go okrycia. Mistrz piekarstwa na” przed Madonną. Prawdo- parafialny, liczący około 120 lat donn; około roku 1320 nie było Anton Wache, dziadek dwóch podobnie pod wrażeniem słów: był wówczas jeszcze drewnianą chyba w murach Kłodzka więcej księży z Hrabstwa Kłodzkiego, „Skieruj swoje miłosierne oczy budowlą. Arnošt zaręcza, że Ma- takich Madonn, tylko ta jedna. nabył na licytacji to dzieło, po- na nas” spojrzał na Madonnę. donna stała nad ołtarzem głów- Krótko i zwięźle: Stojąca obec- chodzące z kłodzkiej rupieciar- Jednak jej oblicze odwróciło nym. On sam założył fundację, nie w Słupcu Madonna z Kłodz- ni (1830-50?). Stało ono ponoć się od niego. Prawdopodob- ze środków której powstał ka posiada wszystkie cechy wcześniej jakiś czas w kościele nie dlatego, że brat Zakrystian później kościół z kamienia. tego okresu i w swojej szcze- u Franciszkanów. chciał od strony zakrystii oczy- W roku 1485 zapadła się jednak gólnej formie odpowiada w tak ścić i ozdobić figurę na niedzie- „przednia część sklepienia”, za- wyrazisty sposób przypadkowi tłumaczenie: lę, a nie zwrócił uwagi na to, że biła kilku kleryków i zniszczyła arnosztowskiego przeżycia, że Sabina Zawada - Guzara 32 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

FUNDACJA MIĘDZYNARODOWYCH FESTIWALI CHOPINOWSKICH W DUSZNIKACH ZDROJU FOUNDATION OF INTERNATIONAL CHOPIN FESTIVALS IN DUSZNIKI ZDRÓJ 57-340 DUSZNIKI ZDRÓJ, RYNEK 10, TEL/FAX 0048-74-8669280 www.chopin.festival.pl e-mail: [email protected] Member of the International Federation of Chopin Societies ______Duszniki-Zdrój, 5 lipca 2013 r.

Szanowni Państwo,

Mam przyjemność poinformować, iż w dniach 2-10 sierpnia br odbędzie się pod patronatem Bogdana Zdrojewskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 68 Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju. Dyrektor Artystyczny: Piotr Paleczny

Kalendarz wydarzeń festiwalowych: 2. sierpnia godz. 20.00 Recital Inauguracyjny: Dina Joffe -fortepian, 3. sierpnia godz. 11.00 koncert dla młodzieży, Duet Fortepianowy Tamara Granat i Bartłomej Kominek prowadzenie Tamara Granat 16.00 „ W 100-lecie urodzin prof. J. Ekiera” , Wykład dra Artura Szklenera : „Życie i dzieło Profesora” oraz koncert laureata I Nagrody Konkursu Chopinowskiego NIFC (grudzień 2012 r.) 20.00 Recital fortepianowy Francesco Piemontesi 4. sierpnia godz. 11.00 Koncert Symfoniczny Młodzieżowej Filharmonii z Noveho Mesta Czechy 16.00 Recital fortepianowy Beatrice Rana 20.00 Recital fortepianowy Olga Kern 5. sierpnia godz. 16.00 recital fortepianowy Carmen Knoll, Shaun Choo (dwa pólrecitale) 20.00 Recital fortepianowy Kiril Gerstein 6. sierpnia godz. 16.00 Recital fortepianowy Vitaly Pisarenko 19.00 Recital charytatywny laureatów II- VI miejsca Konkursu Chopinowskiego NIFC (grudzień 2012 ) Sala Kameralna im. Jana Webera 22.00 Koncert NOKTURN z udziałem większości artystów uczestniczących w festiwalu, prowadzenie Anna Skulska (Polskie Radio Pr.2) + aktor Marcin Przybylski 7.sierpnia godz. 16.00 Koncert skrzypcowo-organowy: Krzysztof Jakowicz – skrzypce, Krzysztof Marosek - organy 20.00 Recital fortepianowy Federico Colli laureat I Nagrody Konkursu w Leeds (2012 r.) 8. sierpnia godz.16.00 Recital fortepianowy Dong-Min Lim 20.00 Recital fortepianowy Ilya Rashkovskiy, laureat I Nagrody Konkursu w Hamamatsu (listopad/grudzień 2012 r.) 9. sierpnia godz.11.00 Koncert dla młodzieży Duet Fortepianowy Tamara Granat i Bartłomiej Kominek prowadzenie Tamara Granat 16.00 Recital fortepianowy Zbigniew Raubo 20.00 Recital fortepianowy Boris Giltburg, laureat I Nagrody Konkursu w Brukseli (maj/czerwiec 2013 r.) 10 sierpnia godz11.00 Koncert dla młodzieży Piano Impressions Maciej Markiewicz -fortepian 16.00 Recital fortepianowy Mariya Kim 20.00 Recital fortepianowy Vadym Kholodenko, laureat I Nagrody Konkursu Van Cliburna (czerwiec 2013 r.)

Festiwalowi będzie towarzyszył XII Ogólnopolski Mistrzowski Kurs Pianistyczny, którego wykładowcami będą prof. Choong-Mo Kang i prof. Arie Vardi. kredytowani dziennikarze otrzymają nieodpłatne karty wstępu na wszystkie koncerty Festiwalu. Serdecznie zapraszam. Łączę wyrazy szacunku Prezes Zarządu Andrzej Merkur Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 33

Wystawa „Schlabs poszukujący. Fotografia z lat 1952-1957" 6 czerwca – 24 lipca 2013 Wrocław

mański" Galeria OKiS, będzie Prace te pokazywane, obok fo- tografii subiektywnej – Otto Ste- można przyjrzeć się twórczości tografii Zdzisława Beksińskiego i inerta; natomiast w 1960 roku poznańskiego fotografa – Bro- Jerzego Lewczyńskiego, na słyn- zostały pokazane na słynnej wy- nisława Schlabsa (1920 – 2009) nej wystawie „Pokaz zamknięty” stawie „The Sense of Abstraction Zajmuje ona znaczące miejsce w 1959 roku (nazwanej przez in Contemporary Photography” w historii polskiej fotografii, Alfreda Ligockiego pokazem w Museum of Modern Art w No- przy czym pod soczewką bada- „Antyfotografii”), spotykały się wym Jorku. czy znajdują się przede wszyst- również z zainteresowaniem na W czerwcu, w Dolnośląskim kim abstrakcyjne fotogramy, scenie międzynarodowej, m.in. Organizatorzy: Ośrodek Kultu- Centrum Fotografii "Domek Ro- powstające w latach 1958-1961. przedstawiciela niemieckiej fo- ry i Sztuki, www.okis.pl

Koncert Gogol Bordello 19 czerwca 2013, Wrocław

Koncert zainauguruje kolej- iście wybuchowa, szczególnie w Eugene Hütz, który wraz z ro- ną edycję WrocLove Fest – Świę- wykonaniu tak niezwykłej ekipy. dziną wyemigrował do Stanów to Wrocławia 2013. Zespół składa się z ośmiu imi- Zjednoczonych po awarii reakto- Skład tej formacji założonej w grantów pochodzących głównie ra w Czarnobylu. Nowym Jorku w późnych latach z Europy Wschodniej, ale także 90 jest równie niecodzienny, jak odleglejszych zakątków świata, Organizator: Stowarzyszenie muzyka, którą grają. Połączenie jak Izrael, Etiopia czy Ekwador. Wspierania Inicjatyw cygańskiego punk rocka, reg- Na czele tej etnicznej skła- Kulturalnych Nasze Miasto gae, folku i orientu to mieszanka danki stoi pochodzący z Ukrainy Wrocław, www.wrockfest.pl

mgr Jarosław Orłowski Licencjonowany przewodnik po Wiedniu i Austrii tel. +43 681 102 442 92 [email protected] http://www.viennaguide1.eu/ • http://www.adara.at/cms/ 34 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

XIII Festiwal Kultury Południowosłowiańskiej 2013 20 – 22 czerwca 2013, Bolesławiec

wspierają: Ambasada Republiki serbskiego. Będą to najważniej- stiwal zakończy grupa Bubliczki, Chorwacji, Ambasada Republi- sze serbskie produkcje filmowe która gra żywiołową mieszankę ki Serbii, Ambasada Republiki ostatnich lat. W sobotę, 22 czerw- folku bałkańskiego, kaszubskie- Słowenii oraz Ambasada Bośni ca w Rynku bolesławieckim, od- go i polskiego. i Hercegowiny. Ideą imprezy jest będzie się impreza plenerowa, pielęgnowanie tradycji bałkań- powstanie wioska reemigrantów Organizator: Bolesławiecki skiej, z którą związani są liczni w której zaprezentują się Koła Ośrodek Kultury - XIII Festiwal Kultury Połu- mieszkańcy Bolesławca. Gospodyń Wiejskich. Wieczorem Międzynarodowe Centrum dniowosłowiańskiej odbędzie się W kinie Forum odbędzie się uczestników porwą bałkańskie Ceramiki, www.bok. w ramach Dni Miasta. Festiwal przegląd współczesnego kina rytmy grupy Sokół Orkestar. Fe- boleslawiec.pl

Open Summer Festival 21-22 czerwca 2013, Kłodzko

Już po raz szósty sezon nywanej przez kapele podczas nikach zaplanowano gry i za- wakacyjny otwiera impreza wieczornych i nocnych koncer- bawy terenowe, m.in. poszuki- na zabytkowej twierdzy. Gwa- tów na specjalnie w tym celu wanie skarbów w podziemiach rantujący doskonałą zabawę przygotowanej scenie, w oto- twierdzy. Open Summer Festival, składa czeniu bastionów twierdzy, to się z dwóch bloków programo- również możliwość poznania Organizatorzy: Urząd Miasta wych: Twierdza dla aktywnych historii samego obiektu, a tak- Kłodzka, www.klodzko.pl/ oraz Rock Bastion. Zatem to nie że, co najważniejsze – to impre- klodzko/markowa tylko możliwość wysłuchania za, w której udział mogą wziąć Kłodzkie Centrum Kultury, dobrej rockowej muzyki wyko- całe rodziny. Z myślą o uczest- Sportu i Rekreacji

Koncert Sinead O’Connor 22.06.2013, Wrocław

Sinead O’Connor nie da po- Będzie to jej pierwszy, od po wydaniu ostatniego albumu mylić się z żadną inną postacią kilku lat, koncert w Polsce i nie- „How About I Be Me (And You na scenie muzycznej. To wo- wątpliwie najbardziej oczeki- Be You)?” to pozycja obowiąz- kalistka obdarzona niezwykle wany. Sinead przybędzie do kowa! wrażliwym, łamiącym ludzkie Wrocławia z powiększonym serca, a jednocześnie psychode- zespołem przygotowanym na Organizator: Stowarzyszenie licznym i niepokojącym głosem. znakomite widowisko scenicz- Wspierania Inicjatyw To również niepokorna duchem, ne. Dla fanów twórczości Sine- Kulturalnych Nasze Miasto wojownicza królowa muzyki. ad O’Connor pierwszy koncert Wrocław, www.wrockfest.pl Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 35

Koncert Marizy 23.06.2013, Wrocław

Okrzyknięta narodowym pularności porównuje się do dzają w zachwyt, a nawet eksta- skarbem Portugalii, największa najsłynniejszych div operowych zę! Jedno jest pewne - jej sława sława stylu fado i gwiazda najlep- i megagwiazd pop/rock. W recen- już dawno wykroczyła poza krąg szych sal koncertowych na całym zjach koncertów wielu wykonaw- wielbicieli fado. świecie – Mariza, wystąpi w ra- ców pisze się często, że artysta mach festiwalu WrocLove Fest. oczarował publiczność. W wy- Organizator: Stowarzyszenie Głos Marizy określa się sło- padku Marizy używa się określeń Wspierania Inicjatyw wami "magiczny, diamentowy, bardziej dosadnych - jej koncerty Kulturalnych Nasze Miasto magnetyczny", a fenomen po- elektryzują, oszałamiają, wprowa- Wrocław, www.wrockfest.pl

Uroczystość wręczenie NAGRODY „ODRY” za rok 2012 24 czerwca 2013, Wrocław

Redakcja i Rada Redakcyjna Dwie wydane w ubiegłym roku wręczenia nagrody odbędzie sie miesięcznika „Odra” postanowiły książki To nie jest dziennik i Bau- 24 czerwca 2013 o godz. 14.00 przyznać nagrodę „Odry” za rok man\ Bałka dowodzą szerokiego w Refektarzu Zakładu Narodo- 2012 Profesorowi Zygmunto- spektrum jego zainteresowań wego im. Ossolińskich. wi Baumanowi, twórcy pojęcia obejmujących socjologię, filozo- „płynnej nowoczesności”, jedne- fię, politologię, etykę, teologię, Organizatorzy: Ośrodek Kultury go z najważniejszych współcze- a także wrażliwości na urodę i Sztuki, www.okis.pl, Miesięcz- snych socjologów na świecie. i wagę literatury. Uroczystość nik „ODRA”

Brave Festival 2013: Zaginiony rytm 7-12 lipca 2013, Wrocław

„Zaginiony rytm” – pod takim stiwalowi towarzyszyć będą 8. szczególnym wigorem, zręczno- tytułem odbędzie się 9. edycja Przegląd Filmowy oraz 4. edycja ścią, zwinnością i wdziękiem. Wy- Brave Festival. Wsłuchamy się BRAVE KIDS. bijany przez nich rytm przywodzi w rytmy ginących kultur Indii, Na Festivalu będzie można na myśl spadający z wysokości Algierii, Burundi, Republiki Połu- zobaczyć występ Królewskich piorun. dniowej Afryki, Tanzanii czy Ma- Bębniarzy z Burundi. Afryka to roka. Z artystami Brave spotkamy kontynent bębnów. Niemniej Organizator: Stowarzyszenie się – poza występami – także w goszczący w tym roku we Wro- Kultury Teatralnej "Pieśń Kozła", ramach BRAVE MEETINGS. Fe- cławiu artyści grają na nich ze www.2013.bravefestival.pl 36 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Międzynarodowy Festiwal Tańca - Lądeckie Lato Baletowe 8-14 lipca 2013, Lądek Zdrój

Międzynarodowy Festiwal początku lipca, Lądek Zdrój zmie- również poszukujących czegoś, Tańca - Lądeckie Lato Baletowe za- nia się w stolicę tańca. Warsztaty co mogą odnaleźć tylko w Lądku, wdzięcza swoją nazwę pomysłowi taneczno-choreograficzne, wie- czyli pięknych górskich krajobra- organizowania w najstarszym Pol- czorne spektakle teatrów tańca, zów, możliwości korzystania z wód skim uzdrowisku obozów bale- pokazy, spotkania z artystami z ca- leczniczych, SPA, niezwykłego kli- towych dla tancerzy. Inicjatorem łego świata, Noce z Tańcem, wy- matu kurortu i relaksu. i patronem festiwalu jest Sławomir stawy, to tylko niektóre z atrakcji Pietras, wieloletni dyrektor scen programowych MFT. Od lat przy- Organizator: Centrum Kultury baletowych w Polsce. Od piętna- ciągają one do Lądka setki osób i Rekreacji w Lądku-Zdroju, stu już lat, na kilka letnich dni na zafascynowanych tańcem, ale www.festiwaltanca.ladek.pl

Slot Art Festival 9-13.07.2013, Lubiąż

Slot Art Festival to jeden z naj- nie. Dopiero potem muzyki, im- rywki na wysokim poziomie, a tak- większych festiwali kultury alter- prez i warsztatów. Dlatego poza że brama do nowych możliwości, natywnej w Polsce, to pięć dni wy- wieloma scenami muzycznymi, przyjaźni i kontaktów. Festiwal, po pełnionych dziesiątkami warszta- organizujemy w różnych zakamar- którym zostaną Ci nie tylko wspo- tów, koncertów, imprez, projekcji kach kluby i kafejki z dobrą kawą i mnienia, ale także marzenia i świe- filmowych i wykładów. To również herbatą. To przestrzeń gdzie ludzie ża energia do działania. coś daleko więcej - pięć dni wyję- ze sobą rozmawiają, dyskutują, tych spod ogólnych praw wyścigu przeżywają coś razem, uczą się od Organizator: Stowarzyszenie szczurów, walki i pośpiechu. siebie, pomagają sobie. Lokalnych Ośrodków Twórczych, Jest to festiwal ludzi i spotka- Slot Art Festival to pieć dni roz- www.slot.art.pl

Castle Party 11-14 lipca 2013, Bolków

Jest to jedyne wydarzenie łów, które w tym czasie zaczynały powtórzyli to samo w następnym tego typu w Europie Środkowej i dopiero swoją działalność. Za- roku, w poszerzonym składzie. Wschodniej. Od roku 1994 festiwal grały wtedy Moonlight, Daimo- W tym roku wystąpią m.in.: LA- gościł na swojej scenie największe nion, T.R.H., Pornografia i Fading CRIMOSA, VNV NATION, CORVUS gwiazdy sceny dark independent. Colours. Koncert powstał dzięki CORAX, ANNEKE VAN GIERSBER- Wszystko zaczęło się na Zamku współpracy trzech ostatnich z wy- GEN, ICON OF COIL. Grodziec w 1994r. Dwudziestego mienionych zespołów. Niesamo- sierpnia niewielka grupa fanów wita atmosfera, panująca tamtej Organizator: Castle Party Produc- (ok.300 osób) obejrzała 5 zespo- nocy na zamku, spowodowała, że tions, www.castleparty.com

Dolnośląskie Centrum Informacji Kulturalnej 50-101 Wrocław, Rynek-Ratusz 24 Materiały prasowe pochodzą Ośrodka Kultury i Sztuki we Wrocławiu tel.071 342 22 91, e-mail: [email protected] od organizatorów. Instytucji Kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego www.dcik.pl, www.okis.pl Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 37

Międzynarodowy Festiwal Tańca XV Lądeckie Lato Baletowe 8 - 14 Lipca 2013 Lądek-Zdrój

Program

FESTIWALOWA ROZGRZEWKA 11 lipca 2013 (czwartek) Spektakl: "Wiśniowy Sad" 7 lipca (niedziela) scena na rynku Lwowski Teatr Woskresinnia 16.30 Kinoteatr ul. Orla 7 godz. 21.00 (Ukraina) Spektakl powarsztatowy: "Born Program Etiud Tanecznych 13 lipca 2013 (sobota) This Way" w wykonaniu dzieci West Chester Dance Company scena na rynku i młodzieży z Lądka-Zdroju (USA) godz. 20.30 i Stronia Śląskiego, Zespołu Koncert Finałowy „Lądek Tańca Kreatywnego "Motylki" 11 lipca 2013 (czwartek) Miastem Tancerzy” oraz Teatru "STĄD" scena na rynku Prezentacje uczestników godz. 22.00 warsztatów 8 lipca 2013 (poniedziałek) Spektakl: "Ona i On" Scena na rynku Grójecki Teatr Ruchu 14 lipca 2012 (niedziela) godz. 21.30 "Inspiracje" Zdrój „Wojciech” Spektakl baletowy: „Carmen godz. 19.00 Suita” 12 lipca 2013 (piątek) Wieczór autorski Sławomira Divertisment Ballet scena na rynku Pietrasa z cyklu „Wielcy Polacy”. godz. 18.00 Spotkanie poświęcone będzie 9 lipca 2013 (wtorek) Koncert „Dzieci Dzieciom” postaci Leona Wójcikowskiego. scena na rynku prezentacje taneczne dzieci godz. 21.30 i młodzieży uczestniczącej w Warsztaty taneczno- Program Etiud Tanecznych warsztatach festiwalowych choreograficzne West Chester Dance Company 8-13 lipca 2013 r. (USA) 12 lipca 2013 (piątek) W ramach Lądeckiego Lata scena na rynku Baletowego odbywać się będą 10 lipca 2013 (środa) godz.21.30 6-dniowe warsztaty taneczne. scena na rynku Spektakl pod patronatem Uczestnictwo w warsztatach godz. 21.30 Przewodniczącego Rady jest odpłatne. Wieczór Tanecznych Zderzeń Miejskiej Lądka-Zdroju Szczegółowe informacje w Janusza Sosny zakładce WARSZTATY 11 lipca 2013 (czwartek) Spektakl: „Streetwise” Zajęcia poprowadzą wybitni Kawiarnia "Maxim" Kolektyw Taneczny Dzikistyl pedagodzy z całego świata. ul. Cienista 1 Company godz. 19.00 Warsztaty taneczne "Lato Seminarium: „Święto wiosny - 12 lipca 2013 (piątek) z tańcem" 8-12 lipca 2013 r. odradzające się ciało / cykliczny wschodnia pierzeja rynku Bezpłatne warsztaty taneczne taniec” godz. 22.30 dla dzieci i młodzieży z Lądka- Prowadzenie: Iwona Pasińska Zdroju.

Organizator zastrzega sobie prawo do zmian w programie. 38 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

www.neratov.cz NOVĚ V NERATOVĚ ČERVEN 2013 Měsíční zpravodaj Sdružení Neratov, o. s. CHYSTÁME, PLÁNUJEME, ZVEME VÁS! V sobotu 22. června přivítáme v neratovském kostele skupinu Hradišťan. Lístky za 290 Kč na sezení / 190 Kč na stání nabízíme v předprodeji v našem obchodě, na mailu [email protected] nebo na telefonu 605 230 046. Koncert začíná v 16:30. - - - V neděli 16. června od 14 hodin náš kostel rozezní zpěv Lan- škrounského smíšeného sboru. Na programu bude vážná i lido- vá hudba, ale i africké spirituály. Vstupné je dobrovolné. DOMOV SI HRAJE, SPORTUJE I UPALUJE! - - - Těžko říct, jestli za to může ja- hořela! Nemusíte se ale lekat, kromě zážitků dovezli i žlutá O víkendu 22. a 23. června pro- ro nebo šikovní asistenti, kteří šlo jen o hadrovou figurínu. trička, klíčenky a sladkosti od běhnou v sousedním Orlickém umí nadchnout i největšího le- Ve čtvrtek 2. května se pak sponzorů akce. Záhoří pouťové oslavy. Po- nocha, ale naše chráněné bydle- klienti Domova rozjeli do Pra- Nejvíc nabito v Domově drobnosti k bohatému programu ní Domov a jeho obyvatelé se hy, kde se v O2 aréně zúčastnili ale měli 21. května. Část z nich najdete na www.orlickezahori.eu. v květnu otřepali ze zimní úna- charitativního koncertu "Chce- se rozjela do Nové Paky, kde - - - vy a pustili se do sportování, me žít s vámi", který pořádá se pro lidi s postižením konaly S předstihem zveme na koncert hraní a pořádání akcí, a to tak nadace televize Nova. Na kon- Hry bez hranic, které každý Karla Kahovce, Viktora Sodo- pilně, že se jim občas sešly cert nás pozvala Speciální zá- rok testují sportovní nadání, my a George & Beatovens s pod- i dvě aktivity v jediném dni! kladní škola Žamberk, a spolu šikovnost i bystrou mysl. Ti, titulem Vzpomínka na Petra No- Vše začalo už na konci dub- s jejími žáky si naši kamarádi kteří zůstali doma, se pustili váka. Chystáme ho na 4. července na, kdy v Domově táborákem užili dvouhodinové vystoupení do přátelského fotbalového od 19 hodin, vstupné 190 Kč. a opékáním buřtů oslavili čaro- velkých hvězd. Zazpívali jim utkání na našem hřišti. - - - dějnice. Dokonce při té příleži- Heidi Janků, Yvetta Blanarovi- Držte s námi našim kama- Největší atrakcí našeho Kopeč- tosti i jednu ošklivou babiznu čová, Michal David, Miro Žbir- rádům palce, ať jim ta energie ku se stala nová zvonička. Za- s vylámanými zuby upálili – ta ka nebo Petr Kolář. Domů si vydrží i do dalších měsíců! zvonit si mohou děti i dospělí! NERADOSTNÉ ČTENÍ NA WWW.NERATOV.CZ Pokud jste v posledních měsících navštívili neratovský kostel, určitě jste ji viděli. Velká nástěnka hýřící veselými barvami. Barevný podklad vyrobili lidé s mentálním postižením z našeho Domova během svých arteterapií. A nedobrovolně se postarali i o náplň textů na nástěnce. Je totiž věnovaná příběhům o jejich nezaviněných dluzích, s nimiž se jim snažíme pomoct. Většinou jde o případy, kdy někdo zneužil jejich důvěřivosti, a kvůli nesplácení drobných částek dluhy narostly do obrovské výšky. Někdy se vše podaří splatit z výplaty a důchodu, jindy vypomůže naše sdružení, hodně nám pomáhají také dary ochotných lidí, kteří přispívají do kasičky u nástěnky. Co nás trápí, je fakt, že takový smutný příběh není u lidí s mentálním postižením výjimkou, ale spíše pravidlem. Aby se o celém problému mohli dozvědět i ti z vás, kteří se do našeho kostela nedosta- nou, zveřejnili jsme vyprávění našich přátel z Domova také na www.neratov.cz. Příběhy o dluzích "se šťastným koncem" i ty zatím neuzavřené najdete v sekci Jak můžete pomoci. Najdete tu i kontakt pro případ, že byste chtěli přispět drobným finančním darem. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 39

POUTNÍ MŠE PROBOUZEJÍ OKOLNÍ PAMÁTKY CO SE U NÁS na Vrchní Orlici, ze kterého je DĚLO i připojená fotografie. Na mši sem dorazilo na 60 poutníků V KVĚTNU? a také několik štěbetajících vlaštovek. Po ní se návštěvníci mohli občerstvit poutními koláči z chaty Adelheid. Druhá poutní mše se ko- nala v kapli Navštívení Panny Foto: Ivan Navrátilík Marie na Černé Vodě, o ne- tradiční hudební doprovod se Naši činnost na obnově Neratova tu postarali myslivečtí trubači jsme představili v Praze na pre- Foto: Petr Žitný a jejich Hubertská mše B dur. zentaci úspěšných projektů V květnu proběhly v naší far- seté mezi Bartošovicemi, Ne- Na další poutní mše se v ceně SozialMarie, v níž jsme nosti první letošní poutní mše, ratovem a Orlickým Záhořím. s námi můžete vypravit v čer- získali druhý nejvyšší počet hlasů při kterých "ožívají" pozapo- Jako první se oživení dočkal venci, a to do kapliček sv. Anny veřejnosti. Spolu s námi se pre- menuté kapličky a kostely roze- kostel sv. Jana Nepomuckého na Nové Vsi a na Hadinci. zentovala řada dalších zajímavých projektů, před kterými alespoň KOPEČEK SE MODRAL POMNĚNKAMI na dálku smekáme! Navzdory dlouhé zimě se - - - Kopeček v minulých týdnech Po roce u nás opět vystoupil dět- modral pomněnkami. ský sbor Studánka z Police nad Několik tisíc filcových mod- Metují. Jejich zpěv bylo radost rých kvítků jsme vyráběli pro poslouchat. Sbor nám navíc společnost Era, na konci květ- daroval i celý výtěžek z dobrovol- na se pak během tzv. Pomněn- ného vstupného. Děkujeme! kového dne prodávaly po celé - - - republice. Výtěžek akce dostane Od manželů Nekvindových Linka bezpečí, která pomáhá jsme dostali promítací plátno. dětem v obtížných situacích. Využijeme ho v Domově k pro- Je nám ctí, že jsme svou mítání fotek a videí. Dárcům za prací mohli celou akci podpo- něj mockrát děkujeme. řit, a věříme, že kytičky dělají - - - novým majitelům radost. Česká spořitelna nám darovala 63 000 korun. Do Domova díky NERATOVEM ZNĚL ÚŽASNÝ DVOUKONCERT tomu přibudou nové bubny na Sbor žamberského gymnázia muzikoterapii a také nové spor- Corale a pardubická skupina tovní vybavení. Jeho obyvatelé se Marien v květnu v Neratově mohou těšit třeba na permanent- otevřely "koncertní sezonu". ky do plaveckého bazénu nebo Nemohli jsme ji začít lépe – gymnastické míče. České spořitel- obě skupiny zpívaly a hrály ně posíláme velké poděkování. skvěle (přesvědčit se můžete V květnu zemřel pan Čípa, na našem YouTube kanálu), dlouholetý řidič autobusu, který a více než 200 posluchačů vy- vozil nás, naše děti a zaměst- tvořilo v kostele příjemnou at- nance do školy a do chráněných mosféru. Všem, kteří k ní dílen. Děkujeme, že na něj s ná- přispěli, tedy skupinám i milé- mi touto cestou vzpomenete. Foto: Petr Žitný mu publiku, děkujeme! NOVĚ V NERATOVĚ Měsíčník Nově v Neratově vydává Sdružení Neratov, o. s., připravuje Zdenka Burešová. Vychází vždy první týden v měsíci. Archiv měsíčníku je k dispozici na www.neratov.cz. Kontakt: Sdružení Neratov, o. s., Bartošovice v Orl.h. 84, 517 61 Rokytnice v Orl.h. Tel. 494 599 157, e-mail: [email protected]. 40 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 Atrakcje turystyczno-kulturowe Beschreibung der touristischen Attraktionen Popisy turistických zajímavostí Twierdza Kłodzka i labirynty. Uzdrowisko Polanica Zdrój. 9 Najcenniejsze dzieło nowożytnej 14 Bije tu 5 źródeł mineralnych, a chlu- architektury obronnej w Polsce bą uzdrowiska jest woda mineralna z XVII-XVIII w. Zobaczyć tu moż- „Staropolanka”, uhonorowana go- na ogromne bastiony i komnaty, dłem „TERAZ POLSKA”. a z przewodnikiem przejść frag- mentem ciągnących się kilome- trami podziemnych chodników minerskich. Z tarasu widokowego 16 rozciąga się wspaniały widok na całą Ziemię Kłodzką. Kłodzko, ul. Grodzisko 1, tel.: 074 / 867 34 68

13

Drewniany kościół w Kamień- Kladsko - náměstí. Kladská czyku. Drewniany kościół pw. św. radnice ze 16. století, umístěná Michała z 1710 r. We wsi znajduje uprostřed svažitého náměstí B. się również kilka chat będących Chrobrého, byla mnohokrát přesta- przykładem budownictwa wiejskie- vována. Vedle radnice stojí votivní go z XVIII w. Die Glatzer Festung und die mariánský sloup. U vchodu do Holzkirche in Kamieńczyk Laby­rinthe. Das wertvollste Werk radnice spatříme barokní kašnu se (Steinbach). Die Holzkirche St. der neu­zeitlichen Verteidigungsar- sochou dvouocasého lva. Kurort Polanica Zdrój (Bad Michael stammt aus 1710. Im Dorf chitektur in Polen aus dem 17. und Altheide). Hier gibt es fünf Heilqu- befinden sich auch einige Bauern- 18. Jahrhundert. Zu sehen sind hier ellen, und der Ruhm des Kurortes hütten, die Beispiel der Dorfbebau- gewaltige Bastionen und Kasemat- 15 ist die Heilquelle „Staropolanka“, die ung des 18. Jh. sind. ten, und mit dem Reiseleiter kann mit dem Emblem „TERAZ POLSKA / Kamieńczyk - kostel. Dřevěný man einen Teil der kilometerlangen JETZT POLEN“ geehrt wurde. kostel sv. Michala z roku 1710. unterirdischen­ Miniergänge besich- Polanica Zdrój - lázně. Ve V Kamieńczyku­ se nachází také tigen. Von der Aussichtsplattform městě a okolí vyvěrá pět minerál- několik chalup, které jsou příkladem genießt man eine herrliche Aussicht ních pramenů. Chloubou lázní je venkovské architektury 18. století. auf das ganze Glatzer Land. stáčená minerální voda Staropolan- Kladsko - vojenská pevnost ka, která získala ocenění v soutěži a minérské chodby. Kladská pe- Teraz Polska. 11 vnost je považována ze nejcennější Most gotycki św. Jana na Mły- dílo novodobé obranné architektu- nówce w Kłodzku. Wybudowany ry 17. - 18. století na území ­Polska. w 1390 r., połączył wyspę Piasek ze 17 Spatříme zde mohutné bastiony Starym Miastem. Przetrwał nienaru- a objemné kasematy. Zpřístu­pně­ szony liczne powodzie dotykające na je také část několik kilometrů Kłodzko dzięki, jak głosi legenda, dlouhého labyrintu minér­ských zaprawie z dodatkiem jajek. Ka- chodeb. Z vyhlídkové terasy se mienną balustradę wieńczy sześć rozprostírá nádherný výhled na grup z figurami świętych. Kladskou kotlinu. Die gotische Brücktor­brücke Schloss-Park-Anlage in Między­ Rynek w Kłodzku. XIV-wieczny über dem Mühlgraben in Kłodzko lesie (Mittelwalde). Reste der ratusz w środku pochyłego pl. (Glatz) wurde 1390 errichtet und Uzdrowisko Duszniki Zdrój. gotischen Burg mit dem Schwarzen Chrobrego, wielokrotnie przebudo- verband die Sandinsel mit der Alt- Uzdrowisko, które swym pobytem Turm und die ­Schlossresidenz im Re- wywany. Obok w 1620 r. wzniesiono stadt. Der Legende nach überstand uświetnił F. Chopin oraz siedziba naissance-Barockstil. In einem Flügel wotywną kolumnę Maryjną w oto- die Brücke unberührt zahlreiche zabytkowej fabryki papieru. ist ein Hotel eingerichtet. czeniu świętych. Przy wejściu do Überschwemmungen in der Stadt Kurort Duszniki Zdrój (Bad Re- Międzylesie - hrad a zámek. ratusza widnieje barokowa studnia dank dem Mörtel mit Eiweißzuga- inerz). Ein Kurort, in dem F. Chopin Zbytky gotického hradu s Černou z lwem z dwoma ogonami. be. Die Steinmauer zu beiden Seiten ein Konzert gab und wo sich der věží, renesanční dvůr a barokní Der Ring in Kłodzko (Glatz). der Brücke ist mit sechs Heiligenfi- Sitz der historischen Papiermühle zámek. Jedno křídlo zámku je ada- Das Rathaus aus dem 14. Jh. in gurengruppen geschmückt. befindet. ptováno na hotel. der Mitte des steil ansteigenden Kladsko - gotický most sv. Duszniki Zdrój - lázně. V Dusz- Zespół zamkowo-pałacowy Chrobry-Platzes wurde mehrmals Jana na kanále Młynówka. Most nikách se svého času léčil hudební w Międzylesiu. Pozostałości go- umgebaut. Daneben wurde 1620 byl postaven v roce 1390 a spojuje skladatel F. Chopin, podle něhož je tyckiego zamku z Czarną Wieżą oraz die Mariensäule errichtet. Am Ein- historickou část města s městskou pojmenován klavírní festival, který renesansowo-barokową rezydencją gang ins Rathaus steht der barocke částí Wyspa Piasek. Jeho kamenné zde každoročně probíhá. Zajíma- pałacową. W jednym skrzydle urzą- Brunnen mit dem doppelschwänzi- zábradlí zdobí šest barokních vým objektem ve městě je historic- dzony jest hotel. gen Löwen. soch. ká papírna z počátku 17. století. Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013 41

Uzdrowisko Lądek Zdrój. Le- Kletno - Medvědí jeskyně. Jed- Kurort Długopole Zdrój (Bad czenie w Lądku Zdroju (najstarszym na z nejkrásnějších krápní­kových Langenau). Es ist ein reizvoller uzdrowisku w Polsce) oparte jest jeskyní v Polsku. V usazeninách na Kurort, der für das ­ausgezeichnete na 7 źródłach termalnych wód dně jeskyně byly nalezeny kosterní Mineralwasser „Długopolanka”,­ ab- leczniczych. Jego główną atrakcję pozůstatky zvířat ze staršího období gefüllt in Szczawina (Neubrunn) bei stanowi wybudowany w roku 1678 čtvrtohor, mezi nimiž převládají ko- Bad Langenau bekannt ist. zabytkowy Zakład Przyrodoleczni- sti medvědů jeskynních. Prohlídka Długopole Zdrój. Půvabné czy „Wojciech”, w którym obecnie s průvodcem vede chodbami s lázeňské středisko, známé zásluhou mieści się basen leczniczy i pijalnia unikátní krasovou výzdobu. chutné minerální vody Długo- wód mineralnych. Rezerwat „Wodospad ­Wilczki” polanka, stáčené v nedaleké vsi w Międzygórzu. Najwyższy wo- Szczawina. 18 dospad na Ziemi Kłodzkiej. Woda spada tu obecnie ze skalnego progu na wysokości 21 m i płynie dalej Uzdrowisko Kudowa Zdrój. głębokim kanionem. Pierwotny Eksploatacja 5 źródeł mineralnych las dolnoreglowy rosnący wokół stanowi podstawę balneoterapii wodospadu objęty jest ochroną w tym uzdrowisku, ponadto ważne i stanowi krajobrazowy rezerwat przejście graniczne z Czechami. przyrody. Kurort Kudowa Zdrój (Bad 21 Kudowa). Die Wasserförderung 28 aus fünf Heilquellen bildet die Kurort Lądek Zdrój (Bad Lan- Basis der Balneotherapie in die- dek). Die Behandlung in Lądek Zdrój Kompleks pałacowo-parko- sem Kurort, der gleichzeitig ein (Bad Landek) - dem ältesten Kurort wy w Bożkowie. W centrum wsi wichtiger Grenzübergang mit in Polen - basiert auf 7 Termalheilqu- w 1708 r. wzniesiono barokowy Tschechien ist. ellen. Seine Hauptattraktion bildet pałac, który przebudowano w II Kudowa Zdrój - lázně. Léčba v die 1678 erbaute Naturheilanstalt połowie XIX w. Do pałacu przylega těchto lázních, které leží u význam- „Wojciech“(früher „Marienbad“), in park z pawilonem ogrodowym. ného hraničního přechodu s Českou der sich heute ein Heilbad und eine W pobliżu stoi barokowy kościół św. republikou, se opírá o využití zde- Trinkhalle befinden. Piotra i Pawła z oryginalną amboną jších pěti minerálních pramenů. Lądek Zdrój - lázně. Léčba v w kształcie łodzi. Lądku Zdroji (nejstarších lázních v Schloss - Parkanlage in Boż- Polsku) je založena na využití sedmi ków (Ecker­sdorf). In der Mitte des termálních pramenů léčivých vod. Dorfes wurde 1708 ein barockes Nejznámějším objektem ve městě Schloss erbaut, das in der 2. Hälfte je historická budova léčebného 24 des 19. Jh. umgebaut wurde. Das zařízení Wojciech, ve kterém se na- Schloss ist von ­einem Park Umge- chází bazén s termální vodou a hala ben, in dem ein Gartenpavillon k pití léčivých vod. Naturschutzgebiet „Wodo- steht. In der Nähe befindet sich die spad Wiczki” w Międzygórzu barocke Kirche „St. Peter und Paul“ 19 („Wölfelsfall in Wölfelsgrund). Der mit der originellen Schiffskanzel. Wölfelsfall ist der höchste Wasserfall Bożków - zámek. V centru im Glatzer Land. Das Wasser stürzt vesnice Bożków byl v roce 1708 Bazylika Nawiedzenia NMP 21 m tief und fließt weiter in einer vybudován barokní zámek, který w Wambierzycach. Wambierzyce engen Schlucht. Der Gebirgswald, ve 2. polovině 19. století prošel zwane „Śląską Jerozolimą” to znany der die Gegend um den Wasserfall komplexní přestavbou. K zámku ośrodek pielgrzymkowy, związany bewächst, steht unter Naturschutz přiléhá­ park se zahradním paviló- z kultem cudownej figurki Matki 23 und bildet ein Landschaftsnatur- nem. Nedaleko zámku stojí barokní Bożej z Dzieciątkiem z II połowy XIV schutzgebiet. kostel sv. Petra a Pavla se zajímavou w. Nad wsią wznosi się bazylika, do Jaskinia Niedźwiedzia w Klet- Międzygórze - vodopád na kazatelnou ve tvaru lodě. ­której wejścia prowadzą monumen- nie. Jedna z najpiękniejszych pod říčce Wilczka. Nejvyšší vodopád v talne schody. względem szaty naciekowej jaskiń oblasti Kladska. Voda padá ze skal- Mariä Heimsuchung - Basili- Polski. W osadach na dnie jaski- ního prahu výšky 21 metrů a dále ka in Wambierzyce (Albendorf). ni odnaleziono wiele szczątków plyne hlubokou soutěskou. Vodo- Wam­bierzyce (Albendorf) - das kostnych zwierząt plejstoceńskich, pád spolu s okolním horským lesem „Schlesische Jerusalem“ genannt wśród których dominują kości v byl vyhlášen přírodní rezervací. - ist ein bekannter Wallfahrtsort, niedźwiedzi jaskiniowych. Wraz der mit der Verehrung der Gna- z przewodnikiem przechodzi się denfigur der Muttergottes mit labirynt korytarzy, podziwiając dem Jesuskind aus der 2. Hälfte unikalne stalaktyty i stalagmity, des 14. Jh. verbunden ist. Das Dorf 30 kaskady i draperie kalcytowe. überragt die Basilika, zu deren Bärenhöhle in Kletno (Klessen­ Eingang monumentale Stufen grund). Es ist eine der schönsten Szczeliniec Wielki. Wspinając się hinauf­führen. Tropfsteinhöhlen in Polen. In den po kamiennych schodach z Karłowa Wambierzyce - bazilika Navští­ Ablagerungen des Höhlengrundes zdobyć można wierzchowinę najwyż- vení Panny Marie. Wambierzyce, fand man zahlreiche Knochen 26 szego szczytu Gór Stołowych (919 m často nazývané slezským Jeruza- eiszeitlicher Tiere, vor allem von n.p.m.). Trasa zwiedzania prowadzi lémem, jsou známé poutní místo Höhlenbären. Mit einem Führer Uzdrowisko Długopole Zdrój. między piaskowcowymi formami spojené s kultem zázračné sošky kann ein Labyrinth von Korridoren Urokliwy kurort, znany z wyśmieni- skalnymi i głębokimi szczelinami, Panny Marie s dítětem, pocházející mit phantastischen Stalaktiten, tej wody mineralnej „Długopolanka” dochodzącymi do 17 m. Z punktów z 2. poloviny 14. století. Nad vesnicí Stalagmiten, Kalzitkaskaden und rozlewanej w Szczawinie nieopodal widokowych podziwiać można roz- se tyčí mohutná bazilika, k níž vede -drapierungen besichtigt werden. Długopola Zdroju. ległą panoramę Sudetów. široké schodiště. 42 Ziemia Kłodzka nr 227 / czerwiec 2013

Große Heuscheuer. Indem man Rozhledna na Velké Sově. Muzeum prof. J. Wittiga v von Karłów (Karlsberg) aus die Stu- Nejznámější rozhledna v Dolním Nowé Rude. Expozice približující fen hinaufsteigt, gelangt man zum Slezsku, stojící na Velké Sově (Wiel­­ osobnost prof. Josepha Wittiga höchsten Gipfel der Heuscheuer ka Sowa, 1015 m n. m.), nejvyšším (1879-1949), významného nemec- (919 m ü.d.M.). Der Besichtigung- vrcholu Sovích hor (Góry Sowie). kého teologa, filosofa a spisovatele, srundweg führt zwischen Sandste- Z rozhledny lze obdivovat panorá­ autora kroniky mesta Nowa Ruda. infelsenformen und tiefen Klüften 32 ma sudetského pohoří od Králic­ Provozovatelem muzea je Nadace (bis 17 m). Von den Aussichtspunk- kého Sněžníku až po Sněžku. obnovy Noworudska. V objektu je ten kann man das Panorama der Befestigungen in Srebrna k dispozici byt a 7 lužek pro hosty. Sudeten bewundern. Góra (Silberberg). Die gewaltige www.domwittiga.ng.pl Velká Hejšovina. Stezkou ve- Festung, die den Ort und das Tal 34 Wittig-Museum, Haus des be- doucí po kamenných schodech überragt, ist eins der interessante- deutenden deutschen Theologen, z vesnice Karłów lze vystoupit na sten Bauwerke der Militärarchitek- Philosophen und Schriftstellers, nejvyšší vrchol Stolových hor - Vel- tur in Polen. Sie wurde als strenges Verfassers der Chronik von Neurode kou Hejšovinu (Szczeliniec Wielki, Gefängnis genutzt. Während des / Nowa Ruda und Schlegel / Słupiec. 919 m n. m.). Nachází se zde skalní letzten Krieges wurde hier das Das Haus der kreativen Arbeit nach labyrint tvořený pískovcovými útva- Gefangenenstraflager „Oflag VIII B“ Joseph Wittig benannt. Zur Ver- ry a rozsedlinami, jejichž hloubka Eingerichtet. fügung steht eine Wohnung und dosahuje 17 metrů. Z několika vyh- Srebrna Góra - pevnost. Podziemia w Osówce. To najcie- zusätzlich 7 Übernachtungsplätze. lídek můžeme obdivovat rozlehlé Mohutná pevnost, tyčící se nad kawszy i najdłuższy udostępniony Das Haus wird von der Stiftung zur sudetské pohoří. městečkem Srebrna Góra a stej- kompleks podziemnych korytarzy, Erneuerung der Region Nowa Ruda nojmenným horským sedlem, wybudowany w ramach programu geleitet. patří k nejzajímavějším objektům RIESE. Cel prac utrzymywany był w ta- 31 vojenské architektury na území jemnicy. Do dziś wielu historyków Polska. Později sloužila jako těžké spiera się co do przeznaczenia tych 27 vězení a během druhé světové války podziemnych i naziemnych obiek- byl v jednom z jejích fortů zřízen tów, które powstały w Górach Sowich zajatecký tábor pro důstojníky w czasie II wojny światowej. Oflag VIII B. Unterirdische Stadt in Osówka (bei Wüstewaltersdorf). Das ist der interessanteste und längste zugängliche Komplex der unterir- 33 dischen Korridore, die im Rahmen des Programms RIESE gebaut wur- den. Das Ziel der Arbeiten wurde geheimgehalten. Bis heute sind sich die Historiker nicht einig, we- lche Bestimmung diese ­Objekte über- und untertage, die während des 2. Weltkrieges im Eulengebirge Bystrzyca Kłodzka. Zachowany Ratusz w Nowej Rudzie. Na entstanden sind, haben sollten. został tu średniowieczny układ środku rynku już w XV w. wznie- Podzemní komplex Osówka. urbanistyczny: czworoboczny rynek siono pierwszy ratusz. Zbudowany Nejzajímavější a nejrozsáhlejší z prostopadłymi ulicami i ratuszem w XIX w. posiada rozczłonkowaną zpřístupněný soubor podzemních wzniesionym pośrodku w XIV w. bryłę. W płn. narożniku nad misą chodeb a nadzemních objektů, Obok znajduje się ­baroko­ ­wa figura fontanny umieszczona jest kamien- budovaný za druhé světové války v św. Trójcy z XVIII w. Pręgierz z 1556 na figura św. Floriana. oblasti Sovích hor v rámci programu r. stanowi jeden z nielicznych przy- Rathaus in Nowa Ruda (Neu- Riese. Účel tohoto komplexu je kładów ­autentycznych zabytków rode). In der Mitte des Rings wurde dodnes zahalen tajemstvím. dawnego sądownictwa. schon im 15. Jh. das erste Rathaus Bystrzyca Kłodzka. Město, jehož errichtet. Das aus dem 19. Jh. be- centrum si zachovalo původní stře- sitzt einen zergliederten Kör­per. In 35 dověkým půdorys - centrální čtver- der Nordecke des Rings befindet cové náměstí s kolmo vedenými sich ein Brunnen mit der Figur des Wieża widokowa na Wielkiej ulicemi a radnicí postavenou v po- Johannes des Täufers. Sowie. Sztandarowa wieża wido- lovině 14. století. Vedle radnice stojí Nowa Ruda - radnice. Původní kowa na Dolnym Śląsku - najpięk- barokní socha sv. Trojice z 18. století. radnice byla uprostřed náměstí niejszy wolnostojący obiekt tego Pranýř z roku 1556, stojící na Malém v Nowé Rudě postavena již v 15. typu. Umiejscowiona została 1015 náměstí, je jednou z mála původních století. Dnešní radnice, pocházející m n.p.m. na Wielkiej Sowie, najwy­ památek starého soudnictví. z 19. století, má členitý prostorový ższym szczycie Gór Sowich, z któ- Bystrzyca Kłodzka (Habel- tvar. Do severního nároží budovy je rego można podziwiać panoramę schwerdt). Hier ist das mittelal- zasazena kašna s kamennou sochou Sudetów od Śnieżnika po Śnieżkę. terliche, städtebauliche System sv. Floriána. Aussichtsturm auf der Wielka Muzeum prof. J. Wittiga w No- erhalten geblieben: der viereckige Fortyfikacje w Srebrnej Górze. Sowa (Hohen Eule). Der führende wej Rudzie. Dom-Muzeum prof. Ring mit senkrecht verlaufen- Potężna twierdza wznosząca się Aussichtsturm in Niederschle- Josepha Wittiga, wybitnego nie- den Stra­ßen und dem im 14. Jh. nad miejscowością i przełęczą jest sien - das schönste, freistehende mieckiego teologa, filozofa i pi- ­errichteten Rathaus in der Mitte. jednym z najciekawszych obiektów Objekt dieser Art. Er steht auf dem sarza, autora Kronik Nowej Rudy Daneben befindet sich die barocke architektury militarnej w Polsce. höchsten Gipfel des Eulengebirges, i Słupca. Dom prowadzi Fundacja Figur der Dreifaltigkeit aus dem 18. Wykorzystywano ją jako ciężkie der Hohen Eule - 1015 m ü.d.M., Odnowy Ziemi ­Noworudzkiej. Do Jh. Der Pranger aus 1558 ist eins więzienie. Podczas ostatniej wojny von dem man das Panorama der dyspozycji mieszkanie oraz dodat- der wenigen Beispiele der authen- urządzono tu jeniecki obóz karny Sudeten vom Scheeberg bis zur kowo 7 miejsc noclegowych. tischen Denkmäler des früheren „Oflag VIII B”. Schneekoppe bewundern kann. www.domwittiga.ng.pl Gerichtswesens.

Wydawca:Wydawca: WYDAWNICTWO Wydawnictw ZIEMIAo Ziemia K£ODZKA, Kłodzk SPCzSa, SPCzS i OKiS i OKiS Indeks:Indeks: 383 864, 383 ISSN 864, 1234-9208ISSN 1234-9208 Czerwiec/Červen/JuniLuty/Únor/February 2011 2013 Nr Nr200 227

www.umwd.pl 'RÀQDQVRZDQR]HŋURGNyZ0LQLVWUD.XOWXU\ 'RÀQDQVRZDQR]EXGŧHWX )HVWLZDOGRÀQDQVRZDQ\ L']LHG]LFWZD1DURGRZHJR 3RZLDWX.ãRG]NLHJR SU]H]JPLQĕ'XV]QLNL²=GUyM )XQGDFMD0LĕG]\QDURGRZ\FK)HVWLZDOL &KRSLQRZVNLFKZ'XV]QLNDFK²=GURMX