1 Dr. Nuhi Veselaj ÇËSHTJE TË SHQIPES STANDARDE RRETH
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Dr. Nuhi Veselaj ÇËSHTJE TË SHQIPES STANDARDE RRETH VENDBANIMEVE (VI) Prishtinë, 2016 1 Recensues Prof. Dr. Abdullah Zymberi Prof. Dr. Begzad Baliu 2 Përshëndetje, Lexues i nderuar, mosndryshimi i një numri enorm të emërtimeve të vendbanimeve në trojet aktuale e historike shqiptare me prejardhje të huaj disa të mbetura që nga lashtësia (kryesisht të imponuara me intrigancë nga pushtuesit sllavë e grekë) konsiderohet: 1) si një shenjë e kulturës së lashtë toleruese shqiptare, 2) si një mentalitet përulësie kohësisht i thadruar thellë në shprehi, 3) si një moszotësi zgjidhjeje konceptore të institucioneve tona të deritashme të larta kombëtare shtetërore, apo 4) si një reflektim i stërmoshuar i shndërruar kohësisht në funksion të një vlere normale simbioze tashmë të patjetërsueshme toponimike? Krejt këto katër versione e ndonjë tjetër përftuese le të vlerësohen e komentohen. Ne, në këtë vepër “Çështje të shqipes standarde rreth vendbanimeve”, jemi përpjekur, jo aq që këtë problematikë t’ia bëjmë sa më transparente opinionit, ose të sfidojmë për zgjidhje institucionet tona kompetente studimore e vendimmarrëse, sa ta trajtojmë lëndën, sa më gjithanshëm e në hollësi nga ana e fjalëformimit. Sidoqoftë, lexim e meditim, me tolerancë, duresë e shpresë të trashëguar! Prishtinë, nëntor 2016 Me nderime, Autori 3 4 P a s q y r a e l ë n d ë s (ÇËSHTJE TË SHQIPES SIANDARDE RRETH VENDBANIMEVE) P ë r s h ë n d e t je 3 P ë r m b a j t j a 5 P a r a t h ë n i e 13 Pjesa e parë ÇËSHTJE AKTUALE RRETH EMËRTIMIT TË VENDBANIMEVE NË GJUHËN SHQIPE Vështrim hyrës 21 Nënpjesa e parë GJENDJA AKTUALE OIKONIMIKE NË GJUHËN SHQIPE 25 Dy fjalë në gjurmë historike të onomastikës antike shqiptare dhe përgjithësisht 25 1) RRETH NDËRLIDHJES SË GJENDJES HISTORIKE DHE AKTUALE OIKONIMIKE NË KOSOVË 33 2) GJENDJA SHOQËRORE-POLITIKE E AKTUALE OIKONIMIKE NË SHQIPËRI 44 3) PROBLEME OIKONIMIKE GJITHANDEJ TROJEVE SHQIPTARE 55 Përmbyllje rreth nënpjesës së parë ose meditimi si duhet vepruar 59 Nënëpjesa e dytë KONSULTIM OSE NJOHJE ME PËRMBAJTJEN E DISA BURIMEVE OIKONIMIKË LIDHUR ME TROJET SHQIPTARE 61 (I) NGA LISTA PËR NDRYSHIMIN E DISA EMËRTIMEVE TË VENDBANIMEVE TË PAPËRSHTASHME TË SHQIPNISË 1938 63 Hyrje 63 1. Prefektura e Dibrës 65 5 2. Prefektura Kosovëas (Kukësit – Nëprefekturë e Qendrës 66 3. Prefektura e Lumës 66 4. Prefektura e Elbasanit 66 5. Prefektura e Korçës 67 a) Nënprefektura e Leskovikut 68 b) Nënprefektura e Kolonjës 68 6.Prefektura e Gjirokastrës 68 a) Nënprefektura e Delvinës 69 b) Nëprefektura e Tepelenës 69 7. Prefektura e Beratit 69 8. Prefektura e Vlorës 70 a) Nënprefektura e Himarës 70 b) Nënprefektura e Vorës 70 c) Nënprefektura e Sarandës 70 9. Nga prefekturat e tjera 70 a) Nënprefektura e Burrelit 70 b) Nënprefektura e Mirditës 70 c) Nënprefektura e Pukës 71 ç) Nënprefektura e Lezhës 71 d) Nënprefektura e Malësisë së Madhe 71 Nga sqarimi i autorit 71 (II) NGA LISTA E TOPONIMEVE (SLLAVE) NË TERRITORET E LIRUEME SHQIPTARE ME SHQIPËRIMET E PROPOZUARA (1942) 74 Hyrje 74 I. Lista e toponimeve në territoret shqiptare me shqipërimet e propozuara 77 1. Dibra dhe Struga 77 2. Prespa 77 3 Tetova 78 4. Kosova Qendrore 78 5. Metohija dhe ana e Prizrenit 78 6, Pellgu i Plavës 78 7. Zona e Ulqinit 78 8. Lumej dhe male 78 9. Rajonet 78 10.Stacionet hekurudhore 79 a) Ohër-Strugë 79 6 b) Linja Shkup-Mitrovicë 79 c) LInja Pejë-Fushëkosovë 79 ç) Linja Fushë-Kosovë Prishtinë Podujeve – Kurshumlija 79 d) Linja Rasha-Novipazar-Rozhajë-Kolashin 79 II.Venerime nga burimi i mësipërm 80 a) Veçori të përgjithshme 80 b) Veçori formëzuese fjalëformuese 81 Përfundim 82 (III). NGA FJALOR I EMRAVE GJEOGRAFIKË, Tiranë 2002 83 I. Konstatime të nevojshme 83 1) Nga “Parathënia” 83 2) Nga Ndërtimi i Fjalorit 84 3) Nga kriteret dhe rregullat e ndjekura 85 1) Shembuj me zanore e grup zanoresh 86 2) Shembuj me bashkëtingëllore e grupbashkëtingëlloresh 86 II. Disa rregulla drejtshkrimore!! 87 III. Disa rregulla gramatikore 88 Përfundim 88 (IV) NGA REGJISTRI I STANDARDIZUAR I EMËRVENDEVE TË KOSOVËS, PRISHTINË (2005) 90 Hyrje 90 1) Parime dhe detyra 91 2) Të dhëna me interes në raportin FEGJ/RSEK 93 a) Pasqyra e numrit të emrave të përveçëm oikonimikë sipas shkronjave në këto dy burime 93 b) Sqarime lidhur me të dhënat nga Pasqyra 94 Sipërfundim 95 (V) NGA REGJISTRI I EMRAVE TË QYTETEVE DHE FSHATRAVE TË KOSOVËS E METOHISË -versioni serbisht 96 Hyrje 96 1) Qarqet dhe komunat (Okruzi i opštine) 96 Vërejtje 97 2) Intervenimi nga hartuesit (në serbisht) bërë komplet kësaj liste rreth emrave përkatës 97 3) Disa shembuj serbisht dhe dy versionet e mëparshme të propozuara shqip 1942/2005 100 a) Nga Kosova Qendrore 100 7 Shënim 100 b) Nga Metohia dhe zona e Prizrenit 101 4) Disa konstatime me pikëpyetje 101 5)Venerime të elementeve të shqipes në formëzimin e vendbanimeve përkatëse 104 a) Trajta në shqipe duket si parësore 104 b) Emërtime nga rrënja ose fjala e qartë shqipe 104 c) Trajta të përbashkëta ose ndërndikuese indirekt në trajtën e pashquar 105 ç) Trajta të përbashkëta të huazuara nga turqishtja 106 d) Raste që qëndrojnë si dyjare 106 (VI) NGA REGJISTRI AKTUAL I QYTETEVE DHE FSHATRAVE TË KOSOVËS SIPAS RAJONEVE 107 Hyrje 107 Ndarja e territorit të Kosovës sipas qarqeve (rajoneve) administrative 107 Vërejtje 108 2. Regjistri aktual dhe emrat e komunave sipas administratës tre gjuhësore: shqip-serbisht-anglisht 108 Sqarim 109 3. Numri dhe realizimi i ndryshim-risimeve të vendbanimeve të Kosovës sipas regjistrave 2005/2015 110 Sqarim 112 Përfundimi i pjesës së parë 113 Pjesa e dytë 119 RRETH FORMËZIMIT DHE FJALËFORMIMIT TË EMËRTIMEVETË VENDBANIMEVE NË GJUHËS SHQIPE –me theks emërtimet e propozuara në Kosovë 121 Hyrje 121 A. Vështrim i shkurtër rreth emërtimeve në funksion 117 1. Raporti i emërtimeve të vendbanimeve në funksion serbisht e shqip 121 2. Parimet dhe burimet mbështetëse në punën e Komisionit 127 3. Pasqyra e numrit të vendbanimeve të rishqyrtuara, përkatësisht të propozuara nëpër komunat e Kosovës, sipas Regjistrit 129 Sqarim 131 8 B. ANALIZA FORMËZUESE E FJALËFORMUESE E EMËRTIMEVE TË VENDBANIMEVE TË PROPOZUARA SIPAS REGJISTRIT E MË GJERË 133 (I) FORMËZIMET PA NDAJSHTESA 134 a) Emra të përgjitshëm konkretë të formëzuar si vendbanime 134 b) Emra të përgjithshëm abstraktë të formëzuar si vendbanime 135 (II) EMËRTIMET E VENDBANIMEVE ME PRAPASHTESIM 137 A. EMËRTIMET ME FUNDORET A PRAPASHTESAT E HUAJA TË IMPONUARA 138 a) Emërtimet me formantet me origjinë sllave 138 1. Emërtimet me -icë/-ica 138 2. Emërtimet me -(v)iqi 139 3. Emërtimet me -ovac/-ovci 140 4. Emërtimet me -evac/-evci 141 5. Emërtimet me -evo/-eva 142 6. Emërtimet me -ovo/-ova 143 7. Emërtimet me -avo/-ava 144 Shënim 144 b) Emërtimet me formante me origjinë greke e turke 145 1. Emërtimet me -OS e –OT 145 a. Emërtimet me –OS 145 b. Emërtimet me –OT 146 2. Emërtimet me prapashtesat -a/xhi, a/li, dhe -ije 146 a. Emërtimet me -a /xhi 146 b. Emërtimet me a/li (-lli) 147 c. Emërtimet me –i ose –ije 147 B. EMËRTIME VENDBANIMESH ME PRAPASHTESAT E PËRVETËSUARA MBI BAZË ORONIMESH 149 1) Emërtimet me –ishtë 149 2) Emërtimet me -n/ik 150 3) Emërtimet me –inë /-in 151 4) Emërtimet me -ore e –tore 152 Sipërfundim 153 C. EMËRTIMET MBI BAZË TË EMRAVE ME PRAPASHTESATE PËRVETËSUARA PËR KONCEPTE NGA VEPRIMTARIA E NJERIUT 154 9 1) Emërtimet me –aj 154 Sipërmbyllje ose sqarim i domosdoshëm 158 2) Emërtimet me prapashtesat etnonime: -as, -an, -ak 162 a) Emërtimet me –as 162 Raporti etnonim-patronim / vendbanim me prapashtesat -AJ dhe –AS 166 Skema trirubrikashe 167 b) Emërtimet me –an (-j/an ose -i/an) 168 c) Emërtimet me –ak 170 Ç. EMËRTIMET ME PRAPASHTESAT E SPECIFIKUARA PËR EMËRTIMET E NJERËZVE SIPAS PROFESIONIT 171 a) Emërtimet me -ë/s 171 b) Emërtimet me –tar e –ar 172 1) Emërtimet me –tar 172 2) Ermërtimet me –ar 172 c) Emërtimet me –or 174 D. FORMIMET MBI BAZË NGA VEPRIMTARITË E TJERA SEMANTIKE ME PRAPASHTESAT PËRKATËSE TË PËRVETËSUARA 176 1. Emërtimet nën ndikimin e sendeve apo të mjeteve të punës 176 2. Emërtimet nën ndikimin e emrave nga fusha e nocioneve abstaktë 177 a) Emërtimet me –i 177 b) Emërtimet me emra të ndryshëm abstraktë dhe nga emra vetjakë (të modës) 178 1) Shembuj me –IM 178 2) Shembuj me fundore të tjera 178 3) Shembuj me –OJË 179 3. Emërtimet me prapashtesat a emocionuese - zvogëluese 180 a) Emërtimet me -ush/-ushë 181 b) Emërtimet me –osh 181 c) Emërtimet me -oz 181 ç) Emërtimet me prapashtesat zvogëluese –TH dhe –ZË/-ËZ 182 1) Emërtimet me –TH 182 2) Emërtimet me –ZË/ËZ 182 Sipërfundim 184 10 Dh. EMËRTIMET ME PRAPASHTESAT E SIPRAPASHTESAT PËRKATËSE ME PRIRJE SPECIALIZIMI PËR EMËRTIMET E VENDBANIMEVE 185 Hyrje 185 1) Emërtimet me –ajë 186 a) Identifikimi 186 b) Raporti me simotrën –NAJË 187 c) Raporti -AJ/-AJË 192 2) Emërtimet me isht 191 3) Emërtimet me -sh/ç, -ash e -esh 192 a) Emërtimet me -sh/ç 192 b) Emërtimet me –ash 193 c) Emërtimet me –esh 193 Sqarim 194 4) Emërtimet me -et e –at 195 a) Emërtimet me –et 195 b) Emërtimet me –at 195 Sipërfundim 196 Sqarim plotësues 197 5) Emërtimet me –arë 197 6) Emërtimet me –anë 200 7) Emërtimet me -i/onë 202 Përmbyllje rreth prapashtesave me prirje specifikimi lidhur me nënfushat semantike ose profilimet që mbulojnë 205 (III) FORMIMET ME KOMPOZIM E NË MËNYRË PERIFRASTIKE 209 Hyrje 209 a) Emërtimet me kompozita të mirëfillta 209 b) Emërtimet togfjalësha 211 1) Emërtimet me çiftat togfjalësh me epitetin: i epërm/ i poshtëm 211 2) Emërtimet me çiftat togfjaklësh me epitetin: i vogël/ i madh 212 3) Emërtimet me mungesë çifti 212 c) Emërtimet me togfjalësha të tjerë 212 11 (IV) RAPORTI I SHKALLSHMERISË KUPTIMORE SIPAS MËNYRAVE TË FJALËFORMIMIT TË VENDBANIMEVE NË GJUHËN