Zak - Encyclopa Edie

SERVAAS DE BRUIN

ZAK - ENCYCLOPA EDIE

ERVAAS DE BRUIN.

NCYCLOPAEDIE.

1. ZUTPHEN, W. 'J. TII'JEME & SNELPERSDRUK VAN H. C. A. THIEVE TE NIJMEGE14. Onder alle bestaande handboeken, bestemd one te worden geraadpleegd, waar men in de samenleving stuit op een of ander vreemd woord, eene uitdrukking of plaats enz. zijn er zeker vele uitstekende, die uitvoerig omtrent alles opheldering geven — maar de meeste z&n te grout en te k o s t b a a r. De samensteller van dit werkje meende daaront een goed week te doen door te geven een handig, klein boekje, dat men overal lean mede- dragen, en dat in beknopten vorm het allern.00tligste verklaart, waarvoor het dan ook in den regel geraadpleegd zal worden. Het lean, naar hid hoopt, uitstekend dienst doen als vraagbaak hid taalkan- kundige, historische, geographisehe en andere rnoeielijkheclen ; zelden zal men• het tevergeefs opslaan.

FEBRUARI 1890. S. D. B. LUST DER VERKORTINGEN.

Arrest. Amsterdam (-sch, ..e). bh. beeldhouwer. A. ank. anker. bhk. beeldhouwkunst. gestorven, stierf. antes. antwoord. bib/. biblioth-eek (-ecaris). aantt. aanteekeningen. Apr. April. hiss. bisschop. aardb. aardbeving. Arab. Arabisch (e). blz. bladzijde. abiss. aartsbisschop. arch. archipel. Bob. Boh-ernen (-eemsch, ..e). acad. acade-mie (-misch, ...e). art. artillerie. bot. botanie (-ist, -icus). a. d. aan de, aan den. Assyr. Assy-rie (-risch, ..e). badplaats. adell. adellijk (e). astr. astrol-oog(-ogie, -ogisch, hr. broeder(s). adj. adjectief. ...e) Brah. Brabandsch (e). adk. aardrijkskun-de (-dig,- Ath. Ath-ene (-eensch, ..e). Bra.. Brazil-ie (-iaansch, dige). Atl. 0. Atiantische Oceaan Sri. Britsch (-annie). adm. admiraal. Aug. Augustijner. b. v. bij voorbeeld. Adr. Adriatisch (e). Austr. Austral-re (-isch, ..e). bwk. bouwkun-de (-dig, -dige). ads. - res. adsistent-residen-t Az. Azia tisch (e). bijb. bijbelsch (e). (-tie). btJgn. bijgennamd. adv. advocaat. B. Byz. Byzant-ium (-ijnsch, ..e). afgev. afgevaardig-de (-den). Afr. Afri-ka (-kaansch, ..e). Bab. Babylon-ie (-isch, ..e). C. a. h. aan het. Bad. Badensch (e). ahtg. aartshertg. beh. behoorend (e). ca. circa. akk. akkerbouw. Beier. Beier-en (-sch, ..e). cgr. centigram (men). Alex. Alexander. Beig. Belgisch (e). Chin. Chinee-sch) (-zen). Aig. Algerijnsch. ber. beroemd (e). Chr. Christus. Am. Amerika. Bern. Bernardijner. chrl. christelijk (e). Amer. Amerikaansch (e). hew. bewoners. com. cornitaat. LIJST DER VERKORT1NGEN. comp. componist. Eagid. Engeland• geo. geogr-aaf (-aphie, ct. cent. en.. en zoo voorts. -aphisch, ..e). et. eertijds. Germ, Germaansch (e). D. etc. etcetera. gesch. geschiedenis. Et h io. Ethiopisch (e) geschsch. geschiedschrijver. d. dorp. Ear. Europ-a (-eesch, ..e). gest. gesticht, (e). D. Duizend. e. v. en volgende. gi. gulden. Dec. December. Ev. Evangelic. gmb. gerneenebest. Deen. Deensch. gml. gemaal, democ. dcmocratisch (e). F. groin. gemalin. dep. department. gash. geneesheer. dgl. dergel ijke. fab. fabelleer. gnk. geneeskun-de (-dig, -dige). d. Gr. de(n) Groote. fabr. fabric-k (-ken). gum. geneesmiddel. d. I. dat is. ram. famil-ie (-iaar). gouvt. gouvernement. Dam. Denemarken. Feb. Februari. Gr. Groot(e). dk . dichtkunde. fig. tiguurlijk. grd. gr-aad (-aden). dl. deel. h. tlesschen. gel. gram'. do. dito. Floe. Florentijnsch (e). grfs. graafschap. diplom-aat (-atie). Fr. Fransch (e). Gri. Griek-enlancl (-sch, ..e). dr. daar. Fra. Frankrijk. Gron. Groninge,n. dram, dramatisch (e). Fred. Frederik. Ds. dominee. Fri. Frie-sland (-zen, -sch). H. Dt. Duitsch (e). Duitschland. G. Ilan, Hannover. dtr. dochter. Ilebr. Hebreeuwsch. dyn. dynastie. Gall. Gallisch (e). hell. heilig(e). Gras, . galvanisch (0). heldh. heldhaftig (e). E. geb. geboren. Dead. Hendrik. geb.-pl. gehoorteplaats. Derv. Hervorming. e. a. en andere. gedkt. gedenkteekeni(-kenen). I Hess. Hessich (e). Egt. (Egypt.) Egyptisch (e). Geld. Gelder-land (-sch, ..e). hgl. hoogleeraar. ell. eilan-d (-den). • gem. gemeente. hgpr. hoogepriester. elect. electrisch (e). gen. genaamd, genoemd (e). hh. heldhaftig. Engl. Engelsch (e). gent. generaal. hist. histor-ie (-isch, ..e). VI I.IJST PER VERKORTINGEN.

ILL. hektoliter. Jap. Japansch (e). Lat. Latijnsch (e). hlh..heelkun-de (-dig, -dige). J. C. Jezus Christus. Eliot. Limburg. h. o. hooger onderwijs. Joh. Johannes. . leerm. leermeester. Hollan-d (-dsch, jonkh„ jonkheer. lig. leerling. (-aarsch, ..e). Lod. Lodewijk. hpl. hoofdplaats. K. Lomb. Lom bard-ije (-isch, ..e.) II. S. Heilige Schrift. Ilk. ka. kanton letterkun-de -dige). hst. hoofdstad. Luth. Luthersch (e). htg, hertog. kur. karav-aan (-anen). htgd. hertogdom. kard. kardinaal. Mgt,. hertogin. kkl. kerkelijk (e). hum. humor-ist (istisch. ..e). klooster (s). hypoth. hypothetisch (e). kle. klein (e). klz. kiuizenaar. M. Marcus. klzn. kleinzoon. Mad. Madame. I. km . kilometer. • Mah. Mahomedaansch kng. koniugin. (e). I. inwoners. Maximiiiaan. kol. kolonie. koloniaal. i. a. b. in alle beteekenissen. wens. menschelijk kon. koning. tel. i. d. in de, in den. met. meter. kOnkl.koninklk(e). iemand. Mex. Mexicaansch (e). Ind. Indisch (e). konkr. koninkrijk (-rijken). midd. - eenw. middel-eeuwen- ins. insekt, insektenkunde. kph. koop.handel. kpm. lioopinan. (-eeuwsch, ..e). Instr. instrument. MIdd. Z. kpst. koopstad. Middellandsc,he Zee. Inw. inwoners. mil . militair (e). kpv. koopvaart. inz. inzonderheid. miner-aal (-alogie). krit. kritisch (e). Iou. Ionisch (e). minclerjarig (e). krv. keurvorst (en). ir. ironiek (e). non. millioen. krvi. keurvorstelijk (e). Isr. Israelitisch (e). 11Ioz. MozaIsch (e). krvt. keurvorstin. Ital. Italiaansch (e). mrtl. martelaar. kv. kunstvlijt. mrv. ineervoud. kvr. kunstvriend. msk. maarschalk. mtw. muntwezen. j. jaar, jarig (e). L. notz. muziek. Jan. Januari. landsch. Iandschap. myth. mythisch (e).

LIJST DER VERKORTINGEN• VII

Or. Oostenrijk (-ers, N. redr. redenaar, • 0. T. Oud Testament. reg.-distr. r.egeerings-d istrict. N. Noordelijk. • (e). Oudgr. Oudgrie-ksch (c). rek. rekenkund-e (-ig, N. Amer. Noordamerikaansch oudt. outhijds. rep. republ-iek (-ikeinsch, ..e). n. Am. Noord-Ainerika. overbl. overblijfselen. yes, residen-t (-tie). Ndl. Nederlandsch (e). ovw. overwinning. rev. revolut-ie (-ionair, ..e). Nap. Napoleon. OUg. Overijsel. rgl. rechtsgeleerd (e). • Napol. Napolitaansch (e). riv. rivier. Nat. natio-naal (-nale). P. R. K. Roomsch-Katholiek (-e). N. Hr. Noord-Braband. Rom. Rornein-en (-sch. ..e). a. Chr. na Christus. Peip. Peloponues-us (-isch:..e). rom. - schr. romansehrijver. - Ned. Nederlanden. Penns. Pennsylvan-iii (-loch, Rusl. Rusland. Nederl. Nederla.ndsch (e). ..e). Russ. Russisch (-e). N. Doll. Noord - Holland. Perz. Perzisch (e). al. namelijk. pha. pharmacie. NNW. noordnoordwestelijk. philosophie. S. NO. noordoostelijk. plk. plantenkun-de (-dig,-dige). Nov. November. pop. populair (e) Saks. Saksisch (-e). Nrw. Noorw-egen (-eegsch...e). Port. Portug-al (-eesch, ..e). sans. samenstelling, sarnenge- N.T. Nieuw Testament. pred. predi-ker (-Kant). steld. NW. noordwestelijk. pres. president. Sc ► otsch (-e). pri. priester(s). sch. - ell. schiereiland. - 0. proc - gen.procureur - generaal. schildvl. schildvleugeltg (e). 0. Oost. prod. produkt (en). schk. scheikund-e (-ig, -ige). o. a. onder andere. prof. professor. Schotland. Oct. October. Prot. Protestant (-sch, ..e). • seta. schilderkunst. odw. onderwijs. prot. protector (-oat). Bern. Semitisch (-e). 0. I: Oost-Indic (disci), ..e.) Prov. provinc-ie (-tool, -iale). Skr. Sanskrit. 0. II. Openbaar Ministerie. Pruis. Pruisisch (e). slay. slavernij. omstr. omstreeks. pseud. pseudonietn. Sp. Spaansch (e). onderk. onderkoning. Spart. Spartaansch (e). ontl.ontleedkun-de(-dig,-dige). R. spl. speelterm. oorspr. oorspronkelijk (e.) spr. spreek Oppr. - It. Opper-Italic. • rcht. rechtsgeleerd st. stad. V II I ',ST DER VERKORTINGEN.

St. Sint, Saint, Sankt. stb. standbeeld. U. W. Ste. Sainte. sted. stedelijk (e). u. our, uren. city. uitvinder. W. West-elijk, ..e (-ersch, sthhk. staathuishoudkunde wbk. woordenboek. unvt. universiteit. (-ig, ..e). wed. Utr. Utrecht. weduwe. sthr. stadhouder. IVima. Wilhelm . (e). Sti. 0. Salle Oceaan. wetensch. wetenschappelijk stk. staatkund-e (-ig, -ige). V. W. I. West-Ind-le (-isch, ..e). stm. staatsman. wkt. werktuigkund-e (-ig, Sir. Straat. v. van -ige)• sick. sterrenkund- e (-ig, -ig e). vbdg. verbinding. Wm. Willem, William. sty. stamvader. v. Chr. viiOr Christus. wsk. wiskund-e (-ig, -ige). v. d. van de, van den. Wert. Wurtemberg(-sch, ..e). T. veld m. veldmaarschalk. 1VZW. Westzuidwestelijk (e). Venet. Venetiaansch (e). tech. technisch (e). Vereen. Vereenigde. (de). teek. teekenkunst. versch. versch-eidene (-illen- z. tegw. tegenwoordig (e). verst. versterkt (e). tn. tijdgenoot. (..e). vertr. vertegenwoordiger. Z. Zuidelijk (e). then. theol-oog (-ogie, -ogisch. vest. vesting. Z. Ain. Zuida ► erika. (e). Thur. Thuringsch (e). vgl. vergelijk. Z. Amer. Zuidamerikaansch ilk. taalkund-e (-ig, -ige). v. h. van het. Zeel. Zeeland. tnl. tooneel. vhr. veldheer. zeew. zeeweze.n. tni. - schr. tooneelschrijver. vierk. vierkant (e). zgn. zoogenaanid (e). t.o. tegenover. vik. verloskund-e (-ig, -ige). zh. zeehaven. toek. toekomend(e), toekom- Vim .Vlaarnsch (e). Z. Ilion. Zuid-Holland. stig (e). viii. voormalig (e). z. n. zelfstandig naamwoord. Trojaansch (e). wins. veldmaarschalk. ZO. Zuidoostelijk (e). Tu. Turk (-en, ije, -sch, ..e). vii. voor-naam (-name). ZW. Zuidwestelijk (e). toss. tusschen. vnl. voornamelijk. Zw. Zweedsch(e). t. w. to weten. vog. vogelenkunde. Zwalb. Zwabisch (e). typ. typogr-aaf (-aphie, vors. vorstelijk (e). Zwn. Z. Zwarte Zee. -aphisch, ..e). vr. vrouwelijk (e). Zwits. Zwitsersch (e). Aachen — Abbenbrook.

spek, asphalt ; -varken, miereneter ; - veil, A. zeker onkruid; -vloo, schildvl. ins.• worm, (fig.) mensch. (sch. k. ' Bern.- Aachen. Zie Aken. Aargau, Zwits. kanton; Opper., Zwits. land- Aagte (St.-), d. in N.Br. 2 u. N. v. Boxmeer. Aarhus [spr.: oor-j, hst. v. Deen. not A. in Aagtekerke, d. in Zeel. (ell. Walcheren), 2 u. Jutland, 25 I). I. N.W. v. Middelburg. Aarlanderveen, d. in Z.Holl., 3 u. v. Leiden. Aagten te Delft. Eerst nonnenkl., toen Aarle, 2. in N.I3r., ca. 1 u.NNW. v. Helmond. woning v. Willem den Zwijger, thans kazerne. Aaroe i spr.: oor-eu] ell. in de Kie. Belt. Aalborg [spr. ool-], st. in Jutland, 14 D. I. Aaron, 1) br. v. Motes, le hgpr. der Israelle- aalmoezenler, geestelijk beheerder v. d.aalten. 2) Fr. schiereil. met st. nioezen, inz. aan hoven. (sterdam. Aartswoud, d. in N.Holl., 2 u. v.Medemblik. Aalsmeer, d. in N.Holl., 3 u. ZW. v. Am- Ababdeh, Afr. volk.tusschen Nijl en Roode Zee. Aalst, 1) st. in Belgie, aan de Bender, 19 D. abacus, 1) rekentafel; (bwk.) dekplaat v. een I.; — 2) d. in N.Br., 1 u. Z. v. Eindhoven; — kapiteel. (1023-91. 3) d. in Geld., ca. 3 u. WZW. van Zalt-Bominel. Abadleten, Moorsche dynastie in Sevilla Aalten, d. in Geld. (grfs. Zutphen). abandon, afstanddoening. Ham, nude vochtmaat = 4 ank. = 1 1/9 H.L. Abano, st. in Lomb., modderbaden. Pietro d'-, aanmonsteren, (zeew.) in dienst neaten. ber. gnh. en hgl. te Padua, -1- 1320; eerzuil Aarau, a. d. Aar. hst. Zwits. k. Aargau, 6 D. I. a has, weg net . . . [te Padua. Aarburg, st. in Zwits. k. Aargau, 7 D. I. Abbas Pacha, onderkon. v. Egypte '48-54. Aard•e, 1) door one bewoonde planeet, bolrond. abbe, Fr. titel v–jonge geestelijken. aan polen plat; -appel, 1584 door Walter Abbega, d. in Fri., ca. 2 u. W. v. Sneek. Raleigh in Engld. gebracht ; - beving, deels Abbekerk, d. in N.Holl., 1 u. ZW.v.Me'lemblik. vulcanisch, dee Is neptunisch: Abbenbroek, d. in Z.Holl.. 2 u. v. Brielle. Abboville abstruus.

Abbeville st. in Fra a. d. Somme, 22 D. I. 'fled; geb. 573 te Mekka, 634 te Medina. AbboIsfo;d, vm. kl. in Schl. ; buitenpi. v. Aboekir, d. bij Alexandria: zeeslagen 1798 (Zie Waiter Scott. Nelson). 1799, 1801. (Golf, 25 D. I. abbreVidatie, afkorting; -leeren, of korten, Aboesjeer, hoofdhaven v. Perzie, a. d. Perz. abees, ettergezwel. abol-eereu, afschaffen: -itie, afschaffing v. d. Abehas16, berglandschap in Russ. Caucasie. slay.; -Monist, voorstander v. d. Abcoude, d.. in Utr., 2 u. ZZW. v. Amsterdam. Abonieh, hst. v. Dahorneh; 60 D. I. Abd-el-Kader, '07—'83, Kabylenhoofd. abonn-eeren (zich), inteekenen; -ement, in- Abderieten, onnoozelen; bewoners v. Abdera, teekening. (3) enteren. 660 v. Chr. gestichte st. in Thracie. abordeeren, 1) aanlanden; 2) aanklampen; abdicatie, troons-afstand. Aboriginer, (Dt. woord) oorspr. hew. abdis, overste v. een nonnenkl. (Krimoorlog. abortu$, miskraam. Abd-oel-Medzjid, sultan v. Turkije '39—'61 : About (Edmond), Fr. schriiver; '28—'85. Abd-oar-Rahman, 1) t 732 bij Tours tegen Ka- ab ova, van het ei af, van 't begin af. rel Martell. 2) stichtte 't ka,lifaat Cordova, ;- abracadabra, wartaal. 788. 3) sultan v, Marokko '23—'59. Abraham. stamvader der Israelieten en Ara- abdU, klooster. bieren. — A. a Santa Clara, geestig Zwab. abeel, witte populier. Aug. prediker. 1642-1709, hofpred. Weenen. Albellard, 1079-1142, Fr. theoloog en scholas- Abrantes, Port. vest., prov. Estremadura. ticus, minnaar v. HeloIse. abrogatie, intrekking (v. eene wet). Abel, 2e zoon v. Adam, br. van Kahl. abrupt, eensklaps, onvoorbereid. Abeneerragen, Moorsche helden in Granada, Abruzzen, bergplateau derApennijnen, omvat 15e eeuw; door kon. Aboe Hassan vernieti. d. 3 Ital. prov. (deren. Aberdeen [spr.: dien], 1) hst. v. Sch. grfs. 'A. absent, afwezio. Zich -eereu, zich verwij- 105 D. 1.; — 2) Bri. stm. 1781-1860. absint, alsemlikeur (zeer schadelijk). aberratie, a fdwaling. absolutie, vergiffenis van zonde. Abessinie, O.-Afr. hoogland. absol-utist, voorstander v. -utismus, onbe- ab intestato, zonder testament. perkte alleenheerschappij; -taut, volstrekt. ablutie, reiniging.• absolveeren, vrijspreken. (-ptie, opslurping. abnorm (-sal), niet in order absor-beeren, opslurpen; (fig.) verslinden: Abo [spr.: oo-bo], Miss. st. in Finland, aan 0. abstinentie, onthouding (b.v. v. vleesch op zee; 23 D. I. Vastendag). (ereet, Aboe, vulkaan op 0.-Ind. eil. Sangir; A. Bekr, abstract, afgetrokken; (fig.) zuiver. Zie con- le kalif der Arabieren; schoonvader' v. Maho- .bstruus, verward. 5 abt Achmin. 6 abt, overste v. eene abdij. (v. H.. K. Poot. accordion, trek-harmonica. Abtswoude, d. in Z.Holl. bij Delft; geb.-pl. accou-chement, (vik.) bevalling; Abuadantia, godin v. d. overvloed. vroedmeester. (met hpl. A. abusief, verkeerd, bij vergissing. Accra (Acre), Afr. landschap. ter kust v. Guinea a. c., anni currentis, d. i. van 't loopende jaar accreditief, (dpl.) geloofsbnef; (kph.) krediet- acacia, eene sierplant. brief. (elect. batterij. academie, 1) plaats bij Athene, waar Plato accumulator, krachtverzamelaar, seeondaire leeraarde ; 2) Platonische school ; 3) hooge- accusatlef, (tlk.) vierde naamval. school, universiteit, leerschool voor h. o.; acelJ ns, verbruiksbelasting. 4) leerschool voor kunst of wetenschap; 5) er- acetaat, (schk.) azijnzuur tout. (Ache*rs. kend genootschap van geleerden. Achaja, landschap in Griekenland. Zie Acadia, sch.-eil. N.Am. aan St.-Laurentiusgolf. Achard (Frans Karel), 1753—'21, voerde in acanthus, (plk.) berenklauw; (b wk.) nabootsing Pruisen de beetwortelfabricage in. van bladeren. Acheers, Oudgrieksche volksstam in den Pelo- a capella, (muz.) enkel voor zangstemmen. ponnesus; (fig.) Grieken. Acapulco, Mex. st. a.d. St. Zee; aardb.4 Dec. '52. Achelous, riv. in N.-Griekenland, tegw. As- accelerando, (muz.) versnellend. propotamos, ontlast zich in de Ionische Zee. accent, 1) klemtoon; 2) toonteeken. Acheinenes, sty. v. Cyrus en v. d. Acheme accep-t, op wissels verklaring dat men a.an- nieden (559-330 v. Chr.). Zie Darius III. neemt te betalen; .taut, cinderteekenaar v. Achenbach, 1) Andreas A.. geb. '15 te Kassel, accept; -tatie, (kph.) orderbriefje; .teeren, landsch. - en zeeschilder. 2) Oswald A., geb. aannemen, (kph.) aannemen om te betalen. '27 te Dusseldorf, landsch.-schilder. (Isar. acces, toe gang. Achensee, meer in Tirol, zendt de Achen in de accessit. loffelijk getuigschrift, tweede pits. Achern, st. in Baden, 3 D. I. accident, ongeluk. (smotttwerk. Acheron, 1) riv. in Epirus. 2) riv. i.d. Onderwe- accidentien, 1) toevallige baten; 2) (typ.) reld. 3) de Onderwereld zelve. (eene rig-. acelamatie eenparige roep van goedkeuring; a cheval, schriplings, aan weerszijden van bii zonder hoofdelijke stemming. .Achilles, Gri. held voor Troje, zoon v. Thetis acelimatisatie, gewenning aan het klimaat. en Peleus. onkwetsbaar behalve a. a). hiel. accommodatie schikking; -verrnogen v; h. Achillis-hiel, kwetsbare plaats ; (ontl.) oog (bij den aistand der voorwerpen). peesachtig uiteinde v. d. kuitspieren. accompagn•ement, begeleiding; -eeren, be- Achmed, Tu. sultans: A. I 1603-17;A. II 1691— geleiden. (menklank van verschillende tonen. 95; A. III 1703-30 (Oorlog tegen Peter d. Or.). accoord, overeenkornst, afsprask; (muz.) sa- Achmin, st. in Opper-Egypte a. d. Nijl, 12 D. I. 7 achordion — Adds. 8

achordion (d. i. snaarloos), muziek-instr. actie, 1) aandeelbewijs ; 2) reehtsvervolging ; achromat•isch, kleurloos; -opsie, kleuren- 3) twist. blindheid. (polders in Z. Holl. actief, (adj.) 1) werkzaam, 2) (t1k.) bedrijvend• Achthoven, 1) d. in Utr. bij Linschoten. 2) twee (z. n.) het -, de baton. Achtkerspelen, gem. in Fri., ca. 10 D. I. actionaris, aandeelhouder. Achttienhoven, gem. in Utrecht. Actium, a. d. W. kust v. Griekenland ; zee- acidum, (schk.) zuur. slag 31 v. Cllr. Augustus verslaat Antonius. Ackermann (Konrad),1712--'71, Duitsch tooneel- actum, gedaan; - ut supra (a. u. s.), gedaan speler. als boven. it condition, onder boding, op voorwaarde. acuut, scherp. spits ; (gnk.) snel verloopend. aconiet, monnikskap (eene gifplant). A. D. (anno Domini), in 't jaar des Heeren. a canto, op rekening. Ada, 1) gmln. v. grf. Floris III v. Holl.; 2) gravin Acosta (Gabriel), geb. 1594 to Oporto uit eene v. Holl.. 1203 verdreven door grf. Willem I. gedoopte Isr. lam., word in Amst. weder Jood ad acts, bij de akten. onder den naam Uriel A., en stierf. door de adagio, (men.) langzaarn. rabbijnen vervolgd, 1647 door zelfmoord. Adalbert v. Praag, apostel der Pruisen, j- 997. a costi, ten uwent. Adam, (bijb.) stamvader v. h. menschdom. a coup perdu, op good geluk, mis of raak. Adam (Adolphe). '03—'56, Parijs, opera-comp. acoustiek, 1) klankleer; 2) klankleiding. (Postilion de Longjumeau). acquisitie, aankoop, aanwinst. Adamieten, 1) naaktloopers, sekte in de 2e acquit, 1), kwijting; 2) opzetpl. voor d. rooden eeuw ; dito sekte in Boheme 15e eeuw, daar biljartbal. (pl. v. Jansenius. herleefd 1849. Acquoi, d. in Geld., ZW. v. Culemborg, geb.- Adams (John), 1735-1826, van 1797-1801 Pres. A ere (St.-Jean d'), oudt. Ptolomais, st. en zh. in der Vereen. Staten ; zijn Coon John Quincy Syrie, 12 D. I.; tot 1291 bezaten 't de Kruisvaar- A. (1767—'48), Pres. '25—'29. (bij mannen. dors; 1799 vergeefs belegerd door Napoleon. adamsappel, bovendeel v. h. strottenhoofd acrobaat, kunstenmaker, koordedanser. Adamspiek, berg op Ceylon '• hier wierp Adam acropolis, versterkte burg der Oudgri. steden. een laatsten blik op het Paradijs, en hier acrosticon, naamvers. kwam Boeddha uit den hemel aan. acte, (tnl.) bedrijf. adapteeren, toepassen. Acteon, door Artemis (Diana), die hij in haar a dato, van den dag der onderteekening bad bespied had, in een hert veranderd en ad calendas graecas, op de eeuwigheid; tot door zijne eigene honden verscheurd. Sint-Juttemis. acteur, tooneelspeler. Adda, Ital. riv., volt links in de Po. 9 Addison — Adriaan. 10

Addison (Joseph), Engl. schrijver, 1672-1719. voert; •vlinder, (ins.) glanzig donkerbruine additle, optelling; toevoeging. dagvlinder. sidebaar, (dk.) ooievaar. admiralitelt, hoofdbestuw der zeemacht in decouvert, (kph.) op levering. Engld.; ook in Nederland 1589-1797. adelaar, (dk.) arend. Admiralitelts.ellanden, eil.-groep in den Gr. Adelaide, hst. v. Z. Australia. Oceaan, NO. v. Nieuw Guinea. adelborst, aanstaand marine-officier. admissie, toelating. Adeiheid v. Poelgeest, .minnares v. hertog admonitie, waarschuwende herinnering. Albrecht v. Beieren, werd 1392 te 's-Graven- ad notam nemen, in zijn oor knoopen. hage vermoord. (berg in Krain. ad oculos, oogenschijnlijk. Adelsberger Grot, druipsteengrot bij Adels- Adolf, 1) A. v. Nassau, Duitsch kon. 1292-98, Adelung (Johann Christoph), 1732—'06, schreef viel bij G011heim tegen Albrecht v. Habsburg ; ,Woordenboek der Duitsche taal". 2) A. v. Gelder, t 1477 te Doornik ; twisten Aden, a. d. Golf van A., in Z. Arabia, sedert met zijn vader hertog Aernout v. G. ; 3) A. v. '39 Engelsch, het Arab. Gibraltar, 23 D. I. Nassau, I- 1568 bij Heiligerlee, brooder v. adept, ingewijde. (stemming. Willem den Zwijger ;'4) A. Frederik, 1751-71, adhesie, 1) aankleving; 2) goedkeuring, toe- kon. v. Zweden; 5) Frederik A., hertog v. ad hoc, hiervoor, voor dit duel, tot dat einde. Nassau, '39—'66, toen gedepossedeerd. ad hominem, op den man af. Adonis, (fab.) door den ever gedoode lieveling adiaphora, onverschillige dingen ; (then.) van Venus ; (fig.) schoon jongeling. dingen van ondergeschikt belang. adopt.eeren, aannemen (inz. als kind); •e, Adige, (Fr. naam). Zie Etsch. aanneming ale kind ; .lef, aangenomen. is discretion, naar believen, zooveel als men Adorp, d. in Gron., 1 u. NNW. v. Gron. wil. (man, nabuur. Adour, riv. in Z. Frankrijk. adjacent, 1) aangrenzend, belendend 2) buur- Adowa, hst. v. Tigre in Abessinie. adjectief, (tlk.) bijvoeglijk naamwoord. Adra, Sp. st. en zh. a.d. Midd. Z. (Thebe. adjudant, 1) officier als helper ; 2) (vog.) ma- Adrastus, (fab.) kon. v. Argos ; verwoestte adjunct, hulp-ambtenaar. [raboe. adres, 1) opschrift op brieven, enz. ; 2) ver- adlatus, ,,ter zijde" staand ambtsbekleeder. zoekschrift ; 3) antw. op de Troonrede ; .boek, ad libitum, naar goeddunken. register v. woonplaatsen; •kantoor, bureau administr.atie, beheer ; .ateur, beheerder ; v. informatie ; .sant, 1) briefschrijver, 1) re- •eeren, beheeren. questrant. (v. keizer Hadrianus. admiraal, (mar.) vlootvoogd, opperbevelheb- Adria, st. in Opp.-It., a.d. Po,16 D.I. geb.-pl. ber ; .schip,_ schip dat de admiraalsvlag Adrlaan, Zie liadrianus; • Florist, geb. 11 Adrianopel — e3quator. 12

1459 te Utr., leerm,eester v. Karel V ; 1516 Itys, werd Coen veranderd in een nachtegaal. biss. v. Tortosa, 1517 kard., 1522--23 Paus lEgadische ellanden, groep W. v. Sicilie ; A. VI. zeeslag 241 v. Chr. (Azie. Adrianopel, hst. der Tu. prov. A., a.d. Ma- iEgelsehe Zee, tuss. Griekenland en Klein- ritza, 62 D.I. (en 't Balkan sch.-eil. JEgeus, (fab.) kon. v. Athene, vader v. The- AdrlatIsche Zee, Golf der Midd. Z., tuss. Italie seus. (Wissekerke, 15e eeuw. adstringeerend, (gnk.) samentrekkend. .Egidius (Willem), Zeeuwsch wsk., geb. te Aduard, d. in Gron., 1 u. O. v. Zuidhorn, ber. AEgina, een der Sporadische eil. Bern. abdij (Joh. Wessel Gansfoort en Rudolf aegis, (fab.) schild met Medusa-hoofd (1. van Agricola ontvingen er hunne opleiding). Zeus, 2. v. Pallas). (werd gedood door Orestes. adulatle, pluirnstriikerij. iEgIsthos, (fab.) moordenaar v. Agamemnon, ad usuns, ten gebruike. iEgoapotamos, riv. in Thracie; 405 v. Chr. ad valorem, naar de waarde. Ath. vloot vernietigd door Lysander. Advent, Komst (van Jezus), begin v. h. kkl. AElirtnus (Claudius), Gri. schrijver, 2e of 3e jaar, bevat v66r Kerstrnis: (R. K. kerk) 4 eeuw n. Chr. Zondagen, (Gri. kerk) 40 dagen. Aelst (Evert v.), 1602-58, en zijn neef A. (Wil- adverb, adverbium, (tlk.) bijwoord. lem v.), 1620-79, her. Delftsche schilders v. adversaria, athitt. v. versch. card. stillevens. (4 maanden. advies, 1) raadgeving, raad ; 2) kennisgeving. iEmillanus, Rom. keizer 253, regeerde slechts advocaat, 1) rcht. raadsman en verdediger ; AEmIllus Paulus (Lucius), Rom. veldheer, 2) melk, eieren, suiker, notenrnuskaat en bran- viel bij Cannae 216 v. Chr. in den slag tegen dewijn (ook advocaten-borrel); -generaal, Hannibal; ztjn zoon iE. P. Macedonicus vertr. v. h. O. M. bij den Hoogen Raad ; - v. versloe ,, kon. Perseus v. Ma.cedonie bij Pydna d. Duivel, (kkl.) bestrijder van de gronden, 168 v. 'Chr.; diens zoon Scipio Africanus de waarop de - Gods de heiligverklaring van Jonge verwoestte Carthago 146 v. Chr. eene(n) doode verdedigt. AEneas, 1) Troj. held (zie Virgilius' ./Ene'is), ad vocem, bij het woord. vader v. Ascanius, den stichter v. Albalonga ; Nacus, (fab.) kon. der Myrmidonen op eil. 2) .,11. Sylvius, Paus Pius II. (Grietenij. A3gina, later rechter in de Onderwereld. *) Aengwirden, gem. in Fri., gen. de Kleine sediles, in 't oude Rome, gekozene politie-be- AEollErs, Gri. volksstam uit Thessalie. (harp. ambten. AEolus, (feb.) god v. d. wind; - harp, wind- )Edon, (fab.) kng. v. Thebe, doodde haar zoon fequator, e vennachtslijn.

*) Wet men niet op E vindt, zoeke men op E, 13 amiuinoctiu m — agatej. 14

sequitioetium, dagen nacht-evening. affijleeren, 1) aannemen zich - zitsehwiataenn. z tura, tgdrekening (jaartelling) aanvangende: ailltinreeren, bevestigen. bij de Joden met de Schepping, bij de Chris- affodil, (pik.).slaap1e4e. tenen met de geboorte v. J. Chr., bij de Affre (Denis Aug.), abiss. v. Parijs, vrede wil- Mahomedanen 622 (vlucht v. Mahomed naar lende stichten '48 gedood op eene barricade. Medina), in de Fr. rev. 1792. affreus, 1) leelkjk; 2) erg. serarium, schatkist. affront, smadelijke bejegening; ,-eeren, be- aerollet, meteoorsteen. leedigen, krenken. aeronaut, luchtvaarder, luchtreiziger. Afghanistan (Kaboelistan), land tuss. Perzi aerostaat, luchtschip, luchtbal. en Voor-lndie • hst. Kaboel 60 D. I. ,Eschines, Gri. redenaar, geb. 389 v. Chr. te Alloem-kara-kissar (d. zwart kasteel v. Athene, -) 314 v. Chr. op Samos, verdedigde opium), Tu. st. in Anatolie, 30 D. I. Macedonie tegen Demosthenes. aflaat, (kkl.) kwijtschelding van strap. .Eschylus, vader v. h. Gri. treurspel, geb. afmeting, (fig.) grootte. 525 v. Chr. to Eleusis, t 456 v. Chr. te Geta ; afmonsteren, (zeew.) ontslagen worden. screed bij Marathon, Salamis en Plattete. Africanus (Sextus Julius), chrl. geschsch., AEsculaplus, Zie Asklepios. 3e eeuw. (mn. vierk. km . iEsopus, uit Phrygie, 6e eeuw v. Chr. Gri. Afrika, 't Zwarte werelddeel, grout ca. 30 fabeldichter. Afrikaan, 1) Mr. inboorling ; 2) sterplant. sesthe-tica, schoonheidsleer; -tisch, schoon- aga (d. i. beer), To. titel. Aetius, Rom. veidheer, versloeg 451 Attila in Agamemnon, kon. v. Mycene, aanvoerder der de Catalaunische velden, en werd454 door Grieken in den Troj. oorl. Zie Clytemnestra Valentinianus III vermoord. en iEgisthos. a. f„ anni futurl, v. h. toek. jaar. agami, trompetvogel (Z.Am.). affabel, minzaam. Aganippe, (fab.) imizenbron op den Helikon. affaire, zaak. agapen, liefdemaalttjden der eerste Christeaen. affect, gemoedsbeweging; -atie, gemaakt- Agapetus, twee Pausen: A. 1 535-536: A. II heid; -ie, 1) aandoening, 2) genegenheid. agarieus, (p1k.) paddenstoel. [946-95'5. Affenthal, Bad. d.; roode Nqn(4tIfenthater).. Agatha (Sint-), chrl. martelares, t 251 op Si- Afferden 1) d. in Lbg., 4 u. N. v. Horst ; Agatho, Pa.us 678=-82. [eine. 2) d. in Geld.,' 1 u. ZO. v. Druten. Agathocies, pottenbakker, tiran van Syracuse affettuoso, (muz.) met gevoel. (en Sterne) 317-289 v. Chr. afficii-e, 1) aanplakbiljet; 2) strooibiljet ; Agathon, Gri. treurspeldichter, t 401 v. Chr, 13) prcgrammai -eeren, tentoonspreiden. asatta, Tu. miji, 15 agave — Agrippa. 16

agave, (plk.) boom-aloe ; de bladvezels spint Sorel, ± 1450, bijzit v. kon. Karel VII v. Fra.; men ; het sap (palque-wijn) drinkt men. 6) A. v. Meran, zie Witte vrouw. ageeren, handelen, te werk gaan. Agni, (fab.) Ind. god v. h. vuur. Ageladas, Gri. beeldhouwer, 520-460 v. Chr. Agnus Del, het Lam Gods, (kkl.) een gebed Agen (St.-), Fr. st., 20 D. I., hst. v. h. dep. Lot- en eene beeltenis. (rechters. et-Garonne. (morie-lijst. agon•en, Gri. kampspelen; -archen, kamp- agenda, 1) formulierboek ; 2) zakboekj e ; 3) me- agonie, doodsstrijd. Agenor, (fab.) 1) koning van Phoenicie; 2) een Agosta, vest. op Sicilia, 12 D. I. In de nabij- der Troj. helden. (tegenwoordiger. held van A. sneuvelde 1676 adm. De Ruyter, agent, 1) politie-dienaar; 2) aangesteld ver- Agoult (Gravin d'), '05—'76, Fr. schrijfster agentuur, agentschap. onder 't pseud. Daniel Sterne, schreef o. a. Agesandrus, bh. v. Rhodus (groep Laokoon). „Esquisses morales". (Ind. prov. A. Agesilaus. 1) 412-358 v. Chr., kon. v. Sparta, Agra, hst. (138 D. I.) a. d. Dzjoemna, v. d. Bri. ber. veidheer tegen de Perzen en Thebanen; agraffe, gesp. 2) broeder van Themistocles. Agram, hst. v. Croatia a. d. Saki, 28 D. I. agglomeratie, samenballing, opeenhooping. agrari•Ers, stk. partij voor de belangen v. d. aggregatie-vormen, verschijningsvormen des landbouw tegen het kapitaal; -sche wetten, lichaams (vast, vloeibaar, gasvormig). (hist.) regelden de verdeeling v. d. grond. aggressief, aanvallend(erwij ze). Agricola, 1) Cnejus Julius A„ Rom. stm. en agiliteit, vlugheid, behendigheid. (tot 788. vhr., 40-93 n. Chr., ondervvierp Britannia Agilollingen, Beier. stamhuis, einde 6e eeuw 2) Georg A., 1490-1555, Dt. mineraloog; agio, opgeld; -tage, beursspel. 3) Johann A., een der hervormers, geb. 1492 Agis, vier Spartaansche koningen. te Eisleben, t 1566 te Berlijn, schreef eene agit-atie, opwinding, beroering; -ator, opruier; verzam. v. Dt. spreekwoorden. -eeren, 1) opwinden, 2) opruien. agrieultuur, akkerbouw, landbouw. Aglaia, (fab.) eene der 3 Gratien. Agrigentum (thans Girgenti), oudt. st . op Si- agnaat, zwaardmaag, bloedverwant v. manne- cilia, 800 D. I., in 405 v. Chr. door de Car- lijke, gelijk eognaat, spilmaag, do. v. vr. zijde. thagers verwoest. Agnano (Meer van), bij Napels. agrimonia, (plk.) leverkruid. Agnes, 1) Sint-A., martelares 21 Jan. 303; 2)A. Agrippa, 1) Menenius Lanatus A., rom. con- v. Poitou, t 1077, moeder v. keizer Hen- sul 503 v. Chr., streed tegen de Sabijnen, en drik IV; 3) A. van Meran, 1- 1201, gmln. v. Fi- dempte den opstand der Plebejers 494 v. lips August, kon. v. Fra.; 4) A. v. Or.,1- 1364, Chr.; 2) M. Vipsanius A., Rom. vhr. en stun., gmln. v. kon. Andreas II1 v. Hongarije; 5)A. 63-12 v. Chr., schoonzoon v. keizer Angus- 17 Agrippina — Alaska. 18

tus; 3) H. C. A. v. Nettenheim, Dt. wijsgeer, a Jour, (van weefsels :) opengewerkt; (van edel- 168 eeuw, bestreed 't geloof aan tooverheksen. steenen :) met den onderkant vrij. Agrippina, 1) dochter v. M. Vipsanius Agrip- ajusteeren, regelen, ordenen. pa, gemalin v. Germanicus, stierf 33 n. Chr. Akarnanid, oudt. landsch. in W. Hellas. in ballingschap den hongerdood, was moeder Akbar, grootmogol v. Hindostan 1556-1605. v. Caligula en v. d. 2) schandelijl, Julia A., Aken, st. en bpi. in Rijnpruisen, 96 D. I.; oude die gehuwd was met keizer Claudius, en ver- kroningsstad. Vrede v. A. (1668 en 1'748). moord werd door haren zoon Nero. Akersloot, 1. in Z. Holl., 2 u. v. Alkmaar. agron ■ omie, landbouwkunde; .omisch,land- Akierman, havenst. in Bessarabia, 26 D. I. bouwkundig; •oom, landbouwkundige. Akka, 1) (St. Jean d'Acre) versterkte havenst. agrumen, smaas-appelen en dgl. vruchten. v. Syria; 1) zwart dwergenvolk in Middel- Aguas•Callentes,'hst. v. d. Mex. staat A—C., Afrika. (de 7 jaar gekapt. 22 D. 1. akkermaalshout, eikenhakhout, wordt om Aguesseau (H. F. d'), kanselier v. Fra., 18e Akkerwoude, d. in Fri., 1 u. Z. v. Dokkum. eeuw; bestreed den windhandel v. John Law. Akkrum, d. in Fri., 3 u. NW. v. Heerenveen. Ahasverus, 1) (bijb.) Perz. kon. (Xerxes ?) in Akmartjp, d. in Fri., 3 u. WNW. v. Hee- 't boek Esther ; 2) de Joodsche Wandelaar. renveen. (van het Misoffer. Ahr, riv. in d. Pruis. Rijnprov., doorstroomt 't akolyth, (kkl.) helpend priester bij 't opdragen wijnrijke Ahr-dal, en valt links in den Rijn. Alabama, 1) republiek in N. Am. a. d. Golf Ahriman, (fab.) Perz. booze geest ∎ zooals Or- v. Mexico (ook riv. en st.); 2) kaperschip der muzd de goede geest is). zuidelijke staten in den Ame•secessie-oorlog . Al, (drk.) luiaard, in Brazilie en op Ceylon. alabaster, 'Lie albast. aide, helper; • de camp, vetdheers-adjudant. Ala-Dagh„ gebergte in Tu. Armenia. Aino, oorspronkelijke bevolking v. Japan; thans Alagoas, hpl. der Braz. kustprov. A., 12 D. 1. nog op eenige ell. Alais, Fr. st. a. d. Gardon, 20 D. I. Ainsworth (James William Harrison), '05—'82, Alamanni (Luigi), 1495-1556, Ital. lierdichter. Engl. romanschrijver. alamblek, destilleerkolf. air, 1) aanzien, voorkomen; 2) (muz.) wijsje. Alanen, in de gr. volksverhuizing een yolk, Aisne, riv. en dep. in Frankrijk. dat afstamde Can Sarmaten en Scythen. Aix, Fr. st. in Provence, a. d. Rhone, 23 D. I. Alarik, kon. der Westgothen, geb. omstreeks Aix-la-Chapelle, Fr. naam der st. Aken. 376, veroverde Rome 410; t to Cosenza 410. Ajaccio, hst. v. Corsica, geb.-pi. v. Napoleon I, alarm, noodgerucht; -eeren, waarschuwen 16 D. I. (Telamon; 2) zoon v. °Hens. dat er onraad'of nood is. (Russ. Am. Ajax, twee Gri. helden voor Troje: 1) zoon v. Alaska, sch.-eil., territoor v. N.-Am.; vroeger 19 is la suite — Albrecht. 20 ti la suite, in het gevolg (v. vorsten, enz.). Alberus Erasmus, le helft 16e eeuw, luth. it la tote, aan het hoofd. theoloog, schreef een Dt. Wbk. (v. Albigeois. Alba, 1) hertog v. Zie Alva; 2) st. in Opp.-1t. Albi, st. in Fra., a. d. Tarn, 14 D. I.; oudt. hst. a. d. Tanaro, 12 D. I.; 3) (kkl.) koorhemd. AlbigenIten, 1209-29 in Z.-Fra., door kruis- Albalonga (thans Albano, in de Campagna di tochten, enz. vervolgd en uitgeroeid. Roma), de moederstasl v.h. oude Rome. Albinos (Kaki, erlakken),witteNegers,menschen Alban-eezen, inboorlingen van .IC, een berg- met bleeke huid, wit haar en roode oogen. land a. d. Adr. en de Ion. Zee, behoort N. tot Albion, Gr.-Britannic (Engld. met Schl.) Turkije, ZO. tot Griekenland. Aiblas (Oud-), d. in. Z.-Holl. 1 u. NNO. v. Albany, 1) st. in. N.-Am., a.d. Hudson, 90 D. Dordrecht. (recht. I.; 2) gebergte in N.-Am.; 3) riv. in Bri. N.- Albiasserdatn, d. in Z.-Holl., 1 u. N. v. Dord- Am.; 4) (Gavin v. A., gmln. v. d. pretendent Alblasserwaard, sch.-eil, in Z.-Holl., tuss. Karel Eduard Stuart, minnares v. Alfieri. Merwede. Noord, Lek en Land van Arkel. albast, op marmer gelijkend gips. AlboIn, kon. der Lcngobarden, v. 561-73, ver- albatros, storm vogel. o verde 568 N. Italie, werd vermoord op aan- Alberdingh TKO= (Jos. Alb.), '20—'89, ge- hitsen v. zijne grain. Rosamunde, die zoo schied- en letterkundige, hgl. te Amsterdam. haren vader wreekte. Albergati Capacelli (Francesco), 1728-1804, Albrecht, 1) A. I, Dt. kon. v. 1298-1308, ver- Ital. blijspeldichter. moord door zijn neef Johann Parricida; 2) A. Albert, 1) kon. v. Saksen sedert '73, geb. '28; II, Dt. kon. v. 1438-39; 3) A. I, bijgn. de Beer, 2) A. v. Saksen-Koburg, '19—'68, prins-gemaal 1100-70, 1112 beleend met de Noordmark, van kng. Victoria v. Engld. (nit dat huwelijk stichtte toen het markgrfs. Brandenburg; A. Eduard, geb. '41, prins v. Wallis); 3) A. 4) A. I., bijgn. Achilles, 1470-86 krv. v. Bran- grf. v. Hollsthdt (Albertus Magnus),1193-1280, denburg; 5) A., 1490-1568, (laatste) groot bewonderd (en voor toovenaar uitgekreten) meester der Dt. Orde 1511, (eerste) htg. v. wijsgeer, natuur- en scheikundige; 4) Heinrich Pruisen 1525, stichtte 1544 de unvt. Konings- A., lierdichter en comp., geb. 1604 te Loben- bergen (Albertina); 6) A., bijgn. de Kloeke, stein (in Voigtland), t als organist te Konings- 1443-1500, htg. v. Saksen, stichter v. d. Al- bergen 1655, was bevriend met Sint Bach; bertinische (thans konkl.) linie; 7) A. I, 5) A. Casimir, htg. v. Saksen-Teschen, sthr. v. 1317-79, stamvader der groothertogen v. d. Or. Ned., werd 1792 verslagen bij Jemappes. Mecklenburg ; 8) A., ahtg. v. Or., geb. '17, Albertina Agnes, dtr. v. prins Fred. Hend., over won '66 de Italianen bij Custozza; 9) prins gmln. v. grr. Wm. Fred. stadhouder v. Fri. A. v. Pruisen, geb. '37; sedert '85 regdrit 41bOriUs Magnus, Zie Albert 3), van Bruns w ijk (Zie ,fobanniier); 10) 4., Si Albrechtoberge r — Alexander.

grf. v. Holl, uit het Beiersche huis, t 1404. Aldenboven, st. in Rijnpruisen ; nederlaag Albrechtsberger, geb. 1736, f 1809 te n,Weene der Franschen 1793. comp. en organist v. keizer Jozef Ii i leermees- alderman, in Engld. en Am. lid v. d. sted. raad. ter o. a. van Beethoven en Hummel. Alderney, een der Normandische eil. Albrechts-orde, eene ridderorde 1) v. Saksen, aldina, I) boek, gedrukt bij Aldus Manutius gesticht '50; 2) v. Anhalt, gesticht '36. te Venetie (1449-1515); 2) (typ.) lettersoort. Albret (Jeanne d'), moeder v. Hendrik IV, kon. Aldobrandinische bruiloft, ber. muurschil- v. Fra. (en door haar v. Navarre). dering in de boekerij v. h. Vaticaan. album, gedenkboek. Aldridge (Ira), '05—'67, als acteur ber. Neger albumine, (schk.) eiwitstof. (vooral als Othello). Albuquerque (Alfonso), geb. 1452, f te Goa 1515, ale (spr.: eel), klaar Engl. dubbelbier ; beste Port. krijgsheld, onderkon. der Port. bezittin- soort pale ale (spr.: peel-eel). (en dichter. gen in Indie (afgezet). Aleardi, '12—'78, Ital. vrijheidsman, geleerde alcade. Zie alcalde. (Mitylene op eil. Lesbos. Alekto, (fab.) eene der 3 louden. Aleseus, ca. 600 v. Chr., Gri. lierdichter uit Aleman, geb. te Sevilla 1550, t 1610 in Mexico, alcalde, Sp. dorpsrechter of schout. schrijver v. Sp. schelmenromans. Alcantara.orde, geestelijke ridderorde in Alemann.en, Dt. volksstam, in 211 optredende Spanje, gesticht 1156. a. d. Main ; werden overwonnen door Clovis, alcarrazas, poreuze aarden kruiken, om water kon. der Franken ; •Ische tongval, aan den koel te houden. Bovenrijn in het Zwarte-woud. Alcestis, (fab.) offerde zich op voor haren ge- Alembert (Jean le Rond d'), 1717-83, Parijs, maal (Admetus, kon. v. Pher.), doch werd wsk., philosoof, hoofd der encyclopedisten. door Hercules uit de Onderwereld gered. Alemtejo, Port. prov. ; hst. Evora. alchem.(alchim.)ie, goudmakerij; .1st, goud- Alencon, 1) Fr. st. a. d. Sarthe ; kantfabr.; maker, zoeker naar den Steen der wijzen. 2) Frans van A. Zie AnJou. Alcibiades, Ath. staatsman en vhr., geb. 451 Aleoeten. Zie Aleuten. v. Chr., vermoord 404 v. Chr. in Phrygie ; Aleppo in N. Syrie, 75 D. I. Aardb. was een neef v. Perikies. Alessandrla, Ital. prow. met de in 1168gestichte, Alculn, geb. 735 te York, f 804 to Tours, hoog- zeer versterkte hpl. A. a. d. Tanaro, 28 D. I. geleerd vriend en raadsman v. Karel d. Gr. aleuromantie, waarzeggerij uit meel en hoop- Alcyone, voornaamste ster der Pleiaden. jes koorn. (tsjatka, in de Beringszee. Aldebaran, ster der le grootte in den Stier. Aleuten, keten eil. van kaap Alaska tot Ham- Aldegonde (Marnix v. St.), Zie Marnix. Alexander, 1) A. de Gr., geb. 356 to Pella, aldehyde, van waterstof bevrijde alkohol. t 323 v, Chr. te Babylon, kon. v. Macedon,, 23 Alexandrie.—alibi. 24

veroverde Griekenland en Perzie. 2) A. Se- Alfons, 1) A. I, eerste kon. v. Portugal, 1139— verus, Rom. keizer v. 222-235. 3) Naam van 85. 2) A. V. kon. v. Portugal, 1438-81 ; Al- 8 Pausen beruchtste A. Borgia, 1492-1503. fonsinische verzameling wetten 1446 ; ver- 4) A. Newsky, Russ. grootvorst, held on hei- overde Tanger 1471 (A. de Afrikaan). 3) A. X. lige, versloeg 1240 de Zweden aan de Newa de sterrenkundige (Alfonsinisehe Tafelen), (A. Newsky-orde, gest. 1722). 5) Russ. tsaren : kon. v. Castilie 1252-82, door zijn zoon San- a) A. I, '01—'25, geb.4.777, weifelendtuss.Na- cho onttroond ; t 1284. 4) A. XII, kon. v. poleon I en Pruisen; heilige alliantie. 3] A. II, Spanje (zie dr.) '74—'86 ; zijn na zijnen dood geb. '18, bevrijdde de lijfeigenen '63 ; ('86) geb. zoon A. XIII, regentes diens moe- Driekeizersbond ; t '81 door aanslag der nihi- der Maria Christina (dtr. v. d. Or. ahtg. listen. A. HI, geb. '45, zoon v. d. vorige, Karel Ferdinand), geb. '58. sedert '81 tsaar. 6) A., prins v. Battenberg, alfrank, (plk.,) zweetmiddel. geb. '57, '79 gekozen vorst van Bulgarije, Alfred d. Gr., kon. v. Engld., 871-901. dankte of '86. Algarvie zuidelijkste prov. v. Portugal. Alexandrie, Egypt. st. a. d. Midd. Z., gest. 332 v. Algau, Beiersch' landsch. (Algauer Alp en). Chr. door Alex. den Gr., oudt. zetel d. geleerd- algebra, stelkunst. heid en (gelijk nog tegw.) van 't wereldver- Aigem. Staten, afgev. der 7 prov. in 't gmb. keer; '82 door de Engelschen gebombardeerd. der Vereen. Ned.(titel: Hoogmogende Heeren). Alexandropol, Russ. st. in Transcaucasia. aigen, (p1k.) fam. der cryptogarnen, 2000 soor- AlexandrUnen, versregels van G jamben, met ten (bekendste zeegras, Iersehe mos). vaste cesuur id het midden. Algeria, sedert '30 Fr. kol. in N. Afr. Alexel, 1) A. Michaelowitsj , Russ. keizer 1645-- Algiers, hst. v. Algerie (en v. h. dep. A.)53 D. I. 76, vader v. Peter d. Gr.; veroverde Siberia. Algoa-baal, ZO. kust Kaapland (Z.-Afrika). 2) A. Petrowitsj, zoon van Peter d. Gr., vijand alguacii, gerechtsdienaar in Spanje. van diens hervormingen, t 1718 in de gevan- Alhambra, „de roode" burcht, paleis der genis. Moorsche kon. in Granada ; aardb. '85. Alexis (Wilibald), pseud. Zie Hiiring. alhidade, beweegbaar vizier liniaal. Alexius Comnenus, Gri. keizer, twist met Ali, 1) A. ben Aboe Taleb, Mahomed's schoon- de Kruisvaarders ; t 1118. zoon, sedert 656 kalif, t 661. 2) A., geb. to alfenide, galv. verzilverd nieuw zilver• Tepelen 1741, pacha v. Janina, oppersthr. v. Alfieri (Vittorio, grf.), geb. 1749 te Asti, -1.'05 to Albania; vermoord '22. 3) A.-Bey, vorst der Florence, Ital. dram. dichter. Zie Alhany4). Mamelukken, sultan v. Egypte ; 1773 ge van- Aifoeren, bergvolk op de Moluksche ail., op gen genomen en t. Celebes on op de Aroe-ail. ; koppensnellers. alibi, (rcht.) aanwezigheid elders. 25 Alicante- almanak. 26

Alicante, Sp. prov. in Valencia (A.-wijn); hpl. Allegri, 1) Zie Correggio. 2) Gregorio A., A., zh., 35 D.I. (bijstering. Rom. componist v. kkl. muz., •- 1652. allinatie, 1) vervreemding ; 2) verstandsver- allegro, (muz.) levendig. (Zie Bell. AlighJeri. Zie Dante. allelodidactisch (d. i. wederkeerig) onderwijs. alignement, richtingslijn. allemande, een Dt. dans. alikrulk, een eetbaar weekdier. allemans.end, (zeew.) touw v. d. kink. aliment.atie,onderhoud; •eeren,onderhouden. Allerheiligen, R. K. feestdag (1 Nov.). — A.- alinea, nieuwe regel. baai (adk.) bij Bahia. aliquot, in een aantal bepaalde deelen gedeeld; Allerheiligste, 1) binnenst di v. d. Joodschen A.-tonen, (muz.) bijtonen. tempel. 2) Monstrans in R. K. kerken. alizarine, roode verfstof uit meekrap-wortel Allerzlelen, R. K. feestdag (2 Nov.). (A.-blauw ; A.-inkt). alliantle, verbond, bondgenootschap. — Hei- loogzouten. lige A.. heilig verbond, in '15 gesloten tuss. Alkamenes, Gri. beeldhouwer, 5e eeuw v. Chr., Rusland, Oostenrijk en Pruisen, ter beteuge- leerling v. Phidias. ling van vrijheidszin. alkanna, kleurstof voor zaif. Allier, Fr. dep. (en riv., die in de Loire valt). Alkemade, d. in Z. Hon., beoosten Leiden. — alligatie, vermenging. A. -re,kening, ketting- Cornelis v. A., 1654-1737, beoefenaar v. Ne- alligator, Amer. krokodil. [regel. derl. oudheden. allitteratie, herhaling van dezelfde letter. Alkmene, (fab.) gale v. Amphitryon ; bij Zeus allium. (p1k.) look. (v. kardinalen. mnoeder van Herakles (Hercules). allocutle, aanspraak v. d. Paus a. h. college alkohol, wijngeest ; sisch, bedwelmend ; -is. allod•iaal, vrij, niet leenroerig; -Ium, vrij mus, dronkaards-waanzin. eigendom; -11leatie, herschepping van een alkoof, immer-inham, veelal slaapplaats. leen in een vrij eigendom. alkoran. Zie koran. allonge, verlengstuk. a.-pruik, staartpruik. Allah, Arab. naam van God. • allo-paath, -pathie, -pathiseh. Het tegen- Allahabad, versterkte hst. (met 150 D. I.), der overgestelde van homeopaath, enz. Anglo-Ind. NW. prov. A. allotria, vreemdsoortige dingen. alive, laan. ( tocra at. allure, handelwijze, gedraging. alleen.handel, monopolie; .heeracher, au- toespeling. (land. Alleghany, Penns. st. met 79 D. 1. a.d.A.-riv. alluvi-aal, aangespoeld; -um, aangespoeld A.-bergen, Zie Appalachen. Alm (Rauhe of Zwab.), bergen tuss. Donau en alleporie, zinnebeeld ;.oriseh,zinnebeeldig. alma mater, hoogeschool. Neekar. allegretto, (muz.) eenigszins levendig almanak, jaarboekje, kalender. 27 Alma-Tadema altaar. 28

Alma.Tadema (Lourens), ber. schilder te Alpen, hoog gebergte in Hidden-Europa, van Londen, geb. 1836 te Dronrijp in Friesland. het RhOne-dal tot de Donau-v1akte. Be- clinch, Oostersche danseres. neden-A., Boven-A. en Zee-A., 3 Fr. dep. — Almeida, 1) Port. st., veldslagen tuss. Engel- A.-gioeien in het morgen- en avondrood. — schen en Franschen '10 en '11. 2) Francesco A.-lagers, Ital. bergtroepen. A.-roos, rho- d'A., hh. Port. veldheer, onderkon. in O.I. dodendron. — A.-viooltje, cyclamen. — A.- 1505, sneuvelde 1510. 3) A. Garrett, 1799—'54, wirtschaft, met kaasmakerij en weikuur. Port. stm. en dichter. (4 D. I. alpha, eerste letter v. h. Gri. alphabet (naar Almelo, st. in 0 verijsel, 8 u. OZO. v. Zwolle ; de twee eerste letters alpha en beta). Almen, d. in Geld. 1 u. NO. v. Zutphen. Alphen, naam v. 3 dorpen 1) in Z. Holt., Almenum, d. in Friesland, bij Harlingen. aan den Rijn, ca. 3 u. OZO. van Leiden; 2) in Almeria, versterkte hpl. der Andalusische N. Br., 4 u. ZO. v. Breda ; 3) in Geld., a. d. kustprov. A., a.d. mond der riv. A. ; 40 D.I. Maas, dicht bij Nijmegen. Almkerk, d. in N. Br., 2 u. NW. van Waalwijk. Alphen (Hieronymus v.). kinderdichter, 1746— Almnohaden, Moorsehe dynastie ; ze verdreven '03, eerst proc.-gee. bij het hof v. Utrecht, 1146 de Almoraviden uit Marokko en Spanje, toen pensionaris v. Leiden, eindelijk thesau- van waar ze 1212 verdreven werden door de rier-genl. der Unie. Castilianen, die 1273 ook Marokko veroverden, Alpheus (tegw. Alfeo), grootste riv. i.d. Pelo- en zoodoende aan de heerschappij der A. een p onne sus. (en Almeria. einde maak ten. Alpujarras, romantische dalen in Granada Almoraviden, Moorsche dynastic, veroverde alruln, (plk.) mandragora, is slaapverwekkend; 1070 Marokko 1086 Spanje. Zie .Almohaden. aan haren menschenvorm hebbenden wortel AlmqvIst, vruchtbaar' Zweedsch schrijver, geb. (galge-manneken) werd oudtijds tooverkracht 1793 te Stokholm, 1- '66 te Bremen. toegeschreven. (Duitschers. aloe, plant (en haar als genees- en kleurmid- Alrulne (Alrune), eene waarzegs ter der oude del dienend gedroogd sap). A.-hennep uit alsem, (p1k.) aftreksel van blad en bloem is zeer de bladeren v. Amer. agaven. A.-hout,wel- hitter. (Belt; hpl. Sonderburg. riekende Ind. houtsoorten. Alien, tot Sleeswijk behoorend eil. in de Kle. Alp. 1) (adk.) Zie Alm. 2) Duitsche naam voor Alster, riv. in Holstein, stort zich bij Hamburg ..nachtmerrie". in de Elbe. alpaca, 1) verzilverd nieuwzilver. 2) (drk.) alt, (muz.) stem toss. sopraan en tenor. — Al t- soort van lama of bergschaap ; hare wol ; viool; Altsleutel. daalwan vervaardigde stof. (korting. altaan, balkcfn. al part, gelijk in waarde. zonder opgeld of altaar, offerplaats. 29 Altai Amazonen. 30

Altai, ertsrijk gebergte in 0.-Azie, van de Ir- a. an., antemeridien2, v6Or den middag. tytsj tot de Amour. A.-ache volken en talen. Amadefis, 1) naam van versch. htg. v. Savoye, Altena (Land v.), hpl. Woudrichem, gedeelte zie Annunciata. 2) A. (Ferdinand Maria), big v. N.-13r. tuss. Merwede, Oude Maasje en v. Aosta, 2e noon v. Victor Emmanuel. geb. '45, Biesbosch. 29 D. I. '70 gekozen tot kon. v. Spanje, deed "73 afstand Altenburg, hut. v. Saksen-A., 8 u. Z. v. Leipzig; v. dien troon. Altensteln (Karel, vrijheer van Stein tot), geb. Amami** v. Ga1114, held der middeleeuwsche 1770 te Ansbach, t '40 te Berlijn, Pruis. mi- romans. nister '08-10 en '17-738. Amak, Deen. eil. i. d. Sond, bevolkt met nazaten Alter ego, ,tweeds ik", plaatsvervanger. v. in 1516 daar gekomene Hollanders. alteratle, verandering; 0) ontsteltenis. Amnia, myth. kon. der 0.-Gothen. alternatlef, 1) beurtelings, afwisselend. 2) keus Amalasuntha, kng. der 0.-Gothen in Italie, een van tweeen. 5'34 door haren gemaal Theobald vermoord. alterneeren, beurt urn beurt afwisselen. Arnalekleten. (bijb.) oude Arab. volksstath. alterum tantum, het dubbele. Amalfi, Ital. st. a. d. Golf v. Salerno; 5 D. I. Altesse, Hoogheid. amalgama, (schk.) verbinding v. een metaal althaea, (plk.) verzachtend middel tegen hoest. met kwikzilver; (fig.) mengelmoes. riv. in Beieren, valt bij Kelheim in Amalia, 1) A. v. Solms, gemalin van stad- den Donau. houder Frederik Hendrik. 2) Anna A., 1739-07, Altona, koopstad a. d. Elbe, grenst ann Ham- htgn. v. Saksen-Weimar, moeder v. Karel burg; 105 (met Ottensen 1'20) D. I. August. 3) Maria Frederika Auguste A., htgn. Altorf, hpl. v. h. Zwits. kanton Uri; gedkt. v. v. Saksen (mister v. kon. Johan v. Saksen). Willem Tell. (ly's graf. 1794-70. dram. schrigster (pseud. A. Heiter). Altotting, in Opper-Beieren; bedevaartpl.; Til- Amalthaea, (fab.) de geit, die Zeus (Jupiter) aluln, (schk.) zwavelzuur dubbeiinut. zoogde op 't eil. Creta. Haar bourn was Is alumine, in '27 door WOhler ontdekt, na '53 hoorn des overvloeds. in het groot uit klei voortgebracht, op zilver amandelen, (ontl.) keelklieren. gelijkend metaal. amanuensis, handreiker, helper. alumn.aat, kostschool; .us, kostleerling. amateur, li ef hebber. Alva (Ferdinand Alvarez de Toledo, hertog v.) Amathusla, Venus v. Amathus op Cyprus. 1567-73 Spaansch Landvoogd in de Neder- Annazonen. 1) (fab.) krijgshaftig yolk, enkel landen, geb. 1508, t 1582. vrouwen. 2) heldh. vrouwen te paard. 3) dames alveole, (ont1;) tandkas. in rij-kostuum. 4) A.-rivier, in Z.-Am. grootste alvieeselaklier, (ontl.) pancreas. riv. der aarde; in de A. ontlasten zich 17ri- 31 ambacht Ammi anus Maree,llinus. vieren v. d. eersten rang. 5)A.-steen, groene Amerigo Vespucci, geb. 1451 te Florence, varieteit v. veldspaath. 1512 to Sevilla, adk. reiziger, naar wien Arne- ambacht, 1) handwerk, beroep. 2) oudt. rechts- rika genoem d is. gebied onder een ambachtsheer. Amerika, het 1492 door Columbus ontdekte ambassa•de, gezantschap; -deur, gezant. vasteland v. h. W. halfrond (de Nieuwe ambe, tweetal uitgekomen nut= ers (kienspel). Wereld), 2 continenten (N. en Z. Am.) ver- amber, van potvisschen (eene snort v. walvis- bonden door Centraal of Middel-Am. schen) afkomstige, welriekende stof. 'Amerongen, d. in Utr., ca. 2 u. v. Rhenen. Amberg, st. in Beieren (Boven-Palts), 15 D. I. Amersfoort, st. in Utr., 14 D. I.; geb.-pl. v. A mblorix, vorst der Eburonen, verdedigde zijn Oldenbarve veldt, Paulus Buis en Pieter Both. land (tuss. Maas en Rijn) 55 v. (;hr. tegen a meta. voor de helft (v. winst on verlies). de Romeinen. (zuchtig. 2 ijverig. amethyst, door mangaan violet gekleurd berg- ambi.tie, 1) eerzucht. 2) ijver; -tieus, 1) eer- kristal (half-edelsteen). Amboina, voornaamst eil. der Molukken, met amenblement, huisraad. de hst. A. (drank. amlioen, opium. ambrosia, godenspijs, gelijk nektar goden- Amhara, landsch. in Abessinii,. A mbrosi-us, geb. 340 te Trier, t 397 te Milaan, atniant, asbest. kerkvader, hiss. (374-97), leerm. v. Angus- ainice. vriend ' tinus, schutspatroon v. Milaan. A•ssansche Amici (Cloy. Batt.), geb. 1786 to Modena, j-'63 bibliotheek, gesticht 1609 (zie Borromeo). te Florence, opticus en sterrenkundige. A-aansche lo rzang, Te Deum laudamus. Amiens, versterkte hpl. v. h. Fr. dep. Somme, ambulance, veldhospitaal. s,.(1. Somme; 62 D. I.; gaf zich in't laatst v. Nov. ambulant, rondtrekkend, omzwervend. '70 over a. d. Duitsc,hers onder Manteuffel. d. in Z.-Holland, 2 u. W. v. Vianen. Ammer, riv. in Beieren, ontlast zich in den Ameide, in de Ameland, eil., in '71 door een dam met bet Isar, na het A.-weer en het A.-dal vasteland v. Fri. verbonden. A..gan doorstroornd to hebbee. In het dal amelioratie, verbetering (v. d. grond). het d. Oberammergau, bekend door de Passie- Amelungen, afstammelingen van Amnia (o. a. spelen. Diderik v. Bern en diens helden). Ammers, 2 d. in Z. Holl. : 1) Groot-A., a. 0. amen, het zij zoo ! Lek, t.o. 2) Klein-A. (of A.-tol), 1 u. ZW. amend-ement. wijzigings-voorstel; weeren, v. Schoonhoven. (1 u. ZW.v. Zalt-Bomwel. Amtnerzoden. d. in Geld., 14j de Maas, ruins wijziging voorstellen op. Rom. geschsch., 40 Amer, uitwatering v. Bongo en Oude Moos .le Ammiantts Marcellinus, in 't. Boll. Diep bij Geertruidenberg, e est NV • 33 Ammon — Amstel. 34

Ammon, (fab.) afgod der Egyptenaars (Jupiter amphibiein, tweeslachtige dieren (klasse der A.) met den kop van' een ram. -'s hoornen werveldieren) leven i.'h. water en op het land. zie Ammonieten 2. amphibool, (min.) hoornblende. ammonlak, vbdg. v. 1 dl. stikstof en 3 dl. amphibrachus, (dk.) vers-maat - ‘,. waterstof; met chloorwaterstof verbindt het amphictyonen, leden v. d. Oud-Gri. bondsdag. zich tot het in Libye uit kameelmest gewon- amphimacer, (dk.) vers-maat — nen salmiak (sal ammoniacum). Amphion, (fab.) Gri. zanger. Zie %lobe. Auxmonieten,1)(bijb.) oudt. Sem. yolk a. d. Jor- Amphipolls, oudt. st . in Macedonia. Overbl. daan. 2) versteende schelpen v. weekdieren. v. A. bij Emboli. Ammonium, 1) tempel v. Jupiter Ammon in amphitheater, (tnl.) schouwplaats recht tegen- de oase der Libysche woestijn. 2) hypoth. ver- over het tooneel; (oudt.) ovaal of haifrond binding v. 1 dl. stikstof en 4 dl. waterstof. met trapswijze stijgende zitplaatsen your de amnes-tie, kwijtschelding v. straf, inz. aan stk. toeschouwers ingerichte ruimte voor de kamp- veroordeelden; -tieeren, A. verleenen aan. spelen der athleten en voor de dierenge- Amoe-Darja. Zie Amu-Darja. vechten. Amoer. Zie Amur. Amphitrite, vrouw v. Poseidon (= Neptunus). amoers. Zie amour. Amphitryon, (fab.) kon. v. Tiryns. Zijne vrouw amok, naar bloed dorstende kreet in O. 1.; Alkmene, door Zeus verleid, baarde dienten- a.-maken, in razernij moorden willen plegen. gevolge Hercules. Door Moliere kwam het Amor, (fab.) god der liefde. Amoretten, min- woord A. in zwang voor „guile gastheee. negoodjes. amphora, kruik met 2 handvatsels. . amorph, gedaanteloos, niet-gekristalliseerd. ampli-atie,uitbreiding; -ficatle, uiteenzetting. amorti-satie,schulddelging(-satiekas, schuld- ampulla, fleschje voor de gewijde olie, om ko- delgingsfonds); -seeren, te niet doen, delgen. ningen te zalven. Amos, Isr. profeet, 800 v. Chr. amput-atie, (hlk.) afzetting ; -eeren, afzet- amour, liefde; -§ maken op iem., aan iem. be- ten. wijzen van liefde geven. Amrilkals, Arab. dichter der 6e eeuw. Amoy, Chin. vrijhaven en st.; 88 D. I. Arnritsir, heil. hst. v. Pendzjab; 000 D. I. Ampere, 1) Andr6 Marie A., 4775--'36, hgl. i. d. Amadorf (Nicolaas v.), 1484-1565, een der her- physica te Parijs; naar hem wordt de elect. vormers, streng Luthersch. eenheid v. d. sterkte der stroomen A. ge- AmOaspand, lichtgeest der Parsen. noemd. 2) Zijn soon (Jean A.), 1800—'64 lid Amstel, 1) riv. in Holl., komt nit Rijn en Vecht der Acaddmie, schreef over gesch. der ltk. en ontlast zich in het U. 2) twee d. zie Amphiraus, Gri, held nit den Troj. oorlog. Nieuwer-A. en Ouder-A. 3) A. (Gtsbrecht 35 Amsteliana — Anastasius. 36

v.), Holl. edelman, vijand v. Floris V. 4) A. Anacletus, 2 pausen: A. I in het laatst der (Gozewijn v.), zijn neef, 1250 hiss. v. Utrecht. eerste eeuw. A. II. 1130-38, tegenpaus onder Aanstelland, hoogheemraadschap, omvat een Innocentius II. (de", bijnaam v. Aphrodite. gedeelte v. Z.-Holl. en v. Utrecht. Anadyomene, (fab.) de uit de zee „opduiken- Amstelveen, d. in N.-Holl. ca . 2 u. ZW. v. anaemle, bloedarmoede. (keel (leek), enz. Amsterdam. (Sittard. anagram, letterverplaatsing, b.v. drop (dorp), Amstenrade, d. in Lirnburg, ca. 2 u. ZZO. v. Anakre-on, Gri. lierdichter bit Teos, 550-478 Amsterdam, hst. der Nederlanden a. d. Amstel v. Chr.: -ontisch, in den trant v. Anakreon. en het 1J, 350 D. I.; zeehandel, kanaal naar anakrusis, (muz.) aanslag. IJmuiden, ber. diergaarde, universiteit. analekten. Zie Collectaneeen. Amu-Darja, riv. in Turan (de Oxus der Ouden). ana-logie, gelijksoortigheid, overeenkomst; amulet, talisman tegen ziekten en onheilen. -loog, gelt ksoortig. (kan. Amur, voornaamste riv. v. NO. Azie, outlast analphabet, iem. die lezen noch schrijven zich i. d. A.-Liman, die door het eil. Sacha- anal-yse, (schk.) oplossing, ontbinding; (tlk.) lin v. d. Gr. Oceaan is gescheiden. A.-land, ontleding; -yseeren. een gedeelte v. Mandzjoerie, '58 door China Anam (Annam), Achter-Ind. rijk, cijnsplichtig aan Rusland afgestaan. aan China, staat onder Fr. prot. Zie Cochin. amu-sement, vermakelijkheid,; -seeren, ver- china en Tonkin. makelijk bezighouden; -sant, vermakelijk. ananas, (plk.) eene heerlijke vrucht. amygdaline, bitter bestanddeel v. amandelen, Anapa, Russ. vest. en zh. a. 0. Zwarte Zee. perzikpitten, enz. anapaestus, (dk.) vers-maat „ amylon (amylum), zetmeel. anar-chie, regeeringloosheid; -chinch, regee- Amyot: 1) Jacques A., Fr. schrijver 1513-93. ringloos; -chist, regeeringloosheid minnende. 2) Joseph A., 1718-94, jezuiet, zendeling in anastaltica, bloedstelpende middelen. China, gaf beschrijvingen van dat land. Anastasia, 2 heiligen: 1) stierf 303 den mar- anabaptisten, wederdoopers, dwepers in de teldood (levend verbrand te Aquileja). 2) ver- 16e eeuw. Zie Heukelsz. (Jan). kleedde zich als monnik om hare kuischheid anabasis, oprukking van eene troepenmacht, te redden, en stierf 576 in een kl. te Alexandrie. b.v. v. Gm naar Perzie. Zie Xenophon. Anastasius, 1) A. 1, 491-518, Byz. keizer. 2) A. Anacharsis, een Scyth v. yore. afkomst, be- . II, 713-15, Byz. keizer en 716 in een klooster zocht uit zucht naar kennis Gri. ten tijde v. Termoord. 3) Paus A. I, 398-401, veroordeelde Solon. de Manicheen. 4) A. Grtin, pseud. v. d. dichter anachoreet, kluizenaar i. d. wdestijn. grf. Ant. Alex. van Auersperg, geb. '00 to anachronismus, abuis i. d. tijdrekening. Leibach, t '76 te Gratz. 37 anastatica -- Andreas. 38 anaStat•ca, (p1k.) roos v. Jericho (Rosa sanc- Andelst, d. in Geld., 4 u. NO. van Tiel. tae Mariae); als de verdorde stengel vochtig Anderiedy. Zie. Beckx. wordt, bloeit zij weder ; •Iscike druk, che- Andermatt, 1444 met. hoog d. i. h. Urserendal mische opfrissching van nude drukken; uitv. a. d. Gotthard. (6 D. I. Rud. Appel in Silezie. (bloedvaten. Andernach, st. a.d. Rijn, reg.-distr. Koblentz ; anastomose, (ontl.) samenvloeiing van twee Andersen (Hans Chr.), geb. '05 te Odense, t '75 Anastro (Gaspard), koopman te Antwerpen, te Kopenhagen, schreef sprookjes en romans. patroon v. Jean Jaureguy, die 1582 een aan- Anderson (Arthur), Engl. industrieel 19e eeuw, slag deed op het leven van prins Willem I. bracht geregelde stoomvaart tot stand tuss. anastrophe, verandering in de volgorde der Engld., China, Australia, Indio en Z. Am. anathema, banvloek. [woorden. Anderssen (Adolf ), prof. i.d. wiskunde te Anatolie, Morgenland, inz. Klein-Azie. Breslau ; ber. schaakspeler ; t '79. anato.mle, ontleedkunde, ontleding ; -misch, Andersson (Karel Joh.), Zw. reiziger in Afrika, ontleedkundig. (leerm. v. Pericles. t '67 ; ontdekte '59 Okawango. Anaxagoras, omstr. 450 v. Chr., Gri. wijsgeer, Andes (Cordilleras de los), meer dan 15 D. km. Anaximander, omstr. 580 v. Chr., 11g. v. Thales. lange bergketen a.d. W. kust v. Amerika anch' to sono pittore, ook ik ben een schil- (inz. Z. Am.) ; grootste bergketen der aarde. . der, een aan Correggio toegedicht gezegde. Andocides Gri. redenaar uit Athena ; t in Anchises, vader v. .,.Eneas, die hem uit het ballingschap 394 v. Chr. brandende Troje droeg. andoorn, eene sierplant. anelennitelt,ouderdom v.dienst, aantal dienst- Andorra, kleine rep. tuss. Fra. en Spanje jaren. (Zweden. (i.d. Pyrenean); 12 D.I. ; hst. A., 2 D.I. Anckarstram, moordenaar v. Gustaaf III v. A ndrada e Silva (Jose Bonifacio d'), 1763—'38, Ancona, verst. hpl. der Ital. prov. A.A., a.d. een der vn. bewerkers v. Braz. s onafhanke- Adriatische Zee ; 28 D.I. lijkheid. Ancus Martins, 4e kon. v. Rome, 638-614 v. Andrassy (Julius, grf.), geb. '23 te Zemplin, Ancyra (thans Angora), st. in N. Klein-Azie. wegens deelneming a.d. Hong. rev. ('48-9) Andalusie landsch. in Z. Spanje, doorstroomd ter dood veroordeeld, '50 begenadigd, '57 door den 'Guadalquivir. Hong., '71—'79 Or.-Hong. minister. Andamanen, Engl. eil.-groep. i.d. Golf v. Ben- Andreas, 1) apostel, broeder v. Petrus, aan (mien. (lets langzamer. een dwarskruis (A.-kruis, X) gekruisigd te andante, (rnuz.) in matige beweging ; .tino, Patras, beschermheil. der Schotten, apostel Andel, 3 d. : 1) in Gron., 1 u. v. Onderdendarn; der Russen. A.-orde (de Sch. gest. 1540 door 2') en 3). in N, Br., 1 u, v. Ileusden, kon. Jacobus V ; de Ruse,1690 door Peter den 39 Andreasberg — Angra Pequena. 40

Gr.); A.-dag, 30 Nov. 2) Hong. kon. : A. I, nen (11e eeuw), door versmelting met Norman- 1046-61 ; A. II, 1205-35; A. III, 1290-1301. disch Fransch, de Engl. taal ontstaan is. Andreasberg, st. i. h. Hartsgebergte ; 3 D.I.; angelus, R. K. gebed, de engelengroet a. d. zilvermijnen ; kanarievogels. heil. Maagd: Ave Maria (wees gegroet, Ma- Andriscus, gaf zich uit voor kleinzoon v. ria) ! Den a. luiden, 3 maal daags, mor- Philippus van Macedonie, en bewerkte eenen gens, 's middags en 's avonds. opstand, waardoor Macedonie een Rom. win- Angely (Louis), Dt. acteur en schrijver v. gewest werd. (Pyrrhus. kluchtspelen, 1787—'35. Andromache, (fob.) vrouw v. Hektor, later v. Angeren, d. in Geld., ca. 2 u. 0. v. Elst. Andromeda, (fab.) dtr. v.d. Ethio. kon. Ce- Angerlo, d. in Geld., ca. 1 u. Z. v. Doesburg. pheus en Cassiopeja, prijsgegeven aan eenen Angerman-land (spr.; ong-),Zw.landsch.,door- Drool, doch door Perseus bevrijd. Later 5 stroomd door de A.•elf (A.-riv.). (D. I. sterrenbeelden. Angers, hpl. v. h. Fr. dep. Maine-Loire ; 56 anekdote, koddig verhaaltje. Anglesey, Engl. eil. i. d. Iersche Zee. anem-ograaf,-ometer,-oskoopmerktuigen Anglicaansch, v. de A. (Episcopale of Hong-) om richting en kracht v. d. wind to meten. kerk, d. i. de Engl. Staatskerk. (Engl. anemoon, eene gifplant ; de Kamts,jadalen anglicIsme, wound ofuitdrukking eigenaardig vergiftigen hunne pijlen er mee. angllseeren, 1) verengelschen; 2) kortstaarten-. anerolde, duos-barometer. Angloindlsch, het A. rijk, al de bezittingen aneurisme, (hlk.) slagadergezwel. v. Groot-Britannic in O.I. Angela v. Brescia, 1511-40, stichtte de nonnen. Angola, Port. bezitting a. d. kust v. Neder- orde der Ursulinen. Guinea, 1641=48 Hollandsch. Angelen, Thur. volksstam, verhuisde in 't Angora, Tu. st. in Klein-Azie (het oude An- begin onzer jaartelling naar het tegenw. cyra), 40 D. I., in het wilajet A., vermaard Sleeswijk. Zie Angelsaksen. (gest. 1530. door dieren met lang zijachtig haar(A.-katten, Angeliken,congregatie v. Augustijner nonnen., enz. ; inz. A.-geiten of kanneelgeiten met A.- Angelsaksen (Angelen, Jutten en Saksen), wol, waarvan kemelshaar, kemelsgaren). staken in de Se eeuw, onder Hengist en Hor- Angostura, rivier-engte v. d. Orinoco ; daar- sa, naar Britannic over, dat ze onderwierpen. aan st. A. (Ciudad Bolivar), hst. v. Guyana. De Angelsakslsche heptarchle: 4 konink- A.-boom met den geneeskrachtigen A.-bast. rijken, werden door Egbert v. Wessex (d. i. Angouleme, 1) hpl. v. h. Fr. dep. Charente, Westsaksen) vereenigd tot een konkr.(Angila, a. d. Charente ; 29 D. I. 2) A. (Louis Antoine, Engeland). Angelsaksische taal, waaruit, htg. v.), zoon v. Karel X, geb. 1775, -I- '44. na de verovering v. Engld. door de Noorman- Agra Pequena, boat a. d. ZW. lust v.

41 Anguilla—Anna. 42

Atrika. In '83 werd Lilderitz (een Bremer) Anna, 1) moeder der heil. Maagd (Annadag eigenaar van het omliggende land, dat in '84 26 Juli). (fab.) zuster v. Dido, na haren onder protectoraat v. h. Dt. rijk werd gesteld dood vereerd als waternimf. 3) kng. v. Gr.- (Liideritzland). (met een zoutmeer. Britannia en Ierland 1702-14. geb. 1664. Anguilla (Slangen-eil.), Engl. eil. in W. I., 1) 1162-1522, dtr. v. kon. Lod. XI v. Fra., na Angus. Zie Forfar. diens dood regentes 1483-91 voor den mj. Anhalt, Dt. htgd. ; hst. Dessau. Karel VIII. 5) A. v. Or., 1601-66, dtr. v. kon. Anholt, Deen. eil. i. h. Kattegat. Filips III v. Spanje, gmin. v. Lod. XIII, kon. anhydriet, watervrij gips. v. Fra., na diens dood 1643 tot 1661 (onder aniline, aanvankelijk onder de destillatie-prod. leiding v. Mazarin) regentes voor haren zoon van nail (d. i. indigo) aangetroffen, tegw. Lod. XIV. 6) Moeder A., krvt. v. Saksen, dtr. meestal uit steenkolenteer getrokkene orga- v. kon. Christiaan III v. Dnm.,1532-85, 7)A. nische basis, die met oxydeerende middelen Amalia, Zie Amalla I. 8) A. Boleyn, 2e gmln. prachtige (doch niet lang standhoudende) v. kon. Hendrik VIII v. Engld.. moeder v. kleuren levert. Elizabeth ; geb. 1507, onthoofd 1536. 9) A. v. anim-aal,dierlijk; -e, Z.Amer. hars v. d. sprink- Cleef. 4e gmln. v. Hendrik VIII, weldra van haanboom; -eeren, aansporen opwekken, hem gescheiden, t 1557. 10) A. Iwanowna, aanvuren ; toenemen; -ositeit, verbittering; keizerin v. Rusland 1730-40, liet de regee- -us, geest, neiging (-us injuriandi, opzet om ring over aan gunstelingen (Biron, Oster- te beleedigen). mann). 11) A. Karlowna(nicht der vorige). Anjer, st. op Java, aan str. Soenda ; leed '83 wierp zich 1740 op als regentes, werd 1741 door de uitbarsting v. Krakatau. verdreven (toen Elizabeth Petrowna keizerin Anjou, 1) oud landsch. in ZW. Fra. (= dep. werd); t 1746 als gevangene to Cholmogory. Maine-Loire). 2) Frans v. Alencon. htg. v. A., 12) A. Komnena, 1083-1148, dtr. v.d. Gri. hr. v. Hendrik III v. Fra. 1581-83 Heer der keize• Alexius I, schreef diens levensbeschrij- Ned. 3) Filips v. A., klzn. v. Lodewijk XIV v. ving. 13) A. Louise (Annelise). 1677-1745, Fra., na 1700 kon. v. Spanje. apothekersdtr., gmln. v. vorst Leopold I v. anker, 1) voehtmaat (45 ft.). 2) ijzeren houvast Anhalt. 14) A. van Buren, le gmln. v. prins in muren ; do. voor schepen in den bodem Willem I. 15) A. v. Saksen, 2e do. 16) A. van vaarwaters. 3) zinnebeeld der hoop. v. Brunswijk-Luneburg, dtr. v. George II v. 4) regulator in uurwerken. 5) stuk ijzer a. d. Engld., gmln. v. sthr. Willem IV, regentes pool v. een magneet. (Weesp. voor Willem V., t 1759. 17) A. Paulowna, Ankeveen, d. in N. Holl., ruim 1 u. ZO. v. lgermootIr mrsotiendevr. vR. uksolann. d aukylose, gewrichtsvergroeiing. gilmleimn. 57ii- 43 Annaland — Anteros. 44

Annaland (St.-), d. in Zeel., 2 u. v. Tholen. hpl. v. b. Beier. reg.-distr. Mittelfranken; 14 D. annalen, jaarboeken. I.; geb.-pl. der dichters Uz, Cronegk, Platen. annaline, fijngemalen ongebrand gips. Anselmus, sedert 1093 abiss. v. Canterbury, Annam. Zie Anam. geb. 1033 te Aosta, ± 1109 te Canterbury. Anna-parochie (St.-), d. in Friesland, 1 u. Ansgarius, de heil. (gedenkdag 3 Feb.), „Apos- NO. v. Berlikum. tel. v. h. Noorden', geb. 801 in. Picardie; 831 Anna-ter-Aluiden (St.-), d. in Zeel., ruim 1 u. hiss. v. Hamburg; 847 abiss. v. Bremen, daar NW. v. Slums. als abiss. t 863. Annecy, st. in Savoye, 12 D. I., zetel v. biss. ansjovis. eene soort van sardijn. annex, bijbehoorend; -eeren, aanhechten. Ansio (Reinier), 1625-69, Nederl. dichter, atm*: a. eurrentis, v. h. loopende ,jaar; a. woonde sedert 1649 in Italie. praesentis, v. dit jaar; a. praeteriti,v.h. Anson (Lord), 1697-1762, Bri. adm. en zeeheld; vorige ,jaar. rein om de wereld 1740-44. anniversarien, jaarlijksche plechtigheden. Antaeus, (fab.) zoos v. Poseidon en Gaea, een anno, in het jaar; a Domini, in het jaar des reus; werd door Herakles gewurgd. Heeren; a inundi, in het jaar der wereld. antagon-ismus,tegenstand;-Ist,tegenstander. Anno, de heil., abiss. v. Keulen 1056-75; Dt. Antakia, st. in Az. Turkije; '22 aardbeving; rijksbesi.uurder voor Hendrik IV. ru'inen v. Antiochie. (de Perzen 387 v. Chr. annon-ce, aankondiging, bekendmaking; -cee- Antalkidas, Sport. nauarch. Vrede v. A. met ren, aankondigen, bekendmaken. Antares, ster der le grootte i. d. Schorpioen. annufteit, jaarlijksche lijfrente. Antarktische pool, Zuidpool. annulleeren, te niet doen. ante, v(56r, vroeger dan; a. Chr(istum),v66r Annunciata.orde, 1) Orde v.Maria-I3oodschap, Christus; a. meridiem, v66r den middag. Ital. ridderorde, 1640 gest. door Amadefis VI, -cedent, vroeger geval; ■ dateeren, van een htg. van Savoye. 2) nonnen-orde, gest. 1360, vroegeren dan den werkelijken datum voor- opgeheven 1789. zien; -diluvlaansch, van your den Zondvloed, anodyn, pijnstillend; -a, pijnstillende middelen; (fig.) cloodouderwetsch. a.-droppels, Hoffmann's droppels. (tigheid. antemetica, (gnk.) middelen tegen braking. anom-aal, onregelmatig; -alle, onrege1ma- antennen, (ins.) voelhorens, voelsprieten. anon-lem, naamloos, ongenoemd; -ymiteit, Antenor, Troj. held, verried Troje, stichtte naamloosheid; -ymus, ongenoemde (rnrv. Padua. (greep van achteren. anorganiseh, (schk.) niet-organisch. [-ymi). antepenultima, (tlk.) de derde letter of letter- anorthiet, eene soort veldspaath. Anteros, (fab.) god der wederliefde, wreker v. Ansbach of Anspaeh (eertijds Onoltzbach), d. versmade liefde. Zie Eros. 45 anthelmintica Antiparos. 46 anthelmIntlea, (gnk.) middelen tegen wormen. antilegomena,.kanonieke boeken, die niet al- anthologle, gemeen als echt erkend zijn. (non. anithr-aceen, stof uit koolteer, om alizarine, Antilibanon, Syrisch gebergte, 0. v. d. Liba- enz., te maken; glanskool, oudste Antiiien , groep eil. in W. I. tuss. N. en Z. steenkoolsoort; -ax, (141k.) karbonkel. Am., bestaat uit de Groote A. (Cuba, Ja- anthro•polatrie, menschenvergoding; -polle- maica. Haiti en Portorico) en de Kle. A. ten, fossiele overbl. v. mens. lichamen; spo- Antilochus, (fab.) zoon v Nestor, en vriend logic, leer v. d. menschen natuur; .pophaag, v. Patroclus en Achilles. enschen-eter. antilope, herkauwend zoogdier; tot deze fam. anti. tegen. behooren ook gems en gazelle. (Chr. andbarbarus, bestrijder v. barbarismen. Antimachus, Gri. episch dichter 5e eeuw v. Antibes, Fr. st. a. d. Midd. Z. (oudt. Antipolis). antimonium, een zilverwit metaal (spies- antiebam-bre, wachtkamer; -breeren, wach- glans); tech. verbindingen met loud (druk- ten om toegelaten te worden. letters) en met tin (Britannia metaal). antichresis, verpanding v. h. vruchtgebruik. antinom-te, tegenstrijdigheid;-Istischestld, antichrist, bestrijder v. Christus' kerk. tuss. de eerste hervormers over de geldigheid anticip•atie, vooruitlooping (bij vooruit); der Tien Geboden. peeren, vooruit loopen. (voor hersenlijders. Antinous, lieveling v. keizer Hadrianus, was Anticyra, eene pl. in Phocis, geneeskrachtig een schoon jongeling, verdronk zich in den antidotum, tegengif. Nijl anno 130, en werd door standbeeldenver- antiek, 1) lit de oudheid: 2) ouderwetsch. heerlijkt. 2) naar A. genoemd sterrenbeeldi. Antigone, ;fab.) dtr. door Oedipus verwekt bij d. 'Melkweg. (door Sbleucus Nikator. zijne eigene moeder Iokasta. Antiochig, oudt. hst. v. Syrie, gest. 300 v. Chr. Antigonus, ) A. Cyklops, veldheer v. Alex. Antiochus, drie Gri. kon. v. Syrie (dyn. der d. Gr., verlf‘ef zich 306 v. Chr. tot .,kon. v. Seleuciden): 1) A. de Gr. (A. III), 223-187 v. Azie", verloo) 301 v. Chr. rijk en leven in den Chr. werd door de Rom. verslagen en gedood. slag bij Ipsos -iegen Kassander. 2) A. Gonatas, Zijn zoon 2) A. IV Epiphanes,175-164 v. Chr., 276-240 v. Chr., klnz. van kon. v. Macedonia. van wiens juk de Joden bevrijd werden-door 3) A. Doson, 221-221 v. Chr., neef v. kon. v. de Maccabeen. 3) A. XIII Asiaticus, 65 v. Chr. Macedonia. 4) aatste kon. uit het huis der van zijn rijk beroofd door Ponapejus. Maccabeen, 49-27 v. Chr. Antiope, (fab.) moeder v. Amphion. Antigua, sedert 1618 Engl., eil. in W. I., 1493 Antloqula, st. in Columbia (Z. Am.); 15 D. I. ontdekt door Columbus. Antiparos, een der Cycladen, t. o. Faros; bar. antikritiek, bestrijd ng van eene beoordeeling. druipsteengrot. 47 Antipater anurie. 48

Antipater, Macedonisch veldheer; na den dood 4) A. Ulrik, prins w. Brunswijk, gml. v. Anna v. Alex. den Gr. rijksbestuurder; f .318 v. Chr. regentes v. Rusland (Zie Anna Karlowna); antipathie, tegenzin, weerzin. ± 1'776. (ter v. Pass Pius IX. Antiphanes, Gri. blijspeldichter; t 406 v. Chr. Antonelli, te Rome, kardinaal en minis- Antiphilus, Gri. schilder; tijdgenoot v. Apelles. Antonides (Joh. A. v. d. Goes), 1647-84, Ne- Antiphon, Attisch redenaar; 480-411 v. Chr. derl. dichter. antiphonle, (kkl.) beurtzang. Antonina, lichtzinnige vrouw v. Belisarius. antipodes, tegenvoeters. Antoninus, twee Rom. keizers 1) A. Pius, Antipolls. Zie Antibes. 138-161 ; 2) A. de Philosoof Marcus antiqu-a, Lat. drukletter; -ar(-arius),1) ken- Aurelius), aangenomen zoos, schoonzoon en ner v, oudheden, 2) kpm. in oudheden, 3) kpm. opvolger v.d. vorige, 161-180 ; schreef i h. in oude boeken; - itelten, oudheden. Gri. zelfbetrachtingen. antirevolutionair,tegen omwenteling gekant. Antonius, 1) Marcus A., aanhanger v. Ce- antlell, tweeschaduwigen (tuss. de keerkringen). sar, Rom. drieman (met Octavianus en Le- antisem-let, vijand der Joden; -inset', den pidus) ; na 42 v. Chr. Brutus en Cassius over- Joden vijandig. Zie Sem. wonnen te hebben, decide hij met Ociavianus antisept-lath, rottingwerend; -lea, rotting- het Rom. rijk ; door dezen later IA Actium werende middelen. Zie Lister. overwonnen (31 v. Chr.) doodde hij z,ch zelven antispasmodica, krampstillende middelen. in Egypte (30 v. Chr.) ; hij was de minnaar Antisthenes, uit Athene, stichter der hond- van Cleopatra. 2) De heil. A., sit Thebe, sche wijsbegeerte; leerling van Socrates, leer- kluizenaar i.d. Egypt. woestijn ; t 156 (17 Jan.), meester v. Diogenes, 5e eeuw v. Chr. ruim 100 jaren oud ; werd in de lle eeuw antistrophe, tegenstrophe. aangeroepen als helper tegen to kwaadaar- antithesis, tegenstelling. dige ziekte het A.-vuur. 3) re heil. A. be- antitrinitariers, bestrijders v. d. leer der Drie- schermheil. v. Padua, 1195-3221. 4) A.-orde, eenheid. (Porto d' Ansis. 1095 gest. monnik-orde. Annum, oudt. haven v. Rome; tegw. badpl. antonomasie, verwisseling van soorten Antomarehl (Francesco), 1780—'33, lijfarts v. eigennamen. Napoleon I op St.-Helena. Antrim, Iersch grfs., prow. rster; 200 mijl ver Anton, 1) A. van Bourbon, kon. v. Navarre in zee de Reuzendam (Gisnt's Causeway). 1548-62, gehuwd met Jeanne d'Albret. 2) A. Antwerpen, hpl. der Bag. prov. A. a.d. Clemens Theodoor, kon. van Saksen '27--'36, Schelde • zh. ; stb. v. Ru3ens ; 170 D.I. 3) A. Ulrik, 1633 —1714, htg. v. Brunswijk, Anubia, (fab.) Egypt. got met een hondekop. eerst (1685) mederegent, sedert 1704 alleen. anurie, (gnk.) belemmering v.d. urine-loozing. 4l Anville apostasie. 50

Anville (J. B. B. d'), 1697-178e, ber. geo. en Pandemos, godin der zinnelijke liefde). vervaardiger v. landkaarten te Parijs. alohthen, (gnk.) spruw. Anytus, Gri. redr., mede-beschuldiger v. Socra- Apia, hst. der Samos-eil. aorta, (ontl.) grootste slagader. [tes. a piacere, naar believen, naar welgevallen. Aosta, 1) hpl. met 8 D.I. v. h. district A. der Apicius (M. Gabius), Rom. lekkerbek ; tgn. v. Ital. prov. Turijn. 2) Zie Amadeits 2. Augustus en Tiberius. A. P. 1) Amst. peil ; 2) a. p., anno passato. Apis, heil. stier der nude Egyptenaars. Apachen, roofzuchtige Indianen in N. Am. aplum, (plk.) eppe. (weifeling. apagogisch bewkis, de onmogelijkheid v. h. aplomb, loodrechte stand ; (fig.) met —, zonder tegendeel als bewijs aangenomen. Apocalypse, (bijb.) Openbaring v. Johannes. apana•ge, aan niet-regeerende vorstelijke per- apocrlef, twijfelachtig; -e boeken, niet-kano- sonen toegelegd jaargeld ; .geeren, een nieke boeken v.d. Bijbel. jaargeld toeleggen aan. apodictlsch, onwederlegbaar. (maan. a part, 1) afzonderWk ; 2) ter zijde. apegaeum, verste afstand der aarde v.d. apathie, lusteloosheid. Apollinarls, 1) A. de Oude, 4e eeuw, schreef Apeldoorn, d. in Geld. a.d. Grift ; 5 u. N. v. bijb. treurspelen te Laodicea ; 2) zijn zoon Arnhem. Zie Loo. A. de Jonge, stichtte de chrl. sekte der Apol- Apelles uit Kolophon, ber. Gri. schilder, geb. linaristen, die spoedig weer verdween; 3) A.- 325 v. Chr. ; gunsteling v. Alex d. Gr. bery bij Remagen; 4) A.-bron bij Neuenahr. ApennUnen, hoofdgebergte v. Italie. Apollo, (fab.) Gri. god des lichts, der genees- Apenrade, st. in Sleeswijk a.d. Oostzee. kunst, der voorspelling, aanvoerder der Mu- apergu, overzicht. zen (A. v. Belvedere, standbeeld i. h. vaticaan). a peso, bij het gewicht. Apollonius, 1) A. v. Perga, Gri. wiskundige ; a peu pres, kegelsnede. 2), A. v. Rhodus, Gri. dichter; de a perso, per stuk. „Argonautica . 3) A. v. Tralles, Gri. beeld- aphellmn, verste afstand eener planeet v.d. houwer ; „Stier v. Farnese.". 4) A. v. Tyana, zon ; tegenstelling v. perihelium (dichtste toovenaar, tgn. v. Chr. nabijheid eener planeet bij de zon). apolo-geet, schrijver ter verdediging v. d. aphoris.men, korte spreuken ; .tisch, spreuk- waarheid der christelijke leer ; -gie, 1) ver- achtig. (dite. dediging, 2) verontschuldiging. aphrodisla, oudt.Gri. feesten ter eere v. Aphro- apophthegms, kernspreuk. Aphrodite, „de uit zeeschuim geborene", (fab.) apophysls, uitwas. Gri. godin v. schoonheid en liefde (de Rom. apopleale, beroerte. Venus) ; (A. Urania, godin der reine liefde ; apost-asie, afvalligheid (v, h. geloef ); -aat, 51 apostel — Apronius. 52

afvallige (Julianus Apostata, Rom. keizer, Appenzell, Zwits. kanton, bestaat uit 2 dee- 361-63, werd weder heiden). len : 1) 't katholieke A. Innerrhoden, 13 D.I., apostel, (bijb.) jongere v. Chr.; A.-broeders, hp). A. ; 2) 't protestantsche A. Ausserrhoden, chrl. sekte 13e en 14e eeuw (stichter : Gerard 52 D.I., hpl. Herisau. Segarelli, 1300 verbrand ; opper-a.: Dolcina, appetijt, eetlust ; -elijk, smakelijk. 1309 verbrand); A.-verdeeling, R. K. feest- Appianus, Rom. geschsch. (in de Gri. taal) uit dag (15 Juli), verdeeling v. d. wereld onder Alexandrie; 2e eeuw. (1 U. v. Delfzijl. de apostelen. Appingadam. st . a. h. Damsterdiep in Gron., aposteem, etterzweer. Appische weg (via Appia), van Rome naar a posteriori, van achteren beschouwd ; na- Capua, begonnen door Appius Claudius Cae- derhand; tegensteliing van a priori, eer men cue. 312 v. Chr. er iets van weet ; van te voren. applau-disseeren,methandgekla.p toejuichen; apostolisch, in den geest der apostelen ; A.- -dissement, toej uiching met handgeklap ; -5, Symbolum, in de 5e eeuw vastgestelde arti- goeclkeu ring. (wending,. kelen des geloofs; A-e zetel, Pauselijke Stoel; applicatie, 1) toepassing ; 2) toediening, aan- A-e Majesteit, titel der Hong. kon. (en Or. applicatuur, (moo.) vingerzetting. keizers). appoint, (van wisselbrieven :) stuk, nommer. apostro-phe,(tlk.) of kappings-teeken ';-phee- Apponyi, 1) Anton Georg, graaf A., 1751—'17 ; ren. van een woord 66n of meer letters af- stichter v. d. Apponyische bibliotheek te kappen, en dat aanduiden door een Presburg. 2) Zijn zoon Georg, graaf A., geb. apotheose, verheerlijking, vergoding. '03, Hong. staatsman. Appallachen, Indianenstarn 0. v. d. Missis- appositie, (tlk.). een substantief, dat een ander sippi; naar hen gen. bergke ten, zie Alleghany. substantief verduidelijkt. (stellen. apparaat, al de hulpmiddelen en werktuigen. appreci-atie, opprijsstelling; -eeren, op prijs appartement, twee of meer kamers als ge- appre-t (appre-tuur), laatste bewerking (glan- deelte van e,en huts ; (fig.) karner. zen, enz.) van gewevene stoffen; -teeren, de appel, (mil.) afroeping v. d. namen ; (rcht.) laatste hand leggen aan. hooger beroep; -leeren, (rcht.) eene uit- a p probatie, goedkeuring. spraak aan het oordeel eenerhoogere rechts- approches, loopgraven in zigzag. (dering. macht onderwerpen ; -Janet', soortnaam. approximatief, begrootenderwijze; bij bena- Appeltnan,Nederl.landschapschilder,1640--86. a prima vista, op het eerste gezicht. Appelscha, d. in Fri., 2 u. O. v. Oldeberkoop. a priori. Zie a posteriori. • Appeltern, d. in Geld., ZO. bij Druten. Apronins (Lucius), Rom. veldheer i. d. Neder appendix, aanhangsel. landen, n. Chr. door de Friezen verslagen. 53 a propos — Arany. 54 a propos, wat ik zeggen - van, over. Aquila, 1) Ital. st. I. d. Abruzzen; 14 D. I.; 1703 apsiden, uiteinden der as v. d. dichtste nabij- aardb. 2) bekeerling v. Paulus. 3) A. v. Pon- heid en den versten afstand der zor.. tius, bouwmeester te Rome onder Hadrianus, apsis, (bwk.) halfronde overwulfde outaarnis. vertaalde het O. T. in 't Gri. 4) Kasper A., apteren, (ins.) vleugelloozen. vriend van Luther. (woest door Attila. Apulejus (Lucius), Rom. schrijver, 125 n. Chr.; Aquileja, st. in Illyrie a. d. Adr. Zee; 452 ver- 't meest bekend is zijn werk „de gouden Ezel" Aquitante, Rom. prov. in Gallic tuss. Pyre- (de gesch. v. Amor en Psyche). neen en Garonne, hpl. Toulouse; onder Lode- ZO. deel v. Italie. wijk den Vrome konkr., later htgd. Apure, riv. in Venezuela (prov. A., hpl. San arabeske, (bwk.) lofwerk v. dooreengestreng el- Fernando), valt links in den Orinoco. de figuren v. planten, dieren en menschen. apyrexie, (gnk.) koortsvrije tijd. Arab-le, grootste sch.-eil. tuss. A frika en AzM; aqua, water. 5 mn. bew. (Arabieren, die Arabisch spreken). Aquae, oud-Rom. naam v. badplaatsen, b.v. -ische (onze gewone);cijfers; -ische gum; -ische A., de bpl. Baden bij Weemen; A. Aureliae, • Golf = Roode Zee. Baden-Baden, enz. Arachne, (fab.) kunstvaardige, door Minerva aquaeduct, waterleiding over gewelfde bogen. in eene spin‘veranderde weefster; (fig.) spin aqua fortis, sterkwater. (Fr. araignde.) aquamarkj n, (min.) geringe snort beryl (groen- Arad, hpl. met 36 D. I. (a. d. Morns) v. h. Hong. o f blauwachtig). (verf. comitaat A. square', 1) waterverf, 2) teekening in water- araeometer, vochtweger. aquarium, met water gevuld bekken om water- Arago (Dominique Francois), geb. 1786 bij Per- dieren of waterplanten (aquatilien) in levee pignan, t '53 te Parijs, ber. natuur- en sterren- te houden. Tegenstelling terrarium, voor kundige, schreef o. a. „astronomic populaire". kruipende landdieren en planten. Aragon (Aragonie), Sp. landsch. (et. konkr.), Aquarius, -Waterman (een der teekens v. d. hpl. Saragossa; 1469 (Ferdinand v. A. trouwt Dierenriem). met Isabella) vereenigd met Castilie. aquatinta, kopergravure door overbrenging. Aragua, („Lusthof v. Am.") ,prov. v. Venezuela. aqua Toff'ana, een langzaam werkend vergif, arak, brandewijn uit rijst of palmsap. • uitgevonden laatste helft 17e eeuw te Paler- Aral (Meer v.), 67 D. vierk. met. gr . steppenmeer mo door de gifmengster Toffana. O. v. de Kaspische Zee. aqua vitae. brandewijn. Aranjuez, st. met 12 D. I. a. d. Taag, ZZO. Aquaviva (Claudio), 1581-1615, vierde gen]. v. Madrid; konkl. zomerpaleis. der Jezuleten, reorganiseerde de orde. Arany (Janos), '17—'82, Hong. heldendichter. Ararat—Ar elatisch. 56

Zijn zoom, Laszio A., geb. '44 heeft Shake- 413-399 v. Chr. 3) vhr. v. Mithridates d. Gr. speare vertaald. 4) Gri. wijsgeer, leermeester van Socrates. Ararat, hoogste berg in Armenia, op welken Archenholtz (Johan Wilhelm v.), 1745—'12; Noach's ark landde. (Chili. schroef Gesell. v. d. oorlog. Araucanen, oorlogzuchtige Indianenstam in Archias (Aulus Licinius), 100 v. Chr., Rom. araucaria, (plk.) Z.Amer. dennen. dichter, vriend v. Cicero. Arbela (thans Erbil), Assyr. st. bij Gaugamela, Archldamia, hh. dtr. v. d. Spart. kon. Cleo- waar Alex. d. Gr. 331 v. Chr. Darius overwon. nymus, werd 235 v. Chr. i. d. kerker geworgd. arbi-ter, scheidsrechter, scheidsman; -trage, Archidamus, versch. Spart. koningen. 1) scheidsrechterlijke uitspra.ak, 2) (kph.) be- archief, 1) verzam. v. oorkonden; 2) bewaarpl. rekening hoe voordeeligst te remitteeren. daarvan. Arbues, 1441--85, Sp. inquisiteur te Saragossa, archiepiscop-aat, 1) aartsbisdom, 2) waardig- om zijne verregaande wreedheid vermoord. held v. abiss.; -us, abiss. (v. Chr. arbuse, watermeloen. Archilochos, Gri. dichter uit Paros, 7e eeuw arbutus, aardbezieboom. 'archimandrlet, opper•abt in Gri. kloosters. Arc (Jeanne d'). Zie Jeanne. Archime-des, 287-212 v. Chr., ber. wis- en arcade, bogengang. natuurkundige te Syracuse; -dische schroef, Area-die, landsch. i. h. midden v. d. Pelopon- schroef zonder einde. nesus, bewoond door herders (vandaar Land archipel, eilanden-zee. v. h. idyllische leven, enz., -disch, landelijk archltekt, 4) bouwkundige, 2) bouwmeester; eenvoudig) ; thans nomarchie A. met 140 D. I.; -onisch, bouwkunstig; -uur, botmkunst. Arcadlus I, 0. Rom. keizer 395-408. Zie Theo- archltraar, op de pilaren rustende onderbalk. areanum, geheimmiddel. [dosius. archivaris, bewaarder v. h. archief. Arcen, d. in Lbg. a. d. Maas, 2 u. v. Venlo. archon (mrv. archonten), hoogste ambtenaar Arcesilaus, 316-241 v. Chr., Gri. wijsgeer, der republiek Athene, enz. stichtte de sceptische school. Arcis-sur-Aube, Fr. st.; veldslag archaelsmen, verouderde taalvorrnen en uit- Arcole, d. bij Verona, ovw. v. Bonaparte op drukkingen. de Oostenrijkers 1796. archaeologic, oudheidkunde. Ardiche, riv. in Fra., valt in de Rhone. Archangel, voorname zh. a. d. Russ. N. kust, Ardenn-en (-erwoud), boschrijk gebergte nabij den mond v. d. Dwina; 20 D. I.; hpl. v. tuss. Maas en Moezel. (vlakte-ruimte. h. gouvt. A. ar-e, vlaktemaat (= 100 vierk. met.) ; .eaal, Archelaus, 1) afstammeling v. Herakles, stam- Arelatisch koninkrijk, i. d. midd.-eeuw. het vader v. Alex. d. Gr. 2) kon. v. Macedoni a , Burgundische rijk, hst. Arles. 57 Aremberg - Aristides. 58

Aremberg, oudt. htgd. (of grfs.) tuss. Gulik waker van Io, werd gedood door Hermes en Keulen. (ronne. (Mercurius). A.-fazanten, met oogvormige Aremorlea, oudt. Gall. kust v. Seine tot Ga- vlekken op de veeren. arena, strijdperk i. h. amphitheater. Argyle, 1) Archibald, markies v. A., Sch. edel- areopagus, hoogste gerechtshof i. h. nude man, hoofd der puriteinen, 1661 onthoofd. Athene, i. h. nieuwe Griekenland, ens. 2) Zijn noon Archibald, bestreed Jacobus II, Arequipa, st. in Peru a. d. Stille Zee.; '82 ver- nam dl. a. d. aanslag v. Monmouth, werd 1685 overd door Chili. onthoofd. 3) George John Douglas Campbell, Ares, (fab.) Gri. oorlogsgod (Rom. Mars). htg. v. A., Engl. stm., vader v. d. markies Arethusa, (fab.) mute v. h. herdersdicht; ver- v. Lorne (een schoonzoon v. kng. Victoria): anderde op Sicilie in eene bron. aria, zangstuk. Areus, kon. van Sparta, sneuvelde 266 v. Chr. Arladne, (fab.) dtr. v. Minos, die door den bij Corinthe tegen de Macedoniers. A.-draad Theseus uit het Labyrint hielp, op Arezzo (oudt. Aretium), geb.-pl. v. Petrarca, Naxos door hem verlaten werd, en later Il D. I., hpl. v. d. Ital. prov. A. in Toskane. Dionysos (d. i. Bacchus) huwde. Armand (Aime), geb. 1755 te Leipzig, '03 te Arianen, (kkl.) aanhangers van Arius. Londen; uitv. v. d. A.-lamp. Arlers, volkeren v. d. Arischen (d. i. Indo- Argens (markies d'), 1704-71, Fr. schijver, germaanschen) stem. vriend v. Fred. den Gr. Arles, (strk.) Ram, i. d. Dierenriem. argentaan, nieuw-zilver. Arimaspen, oorlogzuchtige eenoogen (een fa- Argentljnsche republiek, Z. A.m er. bond staat b elachtig yolk). (v. Chr. (14 republieken, de Vereen. Staten v. La Arlon. Gri. dichter uit Lesbos, omstreeks 600 Plata), hst. Buenos Ayres. Arlosto (Ludovico), geb. 1474 te Reggio, t 1533 Argo, 1) schip waarmee de Argonauten onder te Ferrara, dichter v. Orlando Furioso, enz. Jason naar Kolchis voeren, om het gulden- Arlovistus, aanvoerder der Sueven, 58 v. Chr. vlies te halen ; 2) sterrenbeeld a. d. Z. hemel ; uit Gallie verdreven door Julius Cesar. . 3) eil. in den Nijl. Aristaeus, (fab.) uitv. v. d. bijenteelt; patroon Argos, 1) Zie Argun. 2) oudt. hpl. v.h. Pelp. v. herders en jagers, vader v. Actaeon. landsch. Argolis; de Argolische zeeboezem Aristarehos, 1) A. v. Samos, Gri. strk. om- thans Golf v. Nauplia. streeks 270 v. Chr. 2) A. v. Samothracie, Gri. argot, dieventaal, koeterwaalsch. criticus op de gedichten v. Humerus ; 150 v. argument, bewijsgrond ;.atle,bewijsvoering ; Chr. ; stierf vrijwillig den hongerdood. .eeren, bewijsgronden aanvoeren. Aristides, de Rechtvaardige, Ath. staatsman, Argus, (fab.) de honderd oogen hebbende be- *treed 4V0 v. chr. bij Marathon, werd 483 tot 59 Aristippos — Arnault. 60

480 v. Chr. verbannen, screed 479 v. Chr.als Arkwright (Richard) j' 1792, uitv. v. eene aanvoerder bij Plataeae, stichtte 476 v. Chr. betere spinmolen. de Ath.' hegemonie, 'stied arm 468 v. Chr. Arlberg, bergtop tuss. Tirol en Vorarlberg; Aristippos, Gri. wijsgeer, leerling v. Socrates. de A.-spoorweg '84 geopend ; A.-tunnel. (Cyreneische school). Arles, Fr. st. a.d. Rhone ; 28 D.I. Aristobulus, 1) A. 1„Toodsch kon. uit het huts Arlincourt (Victor, vicomte d'), 1789—'56, Fr. der Maccabeen, 100 v. Chr. zijn kleinzoon rotnanschrijver en dichter. A. II, Joodsch kon. 69-49 v. Chr., zat 63-56 Arit (Ferdinand), geb. '12 bij Teplitz, ± '87 te v. Chr. gevangen te Rome. Weenen ; ber. oogarts en gnk. schrijver. aristocr-aat, lid of aanhanger der -atle(d. i. Armach, hpl. met 12 D.I. v. h. Iersche grfs. regeering door de aanzienlijken ; ook aan- A. in Ulster. zienlijke stand) ; -atisch, aanzienlijk. armada (oorlogsvloot), inz. die, welke Filips Aristodemus, kon. v. Messenie, offerde zijne II v. Spanje 1588 uitzond tegen Engld. dtr. op voor het vaderland, 730 v. Chr. Armenia, in Voor-Azie, splitst zich in Russ., Aristogiton, vermoordde (met Harrnodius) den Peru. en Tu. A. ; Arrnenters de bevolking. Ath. tiran Hipparchos. Arminianen. Zie Retnonstranten. Aristophanes, Gri. blijspeldichter, omstreeks Armlnius, 1) A. (of Herman), geb. 17 v. Chr., 400 v. Chr. ; bestreed de wijsgeeren. ± 21 n. Chr., vorst der Cherusken, bevrijder Arlstoteles, Gri. wijsgeer, geb. 384 v. Chr. te v. Duitschland, versloeg-de Romeinen order Stagira (de Stagiriet), ± 322 v. Chr. te Chal- Varus in het Teutoburger woud, 9 n. Chr. cis, 11g. v. Plato, leerm. v. Alex.. d. Gr., (nat. gedkt. aldaar, begonne,n '35, onthuld '75). stichtte de Peripatetische, school te Athene. 2) Jacob A.. geb. 1560 te Oudewater, t 1609 Aristoxenus, wijsgeer uit Tarente, leerling y. als theo. prof. te Leiden ; verwierp de leer arithmetica, rekenkunde. [Aristoteles. der praedestinatie. Zie Gomarus. Arius, ketter in de 4e eeuw, t 336. Armstrong (Sir Wm. George), geb. 1810 te New- Arizona, territorium der Vereen. Staten v. castle, Engl. ingenieur, uity. v. h. A.-geschut. N. Am., N. v. Mexico. Arnaud, 1) F. Th. M. d'A., Fr. schrijver en Arkansas, 1) N. Amer. Uniestaat, 803 D.I.; hst. dichter, 1718—'05. 2) Jacq. Leroy de St.-A., Little Rock. 2) riv. mondend i. d. Mississippi. Fr. vht. in den Brim-oorlog ; ± '55. Arkel (Huts v.), oud-adellijk geslacht in Hol- Arnauld (Ant.), hoofd der Jansenisten in Fra., land, eerst door Albrecht v. Ileieren gefnuikt, geb. 1612, vluchtte, 1679 naar de Ned., ± 1694 toen door grf. Willem VI ten onder gebracht. bij Luik. Arkona, NO. kaap v. h. eil. Arnault (Ant. Vine.), Fr. treurspeldichter, Arktiscbe pool, Noordpool. 1766—'34. 61 Arne arsis. 62

Arse (Thom. Augustin), Engl. comp.1710-78; Arpino (oudt. Arpinum), st. met 12 D.I. van hem o.a. Rule Britannia. (burg. in Napels, geb.-pl. v. Cicero, Marius en Arnemulden, st. in Zeel., 1 u. O. v. Middel- Agrippa. (Engl. Arneth, wader en zoon, beiden Or. geschsch. Arrakan, landsch. in Achter-Indict, sedert '26 Arnhem, hpl. v. Geld. a.d. Rijn ; 42 D.1. ; in de arrangement, schikking. nabijheid Invalidenhuis 13ronbeek. Arras (Roll. Atrecht), verst. st . in het Fr.dep. arniea, geneeskrachtige plant. Pas de Calais, a.d. Scarpe ; 28 D.I. Arnim, 1) H. G. v. A., vhr. in den 30-j. oorlog. a rrendator, pachter. 2) G. Abr. v. A., Pruis. veldm. 1651-1734. arrest, 1) rechterlijke uitspraak ; 2) gerechte- 3) Achim v. A., 1781—'31, Dt. romanschrijver lijk beslag; 3) gevangenisstraf; -ant, ge (zijne vrouw, Bettina Brentano, bekend door vangene; -teeren, 1) gevangen nemen, 2) be- „GOthe's briefwisseling met eon kind"). slag leggen op, 3) vaststellen. 4) Harry v. A., '72—'74 Dt. zaakgelastigde te arrha, handgeld. Parijs, '76 wegens landverraad bij verstek Arrhidaeus, halve br. v. Alex. den Gr. vt)roordeeld, t '81 te Nizza. Arria, hh. Romeinsche, vrouw v. d. 42 n. Chr. Arno, onbevaarbare riv. in Italie. door keizer Claudius ter dood veroordeelden Arnold v. Brescia, hervormer in de 12e eeuw, Paetus, wondde zich doodelijk met eeden bestreed *s Pausen wereldlijk ward op dolk, dien zij Coen uit de wond trok en aan verlangen v. Pans Adriaan IV to Rome'' ter haren man overhandigde met de woorden: dood gebracht 1155. Paetus, het doet geen zeer ! Arnoud, 3e grf. v. Ho11., t 993. Arrianus (Flavius) uit Nicomedie, Gri. gesch- Arnould (J. Fr.), Fr. tooneeldichter, t 1795. sch., le eeuw n. Chr. Arnstadt,hpl. v. Schwartzburg-Sondershausen; arrlere: en-, achteruit ; -garde, achterhoede 11 D.I. -pensee, bijbedoeling. Arnulf, 1) Oostfrankisch kon. 887, Dt. keizer arrogant, aanmatigend. (district. 896, t 899 te Regensburg. 2) A. v. Metz, biss. arrondissement, gedeelte van een dep. of en heil., t 641, was, als grootvader v. Pepijn arrowroot, pijlwortelmeel. (paardenmelk. v. Herstal, sty. der Karolingers. (Guinea. area, Kalmuksche brandewijn, bereid uit zure Aroe.eilanden, in de Banda-zee, Z. v. Nieuw- Arsakieden, konkl. dynastie der Parthen. 256 Arolsen, hst. v. Waldeck, a.d. Aar, 2500 I. v. Chr. tot 226 n. Chr., ten val gebracht door aroma, specerijgeur ; geurig. arsenaal, tuighuis. [de Sassanieden. Arpad, Hong. htg., stamvader der Arpaden, arsenieum, een vergif, pop. rattenkruit. de konkl. dynastie, die 1000-1301 regeerde. arsis, klerntoonhebbende lettergreep tegen- arpeggio, (muz.) braking v. een akkoord. overgesteld aan thesis (17.- toondaling). 63 arsjin — Arundel. 64 arsjin, Russ. el, ca. 3 kwart meter. grf. Lodewijk I v. Vlaanderen, en werd 1345 Arta, st. in Turkije, a.d. riv. A. ; nederlaag der vermoord. 2) Zijn zoon Filips v. A. stond 1381 Grieken '22. op tegen grf. Lodewijk, sneuvelde 1382. Artabazus, twee Perz. vhr... 1) onder Xerxes, arthritis, jicht. vluchtte bij Plataeae, 479 v. Chr.; 2) onder Arthur, 1) zie Artus. 2) Chester Allan A.,'80 Darius Codomannus, streed bij Arbelategen vice-pres. der Vereen. Staten v. N. Am., word Alex. den Gr., 331 v. Chr. (Z. v. Eriwan. door Garfield's dood '81 Pres. tot '85; t '86. Artaxata, oudt. hst. v. Gri.-Armenie ; ruinen articu-latie, 1) geleding, 2) duidelijke uit- Artaxerxes, Perz. koningen 1) A. I Longi- spraak; -leeren, 1) geleed maken, 2) duide- manus, zoon v. Xerxes, 465-425 v. Chr. 2) A. lijk uitspreken. II Mnemon, 404-362 v. Chr. 3) A. III Ochos artillerie, geschut; -park, verzam. v. geschut. (zoon v. A. II), 362-339 v. Chr., bedwong artisjok, distelachtige plant (de jonge sten- Egypte. 4) A. (Ardesjier Babegan), 226-240 gels en bladeren als groente). n. Chr., stichter v. h. Middelperz. rijk en artist, kunstenaar, kunstbeoefenaar; -iek, voor v.d. dynastie der Sassanieden. (door of van) de kunst. Artedi, Zw. natuurkundige, 1704-34, verdronk artium liberallum magister, meester in de in eene der grachten v. Amst. vrije kunsten (zoowel als: doctor in de wis- Artemidorus, 1) geo. uit Ephese, ca. 100 v. en natuurkunde). Chr. 2) droom-uitlegger uit Ephese, woonde artocarpus, 1) broodvrucht, 2) broodboom. te Rome onder Hadrianus. Artois, oudt. Fr. grfs.; hpl. Arras. Artemis, (fab.) Gri. godin. Zie Diana. Artdt, 1) Joseph A., ber. violist te Parijs, Artimisia, 1) kng. v. Halikarnas, trok met '15—'45. 2) Zijne nicht Desiree A., ber. opera- Xerxes naar Griekenland (slag bij Salamis). zangeres, geb. to Pals '35. 2) kng. v. Carie, 352-350 v. Chr., stichtte Artus, valgens de legende kon. der Britten haren gml. Mausolos (kon. 377-353 v. Chr.) (Arthur t 542), middelpunt van de zgn. Ar- een praalgraf (Mausoleilm).:3) (plk.) soort thur-legenden, of romans van de ridders der van bijvoet. (Perz. oorlog 480 v. Chr. Tafelronde. Artemisium, N. punt van Euboea; zeeslag i. d. Aruba, een der Kle. Antillen, W. v. Curacao. Artemon, ketter te Rome, in 230, verwierp de Arundel, 1) Engl. havenst. en kasteel in Sus- godheid van Christus. sex. 2) Thomas, grf. v. A. en Surrey, Engl. arterie, (onti.) slagader. (eerst gebruikt is. kvr., verwierf 1627 de Marmerkronijk (zijnde Artesische put, naar Artois, w"aar de A. het al de gedkt. in Parisch marmer, op Paros op- Artevelde, 1) Jacob v. A., volksmenner, bier- gegraven door zijn klzn., chronologisch ge- brnuwer to Gent, bestreed den Fr. gecinden rangschikt, betreffende al de voorna,amste go- 65 Arvaalsche — asphyxie. 66

beurtenissen van Gri. v. 1582 tot 264 v. Chr. Askalon, oudt. st. der Filistijnen in Palestina, Het 4.-Genootschap gest. '49. a. d. Midd. Z. (stichtte Albalonga. Arvaalsche broeders, bij de oude Romeinen Askanius, (Gri. fab.) noon v. 2Eneas uit Trope, offerpriesters om een goeden oogst van veld- Askielpladen, nakomelingen van Asklepios, .vruchten te krijgen. stichtten tempels, welker priestess de gnk. Arvigarus, volgens de legende kon. der Britten, uitoefenden. schonk aan Jozef v. Arimathea een stuk grond Asklepiades, 1) Gri. geneesheer te Rome, 100 om er het evangelie te prediken (31 n. Chr.) v. Chr. 2) Gri. dichter v. elegieen. asa, foetida, (pha.) duivelsdrek. asklepias, (p1k.) zijdeplant. (ApeIles. asbest, bergvlas. Asklepiodoros, ber. Gri. schilder, tgn. van ascarieden, ingewandswormen.. (vroom. Askleplos, (Gri. fab. _-.--_-. Rom. "Esculapius), asc-eet, vrome boetedoener; -etisch, streng- soon v. Apollo, was god der gnk., werd ge- ascendenten, voorzaten. dood door Zeus; A. wordt afgebeeld met eenen Ascension, (sedert '16 Engl.) eil. in den Atl. staf, om welken zich eene slang kronkelt. 0., in 1508 (op Hemelvaartsdag) ontdekt door Asklopium, aan A. gewijde tempel (ins. die Tristan d'Acunha. (uit Delft. te Epidaurus, waar A. als kind was gevonden). Ascii- (P. Jz. v.), 16e eeuw, landschapschilder Asklepiaden, feesten ter eere van A. Aschaffenburg, st. in Beieren a. d. Main; 12 Asmodi, (bijb.) naam van een duivel, die ins. D. I.; overwinning der Pruisen in '66. het huwelijksgeluk verwoest. Aschbach (Jos.), '01—'82, Dt. geschiedschrijver. Asmus. Zie Claudius (Matthias). Aschersieben, st. in de Pruis. prov. Saksen, Asow. Zie a. d. Eine; 22 D. I. Aspasia, schoone verstandige vrouw uit Milete; ascii, schaduwloozen. vriendin en tweede gade v. Perikles. Ascoli, twee Ital. steden, 1) in de Marken, 24 aspecten, standen der planeten in den Dieren 7, D. I. 2) in Napels, 6 D. I. (nen. riem ten opzichte van elkander (in de waar- Ascott, heidevlakte bij Windsor; ber. wedren- zeggerij uit de sterren „huizen" genoemd). Asega, oudt. rechter in Fri.; A-boek, verzam. Asperen, stadje in Z. Holl., ruim 1 u. NO. v. Friesche wetten 13e-15e eeuw. Gorinchem. Asele, hpl. v. Z. Lapland. Aspern, d. bij Weenen; hier 21 (en bij Essling Asen, (Noordsche fab.) Odin's in Asgard tro- 22) Mei '09 overwinning door ahtg. Karel nend godengeslacht (vr. Asinnen). bevochten op Napoleon. Ashanti, oorlogzuchtig negerrijk in Opper- asphalt, aardpek; bitumineuze kalk voor pla- Guinea; 1 millioen inw. (Ashantijnen); oor- vleisel, ens. A.-meer Doode Zee, logen met Engid. asphyxie, stikking; schijndood. 3 Aspinwall asteriscus. 68

Aspinwall, st. op de landengte v. Panama; assimi-latie, gelijkmaking; -leeren, gelijk- uitgangspunt v. d. Panama-spoorweg. maken. aspir-ant, clinger, gegadigde; .atie, 1) keel- Assing (Ludmilla), '27—'80, Dt. schrijfster, gaf klank, 2) hoop op iets, 3) streven (trachten) de werken van haren oom Varnhagen von naar iets; .ator, luchtzuiger, werktuig om Ease in het licht. (river. een luchtstroom over iets been te brengen. Assiniboine, riv. in N. Am., mondt in de Rea- aspic, kle. giftige slang (beet ongeneeslijk). assisen. zittingen der rechtbank v. gezworenen. Aspromonte, Calabreesche bergketen; gevan- Assisi, 1) st. in timbrie, geb.-pl. v. 2)Francis- genneming van Garibaldi door Pallavicini. cus v. A., 1182-1226, stichter v. d. Francis- Aspropotamo (oudt. Achelous), riv. in Gri. caner-orde, 1228 gecanoniseerd. Assam, oudt. konkr., DU prov. v. Bri.-Indie. assisten-t. helper; -tie. hulp. Assassijnen, Mah. sekte 12e--13e eeuw; ieder Assmanshausen, d. in de Rijngau (distr. Wies- lid was verplicht elken moord te volbrengen baden). Assmanshauser (wijn). dien hem door hun opperhoofd (den „Dude v. d. associ-atie, aaneensluiting, vennootschap; -é, Berg") geboden werd. (1775—'41. vennoot, compagnon; -eeren (zich), eene Assche (Henri v.), landsch.-schilder te Brussel vennootschap (compagnieschap) aangaan. Asschenberg (Hermanus), Nederl. pun tdichter, assonant, gelijkluidende klank. 1726-92. assortiment, 1) goederen-voorraad; 2) stel. Asselijn, schilder (landsch. en gevechten) te Assuan, st. in Z. Egypte, a. d. Nip, die bij A. Antwerpen, 1610-54; schreef „broederschap bevaarbaar vvordt. [(Z. Am.). der schilderkunst". Assuncion (Assumption), hst. v. Paraguay Asselt, d. in Lbg., ca. 1 u. NNO. v. Roermond. Assur, noon van Sem, stichtte Ninive. Assen, 1) hpl. der prov. Drente, ruim 7 D. I. Assurantie, verzekering. (dichtbij het Sterrenbosch). 2) Jan Walter v. Assyrig. oudt. een rijk in Voor-Azie, hst. Ni- A., schilder en graveur, geb. 1471. nive: het werd 606 v. Chr. verdeeld tuss. A ssendelft. d. in N. Holl., 2 u. v. Haarlem. Perzen en Nleden. assessor, 1) (in rechtbanken :) bijzitter; 2) (in Astarte, (fab.) kng. des hemels, opperste godin gemeente-besturen:) wethouder. der Syriii, rs, PhenicliIrs en Karthagers. Assignto. verdrag v. 1713, waarbij aan Engld. Asten, d. in N. Br., ca. 4 u. v. Eindhoven. het monopolie werd verleend om slaven in aster, (plk.) sterrebloem. de Sp. kolonien in te voeren. asteriscus, stervormig verwijzingsteeken ("); assignaten, papiergeld der Fr. rev. v. 1789 -oleden, kleine sterren (wereldbollen) tuss. (waardeloos). Mars en Jupiter. De vier grootste (eerst ont- assignatie, (kph.) orderbriefje tot betaling. dekte) zijn Ceres, Pallas, Juno, Vesta. 69 asthenie — Athenaeus. 70 asthenie, uitgeputheid v. krachten. Atahualpa, laatste Inca v. Peru, verraderlijk asthm-a, aamborstigheid; watisch,aamborstig. vermoord door Pizarro. Asti, st. in de Ital. prov. Alessandria, a.d. Ta- ster der le grootte i.d. Adelaar. naro ; muskaatwijn. Atalante, (Gri. fah?) 1) dtr. v. Jasus en Kly- Astor (Joh. Jac.), geb. 1763 te Walldorff bij mene. 2) dtr. v. Schoeneus, ward door Aphro- Heidelberg, t '48 te Nieuw York, rijk geworden dite veranderd in een leeuw. koopman.A.-huis, te Walldorf, opvoedings- atavismus, zich eerst bij latere nakomelingen gesticht ; A.-bibliotheek, te Nieuw York. vertoonende overeenkomst met voorouders. Astorga (Emmanuel d'), geb. 1681 te Palermo, Ate. verderf brengende Gri. godin. t 1736 bij Praag ; comp. v. kerkmuz. (inz. het atelier, werkplaats (inz. v. schilders, enz.). „Stabat Mater"). (Kaspische Zee. atellanen (of Oscische spelen), oudt. Rom. Astrabad, ongezonde Peri; st. O.hoek der kluchtspelen. Astraea, (Gri. fab.) godin der gerechtigheid. a tempo, (muz.) in dezelfde maat als vroeger. Astrakan, hpl. met 50 D.I. v.h. O.Russ. gouvt. atermoyement, (rcht.) uitstel v. betaling. A., op een eil. in de Wolga. Ath, Belg. st. in Henegouwen, a.d. Dender ; astro•lablum, werktuig om de hoogte der 9 D.I. sterren te meten ; •latrie, sterrendienst, ster- Athalia, afgodische kng. van Juda 884-878 v. ren-aanbidding -logle, sterrenwichelarij, Chr., door den hoogepriester Jojada v.d. waarzeggerij uit de sterren ; .Ioog, sterren- troon gestooten ten voordeele v.haren klein- wichelaar ; .nomie, sterrenkunde ; .noom, zoon Joas (878-838 v. Chr.) Zie II Kon. 11 en sterrenkundige. Racine's treurspel. Asturie, vorstendom ter N. kust v. Spanje, hst. Athanasius de Gr., kerkvader, biss. v. Alex- Oviedo. Prins v. A., Spaansche kroonprins. andrie, „wader der orthodoxie". voornaamste Astyages, 593-59 v. Chr., laatste kon. v. Me- bestrijder v.d. Arianen, 298-373. die, afgezet door Cyrus. Athapasca, riv. in Bri. N.Am., ontspringt in Astyanax, zoon v. Hektor en Andromache ; de Rocky Mountains en ontlast zich in het gedood door de Grieken. A.-meer. (volger v. Alarik. Asuncion. Zie Assuncion, Athaulf, kon. der 'Westgothen (410-15), op- aryl, toevluchts-oord. Recht v. A. athe•ismus, loochening van het bestaan Gods ; asymptoot, rechte lijn, die aanhoudend eene -1st, godloochenaar; -istisch, godloochenend. kromme nadert, zonder die ooit te raken. athenaeum, 1) tempel v. godin Athena asyndeton, (tlk.) volzin waaruit verbindings- Rom. Minerva). 2) inrichting voor hooger woorden zijn weggelaten. onderwijs. (denaar, 200 n. Chr. Atacama, woestijn in Chili en Bolivia. Atikenseus uit Naukratis in Egypte, Gri, no - 71 Athenagoras - 72

Athenagoras, chrl. wijsgeer, 2e eeuw. guur als drager. 4) (ontl.) halswervel, die het Athenais, onder den naam van Eudoxia gmln. hoofd draagt. 5) verzam. landen hemelkaar- v. keizer Theodosius. ten, of geographische kaarten in 't algemeen. Athene, 1) Gri. godin, Zie Minerva. 2) hst. 6) glanzig glad weefsel, meestal van zijde. v. Attika en middelpunt der Oud Gri. be- atmo•sfeer, dampkring; -sferisch, door lucht- schaving ; thans hst. v.h. konkr. Griekenland, drukking in beweging gebracht. (omsluitend. met 100 D.I. en unvt. (Tiberius. Atol, ringvormig koraal-eil. een binnenwater Athenodorus, stoIcijnsch wijsgeer, leerm. v. atoom, stofdeeltj e. Atherstone (Edwin), 1788—'72, Engl. dichter atout, (spl.) troef. (,Fall of Niniveh"). Atowal, een der Sandwich-eil. ; veilige reede. ath•leet, oudt. Gri. vuistvechters en worste- atramentum, 1) zwarte kleurstof ; 2) steen der laars ; .letisch, forsch gespierd, forsch ge- wijzen. (v. Darie. bouwd. Atrato, riv. in Z. Am., stort zich in de Golf Athlone, st. in lerland, a.d. Shannon ; in 1691 Atrebaten, Gall. yolk, dat tegen Cesar streed; bedwongen door v. Rheede Ginckel, die daar- hunne hst. was Atrebata, (thans Arras). voor den titel grf. v. A. ontving. Atrecht. Zie Arras. Athos, Z. voorgebergte v.h. sch.-eil. Chalcis. Atreus, vader v.d. Atrieden (d.i. Agamemnon (H)agion Oros, de heil. berg met de A.kl. en Menelaos), zoon v. Pelops, kon. v. Myce- Atjeh, hst. v.h. vroeger Maleische sultanaat A. nae, werd vermoord door Aegisthus. Op Sumatra ; sedert '72 met de Nederlanden atrium, vn. vertrek van een woonhuis der oude in oorlog, en in naam Nederl. Rom. ; atria cordis, voorkamers v.h. hart. Atkinson (Th. W.), 1799—'61, ber. Engl. rei- atrop.a, eene gifplant (A. Belladonna, dolle ziger in N.Az0 en landsch.-schilder. kers); -Ine, een alkaloide, dient in de oog- Atlanta, hst. v. Georgia met 37 D.I. heelkunde ter verwijding v.d. oogappel. Atlanten, mrv. v. Atlas 1. atrophic, verlies v. krachten. Atlantis, fabelachtig eil., had W. v.d.Hercu- Atropos, (Gri. fab.) eene der 3 schikgodinnen, les-zuilen gelegen, doch was door den Oceaan sneed der menschen levensdraad af. verzwolgen. om de bewoners voor hunne zon- Atsjin. Zie Atjeh. (dan de secretaris. den to straffen. (van Amerika. attaché, bij een gezantschap minder in rang Atlantische Oceaan,scheidt Europa en Afrika Attalus, 3 koningen v. Pergamus 1) A. I, 209 Atlas, 1) (mrv. Atlanten) fabelachtige reus v. Chr. hoofd v.h. Aetolisch verbond, ± 107 ale hemeldrager. 2) hooggebergte in NW. v. Chr. 2) A. II, 159-138 v. Chr. 3) A. III, Afrika, waarin de reus A. veranderd word -I- 133 v. Chr., had de Rom. benoemd tot erfge- door het Medusahoofd. 3) (bwk.) mannenfi- namen. 4) eerst door Alarik, later weder door 73 attaque — auctor. 74

Athaulf verheven tot keizer v.h. Westersch sty. der kon. v. Lydie. 3) coon v. kon.Cresus, Rom. rijk, doch beide keeren weder afgezet. op de jacht bij ongeluk gedood door Adrastus. attaque, aanval. Atzteken. 'Lie Azteken. attentaat, misdadige aanslag. Aube, Fr. riv., die zich in de Seine ontlast attentie, aandacht, oplettendheid. en Karen naam geeft aan een dep. Atterbotp(Peter Dan. Am.), 1790—'55 Zweedsch Amber (D. F.), 1782—'71, Fr. opera-componist dichter en schrijver. (Enns. („Muette de Portici", „Fra Diavolo", enz.). Attersee, vischrijk meer in Oostenrijk ob der Aubert (J. L.. abbe), Fr. fabeldichter, 1731—'14. attest, getuigschrift. Aubigne' (Theod. Agr. d'), 1550-1630, Fr. stm. attestatie de vita, schriftelijke authentieke en geschsch., vriend van Hendrik IV, en verklaring dat iemand in leven is. grootvader v. Mad. de Maintenon. Atti-ca, oudt. tot Athene beh. landsch. (tkains Aubry de Montdidler, Fr. ridder, werd 1371 met Boeotie eene nomarchie); -sch, van(uit, vermoord door Robert Macaire, die deswege betreffende)Attica;•cismus,Attisch taaleigen. veroordeeld werd om met den hond van A. Atticus (Titus Pomponius), 109-32 v. Chr., d. M. to vechten, en door dezen overwonnen Rom. geleerde, vriend v. Cicero. werd. Toen deze historie in Weimar ten too- Attila, 1) kon. der Hunnen, 433-452, heet in neele gebracht werd, nam Gothe deswege zijn het Nibelungenlied ,Etzel", wordt ook ge- ontslag als directeur v.d. schouwburg. noernd ,Geesel Gods". 2) huzarenrok. Auburn, st. met 17 D. I. in den staat Nieuw Attisch. "Zie in Attica. York; staatsgevangenis. attitude, lichaarnshouding. Aubusson (Pierre d'), Fr. ridder, 1476 groot- Attius, 1) A. Naevius, vogelwichelaar onder meester der orde v. St. Jan, verloste 1480 den Rom. kon. Tarquinius den Oude. 2) Lu- Rhodus v. d. Turken, t 1503. cius A., Rom. treurspeldichter 170-94 v. Chr. a. u. c. = anno urbis conditae (d. i. in het Attock, Engl. vest. a.d. Indus, t.o. de uitwa- jaar na de stichting v. d. stad Rome). tering v.d. Kaboel; is de sleutel v. Indie. Auch, Fr. st. a. d. Gers; 14 D. I. attorney, Engl. procureur ; A. General, pro- Auckland, hst. v. Nieuw-Zeeland. cureur voor de belangen der Kroon. Aucklands-ellanden, eene eil.-groep Z. v. attractle, aantrekking. Nieuw-Zeeland; ontdekt '06 door Briston. attrappoo, valstrik of val ; .eeren, betrappen. an contraire, integendeel. attribuut, kenteeken. all courant de, volkomen bekend met. Atys, (fab.) 1) lieveling der godin Cybele, werd auctie, openbare veiling (verkooping) v. roe- na zijnen dood door haar in een pijnboom rende goederen. veranderd, coon v. Herahles, werd de auctor, aanrichteri a, waterialis, volvoerder 7S Audaeus Augusta. 76

v. h. bedrijf; a, intellectualis, aanzetter tot delingen vermoord. Zijn broeder 3) Rudolf v. eene handeling. A., 1795—'66, herhaalde malen minister. Audaeus, een Mesopotamier, die verbannen 4) Alfred v. A., br. der 2 vorigen, 1797—'70,in werd, omdat hij aan de geestelijken hunne '40 Pruis. minister v. binnenlandsche zaken. ondeugden verweet; t 370. au fait de, bekend met. (t Aude, riv. in Z. Ira., ontspringt in de Pyre- Auffenberg(Jos.,vrijheer v.),Dt. tooneeldichter, neen, geeft haren naam aan een dep., en ont. Aufsess (Hans, vrijheer, v.) '01—'72, stichter v. last zich in de Midd. Z. h. Germ. museum to Neurenberg. (pair. Audenaerde (Robert v.), 1663-1717, hist.-schil- Augereau (P. Fr. Ch.), 1757—'16, Fr. genl., later der en graveur to Gent. (partijsn hooren. Augias, (Gri. fab.) kon. van Elis; Hercules audiatur et altera pars, men moat de beide reinigde zijn runderstal, en doodde hem wagons audientie, gehoor (toelating ten gehoore). zijne ondankbaarheid. A.-stal, (fig.) vuile auditeur, openbaar aanklager bij het mil. ge- rommel. (dichter. rechtshof. (toehoorders. Angier (G. V. Emile), gab. '20, Fr. blijspel- auditorium, 1) gehoorzaal. 2) gehoor, al de augiet, (min.) schitterende steen, donkergroen, Audouin (Jean Victor), 1;97—'41, Fr. zoedoog; sam. als hoornblende, anders gekristalliseerd. bar. werk over de gelede dieren. Augsburg, a. d. Lech, 65 D. I., hpl. v. h. Beier- Audubon (John James), ± -51, beroemd vogel- sche district Schwaben. A.-sche Confessie, op kenner; schreef „Birds of America" en „Or- den Rijksdag to A. 1530 door de Protestan- nithological Biography". ten overhandigd. A.-sche Godsdienstvrede Auerbach (Btrthold), gab. '12 to Nordstetten. 1555. enz. (vogelen. t '82 to Cannes. schreef „Schwartzwalder angler. Rom. waarzegger uit de vlucht der Dorfge,,,tichten", enz. August. keurvorsten van Saksen, A. I. 1553-86. suer-haan (Lat. Tetrao urogallus), grootst A. II (de Sterke), 1694-1733; ook kon. v. Polen Eur. boschhoen; -os (Lat. Bos urns), wilde 1697-1706 (ongelukkige oorlogen tegen Karel buffel, thans uitgestorven, leefde in de oud- XII v. Zweden) en [709 op den troon hersteld, Germaansche wouden. t 1733. Zijn zoon A. III, krv. v. Saksen en Auersperg (Anton, Alex. grf. v.). Zie Anus- kon. van Polen 1733-63. tasius Griin. (slag 14 Oct. '06. Augusta, 1) prinses van Saksen-Weimar, gab. Auerstiidt, d. in de Pruis. prov. Saksen; veld- gehuwd '29 met prins Wilhelm v. Pruisen, Auerswald, 1) Hans Jacob v. A., 1757-'3:3, Pruis. die '61 bon. v. Pruisen, '71 keizer v. Duitsch- strn., vader van 2) Hans Adolf Erdmann v. land werd. 2) hst. v. d. N. Amer. staat Maine A., 1792—'48, lid der nat. vergaderingte Frank- 12 D. I. 3) st. in den N. Amer. staat Georgia, fort, 1:aet Lichnowsky daar door de opstan- a. d. Savannah; 25 D. I. ri7 au gustales - auspex.

Itugustales, Rom. priesters, door keizer Au- au porteur, (kph.) aan toonder. (1364. gustus benoeind voor den dienst der huisgoden. Auray, st. in het Fr. dep. Morbihan; veldslag Augustenburg, vlek op het Sleeswijksche eil. Aurelianus, Rom. keizer 270-275, versterkte Alsen, vroeger residentie der hertogen v. Rome, versloeg de Gothen, zegevierde over Holstein-Sonderburg. Zenobia, t door sluipmoord. Augustine, hst. v. d. N. Amer. staat Florida Aurelius (Victor), Rom. geschsch., 4e eeuw. (wordt het Amerikaansche Nizza genoemd). Aureng-'Leb, grootmogol v. Hindostan 1658- Augustinus, de heilige, kerkvader, geb. 354 te 1707. Tagaste, werd 387 Christen, t 432 als hiss. Aureolus (M. Acilius), Rom. tegenkeizer (tegen v. Hippo Regius. (Bergum. Gallienus), door Claudius II overwonnen Augustinusga, d. in Fri., ca. 3 u. NO. v. aureool, lichtkrans. L(26I-267). Augustowo, hst. der Poolsche prov. A. aan Aurich, st. in 0. Fri.• in de nabijheid de „Up- de Netta, 10 D. I. Het kanaal van A. verbindt stalla-boom", waar de' Friezen oudt. hunne de Netta met de Njemen. volksvergaderingen hielden. Augustulus (Romulus), laatste keizer v. h. Aurillac, Fr. st. in Auvergne, 10 D. I. W. Rom. rijk, werd in 476 afgezet door Odoa- Aurindules, volgens nude Holl. kronieken kon. cer, worst der Herulen. v. Fn., Wiltenburg en Holl., was gehuwd Augustus, 1) Oogstmaand, 8e maand des jaars, met eene reuzin. A. genoemd ter eere van 2) A., geb. 63 v. Chr. auripiginent. Zie operinent. to Rome, t 14 n. Chr. te Nola, neef en aan- Aurora, (Rom. fab.) godin v. h. morgenrood; genomen noon (en erfgenaarn) van Julius Cesar, (fig.) dageraad. (beste. le driemanschap met Antonius en Lepidus 43 Ausbruch, inz. bij de Hong. wijnen, het aller- v. Chr.; door de overwinning op Antonius bij auscultatie, (gnk.) onderzoek met het bloote Actium 31 v. Chr. alleenheerscher, en van nog of met de stetoskoop naar den toestand 27 v. Chr. of Rom. keizer Cajus Julius Caesar van het inwendige der burst. (percussie, dito Octavianus A. onderzoek door to kloppen op de borstkas). aula, gehoorzaal eener hoogeschool. a uso, (kph). zooals het gebruik is. Aults, st. in Boeotie, van waar de Gni. vloot Ansonia, oude naam v. Italie. Ausoniers, under Agamemnon naar Troje stevende. Zie oudt. een yolk in Italie, derwaarts gekomen Iphigenia. onder Ausonius (den noon v. Ulysses en Auniale, st. in het Fr. dep. Beneden-Seine. Circe), bewoonde later Neder-Italie. Hertog v. A. 4e zoon van kon. Lodewijk Ausonins (Decimus Magnus), Rom. dichter, geh. '22; '73 Pres. v. d. krijgsraad over 304-395 (idyllen). (teekenen. 13azaane; '86 nit Fra. gebannen. ausp.ex, hetzelide als augur;. -Ielen, voor- 79 Aussig --:Avaren. 80

Aussig, Bob. st. a.d. Elbe ; 14 D.I. ; 1426 door schrift); .graphisch, door steendruk of ko- de Hussieten verwoest. pieermachine verveelvoudig(en)d. Austen (Jane),Engl. romanschrijfster, 1775—'07. autom•aat, beeld van mensch of dier, dat Austerlitz, 1) stadje in Moravie ; driekeizers- zich werktuiglijk bewegen kan, (fig.) stroo- slag 2 Dec. '05, overwinning door Napoleon pop; .atisch, werktuiglijk. I op bet Russ.-Or. leger (keizers Alexander sautomedon, wagenmenner (v. Achilles). en Frans) ; wapenstilstand 6 Dec. '05. 2) dorpje autonom-te, zelfregeering; -inch, zelfregee- bij Zeist, Nederl. prov. Utrecht. rend; -1st, voorstander van zelfregeering ;• Australia, het kleinste en laatst ontdekte (inz. autopsie, schouwing (inz. lijkschouwing). door Cook 1769-78) werelddeel, hestaat uit autori-satle, machtiging; -seeren, machti- het continent Nieuw-Holland met de daarbij gen; -teat, 1) gezag, 2) macht hebbende(n). behoorende archipel (Oceanic). Autran (Joseph), geb. '13, Fr. dichter. Austrasie (Austria), oudt. O.deel v.h. rijk der Autun, Fr. st. (14 D. I.), dep. SaOne-et-Loire Franken ; de hst. was Metz. a. d. helling v. Mont-Cenis, bisschopszetel austregaalrecht, bij de nude Duitschers (Zie Talleyrand). rechtspraak van rechters, door de geschil- Auvergne, oudt. grfs. in Z. Fra; Auvergna- hebbende partijen gekozen. ten, bewoners van A. • Auteuil, d. nabij Parijs, bij 't Bois de Bou- Auwers (Arthur), geb. '38 te GOttingen, Dt, logne ; zomerverblijven v. Boileau, Moliere, sterrenkundige, sedert '66 te Berlijn. Franklin, Thiers en andere ber. personen. Auxerre, st. in Fra., a. d. Yonne; 16 D. I. auteur, schrijver. auxillair, tot hulp dienend ; - eskader, hulr- authent-icitelt, echtheid ; -irk, echt. vloot; -e troepen. hulptroepen. autobio-graaf, iemand die zijn eigen leven Auzout (Adrien), Fr. sterrenkundige, f 1691. beschrigt ; -graphic, levensbeschrijving door Ava, nude hst. v. Birma, 50 D. I.; '39 aardb. den persoon zelven; -graphlsch, eigenleven- aval, (kph.) handteekening als borg veer it beschrijvend. (spronkelijk. betaling van een wissel. autochton-en, eerste bewoners ; -Isch, oor- avan-ce, 1) voorschot, 2) eerste stap tot t,e- autocr-aat, alleenheerscher; -atie, onbeperkte nadering, 3) voordeel; -ceeren, voorwaarts heerschappij; .atisch, naar eigen willekeur. gaan; -cement, bevordering. auto-da-fe, ketter-verbranding. avantage, voordeel. autodidakt, zich zelf gevormd hebbend ge- avantgarde, voorhoede. leerde; -isch, door eigen studie. Avaren, een Tartaarsch yolk; ze plunderden auto.graaf, eigenhandig geschreven stuk; (619) de voorstad v. Constantinopel, en we, .ffraphle,verveelvoudiging (van eigenhandig den later (791) onderworpen door Karel d. Or, 81 kte — Azteken. 82 Ave, weer gegroet; Ave Maria, eerste woorden in Provence, a. d. RhOne ; 1309-78 zetel der van een R. Kath. gebed. Pausen (graven v. A.), thans van een abiss. aveelzaad, een oliehoudend zaad. Graf van Laura. A.-bessen (verfstof voor avegaar, gr. timmermansboor. katoendrukkerijen). Avenhorn, d. in N. Hell., 2 u. ZW. v. a vista, (kph.) op zicht, op vertoon; (muz.) on- Hoorn. voorbereid, dadelijk van het blad. Aventinus (Joh.), 1477-1534, Beiersch gesch- aviveeren, verlevendigen (b. v. kleuren). sch. (eigenlijk genaamd Turmayr) uit Abens- avoir-du-poids, Engl. handelsgewicht (1 pond berg (Lat. Aventinum), f to Regensburg. a-d-p. = 453,59 gram). AventUnsche berg, een der zeven heuvelen avondster, (str.) Venus. v. h. oude Rome. (laan of straat. avon-tuur, lotgeval (op a., op goed geluk); avenue, met boom'en aan weerszijden beplante -turen, wagen; gelukzoeker. Avercamp (Hk. v.), Nederl. schilder, 17e eeuw. Awaren, Zie Avaren. Avereest, d. in Overijsel, 6 u. NO. v. Zwolle. Axel, st. in Zeeland (Zeeuwsch Vlaanderen); Averners, machtige volksstam in Gallie (het 2800 inw. (met.; Tell-kapel. tegw. Auvergne), werd 122 v. Chr. door de Axenberg, a. h. Vierwaldsattermeer, 1022 Romeinen onderworpen. axiniet, (min.) bijlsteen of Thumersteen (naar Avernus, meer in Campanie (thans Lag° d'A- Thum in Saksen) voor sieraden. verno); bij Virgilius ingang v. d. onderwereld. axioma, vaststaande waarheid. Averrhoes (Ibn Rosjd), Arab. wijsgeer, 1125- Ay, een der Banda-eil.; muskaatnoten. 98. verklaarder v. Aristoteles. Azi4, het grootste der 5 werelddeelen, het avers, kopzijde van muntstukken. O.-hoofdbestanddeel der Oude wereld, ca. 45 Aversa (oudt. Atella), st. in 't Napelsche; 20 D.I. millioen vierk. km ., ca. 830 millioen bew. Het aversie, afkeer, tegenzin, weerzin. oude A. (Zie Klein-A.1g); -mat, Azier; --a averuit, (plk.) citroenkruid. tisch, van of betreffende A. averkl, zeeschade ; (fig.) letsel. azimuth, (strk.) boog v. d. horizon. (1415. Aves•ellanden. Zie Vogel-ellanden. Azincourt, d., Fr. dep. Pas-de-Calais, veldslag Aveyron, 1) Fr. dep. 2) riv. in Z. Fra., loopt azoisch-e formatie, fossielvite aardlaag. nit in den Tarn. (Theodosius d. Gr. Azoren (Haviks-eil.), 9 aan Portugal behoo- Avianus (Flavius), Rom. fabeldichter, tgn. v. rende eil. in den AtI. O. (hst. Angra op Ter- Avicenna (Ibn Sina), 980-1037, Arab. wijs- ceira); ontdekt 1432 door Cabral. geer en geneesheer. (4e eeuw. azotum, stikstof. Avienus (Rufus Festus), Rom. dichter, laatst Azteken, in de 13e eeuw uit het Noorden bin- Avignon, hpl. (33 D. I.) v. h, Fr. dep. Vauoluse nengedrongene bevolking van Mexico Wiens 83 azttur — Bach. 84

de ontdekking van Am. Zie Montezuma. Baart (Pieter), Friesch geneesheer (17e eeuw) azuur, hemelsblauw. en dichter in de volks-taal. Azymleten, (kkl.) gebruikers van azymon (d. Babber, een der Molukken. i. ongezuurd brood); een scheldnaam. Babel. Zie Babylon. Bab.el•Mandeb, zeeengte tuss. Arable en Afrika, ingang tot de Roode Zee. B. Babelsberg, konkl. kasteel bij Potsdam. Babeuf (Francois Noel), bijgn. Gracchus, Beak, d. in Geld., 2 u. NO. van Doesburg. Jacobijn uit de Fr. revolutie, 1797 onthoofd. Bain, met menschen-offers vereerde god der Babington (Anthony), samenzweerder om Babyloniers; (fig.) afgod. Maria Stuart te bevrijden, werd 1586 onthoofd. Bafilbeek (Heliopolis), oude st. in Syria, bij bablrussa, Soendaneesch varken. den Libanon; aardb. 1759. (van Loenen. bablah, de peulvrucht v. eenige 0.-Ind. aca- Baambrugge, d. in prov. U tr., 1 u. NNW. cia's, client als verf- en looistof. Haan (Jan de), 1633-1702, portretschilder ; Babur, le grootmogol, veroverde Hindostan van hem het bekende doek (1607) ter veree- 1525, ± 1530. (pijnen, N. v. Luron. ring van Cornelis de Witt in Dordrecht. Babuyanen (Varkens-eil.), groep der Philip- baander, werkrnan in eene lijnbaan (garen- Babylon (Babel), a. d. Euphraat, oude hst. spinner; touwslager). v. Bale (een 609 v. Chr. door Nabopolassar baanderheer, oudt. edelman, die het recht gesticht rijk, dat bloeide onder Nebukadnezar; had om te strijden onder zijne eigene banier. het werd 538 v. Chr. Perz., laterMacedonisch. baardgler, Zie lammergler. (Waalwijk. daarna Syrisch, 650 n. Chr. Arab., 1638 Tu,). BaardwUk, d. in N. Br., ca. 1 n. 0. v. Ruinen met opschriften in wiggeschrift; Baarland, d. in Zeel., 2 u. Z. v. Goes. -ische torenbouw (bij b. Toren v. Babel); -ische Baarlandt (A driaan v.), 1488-1542, prof. te gevangenschap der Joden. (v. Heusden. Leuven, schreef over de graven van Boll. en Babylonienbroek, d. in N.Br., ca. 2 u. W. de bisschoppen v. Utr. (v. Breda. baccalaureus, oudt. (en nog in Engld.) acad. Baarle.Nassau, d. in N.Br., ruim 3 u. ZZO. graad, waarop de graad van doctor volgt. Hearn, d. in prov. Utr., 2 u. v. A.mersfoort. Bacchus (Gri. Dionysos), (fab.) god v. d. wijn- baarreeht, een middeleeuwsch godsgericht ; bouw. Bacchanalian, Bacchusfeesten, (fig.) bloedde een lijk, wanneer de beschuldigde er zwelgpartijen. Bacchanten, 1) deelnemers aan bij gebracht werd, dan hield men zijne schuld de Bacchanalian, 2) (in de Middeleeuwen) voor bewezen. (Heinkenszand. omzwervende studenten. Baarsdorp, d. in Zeel., een Me. u. NO. v. Bach (Johann Sebastian), 1 685-1730, vader 85 bacillus — Bailly. 86

der Dt. toonkunst. Van zijne zonen in.. Karl Badinguet, spotnaam v. Napoleon III, om- Phil. Emanuel B., 1714-88, accompagneerde dat hij in de kleeding van den werkman Fred. d. Gr. op de fluit, componeerde kerk- B. uit Ham ontvlucht was. muziek, t als muz.-directeur te Hamburg. Badoelenen, volksstam in W. Java. bacillus, mikroskopische draadbacterie ; de Baduhenna, volgens Tacitus een woud, waar- b. anthracis verwekt het miltvuur bij vee ; 36 n. Chr. 900 Romeinen door de Friezen de b. komma. Zie Cholera. gedood werden. Back (George), 1796—'78, Engl. reiziger in de Baerlo, d. in I.bg., 1 u. ZZW. v. Venlo. N. IJszee, ontdekte de naar hem genoemde Baetica, oudt. Rom. prov. in Z. Spanje. Back-riv. en Koning Willem IV land. Baffin (Wm.), 1584-1622, Engl. zeeman; naar Backhulzen (Ludolf), 1631-1709, zeeschilder te hem gen. zijn Baffinsba.ai in de N. IJszee, en Amst. Zijn klzn. Ludolf 13.,1717-82, schilder. Bafflnsland N. Amer. ell. N. v. Labrador. Backwoods, Achierbosschen", onbebouwde Baflo, d. in Gron., 1 u. v. Onderdendam. landerijen in 't W. der Vereen. Staten (N.Am.). bagage, reisgoed. Bacon, 1) Roger. Baco, 1214-94, Engl. Fran- bagatel, kleinigheid. ciscanerrnonnik te Oxford, als toovenaar Bagdad, versterkte hpl. v. d. Az.-Tu. prov. („Doctor mirabilis") in den kerker geworpen, A., a. d. Tigris ; met Oud-B. 70 D. I. enz. 2) Francis Bacon, 1561-1626, baron v. Bagelen, residentie Z. kust v. Java. Verulam en viscount v. St. Albans, lord kanse- baggeren, uitdiepen (b.v. grachten). lier, wegens omkooperij veroordeeld, maakte Baggesen (Jens), geb. 1764 te Korsor, 1- '26 to de wetenschap vrij v. d. scholastieke methode. Hamburg, Deensch en Duitsch dichter. bacterie, mikroskopisch ingewandsdiertje,ver- Bagneres, twee 1"r. bpl. in de Pyrenen 1) B. oorzaakt besmettelijke ziekten. de Bigorre. 8 D. I., a. d. Adour, 2) B. de Bactrie, Zie Baktrie. Luchon, 4 D. I. BadaJoz, Sp. grensvesting met 25 D. 1. a. d. bagno, gevangenis voor galeislaven, door Guadiana, aan de zijde v. Portugal; '12 in- Napoleon III opgeheven. genomen door Wellington. ,Bahama- (of Lucayische) eilanden, sedert Blideker (Karl), geb. '01 te Essen, 1- '59 te 1632 Britsch W. Ind. ell. groep in den Atl. Koblentz, boekhandelaar (reisboeken). O.; 1492 door Columbus ontdekt. Baden, 1) grootste Gr.-htgd. v.h. Dt. rijk, hst. Bahia, versterkte hpl. der Braz. prov. B., a. d. Karlsruhe ; 2) B. a. d. Oos (Baden-Baden) in Allerheiligenbaai ; 130 D. I. 't Gr.-htgd., a. d. voet v. h. Schwartzwald, Baikal, B.-meer binnenmeer in Z. Siberie; ber. bpl., 12 D. I. 3) B. bij Weenen, bpl., NW. daarvan het B.-gebergte. 7 D. I. ; 4) B. in 't Zwits. k. Aargau, bpl., 4 D. I. Ilailly (Jean S,ylvain), geb. 1736, ber. Fr. ster. 87 Bairam — Ballo]. 88

renkundige, 1789 Pres. der nat. vergadering, Kerkhervorming. 3) Pieter Huizinga B., 1713 1793 geguillotineerd. —'0I, Ndl. dichter. (stekend varkensvoeder. Bairam, Mah. feesten, einde maand Ramadan. Bakonyerwoud, Hong. woudgebergte; Bairenth, st. in Beieren a. d. Rooden Main, Baktrie, oudt. Az. rijk; hst. Baktra (thans 24 D. I. ; Wagner's nat. theater ; stb. v. Jean Baleh). (16 D. I.; naphta-bronnen. Paul, die te B. stierf. Baku (Bakoe), Russ. st. in Trans-Kaukazie, baisse, (kph.) daling v. d. koers. Bakunin (Michael), geb. '14 te Torsjok, t '76 Bajae, oudt. ber. Rom. bpl. nabij Napels. te Bern. Russ. agitator (socialist). bajadere, Ind. danseres (en zangeres). Balaklava, havenstad Z. Krim; 25 Oct. '54 Bajazet (of Bajesid), twee Tu. sultans B. 1 overwinning der Engelschen op de Russen. (bijgn. „Ilderim" d. i. de Bliksem), 1347— balans, dwarsstang waaraan de twee weeg- 1403, versloeg de Christenen bij Nikopolis schalen hangen; (fig.) evenwicht; (kph.) per, 1396, en werd 1402 verslagen en gevangen odieke afsluitinc, v. d. boeken. genomen door de Mongolen, onder Timoer. Balassa, 1550-94,' eerste Hong. volksdichter. B. II, 1447-1512, volgde 1481 zijn vader Mo- Baibi (Adr.), 18e eeuw, Ital. geo. hammed II op, liet zijn br. Dzjem ombrengen Balbinus (Decins Coelius), Rom. keizer, te gelijk door vergif, en stierf zelfinsgelijks vergeven. met Maximus Puppienus 237.-8; beiden wer- bajazzo, hansworst. den op straat vermoord. (schrijver. bajonet, scherp puntig opzetstuk op een geweer- Balbo (grf. Cesare), 1789—'53, Ital. stm. en loop; 1670 uitgevonden to Bayonne. Balch, st. in Afghanistan. Zie Baktrie. bak, 1) houten voorwerp; 2) gemeenschappe- baldakijn, troonhemel. lijke matrozen-disch, (ook :) matrozen die te Baldr (13aldur), (fah.) Noordsche god des lichts. zamen eten, (ook;:) scheeps-voorplec,ht; 3) (tnl.) Baldwin (Edw.). Zie Godwin. parterre; 4) (spl.) triktrakspel. Balearen, Sp. eil.-groep i. d. Midd. Z., te- bakboord, (zeew.) linkerzijde v. h. schip. genover de kust v. Valencia. Bakel, d. in N. Br. bij Eindhoven. Haien (Hendr. v.), 1500-1632, ber. Antwerpsch Baker (Sir Samuel White), '21—'84, Engl. schilder, leermeester v. Van Dijek. reiziger in Afrika, ontdekte het meer Albert Balfe (Mich. Wm.), '08—'70, Engl. opera- Nyanza (bronnen v. d. Nip). comp. (50 D. I. Bakhulzen, d. in Fri., ca. 4 u. W. v. Lem- Balfroesj, Perz. kpst. nabij de Kaspische Zee; mer. Bali, een der Kle. Soenda-eil., 0. v. Java, daar- Bakker , 1) Jacob B., 1600-51, Nederl. por- van door Straat B. gescheiden. tretschilder, 2) Jan de B., pastoor te Woe, Baliol (John), kon. v. Schotland, verdreven den, t 1520 ale martelaar your de mak der door Eduard I v. Engld; 1 1314. 89 baljuw — Bangkalan. 90

baljuw, oudt. rechterlijk ambtenaar, in rang Bamberg, 902 gest. st. (met 31 D. I.)in Beie- boven den schout. ren, a. d. Regnitz, zetel v. een abiss. Balk, d. in Fri., 2 u. NW. v. Lemmer. Bamberger (Ludwig). geb. '23 te Maintz, lid Balk (Herrnann v.), grondlegger v. d. heer- v. d. Dt. rijksdag (vrijzinnig). schappij der Dt. Orde in Pruisen ; 1- 1247. Bambocci•o (d. i. kinderhoofd), scheldnaarn Balkan (oudt. Haemus), gebergte in Eur. dien men te Rome aan den Nederl. schilder Turkije, toss. Bulgarije en Rumelie. B.- Pieter Laar gaf om zijne mismaaktheid, van schiereiland. (risch-dram. vorm. daar dat zijne schilderijen en alle latere in ballade, dichtstuk v. epischen inhoud in dien trant (groteske tafereelen nit het dage- ballet, opera-dans, tooneeldans. lijksch leven) •aden genoemd worden. Ballhorn (Joh.), 1- 1599, boekdrukker, gaf het bamboes, 0. Ind. rietgewas. Stadsrecht van Lubeck nit, Vol met fouten ; Bamian, dal in Afghanistan; door hetzelve vandaar het woord „verballhornen", dat bede eenige weg van Kaboel naar Turkestan. duidt door zoogenaamd verbeteren nog slech- ban, I) titel. Zie banns. 2) uitstooting (ver- ter maken dan het was. banning) uit de gemeenschap ; 3) lichting ballIsta, werpgeschut der ouden. der schutterij. ballon, 1) luchtbal; 2) glazen stolp op eene banaal, alledaagsch, plat. (pisang). lamp. banaan, 0. Ind. boom met eetbare vrucht ballot-age, stemming (-eeren, stemmen) door banaat, door een banns bestuurd Hong. middel van balletjes. grensland, inz. het banaat v. Temesvar. Ballum, d. op eil. Ameland (prov. Fri.). Bancroft (George), geb. 1800, N. Amer. Balmoral, residentie-kasteel v. kng. Victoria geschsch. (lukschen archipel. in 't Sch. grfs. Aberdeen. Banda-eilanden, Nederl. groep in den Mo- balne-atones, oudt. houders v. hadstoven, te- banda-ge, 1) (hlk.) verband, 2) breukband ; yens. barbiers ; -ograaf, beschrijver (-ogra- -gist, breukbandenmaker. phie, beschrijving) v. geneeskrachtige baden, bandelier, patroontasch-riem, sabelriem, enz. Balten, Westgothisch kon.-geslacht 395-531. Bandello (Mattes), 1480-1562, Ital. ram.-schr. Balthasar Gerards, Zie Gerards. bandlet, struikroover, enz. ' Baltimore, de 1729 gest. hst. (met 350 D. I.) bandoline, snort haarwas. 1641. v. N. Amer. staat Maryland a. d. Patapsco. Batter (Johann), Zw. gent. in den 30-j. oorlog; Baltische Zee, Zie Oostzee. Banff, grfs. in SOM. (Grampian-gebergte). balustrade, leuning. Bangalore, vest. in Bri. Indie op de hoog- Balzac (Honore de), geb. 1799 te Tours, 1- '50 vlakte v. Mysore. te Parijs, Fr. romanschrijver. Bangkalan, st. op 't eil. Madoera. 91 Bangkok - Barbarini. 92

Bangkok, hst. v. Siam, a. d. Menam, 500 banns, zooveel als hertog, titel (verlatijnscht D. I. ; middelpunt v. d. kph. in Achter-Indie. van ban) v. d. landv. in Croatie en Slavonie. Bangor, 1) st. in Wales, 7 a 8 D. I. (Menai- baobab, (plk.) apenbroodboom. brug v. Wales naar Anglesey). 2) havenst. Baptiste'', (kkl.) in Engeland zooveel als hier en bpl. in lerland a. d. Baai v. Belfast. 3) st. de Doopsgezinden of Mennonieten. met 18 D. I. in den N.-Amer. staat Maine, a. d. baptisterium, dnopvont. banter, vaandel. [Penobscott. Baraguay d'Hilliers, 1) Louis, geb. 1764 te Haulm (John), 1800—'42, Iersch romanschrijver. Parijs, Fr. genl. onder Napoleon I, ± '12 als Banjaard, banken en droogten in den mond gouverneur v. Berlijn. 2) Achille, zoon v. d. der O. Schelde (prov. Zeel.). (Sumatra. vorige, geb. 1795, Fr. genl. onder Napoleon Banjak, talrijko groep eil. bij de W.kust v. III. ± 78. (vallig huis. Banjermassing, hpl. v. d. landstreeli B. (Z. barak, legertent, kazerne te velde ; (fig.) bouwen O. afdeeling v. Borneo) a. d. riv. B. Barante (Baron v.), 1782—'66, Fr. staatsman Banjoemaas, a. d. Serajoe liggende hpl. v. en geschsch. ; vertaalde Schiller's werken. h. residentschap B. op Java. baratterie, bedrog door een scheepsgezag- bank, 1) ondiepte in zee ; 2) langwerpige zit- voerder ten nadeele van den reeder. pl. ; 3) geldkantoor ; 4) - v. leening, lombard. barbaar, oudt. (bij Grieken en Rom.) ieder Banka, 1) tinrijk Soenda-eil., van Sumatra's vreemdeling ; later een aan alle beschaving O.kust gescheiden door Straat B. 2) eil.- vreemd geblevene;(4.) woesteling,wreedaard. groep bij de N.-O. punt van Celebes. Barbados, na Jamaica het voornaamste der Banks (Sir Joseph), geb. 1743 in Lincolnshire, Zile. Antillen ; suiker-plantages ; gele koorts '20 te Londen, Engl. natuur-onderzoeker, Barbara, als martelares te Nicomedie in maakte met Cook diens eerste reis rondom 240 of 306; beschermheilfge der artillerie. de aarde mede (1769--71). Barbareill (Giorgio), genaamd Giorgione On banileue, stadsgebied, tot eene stad behoorend C as telfranco,1477-1511,ber. Ital. schilder, tgn. omliggend grondgebied. v. Titiaan, was de stichter der Venet. school. Ranting, de naam van een geneesheer, die Barbarini, Rom. prinsengeslacht, waaruit eene geneeswijze uitdacht tegen de zwaarlij- 1) Maffeo B., werd 1623 Pass (Urbanus VIM. vigheid; B.-kuur. eene der bekende vermage- 2) Zijn neef Francesco B., 1597-1679, kardi- ringskuren (Zie torte] en Sehweninger). naal, bouwde het paleis B., waarin de B.-sche Bantoe, volkerengroep in Middel- en Z.-Afrika, bibliotheek en rijke kunstschatten, wend sthr. in taal en of komst verwant met .de Kaffers te Avignon. 3) Antonio B., kardinaal, abiss. ten O., de Betjoeanen in het Midden en Bunda ten W. v. Parijs, groot-aalmoezenier v. Lodewijk XIII, was dichter, j 1671. 93 barbarisms bariton. 94 barbaristne, (tik.) grove taalfout. ven v. Spanje, koopen fabrielfst., 250 D. I. Barbarossa (d. i. Roodbaard) 1) Frederik. Barclay, 1) Alex. B., Engl. dichter en schrij- B. Zie Frederik 1 a. 2) twee stoute zee- ver, t 1552. 2) John B., 1582-1621, Engl. roovers uit Lesbos: de oudste (Horoek B.) hekeldichter (in 't Latijn). 3) Robert B., verhief zich 1516 tot .heerscher over Algiers, 1648-90, apostel der Kwakers. 4) Michael sneuvelde 1518 tegen de Spanjaarden ; de B. de Tolly, Russ. veldmaarschalk, '10 mi- jongste (Chaireddin 13.) bemachtigde Tunis, nister v. oorlog, '12 door Napoleon I versla- ward 1535 door keizer Karel V verslagen en gen, -1- '18 in Lijfland bij Insterburg. stierf 1547 te Constantinopel. bard, dichter en zanger. Barbarkre, eenige kuststaten van NW. Afr. Bardeleben (Heinr. Adolf), geb. '19 te Frank- (Marokko, Algeria, Tunis, Tripoli), bewoond fort a. d. Oder, ber. hlk., '67 prof. te Berlijn. door Mooren, Berbers, Bedoeienen, Joden, barege, lichte kleedingstof voor dames, uit de Turken en Negers. (tooneelstukken). fabriekpl. Luz bij Bareges les bains, eene Barbaz (Abr. L.), 1770—'33, N"derl. dichter ber. bpl. in de Pyrenean. Barites (Armand), Fr. republikein, '39 en Barendrecht (Oost• en West-), d. in Z.- '48 in hechtenis wegens poging tot opstand, Boll. 2 u. NW. v. Dordrecht. '54 vrijgelaten, nal* toen de wijk naar 's- Barendse (Jan), bijgn. Jan de Lapper, schoen- Gravenhage, t daar '70. maker te Haarlem, eerst bootsman, later (1653) Barbey d'Aurevilley, '08—'89, Fr. ltk., schreef kapitein onder Tromp. „Diaboliques" en „Ce qui ne meurt pas"; hij Barendsen (Dirk), 1534-92, Amsterdamsch was onuitputtelijk in kwinkslagen. schilder en ilk.; van hem Portret v. Alva. Barbie du Bocage (Jean Denis), 1760—'25, Barendsz. (Willem), stuurman onder Heems- ber. Fr. geo.; van hem de atlas bij „Voyage kerk op diens ontdekkingstocht (overwinte- du jeune Anacharsis". ring op Nova Zembla), t1597 op de terugreis. Barbier, 1) Ant. Alex. B., 1765—'25, Fr. ltk., baret, in de midd.eeuw. plat hoofdbedeksel, bibl. v. Napoleon I. 2) Henri Aug. B., '05- thans ambtsdracht v. priesters en rechters. '82, Fr. hekeldichter. (schilder. Bari, 1) Ital. havenstad a. d. Adr. Zee; SODA. Barbieri (Giov. Franc.), 1590-1655, ber. Ital. 2) negervolk a. Witten Nip hpl. Gondokoro. Barbour (John), t 1395, Sch. volksdichter. Baring, eene uit 13remen afkomstige familie Barbuda, een der Kle. Antillen. in Engld., inz. de bankier Francis B., 1746- barcarole, gondellied. (sina, 14 D. I. '10, directeur der 0.-Ind. Compagnie, stichtte Barcellona, havenstad op Sicilia, prov. Mes- de firma „Baring Brothers and Co". Barcelona, versterkte hpl. der Sp. prov. B. Barisan•gebergte, op Sumatra. (bas. in C8talonie a. d. Midd. Z., voornaamste ha- bariton, (muz.) zangstem tusschen tenor en bark — barriere. 96 bark, driemaster, met slechts een gaffelzeil tineerd 1793 te Parijs, gematigd revolutie- a. d achtersten mast. 2) kleine rivierboot. man. Barka, 1) het oude Cyrenaika, hoogland Barnett (John), Engl. opera-comp., geb. '02. tuss. de Gr. Syrte en Egypte, a. d. Midd. Barneveld, d. in Geld., ruim 2 u. v. Nijkerk. Z., met eene oude stad B. 2) N. Abessinisch barnsteen, fossiel hars, a. d. 0. -zee-kust gegra- bergland, waarin Z. van Soeakim de riv. yen en gevischt,is electrisch,dient totsieraden. B. ontspringt, die in de Roode Zee valt. Barnum (Phineas Taylor), geb. '10 te Bethel barkas, grootste boot op oorlogschepen. (Connecticut), directeur v. een Amer. circus, Barlayinont, 1) Karel v. B., Nederl. edelman, held der humbug-reclame, impresario (Tom na 1559 sthr. van Names, dacht de benaming Pouce, Jenny Lind, olifant Jumbo, enz.), ,Geuzen" uit, t 1579. Zijn won, 2) Gilles v. schrijver van „De kunst om rijk te worden". 4B., werd 1574 sthr. v. Ho11. en Utr., t 1579. Baroda, st. met 12 D. I. in Bri. Indie (prov. Bar le Due, hpl. v. h. Fr. dep. Maas, 17 D. Bombay). residentie v. d. vorst (guicowar) v. I., was in Augustus '70 Pruis. hoofdkwar- d. vaznktaat B. (derlijk. tier. (Zee; vuurtoren. barok, ( van parelen scheefrond; (fig.) won- Barletta, Ital. havenst., 34 D. I., a. d. Adr. barometer, luchtdrukkingsmeter, weerglas. Barlow, 1) Lucia B., minnares v. Karel II. baron, adell. titel, tuss. „jonkh." en „graar. v. EngId., moeder v. d. htg. v. Monmouth. baronet, Engl. titel, ingesteld 1617 voor leden 2) Joel B., 1755--'12. Amer. dichter en stm. der middelklasse tuss. nobility en gentry. Barmen, gr. fabrieksstad (103 D. I.) in het Barqueslmeto, st. in Venezuela ; aardb. '12. Wupperdal (Rijnprov.) bij Elberfeld; in de na- Barra, Afr. konkr. in Senegambie. B.-eilan- bijheid eene '70 ontdekte druipsteengrot. den, eene groep der Hebriden. (bierum. Barmbartig, B.-e Broeders, monnik-orde Barradeel, gem. in Fri.; voornaamste d. Sex- gest. 1540 door Juan de Dio in Granada, en Barras (Paul, grf. v.), geb. 1755 te Foy, ± '29 B.-e Zusters, nonnen-orde, gest. 1623 door te Chaillot, Fr. revolutie-man, wend 1799 ver- Vincentius de Paula in Fra.; beiden ter verdrongen door Bonaparte, aan wien hij het pleging van zieken, zonder onderscheid van opperbevel in Italie verschaft had. religie of nationaliteit. Barrevoeters, soort van ascetische monniken Barnabas (eigenlijk Joses), leviet uit Cyprus, en nonn en. stichtte de chrl. gemeente te Antiochie; ver- barrica-de, weg- (of straat-)versperring; gezelde Paulus. -deeren, versperren. Barnableten, R. K. congregatie, gest. 1530 te Barrlere, slagboom. Het B.-tractaat, 1715 ge- Milaan (zielszorg, odw. en ketterbekeering.) sloten tuss. de Ned. en On., werd 1781 door Barn ave, geb. 1761 te Grenoble, t geguillo- Jozef II opgeheven.

barring — Basilips. 98

barring, (zeew.) waarloos rondhout. Baruch, vriend v. d. profeet JeremiaS (Boek barrister, in Engld. practiseerend advocaat. B., een der apocriefe boeken). (den. Barry, 1 ) gravin du B., na de markiezin de Barwoutswaarder, d. in Z. Holl. bij Woer- Pompadour minnares van Lodewijk XV, werd barycentrum, zwaartepunt. 1793 onthoofd. 2) Spranger 1719--1773, Engl. baryt, (min.) zwaarspaath. acteur. 3) Sir Charles B., 1795—'60, bouwde het bas, (muz.) de diepste stem; groote an kleine B.; Westminster-paleis in Londen. (Schagen. B.-viool = contrabas en violoncel; B.-sleutel, Barsingerhorn, d. in N. Boll., 1 u. 0. van B.-teeken op de 4e lijn v. d. toonladder. Ber•sur•Aube, st. in Champagne a. d. Aube; basalt, vulcanische steensoort, donker v. kleur. nederlaag v. Oudinot 27 Febr. '14. beset' Zie basj Bar.sur.Seine, Fr. stadje a. 0. Seine. Basedow (Joh. Bernh.), geb. 1723 to Hamburg, Bart (Jean), 1651-1702, Fr. kaperkapitein uit -1-1790 to Niaagdenburg, pedagoog, stichtte 1774 . Duinkerken, 1697 kommandant v. een eskader. to Dessau het Philanthropin als modelschool. Barth (Heinr.), '21—'65, Dt. ontdekkingsreizi- basement, voetstuk v. eene kolom of piIaar. ger, voornamelijk in Centraal Afrika. Basianen, volksstam in den Kaukasus. Barthelemy, 1) St.-B., Zw. eil. in de Kle. Basilan, een der Philippijnsche eil. (Athene. Antillen. 2) Jean Jacques B., 1716-95, Fr. basileus (d. i. koning), titel der archonten to eudheidkundige, schreef 1788 „Voyage du Basillanen, R. K. (en ook Gri.) monnik-orde jeune Anacharsis en Gree". 3) Jules B.-St.- (met kloosters). (tenza. Hilaire, geb. '05 to Parijs, Fr. geleerde en Basilicata, Ital. pro v. in Napels ; hpl. Po- staatsnian, vertaler v. Aristoteles. (schsch. Basilides, wijsgeer uit Alexandrie, omstreeks Berthold (Friedr. With.), 1799—'58, Dt. ge- 146 n. Chr. (zielsverhuizing). Bartholomeils, apostel v. Christus en mar- basillek, et. langwerpig rechthoekig gebouw, telaar ; naamdag 24 Augustus. B.-nacht, be- b.v. markten, gerechtshoven; later kerk met rucht als de Parkjsche bloedbruiloft (1572) versch. schepen en verhoogd middelschip. vermoording v.d. Hugenoten. basilisk, oudt. fabelachtig dier met een blik, Bartholomieten, 1) 1307-1650 monnik-orde die alles doodde ; thans de naam eener onin Italie. 2) 1630 –1700, de belangen der Kerk schadelijke hagedissoort in Z.Am. bevorderende vereeniging van R.K. geeste- Bacillus, 1) B. de Gr., 329-370, Gri. kerkvader, biss. v. Caesarea, bestrijder v.d. Arianen, Bartjens,1637 schoolmeester to Zwolle, schreef regelaar v. h. monnikwezen (Basilianen), twee rekenboeken. beschermheilige v.d. Gri. Kerk. 2) B. 1, de Bartolomeo .(Fra), 1469-1517, schilder der MacedoniOr, 867-88(3, O.Rom. keizer, was van Florentijnsche school, vriend v. Ra geringe afkomst. 3) B. II, 975-1025, O.Rom . 4 99 basis - Batavieren. '100

keizer, losbandig en wreed, later vroom. 4) B. baStaard (basterd), onecht kind; b.-dieren, b.- Xalentinus, schreef over alchemic, 15e eeuw. planten, geteeld uit twee versch. soorten. basis,(wsk.) grondvlak, (bwk. en fig.) groridslag, Bastarnen, oudt. een volksstam a. d. Beneden- (mil.) steunpunt, (schk.) grondbestanddeel. Donau. (Corsica. groep der Philippijnsche eil.; .bazoeks, Bastia, 10 D. I., versterkte havenstad op NO. ongeregeide Tu. troepen (voetvolk, woest). bastiaan, slavendrijver op plantages in Suri- Bakikiren, ruitervolk in 't Z. Oeral-gebergte nam e. v. Rusland, ruins een half millioen hoofden. Bastiaens. (Willem), bijgen. Schepers, Nederl. Basken, afstammelingen v.d. nude lberiers, adm., streed 1676---78 in de Oostzee, was later .. aan weerszijde v. d. W. Pyreneen, in 't Fr. burgerneester v. Rotterdam, ± 1704. - dep. Beneden-Pyrenean (ea. 200 D.) en in de Bastian (Adolf), geb. '26 te Bremen, her. out- Sp. Baskische provincien (de Vascongadas) . dekkingsreiziger en ethnoloog. ca. 500 D. inw. Baskische trom = tamboerijn. Bastianino(eigenlijk Sebastiano Filippi),1523— Basra (of Bassora), hpl. v. h. Tu.-Az. wilajet 1602, Ital. sehilder, 11g. van Michel Angelo. - B. in Mesopotarnie, aan de vereeniging v. Bastiat geb. '01 to Bayonne, -I- '50 Tigris en Euphraat. to Rome, Fr. sthhk. basrelief. half (hautrelief, geheel) verheven Bastille, heruchte staatsgevangenis to Parijs, op een vlak uitkomend beeldvverk (relief). gebouwd 1383, vernield 1789. (Plain der B.) Basselin (Olivier), 16e eeuw, dichter v. Fr. bastion, voori ► itsprin,nd bolwerk. volksliederen te .,Vaux-de-Vire" (vandaar 't bastonnade, Tu. strabf (stokslagen op de root- woord „vaudeville"). zolen). basselisse, weefsel (tapijt) met ingewerkte ii- Basuto, stain der Betjoeanen in Z. Afrika. guren, de sehering horizontaal opden weef- Bataafsehe republiek, 1795—'06. stool gespannen (hij de bautelisse vertieaal). batail-le, veldslag ; -leeren, strijd voeren. basse•tailie, (muz.). hariton. bataijon, (mil.) in compagnieen e'esplitst ge- Bassianus. Zie Hellogabalus. deelte van een regiment. B.s-school= krijgs- Bassompierre (Francois de), 1579-1646, Fr. oefening met een B. stm. en gunsteling v. Hendrik IV en v. Lod. Bataven, burgers der Bataafsche republiek ; XIII, door Richelieu in de Bastille 1631-43. (tig.) afstammelingen der Batavieren. Bassora. Zie Basra. B.-gout, daarnaar Bas- Batavia, 1619 door J. Pz. Koen (rest. hst. v. sorine, plantenslijna in vele gornsoorten. Nederl. 0.1. op .lava (ca. 150 D.F.). gass•straat, zeeengte tuss. Australis en Tas- Batavieren, Gormaansehe volksstam, die zich mania, 1789 ontdekt door George Bass en 100 v. Chr. bier to lande vestigde. Ell. der nose hem genoemd. B., ell. toss. Rijn, Waal, Maas en Noordzee. 101 Batenburg - Bauhinus. 102

Batenburg, stadje in Geld., a.d. Maas. 3 u. v. Hessen: hun zoon Alex., prins v. B., was ZO. v. Nijmegen. '79—'86 vorst v. Bulgar0. Bath, 52 D.L, ber. bpl. in 't Engl. grfs. So- batterlj, 1) plaats waar het geschut opge- merset, a.d. Avon. B.-orde, Engl. ridder- steld is ; 0j 6 a 8 opgestelde stukken geschut ; orde, gest. 1399 door Hendrik IV. e] de manschap, die dat geschut bedient. Bathorl, vorstelijk geslacht in Zevenbergen: 2) Electrische B., verbinding v. versch. Leid- 1) Stephan. B., geb. 1522, vorst v. Zevenbergen sehe flesschen • Galvanische B. of kolom (zie 1571, kon. v. Polen 1576, ±1586.2)Sigismund Galvani): vgl. Volta. B., deed 1608 afstand v.d. regeering, ± 1613. •Batteux (Charles), .1713,80, Fr. estheticus 3) Gabriel (Gabor) B., de laatste B. , zoon („Cours de belles lettres''). van Stephanus, werd vorst v. Zevenbergen Batthyanyi, Hong. magnaten-geslacht: 1) Ka- 1608, werd 1613 vermoord. 4) Elizabeth B., rel vorst B. 1697-1772, Or. ve1dmaarschalk. zoon v.d. Hong. grf. Nadasdy, zoog uit 650 2) Lodewijk grf. B., geb. '09 te Pressburg, rneisjes het blued ; ± 1614 in de gevan- '48 Pres. v. h. Hong. ministerie, 6 Oct. '49 genis. gefusineerd, 3) Casimir grf. B., geb. '07, '49 Bathseba, moeder v. Ion. Salomo, hij haren Hong. minister v. bnitenlandsche zaken, t tweeden man kon. David (Zie Urias). '49 als vluchteling te Parijs. Bathykles, Gri. beeldhouwer nit Magnesia. Batu, een Mongootsch vorst, maakte 1238 en Bathyllus, vrijgelaten slaaf te Rome, schep- 30 veroveringen in Rusland en in Hongarije. per v.d. pantomine als z,elfstandige kunst. Batumi, hpl. (met 10 I). 1.) v. h. Russ. gebied batist, fijnste soort liinwaadaehtig weefsel. 13., Z. v. d. Zwarte Zee; '78(congres Berlijn) Batjan, eil. in den Molukschen arch., W. v. verklaard tot vrijhaven. Halmaheira. Bauels, Zie Philemon. Batoe, B.-Kara, district NO. kust v. Suma- baude, 1) in 't,Reuzengebergte balkenhuis voor tra; B.-eilanden, groep W. v. Sumatra. herders en houthakkers; 2) touristen-herberg. Baton' (Pompejo Girolano), 1708--87, Ilaudeloeque (Jean Louis), ± '10, her. Fr. vlk.: historie-sehilder. aceoucheut der keizerin. Batrachomyomachie („Muizen en kikvor- Bauer (And, Friedr.), 1783—'60, met Friedr. schen-oorlog"), een oud-Gri. grappig epos (in KOnig, uitvinder v. d. snelpers. 't Hall. v. Bilderdijk). Zie Rollenhagen. Biluerle (Ad.), 1786—'59, Weener tnl.-schr. Batta's, volkistarn op N.Sumatra, '21 under Bauernfeld (051. v.), geb. '02 to Weenen, blij- Nederl. gezag. speldiehter. Battenberg, lcle. Pruis. st. (reg.-distr.Wies- Bauhinus (Kasper), 1560--1624, her. bot., prof. baden). Vorstin v. B., guilt). v. prins Alex. te Bazel, „vader der botanie". 103 Bauniannshohle Beaton. 104

Baumannshohle, dropsteengrot in 't Harts- Adour in 't Fr. dep. Beneden-Pyrenedn ; 22 gebergte. (areometer. D. I. ; B.r ham. Zie ook bajonet. Baunse (Ant.), 1728—'04, ben Fr. schk. B. -s Bayreuth. Zie Bayreuth. Baur (Ferd. Christ.), 1792—'60, ber. theo. prof. Baza, Sp. st. in Andaluzik, 1489 veroverd op te Tubingen, stichtte d. Tubinger;theo. school. de Mooren ; over winning der Franschen '10. Bnutain (Louis), 179h—'67, Fr. wijsgeer, prof. bazaar, magazijn van eene groote verschei- te Straatsburg;schreef „Philosophic du Chris- denheid koopwaren ; groote wankel. tianisme". Bazaine (Fr. Achille), Fr. maarschalk, geb. Bautzen (Wendisch Budissin), st. met 18 '11, moest in den Fr.-Dt. oorlog 27 Oct. '70 D. I. a. d. Spree in den Saks. Opperlausitz, te Metz capituleeren en zich met 173 D. man Napoleon I overwon hier '13 de Russen en gevangen geven ; werd in Dee. '73 door den Pruisen. Fr. krijgsraad ter dood veroordeeld, welke bauxiet, eene delfstof (inz. gevonden te Baux straf werd veranderd in 2() j. gevangenschap bij Arles), diem om aluminium te waken. op Ste. Marguerite ; '74 ontvluchtte hij naar Bavaria, personificatie van Beieren, een 19 Spanje, waar hij '88 in armoede stied. • met. hoog metalen stb. in de nabijheid v. bazar. Zie bazaar. Munchen, vervaardigd dobr Schwanthaler. Hazard (St.-Amand), 1701—'32, Fr. St.-Simo- Bavius en Maevius, tm, ee door Virgilius be- nist, sedert hoofd der Fr. carbonari. spotte Rom. poetasters. Bazeille, Fr. d. bij Sedan, werd '70 verwoest. Bawean, eil. in de Java-Zee, N. v. Madura. Main de BaucOn (Anais), 1797—'50, Fr. ge- Bayard, 1) Pierre du Ferran, chevalier de B., sehsch.(„Histoire de France sous Louis XIII"). geb. 1475 op 't kasteel B. (bij Grenoble), ge- bazuin, koperen blaas-instrument. (Milaan. sneuveld 1524 a. d. Sesia, Fr. vhr., bijgn. Bazzini, gel, '18, ber. Ital. violist en comp. te „ridder zonder • vrees of blaam". 2) jean. Beachy-head (of: Bevesier), Engl. kaap in Francois Alfred B., 1796—'53, Fr. tooneeldich- 't Kanaal, tuss. Hastings en Brighton; neder- ter (o. a. „Gamin de Paris"). laag der Engl.-Nederl. vloot 1690. Bayeux, Fr. st. WNW van Caen; 1 D. I. Beaconsfield, marktvlek in 't Engl. grfs. Bayle (Pierre), Fr. wijsgeer, 1647 geb. te Car- Buckingham ; daarnaar Benjamin Disraeli, lat, t 1705 te Rotterdam, waar hij 1681 pred. Earl of B., '04—'81, -romanschrijver en stm., geworden, loch -1693 als vrijdenker afgezet sedert '48 leider der Tories, herb.aaldelijk was. Schrijver van een „Dictionnaire histo- minister, gekant tegen Rusland(congres Ber- rique et•c,ritique". (der Franschen '08. lijn '78). (met Hendrik IV aan Fra. Baylen, Sp. st. a. d. Guadalquivir; nederlaag Beam, oudt. vorstendom in ZW. Fra., kwam Bayonne, versterkte haven- en koopstad a, d. Beaton (David), kardinaal, primaat v. Schl. 105 Beatrice- Becket. 106

vervolgde de Hervormden werd1546 vermoord. John Fletcher (1576-1615) tooneelstukken, Beatrice Portinari, 1265-91,' geliefde van wedijverende met Shakespeare. Dante. (genstander v. Hume. Beaune, 1) st. in 't Fr. dep. COte d'Or, 11 D. Beatti (James), 1735—'03, Sch. wijsgeer, te- I., middelpunt v. d. wijnbouw v. Bourgogne. Beaucaire, Fr. st. in Languedoc. 2) Florimond de B., 1601-52, Fr. wsk., vriend Beauchamp, 1) Alphonse de B., 1767—'32, v. Descartes. 3) B.-la-Rolande, ten NO.v.Or- Fr. geschsch. („Histoire de la Vend6e et des leans, 28 Nov. '70 overwinning der Duitschers Chouans"). 2) Joseph B., 1752—'01, Fr. geo. op een gedeelte der Loire-armee. en strk., bereisde Klein-Azio. Beaunoir (Alex. Louis), heette eigenlijk Ro- Beaufort, 1) Henry B., kardinaal en biss. v. bineau, 1746—'23, Fr. blijspeldichter. Winchester, Pres. v. d. rechtbank over Beaupre, eil.-groep (gevaarlijk rif)in den Sill- Jeanne d'Arc; t 1447. 2) Edmund B., htg. len Oceaan NO. v. Caledonia. v. Somerset, na 1445 Engl. sthr. in Fra., Beauvais, Fr. st. (16 D. I.) a. d. Avelon. t 1455 bij St.-Albans. Rebel (Ferd. Aug.), geb. '40 to Keulen, sehrijn- Beauharnals, 1) Alex. vicomte de B., gel, worker te Leipzig, een der lloofden v. d. so- 1160 op Martinique, Fr. genl., 1794 te Parijs eiaal-democratische partij en rid v. d. rijksdag. als aristocraat geguillotineerd. Zijne weduwe Bebra, d. in 't Pruis. reg-distr. Cassel, kruis- Josephine B. werd 1796 de vrouw van Na- punt v. versch. spoorwegen. poleon I. 2, Hortense B., dtr. v. Alex., trouw- Bechstein, 1) Joh. Matt. B., 1757—'22, Dt. nade '02 met Napoleon's jongsten br. Lodewijk tun, en vogelkenner. 2) Lodewijk B., '01—'60, ('06 kon. v. Hon.). 3) Eugenius B., noon v. Dt. dichter en schrijver, bibl. to Meiningen. Alex. (dus stiefzoon v. Napoleon I), geb. 1781, Beck, 1) David B., 1621-56, Nederl. schilder, onderkon. v. Rani, . enz., ± '24 te Mun- leerling v. A. v. Dijok. 2) Heinrich B., 1760-- chen als prins v. Leuchtenberg. 4) Claude, '03, Dt. acteur en dichter, vriend v. Ifiland. vicomte de B., 1756—'19, neef v. Alex. en va- 3) Karel Jozef B., Dt. dichter, geb. 17 te Baja der v. St6phanie B., 1789—'60, die '11—'18 (Hong.), t '79 te Weenen. gr.-htgn. v. Baden was door haar huwelijk Becker, 1) Karl Friedr. B., 1777—'06, Dt. ge- met Karel Lodewijk v. Baden. schsch. („Weltgeschichte"). 2) Nic. B., '10- Beaumarchais (P. Aug. Caron de), 1732-99, '45, dichtte 't Rijnlied „Sie sollen ihn een der meest bekende vertegenwoordigers nicht haben". 3) Oscar B., '39—'68, moord- v. d. Fr. geestigheid en voorlooper v. d. rev.; aanslag '61 to Baden-Baden op den kon. v. schreef Mdmoires en blijspelen (o.a. Barbier Pruisen. de Seville, Mariage de Figaro). Becket (Thomas a), 1162 abiss. v. Canter- Beaumont (Francis), 1585-1620, dichtte met bury, 1170 vermoord door toedoen Y• Hendrik 107 Beck ford — Beerze. 11

II, die deswege boete moest doen. Hendrik Beek, 1) d. in Lbg., 2 a 3 u. NNO. v. Mani VIII liet 1536 het gebeente van B. verbranden. tricht. 2) d. in N.-Br., 1 u. W. v. Bred, Beckford (William), 1760—'44, rijke zonder- 3) d. in N.-Br., 1 a. NW. v. HelmOnd. 4) ( ling, schreef Engl. romans en satiren. in Geld., 2 u. W. v. Terborg. 5) d. in Geld Beckx (Pet. Jos.), geb. 1795 te Sichem (Bel- 1 u. ZO. v. Nijmegen. gie), t '87 te Rome, trad '19 in de orde der lFleekbergen, d. in Geld.. 4 u. NO. v. Arnhen Jezuieten, was '53—'84 generaal dier orde. BeRzebub, d.i. „Vliegengod",opperste dui ve Beds, bijgn. Venerabilis, 674-735, klooster- Beemster, gemeente in 't drooggemaakte mee geestelijke in 't Engl. grfs. Durham, schreef B. in N. Holt. 1 u. NW. v. Purmerend. de kkl. gesch. v. Engld. been-eter, caries), langzame veretterin Bedar, d. in N.-Br., ca. 2 u. NO. v. Veghel. v. h. beenderweefsel. bedelmonniken, leven van liefdegiften (eerst beenzwart, tot stof gegloeide gemalen been enkel Franciscanen en Dominicanen; later ook deren, dient om suiker te zuiveren. andere orden). beer, 1) viervoetig roofdier ; 2) Gr. en Kle.B Bedford, 1) Engl. st. a. d. Ouse, 22 D. I. twee sterrenbeelden a. d. N. hemel; 3) geld 2) John Plantagenet, htg. v. B., derde noon schuld ; 4) schuldeischer ; drie br.. geb. t v. kon. Hendrik IV v. EngId., regent in Fra. Berlijn, t.w.: a] Jac. Meijer B., gen. Meyeryer voor Hendrik VI (1422). t 1435 ; streed tegen beer, comp. v. Ital. muz., geb. 1791, t '64 t Jeanne d'Arc. (Bombay ; prachtige ruInen. Parijs als Pruis. genl. -muz. -directeur ; stich Bediapoer, st. i. h. Bri. Ind. presidentschap ter v. d. inoderne gr. Fr. opera. b] Will Bedlam, gekkenhuis (te Londen, gest. lie B., bankier en strk., geb. 1797, t '50, liet zel eeuw). (woestijn. een observatorium bouwen, en gaf met Mad Bedoelenen, nomadiseerende Arabieren der ler de eerste nauwkeurige kaart der maa Bedum, d. in Gron., 1 u. ZO. v. Onderdendam. in 't licht. c] Michael B., dram. dichter Beecher, 1) Henry Ward B., '13—'87, sedert geb. '00, j- '33 te Munchen. (168'; '47 geestelijke te Brooklyn t. o. Nieuw-York, Beerestraaten (Joh.). Nederl. zeeschilder, stond hoog in eere tot '75, toen een schan- Beers, 1) d. in Fri., ca. 2 u. ZW. v. Leeuwar daal-proces hem zedelijk vernietigde. 2)Har- den. 2) d. in N. Br., ca. 2 u. OZO. v. Gras' riet B.-Stowe, zuster v. d. vorige, geb. '12, 3) Jan van B., Vlaamsch dichter, '21 — '88. schrijfster v. ,Uncle Tom's cabin". Beersche Maas, twee onbedijkte deelen v. d beef (spr.: bief), rundvleesch; -steak, biefstuk. linker Maas-oever in N. Br. (schoter beef-sal (en andere -Nisch), elect. visschen; Beerta, d. in Gron., ca. 2 u. NO. v. Win als men die aanraakt krijgt men een schok. Beerze (Middel• en Ooster.), twee d. in N Beegden, d. in Lbg., 1 u. ZW. v. Roermond. Br., en. 2 u. W. v. Oirschot.

109 Beesd--Bekker 110

Beesd, d. in Geld. 'a. d. Linge, ca. 2 u. Z.W. v. inham in Alaska. B.'s-ell, W. ell. der Aleoe- Culemborg. ' ten. B.'s-zee tuss. de Aleoeten en de B.-straat. Beetgum, d. in Fri„ea. 2 u. NW.v.Leeuwarden. Beieren, konkr., in grootte de tweede staat Beethoven (Ludwig v.), geb. 1770 to Bonn, v. h. Dt. rijk, Oud-B. en Rijn-B. (de Palts), I- '27 te Weenen, grootste comp. der 19e eeuw. 76 D. vierk. km ., ca. 6 mn.inw. ; regent Luit- Beets, 1) d. in N. Holl., 2 u. ZW. v. Hoorn. pold sedert '86 (geb. '21). 2) d. in Fri., 3 u. NO. v. Heerenveen. 3) Ni- Beierland, 1) Z. Boll. ell. Z. v. IJselmonde. colaas ,B. geb. '14, schrijver v. d. „Camera 2) drie Z. Holl. dorpen, t. w.: a] Oud-B., obscura" (pseud.' Hildebrand). (veen. 3 a 4 u. W. v. Dordrecht ; I)] Nieuw-B., 1 u. Beetsterzwaag, d. in Fr., 3 u. NO. v. Heeren- W. v. Oud-B. ; c] Zuid-B., 2 u. ZW. v. Oud-B. beetwortel, roode biet, kroot ; b.-suiker. Bell (Joh. David), 1754-94, Dt. acteur eft Begarelli, 1498-1565, ber. Ital. beeldhouwer. dram. diehter. beghard. Zie begkin. Belling (Albrecht), kabeljauwsch hoofdman ; begUn, 1) benaming der leden van wereldlijke streed tegen Jacoba v. Beieren, en word door liefdadige vrouwen-vereenigingen in de mid- de Hoekschen overwonnen, door wie hij, toen deleeuwen, gelijk de begharden dat waren hij zijn eerewoord aan hen gestand deed, le- van de mannen-vereenigingen. 2) Abraham vend werd begraven (nabij Schoonhoven). B., 1650-97, Nederl. landschapschilder. Beira, Port. prov., hpl. Coimbra. Behaim, 1) Michael B., Zuidduitsche wevers- Beirain, twee Mah. feesten (het groote B„ baas in de 15e eeuw, ineesterzanger, dichtte aan het einde v. d. Vasten, het kleine of ,Buch von den Wienern". 2) Martinus B., geb. Koerban-B. 10 woken later). to Neurenberg 1459, t te Lissabon 1507, koop- Beiroet, voornaamste zeestad v. Syrie, ruim man, zeevaarder en kosmograaf, reisde in 70 D. I., vele Christenen ; het oude Berytos. Afrika ; te Neurenberg heeft men nog van Beke (Charles Tilstone), '00—'74, Engl. rei- hem eene gr. aardglobe. ziger, de eerste die de Doode Zee bevaren behemoth, eon fabelachtig dier, vermeld in heeft. den Bijbel (Job 40, vs. 10-19). Bekker, 1) Elizabeth B., geb. 1738 te Vlissingen behen-olle, eene reukwaar, getrokken uit de -I- '04 to 's-Gravenhage, gehuwd met Ds. Wolf, b.-floot, eene 0. Ind. en Amer. vrucht. Nederl. dichteres, schreef met hare vriendin Behrens (Bertha), geb. '50, Dt. schrijfster v. Agatha Deken (geb. 1741 te Amstelveen, dorpsverhalen (pseudoniem W. Heimburg). j- '04 te 's-Gravenhage) Nederl. zedenro--, BehrIng (Vitus), 1- 1741, Russ. zeeofficier en mans. 2) Balthasar B., 1634-98, Nederl. theo. ontdekkingsreiziger. B.-straat, zeeengtetuss. bestreed het geloof aan heksen en booze Azie en Am., door B. ontdekt 1725. B.-ba.ai , geesten. 111 Bekkum- Bellmann. 112

Bekkum, d. in Overijsel, ca. 2 u. Z. v. Delden. Belgiojoso (Christina, prinses v.), '08—'71, beklemming (recht van), inz. in Gron. be- Ital. schrijfster. (in den Donau ; 27 D. I: staand recht, om land, dat aan een ander toe- Belgrado, hst. v. Servie, a. d. mond v. d. Save behoort, te gebruiken of to doen gebruiken. Belial, satan. (zer Justinianus I. Bel (Matthias), 1684-1749, bong. geschsch. Bellsarins, 505-565, ber. vhr. v. d. Byz. ket- Bela, vier kon. v. Hong. (dynastie Arpad) ; Bell (Andrew), 1753—'32, Sch. geestelijke, B. I, 1061.-63 ; B. II, 1134-41 ; B. III, stichter v. h. B.-Lancastersch (of wederkee- 1174-96; B. IV, 1235-70, streed zegevierend rig) onderwijs. tegen Mongolen en Oostenrijkers, en bevor- belladonna, eene gifplant. (Como. derde de kolonisatie door Duitschers in Hong. Bellagglo, schoon gelegene st. a. h. meer v. Belad el DJerld. Zie Riled oel DJerid. Bellamy (Jac.), 1757-86, Nederl. dichter Relent (E. R.). Zie (pseud. Zelandus). (veldslagen. Belchen, naam van eenige bergtoppen, b. v.: Bellange (Hippol.), '00—'66, Fr. schilder v. 1) in 't Zwartewoud (Baden), Z. v. Freiburg, Belle-Alliance, hoeve bij Waterloo. 1414 (met den B.-pas 1100 met.) ; 2) Elzasser Belle-Isle, 1) Engl. eil. ter O.kust v. N.Am. B. (van St.-Maurice) 1250 met. ; 3) Seltzer of 2) Charles, grf. v. B., 1756—'45, Fr. stm. en vhr. Groote B., 1426 met., hoogste top der Vogesen Bellerophon, (Gri. fab.) overwon het monster (met het B.-meer, 1219 met. hoog). Chimaera. B.'s-brief = Urias-brief. beleg, (mil.) insluiting om eene vest. tot over- belletr-te, letterkunde ; -1st, letterkundige. gaaf te dwingen. Staat v. h., beperlsing v. Bellevue schoon uitzicht. d. vrijheid en vervanging v. h. gewone recht Belliard (Aug. Dan., grf. v.), 1769—'32, Fr. door het krijgsrecht. (reldlijke inktvisch. vhr. en stm., streed in Egypte, was onder- belemnlet, dondersteen, versteende voorwe- handelaar over de benoeming van Leopold I Belfast, hpl. der Iersche prov. Ulster, ruim in BeIgie ; stb. te Brussel. (Winschoten. 20 D. I., haven- en koopstad ; R. K. unvt. Bellingewolde, d. in Gron., 2 u. OZO. v. Belfort, Fr. vest. in de Vogesen; Jan. '71 drie- Bellinl, 1) Venet. schildersfam., inz. Giovanni daagsche veldslag der Duitschers (onder Wer- (of Giambellini), de leermeester v. Titiaan,v. der) tegen de Franschen (onder Bourbaki) ; Giorgione, enz., gob. 1426, t 1510. 2) Vincenzo Febr. '71 door de Duitschers genomen. B., '02—'35, Ital. opera-comp. („Norma", Belgica, Rom. prov. van Gallie tuss. Seine, „Somnambule", enz.). SaOne, RhOne, Rijn en Noordzee. Belllnzona, versterkte st. in 't Zwits. kanton. sedert '31 v. d. Ned. gescheiden konkr. Tessino ; sleutel v. d. wegen over den Gotthard, onder Leopold I (prins v. Coburg), '65 opge- den Bernardino. volgg. door zijn coon Leopold II. Bellmann (Karel Michael), 1740-95, Zw. dich 113 Bellona Benedictijnen. 114 ter (de Zw. Anknreon); pseud. Fredmann ; derl. schilders-familie: Wm, v. B., (1630- 13.'s-fee•t, Stokholm's volksfeest 26 Juli in 1708) ; zijne zonen Joh. Georg v. B.,(1649— de Diergaarde bij B.'s gedenkteeken. 1723) en Peter v. B. (1685-1754); Peter's Sellouts, (fab.) Rom. oorlogsgodin. coon Karel Seb. v. B. (1743-96). Bellovaken, een krijgshaftige volksstam in Ben, (Hebr. en Arab.) = coon. Belg. Gallie in 't begin der chri. jaartelling. Benares, hpl. v. h. district B. der Bri. Ind. Bellovesus, Gall. veroveraar v. Opper-Italic, NW. prov. a. d. Ganges, 208 D. I., bedevaartpl. ten tijde v. Tarquinius den Oude. bet „Rome der Hindoe" = Varanasi (Skr.) Belloy (Pierre Laur. Buirette), 1727-75 Fr. Benczur (Jul.), geb. '44, Hong. schilder. treurspeldichter. (vuurtoren. Bendemann (Ed.), geb. '11, Dt. hist.-schilder. Bell-rock, rots op de Sch. kust, nabij Dundee ; Bender, 1) Russ. vest. in Bessarabie, a. d. Belluno, st. in Italie, a. (1. Piave ; 17 D. I. Dnjestr, 27 D. I.; verblijfplaats van Karel XII Beloed4-en, bewoners v. .istan, in Voor- v. Zweden 1709-13. 2) B. Abassi, havenst., Azie, toss. Afghanistan en de Arab. Zee (1 11 D. I., in Perzie, t. o. eil. Ormuzd. oude Gedrosie). Benecke, 1) Georg. Friedr. B. 1762—'44, Dt. belornantle, godspraak door pijlen. (bylon. taalgel. (Middelhoogduitsch wbk.). 2) Wilh. Belsazar, bijb. naam v. d. laatsten kon. v. Ba- B., 1776—'37, Dt. schrijver over onderwerpen Belt, twee zeeengten (de Gr. en de Kle. B.) v. koophandel. (schreef over zoblogie. toss. Noordzee en Oostzee. Beneden (Pierre Joh. v.), geb. '09 te Mechelen, Beltrum, d. in Geld., 5 u. OZO. v. Zutphen. Benedetti (Vincent, grf.), geb. '17 te Bastia, belvedere, schoon uitzicht. In het B. v. h. Fr. dpl., overbrenger v. d. onbetamelilke Fr. vatikaan te Rome de Apollo v. B. eischen aan kon. Wilhelm 1 v. Pruisen in Belzoni (Giambattista), 1778—'29, Ital. reizi- '70 te Ems, als voorspel v. d. Fr.-Dt.00rlog. ger en oudheidkundige ; reisde in Egypte en Benedict(Jul.), geb. '04, sedert '53 te Londen, Nubie. t '85, Dt. comp. v. opera's, symphonieen, enz. Bent (Joseph), geb. 1795 te Tarnow in Galicie, benedictie, (kkl.) zegening. '30 Poolsch genl., aanvoerder in den Hong. Benedictus, 1) de heilige, geb. 480 te Nursia, opstand '48 en '49, vlucktte toen naar Turkije, t 543 i. h. kl. Monte-Cassino bij Napels. Zie werd Muzelman, bedwong '50 een opstand BenedictUnen). 2) naam van 14 pausen. B. der Arabieren te „Aleppo, waar hij '50 stierf. XIV, geb. 1675 te Bologna, 1740 Pans, t Bembo (Pietro), 1470-1547, Ital. geleerde en 1758 te Rome, vriend v. wetenschap en kunst kardinaal ; schreef Ital. en Let. werken. en verdraagzaam. Benrelen, d. in Lbg., 1 u. 0. v. Maastricht. Benedictiine.n, monnik-orde, gest. 529 door Bemmel, 1) d. in Geld., 1 u. ZO. v. Elst. 2) Ne- d. heil. Benedictus, door de Jezuleten tegen- 115 Benedix — Benvenuti. 116

gewerkt, en sedert 1713 zeer verminderd; - r Saks. vhr., gaf i. d. slag bij Kollin de neder- nonnen, volgen den ordes-regel der B., be- laag aan Frederik d. Gr. staan sedert 1789 alleen nog in Italie. Benkert (Karl Maria), geb. '24, Dt. schrijver, Benedix (Jul. Rod.), '11—'73, Dt. blijspeldichter vent. uit 52 vreemde talen; pseud. Kertbeny. en acteur. Benkoelen, hpl. der ongezonde ads.-res. B. Beneke (Friedr. Ed.), 1798—'5'4, Dt. wijsgeer, (W. kust v. Sumatra); 6 a 7 D. I. inz. psycholoog. Bennebroek, d. in N. Hull., ca. 2 u. ZW. Benevento, hpl. der Ital. prov. B. in Cam- v. Haarlem. (ningen. panic, a. d. Sabato en Calore, 17 D. I.; tri- Bennekom, d. in Geld., 1 u. NO. v. Wage- omfboog v. Trajanus, thans stadspoort. Bennet (Will. Sterndale), '16—'56, Engl. comp. Henley (Theod.), '19—'81, prof. te Gottingen, en pianist. taalgeleerde, inz. Skr. Ben Nevis, hoogste berg v. Gr.-Britannic Bengalen, Bri, lnd. presidentschap, ruim an- (134:3 met.) in 'I Grampian-gebergte (Schl.). derhalf mn. vierk. km .,ca. 163 mn. I.; in en- Benningbroek, d. in N. Holl. 2 u. WNW. geren zin Neder-B., ruim een half mn. vierk. v. Medemblik. km . ca. 63 millioen I., hst. Calcutta. Ben- Benno (St - .), t 1107, biss. v. Meissen, apostel gaalsche Golf tuns. Voor- en Achter-Indic, onder de Wenden, 1523 heilig verklaard, Bengaalsche taal (Bengali), een tak v. h. waartegen geijverd werd door Luther. Skr. Bengaalsch your, wit of kleurenvuur Benoit (P.), geb. '34, Belg. comp., directeur der vuurwerkniakers. v. h. Conservatoire te Antwerpen. (stein. Benicarlo, Sp. st.in Valencia,7D.I.:wijnbouw. Benschop, d. in Utr., 1 u. ZW. v. IJsel- Beningha, 1) Eggerik B., 1496-1562, schreef Benserade (Isaac de), 1612-91, Fr. dichter. Oostfriesche kroniek. 1) Sicko B., begin 16e Bentheim, st. en bpl. in Hannover; 2500 I. eeuw, schreef kroniek v. Fri. en Gron. Benthuizen, d. in Z. Holl., 1 a 2 u. v. Alphen. Benjamin, 1) jongste zoon v. Jacob (stam Hentivoglio, 1) Guido B., 1579-1644, kardi- B.), (fig.) jongste en meestbeminde zoon. schreef over den afvai der Ned. v. 1) B. van Tudela, rabbijn, reis naar Palestina Spanje. 2) twee Ital. dichters: Ercole B. en Perzie 1160-73. (1506-73) en Cornelio B. (1668-1732). Benjowski (Moritz Aug., grf. v.), Poolsch Bentley (Richard), 1662 geb. nabij Wakefield, edelman, streed tegen Rusland, werd gede- t1772 als theo. prof. te Cambridge, bezorgde porteerd, ontvluchtte naar Fra., werd 1776 krit. edition v. Horatius en Terentius. kon. v. d. door hem op Madagascar, gest. Bentzel - Skernau (Chr. Ernst, grf. v.), 1767— kol., t 1786 in een gevecht teg. de Franschen. '49. Dt. humorist. Benkendorf (Ernst Ludwig v.), 1711—'01, Benvenuti (Pietro), 1766—'44, Ital. schilder. 117 benzine — Berkel. 118 benzine, vloeibare, Licht onvlambare kool- Bergen, plaatsnaam: 1) hpl. v. eil. Rilgen. waterstof, als lichtstof, om vlekken weg te 2) Fr. Mons, hpl. der Belg. prov. Henegou- maken, en ter bereiding v. aniline. wen, 24 D. I. 3) hpl. v. h. Nrw. stiff B., benzoe, hars van styrax benzoIne voor reuk- 42 D. I., a. d. -Waagfjord ; stokvisch en ha, en toiletwaren (Zie naphthaline). ring. 4) d. in N.-Holl., 1 u. NW. v. Alkmaar; Beollus Angelus, bijgn. Ruzzante, lta1. blij- Fr. overwinning 1799. d. in Lbg., 2 a 3 u. speldichter uit de 16e eeuw. ZO. v. Gennep. 6) B. op Zoom, st. in N.- Beotie. Zie Boefitie. (eeuw. Br., 6 u. v. Breda, 10 D. I.; tot '67 vesting. Beowulf, Angelsaks. heldendicht nit de Se 7) Adriaan Jz. v. B., turfschippef, 1590 ver- Beranger (Pierre Jean de), 1780—'57 te Pa- rassing van Breda. 8) Dk v. B., 1645-89, rijs, populairste Fr. liedjes-dichter. Nederl. schilder. Berbers, bewoners van Barbarije. Berger, 1) Ludwig von B., advocaat te Olden- ltIerbice,hpl.der Engl.kol.B.in Guyana(Z.-Am). burg. '13 gefusiileerd door de Franschen. Beirchta, ,,de schitterende", oud-Germ. godin. 2) Ludwig B., 1777-139, Dt. comp., leermees- Berchiesgaden, Beiersch landsch. in de Saltz- ter v. Mendelssohn-Bartholdi. 3) Joh. Nep. burger Alpen, met de (ca. 2 D. I.) hpl. B. a. B., '16—'70, Or. stm. 4) Jac. B., ' '23, Ital. d. Achen ; zoutgroeven. (der. hist.-schilder. Berckmans (Hendr.), 1629-90, Nederl. schil- Bergerac, 1) Fr. st. in Dordogne; zoeten wijn. Berditsjef, koopst. in 't Russ. gouvt. Kiew; 2) Say. ('yr. de B., 1629-55, Fr. tooneeldichter. 54 D. I., meest Joden. Bergeyk, d. in N.-Br., 3 u. ZW. v. Eindhoven. Berdjansk,Russ.havenstad in Taurie; gest.'80. berggeesten. (fab.) aardmannetjes. Berengarius, 1) B. I, kon. v. Italie, 888-924 Bergbaus (H. K.), ber. Dt. geo., 1797—'84. (werd vermoord). Zijn kleinzoon 2) B. II, kon. bergrede, (bijb.) Mattheils 5-7. (Rotterdam. v. Italie 950, afgezet 901, ± 966. 3) B. van Bergsehenhoek, d. in 'Z. Holl., 2 u. N. v. Tours, 998-1088, Fr. then. Bergstrasse, v. Darmstadt naar Heidelberg. Berenice, gmln. v. Ptolemeils III v. Egypte Bergum„ d. in Fri., 3 u. ZO. v. Leeuwarden. (246-221 v. Chr.). B.'s hoofdhaar,sterrenbeeld bergstorting, instorting v. bergwanden. a. d. staart v. d. Leeuw. beriberi, (gnk.) eene ziekte in Nederl. 0. I., Beresina, zij-riv. v. d. Dnjepr; veldslag a. d. op Ceylon en Japan. B., 26-29 Nov. '12. (v. Schoonhoven. Bering. Zie Behring. Berg•ambacht, d. in Z.-Holl., 1 u. WZW. Beriot (Ch. Aug. de), geb. '02 te Leaven, '70 Bergamo, hpl. der Ital. prov. B. (in Lom- te Brussel, ber. viool-virtuoos, gehuwd met, bardije), 23 D. I. Malibran. (IJsel. bergamot, Ital. 'citroensoort (daaruit B.-olie). Berkel, riv. in Geld., valt bij Zutpheri. d. 119 Berkeley — Bernhard. 420

Berkeley (George), 4684-1753, Engl. wijsgeer. log, '04 maarschalk, '06 door Napoleon tot berkemeier, 1) berketak; 1) beker van berken- prins v. Pontecorvo verheven, '10 door de hout. (llaarlein. Z W stenden tot kroonprins v.Zweden gekozen, Berkenrode, d. >An N. Ho11.. ea. 1 u. Z. v. door Icon. Karel XI1I geadopteerd, na diens Berkenwoude (pop.: Berkou), d. in Z. Holl. dood als Karel Johan XIV, lion. v. Zweden 2 u. W. v. Schoonhoven. '18—'44. Berkhey (Joh. Lefrancq v.), 1719—'12, Nederl. Bernard (Claude), '13—'78, Fr. physioloog. natuurkundige en dichter. Bernardin de St.-Pierre (J. H.), 1737—'14, Berkhout, d. in N. Ho11. I u. W. v. TIoorn. ben Fr. schrijver („Paul et Virginie"). Berkshire, Engl. grfs.; 41. Reading. Bernardino, door Grauwbunderlandloopende Berlepsch (H. v.), '12—'83, Zwits. reisbeschrij- bergpas der Alpen, 2065 met. hoog, uit 't ver (die Alpen in Natur and Lebensbildern). Achterrijndal naar Bellinzona. Berlichingen, d. in Wurtemberg, a.d. Jagst ; Bernatowicz (Felix), t '36, Poolsch roman- ridder Giitz v. B. met, de ijzeren hand, 1480- schrijver, krankzinnig v. verwoedheid over 1562, 1525 hoofdmani.d. Boeren-oorlog ; auto- de schanddaden der Russen. biographie; drama v. Gothe. Bernauer (Agnes), heimelijk gehuwd met htg. Berlieum, 1) d. in N. Br. ruim 1 u. Z.O. v. Albrecht II v. Beieren, wiens vader haar den Bosch. 2) (Berlikum), d. in Fri., 2 u. 1435 te Straubing liet verdrinken als toover- NW. v. Leeuwarden. heks ; het gevolg was een jaar lang oorlog. Berlin, Dt. naam v. Berlijn. Bernbrunn (Karl), 1787—'54, schouwburg- berline, reiswagen, kan opengeslagen worden. direeteur en dram. schrijver (pseud. Karl Berlioz (Hector), '03—'69, Fr. comp. Carl). (d. Saale; 21 D. I. BerlUn, hst. v. Pruisen en v.h. Dt. rijk, a.d. Bernburg, hst. v. h. vm. htgd. Anhalt-B., a. Spree, ruim 1 tan. bew.; B.sch biauw; B.sch Bernd (Chr. Sam. Theod.), 1775—'54, ber. Dt bruin. (400 Engl. eil. i.d. Atl. 0. beoefenaar van de heraldiek. Bermuda, het grootste der Bermudas (zijnde Berneck (K. Gust. v.), geb. '03, Dt. roman- Bern, hpl. (met 44 D.I. en unvt.) en sedert'48 schrijver (pseud. Bernd. v. Guseck). zetel der Bondsregeering, a.d. Aar, v.h. W. Berner. Zie in Bern. Zwits. kanton B. met ruim i /2 millioen I.; Bernhard, 1) B. v. Clairvaux, geb. 1091 te B.-er Oberland ; B.-er Alpen a.d. grens v. B. Fontaines, t 1153 te Clairvaux, waar hij sedert en Walliserland. 1115 abt was, bevorderde de Cistercienser- Bernadotte (Jean Baptiste Jules), geb. 1764 orde (Bernhardijnen), predikte den tweeden te Pau zoon van een Fr. prOcureur, sedert kruistocht 1147; werd 1173 heilig verklaard. k780 Fr.' krijgsdienst, 1799 minister v. our- 2) Icon. v. Italie, werd 818, op last v. zijnen

121 Bernhardt- Berthier. 122 oom Lodewijk den Vrome, van zijn gezicht be- in 1027 tot biss. v. Utr. verheven; t 1054. roofd. 3) Hertog B. v. Weimar. T1639, streed Beroessoes,wilde volksstam, O. kust v.Borneo. i. d. 30-j. oorlog, met Zweden en Fra. tegen Beronicius (P. Joh.), rondreizend schoorsteen- Or. 4) Karel B., htg. v. Saksen-Weimar, dapper veger en scharenslijper, 17e eeuw, was zdo in de Napoleontische oorlogen, sedert '15 in geleerd, dat hij de kranten overzette in Lat. Nederl. dienst, streed '31 in Belgie, '48—'53 en Gri. verzen. als opperbevelhebber in Indie, t '62 te Lieben- Berosus, Bab. pri. en geschsch. 3e eeuw v. stein in Saksen-Meiningen. 5) Gr. St.-B., Chr.. stichtte op 't eil. Cos eene astr. school. Walliser Alpenpas tuss. Martigny en Aosta, Berouin (Arnaud), 1749-91, Fr. dichter en 2478 met., kl. en hospitium. Bernhardijner schriiver, bijgn. „I' ami des enfants". honden om verongelukten op te zoeken; 1800 Berry, oudt. Fr. htgd., hst. Bourges. Char:. overtocht v. Bonaparte. 6) Kleine les Ferd., htg. v. B., 2e zoon v. Karel X. Grajische Alpenpas tuss. Savoje en Aosta, v. Fra., vader v. Chambord (zie aldaar), geb. 2200 met., hospitium onder beheer van dat 1778, door Louvel '20 vermoord. Zijne gmln. op den Gr. St.-B.; 218 v. Chr. overtocht v. Caroline Ferdinande Louise, geb. 1798, beviel Hannibal. in de gevangenis '20 (zie Chambord), deed Bernhardt (Sarah), geb. '44, ber. Fr, treur- '32 een inval in de Vendee, t '70. spelspeelster(ookschilderes en beeldhouweres), Berryer (P. Ant.) 1790—'68, Fr. advocaat en door haar huwelijk mevrouw Damela, bekend stk., om zijne welsprekendheid bijgn. „Prince door velerlei excentriciteiten. de la parole". Bernina, gedeelte der Rhetische Alpen in bersaglieri, (mil.) ltal. scherpschutters. Grauw-Bunderland. B.-pas, 2336 met. B.-horn, Berserker, een met verwoedheid vechtend (hoogste piek) 4052 met. strijder (in de Noorsche sagen). Bernkastel, st. in 't reg.-distr. Trier, a. d. Bert, 1) Petrus de B., 1565-1629, Prot. prof. Moezel; „B.- er Dokter" eene wijnsoort. te Leiden, afgezet wegens Arminiaansche Bernouilli, ber. Bazeler wiskundigen, ins. ketterij, teen R. K. prof. te Parijs. 1) Paul 1) Jac. B., 1654-1705 (differentiaal-rekening), B., '33—'86, prof. der physiologie,'81—'82, Fr. zijn br. 2) Joh. B., 1667-1748, uitvinder v. d. minister v. onderwijs, '86 res.-genl. in Tonkin, integraal-rekening. De zoon van dien Joh. t aldaar. 3) Dan. B., 1700-82, prof. te Bazel, schreef Bertha, 1) B. met den grooten voet, moeder „Hydrodynamica". v. Karel I. Gr. (vgl. Berchta). 2) dtr. v. Bernuiphus, was pastoor te Oosterbeek, toen Floris I v. Holl., trouwde 1070 met Filips I keizerin Gisela in die pastorie beviel; ter v. Fra. • belooning werd hij door keizer Koenraad Berthier (Alex.), geb. 1753 te Versailles, 1-15 123 Bertoldo Bettina. 124

te Bamberg, prins v. Wagram, htg. v. Neuf- Hong. schrijver (tooneelstukken en romans). chatel, Fr. maarschalk. (boek. Besser (Joh. v.), 1654-1729, Dt. gelegenheids- Bertoldo, Ital. Uilenspiegel, held v. een yolks- dichter. Berton, 1) Henri Montan B., 1767—'44, Fr. Bessieres (Jean Bapt.), geb. 1783, Fr. maar- comp. 2) Jean Bapt. B., Fr. genl., '22 als op- schalk, streed in Egypte, '08 htg. v. Istrie, standeling ter dood gebracht. sneuvelde '13 bij Ltitzen. - Bertrand (Henri Grat., grf.), 1773—'44, Fr. Best, d. in N.Br., 1 a 2 u. 0. v. Oirschot. genl., trouw aanhanger v. Napoleon I, (lien bestiaril, (Rom.) karnpvechters tegen wilde hij , in ballingschap vergezelde, eerst naar dieren. Elba, later naar St.-Helena. Bestoesjew (Alex.), 1796—'37, Russ. roman- .113erwiek, 1) grfs. in ZO. Schl. 2) B. on schri.jver ; schreef ook Gesch. der Russ. let- Tweed, haveustad met 16 I). T. in Northum- terkunde. berland. 31 James Fitzjames, htg. v. B., betel, wordt in 't 0. gekauwd ; komt v. d. 1670-1734, 'bastaard V. Jacob. II bij Anna noot (of areca-noot) en v. d. b.-peper. Churchill. was Fr. maarschalk. Betelgeuse, ster der le grootte i. d. schouder beryl, (min.) edelsteen, verwant met smaragd: v. Orion. b.-ium, metaal der b.-aarde. BethanW, oudt. een viek, ca. 1 u. v. Jeruza- Berzelius (Job. Jac., vrijheer v.), 17711—'48, len], woonplaats v. Lazarus; thans een ber. Zw. schk. nietig dorpje. (.Teruzalem. Berzsenyi (Dan.), 1776 '36, Hong. lierdichter. Bethel, omit. st. in Palestina, 4 a i u. N. v. Besancon, vest. en hpl. v. h. Fr. dep. Doubs, Betheneourt (Jean, seigneur de). Norman- a. d. Doubs ; 57 D. 1 . disoh zeeva.arder, maakte zich 1402 van een Besel, d. in Lbg., 3 u. v. Venlo. (Tenedos. der Canarische eil. meester,ten behoeve van Besika-baal, a. d. W.kust v. file. t. o. Spanje. (de nabijheid van .Teruzaletn. Besoyen, d. in N.Br., W. nabij Waalwijk; Bethesda, oudt. eene geneeskrachtige bron in Bessarable, Z.Russ. gebied toss. Proeth, Bethlehem, (bijb.) g,eboorteplaats v. David en Dnjestr en Zwa. Z.; bevolking 1 mn. 300 D. I. v. Christi's (B.-sche kindermoord); Bessarlon.-(Joh.), 1395-1472, sedert 1139 kar- geestelijke orde in W. 1673 erkend. dinaal, Gni. letterkundige, verrijkte de bibl. Bethlen - Gabor, 1613 grootvorst v. Zevenber-- te Venetie met Gri. handschriften. gen, streed 1020-27 tegen Fe,rdinand IT om de. Besse' (Fr. Wilh.), 1704—'46, vn. Dt. strk. Hong. kroon; t 16:29. (:1 D. 1. Bessemer (Henry), gob. 'ft in Hertfordshire, Bethune, Fr. st. a. d. Brette, op eene rots ; uitv. B.-staal. beton, hydraulisch gegoten mortel. Bessenyel v. Betienye (Gyorgy), Bettina, Zie Arnim. 125 Betuwe—Bidpai. 126

Betuvre, landstreek in Geld. toss. Rijn en Waal. Reza (Theod.), geb. 1519 te Vezelay, t . 1605te 'Beugen,-,d; in N. Br.. 1 u. N. v. Boxmeer. Geneve, met en na Calvijn hoofd der Fr. ge- Beukelsz4 1) Willem B., visscher te Biervliet, reformeerde kerk. t 1397, uitvinder v. h. haringkaken. 2) Jan bezaansmast, achterste mast op driemasters. B. Zie Jan v. Leiden. Beziers, st. a. d. Orbe, in 't Fr. dep. H6rault Beule (Charles Erneste), `26---`7, Fr. archeo- (Languedoc); 43 D. I. loog en stm.. deed opgravingen op den Akro- bezoar, B.-steenen in de maag v. planten- polio te Athene. • etende dieren (b.v. B. --geiten) gold vroeger Beuningen, d. in Geld., 1 u. N W. v. Nijmegen. als geneeskrachtig. Beurmann (K. M. v.), reiziger in Afrika, Bezoeki, hpl. (met haven en reede) v. d. re- geb. '35 te Potsdam, '03 vermoord in Wadai. sidentie B. (0 -kust v. Java). Beusichem, d. in Geld., 1 u. 0. v. Culemborg. Bialowlczer-heide, oerwoudgebied in 't Rugs. Beuthen, arrondissement v. h. Pruis. reg.- gouvt. Grodno (Littauen), (a. d: Biala. distr. Oppeln; hpl. Ober-B. met 26 D. I.; Bialystock, Russ. st. (18 D. I.) 't gouvt. Grodno, hoofdzetel v. h. Opper-Silezisch mijnwezen. Biarritz, bpl. in 't Fr. dep. Neder-Pyreneen, Beveland (Noord- en Zuid-), twee Zeeuwsche nabij Bayonne ; ca. 4 D. I. eil.,v. elkander gescheide,n door de Zandkreek. Bias, een der 7 wijzen van Griekenland. bever, knaagdier aan riv.-oevers in kunstig biblio•graaf, boekenkenner ; - graphic, ken- door hen gebouwde holen levende. B.-huid le- nis en beschrijving v. boeken; -phile, min- vert 't kastoor. B.-geil (castoreum), gnm. soar verzamelaar v. boeken (-phile Jacob, Bevern (Aug. htg. v. Brunswijk-B., pseud. v.d. Fr. schrijver Paul Lacroix);-theek, 1715-82, e'en'. v. Frederik d. Gr. boekerij,boe,kenverzameling; - thecaris,hoofd- BeverwiJck (Jan v.), 1594-1047. her. Nederl. bestuurder v. eene bibliotheek. geneeskundige, letterkundige en geschsch. bicarbonaat, dubbelkoolzuurzout. BeverwiJk, st. (4 D. I.) in N. Holl., 2 u. N. Bicetre, d. en gekkenhuis bij Parijs. v. Haarlem. Bichat (Marie Fr. Xay.), ben Fr. • Bevesier. Zie Beachy.head; - gnh. en natuurkundige. Bex, Zwits. bpl. a. d. Avencon; ztieitgroeven bicycle, tweewieler (velocipede). en zwavelbronnen. Bidassoa, grensriv. tuss. Spanje en Fra. Hexer (San Antonio de B.), oude st. in Texas, Biddle (John), 1615-62, Engl. thee., stichtte 1698 gest. door de Spanjaarden. de sekte der UnitariCrs.• Boyle (Marie Henri); 4783—'42, Fr. schrijver bidet, kuipje of bekken voor zitbaden, (pseud. Stendhal), inz. over gesch. der kunst; Bidpal (Pupal), schrijver v. eene sedert ruin' ' ..00k romans en treurspelen. 15 eeuwen sit Indio over 1.0osten en Wester 127 Biedermann Billiton. '121

verbreidde verzam. vertellingen en fabelen. hpl. der Sp. prov. Biscaje, a. d. Ner- Blederniann (K.), geb. '12 te Leipzig, prof. vion, 35 D. I. • zh. aldaar,publicist, schrtverv.drama's, geschied- BliderdiJk geb. 1756 te Amst., t '31 kundige en wijsgeerige werken. te Haarlem, ber. Ned. geleerde, taalkenner, Bleive (Ed. de), '09—'82, Belg. hist.-schilder. geschsch. en dichter. Zijne tweede vrouw Biel, st. (12 D. I.) in 't Zwits. kanton Bern, Kath. Wilh. B. geb. Schweickhardt, 1777- a. d. voet v. d. Jura, nabij 't B.-ermeer, '30, Nederl. dichteres. waarin eil. St.-Pierre (1765 verblijfpl. v. J. Bildt ('t), 1) gem. in Fri., nabij Leeuwarden, J. Rousseau). (Lutter; linnenweverij. 2) Jan v. d. B., 1709-91, Fri. wkt., ber. Bielefeld, st. (35 D. I.) in Westfalen, a. d. maker v. verrekijkers. Zijnikleinzoon 3) Bauke Bielshol, druipsteengrot i. d. Hartz. Eisma v. d. B., 17113—'31, maakte natuurkun- Blerey (G. B.), 1772—'40, Dt. comp. (schilder. dige instr. Blernsann (K. Ed.), geb. '13, Dt. landschap- Bileani, (bijb.) waarzegger uit Mesopotamia, Biert, d. in Z. Ho11., 2 u. ZO. v. Brielle. bereed een ezel, die tegen hem sprak. Bierum, d. in Gron., 2 u. N. v. Appingadam. Biled-oel-Dierld (Belad-el-Dj erid), „dadel- Biesbosch (Bergsche veld), 1421 ontstane wa- land", oasenrijk landsch. Z. v. Tunis. terplas (waarin eil.) tuss. Z. Ho11. en N.Br. Bilevelt (Anth.), 1575-1655, Nederl. schilder. Blezelinge, d. in Zeel., 1 a 2 u. ZO. v. Goes. Bliguer (Paul Ludw. v.), '15—'40, ber.schaak- Blezelingen (Chr. J. v.), 1558-1600, Nederl. speler en schrijver over dat spel. portretschilder. Billn, st. a. d. Biela in 't Boh. distr. Teplitz; Bifrost, (Noorsche fab.) brug voor de gesneu- 5 D. I., bpl. (B.-er zuurbronnen, waaruit velden, om naar de zaal v. Odin te komen. pastilles). bifureatie, vorkswijze spouwing in 2 takken. blijoen, goad en zilver van te min gehalte. bigam-le, tweewijverij ; -ist, schuldige aan Bilk, d. bij Dusseldorf; sterrenwacht. (werp. tweewijverij. bill, (Engl.): 1) rekening ; 2) (stk.) wets-ont- Blgarl (Vitt.), 1692--1776, Ital. schilder. BIllaud-Varennes (Jean Nic.), bloeddorstig Biggekerke,d.in Zeel.,ca.2u. NW. v.Vlissingen. Fr. rev.-man, 1795 verbannen, t '19 te Port- Blglo (Marcant. Francia), 1483-1525, Ital. schil- au-Prince. der. (dpl., publicist en geschsch. Billault (Adolphe Marie), '05—'63, rok-omkee- Bignon (Louis P. Ed., baron de), 171—'41, Fr. rend Fr. stm., 't laatst minister v. Napoleon III. bignonia,Z.Amenslingerplant (trompetbloem). billloen, rsillioen v. d. tweeden rang; in Fra. Bigorre, schoon landsch. in Z.Fra.; hpl. Tarbes. milliarde, d. i. duizend mn. bigot, fernelaar ; -terse, femelarij. (noodien. Billiton 0;litong), eil. tuss. Sumatra en bijou (spr. bi-zjoe), kleinood ; -terlein,klei- Borneo ; rijk aan tinrnijAen. 129 Billroth BiSkaj P. 130

Billroth (Chr. Alb. Theod.), gob. '29, sedert Sir, st. in Az. Turkije. 4 D. I.; hier trekken '67 prof. der chirurgie te Weenen; opereert de kar. over den Euphraat. maagkanker. Birch•Pfellfer (Charlotte), '00—'68, Dt. actrice Hilt (de), d. in Utr., 1 u. NO. v. Utr. en schreef tooneelstukken. Biwa, zh. op eil. Soembawa (Nederl. 0.I.). Bird (Rob. Montgomery), '03—'54, Amer. no- bimeta•ismus, (mtw.) dubbele standaard; .1st, vellist en treurspelschrbver. voorstander daarvan. Birdaard, d. in Fri., 2 u. ZW. v, Dokkum. bingeikruld, eene gifplant. Birger, twee Zw. kon.: B. I, t 1251 ; B. II, Bingeirade, d. in Lbg., 1 u. ZO. v. Sittard. verdreven 1321. Bingen, st. (7 D. I.) in Rijnhessen, a. d. in- biribi, een Ital. ha.zardspel. vloeiing v. d. Nahe in den Rijn '• t. o. Bin. Birkenfeld, hpl. (3 D. I.) v. h. Oldenburgsch gerbriick in den Rijn Hatto's Muizentoren; vorstendom B. in de Rijn-prov. N. daarvan de voorheen gevaarlijke (doch'32 Birkenhead, Engl. st. (62 D. I.) a. d. Mersey. door springen v. gevaar bevrijde) draaikolk Birtna (Birmaansch rijk), Achter-Ind., hoed- Bingerloch. T. o. B., op den Niederwald, dhistisch rijk ; hst. Mandalay ; keizer Thibo; het '83 ingewijde Gr. nat. monument. de kusten sedert '26 Engl. Bingley (Ward), 1755 —'18, ber. Nederl. acteur. Birmingham, st. (400 D. I.) in 't Engl. grfs. blood's, kijker voor twee oogen, dubbele kij- Warwick, a, d. Tame en Rea ; na Manchester ker. grootste fabriekstad v. Engld. Bintang, eil. in den Riouw-arch. a. d. str. v. Biron (Ernst Joh., grf. v.), 1687-1772, gun, Singapore. steling der Russ. keizerin Anna lwandwna. BinuE (Tsjadda), linker zij-riv. v. d. Niger ; die hem 1737 htg. v. Koerland maakte ; 1740 de bronnen der B. '83 ontdekt door Flegel. rijksbestuurder; later naar Siberie gebannen, bio•graaf, levensbeschrijver; -graphie, le- 1763 gaf Catharina hem zijn htgd. terug. dat vensbeschrijving ; .graphisch, van of betref- hij 1769 afstond aan zijnen zoon'Peter(1724— fende levensbeschrijving. Zie auto•b. '00). die 1795 genoodzaakt was Koerland aan biolo•gle, 1) levensleer ; 2) verlamming v. eens Rusland of te staan. anders eigen wil. Moans, muskus. Bion, 200 v. Chr., Gri. idylltindichter. ISisceglia, Ital. vest. en zh. met vuurtoren in Blot (Jean Bapt.), 1771—'02, ber. Fr. natuur- de prov. Napels; 22 D. I. en sterrenkundige. biscuit, 1) zoet beschuitje; 2) porselein sunder bipeden, schepselen met twee voeten. gla.zuur. Bipont•ium, Tweebruggen ; .Unsch, nit B. bisdom. Zie bisschop 1). biquadraat, 4e macht v. een getal. Biskaje (Viscaya), Baskische prov. in N, 5 131 Biset- Bianca,, 132

Spanje a. d. Biskaaische Golf, ruim 2 D. vierk. Bizet (George), '38—'75, Fr. opera-comp. (-Car - km . ca. 190 D. I. '• hpl. men"). (nisch e Golf. Biset, 4) Karel Emmanuel B., 1633-1713, fijornsborg, st. (9 D. 1.) in Finland a. d. Both- Vlaamsch schilder. 2) Zijn coon Jean Bapt. B. BJOrnson (BjOrnstjerne), geb. '32 te Kvikne, was portret- en hist.-schilder. Nrw. schrijver (dorpsverhalen, drama's en Bismarck (Otto, prins v.), geb. '15 te Sch6n- lierdichten). hausen. Dt. rijkskanselier, pres. v. h. Pruis. Blaauvvkapel, d. in Utr., ca. 1 u. NO. v. Utr. Staatsministerie, minister v. Buitenlandsche Blackburn, Engl. st. (grfs. Lancaster) a. d. Zaken, enz , grondvester van het wederom Derwent ; 104 D. I. ; katoenfabr. 88n ztinde Dt. keizerrijk. Blackmore (Richard), geb. '25, Eng. novellist. bison, Amer. buffel. Black river, naam v. versch. riv. in N.-Am., litissagos, Port. troep vulcanische eil. a. d. inz. die in den staat Nieuw-York, valt in 't 'W.kust v. Senegambi8. (pijnen. Ontario-meer. Bissayas, Sp. groep eil. i. d. arch. der Philip- Black-warrior, riv. in N.-Am., ontspringt histouri. hlk. mes urn gezwellen te openen. in Alabama, valt in de Tombigbee. BitbynN, oudt. landsch. in Klein-Azi8 a. d. Blada, d. in N.-Br., 3 u. ZW. v. Oirschot. Zwa. Z. Blacu, 1) Willem Jansz. B.. 1571-1638, wis- Bitsch. st. in Dt. Lotharingen (distr. Saa.rge- er te Amst., leenling v. Tycho milnd) a. d. Schwalbe; 3 D. I.; citadel, die '70 Brah8, ,gaf als boekhandelaar een ber. atlas door de Duitschers tevergeefs werd belegerd. uit. 2) Zijn zoos Joan B. was rechtsgeleerde Bitsjoerin, 4778—'53, hoofd der Russ. zende- en boekhandelaar, en breidde den atlas nit; lingen in China, schreef over de Chin. taal. 1672 verbrandde zijne drukkerij. Bitter (Karl Herm.). '13—'85, Pruis. minister Blair (Hugh),1718--'01 ,Sch. g,eestelijke en schrij- v. financien (79—'82), schreef over muz. ver; stichtte 1755 de ..Edinburgh review". bitteraaarde, magnesia; .water, bitterzout- Blake, 1) Robert B., 1599-1657, Engl. adin- houdend laxeermiddel. streed 1652 met voordeel tegen de Ned.. 1655 bitum-en, aardpe,k ; -ineus, aardpekhoudend. tegen de Tu., 4657 tegen Spanje. 2) William Bitzius (Alb.), 1797—'54, Zwits. predikant en B., 4758—'28, Engl. schilder. schrijver in den volks-toon (pseud. Jeremias Blanc, 1) Louis B., '11—'82, Fr. socialist, pu- Gotthelf). blicist, democ. geschsch. 2) Zijn br. Auguste bivak, (mil.) legering in 't open veld. B., '45—'82, schreef over kunst. 3) Ludw. Bixio (Nino), geb. '21, held uit den Ital. vrij- Gottfr. B., 1781—'66, prof. der Romaansche heidsoorlog, metgezel v. Garibaldi. talen, uitlegger v. Dante. bizar, zonderling; rerie8n, zonderlingheden. Blanca, 1) de heilige B., slavin te Lyon, 133 Blanchard — Bleek. 134

stierf den marteldood onder Marcus Aurelius. Blasius, 1) de heil. B., biss. te Sebaste, mrtl. 2) B. van Castilie, onIn. v. Lodewiik VIII in 316, beschermheilige 'tegen keelziekten. en regentes voor Lod.' IX v. Fra., t 1252. 2) Joh. B., 17e eeuw, adv. te Amst. erg blOsPel- Blanchard, 1) Nic. Francois B., 1738—'09, dichter. 3) Ernst B., '02—'75, prof. der hlk. ber. Fr. luchtreiziger, deed 1785 eene lucht- te Halle. reis over het Bri. Kanaal. 2) Jacci. B., bijgn. blaspherole. godslastering. „de Fr. Titiaan", ± 1638, historie-schilder. Blauwbaard, Fr. sprookje van den zijne 3) Henri Louis B.. 1778—'58, Fr. comp. nieuwsgierige vrouwen doodenden Ridder 11. Blanche (Aug.). '11--'68, Zw. dichter, roman- blauwboekje, schotschrift. schrijver en redenaar. Blauwe, B. Bergen („Blue Mountains"), Blanckhof (Jan Teunis), 17e eeuw, te Rome Pen di. v. h. Alleghany-gebergte in N.-Am. bijgn. „Janmaat", Nederl. schilder. Het B. bock (naar den blauwen band al- bliinc-manger, soort v. pudding. dus gen2emd), bock, bevattende de stukken, Blanco, (min gevuld. die a. h. Engl. Parlement door de regeering Blandbill, N.-Amer. wet v. '78. waarbij de worden overgelegd (in Fra. het Gele, in Italie zilverdollar als wettig betaalmiddel erkend is. het Groene, in Or. het Roode Boek). — B. Blangini (Gins. M. M. Fel.), 1781—'41, Ital. Maandag, (fig.) zeer kort tijdsbestek. comp. v. opera's en liederen. blauwkous, vrouw of jonge dochter, die zich blank, (mtw.) oudt. in Hon. 6 duiten ; 2 blan- gaarne den schijn van geleerdheid geeft, ken 7 en een halve cent. blauwzucht (cyanose), blauwheid in 't ge- Blankenberghe, Belg. visschersdorp NO. v. laat door stoornis in de bloedvorming. Ostende, sedert '40 zeebadplaats. blauwzuur. (schk.) cyanwaterstofzuur, zeer Blankenese, d. a. d. Elve nabij Altona, uit- vergiftig bestanddeel v.bittere amandelen,enz. spanningsoord der Hamburgers, Noordzee- Blavet, riv. in Fra., verdwijnt bij St.-Antoine visscherij en reederij ; villa's. 600 inet. ver onder rotsen, valt bij Port-Louis Blankenham, d. in Oijs., 2 a 3 u. NW, v. i. d. Atl. O. Vol lenh ov en. (tint. Blaze, 1) Francois B. (of Castil B.), 1784—'51. blanketsell,se,hoonheidsmiddel voor de gelaats- Fr. schrijver over muziek. 2) Zijn noon Anne Blanqu1, 1) Jer. Ad. B.. 1798—'54, Fr. sthhk., Henry B. de Bury, geb. '18 te Avignon, ver- volgeling v. Say. 2) Zijnbr. L. Aug. B., '05—'80, taalde o. a. „GOthe's Faust" in 't Fr. Fr. communist, een woelgeest, zat dikwijls Bleek, 1) Richard B. en 2) zijn zoon Pieter B. gevangen. (t 1764), Nederl. schilders te Londen. 3) Willi. blank vers, (dk.) rijmloos vers. Heinr. Imm. B., '27—'75, Dt. taalgeleerde, Blaricum, d. in N.-Holl., 1 u. ZO. v. Naarden. bibl. te Kaapstad, schreel' over Afr. talen. 135 bleekerd—Blokland. 136

bleekerd, lichtrooda rijnwijn uit het Aardal. blizzard, moorddadige ijzige sneenwstorm in bleekzucht (chlorosis), hooge graad v. bloed- W. N.-Am B rocken. armoede, inz. bij meisjes in de ontwikkelings- Blocksberg, hoocrste, berg in den Hartz. Zie jaren ; (pop.) vrijsterziekte. (veldslagen. Bloed-bruiloft. 'Zie Bartholomeiisnacht ; Bleibtreu (Georg), geb. '28, Dt. schilder v. - geld, oudt. geld, dat de moordenaar aan de BleiswUck (Dk. v.), 17e eeuw, Nederl.letter- fam. v. d. vermoorde betalen moest ; thans kundige („Beschrijving der st. Delft"). geld, dat zeer zuur verdiend is of wordt ; BlelswUk, d. in Z.-Holl., 2 u. NO. v. Rotterdam, - getuige, martelaar voor 't chrl. geloof ; Blenheim (Blindheim), Beier. d. bij Hoch- - schande, vleeschelijke gemeenschap tuss. stadt, waar Marlborough (met prins Eugenius) bloedverwanten ; -wraak, door de bloedver- 1704 de Franschen versloeg, waarvoor hij als wanten van een vermoorde op den moorde- nat. geschenk ontving het kasteel B.-house naar genomen wraak. bij Woodstock ; ber. schilderijen-verzam. Bloemaart, 1) Abr. B. 1567-1657, Nederl. Blenker (Ludwig), t '63, aanvoerder bij rev. schilder. 2) Zijn noon Hendr. B., schilder en in Gri. en ('48) in Dtl. ; later genl. i. d. dichter. N.-Amer. burgeroorlog. Bloemen (v.). drie br., Vlaamsche schilders Blerik, d. in Lbg., ca. 1 u. ZW. v. Venlo. 1) P. v. B., 1649-1719. 2) Joh. Fr. B., 1656- BlesdUke, d. in Fri. (gem. W.-Stellingwerf). 1748. 3) Norbert B., 1672-1746. Bleskensgraaf, d. in Z.-Holl., 3 u. NW. v. Bloeinendaal, d. in N.-Holl., ca. 2 u. NW. v. Gorinchem. (rom.-schr. Haarlem. Blessington (Marg., gravin v.),1789—'49. Engl. Bloemenspelen (jeux floraux), wedstrijden in Blidah, Alg. vest. in 't Atlas-gebergte; 16 D. I.; 't dichten to Toulouse ; 't eerst in 1323. sedert '37 Fr. Bloemers (Arn.), 1792—'44, Nederl. schilder. blikvuur, seinvuur op schepen. Bloemfontein, hst. v. Oranjevrij staat (Z.Afr.). Blind (Karl), geb. '26, aanvoerder '48 v. I. op- Blois, 1) hpl. v. h. Fr. dep. Loir-et-Cher, a. d. stand in Baden, vluchtte '49, sedert '32 in Loire ; 18 D. I. : herhaaldelijk gewichtig in Londen. Zijn schoonzoon Ferd. Cohen (zich de hist. 2) B. v. Treslong, Nederl. fam., reeds noemende B.) deed '66 een aanslag op 't leven vermaard als watergeuzen. v. prins Bismarck, ward gevangen genomen, blokhuls, wa.chttoren. en beging zelfmoord in de gevangenis. blokk-ade, insluiting van vest., afsluiting v. blindslang, onschadelijke hagedis, verkeerde- havens; .eeren, insluiten, afsluiten. lijk als eene slang beschouwd. Blokker (Ooster- en Wester-), 2 d. in N.-Holl., BliterswUk, d. in Lbg., 2. u. NO. v. Horst. ca. 1 u. NO. v. Hoorn. Blitong. Zie Billiton. Blokland, 1) Hoog-B., d. in Z.-Holl., 1 U. N. 137 Blokzyl 13oeskay. 138

v. Gorinchem. 2) Laag-B., d. in Z.-Holl., 2 u. Blumrtider (Aug. Fr. v.), 1776—'60, Dt. schrij- NO. v. Sliedrecht. (V. Vollenhoven. ver en dichter ; streed tegen Nap. I. Blokzyl, st. in Ns. a. d. Zuiderzee, 1 half u. Bluntschll (Joh. Kasp.), '08—'81, Zwits. rcht., Blomhert (Jan), 1694-1738, Nederl. geschsch. prof. der staatswetenschap te Karlsruhe. Blondel, de trouwe zanger, verzeller en be- boa, 1) reuzenslang (B. constrictor). 2) slang- vrijder v. d. Engl. kon. Richard Leeuwenhart. vormig boot om den hals. Bloomerisnius, beweging onder de Amer. Boabdil, laatste Moorsche kon. v. Granada, vrouwen om manskleederen te dragen, in '50 1492 onderworpen door Ferdinand v. Aragon. op 't getouw gezet door zekere mevr. Bloomer. Bocanegra (don Pedro), 1636-88, hofschilder Bloomfield (Rob.), 1766—'23, Engl. dichter, v. Karel II v. Spanje. blind gestorven. (spelen. Boccaccino, 1) Boccaccio B., 1482-1540, en Blount (Henry), 1602-82, Engl. ltk., inz. 2) zijn zoon Ca.millo B.,1511-46, ital. schilders. (Gebhardt Leberecht v.), prins van Boccaccio (Giov.), 1313--75, Ital. dichter en Wahlstadt, 1742—'19, ber. vhr., '13 opperbe- novellist, grondvester v. h. klassieke Ital. velhebber der Pruis. troepen, „Maarschalk proza, schrijver v. „Decamerone", v. „Leven Voorwaarts", overwon Napoleon I. v. Dante", enz. bluette, geestig tooneelstukje. Boccage, 1) Marie Anne Fiquet du B., 1710- Blum, 1) Kar. L. B., 1785—'44, Deen. comp. '02, Fr. diehteres. 2) Man. Maria Barbosa B., en tooneeldichter. 2) Rob. B., Dt. schrijver, 1766—'05, Port. dichter en improvisator. '48 hoofd der democ. partij in Saksen, in 't Boccherini (Luigi), 1743—'05, Ital. comp. Frankforter parlement, in Weenen, betrok- Bocchetta,bergpas i. d. LigurischeApennij nen, ken bij den opstand in Oct., door Windisch- ,Bochara (Bokhara, Buchara), hat. (80 D. I.) v. gratz gefusilleerd. h. khanaat B. in Turkistan (Bucharije). Blumauer (Aloys.), 1755-98, Jezuiet, Dt. dich- Bochum, st. (41 D. I., in Westfalen, reg.-distr. ter (parodie op de Aeneide). Arnsberg; kolenmijnen, fabr. (gegoten staal). Biumenau, d. in Hong., bij Presburg; laatste bockbler, snort v. Beiersch bier. (geschsch. gevecht i. d. oorlog v. '66. Bockenberg (P. Corn.), 1548-1617, Nederl. Blumenbach (Joh. Fr.), 1752—'40, prof. in an- Bockenheitn, Pruis. st. (15 Dt. I). nabij Frank-. thropologie en ontl. ; ber. natuurvorscher. fort a. d. Main. Biumenhagen (Ph. Wm. Geo. Aug.), 1781—'39, Bliekh (Aug. v.), 1785—'67, ber. Dt. ltk. en Dt. rom.-schr. oudheidkenner, schreef over zeden en gebrui- Blumenthal, 1) Jos. v. B.B., 1781 -'50, Belg. ken der Grieken, comp., muz.-directeur te 2) Oscar Bocquillon (Louis W.), 1781—'42, Fr. comp. B,, geb. blijspeldichter. Bocskay (Steph.), hoofd v. d. Hong. opstand 139 Boddaert—Bogaers. 140

1604.-6, erkend als vorst v. Hong. en Zeven- (6e eeuw v. Chr.) eene Ind. godsdienst, volgens bergen; -I- 1606. welke de mensch, door trouwe plichtsbetrach- Boddaert, 1) Pieter B., 1694-1760, Nederl. ting, na den dood uit de onrust (sansara), dichter. 2) Zijn kleinzoon Pieter B., 1766—'05 v. h. aardsche leven tot de rust en zaligheid maakte onzedelijke gedichten. (nirwana) in de vereeniging met 't hoogste bodden, aan de kust v. Voor-Pommeren en wezen korrit. (17 eeuw. RUgen bochren v. d. Oostzee. boekaniers, W. Ind. zeeroovers, laatste helft Bode, in de Saale uitloopende riv. v. d. Hartz; Boekel, d. in N.Br., ca. 2 u. v. Veghel. veelbezocht 't B.-dal met B.-kessel a. d. voet Boekhorst (Joh. de), 1661-1724, Nederl. por- v. d. Rosstrappe. tret- en hist.-schilder. (kust. Bodegraven, d. in Z. Holl., 2 u. W. v. Woer- Boekit-Barisan bergketen op Sumatra's W. den : groote brand '70. Boelens (130alardus' Aug. v.), 1722-77, Fri. bodemerij, (kpv.) leening op schip of lading. dichter. Bodensee (Meer v. Constans), a. d. N. voet Boer, 1) dorp in Fri.. gem. Franekeradeel. der Alpen, tuss. Zwitserland en Duitschland, 2) Ten B., d. in Gron. a. h. Darnsterdiep, wordt doorstroomd door den Rijn; is 't groot- ca. 3 u. ZW. y. Appingadam. ste meer v. Duitschland, en op ebn na 't Boeren-oorlog, opstand der boeren in Zwa- grootste v. Zwitserland. ben en Wurtemberg tegen de verdrukking, Bodenstedt (Friedr. Mart.), geb. '19, Dt. dich- bun door adel en geestelijkheid aangedaan ter en schitver („Lieder des Mirza-Schatfy”); (GOtz v. Berlichingen, Thom. Miintzer) ' • in woont te Wiesbaden. Jan. 1525 begonnen, was de opstand reeds in Bodenstein. Zie Karlstadt. Juni gedernpt; binnen dat half jaar tijds had Bodin, 1) Jean B., 1530-97, Fr. schrijver (,,De de B. 150 duizend menschenlevens gekost. la ripublique"). 2) Jean Fr. B., 1766—'29, Fr. -vangers. Zie Kwartjesvinders. geschsch. Boerbtiave (Hermanus), 1668-1738, wereldbe- Bodley (Sir Thorn.), 1544-1612, Engl. star. en roernd prof. der gnk. te Leiden. geleerde, stichter v. d. bibl. der unvt. Oxford boernoes, Bedoeienen-tnantel. („Bodleiana"), . 'Boers, uit 't Kaapland naar de Oranje- en, Bodmer (Joh. Jac.), 1698-1783, Z wits. letter- Transvaal-vrijstaten (Z.Afr.) verhuisde grond- kundige, bestreed (met Breitinger) de rich- eigenaars („boeren") v. d. Holl. stam. ting v. Gottsched. BoEthius, 470-525, Rom. stm. en wijsgeer Boeddha, d. i. (in 't Skr.) een wijze, inz. eer- onder Theoderik d. Gr.; werd onthoofd. man). v. Gautama of Sakjantoeni (leeraar uit Bogaers (Adr.), 1795—*70. Nederl. taalgeleerde lam. Sakja), stichter v, h.Boeddldsuinue I de en dichter te Rotterdam. 141 Bogaert — Bologna. 142

Bogaert (&br.), 17e eeuw, Nederl. tooneeldich- bojar (bojaar), oud-adellijke titel in Rus- ter, geschied- en penningkundige. (der. land, afgeschaft door Peter d. Gr.; thans nog BogolJubow (Alex.),, geb. '24, Russ. zeeschil- bestaande in Roernenie. Bogos, herdersvolk in Abessinie. Bojardo (Matt. Maria), grf, v. Scandiano, 1430 Bogota, hst. met 50 D. I. v. d. Z. Amer. rep. Co- —94, Ital. dichter („Rolando Innamorato"). lumbia aan de Rio de B. BoJers, oudt. een Celtisch yolk, tuss. Algen Bohemen, vroeger zelfstandig konkr., thans en Donau tot aan 't Platten-meer. Or. kroonland, 52 D. vierk. km ., ca. 6 mn. Bokhara, Zie Bochara. (v. Heusden. bew. (ruirn 2 mn. Duitschers en 3 mn. Slawen). Bokhoven, d. in N. Br., a. d. Maas, 1 u. O. Laatstgenoemden (de Tsjechen) trachten het boksen, Zie boxen. land geheel en al te tsjechiseeren. Bohemer- Bol, 1) Hans (of. Jan) B., geb. 1534, Vlaamsch woud, boschrijk gebergte tuss. Bohernen en schilder, t 1593 te Anist. 2) Ferdinand B., Beieren. Boheemsche bpl.: Karlsbad, Fran- 1611-81, Nederl. schilder, 11g. v. Rembrandt. zensbad; Marienbad, Teplitz, enz. Boheemsche Bolabola, een der Gezelsc,haps-eil. (Sti. O.); br.s (Moravische br.$): uit de streng orthodoxe haven Benta. richting der Hussieten voortgekomene, veel Bolan, bergpas in Beloedzjistan. vervolgde en verdrukte, en eindelijk in de bolero, Sp. volksdans. Bro.edergemeente (Hernhutters) opgegane Boleyn (Anna). Zie Anna. sekte. Boheemsche Maagden-oorlog, volgens Bolingbroke (Henry St.-John, viscount). de legende na Libussa's dood (omstr. 740) door 1678-1751, Engl. stm. en geschsch. Wlasta aangevangen, um een Amazonenrijk Bolivar, 1) Simon B., bijgn. „el Libertador" te stichten. (de Bevrijder), bevrijdde Z. Am. v. Spanje Btihl v. Faber (Cecilia), 1797 —'77, Sp. rom.- (Zie 2-1 en Bolivia). 2) B., een der gecon- schrijfster (pseud. Fernan Caballero). federeerde Staten v. Columbia; hst. Carta- Wahine (Jac.),1575-1624, bij GOrlitz Dt. schoen- gena. 3) B., hpl. der prov. Chimborasso in maker en ber. theosoof. Ecuador Riobarnbo), 16 D. I. 4) Ciudad B. Bohtlingk (Otto), geb.'15 te Petersburg, thans (= Angostura), hst. v. d. staat Guayana in te Leipzig, beoefenaar v. d. Oostersche talen; Venezuela. gaf met Roth een Sanskrit wbk. in 't licht. Bolivia, Z. Amer. rep. (Zie Bolivar 1)sedert Boleldieu (Adr. Francois), 1775—'34, Fr..ope- tuss. Brazilie, Argentina, Chili en Peru,- ra-comp. („Jean de Paris",,. Dame Blanche", ruim 1 mn. vierk. km., ruim 2 mn. zielen. enz.). (dichter en criticus. Bologna, prov. v. h. konkr. Italie (tot '59 Boileau.Despreaux (Nicol.), 1636-1711, Fr. delegatie v. d. Kkl. Staat); hpl. B, (89 D. 1.), BAjador, 'map ter W.kust v. d. Sahara. sedert 1119 unvt. 143 Bolsena—B onchamp. 144

BoIsena (Meer v.), Ital. meer tuss. Florence 1) Carlo B., geb. 1746 te Ajaccio, 1767 gehuwd en Rome; eil. Bisentina en Martana. met Maria Letitia Ramolino (geb. 1750 to Bolsward, st. in Fri.; 6 D. I. 2) Pieter v. Ajaccio, t '36 te Rome), t '35 te Montpellier. B., 16e eeuw', Fri. kroniekschrijver. 2) uit dit huwelijk 8 kinderen, waarvan 7 geb. Holton(-1e-Moors), fabr.-st. (105 D. I.) in 't te Ajaccio, t. w.: a) Joseph B., geb. 1768 te Engl. grfs. Lancaster, nabij Manchester. Corte op Corsica, t '44 to Florence, '06 kon. bolus, 1) naam v. versch. gekleurde fljne klei- v. Napels, '08 kon. v. Spanje, leefde na Na- soorten (die v. Lesbos heette „Zegelaarde"). poleoh's val in Am., Engld. en Italic. b) Na- 2) naam v. een gebakje. poleon B. Zie Napoleon I. c) Lucien B., bom, 1) holle ijzeren kogel met springlading prins v. Canino, geb. 1775, t '40 te Viterbo, en lont beveiligd tegen vernieling d) Maria Anna (later Elisa) B., geb. 1777, door bommen). 2) vischpink, d. i. schuit voor '09 Gr.-htgn. v. Toskane, t '20. e) Louis B. de zeevisscherij. geb. 1778, t '46 te Livorno, '06—'10 kon. v. Bomarsond, Russ. vest. op Aland (spr. 0o- Holl., gehuwd met Nap's stiefdtr. Hortense land); '54 door de Engelschen en Franschen Eugenie de Beauharnais (Zie aldaar). Hun vernield. (schieten) met bommen. zoon Charles Louis B. (Zie Napoleon III), bombard.ement, beschieting ( ■ eeren, be- f) Marie Pauline Charlotte B., geb. 1780, bombast, holle klanken, hoogdravende taal. '25 te Florence, was in haar tweede huwelijk Bombay, versterkte hpl. v. h. Bri. Ind. pre- de vrouw v. prins Camillo Borghese. g) Ca- sidentschap B. op 't eil. B.; na Calcutta rolina B., geb. 1782, t '39 te Florence, '00 voornaamste Ind. kpst. gehuwd met Murat (zie aldaar). h) Jerome Rommel, 1) d. in Z.Holl. a. h. Haringvliet, B., geb. 1784, t '60 bij Parijs, '07—'13 kon. 3 u. ZO. van Sommelsdijk. 2) st. in Geld. Zie v. Westfalen, in Oweeden echt gehuwd met Zalt-Bommel. (Waal. Frederike, dtr. v. kon. Frederik I v. Wurtem- Bommelerwaard, eil. in Geld. tuss. Maas en berg. Hun coon, doorgaans „prins Napole- Bommenede, d. in Zeel., gem. Zonnemaire. on" genoemd (geb. '22, in '59 gehuwd met bon goed), een schriftelijk bewijs waarop Clotilde, dtr. v. kon. Victor Emmanuel v. men ontvangen kan wat er in vermeld staat. Italic), is thans het hoofd der fam. B. Bona, st. in Algerie a. d. Midd. Z.; 20 D. I. Bonaventura (Joh. v. Fidenza, gen.), 1221- B, deft, (fab.) Rom. godin, werd enkel door 74, genl. der Franciscanen; beschermheilige vrouwen vereerd. B. tide, ter goeder trouw. v. Lyon. Bonaire. Nederl. eil. in W. I., bij Curacao. Bonchamp (Ch. Melch. Arthur, markies v.), Bonaparte, Corsicaansche (in de 15e eeuw aarivoerder in de Vendee, sneuvelde 1793 bij uit Genua gekomene,) patricische farnilie Chollet a. d. Loire. 145 Bondgenooten- oorlog — Bora. 146

Bondgenooten-oorlog. a) In Gri.: 1) 357- bonne, kindermeid. (en wijsgeer. 355 v. Chr., tuss. Athena en de Zeestaten, Bonnet(Ch. de), 1720-93, Zwits. natuurkundige eindde met den ondergang dier Zeestaten. Bonoa, een der Molukken, I u. W. v. Ceram. 2) 221-220 v. Chr., Sparta en Etolische Bonpiand (Aline), 1773—'58, Fr. natuurkundi- bond tegen Macedonia en Acheische bond ; ge, vriend v. Humboldt en diens reisgenoot eindde zonder gevolgen. b) Bij Romei- 1799—'04. nen: 1) 340-338 v. Chr., de Latijuen werden bonsens, gezond verstand. onderworpen. 2) 91-88 v. Chr., tegen de Ital. Bonstetten (Karl Victor v.), 1745—'32, Zwits. stammen, die er burgerrecht door wonnen. schrijver, vriend v. Matthisson. Iiondoe, Afr. rijk in Senegambie, hst.Boelli- Bontekoe (Wm. IJsbrandsz.), ber. Nederl. rei- bani. ziger uit Hoorn (reis 1618). (bes. Boner (Ulrich), Dt. monnik, 14e eeuw, fabel- Bonthain, landsch. op ZW. sch.-eil. v. Cele- dichter. (wil en dank. BonvIcino (Aless.), 16e eeuw, Ital. schilder. bongre, malgre, goed- of kwaadschiks, tegen bonvivant, lichtmis, doordraaier. Bonheur (Rosa), geb. '22 to Bordeaux, dieren• bonze, boeddhistisch priester. schilderes. (zele sul. boomwol, katoen. bonhomie, goedigheid; bonhomme, onnoo- Ilioonen, twee br., Nederl. portretschilders : Boni, hst. v. B., een leenroerigen staat op 1) Arnold, 1669-1729. 2) Jasper, 1677-1729. Celebes; opstand '59 ward bedwongen. Boonenkoningsfeest. Zie Driekoningen. Boldfacing, 1) (eigenlijk Winfried ► B. de hei- Boom, riv. in Fri., valt in 't Sneekermeer. lige, geb. 680 to Kirton (ZW. Engld.), 755 Boornbergum, d. in Fri., 1 u. W. v. Beet- bij Dokkum door de Friezen vermoord, be- sterzwaag. graven to Fulda, was abiss. v. Maintz en de Botites, 1) (Gri. fhb.) zoon v. Jason en Deme- apostel der Duitschers. 2) negen pausen,inz. ter, uitv. v. d. ploeg. 2) een sterrenbeeld. B. VIII van 1294-1303, trachtte alle vorsten Booth (John Wilkies), geb. '39 te Baltimore, tot onderwerping to brengen, doch ward door tooneelspeler, vermoordde '65 pres. Lincoln, Filips IV v. Fra. gevangen genomen. B. IX doch vluchtende ward hij doodgeschoten. had tot tegenpaus Clemens VII in Avignon. Boothia Felix, sch.-eil. N.kust v. N.Am. 3) B..straat, zeeengte tuss. Sardinia en Cor- bootsman, onderofficier op zeeschepen. sica; bier de st. Bonifacio. Bopp (Fr.), 1791—'67, prof. to Berlijn, grond- Bonin.ellanden, 89 oil. tuss. Japan en de Ma- vester v. d. vergelijkende taalstudie. riane-eil., '27 Engl., '53 onafhankelijk. Bora, 1) a. d. Adr. Zee, v. d. Karst (zie al- bOnmot, kwinkslag. daar) waaiende snerpende wind. 2) Cathari- Bonn, Pruis. academie-st. a. d. Rijn; 36 D. I. na von B., 1499-1552, non te Nimptsch, 147 Bordeaux — Borrow. 148

vluchtte uit 't kl., werd. 1525 de vrouw v. BOrissow, Russ. st. (8 P. I.) a. d. Beresina; Luther, t te Torgau. overtocht der Franschen in '12. Bordeaux, hpl. v. h. Fr. dep. Gironde, a. d. BOrjesson, 1790—'66, Zw. treurspeldichter. Garonne, 221 D. I., (zee-)handel met B..wki- Borkulo, kle. st. in Geld. a. d. Berkel, 1 u. nen, enz.; was '70 zetel der regeering (Gam- ZO. v. Lochem. betta), '71 v. d. nat. vergadering. Borkuin, Pruis. eil. voor den mond der Eems borderel, lijst i.d.NoordLee; zeebaden. (in het Saks. dialect. liordighera, klimatisch herstellings-oord der Borman (Edw.), gel, '51 te Leipzig, dichter Riviera (me dr.); 1700 inw.; palmboomen-park. Borinlo, vuile Ital. kle. st . a. d. Adda; warme Bordone (Paris), 1500-1570, Ital. schilder, zwavelbaden. leerling v. Titiaan en Giorgione. Borneo, hetgrootste der gr. Soenda-eil., groo- Dorcas, (Gri. fab.), coon v. Astretts en Eos ; tendeels bezitting van of onderhoorig aan de (tig.) noordenwind. Nederlanden. Zie DaJaks. Borger, 1) d. in Drente, 3 u. ZO. v. Assen. Bornerboek, d. in Oijs., 2 u. Z. v. Almelo. 2) Elias Annes B., geb. 1784 te Joure, Ne- Bornhauser (Thom.), 1799—'56, pop. Zwits. derl. theo. en dichter, t '20 schrij ver. Borghese, Rom. fam. uit Siena: 1) Camillo Bornholm, Been. eil. i. d. Oostzee ; hpl. ROnne. B. = Pans Paulus V, 1605-21. 2) Scipione Bornier (Henri, vicornte de), gel, '25, Fr. Cafarelli B., zusterszoon v. 1, kardinaal, schrijver (romans en drama's). stichter v. d. door hare kunstverzam. ber. Bornoe, 111•11. negerrijk in Soedan. Villa B. te Rome. 3) Marc. Antonio B., neef Bornwerd, d. in Fri., 1 a 2 u. ZO. v. Holwerd. . v. 1, erlangde 1605't Napol. prinsdom Salmo- Boroe.Boedhoer, tempelruIne uit de 7e eeuw na. 4) Camillo B., prins v. Salmona, geb. op Java, regentschap Magelan. 1775 te Rome, t '32 te Florence, als gemaal Borodino, d. in 't Russ. gouvt. Moskou ; 7 v. Napoleon's zuster (Zie Bonaparte 2 f) htg. Sept. '12 overwinning v. Napoleon op Kutusow v. Piacenza en Guastalla. (slag a. d. Moskwa). Borgia (Lucretia), geb. 1480, t 1519 te Ferra- Borromeische eilanden in 't Lago Maggiore. ra, natuurlijke dtr. v. Paus Alex. VI (Rodri- sedert de 13e eeuw eigendom der fam. Bor- go B.), zeer schoone en hoogst beschaafde, romeo. doch diep zedelooze vrouw. Haar br. Cesa- Borromeo (grf. Carlo), 1538-84, kard. en abiss. re B., htg. v. Romagna, enz., door Macchia- v. Milaan, 1610 heil. verklaard. Zijn neef Fede- velli ni diens „Principe" geschilderd als een rigo,in dezelfde waardigheid (1595-1631) sticht- gewetenloos heerschzuchtige. te 1609 te Milaan de Ambrosiaansche bibl. borgis, (typ.) lettersoort (bourgeois). 'Sorrow (Goo.), geb. '05, Engl. rom.-schr9leelde 149 Borselen—Bosscha. 150

eenige jaren onder de heidens (zigeuners). Roseau Almogavarpuan), 1500-43, Sp. dich- Borselen, d. in Zeel., 3 u. ZW, v. Goes. ter, opvoeder v. Alva. Borsig, 1) Joh. Karl Fr. Aug. B., '04—'54, Dt. Bosch (den), Zie 's.Hertogenbosch. wkt., stichtte '37, in 't klein beginnende, de Bosch (Jan, grf. v. d.), 1780—'44, oprichter v. thans zoo grootsche B.-sche machinenfa- d. Maatschappij v. weldadigheid, werd gou- briek te Berlijn. 2) Zijn zoon Aug. Jul. Albert verneur-genl. v. Nederl. O. I., voerde daar 't B., '29—'78, gaf aan zijns vaders werk zooda- cultuurstelsel in. nige uitbreiding, dat daarin 3 duizend men- Boschjesmannen. Zie Bosjesinannen. schen hun brood verdienden. boschnegers, afstammelingen van weggeloo- Borsinskisch Zoutmeer, steppenmeer in pene slaven in Suriname. Siberie ; op den bodem dikke laag glauberzout. Bosco, 1) Joh. de Sacro B.. f 1256, Engl. na- Borsippa, oudt. st. in Babylonie,a.d.Euphraat. tuur- en sterrenkundige. 2) Bartolomeo B., Borssele (van), tot dit Zeeuwsch geslacht, geb. omstreeks 1790 te Turijn, ber. goochelaar. reeds aanzienlijk in de 13e eeuw, behoorden: BosdiJk (Jacq. Francois), '12--'50, Nederl. 1) Frank v. B., t 1470, sthr. v. Boll. en Zeel. rom.-schr. voor Filips v. Burgundie en vierde gernaal Bosio (Ferd.), '29—'81, Ital. dichter en novellist. v. Jacoba v. Beieren. 2) Wolfert v. B., t 1487, Bosjesmannen, een aan de Hottentotten ver- adm. en voor Maria v. Burgundie sthr. v. want volk in Z. Afrika. Holl. en Zeel. en Fri. Boskoop, d. in Z. Boll., 1 a 2 u. Z. v. Al- Borus-sen, Pruisen ('t volk) ; .sia,Pruisen ('t phen ; boomkweekerij. land); .somanie, ingenomenheid met at wat Bosnian (Willem), geb. te Utr. 1672, schreef Pruisisch is. een her. werk over de Kust van Guinea. Dory de St. Vincent (Jean Bapt.), 1780 —'46, Hostile met de Herzegowina, NW. deel v. Eur. Fr. rechter, bereisde als natuur-onderzoeker Turkije, 51 D. vierk. km ., anderhalf mn. Morea, de Cycladen en Algerie. bewoners (Bosniaken), sedert '78 door Oos- Bos, 1) Jeron. B., 1440-1530, Nederl. schilder. tenrijk-Hongarije bezet en bestuurd (onder 't 2) Lamb. B., 1670-1717, Nederl. ltk. (Gri. ltk. hoogheidsrecht v. d. Sultan). Hst. Sarajewo eiroudheden). 3) Salomon B. , 1749—'32, Nederl. (Seraje wo), a. d. Bosna 21 D. I. patriot, stm. en tooneeldichter. 4) Lambert Bosporus (of Straat v. Constantinopel),' zee- v. d. B., 1610-98, Nederl. geschschrijver en engte tuns. Europa en Azle, verbindt de Zwa. dichter. Z. met de Zee v. Marmora. Bosbooni, 1) Joh. B., geb.'17, Nederl. schilder, Bosquet (Marie Jos.), '10—'61, Fr. msk. in den ins. kerken. 2) Zijne vrouw Anna LouiseGeertr. Krim-oorlog ('53),bestorrnde den Malakoftoren. 13., geb, Toussain,t, 12—'86, ber. rom.-sOir. Honsclint 1) Herman B., 1755—'19, Nederl, 151 Bosschaer ts—Boule. 152

schreef o.a. „Gesch. der Nederl. omwenteling Bothwell (James), 1536-79, werd 1567 de derde in '13", 2) Zijn zoon Joh. B., 1797—' 74 Nederl. germaal v. Maria Stuart, kng. v. Schl. ltk., stm. en prof. a. d.mil . academie teBreda. Botokoeden, Indianenstam in Brazilie. Bossehaerts (Thom. Willebr.), 1613-56, Ne- BotosJani, kpst. en bpl. in Roemenie, a. d. derl. schilder. Sjicka, 40 D. I. (gr. brand '87). Bosse (Pet. Phil. v.), '09—'80, Nederl. stm., Botta, 1) Carlo B., 1766—'37, Ital. dichter en herhaalde malen minister, doorkneed in 't geschsch., woonde eerst to Bonn, daarna to financiewezen. Parijs. 2) Zijn zoon Paul Emile B., '43—'70, oud- Bossu (Max. de Hennin, grf. v.), Nederl. edel- heidkenner, deed eene rein orn de aarde, ont- man, streed tegen de Geuzen. 1572 gevangen. dekte de ruinen v. Niniv6. 1576 aan Staatsche zijde, ± 1578. botteller, schaftmeester op zeeschepen. Bossuet (Jacques Benigne), 1627-1704, biss. Botzaris (Markos), 1787—'23, held uit den Gri. v. Meaux, ber. R. K. kanselredenaar. vrijheids-oorlog, viel bij Missolonghi. Boston, 1) havenstad v. h. Engl. grfs. Lincoln, Botzen, st. in Tirol, a. d. uitwatering v. d. 15 D. 1. 2) hst. v. Massachusetts a. d. B.-baai, Talfer i. d. Eisack en a. d. Brenner-spoorweg, een half mn. bew. ; B.er theestorm 1773, be- stapelpl. v. d. Dt.-Ital. handel ; 10 D. I. gin v. d. opstand tegen Engid. 3) een tijdens boucaneeren, vleesch-rooken (uitmuntend to den vrijheids-oorlog uit N. Am. herkomstig Hamburg). kaartspel (verwant met whist en omber). boa-derie, bokkepruik-ophebberij ; -deeren, Boswell, 1) James B., 1740-95, Engl. schrij- toonen, dat men de bokkepruik opheeft. ver (inz. reizen). 2) Zijn zoon Sir Alex. B., 1775 boudoir, kamer waar eene dame slechts hare —'22, Engl. dichter en schrijver, t door in tiemste vriendinnen en vrienden ontvangt. duel. Bougainville (Louis Ant. de), 1729—'11, Fr. Botany-baai, zeeboezem a. d. O.kust v. Austra- zee vaarder. lia, waarheen vroeger Engl. veroordeelden Bouillon, Zie• Godfried. gedeporteerd werden. Bouilly (Jean Nic.), 1763—'42, Fr. dichter en Both, 1) Pieter B., 1610-12 gouverneur-genl. tooneelschrijver, vriend v. Mirabeau. v. Nederl. 0. I. ; verdronk op de terugreis Boulainvilliers (Henri, grf.), t 1722, Fr. ge- naar Ned. 2) twee br. (Andreas en Jan B.), schsch.; schreef o. a. ook over Spinoza. 17e eeuw, Nederl. schilders. Boulanger, 1) Louis B., '06—'67, Fr. hist.-schil- Bothnie, landsch. 0., N. en W. v. de Both- der. 2) Jean Marie B., gab. '37 to Rennes, nische Golf (zijnde het noordelijkste o gedeelte '86—'87 Fr. minister v. oorlog, '88 en '89 ge- v. (I. Oostzee), door de riv. Tornea gesplitst doodverfd als toek. Dictator v. Fra. in Zw, en Russ. B, Bouie(Ch. Andr6), 1642-1732, Fr. kunstdraaier, , 153 boulevar d—Bower. 154

ulty. v. inlegwerk met schildpad, parelmoer, Bourg, 1) B. en Breese, Fr. st. a. d. Revs. edel metaal. sousse, 8 D. I. 2) L. Fabr. du B. 1693-17.71 boulevard, een de st. of een stadsgedeelte om- Nederl. hist.-schilder. (bUrgerstan d ringende wandelweg, naast rijweg. bourgeois, 1) burger: 2) (typ.)lettersoort; Boulogne, 1) B. sur mer, versterkte zeestad Bourges, hpl. v. h.Fr.dep.Cher.a.d.Eure;38 D.I. in 't Fr. dep. Pas de Calais, 45 D. I. 2)B. sur Bourget (le), Fr. d. bij Parijs; gevechten '70. Seine, vlek bij Parijs, 22 D. I. Bois de B., park. Bourgogne, 1) de Fr. naam v. h. landseh. bouquet, 1) bloemruiker ; 2) aroma v. wijn. Burgundie (zie dat woord). 2) algemeene naam Bourbaki (Ch. Den. Santer), geb. '16 te Pau, der wijnen, in B. geteeld (grand B., petit B. Fr. gent. v. Gri. afkomst, streed i. d. Krim- en MAcon). (Fr. schilder v. veldslagen. oorlog en in N. Italie, werd '70 met Bazaine Bourguignon (Jacq. Courtois). 1621-76. ber. te Metz ingesloten, wist te ontkomen met het Bourmont (L. Aug. Viet., grf. v.), 1773—'46, Oosterleger, dat over de Zwits. grenzen ge- Fr. maarsehalk, dapper, maar wispelturig. dreven, en in Zwitserland ontwapend werd. Bournon (Charl. de), geb. 1753. Fr, rom.-schr.. Bourbon, 1) htgd. B. ; le htg. Lodewijk I v. werd wegens haar boek „Le Fripon parvenu" B. 1327-41 laatste htg. Karel v. B., 1490- in de Bastille opgesloten. (tooneelschrijver. 1527, door Frans I tot kroonveldheer (conn6- Boursault (Edme). 1638-1701, Fr. dichter en table) v. Fra. benoemd, overwon de Zwitsers Bourtange, in 't 0. dl. der prov. Groningen: bij Marignano 1515, veroverde Milaan zich 1) moeras •, 2) dorp. gekrenkt voelende. ging hij 1523 tot Karel V Bousquet (Jan Carel), 1782—'28, Nederl. schrij- over, streed 1525 bij Pavia tegen Frans I, en ver (ireurspelen en verhandelingen over wel- sneuvelde 1527 bij de bestorming v. Rome. sprekendheid en poezie). (reisde in Z. Am. Het landsch. als prov. Bourbonnais bestond Boussingault (Jean Bapt.), '02—'87, Fr. schk.; uit 't tegw. dep. Alliers met gedeelten v. h. boussole, kompas. dep. Cher. Daarin eene burg B., bij de st. Bout (Pieter), 17e eeuw, Nederl. schilder. B. 1'Archambault, waarnaar genoemd is Bouterwek, 1) Friedr. B., 1766—'28, Dt.'wijs- 2) een oud Fr. vorstelijk geslacht, verwant met geer, prof. te Gottingen ) schreef„Geschichte de Capetingers B's in Fra. v. 1589 (Hen- der neuern Poesie u. Beredsamkeit". 2) Friedr. drik IV) —'30 (Karel X, verdreven), met uitzon- B., '06—'67, Silezisch schilder, te Parijs. derin v. h. tijdsbestek 1793-'14 ; vgl. Chain. boutique, winkel. kraam. bordeng Lod. Fil.. bj B.s in Spanje, 1700—'08, Bouvet(Joachim),1662-1732, geleerd Fr.JezuTet, '14—'68, en na '73.— c] B.s in Parma tot '59. zendeling in China,leverde reisbeschrijvingen. B.s in Nape's tot '60. (Fr. kanselredenaar. Bovenkarspel, d. in N. Roll. bij Enkhuizen. Bourdaloue (Louis), 1633-1704, Jezuiet, ber. Bower (Archibald), 1686-1766, Engl. Jezuiet 155 Bowie—B rachmann. 156

ging later tot de Engl. staatslork over, on 2) Louis B., '10—'66, Fr. tooneelschrijver. schreef Pene „History of the Popes". Boyle, 1) Roger B.,1621-79, Engl. stm.(onder Bowie (Tim.), ber. jager i, d. Z. staten v. N. Karel I, Cromwell en Karel H). schred treur- Am.: -knife, mes om mee te vechten, steek- spelen en romans. 2) Zijn br. Robert B., 1626 wapen. (enz., in gereed te maken. —91, Engl. natuur-onderzoeker, stichtte de bowl, kom of schaal om er pons.warmen wijn. .,Royal Society" to Oxford. Bowles (Wm. Lisle), 1762— 50. Engl. dichter, Boymans (Fr. Jac. Otto), 1774—'47, raadsheer BowrIng, 1) Sir John B., 1792—'72, Engl. stm., in 't o'erechtshof to Utr., stichtte 't Museiim reiziger, schrijver en dichter, inz. vertaler van B. to' Rotterdam. (III, 1 Juli 1690. volksliederen. 2) Zijn zoon Edg.Alfred B., geb. Boyne, riv. in Ierland ; overwinning v. Willem '26, leverde Engl. vertalingen v. gedichten Bo.. Zie Dickens. v. Gothe, Schiller, Heine, enz. Bozen. Zie Botzen. boxen, vuistvechten ; boxer, vuistvechter. Bozum, d. in Fri., 1 u. ZW. v. Rauwerd. Boxmeer, d. in N. Br., ca. 3 u. ZO. v. Grave. Bozzaris. Zie Botzaris. Boxtel, d. in N. Br. a. d. Dommel, 3 u. Z. v. break-maar, volgens de Moz. wet elk 170 jaar ; den Bosch. -liggen, (akk.) blijven liggen zonder dat er Boxum, d. in Fri., 2 ii. ZO. v. Berlicum. iets op geteeld wordt ; -man, inbam der W. Boyaca, een der staten v. Columbia (Z.Am.). Schelde in Zeenwsch-Vlaanderen ; -noot, Boycott (James), pachter in 't Iersche grfs. (fam.) kraan-oog, braking veroorzakende gif- Mayo, zich niet naar de voorschriften der tige vrucht van een boom uit de Keerkringen landliga willende gedragen, werd door deze er wordt strychnine uit bereid ; -wortel, in '80 vogelvrij verklaard en daardoor van (schk.) ipecacuanha; •wiJnsteen, een hraak- zijne hoeve verdreven. Vandaar de naarn middel (antimonium 7oxyde opgolost in wijn- boycotten (boycotting system), d. i. jacht op steenzuur met water). iemand maken als op een dollen hond. Braband, eertijds een htgd., thans gesplitst Boye (Kasp. Joh.), 1771—'48, Deen. tooneeldich- in Noord-B.. Nederl. prov. (5 D. vierk. km ., ter, predikant to Kopenhao.en. 470 D.I., hpl. 's-Hertogenbosch) en Zuld.B., Boyen (Herm.), 1791—'53, Pruis. genl. uit den Belg. prov. (3 D. vierk. km ., 1 mn. I., hpl. vrijheids-oorlog, oprichter v. d. Landwehr Brussel). (penhout). (schutterin ; tot zijn dood gouverneur v. h. brabanconne, Belg. volkslied (comp. Cam- Invalidenhuis te Berlijn. bracelet, armband. Boyer, 1) Jean Pierre B., een Mulat, kocht Bracciolini (Fr.), 1566-1644, Ital, dichter, gun- '25 v. Fra. de onafhankelijkheid van zijn land steling v. Urbanus VIII. (term. (Haiti), tot '48 pres. v. die rep., t'50 te Parijs. Brachmann (Car. Louise), 1777—'22, Dt. dich- 157 Brachvogel — Brandt.

Braehvogel (Emil). '24—'78, Dt. dichter en riv. in Indio (eigenlijk benedenloop dier riv.; rom.-schr. de bovenloop in Tibet beet Sangpo. de mid- bracteaten, midd.-eeuw. holle muntstukken. delloop Dihong), ontspringt op de N. belling `Briitldon (Mar. ElAgeb. '37, Engl. rom.-schrijf- v.d. Himalaya, ontlast zich in de Golf v. Ben- . stet% (183 D.I. gales, met den Ganges eene delta vormende Bradford,Engl. fabr.-st.. grfs. York, hij Leeds. rijk aan eil. (is meestal te Weenen. Bradlaugh (Charles). Engl. vitdenker—geb. Brahma (Joh.), geb. '33 te Hamburg, vn. comp., '33 te Londen, '80 en later gekozen tot lid Braila. st. in Roemenie, a.d. Donau. Z. v. Ga- v.h. Parlement, aanvankelijk wegens eeds- latz ; 28 D.I. ; vrijhaven. weigering niet, ten slotte wel toegelaten. Brainard (John), 1796—'28. Amer. dichter. Bradley (James). 1692-1762. Engl. strk., ont- Brake. kle. havenst. a.d. Weser in Oldenburg. dekte de aberratie v.h. licht, nuts tie der Brakel. d. in Geld., 2 u. W. v. Zalt-Bommel. aarde, enz. (ter. Brakenbnrg (R.). 4650-1702, Nederl. schilder. Braekeleer (Ferd.), 1792—'83. Vlaamsch dich- Bramante (eigenlijk Donato Lazzari), 1444— Braga, 4) (Noorsche .fab.), god der dichtkunde. E7,14, Rom. schilder en vn. bouwmeester. goon v. Odin en Frega. 2) titel van een ('421 bramarbas. pother. grootspreker. dichterlijk Nederl. tijdschrift, dat veel furore Bramer (Leon.), 4596-1650, Nederl. schilder. maakte. 3) naar bier gelijkende drank der Braminen. Zie Brahma. (sten. Kozakken. 4) Theoph. B., geb. '43. Port. dich- braneard, draagbaar voor zieken en gekwet- ter en geschsch. 5) st. in Port.. 22 D.I. branche. tak. Braganza. 1) versterkte hpl. der Port. prov. Brandenburg, 1) Pruis. fabr.-st. a.d. Havel, Tras-os-Montes, ca. 6 D.1. 2) Port. konings- distr. Potsdam. 33 D.I. ; dom (bij de oude huis (zie Johannes 10 d). Htg. v. B., kroon- Wenden Brenabor. hst. der Hevellen). 2) de prins van Port. mark B.. het stamland der Pruis. monarchie, Brag!, (Noorsche fab.) god der dichtkunde. is tegw. prov. B. (hst. Berlijn). Firahaspadl, (Ind. fab.) god der geleerden. brander, 1) oudt. schip met brandbare stoffen Brahe. 4) Tycho B., 1546-1601, ber. Deen. strk. om vijandelijke schepen in brand te steken; 2) Ebba de B.. innares v. Gustaaf Adolf. 2) pijp voor de pit v. lampen, en 3) gasbek ; heldia in een drama v. Gustaaf III. 3) o Pehr 4) een B. hebben op gebrand zijn op. vu- de B., Zw. stm., stichtte de unvt. te Abo. rig verlangen naar. (tooneeldichter. Brahma, lnd. godheid, 't hoogste wezen. Brandes (Joh. Chr.), 1735-99, Dt. acteur en Brahmanen, de uit B's mond voortgeko- brandglas. eene lens, die de zonnestralen in mene Is lnd. caste (Braminen). een hrandpunt vereenigt. Brahmapoetra, d.i. „Zoon v. 13rahma", gr. Brandt. 1) Geeraert B., 1626-85, Nederl.

159 Bra.ndwijk — Breitenfeld. 160

dichter en geschsch. 2) Alb. Jonas B., 1787— samenvloeiing v. Mark en Aa ; 17 D.I. ; konkl. '21, Nederl. schilder. academie ; vrede v. B. 1667. Brandwlik, d. in Z. Hon., 2 u. NO. v. She- Brederode (Gerbr. Adesz.), 1585-1618, Nederl. drecht. (hekeldichter („das Narrenschiff”). dichter (inz. blij- en kluchtspelen). Brant (Sebast.), 1458-1521, Straatsburger Brederode (van), 1) adellijk Nederl. geslacht, Brantgum, d. in Fri., 1 u. ZO. v. Holwerd. afstammende v. Sic., br. v. grf. Dirk III ; Brasidas, Spart. vhr. in den Pelp. oorlog, inz. Hendrik v. B., 1531-68, een der eerste 422 v. Chr. bij Amphipolis. (kwart cent. edelen, die opstonden tegen Spanje. 2)Ruine braspennIng,(mtw.) oudt. in Holl. = 6 en een v. B., overbl. v. hun kasteel bij Haarlem. Brasseur de Bourbourg (Charl.), '14—'74, Bredevoort, kle. st. i.d. Achterhoek v. Geld. Fr. R. K. pri. en ethnograaf, bereisde sedert Bredow (Gottfr. Gabr.),1773—'14, Dt. geschsch. '48 N. en Middel-Am. Bree, 1) Matth. Ign. v., 1773—'39, Vlaamsch bratsehe, (muz.) altviool. schilder en tooneeldichter. 2) Zijn br. Phil. bravo, 1) gehuurde sluipmoordenaar in Italie. Jac. v. B., geb. 1785, hist.-schilder. 3) Joh. 2) roep v. toejuiching (versterkt bravIsslmo). Bern. v. B., '11—'57, Nederl. violist en comp. bravour, 1) dapperheid ; 2) kunstvaardigheid, Breede, d. in Gron., ZW. v. Warffum. meesterschap in de kunst. Breen (Joost v.), 17e eeuw, schreef kluchtspe- BrazIlli4, Z. Amer. keizerrijk, 8 a 9 mn. vierk. len en eene „Kunst der Stuurlieden". km., ca. 13 mn. I. ; 1500 ontdekt door den Breenbergh (Barth.), 1620-60, Nederl. hist.- Portugees Cabral ; onder kon. Johan III v. schilder. (geplozen touw. Port. gekoloniseerd ; nadat de Hollanders breeuwen,(zeew.) naden dichtstoppen met uit- verdrongen waren 1661 geheel Port.; '07—'21 Bregent., hpl. v.h. Or. land Vorarlberg, a.h. zetel v.h. voor de Franschen gevluchte Port. B.-er Meer (ZO. dl. v. h. Meer v. Constans); hof., '22 zelfstandig keizerrijk onder Dom Pe- 5 D.I. dro I, noon v.d. kon. v. Port. ; '25 door Port. Brehm. 1) Chr. Ludw. B., 1787—'64, en 2) zijn erkend ; sedert '31 keizer Dom Pedro II ; hst. zoon Alfr. B., '29—'84, ber. Dt. ornithologen. Rio de Janeiro. Breisaeh, 1) B. of Alt-B., st. i.d. Bad. kreis Brazza,l) grootste eil. i.d. Dalmatischen arch.; Freiburg, et. vest., 3 D.I., rechts a.d. Rijn, 20 D.I. 2) Peter, grf. Savognan de B., geb. '52 t.o. 2) Neu-B., vest. in Opper-Elzas ; 2 D.I. te Rome, reiziger in Afrika. Brelsgau, oud landsch. in Baden, hpl. Frei- Brea (Ludov.),15e eeuw, Ital. schilder te Genua. burg ; oudt. een gouvt. der Alemannen. breccia (breccien), door cement aaneenverbon- Breltenfeld, d. bij Leipzig, tweemaal slagveld dene hoekige brokstukken steen. i.d. 30-j. oorlog (1631 en 1642), en begin v.d. Breda, vest. der Nederl. prov. N. Br., a.d. gr. slag bij Leipzig (17 Oct. '13). 161 Breitinger -- Bretzner. 162 Breititsger (Joh. Jac.), 1701-76, Zwits. esthe- Brenta, riv. in Opper-Italie,,valt i.d. A,,dr. Zee. ticus. Zie Bodmer. Brentano, 1) Clemens B., 1777—'42, Dt. rom.- Breltkopf (Joh. Gottl. Imm.),1719-94, boek- schr. en dichter (Me Armless 3). Zijne vrouw drukker te Leipzig, uitv. v.d. notendruk met Sophia B., 1761—'06, dichteres. beweeghare letters. Brera, paleis teMilaan, vroeger Jezuleten-col- Brekelenkamp (Quir. v.), 17e eeuw, Nederl. lege, thans instituut v. opvoeding met rijke • schilder, 11g. v. Gerard Dou. kunstverzam. en bibl. Bremen, een der 3 vrije steden v.h. Dt. rijk, Brescia, Ital. st. (en hpl. der prov. B.) in gebied 255 vierk. km., 166 D.I. aan de beide Lombardije, 61 D.1. Zie Arnold. oevers v. d. Beneden-Wezer. Stadt B., 75 Breskens,door forten versterkt d. in Zeeuwsch- kin. v. d. uitwatering der riv., 118 D.I., Vlaanderen, t.o. Vlissingen. weede zh. v. Dtl. (vrijhaven), voornaamste Breslau, hpl. der Pruis. prov. SilezW, a. d. haven v. Europa voor de landverhuizing ; vlek Oder, wat grootte betreft de 2e st. der Pruis. Vegesack, 4 D.I., haven ; Bremerhaven 59 monarchie, 300 D.I. •, unvt.; 1526 Or., 1741 km. beneden B., zh., 15 D.I. Bremer Bijdra- Pruis. Vrede v. B. 1742. gen, ltk. tijdschrift, gesticht 1747, gewichtig Brest, Fr. vest. en oorlogshaven v.d. len rang i.d. strijd tegen Gottsched. Bremer blauw in 't dep. Finistere a.d. Atl. 0. ; 65 D.I. (of groen) giftige groenblauwe koperkleurige Ilrester (Jan), Nederl. dichter. verfstof. (ster. Ilrest•Litowsk, Russ. vest. v.d. len rang, Bremer (Frederike), '01—'65, Zw.rom.-schrijf- gouvt. Grodno, a.d. Bug.; 30 D.I. brems, (ins.) paardenvlieg. Bret Ilarte (Francis),gebb.'38,Amer. rom.-schr., Brendel, 1) Alb. B., geb. '27, dierenschilder, humorist en satiricus. directeur der kunstschool te Weimar. 2) K. Bretagne, NW..sch.-eil. v. Fra., oudt. htgil. Fr. B., '11—'68, schrijver over muziek. sedert 1532 Fr. prov.; de bevolking (Bretons Brenner, 1) berg der Tiroler Alpen tuss. Inns- gen.) stamt of v. Celten, die in de 4e eeuw bruck en Stertzing 2304 met.; B.-pas, B.- nit Wales herwaarts kwamen, en spreekt een Joch 1370 met. B.-weg, berijdbaar sedert eigen dialect. 1771; B,-spoorweg, geopend '67. Dorpje Breton, 1) een bewoner v. Bretagne. 2) Ad. B. (250 inw.) met minerals bron. 2) Richard Jules B., geb. '27, Fr. genreschilder. 3) Zkin B., '33—'74, ber. reiziger in Afrika. br. Emile B., idem. 4) don Manuel B. de los Brennglas. Zie Glassbrenner. lierreros. '00—'73,. Sp. tooneelschrijver. Brennus, Gall. aanvoerder, versloeg 390 v. Bretschnelder (Karl Gottl.), 1776—'48, Dt. Chr. de Romeinen a.d. Allia, veroverde en theo., schreef versch. werken. (speldichter. plunderde Rome. Bretzner (Christoph Fr.), 1748—'07, Dl. IA- 6 163 Breugel — Brisson. 164

Breugel, 1) d. in N.Br., 2 u. NO. v. Eindho- Brientz, Zwits. vlek in 't kanton Bern. B.er ven. 2) Nederl. schilders-familie a] Pieter, Meer, met watervallen v. d. Giessbach. bijgn. .,Boeren" B., 1530-69 (inz. boerenfees- bries, (zeew.) goede zeilwind. ten). b] Zijn noon Pieter, bijgn. „Helsche" B., Briggs (Henry), 1556-1631, Engl. wiskundige; 1559-1625 (inz. nachtelkike vlammen). c] Jo- uitv. (1624) v. d. logarithmen met 10 tot han br. v. b, bijgn. „Fluweelen" B., 1569— grondgetal. (nen sedert '44. 1625' (inz. bloemen en landsch.). Brigham Young, geb. '01, hoofd der Mormo- Breukeiaar (Hendr.), '09—'39, Nederl. schilder. Bright, 1) John B., '11—'89, Engl. stm. (voor Breukeien, d. in Utr., 1 u. ZW. v. Loenen. vrijen handel en vrede), herhaaldelijk minis- Breust, d. in Lbg. gem. Eysden. (schersring. ter. 2) Richard B., 1788—'58, lijfarts v. kng. breve, Pauselijke brief,' verzegeld met den vis- Victoria, beschreef eene soort v. nier-ontste- brevet, 1) aanstelling. 2) octrooi. (telijken. king, naar hem „ziekte v. B." genoemd. brevier, 't gewone gebedenboek der R.K. gees- Brighton, meest bezochte bpl. v. Engld, a. d. Brewster (Sir David), 1781—'68, ber. Engl. Z. kust, grfs. Sussex; 108 D. I. natuurkundige, uitv. v. d. kaleidoskoop. Bril, twee Nederl. schilders 1) Matthijs B. Briancon, versterkte Fr. st. met 7 forten, (1550-80) en 2) zijn br. Paulus B.(1566-1626). dep. Boven-Alpen, a. d. Mont Genevre en de bril-schans, (vest.) lunette ; -slang, vergif- Durance; 5 D. I. B.ner krijt. tige slang met brilvormige teekening a. d.hals. Briareus, (Gri. fab.) cycloop met 100 armen brimborion, lariefarie. en 50 hoofden, hielp Zeus tegen de Reuzen. Brindisi ('t nude Brundusium), Ital. haven- Bridgeport, haven- en fabr.-st. in Connecti- stad a. d. Adr. Zee, als eind-station der 0 ver- cut, a. d. Long-Island-Soupd; 29 D. I. landroute naar India st. voor het wereldver- Bridgetown, versterkte hpl. v. h. Engl. eil. keer; 12 D. I. Zie Durazzo. Barbados; 21 D. I. Brion (Friederike), 1754—'13, GOthe's „Frie- Bridgewater, Engi. st. a. d. Parret; 12 D. I.; derike v. Sesenheim", dochter van dominee B.-kanaal Cuss. Liverpool en de mijnen v. Joh. Jac. B., aldaar. Worsleywill (gegraven 1758-77). Brionische ellanden, 3 Or. eil. a. d. kust v. Brieg, st. in het Pruis. reg.-distr. Breslau, Illy rie. Men vindt er grijs marmer. a. d. Oder ; 18 D. 1. briquette, perskool (brandstof). Brielle, st. in Z. Holl. (eil. Voorne en Putten); Brisbane, hst. v. h. Bri. Queensland in 0. 5 D. I.;:1572 ingenomen door de Watergeuzen. Australia, nabij de uitwatering v. d. riv. B. Brienne, st. i. h. Fr. dep. Aube, tot 1790 mil. in den Gr. Oceaan, 31 D. I. school, waar Nap. I 4ine opleiding ontving; Brisson (M. J.), -Fr. vogelkenner, enz.; sehreef D. I.; '14 overwinning van Bliicher op Nap. I. „Le regne animal, divise en 9 classes'. 165 Brissot Broek. 106

Brissot (Jean P.), geb. 1754, Fr. schrijver en Brizen, st. in Tirol, a. d. Rientz en Eisak ; Girondijn ; geguillotineerd 1793. zetel v. eenen bias. ; 5 D. I. Bristol, derde kpst. v. Gr.-Britannie, grfs.Glou- Broca (Paul), '24—'80, Fr. gnh. en anthropo- cester, a. d. Avon '• haven voor de grootste loog. (zilverdraad. schepen ; 207 D. I. B.-kanaal, bocht tuss. Z. brocaat, zware zijde, doorweven met good- of Wallis en Devon, waarin de Severn uitloopt. bro.che, borstspeld, doekspeld; -cheeren, Brit, bewoner v. Britannie. 1) (kv.) bloemen in stollen weven, 2)(boeken) Britannia, bij de Romeinen = Engld. en innaaien ; -chure, vlugschrift. sedert 85 n. Chr. Rom. prov. B.-brug Brocken, hoogste berg in den Hartz (Zie tuss. N. Wallis en eil. Anglesey over de Blocksberg), 1141 met., boven een B.-huis, Menai-straat, 461 met. lang, '46—'49 door bij zons- op- en ondergang eene luchtspiege- Rob. Stephenson gebouwd. B.-metaal, zil- ling, gen. B.-spook. verachtige verbinding v. tin enz. met antimo- Brockhaus (Friedr. Arn.), 1772—'23, stichter nium, Zie Groot-Britannie. v. d. ber. uitgevers-firma B. te Leipzig, v.II. BrItannicus, zoon v. d. Rom. keizer Claudius Konversations- Lexikon, enz. bij diens eerste gmln. Messalina, werd anno Broder (Chr. Gottlob), 1744—'19, Dt. schrij- 55 vergiftigd door Nero. ver v. eene algemeen in gebruik geweest Britanni*, Zie Groot-Britannle. zijnde Lat. spraakkunst. (der. Britsch, 1) V6Or den naam eener landstreek Brodowski (Anton), 1784—'32, Poolsch schil- beteekent B., dat die landstreek aan Gr.- Brody, Ga.licische st. a. d. Russ. grens; 20D. I, Britannie toebehoort, b.v.: B. Birma in Ach- (meest Joden); stapelplaats toss. Or. en Rusl. ter-Indi; B. Columbia in N, Am.; B. Guayana BrodzInski(Kaz),1791—'35, Poolsch dichter. in Z. Am. B. Honduras in Middel-Am.; Broedergemeente (Evangelische) of Herrn- B. Kaffraria in Z. Afr. ; B. Noord-Amerika hutters, door de 1722 uitgewekene Boh. tuss. de Vereen. Staten, de N. IJszee, den broeders gesticht, die onder de bescher- Atl. O. en den Stillen Oceaan. 2) B. Musefim, ming v. grf. Zinsendorf i. d. Opper -Lausitz Gr. rijks-verzam. v. boeken, handschriften, de plaats Herrnhut bouwden, van waar zij platen en teekeningen, oudheden en natura- zich verder verbreidden. Zulk eene B. be- lien, te Londen, gest. 1753. staat in ons land te Zeist bij Utr. Britsum, d. in Fri., ca. 2 u. N. v, Leeuwar- Broek, 1) d. in Fri., 3 a 4 u. v. Lemmer. den ; geb.-pl. v. Menno v. Coehoorn. 2) B. In Waterland, d. in N. Holl. 2 u. v. Britswerd, d. in Fri., ca. 2 u. v. Rauwerd. Edam. 3) B. op LangedUk, d. in N. Holl., Britten (Huis te), ruinen bij Katwijk aan Zee 1 u. v. Alkmaar. 4) B..Sittard. d. in Lbg., v, eene nude Rom. sterkte a. d. moOd v. d, Rijn. ca. 1 u. v. Sittard. i67 Broekhuizen — Brown. 168

Broekhulzen, d. in Lbg., 2 u. v. Horst, a. d. broodboom, boom op de Zuidzee-eil., in W. Maas. (Nederl. comp. Indic en Z. Am.; de vrucht onrijp geplukt, Broekhuysen Jr. (George Hendr.), '18—'49, wordt geschilsl en op heete steenen gebak- brow, een naar chloor gelijkend schk. be-. ken, en dient dan tot voedsel. standdeel v. zeewater, enz. B.-metalen, inz. Brooke, 1) Henri B., 1706-83, Iersch too- B.-kalrum (tegen slapeloosheid en zenuw- neeldichter. 2) Francisca B., t 1789, Engl. lijden). dichteres. 3) James B., '03—'68, ambtenaar Bromberg, st. in de Pruis. prov. Posen a. d. der Engl. 0. I. Compagnie, verhief zich '45 Brahe en het B.er-kanaal (verbinding v. h. geweiddadig op Borneo tot „radja v. Sara- Weichsel- en Odergebied); 36 D. I. wak", dat hij, na herhaalde opstanden naar bromlum, Zie brow. (v. Pasoeroean. Engld. terugkeerende, overgaf aan zijn nee!' Bronco, vuurspuwende berg op Java, ZO. hock Charles B. bronchi-en, (ontl.) vertakkingen v. d. luc,ht- Brooklyn, versterkte st. op Long Island, pijp; ontsteking v. h. slijmvlies der B. inet het daar t. o. liggende Nieuw York Brongergn (Nieuw) of De linijpe, d. in Fri., verbonden door de '84 voltooide ketting- ca. 1 u. O. v. Heerenveen. brug (de grootste der wereld); ruin' 1/2 Bronkhorst, 1) d. in Geld., ca. 1 u. Z. v. inw. (ter, pseud. Florio. Zutphen. 2) Van B., aanzienlijk Geldersch Brooks (James Gordon). '01—'41, Amer. dich- geslacht, waarvan inz. ct; Gijsbert v. B. (14e Brosses (Charles de), 1709--77, Fr. geschsch. eeuw), bestreed Jan v. Arkel, biss. v. Utr., (Histoire 7e.Siecle republique rorname). die zich met Heeckeren verbond; vandaar Brosset (Marie Felicite), geb. '02, Ft. rei- een burgeroorlog in Geld., die 2 eeuwen ziger in Caucasie, Georgie en Armenie. duurde; b] Willem v. B., sneuvelde 1573 bij brougham, toe-rijtuig voor 2 personen. (ger. eene rnislukte poging orn Haarlem te ont- Broughton (Wm. RA.), 1763—'22, Engl. reizi- zetten. 3) Pieter v. B., 1588-1601, Nederl. broo*Hon, klad-opstel, eerste opstel. hist.-schilder. 4) Jan v. B., 1603-1680, Ne- Brouwer, 1) Hend. B. , 1580- 1643, 8e gou- derl. schilder en graveur. verneur-genl. v. Nederl. O. I. 2)Adr.B.,1608 brons, metaalverbinding v. koper met tin —40, Nederl. schilder (koddige tafereelen). of zink en tin. B.-verf, verf die de kleur Brouwershaven, st. in Z. Boll. (eil. Schou- v. B. nabootst. (pseud. Currer Bell. wen), met haven en reede; ca. 2 D. I.; geb.- Bronte (Charlotte), '16-55, Engl. roar.-schr. pl. v. Jacob Cats. (Sumatra's O. kust. Bronzen, Zie llrunssuin. Brouwers-straat, zeeengte toss. B.-eil. en Bronzino (Angelo), 1502--1570, Ital. Kist.- Brown (John), 1735-88, ber. Sch. gnh. te en portretschlider. London, volgens wien alle zieleten berusten op 169 Browning — Bruno. 470 asthenie of hypersthenie (Brownianismus). gent. Bonaparte (als Eerste Consul) het Browning, Engl. dichter. geb.) '12 to Lon- Directoire uiteen. (doom. den, gehuwd net de dichteres Elisabeth Brummen. d. in Geld. a. d. Use], 4 h. v. Apel- Barret (geb. '09, t '61 to Florence). Brun, 1) Joh. Nordahl B., 1745—'16, Nrw. Brozik (Wenc.) geb. '52 to Pilsen, Boh. hist.- dichter. 2) Fr. Soph. Chr. B.,1765—'35, Deen. schilder te Parijs. schrijfster en dichteres. Bruce, 1) sod Sch. geslacht, waaruit kon. v. Brundusium, nude naam v. Brindisi. Schl.: a] Robert B., 1306-29, en b] diens Brune (Guill. M. A.), 1763—'15, opperhevel- noon David B., 1342-46 (toen in Engl. ge- hebber in '00 der Fr. armee in Italie, '01 vangenschap tot 1357) en weder kon. 1357- msk., veroverde '08 Zw. Pommeren, word '15 71. 2) James B., 1730-94, Sch. reiziger, inz. to Avignon door het gepeupel vermoord. in Abessinie. Brunehilde, 1) kng. der Franken, gmln. v. Bruch (Max), gob. '38 te Keulen, comp., se- Siegbert I v. Austrasie, 613 door den zijnen dert '80 muz.-directeur to Liverpool. vader wrekenden Clota.rius v. Neustrie dood- Bruchem, d. in Geld., 2 u. Z. v. Zalt-Bomrnel. gemarteld. 2) kng. v. Isenland, gmln. v. Bruchsal, st. in Baden (kreis Karlsruhe), a. Gunther v. Burgundie in 't Nibelungenlied. d. - Saalbach: 11 D. I. Brunei, twee ber. Engl. ingenieurs: 1) Sir Bructeren, oudt. Germ. volksstam a. d. Eems Marc .Isambard B., 1769—'49, bouwde den en de Lippe. tunnel onder den Teems ('25—'42). En 2) zijn Brugge, 1) hpl. der Belg. prov. W. Vlaande- coon Isambard Kingdom B., '06—'59, bouwde ren, nabij de Noordzee : 45 D. I. ; eertijds den London Great-W-'stern spoorweg, de middelpunt v. d. wereldhandel; geb.-pl. v. reuzen-stoomschepen Great-Western, Great- Simon Stevin. 2) Arnold v. B., comp., 15e Britain, Great-Eastern, enz. en 16e eeuw. Brunelleschi (Filippo). 1377-1444, vader der Bruin, 1) Claas B., 1671-1731, Nederl. dich- Ital. renaissance-bouwkunst. ter, ook treurspelen. 2) Corn. de B., 1624- Brunhilde, Zie Brunehiide. 1719, Nederl. schilder en reisbeschrijver. Brunig, bergpas in Unterwalden, 1004 met., Bruinisse, d. in Zeel., 3 u. v. Zierikzee.. rijweg naar 't Berner Oberland. bruispoeder, dubbelkoolzure natron met Brunn, hst. v. Moravie, aan Zwittawa en wijnsteenzuur, enz. Schwartzawa; 83 D. I. Brill' (Ign.), geb. '46, Dt. comp; v. opera's. Bruno, 1), B. de Groote, 926-65. br. v. kei- Brumaire, tweede of herfstmaand (23 Oct.- zer Otto I, 940 rijkskanselier, 953 abiss. v. 21 Nov.) i. d. kalender der 1e Fr. republiek. Keulen en htg. v. Lotharingen. 2) B. de Hei- Den 18 B. v. h. j. VIII (9 Nov. 1799) dreef lige, 1- 1008, apostel v. Pruisen. 3) B. de 474 Bruns — B uckingh am. 472

Meilige v. Keulen, I- 4401, stichtte de orde doodle zich zelven bij Philippi 42 v. Chr. der Kartuizers. 4) B., lIe eeuw, Saks. 3) Decimus Junius B., ook een der moorde- geschsch. 5) Giordano B., 1548-1600, Ital. naars v. Jul. Cesar, sneuvelde 43 v. Chr. te- wijsgeer, Dominicaner, werd te Rome als gen Antonius. vrijdenker verbrand, doch op de plaats, waar Bruyere (Jean de la), 1644-96, Fr. schrijver dat gebeurd is, werd in Juni '89 hem ter sere (karakterschetsen). zijn stb. onthuld. Bruyn (de), 1) Barth. de B.. 16e eeuw, Ne- Bruns (Paul Victor), '12—'83, Dt. hlk., ope- derl. hist.-schilder. 2) twee Vlaamsche schil- rateur v. d. keelkop. (Maastricht. ders, 16e eeuw, (vader) Abraham de B., (zoon) Brunssum (of Bronzen), d. in Lbg., 4 u. v. Nicolaas d. B. IlrunswUk, 1) Dt. htgd. in 't Wesergebied, Bryant (Wm. Cullen), 1794—'78, Amer. dich- ruim vierdhalf D. vierk. km ., 373 D. I. ; laatste ter, vertaalde Homerus. htg. Wilhelm, t '84 ; regent prins Albrecht Bua, Or. eil. a. d. kust v. Dalmatie, goede v. Pruisen. 2) hst. v.h. htgd. en residentie, haven St. Euphemia. (was geheiligd. a. d. Ocker, 85 D. I. ; B. -ermom, biersoort in Bubastis, Egypt. godheid, aan welke de kat 1492 uitgevonden door Chr. Mumme te B. Buccenarlsche eilanden, 10 rotsachtige eil., Brussa (of Bursa), oudt. Prusa, st. met 60 (waaronder Caprera) N. kust v. Sardinie. a 70 D. I. in Az. Tu., a.d. voet v. d. Olym- Bucentaurus, praalschip v. d. doge v. Vene- pus, nabij de Zee v. Marmora; warme bronnen. tie. waarop die met de Adr. Zee huwde. Brussel, hst. en residentie v. Belgic a. d. Bucephalus, ber. paard v. Alex. d. Gr. Senne en het Schelde-kanaal ; 162 (met de Buch (Leop. v.) 1774—'53. ber. Dt. geognost. voorsteden ca. 400) D. I. Buchanan, 1) George B., 1506-82. Engl. brut-aal, onbeschoft ; • allseeren, onbeschoft dichter en geschsch. 2) James B.. 1791—'68, toespreken ; .alitelt, onbeschoftheid. N. Amer. stm., '57—'61 Pres. der Unie, voor- bruto, (gewicht, opbrengst, winst, enz.) waar- stander v. d. slavernij. van nog een en ander afgetrokken moet Bucharkle, Zie Bochara. worden, eer men die netto (d. i. zuiver) Buchel (Arend v.),1565-1641, Nederl.geschsch. heeft. (prov. Calabrie. Buchmann (Georg), '22—'84, schrijver v. d. Bruttium, oudt. landsch. in Italic, tegw. –Geflagelte Worte" (14e druk '84). Brutus, 1) Lucius Junius B., le Consul der Buchon (Jean Alex.), 1791—'46, Fr. geschsch., Rom. rep. na de (door hem bewerkte) ver- bestreed de Bourbons. (burg-Lippe. drijving v. d. laatsten kon. (Zie Tarqui- Bfickeburg, hst. met ca. 6 D. I. v. Schaum- nlus). 2) Marcus Junius B., met Cassius Buckingham, Engl. graven en hertogen, naar leider der samenzwering tegen Julius Cesar, de st. B. (9 D. I., a. d. Ouse) in 't grfs. B.: 173 Buckle — Bulgarije. 194

1) George Villiers, htg. v. B.. 1592-1628, Buffalo, havenstad met 155 D. I. in den N. eigenmachtig gunsteling der Engl. kon. Ja- Amer. staat Nienw-York, a. h. Erie-meer. cobus I en Karel I, vermoord door luitenant buffer, stootkussen aan spoorwagens. Felton. 2) Zijn zoon George Villiers B., buffo, Zie buffone. 1627-88, beginselloos gunsteling der kon. Bullion (G. L. Leclerc, grf. v.), 1707-88, ber. Karel I en Karel II, 1669 lid v. h. beruchte Fr. natuur-onderzoeker en schrijver („Alge- „Kabaal"-ministerie. 3) Richard Grenville, meene Natuurlijke historie"). 1797 —'61, tot '22 grf. Temple, v. '22—'39 buffone (mrv. v. buffo), komieke zangers in markies v. Chandos, van toen of (na zijns de Ital. klucht-opera (Fr. opera bouffe). vaders dood) htg. v. B., '41—'42 grootzegel- Bugenhagen (Joh.), bijgen. Dr. Pomeranus, bewaarder, '48 bankroetier. 4) Zijn coon Ri- 1485-1558, Dt. hervormer, vriend v. Luther, chard Plantagenet, htg. v. B. en Chandos, wiens bijbelvertaling hij vernederduitschte. geb. '23 ; '80 gouverneur v. Madras. Buggenum, d. in Lbg., 1 u. N. v. Roermond. Buckle (Henry Thom.), '21—'62, Engl. schrijver buldeldieren, zoo gdieren in Australia; 't wijfj e (gesch. der beschaving). (perde wollen stof. heeft aan den buik een zak, waarin zij hare buckskin (d. i. bokkenhuid), naam eener geke- jongen draagt. bueollsche pogzie, het herderdicht. Bulksloot, d. in N. Holl., 3 u. v. Edam. Bucquol (Jacob de), begin 18e eeuw, Nederl. Bulger° (Dk.), 1640-1721, Nederl. beschripier zeeman en reisbeschrijver. van kluchtige tooneelen. Budapest, hst. (met 371 D. I.) en residentie Buitenpost, d. in Fri., 3 u. v. Bergum. van Hongarte, het sedert '72 vereenigde Buitenzorg, st. op Java bij Batavia, zetel Buda (Dt. Ofen) op den rechter- en Pest op der Nederl. regeering, dien men '89 plan had den linker-oever v. d. Donau. naar Batavia to verleggen. Buddha en Buddhismus, Zie Boeddha. Bukarest, hst. met 178 D. I. v. h. konkr. Roe- Budel, d. in N. Br., 3 u. v. Asten. menie, a. d. Dimbowitza. budget, begrooting v. ontvangsten en uitgaven. bukol-last, dichter v. herderszangen ; -loch, Budwels, nijvere st. in Bohemen, a. d. Mol- herderachtig. Zie idyllisch. dau, 24 D. I. Bukowina, Or. kroonland ZO. v. Galicia, Buenos-Ayres, Argentijnsche rep. in Z. Am. D. vierk. km .; 572 D. I.; hst. Czernowitz. (198 D. vierk. km .; een half mn. inw.) met de bul, 1) stier, 2) Zie bulie. hst. B.-A. (249 D. I.). Bulak, haven en voorstad v. Cairo. Bur (Charlotte), door haar huwelijk genaamd Biilau (Friedr.), '05—'59, Dt. stk. schrijver. Kestner, 1753—'28, 't voorbeeld, waarnaar Bul•arislE, aan Turkije schatplichtig vorsten- clothe „Werther's Lotte" dichtte. dom, tuns. Donau en Balkan, 6 a 7 D. vierk. 175 Bull — Buren 176

km., ca. 2 mn. inw.; hst. Sofia ; ',wren, de Bungener (L. L. F.), '14--'79, ber. Prot. Fr. hevolking van 13.; -aarsehe tad*, een met theo., schreef romans ter bevordering v. h. 't Russisch veel overeenkomst hebbende tak protestantismus. van de Slawische taal. heuvel op 't sch.-eil. Charlestown Bull (John), schertsende henaming voor En- bij Boston; 1775 gevecht; '43 gedkt. gelschman en ook voor het Engelsche yolk. flunnik, 1) d. in Utr.. 3 u v. Wijk-bij-Duurstede. 2) Iersche B., belachelijke verkeerdheid. 2) Johan v. B., 1654-1717, Nederl. schilder. 3) B. (01e), '10—'80, ber. Nrw. viool-virtuoos. Bunsehoten, d. in Utr.. 2 u. N. v. Amersfoort. bulle (of bul), pauselijke oorkonde. De Gouden Bunsen, 1) Chr. Karl Josias, vrijheer v. B., B. (aurea bulla), de eerste Duitsche grondwet, 1791—'60, Dt. stm. en geleerde. ontwierp '44 in 1356 afgekondigd door keizer Karel IV de Pruis. grondwet. 2) Rob. Wilh. B., geb. (uitsluitend recht der krv. om een keizer te '11 to Gottingen, sedert '52 prof. der schk. te kiezen). Heidelberg, ontdekte met Kirchhof de spec- bulletUn (Fr.: bulletin), dagbericht. traal-analyse. (comp. ('07 te Amst.). Bull run, beek in NO. Virginia (N. Am.); twee Bunte (Joh. Friedr.),, 1739—'43, Dt. violist en overwinningen bevochten de afgescheidene Buntzlau, st. met 11 D. I. a. d. Bober in 't (Zuidelijke) op de unionistische (Noordelijke) Pruis. reg.-distr. Liegnitz; pottenbakkerijen; troepen, 20 Juli '61 en 29-30 Aug. '62. geb.-pl. v. Kutusow. Biilow (Friedr. Wilh„ vrijheer v.), 1755—'16. Bunyan (John), 1628-88, Engl. volksprediker Pruis. genl., onderscheidde zich in '14 en '15; en pop. schrijver („A pilgrim's progress"). voor zijne 6 .Sept. '13 bevochtene ovw. op Buonaccorst (Pierino), 1500-1547, Ital. schil- Ney bij Dennewitz werd hij „graaf v. Denne- der, 11g. v. Rafael. witz"; hij streed ook mede bij Waterloo. Buonaparte. Zie Bonaparte. 2) Karl Ed. v. B.,'03—'53,Dt.rom.-schr. Zijn Buonarottl, 1) Zie Michel Angelo.21Filippo zoon 3) Hans Guido B., geb. '30, ber. kla- 13.. 1761—'07, Ital. voorstander v. d. Fr. rev., viervirtuoos. schreef conspiration de Babeuf". Bulwer, 1) Sir Edw. Lytton B., '05--'73, ber. Buoninsegna (Duccio di), t 1340, Ital. hist.- rom.-schr. en stm., '66 als baron Lytton v. schilder. Knebworth tot peer benoemd, leefde geschei- Burekhardt, 1) Joh. Ludw. B., 1784—'17, Dt. den van zijne vrouw 2) Rosalie Lytton B., reiziger in Syrie, Palestina, Arabie, Egypte en geb. Wesler, Engl. rom.-schr. Hun coon Nubie. 2) Jac. B., geb. '18, prof. te Ba.zel 3) Edw. Rob. Lytton B., geb. '31, '76—'80 on- schreef de gesch. der ktinst. derkoning v. Indie, later Engl.gezant te Parijs, Buren, 1) stadje met 2 D. I. in Geld. 2)vcor- was dichter (pseud. Owen Meredith). malig grfs. in Geld., kwam 1551 aan Ora* 477 Burg. — Burnouf. 478

door huwelijk met Anna v. Ti. (vandaar dat 2) Rob. O'Hara B., '21—'61, Iersch reiziger lion. Willem III incognito placht te reizen in Brazilie. (schilder. onder den naam van grf. v. B. 3) Martin van Markel (Heinr.), '02—'69, Dt. genre- en landsch.- B., 1782—'62, uit eene Nederl. fam, in Nieuw-, Burkhard (de Heil.), 1e biss. v. Wilrtzburg, York, was '37—'41 Pres. der N.Amer. Unie. 753, bewerkte dat Pepijn door den Pans er- Burg, 1) d. op 't oil. Tessel. 2) st. met 16 D.I. bend werd als Frankisch kon. (te Munchen. en lakenfabr. in 't Pruis. reg.-distr. Magde- Biirkleln (Friedr.), '13—'72, Dt. bouwmeester 'burg. 3) Gerard ter B.. 1608-81, Nederl. schil- Burleigh (Wm. Cecil, lord), 1520-98, Engl. der. 4) Hermanus v. d. B., 1682-1752, Nederl. stm., opperschattneester, vertrouwde v. kng. dichter. (te Berlijn. Elizabeth, bevorderde de terdoodbrenging v. Burger (Ludw.), Dt. schilder. prof. Maria Stuart. Biirger, 1) Gottfr. Aug. B., 1747-94. Dt.bal- burlesk, kluchtig. laag-komiek. laden-dichter (,.Lenore"), leefde gescheiden Burman, 1) Pieter B., 1668-1741, prof. te Lei- van 2) zijne derde vrouw Elise B., dichteres den, en 2) zijn neef Pieter B., 1713-78 to Amst., en declamatrice. 3) Hugo B., geb. '46, Dt. twee ber. philologen. tooneeldichter (pseud. H. Lubliner). Burmania, adellijk Fri. p.:eilacht: Gemme Burgh, d. in Zeel., ca. 3 u. v. Brouwershaven. v. B., t 1602, weigerde 1555 voor Filips II te Burgharen, d. in Geld., 4 a 2 u. van Wijchen. knielen ; vandaar ,Standfries". 2) Sjuck Ger- Burgmiiller, '08—'36, Dt. comp. (symphonieen rold Juckema v. B., 1652-1720. stm. en Lat. en liederen). dichter. 3) Epo Stuck v. B., 1698-1775, Lat. Burgos, versterkte hpl. met 30 D. I. v. d. Sp. en Nederl. dichter, was stm. en een vriend prov. B. in Oud-Castilie, a. d. Alanzon; door v. Willem IV. Wellington belegerd '12. Burmeister (Herman), gob. '07 te Stralsund, Burgoyne (John Fox). 1782—'70, Engl. inge- hereisde Z.-Am., en werd '70 curator der na- nieur-genl., deed goede diensten i. d. Krim- tuurkundige faculteit te Cordova. oorlog. (ter te Neurenberg. Burnet (Gilbert), 1643-1715. hiss. v. Salisbury, Burgsehmiet (Dan.), 4796—'58, ber. beeldgie- geschsch.. werkte mede tot de verdrijving Burgandie, oudt. htgd. in 0. Fra. v. Jacobus II. B.uridan (Jean). 1300-1358, Fr. philosoof, uit- Burney, 1) Charles B., 1726—'14, Engl. schrij legger van Aristoteles ; B.'s ezel, die tuss. 2 ver (Gesch. der muz.). Zijne dtr.2)Francisca hooischelven met gelijke aantrekkingskracht d'Arblay, geb. B., Engl. rom.-schr., -(- '44. zou sterven van honger. Burnley, Engl. fabr.-st. in Lancaster, a. d. Burke, 1) Edmund B.; 1730-97, Engl. stm. en Bure; 46 D. I. getstig schrijver, tegenstander v. d. Fr. rev. Burnouf, drie Fr. taalkenners: 1) Jean Louis 179 Burns — Bussum. 180

B., 17'75—'44, (Gri. en Lat. spraakkunst). Zijn in Engelsch en Fransch(pseud. ArthurDudle). zoon 2) Eugene B., '01—'52, ber. prof. v. h. 3) Lady C harlotteB.,1775—'61, Engl. rom.-schr. Sanskrit te Pmts. 3) Emile B. (neef van J. Bus de GhisIgnIes (Leonard du),-1- '49, Nederl. L. B.), geb. '21, schreef een Fr.-Sanskrit Woor- stm., bestuurde '25—'30 0. J. denboek. (ter. Busch (Wilh.) geb. '32, Dt. teekenaar, maker Burns (Robert), 1759-96, ben Sch. volksdich- van prettige prentenboeken. Burnside (Ambrosius Everett), '24—'81, dapper BuschIng, 1) Anton Friedr. B., 1724 — 93, dire, genl. der Noordelijken in den Amer. burger- teur v. h. „Graue Kloster" te Berlijn, grond- oorlog met de Z. Staten. legger v. d. hedendaagsche geographie , burnus. Zie boernoes. schreef „Erdbeschreibung". 2) Zijn zoon Joh. Burritt (Elihu), '11—'79, Amer. apostel van Gust. Gottl. B., 1783—'29, prof. der oudheid- den vrede, was onvermoeid werkzaam in Am. kunde te Breslau, gaf „Deutsche Volkslieder" en Europa. in 't licht. Bursa. Zie Brussa. (trig. Buschmann (Joh. K. Ed.), '05—'80, blbl. te Ber- Burscheld, st. in 't Wupperdal ; wol-indus- lijn, taalgeleerde (Maleisch-Polynesische en Hursch-enschaft, na de vrijneids-oorlogen in Indische talen),medewerker der br. Humboldt. '15 gest. politieke vereeniging der Dt. stu- Busento, riv. in Beneden-Italie, valt bij Co- denten, om Dt. zin aan te kweeken; '17 Wart- senza in de Golf v. Tarente; in deze riv. vond burgfeest ; '19 door de besluiten te Karlsbad Alarik zij n graf. ontbonden ; sedert '48 weder vrij; •ikos, stu- bushel,Engl. enN.Amer.inhoudsmaat (schepel), dentikoos. (oudheidkenner, prof. te Munchen. in Engld. ruim 36, in Am. ruim 35 liters. Bursian (Konrad), '30 —'83, Dt. philoloog en bushrangers, uit de strafkolonie in Australia BfirstenbInder (Elisab.), geb. '38 te Berlijn; ontvluchte veroordeelden. rom.-schr. in de „Gartenlaube", Bustrts, (Gri. fab.) kon. v. Egypte, offerde Burton, 1) st. in Engld. a. d. Trent; 28 D. I.; jaarlijks een vreemdeling aan Zeus ; werd B.-ale. 2) Rich. Francis B., geb. '21 in Bert- door Herakles gedood. shire, ber. Engl. reiziger, inz. in Afrika, buskrult,een ontplofbaar m engsel van salpeter sedert '74 in Triest. zwavel en kool, uitgevonden (zie Schwartz; Burtscheld, door den koerbron-weg met Aken in 1330; -verraad, Zie Fawkes. samenhangende st., 11 D. I ; laken- en naal- Bussaher, aan Engld. schatplichtig vorsten- denfabr.; warme bronnen. dom in N. Hindostan; hst. Rampoer. Burum, d. in Fri. 3 a 4 u. v. Dskkum. Bussel (Aloys Jos.), 1789—'42, Dt. dichter en Bury, 1) Engl. fabr.-st. in Lancaster; 44 D. I. rom.-schr, 2) Marie Pauline Rose Stuart B., schrijfster Bussum, 4. in N. loll., ca. 1 u. Z. v. Naarden

181 buste — B yzantium. 182

buste, plastisch borstbeeld. Byron, 1) John B., 1723-86, Engl. commodore bustuarll, oudt. zwaardvechters bij de lijkver- en ontdekkings-reiziger. 2) George Noel branding van aanzienitke Romeinen. Gordon, lord B., klzn. v. d. vorige, geb. 1788 Butler, 1) titel van den hofmeester in aan- te Londen, de grootste -Engl. dichter van zienlijke Engl. huizen. 2) Walter B., 1 ersch den modernen tijd, had veal gereisd („Child kolonel in 't leger v. Wallenstein, diens ver- Harold's pilgrimage"), nam deel aan den Gri. trouweling en zijn moordenaar (te Eger 1634), vrkjheids-oorlog ('23), en sneuvelde bij den werd door den keizer vorstelijk daarvoor be- val van Missolunghi '24. loond; t 1634. 3) SaMuel B., 1612-80, Engl. byssus, bij de ouden eene fijne kleedingstof ; dichter (satiriek heldendicht „Hudibras"). thans schelpzijde, gewonnen uit het spin- 4) Benj. Franklin B., dapper genl. der Noor- sel, waarmede sommige schelpdieren zich delijken in den Amer. burgeroorlog tegenide vasthechten aan rotsen. Z. Staten. 5) Wm. Allan B., geb. '28, Amer. bytlus, 1) Gri. naam v. d. papyrus. 2) nude st. dichter. in Phoenicia met een prachtigen Venustem- Buto, (fab.) Egypt. godin = de Gri. Latona. pal (tegw. Dzjebal). Buturlin (Dmitri Petrowitsj), 1790—'49, Russ. Byzan-tium (thans Constantinopel), oudt. hst. schrijver (krijgsgeschiedenis). v. h. Oostersch-Romeinsche (d. i. Grieksche) butilbuul, (Perz., Arab.) nachtegaal. of -tUnsche keizerrijk, ontstaan 395 door de Buurnaalsen, d. in Geld.. 2 u. v. Culemborg. deeling v. h. Rom. rijk, 1204 veroverd door Buxton (Thom. Fowell), 1786—'45, Engl. philan- de Kruisvaarders, 1261 Lat. keizerrijk, daar- throop. bestreed de slavernij. na heroverd door Michael Paleologus, sedert Buxtorf (Joh,), vier prof. v. h. Hebreeuwsch 1461 Turksch; .tUn, iemand uit B. (-tijnen, te Bazel: 1) 1564-1629. 2) Zijn zoon, 1599- de Gri. geschiedschrijvers uit dien tijd); 1664. 3) van no. 2 de zoon, 1645-1704. 4) van • 1,jusch, uit (van of betreffende) B. (-tijnsche no. 2 de neef, 1663-1732. munt, goudgeld, te B. geslagen, was 1297 bkildragers. Zie lIctoren. nog in omloop; -tijnsche stijl, in de 5e eeuw bkj•maan en -zon, lichtring rondom eene ster; te B. ontstane bouwtrant, koepelvorm met -planeten, (manen, trawanten, satellieten) vierkante ommuring en 1.1,e muurversiering); hemellichamen, die zich rondom eene planeet • InIsmus, toestand als in het -tkjnsche rijk, en met deze rondom de zon wentelen. inwendig verval, bij' uiterlijk praalvertoon. 483 C Celtes. 184

Celest•Inus, naam v. 5 Pansen, inz. C. V, de C. ( 5 ) beilige. 1294, legde Coen de pauselijke waardigheid neder; t 12,96 als gevan- C 1) als Rom. getalmerk 100 (centum). 2) op gene van zijn opvolger Bonifacius VIII. Eer thermometers : volgens de centesimaal-indee- hij tot Paus weed verheven heette hij Petrus . ling van Celsius. 3) in de rnuz. vier-kwart- van Murrhone, en stichtte omstr. 1254 de klui- maat. zenaars-orde der naar hem genoe,mde ea., verkorting voor circa, ongeveer. eelibaat, ongehu wde staat der R. K. priesters, Caeeillus Statius, t omstr. 168 v. Chr., Rum. ingevoerd door Paus Gregorius VII. bltjspeldichter. (§) (frein. celibataire, vrijgezel. (valt; 19 D. I. ga Ira, 't Fr. revolutie-lied (1789), naar 't re- Celle, st. in Hannover, waar de Fuse i. d. Alter cb., kubiek. b.v. cbm. kubiek meter, enz. Cellebroeders (en -misters), klooster-orde, in Cecil. Zie Burleigh. de 16e eeuw te Antwerpen ontstaan, om pest- Cecilia, martelares (2e of 3e eeuw),bescherm- lijders te verplegen. heilige der toonkunst; gedenkdag 22 Nov. Cellini (Benvenuto), 1500-71, Ital. goudsmid eedeeren, afstaan (iets aan iem.) Zie en bh. ; schreef zijne eigene biographie (in 't eedraat, citroen met dikke schil, en inz. hare Dt. vertaald door Gothe). onrijp in suiker ingelegde schil (eltronaat). cellist. Zie violoncellist. Cecrops. Zie Kekrops. voor eenzanie opsluiting. Celebes, het oostelijkste der 4 Gr. Soenda-eil., Celsius (Anders), 1701-44. Zw. natuur- en strk. uitloopende in 4 seh.-eil., beslaat met de bij- Zie C 2. (vnl. in Gallie en in Britannic. behoorende eil. 200 I). vierk. kin. waarop 1 Celten (of Kelten), oud Indo-germaansch yolk, mn. bew.; hpl. Macassar; de C.-Zee (of Solo- Ceites (Konrad), 1459-1508, prof. der dichtkun- Zee), tuss. C., Borneo en de Solo-eil. de en welsprekendheid te Weenen ; ber. hu- eelebr-eeren, 1) vieren; 2) verheerlijken; de manist; organiseerde de eerste tooneelvoor- Mrs -, de Mis lezen ; beroemdheid. stelling aan 't hof te Weenen.

(*) Meer dan ooit te voren heeft in den laatsten tijd de onzekerheid toegenomen of men als aanvangsletter C of K moet gebruiken. Daarom zullen hier (onder C) enkel die wo orden worden opgenomen, waarin die aanvangs-C vlak achter zich eene e, I. y of h of wel de sit- mengestelde vocalen ae of oe heeft; zoomede de Fransch e 0 (c met cedIlle). In alle overige woorden wordt de aanvangs-C uitgesproken als de Hollandsche K, zoodat men die woorden moet zoeken op hunne alphabetische plaats in de letter K. (§) Andere met Cae of met Coe aanvangende namen zoeke men op Ce. 185 CeItiheriers — ceremonie. 186

Celtiberlers, oudt. machtig yolk in Spanje -Ipetaal, middelpuntznekend ; -um, middel- (vermenging van Celten en Iberidrs). punt, (stk.) de ultramontaansche partij; -urn cena (Lat. coena), maaltijd; C..Domini, (kkl.) gravitatis, zwaartepunt. Nachtmaal, Avondmaal des Heeren;-culum, Cen-turn. Zie C 1 ; -tumv1r1 (honderdmttn- in kl. eetzaal. nen), in 't nude Rome de leden eener recht- Cenci (Beatrice), Rom. vrouw, die, geholpen bank, die in burgerlijke oaken vonnis sprak door hare 2 br., haren vader vermoordde; in den imam des yolks ; sturla (.turle)hon- alle drie werden onthoofd (1599). derdtal, in 't Rom. leger eene compagnie cendr-e, aschgrauw ; -Ilion, asschepoester. under eene -turf° (kapitein), en in 't burger- Cents. Zie Mont-C. (nik. lijke eene burger-afdeeling bij volksstemmin- cenob-ruin, klooster; -let, kl.-bewoner, mon- gen (-turiaat-comitien); Maagdenburgsche cen(ken)otaphlum, gedkt. voor eenen doode, -tulles. de Protestantsche kkl. gesch., der niet op zijn graf. eerste 13 eett wen, zag het licht 1559-74. cens ■ eeren, 1) beoordeelen, 2) oordeelen, ach- 't grootste der Ion. eil. in ten, schatten; -or, 1) in 't oude Rome, eerst de Midd. Z. vO6r de Golf v. Patras, 664 vierk. vaststeller van de belastingen, later zeden- km., 68 I). I.; 1766 en 67 aardb.; hpl. Argostoli. meester, 2) degene die belast is met de -uur, Ceram, grootste der Ambonsche eil. in den zijnde a] de beoordeeling of van een book de Molukschen arch. . in het licht verschijning, van een tooneelstuk Cerbe-ra, Bra z. gif boom ; -rus (Kerberos), de opvoering, toegestaan of verboden moet (tab.) de helhond met 3 koppen, bewaakte worden, straf bepaling, die op sprekers in de onderwereld. openbare vergaderingen wordt toegepast; -us, Cerboruco, vuurspuwende berg in Mexico ; aanslag in de belasting (als maatstaf voor '79 hevige uitbarsting. kiesbevoegdheid). cerele. hesloten gezelschap, gezellige bring. Centaur (Lat. centaurus, Gri, kentauros), (fab.) cerealWn, 1) graangewassen; 2).Zie Ceres. paardinensch, een wezen dat half mensch half Cerealis (Petilius), Rom. legerhoofd, dempte paard was. Strijd der Centauren en Lapithen. den opal and (69) v. Claudius Civilis. centenaar, gewicht v. honderd pond (bij sorn- cereb-ellum, (ontl.) de kle. hersenen; .raal, mige handels-artikelen eenige ponden meer). van (uit, betreffende) de hersenen (-raal sys- cent .fours (de honderd dagen), tijdperk van teem); -rum, de hersenen. Nap. l's terugkeer uit Elba tot zijnen val ('15). ceremon-le, 1) plechtigheid, 2)plichtpleging; centr-aal, het rniddelpunt of het middelste dl. (C.-meester, zorzt bij feesten, enz., voor de vormende; .aliseeren, in een middelpunt goede orde); -heel, voorschrift der inacht be vereenigen ; 4fugaal, middelpuntvLiedend ; Limon. ceremonift, 187 Ceres — Cevennen. 188

Ceres (Gri. : Demeter), 1) (fab.) godin v. d. op de Iden (15) van Maart (44 v. Chr.) als graanbouw. 2) Zie asterolde. (Kapsali. slachtoffer van eene door Brutus en Cassius Cerlgo, zuidelijkst Ion. ail. in de Midd. Z.; hpl. bestuurde samenzwering op het Kapitool. De cerise, kersenrood. door hem als noon aangenomen Augustus (zie Cerisier (Ant. Marie), 1749—'28, Fr. dpl., schreef dr.) voerde naar hem den naam C., die later eene Gesch. der Ned. (anti-sthr.gezind). overging op den „keizer" (welk woord, even- Cernagora, Montenegro. als de Russ. titel „tsaar", van den naam C. cerneeren, (eene vest.) insluiten. (schilder. afstamt) of diens troonopvolger en mede-re- Cerquozzi (Michele Angelo), 1600-62, ber. Ital. gent, vgl. [Roomsch] Duitsch keizer (v6Or Cerretti (Luigi), 1738—'08, Ital. dichter. de kroning door den Paus konin g) ; -ea, Cerro de Pasco, st. in Peru ; zilvermijnen. als naam van steden, b.v. in Cappadocie, Pa- certili-cant, schriftelijke getuigenis; -ceeren, lestina (tegw. beiden „Kaisarich"), enz. (In schriftelijk getuigen. Rusland is de titel -ewa = keizerin, -ewitsJ Certosa di Pavia (la), kartuizer kl. bij Pavia, troonopvolger, -ewna, prinses) ; 48111118, 1396 gest. door Giov. Galeazzo Visconti, om onbeperkte alleenheerschappij. (schsch. de wroegingen van zijn geweten te stillen. Cesare (G., cavaliere di), 1783=56, Ital. ge- Cerutti (G. A. G.), 1738-92, Ital. dichter. Cesari, 1) Antonio C., 1750—'28, Ital. ltk., redr. Cervantes-Saavedra (Miguel de), 1547-1616, en dichter. 2) Gius. C., 1570-1640,Ital. schilder. Sp. dichter, schreef „Don Quijote", eene sa- Cesarotti(M.),1730— .08,1tal.dichter en schrijver. tire op de ridderromans. Cesena, st. in Italie, a. d. Savio ; 40 D. I. Cesar, inn. Cajus Julius C., 102 v, Chr. — 44 Cesi (Bartol.), 1556-1627, Ital. schilder. v. Chr., geniaal Rom. vhr., stm. en schrijver, Cespedes (Pablo de), bijgn. „de Sp. Rafael", sloot 60 met Pompejus en Crassus het le t 1608, Sp. schilder. triumviraat; 59 consul; onderwierp 58-51 Gal- cessie, afstanddoening. lie („Commentarii de bello gallico"), ging over Cetinje. Zie Cettinje. den Rijn (55-53) en naar Britannia (55 en 54). Cette, verst. zeeen kpst. in 't Fr. dep. Hdrault, Door den Senaat opgeeischt, om zijn leger a. d. Midd. Z., kruispunt van den Zuider- en. te ontslaan, trok hij den Rubicon over, wierp den Lyon-Midd.-Z.-spoorweg ; 35 D. I. ; zee- zich op als meester over Italie, bedwong de baden ; C.-wijn. Pompejanen in Spanje en Pompejus (48) bij Cettinje, hst. v. Montenegro; 500 inw. (D. 1. Pharsalus, enz.; versloeg (46) de Pompejanen Ceuta, Sp. vest. in Marokko, a. d. Mild. Z.; 7 bij Thapsus in Afrika en 45 hun overschot bij Cevennen, bergketen in Z. Fra.; gemiddelde Munda in Spanje ( „Commentarii de bello ci- hoogte boven de duizend met.; in de middel- vili"), ward tot Irnperator benoerod, en viel eeuwen zetel van godsdjenstige bewegingen. 189 Ceylon — Chamisso. 190

Ceylon (SKr.: Singhala), door de Palkstraat Chalons, twee Fr. steden: 1) Ch. a. d. Marne van de ZO. punt v. Indio gescheiden Bri, eil. (het nude Catalaunum), 20 D. I., yen '56 tot 64 D. vierk. km ., ca. 3 mn. bew. (waarvan '70 oefenkamp v. h. Fr. leger. 2) Ch. a. d. ruim de helft Singhaleezen); hpl. Colombo. Saone (het nude Cabillonum), 21 D. I. Chablals, Fr. landsch. in Savoye; ruim 50 D. I. Cham, 1) tweede noon v. Noach, bespotte zijn Chabrlas, kith. vhr., versloeg de Spartanen vader. 2) (eigenlijk gen.: Amddde de Nod). bij Naxos (376 v. Chr.); t bij Chios 357 v. Chr. geestig Fr. karrikatuur-teekenaar, geb. '19. Chaco (el gran), groote landstreek in 't bin- chamade, (mil.) sein dat men zich overgeeft. chagrin. Zie klagrUn. [nenland v. Z. Am. Chamaven, Germ. volksstam, versmolt in de Chalber (Kheibar), keten der Z. voorbergen 4e eeuw onder de Franken. v. d. Hindoekoesj. Chaiber-pas, uit de laag- Chambers, 1) Ephraim Ch., 1680-1740, Engl. vlakte v. d. Indus naar Afghanistan. encyclopedist. 2) Wm. Ch., 1-1796, Engl. aan- chain., 1) keten; 21 ketting. logger v. tuinen. 3) Robert Ch., '02—'71,schreef Chalreddln. Zie Barbarossa 2. over Sch. ltk. en gesch., en pop. geschriften. Chalce-don, oude hst. v. Bithynie; concilie Chambertln, ber. wijnberg, Fr. dep. C6te &or. 451; -doon, half-edelsteen (kwartsverbinding. Chambery, hpl. v. Fr. Savoye; 20 D. I. Zie Onyx). Chambord, 1) Fr. d. bij Blois (dep. Cher-et- Chabcidice, Fr. sch.-eil. tuss. Golf v. Saloni- Loir). 2) Henri Charles Dieudonne, htg. v. ki en Contessa; -cls, nude hst. v. eil. Eubea, Bordeaux, grf. v. Ch., zoon v. d. '20 ver- door eene brug verbonden met het vasteland. moorden htg. v. Berri, geb. na diens dood, Chal-dea, oude naam v. Babylonie (sedert 625 werd na de onttroning v. Karel X door de v. Chr.); .deEr ook = astroloog, enz.; -deisch legitimisten als Hendrik V tot kon. uitge- . (.deeuvwsch), b.v. -deeuwsche periode van roepen, en bleef kroonpretendent tot 14j '83 223 synodische maans-omloopen - 6585 112 to Frohsdorf bij Weenen kinderloos stierf. dag; -deeuwsche taal, West-arumeische taal. chambre, kamer: -garnle, gemeubileerde ka- chaldron, Engl. koornmaat, ruin) 11,6 H. L. mer; -Introuvable, de '15—'16 in Fra. op- Chaltd, Arab. vhr., veroverde Perzie en Syrie komende ultraroyalistische („zooals men die challf. Zie kalif. [(634); t 642. niet licht vindt"); -ardente, Fr. gerechts- chalkograaf, kopergraveur. hof (1535) om de ketterij uit to roeien, later Chalmers, 1) George Ch., 1742—'25., Engl. ge- (1679) ter beteugeling v. d. gifmengerij. schsch. 2) Zijn zoon Alex. Ch.,(1759—'34, bin- Chamlsso (Adelb. v.), geb. 1781 op 't kasteel graaf en kunstcriticus. 3) Thomas Ch., Boncourt in Champagne, t '38 to Berlijn, Dt. 1780—'47. Sch. kanselredenaar, stichtte '43 dichter („Peter Schlemihl". „Salas y Gomez"), „de Vrije Sch. kern". was ook bot., deed eene reis rondom de wereld. 191 chamois — Charitinnen. 192 chamois, gemskleur, lichtgeel. -cable, veranderlijk ; -cant, kleurwisselend Chanioni(x), d. van waar de Montblanc be- door den weerschiin ; -ement, verandering; klommen wordt ; daarbij het door de Arve -eeren, veranderen. ' doorstroomde Alpendal in 't dep. Opper- Channing (Wm. Ellery), 1780—'42, Amer. wijs- Savoye. geer, schreef tegen de slavernij. Chamouny, Zie Chamoni(x). chanson, liedje; .nier, liedjesdichter. Champagne, 1) et. Fr. prov. (hpl. Troyes), Chan.), (Ant .), '23—'83, Fr. genl., tot '70 ineest thans een Fr. landsch., dat versch. dep. in Afrika, streed dapper in den Fr.-Dt. oor- ornvat ; C.-wijn, de bekende schuirnende wijn. log ; '71 gevangene der Commune ; '73 got, 2) Philippe de Ch., 1602-74, ber. Fr. portret- verneur-genl. in Algerie, '79—'81 Fr. gezant schilder v. Brusselsche afkomst. to Petersburg. Champaigne, Zie Champagne 2. (stoel. eha-os, (Gri.) vormlooze klomp, waaruit de champignon (Lat. agaricus), eetbare padden- kosmos to voorschijn kwam ; (rig.) warboel; champion, 1) ridderlijk verdediger. 2)erkend -otisch, verward dooreengehaspeld. tneester in een of ander sport. charade, letteroTeepraadsel. Championnet (Jean Aienne), 1762-18CO 3 Fr. Chardin, 164321717, ber. Fr. reiziger (in In- gent. onder de le republiek. die en Perzie). Champlain, st. in N. Am. a. h. meer Ch., Charente, Fr. riv., ontlast zich t. o. eil. Old- op de grens toss. Vermont en Nieuw-York. ron in de Baai v. Gascogne. Champollion, 1) Jean Francois Ch.,1791—'32, Charenton, kra.nkzinnige,n-gesticht, naar dat Fr. grondlegger v. d. Egyptologie.2) Zijn br. to Charenton-le-Pont bij Parijs. Jean Jacques Ch., Fr. oudheidkundige, prof. Chares, 1) Ath. veldheer, ± 338 bij Cheronea. to Grenoble, geb. 1779, ± '67. 2) bh. van Rhodus, maakte dr. de her. Colos- Champs elysees, 1) (fab.) de Elyzeesche eel- sus ornstreeks 300 v. Chr. den, de woonplaats der brave afgestorvenen. charg-e, 1) ambt ; 2) overdrijving ; 3) aanval net het blanke wapen; -coven, (mil.) aan- 2 ► bekende wandelplaats to Parijs. chamsin, Egypt. woestijnvvind ; sarnoem. vallen, (till.) overdrijven. chart, Zie khan. charge d'affaires, (dipl.) zaakgelastigde. chance, karts. (slag 4 Mei '63. Charlsi (Jelluda-ben-Salorno), begin 13e eeuw, Chancellorsville, d. in Virginia (N.Am.); veld- Hebr. dichter in Spanje. Chandler (Richard), 17:18—'10, Engl. oudheid- chnrite, 1) liefdadigheid; 2) ziekenhuis. kundige. (—'77, Fr. genl., orleanist. Charitinnen, (OH. fab.) Gratien (de 3 godin- Changarnier (Nicolas Anne Theodule), 1793 nen der bevalligtkeid, tw.; Aglaka, Euphro- chang-e, wissel (banque de -e, wisselbanii); syne, Thalia), 193 charivari Chatilloe 194 charivari, 1) ketelmuziek, (fig.) oorverdoo- Charras (Jean Bapt. Adolphe), '10—'65, Fr, vend geraas van wangeluiden. 2) allertei militair en republikein, bestreed Nap. kleinoodiAn aan een horloge-ketting. schreef krit. werken over de gesch. v.Nap.L Charkow, Russ. stad a. d. Charkowka, 100 chartisten, in Engld. (van '33—'57) stk. partij D. I.• unvt.; jaarmarkten. die naar hervormingen streefde. , chariat-an,kwakzalver;' -anerle,kwakzalverij Chartres, Fr. st. a. d. Eure; 20 D. I. Charleroi, Belg. vest. a. d. Sambre; 17 D. I.; Chartreuse, kartuizer kl. In La Grande Ch, (bij ijzerrnijnen. Grenoble) wordt de bekende likeur beret,/ Charleston, 1e kpst. v. Z. Carolina (N. Am.), Chartoem (Khartoem), hst. v. Egypt. Soedan a. d. Att. 0.; 50 D. I.; aardb. '87. a. d. samenvloeiing v. d. Blauwen en d. Charlestown, st. in Massachusetts bij Bos- Witten NO : ca. 50 D. I. Zie Gordon. ton ; 32 D. I.; obelisk ale gedkt. v. d. slag Charybdis, draaikolk in de str. v. Messina (1775) bij Bunkers-hill. t. o. de Scylla : in de fab. twee vr. mon- Charlet (Nic. Toussaint), 1792—'45, Fr. schil- sters, die de doorvarenden verslonden. der en teekenaar. (dam. Chasse (Day. Hendr. baron), 1765—'49, Ne- Chariots, d. in Z. Holl., 1 u. ZW. v. Rotter- derl. genl.. diende onder Nap. I. streed tegen Charlotte, 1) Ch. v. Bourbon, dtr. v. Lod. hem bij Waterloo, verdedigde '32 de citadel v. Bourbon, htg. v. Montpensier, was eerst v. Antwerpen. abdis, werd Coen protestant en in 1575 derde Chassepot (Ant. Alph.), geb. '33, Fr. geweer- gmln. v. Prins Willem I; 1- 1582. 2) Ch. maker, '66 uitvinder v. h. Ch.-geweer. Joachine v. Bourbon, dtr. v. Karel IV v. Chateaubriand (Franc. Rene, vicomte de), Spanje, gmln. v. Johan VI v. Portugal, 1768—'48, Fr. stm. en ber. schrijver. '30. 31 Ch. Marie, dtr. v. kon. Leopold I v. ChAteau-Cambresis, stadje in N. Fra. a. d. Belgie, geb. '40, gehuwd met Maximiliaan Selles. Vrede v. Ch.-C. 1559. v. Or., werd '64 keizerin v. Mexico, en se- Chateauroux, Fr. st. met 20 D. I. a. d. Indre, dert '67 krankzinnig. hpl. v.h. dep. Indre. Chariottenburg, st. bij Berlijn, a. d. Spree, ChAtelet-Lomont (Gabrielle Emilie, markie 42 D. I.; ontstaan uit het zomerpaleis v. zin v.), 1706-49, Fr. schrijfster, woonde 20j. kng. Sophie Charlotte. samen met Voltaire. eharniere, scharnier. Chatham, 1) Engl. havenst. a. d. Medway (grfs. Charon, (Gri. fab.) veerman der Onderwereld. Kent), hoofdstation der Engl. vloot; tuighui- Charondas, omstr. 650 v. Chr., wetgever der zen; 26 D.I.; tocht naar Ch. 1667. 2)Zie Pitt. Gri. kolonien in Z. Rang en op Sicilie. ChAtillon, a. d. Seine, st. in Fra. met 5 D. eharPle, (hlk.) pluksel. I.; Congres '14 (5 Febr. — 19 Maart). 7 195 chatouille — cherub. 196

chatoull-le, 1) geldkistje. 2) particuliere has .misch, scheikundig ; scheikun- v. vorstelijke personen; •leeren, 1) kittelen, dige preparaten. 2) kregel maken. (Elbe. Chemnitz, 1) voorname fabr.- en kpst. in Chaucen, oudt. een Germ. yolk tuss. Eems en Saksen a. h. Ertsgebergte en a. d. riv.Ch. Chaucer (Geoffrey), 1344-1400, oudste Engl. 111 D. I. 2) Martin Ch., 1522-86, Dt. theo., kunStdichter (,,Canterbury tales"). 11g. v. Melanchton, bestreed de R. K. leer- Chaulien (Gui11. Amfrye de), bijgn. „de Fran- stellingen in ,,Examen consilii Tridentini". sche Anakreon", 1639-1720, Fr. dichter. Chenier, twee Fr. dichters, zonen v. d. Fr, Chaumont-en-Bassignies, Fr. stadje a. d. consul te Constantinopel: 1) Marie Andre Marne ; 1 Maart '14 tractaat tuss. de mogend- de Ch., 1763-91 idyllen, enz.), to heden tegen Nap. I. Parijs geguillotineerd. 2) Marie JosOphe de Chaussard (Pierre Jean Bapt.), 1766—'23, Fr. Ch., 1764—'11, dram. en lierdichter. dichter en schrijver (republikein). Cheops, Egypt. kon. (Choefoe), 3000 v. Chr. chauvin-ismus, ontembare zucht naar verliet de grootste pyramide bou wen. grooting v. eigen grondgebied ; -1st, aan- Cher, 1) linker zij-riv. v. d. Loire. 2. Fr. dep., hanger en ijveraar v. h. Ch.; -Istisch, in hpl. Bourges. den geest v. h. Ch. Cherbourg, versterkte oorlogshaven in 't Chaux•de-Fonds, hpl. v. h. Zwits. k. Neuf- Fr. dep. La Manche ; 35 D. I. chatel (Dt. Neuenburg); 22 D. I.; horlogema- Cherbullez, 1) Ant. Elis6e Ch., 1797—'69, Fr. kerijOn. schrijver, prof. to Geneve, to Lausanne. te Chavanne (Joseph), geb. '46 te Gratz, adk. Zurich. 2) Zijn neef Victor Ch., geb. '29, Fr. reizio.er in Mexico, "Vs, . Indie, N. Am. en N.Afr. rom.- en stk. schrijver. check '(cheque), aan toonder betaalbaar briefje, Cheribon, hpl. v. d. res. Ch. ter N. kust getrokken op een bankier, die van den trek- v. Java. (Indianen in N. Am. ker de noodige fondsen in handen heeft. Cherokeezen, meest ontwikkelde stam der chef, hoofd, opperste; chef d'oeuvre, mees- Cherso, Or. eil. in de Adr. Zee, met de hpl. Ch. terstuk. Cherson, hpl. v. h. Russ. gouvt. Ch., a. d. Chelone, (Gri. fab.) eene nimf, werd door Iler- Beneden-Dnjepr; 46 D. I. mes veranderd in eene schildpad. Chersonesus, sch.-eil. bij de oude Grieken, Chelsea, lIvoorstad v. Londen, 367 D. I. 2)voor- b. v.: Ch. Cimbrica, Jutland; Ch. Taurica, de . stad v. Boston, 22 D. I. Krim; Ch. Thracica, sch.-eil. der Dardanellen. Cheltenham, st. en bpl. in 't Engl. grfs. chertepartie, (kpv.) contract van bevrachting. Gloucester ; 44 D. I. cherub, troonhouder v. Jehova (cherubim, the-mie, scheikunde ; scheikundige; cherubijnen, cherubs). 197 Cherubini China. 198

Cherubini (Maria Luigi Carlo Zennhio Salva- Beieren, hij Traunstein; daarin 3 ell., Her- dor), 1760—'42, her. comp. v. opera's en kerk- ren-Worth, Frauen-Worth en Krantinsel. moz., directeur v. h. Conservatoire to Parijs. Chief. Ital. vest. a. d. Pescara, 14 D. I., hpl. Cherusken. Germ. volksstam in 't Hartsge- der prov. Ch. (Abruzzen). hergte ; ze versloegen onder Arminius de chlfrotiniere. latafel (eigenlijk:..hewaarplaa4 Romeinen. (g:inie en Maryland. van chiffons, d. i. prullen). Chesapeakbaai, Golf v. d. Atl. 0. in Vir- Chihuahua. st. in Mexico, 12 D. I. (meest In- Chester. hpl. v. h. Engl. grfs. Cheshire, a. d. dianen); zilvermijnen. Dee; 37 D. I. (Ch.-kaas).. Childebert, drie Frankisehe kon. (Merowin- Chesterfield, 1) st. in 't Engl. grfs. Derby a. gers) : 1) Ch. I, 511-558. 2) Ch. II, 575-596.• h. Ch.-kanaal: 12 D. I. 21 Phil. Dormer Stan- 3) Ch. III, ± 711. hope, grf. v. Ch.. 1694-1773. Engl. stm. (1747 Childerik, (Iris Frankische kon. (Merowin- —48 onderkoning v. lerland), redenaar en gems): 1, Ch. I, 457-481. 2) Ch. II, 660-673. sehrijver (.,Letters to his son"). 3) Ch. III, 737-754. chevaux-legers, (Fr.; mil.) liehte ruiterij. Chili (Chile!. rep. a. d. W.knst v. Z. Am.. ruim Cheviots. Oebergte toss. Engld. en Schl. 750 D. vierk. km ., rnim ilerdhalf inn. hew.; Chevreul (Michel Eugene), 4786—'89, her. Fr. hst. Santiago. vn . haven Valparaiso. schk., prof. to Parijs. chill•astniss. leer v. h. duizendj. Christusrijk Chi,zy. 1) Wilhelmine Christians de Ch.. Leh. op aarde; -sat. aanhanger van die leer. von Kiencke. 1783—'56, Dt. diehteres. Hare Chilo. een der 7 wiizen v. Gni. to Lacedaemon. twee zones: 2) Wilhelm de Ch.. '06---'65, rorn.- ChiIo eene tot Chili behoorende groep eil. schr., en 3) Max de Ch.. '08—'46, schilder. Sti. O.; 60 D. I. Chialli(Vincenzo), 1787—'40. Ital. hist.-schilder. Chimaera. (fah.) een monster, van voren leeuw, Chianti, riv. in Midden-Italie. in 't midden geit, v. achteren draak; chimere, Chine!. 1) Ital. st. a. d. Oglio,12 D. I. 2) Pietro (Fr.) hersensehim. Ch., 1700-88, Ital. rom.-sehr. en dichter. Chimbo-rasso (-mu)). 1) hergtop v. h. Andes- chiaroscuro. Zie clairobscur. (D. I. gebergte in Ecuador (Z. Am.), 6 a 7 D. met. Chiavari, Ital. st. a, d. Golf V. Genoa; 13 hong, een der hoogste hergen v. d. aa.rdhol., Chicago, grootste st. in Illinois (N. Am.) a. 21 prov. v. Ecuador (hpl. Cajabamba, 16 D. I.). d. mond der riv. Ch. in 't Michigan-meer: Chin-a, I) Zie king. 2) keizerrijk, hij de inborn, Pen half mn. inw,; koornhandel; groote brand lingen Tsjing-koee (d. i. Ri;jk v. h. midden), Oct. '71. (Cherokeezen. het grootste rijk in AziA, 11 a 12 mn. vierk. Chickatiaws, Indianenstam, verwant met de km . en 403 mn. inw. ; hst. Peking (de N. resi- mac.r litlq vierk lrn1 1 in dp.raiA-stad vgl_ Nanking. de Z.); het eigen- 199 Chinca-eilanden Chodowieeki. 200

lijke Ch. bestaat ruim 4 mn. vierk. km . met Chiron, een Centaur, ber. als geneesmeester 382 mn. inw. '• de rest vormen de onderhoorige en opvoeder (v. Achilles. e. a.). landen. De inboorlingen heeten .eezen, zijn chirurg (chirurgijn), heelmeester ; •1e, heel- vroeg ontwikkeld, en v. d. Eur. beschaving kunde ; heelkundig. afgesloten; hunne taal ('t •eesch, de .eesche Chiselhurst, d. ZO. v. Londen ; hier stierf '73 taal) bestaat uitsluitend uit 88nlettergrepige, Nap. III. onveranderlijke begripswoorden; 't Chineesche Chiwa. Zie Khiwa. schrift bestaat uit een bijzonder teeken your chitoon, onderkleed der Grieken. ieder woord; grondslag der Chineesche let- Chladni (Ernst), 1756—'27, Dt. natuurkundige terkunde zijn de 5 King (heil. boeken v. Con- (acoustiek, klankfiguren). fucius) ; de .eescheltlittur, langs de N. grens, chlamys, mantel der Grieken. 2 a 3 D. km. lang, in de 3e eeuw voor Chr. Chiodwig, 465-511, Merowingisch kon. sedert . begonnen, is thans in verval; de Chineesche 481, vereenigde eindelijk al de Franken onder Zee, a. de 0. en Z. kust v. China ; Chineesch zijn gezag, werd 496 R. K. christen (Clovis I, porselein;Chineesche schimmen(vertoon-spel); „allerchristelijkste koning"). -toe, in den kinabast aanwezige alcaloYde ; Chloe, in Attika bijnaam v. Demeter (Ceres). •o, in Z. Am. basterdras uit geslachtsvermen- Chlopicki (Jos.), 1772—'54, Poolsch genl., dic- ging v. Indianen en Negers ; •oiserie,1) snuis- tator in den opstand v. '30. terii in Chineesehen trant, 2) onbeholpen- chloor, ,groengeel" gas, bleek- en ontsmet- heid. tingsmiddel ; chl.-natrium, keukenzout ; chl.- Chinca•ellanden, 3 ell. a. d. kust v. Peru waterstof, zoutzuur ; chlorkl ( verkregen door (veel guano). de werking v. chloor op alkohol, voor de ge- chinchilla, 1) knaagdier met grijzen pels in z,ondheid zeer schadelijk middel um te kal- Z. Am. 2) grijze pelterij v. dat dier. meeren en slaap te verwekken ; chloroform, Chloggia, havenstad met 20 D. I. op 't Ital. een '31 door Liebig ontdekt verdoovend middel eil. Ch., Z. v. Venetii,, waarmee 't door eene (verbinding van chloorkalk met alkohol of steenen brug is verbonden. azijnzure kali); chloroformiseeren, door middel Chios, Tu. eil. in de EgeIsche Zee (Gri. arch.), v. chloroform verdooven en gevoelloos maken; 800 vierk. km .; 70 D. I.; zeer vruchtbaar; veel- chlorophyll, bladgroen; chlorosis, bleekzucht. vuldige aardb. Chlotilde, gmln. v. Chlodwig I, bekeerde hem Chippewa's, lndianenstam in Canada. tot het christendom ; t 544 ; heiligverklaard. chlr.agra, handjicht , .ograaf, schuldbeken- Chmei (Jos.), 1798=58, Dt. geschsch. tenis; •omant, waarzegger (-ornantie, waar- Chodowiecki (Dan. Nic.), 1726—'01, ber. Dt. zeggerij) uit de lijnen der hand. schilder en kopergraveur. 201 Chodzko Christina. 202

Chodzko (Jacq. Lionard 13oreykow), 1800-71, Christchurch 1) st. in Engid. a. d. Stour en Poolseh geschsch. te Parijs. Avon ; 29 D. L 2) st. op Nieuw-Zeeland, haven Choiseul, 1) Etienne Franc. de Ch., grf. v. Lyttleton. Stainville, 1719-85, Fr. stm., gunsteling v. Christen (Ada), pseud. der dichteres Christine Mad. de Pompadour, verdreef de Jezuleten. Friderik, later rnevrouw v. Breder, geb. '44 te 2) Marie Gabr. grf. v. Ch. Gouffier, 1752—'17, Weenen („Lieder einer Verlornen", enz.). Fr. oudheidkundige en pair. Christiaan,rnegen kon. v. Dnm.: Chr. I., 1426 Chokand. Zie Khokand. —81, 1448 tot kon. gekozen ; 1450 kon. v. Nrw.; chol-era, braakloop (de Europ. ch. of ch. 1460 htg. v. Sleeswijk en Holstein. Chr. II. nostras, minder hevig dan de sedert '31 epide- (klzn. v. I), 1481-1559, kon. 1513;• Stokholmer misch in Europa optredende Az. ch., geken- bloed bad 1520 ; vluclit 1523 naar de Ned.; 1531 merkt door den '83 door. Rob. Koch in de in Nrw. gevangen ; t als gevangene v. kon. drekstoffen der lijders ontdekten ch.-bacil Frederik I (den zoon van Chr. I). Chr. III., (komma-bacil) -crick, warrnbloedig van tem- 1503-59, zoon v. Frederik I. kon. 1536. Chr. perament ; -critic, lichte graad v. cholera IV., 1577-1648 (klzn. v. Chr. III), oorlogen nostras. (16 D. I. met Zweden en deelneming a. d. 30-j. oorlog. Cholula, st. in Mexico, oudt. 150 D. I., thans Chr. V. regeerde 1660-99. Chr. VI., t 1746. Chopin (Friedr. Fr.), geb. '09 te Warschau, Chr. VII., 1749—'08, zwak v. geestvermogens, ± '49 to Parijs, Fr. comp. voor piano. beheersclit door Struensee ; van 1784 of kroon- chopine, Fr. vochtmaat 0,466 liter. prins Frederik (als kon. Frederik -VI) mode- clior-eographie, beschrijving v. danstiguren; rijksbestuurder. Chr. VIII., 1786—'48, kon.'39, -ographie, beschrijving v. een gewest. gar in '46 aanleiding tot de kwestie v. Sloes- Chorasan. Zie Khorassan. wijk en Holstein. Chr. IX., geb. '18, kon. sedert Choron (Alex. Et.), 1771-3-1,Fr.comp.en schrij- '63, verloor Sleeswijk en Holstein. ver over muziek. Christiania, hst. v.Nrw. a.d. Chr.-fjord;122 D.I. Chotek (Fr. Xay.), 1800-52, Dt. comp. Christiansand, st. in Z. Nrw., a. d Bocht v. Chotsjini, Russ. vest. in Bessarabia ; 16 D. I. Chr. ; 12 D. I. Chotusitz Boh. stadje •overwinning•, bevoc,h- Christianstad, st. in Zweden, a.d. Helge ; 7 D.I. ten 1742' door Frederik d. Gr. Christina, 1) de heil., R. K. martelares, 3e Chourans, in de le Fr. rev. aanhangers Y. d. eeuw. 1) 1626-89, kng. v. Zweden, deed 1654 Bourbons in Bretagne en de Vendee. afstand v. d. troon, ward R. K. en t te Rome. chrestoniathie, bloenalezing slit de werken v. 3) Maria Christina, kng. v. Spanje, versch. schrijvers (ale schoolboels). in '33 (in 't geheim gehuwd rnet -Munoz htg, chrisma, heil. v. Rianzases) reputes voor hare minderjarige 203 Christodoru — Cid. 204

dtr. Izabella 11 ; burgeroorlog tuss. Christinos Chuweisaca, hat. van Bolivia ; 26 -D. I. (hare aanhangers) en Carlisten (die v. Don Chur, 'twits. hpl. k. Grauwbunderland; 9 D. I. Carlos); in '40 legde zij 't bewind neder; keerde Churchill, -I) zich in de Hudsonsbaai ontlas- '43 terug, '54 weder verdreven, '64 terug, '70 tende riv. in Bri. N. Am. 2) Charles Ch., 1731- terug ; t te Havre. Zie Alfons nurnero 4. f4, Engl. hekeldichter. Chrlstodorus, 491-518, By, dichter. Chwostow (Dmitri lwanowitsj, grf.), 1757—'35, Christolfel (Christophorus), de heil., droeg, Russ. star. en dichter. naar luid v. d. legende, Christus over de zee. chylus (chijl). melksap, voedingssap. Christophle, Fr. industrieel (chr.-zilver): t'63. chymmi, spijsbrij, tnaagbrij. (genl. en dipl. Christopoelos (Athanasios), 1772—'47, " de Cialdini (Enrico). htg. v. Gaeta. gel, '11, Ital. Nieuw-Grieksche Anakreon. Ciampoli (Giov. Batt.), 1589-1643, Ital.clichter. Christus, Gri. „de Gezaltde . .Hebr.„Messias". Ciarlo (Rat. de Urbino), 16e eeuw, Itat. majo- chrom-lutn, een gewoonlijk slechts in zijne lica-schilder. (en acteur. „voor de ververij" van aanbelang zijnde zuur- Cibber (Colley), 1671-1757, Engl.blijspeldich ter stofverbindingen voorkornend ineutal;•atiek, ciborium (ciborie), hostiP-kastje (R. Ii.). kleurenleer, leer der kleurennienging ; -a- Cibrarlo (Luigi. grt.), '00—'70, Ital. geschsch. tlsch, 1) gekleurd. 2) (tuuz.) 'net halve tones cicade, k re ke 1 tj e. op en afgaande ; -olithographie,steendruk Cicci (Maria Loigia), 1760-94, Ital. dichteres. in kleuren. (v. h. Meininger hoftooneet. Cicero, 1) M. Tullius C., 106-43 v. Chr., Roes. .Chronegk. (Lod.). gel, '37, -intendance-raced schrijver, geleerde en grootste redenaar, chronique scandaleuse, verhalende opsorn- 63 v. Chr. consul (satnenzwering v. Catilina), ming van schandalen. op aandrijven v. Antonius vermoord. 2) (typ.) chronisch, (got.) van langen duur (het tegen- groote drukletter, waarmede in 1467 de „Brie- overgestelde v. acuut, net snel verloop). ve ► v. C." te Rome gedrukt zijn. chrono-logie, tijdrekenkunde ; -loog, tijdre- cicerone, wegwijzer naar merkwaardigheden. kenkundige ; -meter, „tijdnieter", nauwkeurig cichorei. Zie suikerij. loopend uurwerk aanboord van zeeschepen, cicisbeo, (vooriteen in Italie) begunstigde hums- ors ceo. lengte, te kunnen bepalen. vrtend van eene gehuwde dame. chrysalide, pop waaruit een vlinder te voor- Cigognara (Leopoldo, grt. v.), 1767—'34, Ital. schijn kornt. kunstkenner, schrijver en dichter. Chrysippus, omstr. 250 v. Chr., Gri. wijsgeer. Cid (Rodrigo Diaz Cid Carnpeador), ornstr. 1050 Chrysostomus (•oh.). 317-107, Gri. kerk —99. de hat. held der Spanjaarden, bekend der, welsprekeud, vrijuroerlig en rein van zeden door zijn strijd tegen de Mooren en door zijne (Chr. „Guuden mond"). ridderlijkheid. 205 cider — cisterne. 206

cider, vrtlehtenwija, inz. appelwijn. Cineslas, Gri. dichter v. dithyra,mben, bespot ci-detiant, (ale bijwoord :) voorheen ; (als adj ec- door de blijspeldichters. tier voormalig, gewezen ; (hist.) in de 1e (Anna (Lucius Cornelius), Rom. patriciAr, aan- Fr. rev. be naming der overwonnene partij. hanger v. Marius, 84 v. Chr. door zijne sot- Clenfuegos(Nic. Ale. de),1740—'09, Sp. dichter. dates vermoord. cif, Engl. verkorting voor cost insurance Cinq.Mars (Henri Coiffier de,Ruse, markies freight, d. i. te le veren vracht- en assu- v.), 1620-42, !leveling V. Lod. XIII, Kamen- rantie-vrij. (vermoord. zweerder tegen Richelieu, word onthoofd. again (Lanfranc), Genueesch troubadour, 1278 cinquecent.o, in Italie de 16e eeuw ; alle daar. Cignani (Carlo), 1628-1719. Ital. schilder. toe behoorende groote kunstenaars en schrij- Cignaroll(Giambettino), 1706-70,Ital. schilder. yore noetnt men -ist. Vgl. Renaissance. stichtte eene schilders-akaden ► ie to Verona. Cintra, st. met 5 D. I. in Estremadura (Portu- Cilicie, oudt. landsch. in K le. A zie. gal) ; zeer schoon gelegen. (en graveur. Citnabue (Giov.), oinstr.1240-1302 te Florence, Cipriani (Giov. Batt.), 1732-85, Ital. schilder grondvester v. d. rnoderne Ital. schilderkunst. Circassie. Zie Tstierkessie. Citnarosa (D.), 1749—'01. Ital. corn p.(70 opera's). Circe (Kirke), (Gri. fab.), toovergodin op eon citnbaal (cimbel), (muz.) bekken. oil. a. d. kust v. Italie, veranderde de metge- Cinibren, met de Teutonen op het laatst der zellen v. Odysseus (Ulysses) in zwijnen. de eeuw v. Chr. voor de Romeinen gevaarlijke Circus, 1) renperk in 't oude Rome, eon rand Germ. volksstatn, doch (102 on 101 v. Chr.) gebouw voor kampspelen (ludi circenses). door Marius vernietigd. 2) paardenspel. Chnon, 1) vader v. Miltiades. 2) Zoon v. Mil- Cis-, dezerzijdsch (gelijk Trans. beteekent: tiades, ber. Ath. vhr., ins. tegen de Perzen, generzijdsch). b.v. Cisalpijnsch, aan doze zijde he werkte 450 v. Chr. den vrede net Sparta, der Alpen ; Cismontaansch, aan doze zijde der ± 449 v. Chr. bij 't beleg v. Citium op Cyprus. Bergen ; Cispadaansch, aan deze zijde v. d. Cincinnati, bijgn. „Koningin van het Westen", Po; Cisrhenaansch, aan deze zijde v. d: Rijn; fraaie en bloeiende kpst. in Ohio (N. Am.), Cisleithaansch, aan deze zijde v. d. Leitha a. d. Ohio ; ca. 300 D. I. ; gest. 1789. (Cis- en Trans-Leithanie, de twee hoiften der Cincinnatus( Lucius Quinctius).520-439 v.Chr., Or.-Hong. monarchic). (werken. Rom. vhr., 2 maal dictator, den ten keer van ciseleeren, (metalen) met het graveerstift beden ploeg gehaald tegen de Aequen, den Zen Cisterclausers, monnik-orde, gest. 1098, dus keer in sun sterfjaar (in den strijd toss. de genoernd naar het statnklooster eistercium Patriciers en Plebej ors), ber. door zij n eenvoud (Fr. Citeaux) bij Dijon; vgl. Bernhard 1). en zijne deugdeu, cisterne, regertwaterbak. 207 citaat — Cynicus. 208 cltaat,aanhaling liit een ander boek of geschrift. ren in hunnen opstand tegen, de Romeinen elltadel,kleine vesting bij of ineene versterkte st. (69-70 n. Chr.) cite, 1) stad, inz. oude stad, d. i. het oude ge- civita(zie cite), b.v.: C. vecchia,00rlogs- en vrij- deelte eener stad; vgl. 't Engl. city, Sp. ciu- haven a. d. Tyrrheensche zee; zeebaden; 14 D.I. dad, Ital. citta., civith. 2) hofje, d. i. een blok Cybele, (fab.) Phrygische, later ook Gri. en woonhuizen, om een vierkant grasperk heen Rom. godin, de „Groote Moeder", de „Moeder gebouwd. (een ander geschrift. der goden", gnarl. v. Kronos, leerde de men- citeeren, (woorden of volzinnen) aanhalen nit schen steden bouwen (Gri. Kybele, Lat. Rhea). oiler (Lat. cithara, Gri. kithara, vgl. gitaar), Cycladen, groep eil. (Cycladische eitanden) in besnaard muziek-instrument,bespeeld met den den Gri. arch., „in eenen cirkel" rondom Delos plektron of getokkeld eenvoudig met de vin- (tegenstelling v. d. Sporaden of Sporadische clt.o, schielijk; .issime,allerschielijkst. [gers. eil., d. de „verstrooid liggende"), thans citoyen, (staats)burger. Gri. nornarchie; de hpl. Hermupolis, op Syra, citroen, vrucht v. d. citroenboom ; citronaat. heel t 21 D. I. (de Keerkringen. Zie cedraat. cycloon, geweldige wervelwind, orkaan tuns. citta, zie cite, b.v. C.nova in Beneden-Italie, Cycioop, (fab.) reus met een cirkelrond oog 12 D. I.; C.vecchia, vesting op Malta, enz. midden in het voorhoofd (zie Polyphemus), citty, zie cite. smidsknecht van Vulcanus, bij het maken ciudad (zie cite), b.v. : C. Bolivar, Zie Ango- van cyclopische bouwwerken van reusachtige stura; C. Real, hpl. met 14 D. I. v. d. Sp. rotsblokken, zonder mortel. prov. C. Real ; C. Rodrigo, grensvesting te- cyclorama, soort van panorama. gen Portugal, 7 D. I. cycius, kring, cirkel, b. v.: eene reeks van civetkat, roofdier (inz. in A fr. en in Azle), faxen, na welker verloop de vroegere staat levert civet (muskusachtige zelfstandigheid). van zaken weder begint. on' denzelfden cir- Clviale (Jean), 1792—'67, Fr. hlk., uitv. v. h. kel opnieuw to doorloopen ; (fig.) den geheel verbrijzelen v. steenen in de blaas. vormende verzam. cyclische dichters, Gri. ellv-bel, 1) burgerlijk, den burgerstand betref- heldendichters, navolgers v. Homerus. fende (tegenstelling van militair, en in 't cylinder, rol. rechtswezen van crimineel). 2) schappelijk, cymbaal (cymbel), een muziek-instrument, bij goedkoop. Civiele lijst, in constitutioneele de ouden „bekken", tegw. „hakkebord". landen voor de hofhouding v. h. hoofd v. d. Cyn-icus, „hondsche wijsgeer", aanhanger v. staat op de begrooting gebrachte som. .111. d: Cynische wijsbegeerte (Zie Antisthenes), beschaving ; -111seeren, besehaven. near den naain v. hunne verzamelplaats Cyrto- Chine (Jul. Claudius), aanvoerder der Batavie- sarges to kthene on hunne minachting voor 209 cyno... Daendels. 210

alle welvoeglijkheid (-Lek, hondsch, schaam- Cyrus, 1) stichter v. h. Oud-Perz. rijk (Zie teloos); .!smug, schaamteloosheid. Astyages) 559 v. Chr., t 529 v. Chr. op eenen cyno•cephalus, „hondekop", baviaan; .ce. tocht tegen de Scythische Massageten; bijb. phalae, twee heuvels in Z. Thessalie; hier Koresj; vgl. Xenophon's Cyropaedie. 2)C. de dood v. Pelopidas, 364 v. Chr., en overwin- Jonge, 424-401 v. Chr.,beoorloogde zijn br.Ar- ning der Romeinen op Philippus V van Ma- taxerxes Mnemon, vgl. Xenophon's Anabasis, cedonia 197 v. Chr. (-us, op Delos. Cythera,'t zuidelijkste der Ion. eil.(Ital. Cerigo), Cynthia, Diana (•irs, Apollo) naar den berg Daar vereerde men Cytherea (Venus). Cyprlanus (Thasc. Caecil.), R. K. kerkvader C., in Slawische woorden uitspraak Tel (Zie en heilige, 258 doodgemarteld te Carthago. dr.), in Hong. woorden uitspraak Ts (Zie dr.). Cyprus (Kypros), '78 door de Turken aan Engid. afgestaan ail. in den NO. hoek der Midd. Z., ca. 10 vierk. km ., 236 D. I. meest Grieken ; D. havens Larnaka (de hpl.) en Famagusta; berg Olympus. Melding verdienen: de Cyperboom D, als Rom. getalmerk = 500. (cypres, cupressus, met hoog donker naald- Daarle, d. in Oijs., gem. Hellendoorn. hout); 't cypergras (cyperus, inz. cyperus escu- Daatselaar (Abr.). kpm. te Gorinchem, vriend lentus, een aardarnandel met eetbaren wor- v. Hugo de Groot, die 1621 bij hem eene tel); de cypersche kat, grkjsgestreept ; de veilige wijkplaats vond. cypruswijn, enz. da capo, (muz.) nog eens van voren afaan. Cyr, 1) St.-Cyr, kasteel te Versailles, kl. met Dacca, st. in Bengalen (Bri. Indie),.70 D. I. kostschool v. Mad. de Maintenon. 2) Louis, Dach mon),(Si 1605-59, Dt. dichter („Annchen grf. Gouvion St.-Cyr, 1764—'30, genl. wader von Tharau"). Nap. I, schreef„Memoires". Dachau, marktvlek in Opper-Beieren. D.er Cyrenalca,oudt.N. Afr. landsch. (tegw. Barka) Moos, in bouwlandherschapene moeras-vlakte. a. d. Midd. Z. D.er Bank, de landlieden bezwendelend '71— Cyreneische school, wijsgeerig stelsel (Zie '73, toen de oprichtster, de beruchte Adele ArIstippos) gest. 380 v. Chr. Spitzeder tot tuchthuisstraf werd veroordeeld. Cyrillus, 1) Constantijn C., 827-869, met zijn Dacle, door Trajanus 101-107 veroverd, en br. Methodists C., apostel der Slawen, uitv. toen gekoloniseerd Rom. wingewest tugs. v. h. Cyrillische (Slawische) schrift. 2) C. v. Donau, Theiss, Dnjestr en de Karpathen; vgl. Jertizalem, t 386, R. K. kerkvader. ber. leer- *lading, (rcht.) transactie. fltioemeni*. redenen. 3) C. v. Alexandria, t 444, R. K. Daendels (Berm. Wm.), 1762—'18, Nederl, pa Kerkvader, ijveraar voor de Maria-vereering. triot, adv. te Harderwidk, later genl., eerst 211 dagge — Dallinger. 212

in Fr., daarna in Nederl. dienst, streed1799 Damn., (Nic.), 1780—'43, Belg. gent.; bij Has- tegen de Engelschen en Russen, was'07—'11 : sett nederlaag i.d. 10-daagschen veldtocht. gouverneur-genl. v. Nederl. 0.I., '16 gouver- Dajaks,de oorspronkelijke bevolking v.Borneo. neur der Kust v. Guinea. Dakka, sr.. net 69 D. I. is Bengalen. • dagge, stootdegen, ponjaard. Dakota, N. Amer. Indiasenstam en territo- Daghestan, landsch. a.d. 0. belling v. d. Kau- rims a.d. Missoul i Red-River; 386 D. kasus, sedert '59 Russ.; hpl. Derbent, vierk. • km.. 155 D. I. (2,) Indianen). DagO, Russ. eil. in de Oostzee; 22 D.I. daktyllotbeek, verzarn. v. gesneelene steenen. Dagobert, naarn v. versch. Frankische daktylus, drielettergrepige versvoet (1 lange Merowingers;D.I.stichtte 629 eene kerk te U tr. net '2 korte er achter). Dagon, (bijb.) een god der Filistijnen. Dalair-Larna, de Groote Lama (Hoogepriester Daguerre (Louis Jacques Mandr1,, 1789—'54, v. IA. 13oeddhisrnus). net Niepce city. der Daguerrotypie als aan- Dalarne, d. i. „de Dales", Zw. Imam van Dale- yang der photographic. karlie; tie slat woord. dag-vaarding, oproeping um your de recht- Dalayrac (Nic.). 1753—'09, Fr. comp. bank te verschijnen; -vaart, verga.dering Dalberg, oucl Rijnlandscs adellijk geslacht (in v. d. afgevaardigden. de 17e eeuw Vrijhceren). daaronder: 1) Karl Dahl, 1) Joh. Chr. Clausen D., 1788—'57, New. Theod. D., 1744—'17, '02 krv. v. Maintz, '06 landsch.-schilder. 9) Wlad. Iwanowitsj D., ± pries-primaat v. d. Rijnbond, '10—'13 Gr.-htg. '72, Russ. schrijver voor 't volk(pseud. Kosak v. Frankfort. 2) Zijn br. Wolfgang Heribert Lugansky). (Abessinie ; parelvisscherij. I)., 1750—'06, intendant v. d. schouwburg te Dahlak-eilanden, eene groep bij de kust v. Mannheim, dichter en vriend van Schiller, Dahlgren (Karel Joh.), 1791—'41, Zw. dichter. 1- als Bad, minister v. stunt. Dahlmann (Friedr. Chr.), 1785—'60, Dt. ge- Dale (.Joh. Hendr. v.), '28—'72, onderwijzer te subsets., prof. eerst te GOttingen, toes te Sluis, schreef een Nederl. wbk. Bonn, ijverde '48 voor het erfelijk keizerschap. Dalekarlie, bergachtig landsch. in Zweden ; Dahmen, Nederl. fam. van musici; inz. Hu- voornaainste riv. der in de Bothnische Golf bertus D., '12—'37, uitstekend comp. mondende Dalelf; kopermijnen (zie Falun); Dahn (Ludw. Jul. Felix), geb. '34, sedert '72 30 D. vierk. kin., 190 D. hew. prof. v. h. staatsrecht te Koningsbergen, Dalem, 9. in Geld., bij Gorinchem. Dt. geschsch., rom.-schr. en dichter. Dales, d. in Drente, 4 u. v. Hoogeveen. , Dahoiney,despotiek negerrijk in Opper-Gui- Dalfsen, d. in Oijs., a. d. Vecht, u. v. Zwolle. nea, 10 D. vierk. km ., 180 D.I.; hit. Abomey. Dalin (Olof v.).1708-63,Zw.dichter en geschsc,h. Japansche vorsten. Dallinger von Milling, drie Dt. *dander* 213 Dall'Ongaro — Dandolo. 214

(vader en 2 zonen): 1) Joh., 1741—'06 (hist. (1757) Lod. XV eels rnessteek toe, en word des- en dieren). 2) Joh., en 3) Alex. wege ter dood gebracht. Dall'Ongaro (Francesco), '08—'73, prof. te Na- DatnlEtte (Damiate), kpst. in Neder-Egypte, pels. Ital. schrijver en dichter. nabij den mond v. d. 0. Nijlarrn; 33 D. I.; in dalanatlea, 1) bisschoppelijk gewaad. 2) kei- 1219 veroverd door grf. Willem I v. Holland. zerlijk kroningskleed. Damokles, hoveling v. Dionysius den Oude, DalanatlE, kuststreek a. d. Adr. Zee, zuidelijkst tiran v. Syracuse ; deze hincr aan een zijden kroonland v. Cisleithaansch Or., 13 D. vierk. draad eon zwaard boven D.'s' hoofd, ten km ., 476 D. inw. ; hpl. Zara. teeken, dat zijn leven steeds in gevaar ver- dal segno, (mt..) v. h. teeken of te herhalen. keerde; „zwaard v. D." = dreigcnd gevaar. Dalton (John), 1766—'44, Engl. natuur- en schk. Damon, D. en Phintias (verkeerdelijk Pythias daltonismus, kleurenblindheid. gen.),ber. boezemvrienden te Syracuse.(Schil- Dalwlgk (Karl Fried, Reinh- vriiheer v.), ler's „Bfirgschaft", naar Cicero's „Plichten".) '02—'80, van '50—'71 (clericaal) minister, tegen- Dampier (Wm.), 17e eeuw, Engl. zeeman, had stander v. Pruisen. een leven vol avonturen, deed ontdekkingen, Dam, 1) Anthony v. D., 1681-1741. Nederl. en verloste Alex. Selkirk van het onbe- schilder. 2) Edrn. Wm. v. D. v. Isselt, 1796- woonde eil. (dam en Delfzyl. '60, Nederl. yolksvertegenwoordiger in de 2e Datnsterdlep, vaart in G•on. langsAppinga- kamer, redenaar en dichter. (Voor-Endie. Danao, (Gri. fab.) moeder v. Perseus, door- Daman, Port. havenstad (44 D. I.) ter W.kust v. lien Zeds haar in de gedaante van een gou- Damara, volksstam in de kuststreek D. v. ZW. den re ;en bezwangerd had. Afr., tot '30 geheel onbekend, sedert '78 Bri. Daimlers, naam der Grieken in 't heldentijd- Damascus. list. v. Syria, a. d. voet v. d. Anti- perk, naar hum sty. Danaus, wiens 50 doch- Libanon. 150 D. I. ; 64 v. Chr. Rom., 632 n. ters alien (op eerie na, op Hypertnnestra na) Chr. Arab., 1516 Tu. ; '60 christenslaeliting. hare bruidegoms in den eersten huwelijks- Darnascener, uit 0., b.v. Darriascenerkling nacht doodden, vvaarvoor zij gedoemd wer- van dito staal, voortreffelijk v. deugd, rnet den om in de onderwereld een bodernloos host gewaterde oppervlakte. Damasceeren, vat (vat der Danaieden) vol water te schep- (staal) met figuren versieren. Daniast, met pen. Een Danaer-geschenk, bracht onheil aan tlguren doorwevene stof (van zijde, linnen, wie het ontving (zooals het Paard v. Troje). katoen of wol). (Karel V en Frans I. zwervende horden in Samhara, eene Damesvrede,yrede v. Kamerijk (1529) tuss. kuststreek van Abessinie. (dichter. Damiate. Zie DamFette. Dancourt (Fl. Carton), 1661-1725. Fr. tooneel- Daualens (Rob. Franc.), Fr. deserteur, bracht Dando.10 (Enrico), 1110-1205, sedert 1192 do- 215 dandy — Darie. 216.

ge, verschafte aan Venetie de heerschappij Dantzig. versterkte st. en zh. in W.-Pruisen, over de zee, en veroverde Constantinope11204. a. d. Weichsel; 115 D. I.; D.-er Nehrung tuss. dandy, modegek. Weichsel en Oostzee, en Werder links v. d. Danebrog, d. i. „Denen-vaandel". D.-orde,1219 Weichsel, 2 vruchtbare streken. D.-er gulden- door kon. Waldemar gest. Deen. ridderorde. water, likeur met loovertjes bladgoud er in. Danewerk, oudt. grenswal in Jutland tegen Daoerie = Transbaikalie, bergland in ZO. vijandelijke invallen uit Dtl. Siberie (Daoerisch Ertsgebergte). Danhauser (Jos.), '05—'45, Dt. genre-schilder. Daphne, 1) (Gri. fab.) in een laurierboom ver- Daniel, 1) in de Bab. ballingschap levende anderde nimf. 2) een der asteroieden. profeet..Het Book D. in 't O. T. is van la- Daphnis, (Gri. lab.), een herder, noon v. Mer- teren tijd. 2) Herm. Adelb. D., '12—'71, Dt. curius, werd in een steer veranderd tot straf theo. en creo. 3) D. Stern, Zie Agoult.4)Ar- voor zone ontrouw. naud D. , t 1189, een Provencaalsch dichter. Daponte, 1) Jacopo D. Bassano. 1500-92, Ital. 5) Sam. D., 1562-1619, Engl. dichter en ge- schilder. 2) Lorenzo D., 1749—'38, dram. dich- schsch. 6) Gabriel D., 1649-1728, Fr. geschsch. ter, schreef den tekst van Mozart's opera's Daniell (Sam.), 1777—'11, Engl. schilder en „Don Juan” en „Figaro's bruiloft". graveur. Dapsatag. Zie Karakorum. DaniElo (Pietrowitsj Njegosj), vorst v. Mon- Darboy (Georges), '13—'71, abiss. v. Parijs, tenegro, wilde zijne geestelijke en wereldlij- door (le Commune gefusilleerd. ke waardigheden scheiden, werd '60 vermoord. Darbylsten. Zie Plysnouthbroeders. Dannecker (Joh. Heinr. v.), 1758—'41, Dt. bh. D'Arcet (Jean Pierre Jos.), 1777—'44, ber. Fr. (Schiller's buste, Ariadne). schk., verving bij de scheiding v. goud en Danner (Louise Christine, gravin v.), geb. zilver salpeter door zwavelzuur.D'Arcet-me- Rasmussen, '14—'74, danseres en modemaak- taal (Rose-metaal, Newton's metaal), licht ster te Kopenhagen, '50 morganatisch gehuwd smeltbaar mengsel v. bismuth. lood en tin. met den Deen. kon. Frederik VII;f te Genua. Dardanellen, Tu. forten t. o. elkander a. d. Dante Alighieri, 1265-1321, beroemdste der Str. der D. (Hellespont); de sleutel v. Con- Ital. dichters, vader der Ital. dichtkunde stantinopel, die de Egeische Zee verbindt (voornaamste werk „Diving Commedia"), werd met de Zee v. Marmora. Zie Leander I). 1302 uit Florence gebannen. Darfoer, d. i. „het Land Foer", sultanaat in Danton (George), 1759-94, lid v. h. Schrikbe- O. Soedan, tuss. Kordofan en Wadai, '74 yen- wind in Fra., minister v. Justitie; werd op ovei'd door Egypte, '84 opstand v. d. Mandi. last van Robespierre geguillotineerd. Dane (Golf v.), Golf v. d. Caraibische Zee ; Danteel (Theod. Wilh.), '18—'50, Dt. ltk. landengte v. D. is de lundengte v. Panama. 21'7 Darius --- Davis. 218

Darius, drie Perz. kon. (Achemenieden). D. I. vinkenvangst), doch leed de nederlaag 1760 Hystaspes, 522-485 v. Chr., mislukte krijes- bij Torgau. tochten tegen Gri., 492 en 490 v. Chr. Zie Dauphin, oudt. titel der Heeren v. Dauphind, Marathon. D. II Ochus (Nothos), 423-404 v. van 1349 tot 1830 titel der Fr. kroonprinsen. Chr., verloor Egypte. D. III Codomannus, ,Ten gebruike v. d. D." eene van al wat aan 366-330 v. Chr., verslagen door Alex. d. Gr. stoot kon geven gezuiverde editie van klas- (Zie Arbela), werd door Bessds vermoord. sieken (..in usum Delphini"). Darlington, st. in 't Engl. grfs. Durham; 35 D.I. Dauphine, in 1349 aan Fra. gekomen land- Darmstadt, hst. v. h. Gr.-htgd. Hessen; 43 D. I. sch., vormt thans dep. Isere, dep. Opper-Al- Darnley (Henry Stuart, lord), 1546-67, tweede pen, en ten deele dep. DrOme en Vaucluse. gml. v. Maria Stuart, op hare aansporing DaurN. Zie DaoerN. vermoord, was de vader v. Jacobus I v. Gr.- Dautzenberg(JohanMichael),'08—'69 Vlaamsch (3 u. v. Renen. dichter. (a. d. Mississippi. Darthuizen,buurt der gem.Leersum(prov.Utr.), Davenport, kpst. (29 D. I.) in Jowa(N.Am.) Darwin, 1) Erasmus D., 1731—'02, Engl. gnk., David, 1) de coon v. Isai, tweede kon. v. Is- natuurkundige en dichter. 2) zijn klzn. Char- rael 1058-1018 v. Chr. 2) twee kon. v. Schl.: les Rob. D., '09—'82, ber. Engl. natuur-onder- a] D. I, omstr. 1130, b] D. II, 1329-70. zoeker, grondvester v. h. Darwinismus (de 3) Jacq. Louis D.. 1748—'25, Fr. hist.-schilder. moderne leer der afstamming). 4) Felicien D., '10—'76, Fr. comp. v. opera's, Dase (Joh.), '21—'61, een Hamburgsch genie symphoniei'n, enz. 5) Ferd. D., '10—'73, Dt. in 't rekenen.. violist, schreef eene methode. 6) Pierre Jean Dathenus (Petrus), „Datheen", ± 1:190, Prot. D. (D. d'Angers, zijne geb.pl . 1789), t Parijs geworden monnik, berijmde de psalmen, was '56,Fr. beeldhouwer (kolossale buste v. G5the). volksmenner te Gent Davidson (Lucretia Maria), '06—'38, N. Amer. datum, dagteekening; na dato, na dezen dag. dichteres. Danbensee, Zwits. bergmeer, k. Wallis. Davis, 1) John D., Engl. zeevaarder, ontdekte Daudet(Alph.), geb. '40 te Nimes, Fr. rom.-schr. 1585 de 0.kust v. Groenland en de Straat Daumer (Friedr.), 1800-75, Dt. wijsgeerig Davis, tuss. Groenland en Baffinsland, werd schrijver en dichter, werd '59 R. K. 1605 door Jap. zeeroovers gedood. 2) Jef- Dann (Leop. Jos. Maria, rijksgrf. v.), 1705-66, ferson D., geb. '08, N. Amer. stm., Or. vms., versloeg in den 7-j. oorlog Fred. minister v. oorlog, werkte in 't belang der d. Gr. bij Kollin (1757) en Hochkirch (1758), slavenhoudende staten, werd '61 Pres. v. d. nam 1759 een Pruis. korps v. 11 D. man on- geconfedereerde Zuidelijke Staten en hoofd- der genl. Finck gevangen („Finkenfang", !eider der scheuring, '65 door de Noordelik 219 Davos deei. 220

ken gevangengenomen, '08 geamnestieerd. I.; '19 zetel van den Hong. rijksdag en v. d. Davos, hoogdal in de Rhetische Alpen (Grauw- rev. regeering. bunderland), 3 a 4 D. 1.; geneeskrachtige deb-uut (Fr.: d4but), eerste optreding voor lucht voor borst- en teringlijders. het publiek; (fig.) aanvang, begin; -uteeren, Davoust (Louis Nic.), 1770—'23. Fr. msk. onder (tnl.) de eerste maal voor 't publiek optre- Nap. I. '00 htg. v. Auerstiidt, '09 prins v. Eck- den, (fig.) beginnen; -utant, hij of zij die de- mull], '13—'14 wreedgouverneur v. Hamburg. buteert. Davy (Sir Humphrey), 1778—'29, Engl. natuur- Decamps (Alex. Gabr.), '03—'00, Fr. schilder. en schk. (van hem de veiligheidsiamp voor Decandolle (A. P.), 1778—'41, ber. botanicus mijnwerkers). te Geneve. Dawe (George), 1781—'20, Engl. schilder en dec-em, (Lat.) tien of tiental (Zie deci en graveur, werd hofschilder 14 Alex. I v. Rus- deka); -ember, wintermaand, de 42e (bij de land. (neelspeler, stierf krankzinnig. oude Romeinen 10e) maand des jaars; -em- Dawison (Bogumil), ber. Dt. too- heist, inz. aanhanger v. Nap. III (na zijnen Dax, Fr. st. en bpl. a. d. Adour; 10 1). T. staatsgreep v. 2 December '51); -emviren. Deak (Frans), '03—'70, ber. Hong. stm. het wetgevend college der Tienmannen i. Deal, Engl. st. a. d. Noordzee. t. o. de gevaar- h. oude Rome, 451-449 v. Chr. ovetten der lijke Goodwin Sands; ca. 10 D. 1. decemviren, de twaalftafelen-wetten); een tien- debarqueeren, ontschepen. tal jaren noemt men -ennium. debat, bespreking v. h. voor en tegen; -tee- dechar-ge, outlasting van verantwoordelijk- ren, het voor en tegen bespreken in eene heid, enz. door goedkenring v. d. rekening ordelijke vergadering. en verantwoording wegens gevoerd beheer debet, (kph.) schuldig;. ...Ude, linker blz. in 't getuige it d4charge. (reht.) getuige ten voor- Grootboek (de rechter blz. beet Creditzijde). deele van den beschuldigde ; -geeren, van deb-let, (kph.) omzet v. waren; -Haut, verkoo- verantwoordelijkheid ontlasten. per (of winkelier) in het klein; -iteeren, Dechen (Ernst Heinr. Karl v.), geb. 1800, Dt. waren aan den man brengen; -Iteur, schul- geognost.'60—'04 hoofd v.h.mijnwezen teBonn. denaar. dechlffreeren, ontcijferen. Deborah, Isr. profetes in den tijd der Rich- decl, tiende gedeelte (b.v.: -are, -gram, -liter, teren, bevrijdde 't land van de Kanaanieten. -meter, -stere); -maal, tiendeelig (stelsel v. d6bouch6, uitweg om koopwaar a. 0. man te maten en gewichten, rekening, breuken); -me, brengen. (ter tiende gedeelte van een franc; -meeren, Debreaux(PatilEmile).1798—'31, pop, Fr. dich- van de tien 66n treffen, (fig.) dunnen, voor Debreezin, Hong. vrijstad a. d. Theiss; 50 D. een groot deel wegmaaien. 221 Decius — Dejean. 222

DecIns, 1) Publius D. Mus, vader en noon. twee defen•deeren, verdedigen; -ale, verdediging; Romeinen, offerden zich in den oorlog tegen asief, verdedigend; •sor, verdediger (-nor de Samnieten (310 en 295 v. Chr.) voor hun fidei, waker voor het geloof: titel der Engl. vaderland op. 2) Caj. Mess. Quint. Traj. D., deficit, tekort. [koningen). Rom. keizer 249-251, toen hij sneuvelde te- deli-1e, 1) bergpas, berg-engte,nauwe doorgang. gen de Gothen. 2) lange rij; -leeren, voort4trekken. Decken (Karl Klaus, vrijheer v. d.), Dt. rei- defin-itie, ornschrijving; -Wel; beslissend. niger in 0. Afr., werd daar '65 vermoord, Defoe (Daniel), 1661-1731, Engl. schrijver, slechts 32 j. oud. schreef „Robinson Crusoe". Decker (Jeremias de), 1610-66, Nederl. lier- defrau-deeren, door wets-ontduikinc, bens- dichter. (met begeleiding van muziek. deelen, (fig.) ontfutselen; •datie,bena7deeling declamatorium. voordracht van een dichtstuk door wets-ontdulking. declinatie, 1) afwijking v. d. magneetnaald. degener-atie, ontaarding, verbastering; •ee• 2) afstand v. hemellichamen v. d. Evenaar. ren, ontaarden, verhasteren. (vaartskerk. 3) (tlk.) verbuiging. Deggendorf, st. in Beieren ; 7 D. I. ; bede- decoctuin, afkooksel. (fig.) onthoofden. degrad-atie. verlaging in rang als straf; -ee- decolleteeren, hals en schouders bloot dragen; ren. met degradatie strafes. (der. decor-atie, 1) versiering (inz. door schilder- Deheem (Jan David), 1604-74, Nederl. werk. 2) ridderorde; -eeren, 1) versieren, Zie Delhi. ('30. 2) met eene ridderorde begiftigen. del. titel v. d. vorst v. Algiers. v. 1600 tot decorum, welvoeglijkheid. Deli. d. in Geld., 1 u. v. Geldermalsen. decrediteeren, in miskrediet brengen. Deinhardsteln (Joh. Ludw.), 1791—'59, Dt. decrescendo, (muz.) afnemend in klank; (fig.) dram. dichter. minder en minder wordende. d. in Fr.. 2 u. v. Berlicum. decretalen, Pauselijke beslissingen. dels-mus, geloof aan (6n God. met verwerping Dedemsvaart, 1) in '09 door W. J. baron v. van allebovennatuurlke openbaring; -t, aan- Dedem in Oijs. aangelegd kanaal tuss. het hanger van dat geloof; -tisch, in den geest Zwarte Water en de Vecht. 2) veenkolonie van dat geloof. Zie thelsinus, aan dat kanaal. (Bolsward. Deister, lags bergketen tuss. Weser en Leine Dedigum (of Dedgum), d. in Fri., 1 u. v. (D.-zandsteen). (v. Herakles. Deersum, d. in Fri., ca. 1 u. v. Rauwerd. Dejanira, (Gri. fab.), gmln. en moordena.res Deest, d. in Geld., ca. 1 u. v. Druten. Dejazet (Pauline Virginie), 1798—'75, ber. Fr. de facto, metterdaad. Zie de Jure. actrice (soubrette). (genl., ber. entomoloog. defect, 1.) gebrek. 2) beschadigd of onvolledig. Dejean (Pierre, grf.), 1789—'45, Fr. luitenant- 223 dejeune e Delhi. 224 deJeu-nee, ontbijt (d.- a la fourchette, ont- Delaroche (Paul), 1799—'5(3. her. Fr, hist.- bijt met behulp v. vork ; d.- dinatoire, out- schilder (romantische school). bijt, dat voor een middagmaal kan doorgaan); Delavigne (J. F. C.), 1793—'43, Fr. dichter. -neeren, ontbijten. (stichtte Ekbatana. Delaware, 1) Indianenstam, oorspronkelijk aan DeJoces, 709-657 v. Chr., kon. der Meden, de D. riv. in Pennsylvanie, verdrongen naar de Jure, van rechtswege. Zie de facto. 't lndianen-territorium. 2) riv. in Pennsyl- dek-a, (Gri.) ties, (ook:) het tienvoudige(vgl. vanie, ontspringt i. d. Staat Nieuw-York, en dee!). b.v. d.gram, d.liter, d.meter, d.stere; ontlast zich in de D.-baai, 3) staat der N. -abr, (Russ.) = December ; -abrlet, deelne- Amer. Unie, a. d. D.-baai, 5 D. vierk. km . mer a. d. Russ. samenzwering December '25 met 147 D. bew.; hst. Dover (3 D. I.), haven- tegen keizer Nicolaas; -ade, een door ties- stad Wilmington (42 D. I.). 4) hpl. met 7 D. tallen gevormd geheel, inz. in den kalender I. v. h. grfs. D. in den N. Amer. staat Ohio; der oude Grieken en in dies van de le Fr. unvt.; bpl. (dorp rondom de st. D. rep. (maanden van 3 dekaden); -adlek, lien- Delden, 1) st. in Ns. ca. 2 D. 1. 2) Ambt D., tallig stelsel (-adisch, volgens 't tientallige Delft, Lam. Nederl. schilders v. d. helft der stelsel); -aloot de Tien Geboden; -amerone, 16e eeuw tot 1661 ; 1) J. W. ; 2) C. J.; 3) N.; titel v. Bocca cio's novellen, die iem.„10 da- 4) Rochus; 5) Wm. • 6) Jacob. gen" aangena m kunnen bezighouden ; -aan Delfshaven, geb.-pi. v. Piet Hein. voorheen (of: dechant), titel v. hooge geestelijken, eerie st. op zich zelf, grenzende aan Rotter- hoofd eener faculteit aan eene unvt., enz. dam, waarmee het thans is vereenigd. Dekan, Z. dl. v. Voor-lndie (tafelland). Delfstrahulzen, d. in Fri., 2 u. v. Heerenveen. sicken, 1) bij de R. K. geestelijken, waardig- Delft, st. in Z. HolL. a. d. Schie, 25 D. I., heid tuss. pastoor en biss. 2) hoofd van een geb.-pl. v. Frederik-Hendrik, Hugo de Groot, gilde, ook v. d. leden der balie.3)Agatha D. Heinsius, Leeuwenhoek; res. v. Willem den Zie Bekker. Zwijger, die er het doodelijke schot v. Bal- Dekker (Ed. Douwes). '20—'67, Nederl. proza- thazar Gerards ontvtng; grafkelder onzer schrtj ver; pseud. Multatuli. vorstelijke fam.; academie ter opleiding v. Delacroix (Ferd. Vict. Eugene), 1798—'63, ber. ambtenaren voor O. I. Fr. hist.-schilder (romantische school). Deifzyl, verst. havenstad in Gron., a. d. Dol- Delagoa.baal, zeeboezem a. d. O.kust v. Z. lart ; 6 D. I. ; sleutel v. Gron. en Fri. Afr., met Portugeesohe kolonie. Delgada, hpl. met 16 D. I. v. h. ell. San Miguel Delambre (Jean Jos.), 1749—'22, Fr. strk., ont- keen der Azores). dekte 1781 Uranus; bekend door de graad- Delhi (of Dehli), hpl. v. h. distr. D. i. d. Pen- meting v. Duinkerken tot Barcelona. dzjab (Bri. Indic), a. d. Dzjasina; 176 D. I.; 225 Delila — Demi-monde. 226

prachtige res. v. d. Gr.-ritogol; sedert '03 Engl.; demnagoog, 1) volksmenner; 2) volksopruier. 57 epstand der Moslemin en bestormd door Demak, st. op Java, res. Semarang, a. d. riv. de Britten. I D.; in de nabijheid zelfontbrandende gassen Deilla, eene Filistijnsche lichtekooi, door wie („deu wig vuur"). Simson aan zijne vijanden overgeleverd werd. demarcatie-Hin, getrokkene grens, daar,waar• DeRile of Delisle (Jacques), 1738—'13, Fr. de grenzen betwistbaar zijn. (sehilder. didactisch dichter. Demarne(J.L.),biign.Dernarette,1762—'29,V1m. Delhi (Jean Jos.), 1774—'11, BeIg. portret- en Dentavvend, vuurspuwende berg in Perzie, hist.-schilder. hoogste top v. h. Elboers-gebergte. delinquent, schuldige aan een vergr)(p. Detnbinski(II.),1791—'64, Poolsch genl., streed delirium , waanzin, d. tremens (d. potatorum), onder Nap. I, was '49 aanvoerder in den op- zuiperswaanzin. stand der Hongaren, en vluchtte, toen die Delisle, 1) Guillaume D., 1675-1726, ber. Fr. mislukt was, naar Turkije. (straffen. geo. 2) J. D. 'Lie Delille. dementi, logenstratlin,g ; een - geven logen- Delius, 1) Nic. D., geb. '13 te Bremen, sedert Demerary, midden-dl. v. Bri. Guyana (Z. Am.) , '55 prof. te Bonn, schreef veel over Shake- '14 afgestaan aan Engld. speare. 2)Zio Delos. (den tijd van Richelieu. Demeter, (lab.) Gri. godin Ceres (Lat.). Delorme (Marion), vermaarde courtisane uit Demetrius, 1) D. Phalereus, Gri. redenaar, Delos, middelpunt der Cycladen, oudt. ver- wijsgeer en stm., omstr. 315-283 v. Chr., be- heerlijkt als geb.-pl. v. Apollo (Delios, Delius) stuurde (door Kassander aangesteld) Athene en v. Artemis (Delia); op dit eil. een orakel v. 318 tot 307 v. Chr., toen hij moest vluchten v. Apollo ; 't is thane, eene woestenij. voor 2) D. Polyorketes (d i. „steden-ver- Delphi, oudt. als zetel v. h. Delphische door overaar"), kon. v. Macedoni., zoon v. Anti- de priesteres (Pythia) verkondigde orakel v. gonus, geb. 337 v. Chr., bemachtigde 307 v. Apollo, door de Pythische karnpspelen, door Chr. Athene, moest zich na wisselvallige strijden Amphiktyonenbond, enz., ber. st. in Pho- den 286 v. Chr. overgeven aan zijnen schoon- cis, a. d. Z. helling v. d. Parnassus, is tegw. zoon Seleukus v. Syrie, en t 283 v. Chr. 't d. Kastri. 3) Eenige Russ. grootvorsten, o. a. D. IV, delta, 1) naam der Gri. D (4). 2) een stuk 1- 1389, die Moskou tot hst. verhief; D. V, zoon v. I wan den Wreede (Iwan II), geb. 1583, land in den vorm der Gri. d tuss. twee riv.- vermoord 1591 op bevel v. Boris•Godunow, monden aan zee gelegen, inz. de Nijl-d. waarna vier valsche D. opstonden (de eerste Demades, redr. te Athens, tegenstander v. 1603, zie Schiller's „Demetrius"). Demosthenes, 318 v. Chr. gedood. . Demi-monde; een drama ('55) van Dumas den 8 227 Demme — d6peche. 22!?

roots. Daarnaar ally elegante dames van ver Denbigh, hpl. v. h. grfs. D. in 't N. v. Wal- dachte zeden. lis (Wales in Engld.). Demme (Herm. Christoph. - Gottfr ), 1760—'22 ; Dendermonde (Fr.: Termonde), Belg. st. met Dt. then., dichter en rom.-schr. 10 D. I. a. d. Schelde en Dender. deiuo-kratle, volksregeering, regeering door Denekatup, d. in Oijs. 2 u. v. Ootmarsum. het yolk; -kraal, aanhanger daarvan;.kra Deneinarken, kleinste' der Skandinavische Mich, in den geest daarvan. konkr., buss. Noord- en Oostzee, 38 D. vierk. Demokriet, Gri. wijsgeer sit Abdera, leefde km., bijna 2 rots, bew. (met de FarOer, IJs- omstr. 460-360 v. Chr. en lachte oin de dwaas- land, Groenland en in W. I. Ste. Groix 192 heden der merischen (waarover ilerakliet D. vierk. kin., 130 D. I.); hst. Kopenhagen. aanhoudend weende). De Denen, zuiver Gerrnaansch. Deensche taal Demonesi, Tu. groep eil. i. d. Zee v. Marmora en letterkunde. demon•stratie, 1) bewijsvoering. 2) betooging. Denfert-Rochereau (Pierre), '23—'78, dapper 3) mil. schijnbeweging; -stratief, (ilk.) aan- Fr. verdediger van Belfort tegen de Duit- wijzend, (fig.) vertoonmakend; .streeren, schers ('70—'74 bewijzen. Denham (John), 1615-68. Engl. dichter. demonteeren, (geschut) onbruikbaar oaken. Denina (Carlo), 1731—'13, Ital. geschsch. en Demosthenes, 384-322 v. Chr., grootste redr. Denis (Saint). Zie St.-Denis. [dichter. der Grieken, vriend v. vaderland en vrijheid. Denver (Balth.), 1685-1747, vn. Dt. portret- „philippische redevoeringen" (tegen Philippu, schilder. v. Macedonie); onder Alex. door de Macedo Dennewitz, d. in Brandenburg; veldslag '15. nische partij tot gevangenstraf veroordeeld Denon (Dorn. Vivant), 1747—'25, Fr. dichter, leefde tot Alex.'s dood (323 v. Chr.) op "Egina schilder en kunstkenner. Coen eervol teruggeroepen, spoorde hij tegen Dent (Fr.: „tand"), in Fr. Zwitserland en Sa- Antipater tot den Lamischen oorlog aan, ei, voye de naarn v. versch. Kegelvormige berg- toen deze ongelukkig afliep, maakte hij door ,toppen; -1st, tandrneester. (lingers. vergif zelf een einde aan zijn levee. denunelatie,aanbrengingvan strafbare hande- Denali), Fr. st. a. d. Schelde; 14 D. I.; veld- Deaver, in '58 door gouddelvers aangelegde slag 1712. hot. v. Colorado (N.Ain.); 36 D. I. denarius, bij de nude Rorneinen klein stukje Denys (Jacob), laatst 17e eeuw, Vim. schilder. zilverg(11.d. Van daar. bij de En gelschen d. voor departement, 1) een der 87 landsdeelen v. penny (Zie Pond sterling). Fra. afdeeling v. algenieen bestuur(minis- denatureeren, koopwaar door bijYoegoelen terie). 3) (fig.) werkkring. onbruikbaar en due vrij van belasting maken. depeehe, bericht, kennisgeving. 229 deponeeren despoot. 230 deponeeren, in bewaring geVen (Zie depo. verkiezing v. Fred. v. d. Palts tot kon. v. slto. Bohemen en eindigde met den Munsterschen deport.atie. overbrenging naar eene straf- derwleJ. Mah. bedelmonnik. [vrede. kolonie; •eeren, daarheen brengen. Desaix de Voygoux( L. Ch. Ant.), 1768-1800, deposito, inbewaargeving; d.-bank. bank die dapper genl. under Nap. I, screed in Egypte, gelden in bewaring neemt en van die gelden sneuvelde bij Ma.rengo. rente nitkeert aan den inbewaargever. Desaugiers, 1) Marc. Ant. D., 1752-93, Fr. depossedeeren, uit bezit stooten. comp. v. opera's. 2) Zijn noon Marc. Ant. Made- depot, 1) bewaarplaats; 2) magazijn: 3) (mil.) laine D..Fr.dichter(blijspelen en volksliederen). verzatn. (manschap en krijgsvoorraad)waar- Descartes (Rene), Lat. Cartesius. 1596-1650, utt het ontbrekende aangevuld kan worden. ber. Fr. wijsgeer, woonde te Stokholm. Zkjne depressle, drukking; dating. zinspreuk was: „cogito, ergo sum", d. i. ik Depretls (Agostino), '13—'87, vn. Ital. stir'. desk, derhalve leef ik. He profundus, R. K. begin v. psalm 130 deseendenten, afstammelingen. (tree rzang). descente, 1) itederdaling. 2) weg naar beneden. Deptford, ZO. voorstad v. Londen. descrip-tle, beschrijving, ornschrijving; •tlef, deputatie, algevaardigde connnissie. besets rkj vend, omschrij vend. Derbend, verst. haven en hpl. v. Daghestan deser.tle, heintelijke verlating van zija vaan- in Russ. Caucasie a. d. Kaspische Zee; 17 D.I. del: -tear, ietn. die stil zijit vaandel verlaat. Derby, 1) hpl. v. h. Engl. grfs. D. a. d. Der- Desere (Raymond, grf.). 1750—'23, Fr. adv., went; 80 D. I. 2) grf. D., vroeger Lord Stan- een der verdedigers v. Lod. XVI. (der. ley: a) Edw. Geoffrey, 1799—'09, Engl. stm. Deshayes (Jean Bapt.),1729-65, Fr. hist.-sehil- (afschaffer v. d. slavernij) en ltk., b) zijn noon Deshoulieres (Antoinette), geb. Duligier de Edw. Henry, geb. '26, evenals de vader her- la Garde. 163i-94, Fr. dichteres. haalde males minister, trad '82 net Gladstone Desiderade, Fr. ell. in de Antillen, 1494 out- at'. 3) D.-wedrennen te Epsom, in de week dekt door Columbus. addr Pinksteren, gesticht 1780 door Earl D. Desiderius, laatste kon. der Longobarden, Derfilinger (Georg, rijksvrijheer v.),1606-95, werd afgezet door Karel d. Gr. vn. gent. v. d. ,,Gr. krv." (1670 gent. vms.; desInfectle, ontsmetting. (schilder. besliste 1675 bij Fehrbellin de ovw.) Dessuarees (George), 1697-1776, Deer'. port ret- Deroulede(Paul),geb. '48, Fr. revanche-dichter hst. (met 22 D. I.) v. Iowa (N.Ant.) en chauvinist, vriend v. gent. Boulanger. aan tie riv. D.-M., eene zij-riv. v. d. Mississippi. dieroute, verwarde vlucht. desperaat, radeloos, wanhopig. Illhartim Ise risno 11111■ 11.1.11, 4111R— A, hpunn n.tint, 111.4 n naar aitfenwillekeur: 231 Dessalines Devrient. 232

.otismus, willekeurige allee,nheerschappij. Pyrrha gespaard, en was de stamvader der Dessalines (Joh. Jac.), 1760—'06, een slaaf op Hellenen. (v. Almelo. Haiti, streed tegen de Franschen als aan- Deuringen (of Deurningen), d. in Oijs., 4 u. vQerder der negers, wier keizer hij was van Deurne, d. in N. Br., 2 u. v. Asten. '04—'06. Deursen, 1) Zie Deurne. 2) D. of Deurzen, Dessau, hst. v. h. htgd. Anhalt, a. d. Mulde; d. 2 u. v. Grave. 28 D. I. Deiis ex machina, oudt. eene godheid die dessein, (Fr.) oogme•k ; met opzet. a. h. einde v. een treurspel to voorschijn dessert, (bij maaltijden) nagerecht. kwarn am den knoop to ontwarren; dessin, (Fr.) teekening. patroon. iern. die onverwachts optreedt, orn een an- Dessoir (Ludw.), '10—'74, be, Dt. tooneelspe- der nit de verlegenheid to helpen. ler, inz. in stukken v. Shakespeare. Deuteronomium, 't 5e Boek v. dozes als destill-ateur, j enever- of brandewijn- stoker ; herhaling v. d. wet. -atle, de bewerking v. -eeren of overhalen, Deutz, vest. in Pruisen a. d. Rijn, t. o. Keu- d. i. vloeistof veranderen in damp, en dezen len : 14 D. I. dan door afkoeling weer veranderen in drop- devalvatie, waarde-vermindering v. geld. pels. waarbij de vlugge deelen v. d. anderen devasteeren, verwoesten. worden gescheiden. Deventer, st. in Oijs., a. d. 1Jsel : 21 D. I, ; Destouches (Frans), 1774—'44, Dt opera-comp. geb.-pl. v. Geert Groote en v. Rutger Jan destruc-tie, vernieling; -tief, vernielend. Schimmepenninck (den raadpensionaris). deta•chement,(afgezondene)troepenafdeeling; deviatie (str. en zeew.) afwijking. ,•eheeren, losmaken, (mil.) afzenden met een levies, zinspreuk. bepaald doel. Devon, grfs. in ZW. Engld. (Devonshire). detail, 1) bijzon derheid . 2) onderdeel; en -. (Fr.) Devonport, versterkte zeestad in 't Engl. in het klein; in -s, in bijzonderheden. grfs. Devon, a. h. Kanaal, in de nabijheid detective, arnbtenaar v. d. geheime politie, v. Plymouth ; 49 D. I. ter opsporing van misdadigers. devoot, vroorn ; devotie, 1) vroomheid, aan- detentie. opsluiting. dacht. 2) toewijding. Detmold, Zie Lippe. Devrient, Dt. tooneelspelers-fam. 1) Ludw. Detroit, st. met 116 D. I. a. d. riv. D. in Mi- D., 1784—'32, hoogst geniaal. 2 Zijn neef Karl chigan (N. Am.) (slag 1743. D., 1793—'73, gehuwd met de actrice Wilhel- Dettingen, d. in Beieren, a. d. Main ; veld- mine Schriider. 3) Eduard D., '01—'77, hr. v. Deukallod, de Gri. Noach, werd bij een wa- 2 en 5, sehreef ook („Geschiedenis der too- tervloed (D.-ische watervloed) met zijne gmln. neelspeelkunst") en drain. en drarnaturgische 233 Dewsbury — Dias. 234

geschriften. 4) De zoon van 3, Otto D., geb. den godsdienst en in de verzor.ing van ar- '38, ook dram. dichter, bracht in '76 G6the's men en verpleging van zieken dienende Faust op 't tooneel te Weimar. 51 Emil 1)., broeders (en zuster§: diaconessen); tegw. de '03—'72, ook als virtuoos verdienstelijk, was titel van geestelijken, die den dienstdoen- lid v. h. Dresdener hoftheater. den priester aan het outaar behulpzaam.zijn ,ewabury, st. met 30 D. I. in 't Engl. gds. (en wat de vrouwen betreft: barmhartige York, a. d. Calder. zusters of zusters van liefde, die de zieken- extr.ine, zetineelgom (eene zelfstandigheid, verpleging tot levens-taak hebben ge- die op Arab. gom gelijkt, en die verkregen kozen). wordt door zetmeel te roosten); .ose, drui- dlakrItIsch, ter onderscheiding dienende. vensuiker. dialekt, tongval; -iek, disputeerlcunst. ey, Lie del. dialoog, tweegesprek, sa. ► enspraak. een der hoogste bergen (8177 dlamant, 1) gekristalliseerda koolstof, hardste met.) van 't Himalaya-gebergte in Nepal. en kostbaarste edelste en. Diamanten-dis- (Midden-Azie). trikt, b. v. in de Braz. prov. Minas Geraes ► iolpoer, st. met 16 D. I. in Hindostan. (hpl. Diamantina met 6 D. I.). 2) kleinste babas, groenachtige vulcanische steen. druklettersoort. labetes, droppelpis, pisloop. diamet-er, middellijn '• -raal, lijnrecht. olablerets, steile kalksteenwanden en toppen Diana, (fab.) Rom. godin v. d. jacht en v. d. v. rotsen tuss. Bern en Waadt ; veelvuldige maan (de Gri. Artemis). bergstortin gen. Diane, 1) D. v. Poitiers, 1499-1566, minnares ladeem, voorhoofdsband der Oostersche vor- v. Hendrik II v. Fra. 2) D. v. Frankrijk, on- sten, zinnebeeld der vorstelijke waardigheid. echte dtr. v. Hendrik II, redde haren gml. ladochen, veldheeren v. Alex. d. Gr., na (Frans v. Montmorency) in den Bartholo- wiens dood ze elkander beoorloogden om metisnacht ; zij stiert 1619. het bezit van zijn rijk (de I).-oorlogen 323- diaphaan, doorschijnend. 276 v. Chr.). diaphragma, (ontl.) niiddelrif. Ilagnose, herkenning v. d. aard der ziekte Diarbekr (of Kara-Amid), hpl. met 40 D. I. aan de verschijnselen. van een wilajet in Az. Turkije, a. d. Tigris. Ilagonaal, lijn die 2 niet op elkander vol- dlarlum, kladboek, opschrijfboek, gende hoeken van een veelhoek verbindt. diarrhee, buikloop, veelvuldige stoelgang Ilagram, 4) veraanschouwelijkende teekening. van donne vloeibare stoffen. 2) (muz.) notenbalk. Olas, 1) Bart. D., 1450-1500, Port. zeevaar- Ilaken (diaconus), in de oudste chrl. kerk bij der, zeilde 1483 om de Kaap de Goede Hoop. diaspora Diemen. 21G

q) Ant. Dons. D.; '2.3—'6i, Bras. dram. en d. Duitschers (Lessing, G8the) grooten in- lierdichter. vloed uitgeoefend hebbende schrijvers. diaspora, verstrooiing, nl. van de leden DMus (Julianus), Rom. keizer, welke waar- eener godsdienstige gemeenschap. digheid hij (193 n Chr.) van de praetorianen diastole, uitzetting (tegenstelling systole, kocht. Hij stiert vermoord. samentrekking), b.v. v. h. hart bij den bloeds- Dido, prinses sit Tyrus, stichtte Carthago omloop. °Instr. 840 v. Chr. dlatonisch, zich bewegende door de tonen v. Didot, her. Fr. boekdrukkers- en boekhande- d. gewone (dur of mol) toonladder. , Mars-firma, gest. 1713 door Francois D. (Adolphe Nap.), '06—'67, Fr. oudheid- Diaz (Pena Narc. Virg.), '07—'76, Fr. schilder. Didron Z. en Midden-Europa. Dibdin, 1) Charles D., 1745—'14. Engl. comp., kundige, bereisde tooneeldichter en acteur. 2) Zijn noon Tho- Didyma, oudt. Ionisehe st. (in de nabijheid v. mas D., 1771—'41, tooneeldichter. Mitete) met een orakel v. Apollo. Dickens (Charles), '12—'70, ber. Engl. humo- 1) Fr. st. a. d. DrOme ; schuimende wijn; ristisch schrijver (aanvankelijk onder 't 4 D. I. 2) Zie pseud. Boz). Diebitscls (Hans, grf. v.), 1785—'31, Russ. vms., dicta.tor, in de Rom. rep. een in tijden van verwierf '29 in den veldtocht tegen de Tur- gevaar en nood met onbeperate macht beken den eernaam Sabalkanskij (d. i. overkleed gezagvoerder (magister populi); in 't schrijder van den Balkan). algemeen iem. die net een onheperkt gezag Dieden (of Diethen), d. in N.-Br.. I n. v. Grave. bekleed is; -toriaal, van (of: als van) een Diedenhofen (Fr. Thionville), 24 Nov. '70 door dictator ; -tuur, dictatorschap. de Duitschers ingenomene vest. a. d. Moezel, dicteeren,v6Orzeggen wat de hoorders moeten in I)t. Lotharingen ; 8 D. I. opschrij yen. dieet, 1) gezondheids-leetregel (diketiek, we- dictie, inkleeding van de gedachten in woorden, tenschap, die de voeding leert regelen naar manier van voordracht. gelang van den staat waarin de gezondheid dictionnaire, woordenboek. zich bevindt). 2) (stk.) rijkiidag. dictum, uitspraak. Diego, 1) D. Garcia, het zuidelijkste der Mal- didact-lek, onderwijskunst; onderwij- divische eil. 2) D. Rodriguez, Engl. eil., O. zend, leerend (-isch gedicht, leerdicht). v. Madagascar. didaskalia, onderricht, inz. in de dram. kunst. Diemel, zij-riv. v. d. Weser. Diderot (Denis), 1713-84, Fr. grondvester v. Diemen, 1) gem. in N.-Holl. (daartoe behoort d. ,encyclopedie", met d'Alembert een der het d. Diemerbrug, 1 u. ZO. v. Amst.). 24 An- op de geestesrichting v. d. Franschen en v. tonie v. Diemen, 1593-1645, de negende gou- 237 Diepenbaak diminuendo. 238

verneur-genl. van Nederl. 0.-I., v. 1630 tot d. Lahn. 2) Feodor D., '13—'70, Dt. hist.-schil- zijn dood. (der, 11g. v. Ru bens. der. 3 ► Friedr. Christ. D., 1794—'76.grondvester Diepenbaak (Abr. v.), 1607-75, Nederl. schilder Romaansche philologie. Dlepenheins, stadje in Oijs., bij de Schipbeek. Dieze, uitwatering v. Dommel en Aa in de Diepenveen, d. in Oijs., 1 u. N. v. Deventer. Maas (in N.-Br.). Dieppe, versterkte Fr. havenstad en bpl. a. h. differentiaal•rekening. tab der hoogere al- Kanaal ; 19 D. I. ; oesterparken ; was in '70 gebra, uitgedacht gelijktijdig door Newton door de Duitschers bezet. en door Leibnitz. (moeielijkheid. Dleren, d. in Geld. a. d. IJsel, 3 u. v. Arnhem. moeielijk, ongemalikelijk ; .eultelt, Dieren.riem (Lat. Zodiacus), hemelgordel dige•reeren, verduwen ; -stle, spijsvertering; aan weerszijden v. d. ecliptica(zie dat woord) .stief, de spijsvertering bevorderend. afgedeeld in 12 „hemelteekens" (naar sterren- dignitaris, waardigheidsbekleeder. beelden genoemde deelen) ; .sage. dichtsoort, Dijon, hpl. v. h. Fr. dep. COte d'Or, aan Ouche die in de Middeleeuwen in zwang was en en Suzon ; 54 D. I.; oudt. hat. v. Burgundie. waarin dieren de hoofdpersonen zijn (h. v. Dike, (Gri. fab.) godin der gerechtigheid, dtr. ,Reinaert de Vos"). v. Zeus en Themis. Zie Astrea. dies, (Lat.) dag ; „dies irae", begin van een dilatatie, uitzetting, verwijding. R. K. kerkgezang (v. Thomas v. Celano omstr. dila.tie, uitstel; -torisch, uitstel bewerkend. 1230), eene hymne op het Laatste Oordeel, dilemma, geval waarin het moeiel ij k is tuss. voornaamste dl. v. h.Requiem. „Dies natalis", twee dingen eene keus te doen. gedenkdag van de stichting der hoogeschool. dilettant, beoefenaar van eene kunst als lief- Meat, st. in Belgie aan Demer en Bever; 8 D. I. hebber ; -isvnus, Kunst-liefhebberij. Diesterweg (Fr. Adolf Wilh.), 1790—'66, ber. Dillenburg, stadje met 4 D. I. in 't htgd. • (doch bij de reactie-partij weinig gezien) peda- Nassau ; geb.-pl. v. Willem den Zwijger en goog, van '32—'50 directeur der kweekschool v. prins Maurits. te Berlijn. Dillis (Georg v.),1759—'41, Dt.landsch.-schilder. Dieteren, d. in Lbg., 1 a 2 u. v. Sittard. Dilimann (Chr. Friedr. August), geb. '23. sedert Dietlieb v. Stiermarken, in de Dt. heldensagen '69 prof. te Berlijn. Prot. then. en orientalist. een der 12 reuzen, die strijdgenooten waren dlluvium, 1) overstrooming. 2) aardlaag boven v. Dietrich v. Bern. de jongste tertiaire aardlaag en onder het Dietrich. 1) Chr. Wilh. Ernst D., 1712-74, alluvium. Dt. schilder. 2) Alb. Heinr. D., geb '29, Dt. dimensie, uitgestrektheid eener inhoudsruirnte comp. 3) D. v. Bern. Zie Theoderik. (lengte, breedte en hoogte). Dietz, 1) st. met 5 D. I. in 't htgd. Nassau a. diminuendo, (muz.) afnemend. 239 diminutief — Dioskuren. 240

diminutief, (tlk.) verkleinwoord. (men. D. I de Oude, 405-367 v. Chr., en zijn noon dimorphismus, optreding in twee kristalvor- D. II de Jonge, die 357 v. Chr. door zijn oom Dlnarische Alpen, verbinden de Julische Al- Dion v. d. troon gestooten, 346 v. Chr. weder pen met het Balkangebergte. meester werd v. h. gezag, doch 343 v. •Chr. dinee, middagmaal ; •ren, middagmalen. door Tim oleon naar Corinthe we rd verdreven, Dingelstedt (Frans v.), '11—'81. Dt. dichter en waar hij 303 v. Chr. in armoede stierf. 2) D. novellist, '71 intendant v. h. Wegner hofthea- v. Halikarnassus, Gri. geschsch. en oudheid- ter, '76 verheven tot vrijheer. kundige, kwam omstr. 30 v. Chr. naar Rome, Dinkel, riv. in Westfalen en Oijs., ontlast waar hij ruim 20 j. verblijf hield. 3)D. Areo- zich in de Vecht. pagita, een door Paulus tot 't Christendom Dinteloord, d. in N. Br., aan den Dintel bekeerd Athener. 4) D. Exiguus (d. i. de Ge- (zijnde eene voortzetting v. d. riv. de Mark), ringe), een Scyth, -I- 556 als abt te. Rome; van 2 n. v. Oudenbosch. dezen was de „Dionysische tijdrekening" af- Dinxperlo, d. in Geld., 2 u. v. Aalten. komstig, aanvangende met de geboorte v. Dio Cassius, 155— omstr. 230, Gri. geschsch. Christus, door D. gesteld in 't j. 754 na de diocese, ambtsgebied van een hiss. stichting van Rome. 5) D. de Rechtvaardige, Diocletianus (Caj. Anne!. Val.), t 313, Rom. regeerde 1279-1325 als boning v. Portugal, keizer, regeerde 284-305 en vervolgde de 6) D. Carthusianus, een geleerd kartuizer mon- Christenen (303). nik to Keulen in de 15e eeuw. Diodorus, bijgn. Siculus (d. i. uit Dionysos, (Gri. fab.) god v. d. wijnstok, zoon schreef onder Cesar en Augustus in 't Gri. v. Zeus en Semele = de Bacchus der Rom. eene tot 60 v. Chr. loopende Algemeene Gesch. Diophantus, wiskunstenaar uit Alexandria in („hist. bibl.") in 40 boeken. de 4e eeuw, is de vader der rekenkunde en Diogenes, 414-324 v. Chr., de door Alex. d. der algebra. Gr. bewonderde cynische wijsgeer uit Sinope. diop.ter, kijkspleet aan strk. en wsk. instru- Diomedes, kon. v. Argos, een der helden voor menten; .trlek, leer v. d. breking der licht- Troje. stralen. Dion, 408-353 v. Chr., zwager v. Dionysius d. diorama, eene snort v. panorama, doorgaans Oude, stortte Dionysius den Jonge v. d. troon. berekend op de verschillende wijzen, waarop Dionea, dtr. v. Dione (= Venus) en een in- het daglicht er op vast. secten vangend en verterend plantje, gen. Dioskuren, tweelingzonen van Zeus en Leda D. muscicapa (vliegenvangertje v. Venus). (Kastor en Pollux),beschermgoden der scheep- Dionysign, Bacchusfeesten. Zie Dyonisos. vaart en gastvrkjheid ; als sterrenbeeld : de Dlonyslus, 1) twee tirannen v. Syracuse, nl.: Tweelinger.. 241 diphteritis - Distel-o tde. 242 diphteritis, gevaarlijke keelziekte (besmette- disciplin-e, tucht ; -air, tot handhaving v. lijk). d. goede tucht dienend. diphthong, (tik.) tweeklank. discon-to, korting bij betaling van wissels diplo-una, schriftelijk bewijs v. lidmaatschap. of gelden vthir den vervaltijd ; -teeren, (een benoeming, bekroning, enz. ; -maat, (stk.) wissel) verzilveren. vertegenwoordiger van een gouvt. bij dat van discrediteeren, in miskrediet brengen. een ander land, (fig.) sluwe, leepe vos; -matte, discreet, bescheiden ; -etie, bescheidenheid. de kunst om de belangen eener natie bij het discus, werpschijf bij de kampspelen der gouvt. eener andere natie te behartigen en Ouden. (ken. tuss. de beide natien de goede verstandhou- bespreking ; -teeren, bespre- ding levendig te houden; •matiek, (stk.) langs disharmoule, oneenigheid ; (muz.) wanklank. den weg der diplomatie; corps diplomatique, Dismal Swamp, groot moeras ( Vereen. Sta- 1) al de gezanten en hunne secretarissen, enz.. ten v. N. Am., Virginia, N. Carolina). van verschillende natien bij een gouvt. 2) al dismembr-atie, verbrokkeling ; -eeren, verde gezanten, secretarissen, enz. die den gouvt. brokkelen. in dienst bij alle andere gouvernementen, of dispache, contract wegens zeeschade. voor dien dienst beschikbaar heeft. dispensatie, vrijstelling v. d. naleving van diplopie, het dubbel-zien. een wettelijk voorschrift. dipteren, tweevleugelige insekten. dispu-tatie, redetwist ; -teeren, redetw is- direct, 1) rechtstreeks(ch), 2) oogenblikkelijk ; ten ; -ut, twist. bestuurder ; -1e, bestuur, opperste lei- Disraeli. Zie Beaconsfield. (Engeland. ding ; -oire, uitvoerend bewind in de Fr. rep. dissenters, afgescheidenen v. d. staatskerk in 1795-99, bestond uit 5 leden. dissertatie, academisch proefschrift. • dirig-eeren, leiden, besturen ; -ent, leider. dissidenten, in Polen vroeger de Gri. Chris- Dirkshorn, d. in N. Holl., 2 a 3 u. v. Alkmaar. tenen en Protestanten ; tegw. in Duitschland Dirksland, d. in Z. Boll., 1 u. v. Sommelsdijk. de leden van niet-erkende kerkgenootschap- Dirkszoon (Cornelis), burgemeester v. Mon- pen, inz. de vrijdenkers. nikendarn, adm. der Watergeuzen, versloeg dissolving views, nevelbeelden, teweegge Bossu op de Zuiderzee (1573). braeht door 2 tooverlantaarns. Dirschau, Pruis. st. a. d. Weichsel; 12 D. I. dissonant, wanklank. Dis, (Gri. tab.) god der onderwereld (Pluto der distantle afstand. (teekenaar. Rom.). (effecten van verminderde waarde. Distell (Martin),' '02—'44, Zwits. caricatuur- disagio, tegenstelling v. agio, bij gelden en Dtstell.orde, Sch. ridderorde, door kon. Jaco- distant, (muz.) bovenstem, sopraan. bus I gest. (1087). 243 distichon D6derlein. 244 distichon, tweeregelig vers, bestaande uit een Borysthenes), ontspringt (evenals Wolga en hexameter en een pentameter. Duna) in 't Wolclionski-woud, ontlast rich district, landstreek. tuss. Otsjakow en Kinburn in de Zwa. Z.; Dit(h)mars(ch)en, westelijkst dl. v. Holstein lengte ruim 2 D. km. (tegw. Pruis.) aan Elbe en Noordzee. Dnjestr (Dniester), Russ. riv., ontspringt in dithyrambus, tang vol geestdrift op den god Galicie, valt bij Akjerman in de Zwa. Z. v. d. wijnstok. Doberan, st. in Mecklenburg-Schwerin ; 4 dito, eveneens, hetzelfde. D. I.; oudste zee-bpl. v. Duitschland; dijk a. bitters von Dlttersdorf (Karl). 1739-99. Dt. d. Oostzee. (Dt. schk. comp. v. opera's en symphonieen. Dobereiner (Joh. Wolfgang), 1780—'49, ber. Diu, Port. eil. a. W. kust v. Voor-Indi ct ; hpl. D. Dobling (Boven en Beneden D.), twee uit diurnist (diurnalist), een niet voor vast, maar villa's bestaande dorpen bij Weenen. slechts tijdelijk aangesteld schrijver. Dobrentey (Gabr.), 1786—'51, Hong. schrijver diva, gevierde kunstenares. en dichter. divan, 1) zachte zitbank. 2) Tu. hooge mad. Dobrudscha, ZO. dl. v. Rumeniim, toss. den 31 gedichten-verzam. (pend. Beneden-Donau en de Zwa. Z., (tot '78 Tu.). diver.geeren, uiteenloopen; -gent,uiteenloo- docent, onderwijzer; doceeren, onderwijzen. diver-se, verschillende ; -sic, atleiding; -siteit, doctor, 1) academische graad (inz. D. medi- verscheidenheid; -tissement, ontspanning, cinae = arts, dokter, geneesheer), 2) Bern- vermakelijk tusschenbedry of naklucht. kasteler dokter, eene wijnsoort; -nal, van dividend, aandeel in de winst. (of als) een doctor. divinatie, voorgevoel. doctrin.e, leervak, wetenschap; -air, 1) wei- divi-sie, 1) deeling. 2) afdeeling v. een leger nig geschikt om in praktijk gebracht to wor- of v. eene oorlogsvloot ; -sor, (rek.) deeler. den, 2) bekrompen. (stukken staven. dixi, ik heb gezegd. document, bewijsstuk; -eeren, met bewijs- Dixon (Wm. Hepworth),'21—'79,Engl.geschsch. Doczi (Ludw. v.), geb. '45, Hong. blijspel- Djambi, st. op Sumatra, sedert '58 Nederl. dichter („de Kus"). Djapara. Zie Japara. Dodd (William), 1729-77, Engl. schrijver en djatie-boom, Indische eik (op Java). dichter, werd opgehangen wegens 't verval- Wokdjokarta, hpl. v. d. res. D. op Java schen van een wissel. (oorlog tegen Diepo Negro). dodeka, (Gri.) twaalf; -ader, twaalfvlak; Dmitriew (Iwan Iwanowitsj), 1760—'37, Russ. -gon, twaalfhoek. dictate, Doderlein (Ludw.), 1791—'63, Dt. philoloog Dnjepr (Dnieper), riv. in Z. Rusland (oudt. („Lat. synoniemee). , 215 Dodewaard Dollond. 246

Dodewaard, d. in Geld., 3 u. v. Tiel. Pruis. stm. en geschsch. 2) Ernst v. D., dodo, uitgestorvene vogelsoort op Mauritius '19—'83, Dt. humorist, redacteur v. „Kladde- en Bourbon. radatsch". Dodona, oud Gri. Zeus-orakel in Epirus. dok, kunstmatig aangelegd waterbekken, door Dodsley (Rob.), 18e eeuw, Engl. schrijver en sluizen toegankelijk voor schepen. dichter. Dokkum, st. in Fri.; 5 D.I.; Bonifacius werd doedelzak, een blaas-instrument, dat niets hier vermoord 754. welluidends te hooren geeft, veelal gebruikt dol, roeipen eener boot. door berenleiders. dolee, 1) (muz.) zacht; - far Went*, het zoete doelen, eertijds een gebouw, waar het boog- niets-doen. 2) Ludovico D„ omstr. 1508- schuttersgilde zich oefende. omstr., 1566. Ital. dichter. 3) Carlo D., 1616— Doenraad, d. in Lbg., gem. Oirsbeek. 86, Ital. schilder. Does, 1) P. v. d. D., 1562-99, Nederl. adm., Dole, st. in Fr. a. d. Doubs; 11 D.I.; in '70 deed 1599 een tocht naar Spanje en de Ca- hoofdkwartier v. Garibaldi. narische eil. 2) Joh. v. d. D., 1545-1604, be- dolerlet, grof gekorreld basalt. velhebber v. Leiden tijdens 't heleg door de vleeschetende soort v. walvisch, inz. Spanjaarden, was ltk. en dichter. 3) Jacob delphinus delphis ; wijders tursio vulgaris, v. d. D., 1623-73, Nederl. dierenschilder. tuimelaar, enz. (verkeerdelijk „tonijn" ge- Doesburg, st. in Geld, a. d. IJsel ; 5 D.I. ; noemd). (Russ. dichter. geb.-pl. v. adm. v. Kinsbergen. Dolgoroekl (Iwan Michailowitsj), 1764—'23, Doetinchem, I) st. in Geld. a. d. Ouden IJsel; dollar, standpenning v. h. N. Amer. munt- ca. 3 D.I.• geb.-pl. v. adm. Verhue11.2)Ambt stelsel, verdeeld in 100 cents, en gelijkstaande D., d. in Geld.,' nabij de st. D. aan twee en een halven gulden Nederl. Doeveren, 1. in N.Br., 1 u. v. Ileusden. Dollart, zeeboezem v. d. Noordzee, a. d. mond Doezum, d. in Gron.. 2 u. v. Zuidhorn. v. d. Eems (Ems), tuss. 'Gron. en 0. Fri. doge, titel v. h. hoofd v. d. staat in de rep. (Nederl. en Dt. grens). V enetie en rep. Genoa; zijne gmln. heette Dollinger (Joh. Jos. Ign. v.), geb. 1799 (zoon dogessa of dogaressa. v. d. ontl. en physioloog Ign. D., t '41 als Doggersbank, zandbank in de Noordzee, toss. prof. te Munchen), vn. R.K. theo., prof. der Engld. en Denemarken; gevecht 5 Aug. 1781. kkl. gesch. te Munchen, '71 wegens zijn dogma, als onomstootelijk vastgesteld leer- verzet tegen het leerstuk der pauselijke on- stuk; .tlek, geloofsleer; •1sch, leerstellig, feilbaarheid geexcommuniceerd, werd toen boven elken twijfel vaststaande. Oud-katholiek. Dohm, 1) Christ. Konr. Wilh. v. D.,1751—'20, Dollond (John), 1706-61, Engl. gezichtkun- 247 Dolmabadzje dommekracht. 248

dige, uitv. v. d. achromatische lenzen v. derstand, plaats waar ism. armlastig is); crown- en flintglas. ieeren, (wissels :) betaalbaar stellen; gedo- Dolmabadzie, d. N. v. Constantinopel; fraai micilieerd zijn, woonachtig zijn. paleis v. d. sultan. dominante, (muz.) groote quint, als „beer- dolmen, voorhistorische steenen gedkt. (stee- schende" toon. nen tafelen, een op steenbrokken rustende doininee, predikant. platte steen); Waarschijnlijk begraafplaatsen. domineeren, 1) heerschen; (sok overheer- dolomiet, (min.) eene steensoort, dus gen. schen. 2) (ram.) domino-spelen. naar een Fr. geognost (de Dolomieu, t '01), Domingo, San D. Zie bestaande uit een mengsel v. koolzure kalk- dominion, 1) ,.de dag des Heeren", Zondag. aarde en koolzure talk-aarde. 2) Zie Dominique. dolus, (rcht.) boos opzet. Dominicanen, leden der 1215 door 'Doininicus dons, 1) hoofdkerk, kathedraal (zie domka- (de Guzman) sit Oud Castilie te Toulouse pittel). 2) de Port. titel ,,heer" v6Or den gest. monnik-orde (orde der Predikheeren); naam v. adellijke persone,n; vgl. dominus. de leden der vrouwelijke afdeeling van die Dombasle (Mathieu de), 1767—'43,, grondleg- orde heeten Dominikanerinnen. ger voor den wetenschappelijken landbouw Dominique (Dominica), een vroeger aan Fra., in Fra. en bevorderaar v. d. beetwortelsui- tegw. aan Engld. toebehoorend eil. in de ker-industrie. Antillen; hpl. Roseau. Dombrowski (Ladislas), een Pool, nit het dominium, 1) heerschappij. 2) grondgebied, Russ. leger gedeserteerd, streed '70 in Fra. waarover men heerschappij voert. D. tempo- tegen de Dnitschers. en was genl. der com- rale, wereldlijke macht v. d. Paus. mune toen hij '71 stierf. domino, 1) het bekende gezelschaps-spel, dat Domburg, d. en bpl. in Zeel., 2 a 3 u. v. gespeeld wordt met 22 d.-steenen. 2) maske- Middelburg. • rade-kostuum. dmnein, grondbezitting, die eigendom van dominus, (Lat.) Heer . D. tibi, de Heer zij met den Staat is; ineestal wordt cult een domein u; D. vobiscum, de Heer zij met ulieden. aan den regeerenden vorst of aan een lid Domnitianus (Titus Flavius), geb. 51 n. Chr., van het regeerende vorstenhuis in bruikleen werd in 81 Rom. keizer, was een dwingeland afgestaan. en werd in 96 vermoord. Domenichino (eigenlijk gen. Domenico domkapittel, college v. geestelijken, dat bij Zampieri), 1581-1641, Ital. schilder en bwk. afwezigheid v. d. biss. het bewind voert. domicil-le, 1) waste woonplaats, plaats waar dommekracht, werktuig om zware lasten te een wissel betaalbaar gesteld is (-ie van on- verplaatsen. 249 Dommel — Don sche kozakken. 250

Domtnel, riv. in N.Br., ontlast zich (onder Donders (Franciscus Corn.), '18—'89, sedert den naam van Dieze) in de Maas. (muziek. '47 prof. to Utr., ber. Nederl. ophthalmoloog. Dommer(Arrey v.), geb. '28, Dt. schrijver over. Donegal, bpl.. (2 D. I.) en hpl. v. h. grfs. D. Domo d' Ossola, stadje met 4 D.I. in N. in de lersche prov. Ulster, a. d. D.-baai. Piemont, a. d. Tosa en den Simplon-weg, dient Donge, riv. in N. Br., valt in d. Biesbosch. den touristen als middelpunt voor uitstapjes. Dongen, d. in N. Br., 3 u. v. Tilburg. Domremy, Fr. d. in 't dep. der Vogesen, a. Dongeradeel, gem. in Fri.. bestaat uit 13 d. d. Maas, wordt D.-la-Pucelle genoemd, on, DongJum, d. in Fri., 2 u. v. Harlingen. dat 't de geb.-pl. was v. Jeanne d'Arc. Dongola, landsch. in Nubie, onder Egypt. don, 1) Sp. adellijke titel (gelijk 't Port. dom) souvereiniteit, doorstroomd door den NijI; staat voOr den naam en beteekent dnijn- hst. D. el Ordeh (d. i. Nieuw D), 10 D. 1.,‘ heer". Voor Sp. dames is die tile! dona, ' geb.-pl. v. d. Mandi; diens opstand '84. met een streepje op de n, waardoor de uit- Doniawerstal, gem. in Fri., bestaat nit 8 d. . spraak don'-ja) wordt; en beteekent ,,rne- Donizetti (Gaetano), 1798—'48, Ital. opera- vrouw", gelijk in Italie donna. 2)Russ.riv., comp. („La title du regiment", enz.). komt nit 't Iwanmeer in 't gouvt. Toela, en Don Juan, 1) volgens de door Mozart's opera valt bij Taganrog met 3 armen in de Zee van algerneen bekende Sp. legende een losbol Azof. Het is de Tanais der Ouden. Donsche en verleider v. vrouwen. 2) D. J. &Austria Steppe. Donsche Kozakken. (st. (Johan v. Oostenrijk), 1547-78, onechte zoon I)ona Francisca, Dt. kolonie in Braz. met v. Karel V, versloeg 1571 de Turken bij Le- Donajec. zij-riv. v. d. Weichsel, in Galicie. panto, veroverde 1573 Tunis, t als sthr. der Donar, (Germ. fab.) Dondergod. Zie 'rhor. Nederlanden. Donatello (eigenlijk Donato di Betto Bardi), Donker Curtius (Dirk), •792—'64, vrijzinnig 1386-1466, ber. Ital. hh. Nederl. stm., suede-ontwerper v. d. grond- Donati (Cesare), geb. '26, Ital. rom.-schr. wet v. '48. donatte, schenking. (350 n. Chr. donna. Zie don. Donatus (iElius), Rom. taalgeleerde, omstr. Donner (Joh. Jac. Chr.), 1799—'75, Dt. ver- Donau, na de Wolga de grootste riv. v. Eu- taler v. d. Gri. dramaschrijvers. ropa, ontspringt bij 't Bad. stadje Donau- Donnersberg, bergengroep din Rijn-Beieren. eschingen uit twee beken v. h. Schwartzwald, Don Qui-.jots (-xote, -ctiotte, -sjot), een door wordt voorbij Ulm bevaarbaar, en ontlast Cervantes geschilderde, allerlei hersenschim- zich, eene delta vormende, in de Zwa. Zee. men en avonturen najagende gek uit 't Sp. D. -vorstendommen noemt men Moldavie en landsch. La Mancha. Walachije (Rumenie). Donsche kozakken, Zie Don 2. 251 doode hand Dorisch. 252

doode hand (goederen in de), bezittingen Dorat (Claude Jos.), 1734-80, Fr. dichter. v. bijzondere instellingen, die dus niet door Dorchester, 1) st. met 8 D. I. in Engld., a. erfrecht van den een op den ander overgaan, d. Frome; Rom. amphitheater. 2) st. met en waarvan bijgevolg nooit successie-rechten 6 D. I. in Nieuw-Brunswijk (Bri. Canada). betaald worden. Dordogne, 1) in ZW. Fra., zij-riv. v. d. Ga- Doodendans, inz. de Bazeler D. (de ber. ronne. 2) dep. v. Fra., ruim 9 D. vierk. km ., teekening v. Holbein), zinnebeeldige voor- een half inn. bew.; hpl. Perigueux met 23 D. 1. stelling, hoe de Dood als het ware dausende Dordrecht (bij verkorting Dort), kpst. in Z. alle menschen medevoert naar hun einde. Holl. a. d. "Merwede en de Kil, gest. 1018 door Doode zee, of Asphalt-meer, een meer in grf. Dirk III; 28 D. I.; houthandel; geb. •p1. v. Palestina, waarin de Jordaan zich ontlast Joh. en Corn, de Witt en v. Ary Scheffer. doodzonden, volgens de R.K. kerk zonden, die Dore (Gust. Paul), '33—'83, Fr. schildet• en den eeuwigen dood na zich sleepen (t.w. teekenaar (geb. te Straatsburg, t te Parijs); hoogmoed, gierigheid, weilust, toorn, onma- ber. platen v. D. in kostbare boekwerken. tigheid, nijd en traagheid); in den roman, Doria, Genueesch adellijk gesiacht, inz. An- v. Eug. Sue „Les 7 pech6s capitaux" door drea D.. 1468-1560, zeeheld, diende eerst den Nederl. vertaler „Hoofdzonden" gen. Fra. onder Frans I, daarna Karel V. stiehtte doolhof, Zie labyrint 1. 1528 de onafhankelijirheid v. Genua, werd Doopsgezinden, eene Prot. sekte, omstr. doge v. die rep., en hield zich staande, in 1536 gest. door Menno Simons, naar wien spijt v. d. sarnenzwering v. Fiesco (1547). ze ook Mennonieten (en als scheldwoord Dorfdrs, een der 4 hoofdstatnnien v. d. Hel- Mennisten) genomnd worden. Zij dienen den naar Dorus, zoon v. Helle, oorspron- doop toe aan volwassenen. • (stede. kelijk in Thessalia, daarna aan de G6ta in Doorn, d. in Utr., 1 a 2 U. v. Wijk-bij-Duur- 't landsch. Doris, 1104 v. Chr. onder de He- Doornenburg, d. in Geld., ca. 3 u. v. Elst. raklieden veroverend den Peloponnesus bin- Doornik, Zie Tournay. nengedrongen (Dorische, volksverhuizing). en Doornsplik, d. in Geld., 2 u. v. Elburer. in Sparta heerschend. Hun ernstig, stroef ka- Doornwerth (of Doorwerth), d. in Geld., 2 rakter (Dorisrnus), in tegenstelling met het v. Wageningen. (Riparia. zachtere Ionismus, blijkt uit den Dorischen Dora, 2 zij-riv. v. d. Po : 1) D. Baltea, 2) D. tono.val,de Dorische toonkunst!en bwk.(zuilen). Dora d'Istrla. pseud. v. prinses Helene Kol- Dorigny (Michel), 1617-63, Fr. schilder en zow-NIassalsky, geb. prinses Ghika. geb. '28 te graveur, prof. te Parijs. Bukarest, woonCte Florence, schrijlt (in 't Fr.) Daring (Theod.). '03—'78, ber. Dt. aeteur. inz. over gesch. der beschaving. Dortsch. Zie Dorlirs. X53 Dorkwert . — Dover. 254

Dorkwert, d. in prey. Gion., 1 u, v. st.Gron. dos's, (gnk) ineens in te nemen hoeveelheid,. Dorn (Heinr. L. Edm.), geb. '04, Dt. comp. Dossl (Dosso), 1479-1542, ber. Ital. schilder. (ook opera's). DostoJewski (Fedor), '22—'81, Russ. rom.- Dt rnberg (Ferd. Wilh. Kasp., vrijheer v.), dotatte, schenking. [schr. 1768—'50, Westfaalsch officier, beraamde '09 Dou (Gerard), 1613-75, ber. Nederl. schilder een aanslag op kon. Jerizime (Bonaparte). („De Avondschool"); 11g. v. Rembrandt. Dorothea, 1) uit Cappadocie, martelares on- Douai, Fr. vest. in 't dep. Nord, a.d. Scarpe, der Diocletiaan. 2) bescherrnheilige v. Prui- 23 D. I. (rechten. sen, 1336-94; bedevaarten naar haar graf te douane, grenskantoor der inen uitgaande Marienwerder. 3) groin. v. d. Gr. Krv. v. Douay, twee hr., Fr. generaals, 1) Charles Brandenburg, 1636-89. Abel D., '09—'70, gesneuveld bij Weissenburg. Dorp, 1) st. met veel nijverheid en 12 D. I. 2) Felix Charles D., '16—'79, streed '61—'63 in a. d, Wupper in 't Pruis. reg.-distr. Dussel- Mexico, '70 bij Sedan, '71 tegen de Commune. dorf. 2) ',Hips v. D., 1587-1652, Nederl. adin., Doubs, 1) zij-riv. v. d. Sacine. 2) Fr. dep., nalatig in 't beteugelen v. d. Duinkerksche 5 D. vierk. km ., 600 I). I.; hpl. Besancon. kapers. Doucet (Charles), geb. '12, Fr. blijspeldichter. Dorpat (of DOrpt), st. in 't Russ. gouvt. Lijf- douceur. kleine belooning voor gedane dien- land, a. d. Embach ; 30 D. I.; Dt. unvt. sten, inn. fooi. Dorset, 1) grfs. in Z. Engld.; hpl. Dorchester. douche, stortbad, druipbad. 2) Thom. Sackville, grf. v. D., 1536-1608, Douglas, 1) hpl. met 16 D. I. v. h. Engl. eil. Engl. stm. en dichter. 3) Charles Sackville, Man. 2) st. met 30 D. I. in Schl. 3) geslachts- grf. v. D., 1637-1706, Engl. star. en dichter. naam eener aanzienlijke Sch. fam. 4) D. Dorst (of Dorsten), d. in N.Br., 1 u. v. Breda. Jerrold. Zie Jerrold. Dort. Zie Dordrecht, Douro. Zie Duero. Dorth tot Hothulzen (Johanna Magdalena Douvres. Zie Dover. v.), eene adellijke dame, oranje-gezind, des- Douwes, 1) Cornelis D. t 1773, Nederl. wsk., wege 1799 bij Winterswijk gefusilleerd. stond aan 't hoofd der 1747 te Amst. opge- Dortmund, st. in Westfalen (Pruis. reg.- richte zeevaartschool. 2) Ed. Douwes Dekker, distr. Arnstadt), 78 D. I.; kruispunt v. spoor- Zie Multatull. wegen; steenkoleninijnen; ijzermijnen. Dove (Heinr. Wilh.), '03—'79, Dt. natuurkun- porno. Zie Dorlers. dige en meteoroloog, ontdekte de Wet v. h. Doryphorus, d.i. „Speerdrager". her. (als draaien der winden. toonbeeld geldend) stb. door Polycletus. Dover, 1) (Fr. Douvres), verist. zeestad in doe, (Lat.) uitzet. 't Engl. grfs. Kent, a. d. zeeengte v. D. (het 255 Do veri-Poede — Draper. 256

Nauw v. Calais); 28 D. I. 2) Zie Delaware. in Fra. bevolen 'tegen de Protestanten, die Doverl-Poeder, (gnk.) opium met ipecacuan- door dragonders gedwongen werden hunne ha en zwavelzure kali (tegen buikloop). ketterij of te zweren. (v. Toulon. Dovre•field, rniddelste en hoogste di. v. h. Dragulgnan, Fr. st. met 10 D. I., elf u. NO. Scandinavische gebergte. Dragten, d. in Fri., 1 u. v. Beetsterzwaag. Dow (Gerard). Zie Don. dralneeren, (akk.) droogleggen, d. i. door Down, grfs. in lerland, prov. Ulster (hpl. middel v. gebakkene aardenpijpen(draineer- Downpatrick met ruim 4 I). I.) buizen) vochtige gronden van water bevrijden. Downs, d. i. „Duinen", in Z. Engid. dralsine, in '17 door den Bad. houtvester Karl doyen, 1) deken (decanus), 2) oudste lid en v. Drais te Mannheim uitgevonden voertuig, woordvoerder v. h. corps diplomatique. voorlooper v. d. velocipede of snelwieler. Dozy (Reinhard Pieter Anne), '20—'83, prof. Drake, 1) Sir Francis D. 1545-95, ber. Engl. te Leiden, orientalist en geschsch. zeevaarder en zeeheld (tegen de Spanjaarden); draal•bas, licht scheepsgeschut; -pals, mie verbreider v. d. aardappelteelt. 2) Friedr. D., ren-etende vogel in Eur. en Az.; -ziekte. '50—'82, ber. Dt. bh. (yea.) ziekte der schapen, ontstaat door blaas- draken-bloed, hars v. d. -boom (Lat. dra- worm in de schedelholte. caena) op de Canarische eil.; word vroeger drank, 1) fabelachtig monster. 2) onschade- als geneesmiddel, tegw. vocr vernis en poli- lijke hagedis in Indio. 3)(tnl.)spektakelstuk. toer gebruikt. 4) sterrenbeeld a. d. N. hemel. Drako, archon te Athene 602 v. Chr., gaf dracaena. Zie drakenbloed. bloedig strenge wetten (Drakonische wetten). Drachenfels, 325 met. hooge bergkegel v. h. drama, tooneelspel, tooneelstuk (minder ern- Zevengebergte bij lionigswinter a. d. Rijn. stig dan het treurspel); •thich, in den trant drachma, 1) Gri. stukje zilvergeld van 100 van een drama; •tiseeren, de handeling lepta (ongeveer = 1 Franc), Gri. gewicht dratnatisch voorstellen; •turg, kenner van = 60 grein. (of schrijver over) de dramatisehe kunst; Draco. Zie Drako. -turgie. theorie v. h. drama. dragoman, tolk. Drammen, Nrw. havenstad met 20 D. I. a. d. dragon, 1) sabelkwast v. geweven zilverstof, mond v. d. Drams-elf in den Dramsfjord. 2) zeker toekruid bij salade. Dranmor, dichtersnaarn voor Ferd. Schmid dragonder, (mil.) middelsoort v. ruiters tuss. te Rio di' Janeiro, geb. '23 bij Bern. kurassiers en lichte ruiterij; (fig.) eene vrouw Draper (John Wm.), '11—'82, prof. te Nieuw die wat mans is. York, Amer. geschsch. (ook gesch. der be- dragonnaden, vervolgingen, door Lod. XIV schaving). 257 draperie — Drimmelen. 258

dra-perie, bekleedsel (omkleedsel)met breede Saksen, a. d. Elbe: 246 D. I.; D.-er Bilder- plooien; .peeren, met een breed geplooid galerie en andere ber. kunstschatten. kleed omhangen. dressseeren, africhten; •sour, africhting. drast.leum, sterk purgeermiddel; -iseb, (gnk. Dresutn. Zie Driezum. sterk afdrijvend, (fig.) overweldigend, over- Dreumel (of Drummel), d. in Geld. a. d. stelpend. Waal, 2 a 3 u. v. Druten. Drau (of Grave), riv. die in Tirol ontspringt Dreux, Fr. st. met ruim 7 D. I. aan Blaise en in Slavonic in den Donau valt, vormt de en Eure; grafplaats der fam. Orleans. grensscheiding toss. Hongarije en Croatie. Dreyschock (Alex.), '18—'69, Boh. klavier- Drawid-a, oorspr. bevolking v. Indie, ver- virtuoos en comp. drongen door de Arische Hindoe, tegw. voor- Dreyse (Joh. Nik. v.), 1787—'67, Dt. wkt., uitv. naamste bevolking v. Dekan (-ische talen). v. h. .Zundnadel"-geweer. drawin•room, (Engl.) 1) gezelschapskamer, drie, (Ok.) een telwoord; -dekker, oorlogsschip ontvangkamer, zaal; 2) ontvangst v. een ge- met 3 rijen kanonnen boven elkander, (fig.) zelschap ten hove. vrouw die wet mans is; -eenheid (-vuldigheid). Drebbel (Corn. Jacobsz.), Nederl. .wis- en na- Zie trinitelt; -keizersbond. gesloten Sept. '72 tuurkundige te Alkmaar, uitv. v. d. thermo- toss. de keizers v. Duitschland, Oostenrijk en meter en v. eene scharlaken-verf, en verbe- Rusland: -keizersslag, Zie Austerlitz. -klank, teraar v. d. microscoop. (muz.) uit 3 tonen bestaand accoord, (tlk.) Drecht, rive in Z.-Ho11., vormt (met Aar en door 3 vocalen gevormde klank (b.v. „oei"); kromme Mijdrecht) den Amstel. -koningen, „de Wijzen uit 't Oosten" (Mat- Drechterland, oudt. landsch. in N.-Iloll. thefts 21, hun gedenkdag 6 Jan.; den avond (met de steden Enkhuizen en Hoorn); was te voren het feest met den koningskoek,waarin bewoond door Drechter Friezen. eene boon is gebakken degene, die in zijn Dreischor, d. in Z.-Holl., 2 u. v. Brouwers- stuk de boon vindt, is koninc, v. h. feestge- haven. zelschap; -master, schip met3° masten, (fig.) Drempt, twee d. in Geld. 1) 2 u. v. Doesburg, driekante steekhoed; -spleet, (bwk.) triglyph; Zie Drumpt. -tend, vork met 3 tanden, attribuut v. Nep- 1Drente. minst bevolkte prov. v. h. konkr. der tunus. (stede (seminarie ,Rijzenburg"). Ned., 2663 vierk. km., meest veengrond; 120 Driebergen, d. in Utr., 2 u. v. iVijk-bij-Duur- D. I.; hpl. Assen; in D. de kol. v. weldadig- Driewege, d. in Zeel. (ell. Z. Beveland). heid „Frederiks-oord" en 't bedelaarsgesticht Driezutn (of Drestim), d. in Fri., 1 u. v. Dok- ,Veenhuizen". kum. Dresden, „het Dt. Florence", hst. v. h. konkr. Drimmelen, d. in N. Br., 2 u. v. Oosterhout 9 259 droes — Dublin. 260 droes (kwade), hesmettelgke paardenziekte. Droysen (Joh. Gust.), '08—'84, vn. Dt, ge- Droezen, Syrisch voile. Zie Drusen. schsch., prof. to Berlijn, vertaalde Gri. too- Drogeham, d. in Fri., 2 u. v. Berguni. neelstukken v. Aristophanes, -Fischylus, enz. drog-erijen, onbereide geneesmiddelen en druiden, Keltische offerpriesters. verfstoffen; .1st, verkooper daarvan. Drummel. Zie Dreumel. Drogheda, zeestad met 15 D. I. in Ierland, Drummond, aanzienlijk Sch. geslacht. 1) Wil- a. d. Boyne; Willem III versloeg hier Jaco- liam D. v. Hawthornden, 1585-1649, Engl. bus II (1690). dichter. 2) Henry D., 1786—'60, bankier, hoofd Drtime, 1) zij-riv.v.d.Rhdne in ZO. Fra., outlast der Irvingianen in Engld. (Tiel. zich beneden Valence. 2) hpl. v. h. Fr. dep. D. Drumpt (of Drempt), d. in Geld., ca. 1 u. v. dromedarls, kameel met slechts edn bult. Drunen, d. in N.Br., 1 u. v. Waalwijk. Drongelen, d. in N.Br., 2 u. v. Heusden. Drurylane, vn. Londensche schouwburg. Dronrtjp, d. in Fri., 1 u. v. Berlicum. Drusen (Droezen), een Syrisch yolk, v. d. Z. Drontheim (Nrw. Trond-hjem), vest. en ha- Libanon en Antilibanon; ze spreken Arab. en venstad in Nrw., a. d. D.-fjord; 22 D. I. zijn vijanden v. d. Maronieten. drossaard. Zie Drost 1. Drusus (Nero Claud.), 38-9 v. Chr.; jongere Drost, 1) oudt. in de Ned. een rechterlijk amb- br. v. d. Rom. keizer Tiberius, streed in Ger- tenaar, boven een baljuw. 2) Aarnout D., manie, verbond Rijn en IJsel tuss. Wester- '14—'34, Nederl. ltk. en dichter. voort en Doesburg (Drususgracht), on stierf Droste, 1) Coenraad, baron D., 1642-1733, ten gevolge v. een val van zijn paard. Nederl. dichter (officier en rgl.). 2) Annette Druten, d. in Geld. 3 u. v. Nijmegen. Elizabeth von D.-Hillshoff. 1797—'48, Dt. dich- dryade, (Gri. fab.) boomnimf. teres, inz. balladen. 3) Klemens Aug., vrij- Dryden (John), 1631-1700, Engl. dichter. hee- von D.-Vischering, 1773—'45, '35 abiss. dualis. (Gri. Elk.) tweevoud (zooals singularis, v. Keulen, betrokken in den kkl. strijd to enkelvoud, on pluralis, meervoud); -mus, de Keulen, '37 deswege gevankelipe naar Minden leer van 2 hoogste wezens (zie Ormuzd en gebracht. '40 weder vrijgelaten. (der. Ahriman); -t, aanhanger v. h. dualismus; Drouais (Jean Germ.), 1763-88, Fr. hist.-schil- -tisch, volgens de leer v. h. dualismus. Drouet, 1) Jean Bapt. D., 1763—'24, Fr. post- Dubarry (Marie Jeanne, gravin), gob. Van- meester te St.-Menehould, herkende Lod. bernier, 1746-93, maitresse v. Lod. XV, ge- XVI. toen doze uit Fra. dacht to vluchten, guillotineerd. en leverde den ongelukkigen kon. a. d. rev.- Dublin, hst. v. Ierland a. Iersche Zee (mond mannen over. 2) L. F. Phil. D., voortreffelijk v. d. Liffey in de D.-baai), 340 D. 1.; zetel v. Nederl. fluitist bij Nap. I. d. onderkoning: 1171 veroverd door Engld. - 261 Duboc — Duizend-en-een-Nacht. 262

Duboc (Charles). geb. '22, Dt. dichter en no- duinen, heuvels van los nand langs het strand, vellist (pseud. Rob. Waldmiiller). (D.I. als zeewering dienende en met duinhelm be- Dubuque, st. in Iowa, a. d. Mississippi; 23 plant om het verstuiven te beletten. Duchalllu (Paul Belloni), geb. '35, ber. Fr. Dulnkerken, versterkte haven- en fabr.-st. reiziger, inz. in Afrika. in 't Fr. dep. Nord a. d. Belg. grens en aan Duchesne (Andrd), 1584-1640. Fr. geschsch. 't Kanaal; 37 D. I.; zeebaden. a. h. hof v. Lod. XIII. Duisburg, koopen fabr.-st. in 't Pruis. reg.- Ducts (Jean Francois], 1733—'16, Fr. tooneel- distr. Dusseldvf, a. h. Rijn-Ruhrkanaal; 48 dichter (ook drama's v. Shakespeare). dull, oudt. acht dl. v. een Holl. stuiver. [D. I. Ducos (Roger, grf.), 1754—'16, Fr. stm., was Dultsch-land, (het '06 opgehevene, '71 her- 1799 een der drie consuls. stelde D.se rijk), bondsstaat in Midden-Eu- Ducq (Jean le), 1636-71, Nederl. schilder. ropa, met den kon. v. Pruisen alskeizer aan Ducrot (Etienne), '17—'82, Fr. genl., in '70 het hoofd. thans 541 D. vierk km. met ca. gevangen bij Sedan, schond zijn woord v. 47 mn. bew. Van 843 tot 962 was D. een eer aan de Duitschers, door deel te nemen konkr., 962—'06 het Heilige Roomsche rijk aan de verdediging v. Pmts. (vgl. Rootnsch koning en keizer), '06—'14 Dudevant (A., markiezin). Zie Sand (George). Rijnbond onder Nap. I, '14—'66, Duitsche Bond, Dudley, 1) st. in 't Engl. grfs. Worcester,a.h.D.- '66—'71 Noord-Duitsche Bond; -e orde, eene kanaal; 46 D. I. 2)Rob. D. Zie grf. v. Leicester. geestelijke ridderorde, gest. 1190 to Acca, on- duel, tweegevecht; -leereu, vechten met de- derwierp 1229-82 Pruisen, en werd '09 door gen, sabel of pistool, na daartoe uitgedaagd Nap. I opgeheven (nog tegw. is Grootmeester te hebben of to zijn. der D.-e orde een titel v. d. Or. aartshertogen). duenna, bejaarde dame onder wier hoede eene Dulveland, 't middelste der N. rij eil. v. d. jongere in gezelschappen verschijnt. Nederl. prov. Zeel. (in de Alpen. Duero, riv. in Sp. en (Douro geheeten) in Duivelsbrug, eene steenen brug over de Reuss Port., ontspringt op den Pico de Urlion, en duivelsdrek, Lat. asa foetida. valt bij Oporto i. d. Att. 0. (men. Dulven, d. in Geld., ca. 1 u. v. Zevenaar. duet (of duo), toonstuk voor (of door) 2 stem- Duivendrecht, d. in N. Boll., gem. Ouder- Dufferin (Fred., Earl v.), geb. '26, Bri. stm., kerk a. d. Amstel. sedert '84 onderkoning v. Bri. DuivendUke, d. in Zeel., bij I3rouwershaven. Duifje. Zie Duyveke. Dulzel (of Duysel), d. in N. Br., 3 u. v. Eind- Duillus (Cajus), Rom. consul, versloeg de Car- hoven. thagers ter zee bij de N. kust v. Sicilie (240 Dulzend-en-een-Nacht, ber. verzam. Arab. v. Chr. vertellingen. Zie Scheharasade. 263 Dujardin. Duppel. 264

DuJardin (Karel), 1640-78, Nederl. schilder a. d. Duna; 52 D. I.; veel handel en scheep- (landschappen en dieren). vaart. (14 D. I. dukaat, naam van zeker stuk goudgeld. Oudt. Dundalk, Iersche havenstad, prov. Leinster had men in ons land den gouden d. (f5.50) Dundas (James Whitley Deans), 1785—'62 en den zilveren d. ( f 2.50). Engl. adm., streed als kapitein tegen Nap. dukaton (of: zilveren rijder), oudt. in ons I, en bombardeerde '54 Odessa. land een stuk geld ter waarde v. f 3.15. Dundee, fabr.- en havenstad in 't Sch. grfs. dukdalf, stevige paal aan dgn walkant in ha- Forfax, a. d. Tay ; 142 D. I. ; werd 1651 ge- vens, om er schepen aan vast te meeren. plunderd door Monk. Dulcigno, Albaneesche haven- en kpst. nab)) Dungen (den), d. in N.Br., 1 u. v. den Bosch. den mond v. d. Bojana in de Adr. Zee; '80 Dungeness, kaap in Engld., 0. ingang v. h. door Turkije afgestaan aan Montenegro. Kanaal, wordt ook ,de Singels" genoemd. Dulcinea, de minnares v. Don Quisjot; (fig.) Dunin (Martin von), 1774—'42, abiss. v. Gnesen liefje, liefste. en Posen, bestreed 't gemengde huwelijk. Duller (Eduard), '09—'53, Dt. dichter en Dunois (Jean, grf. v.1, 1402-68, bastaard v. geschsch. Orleans, streed met Jeanne d'Arc tegen de Dumas, 1) Alex. D. (de vader), '03—'70, ber. Engelschen. en zeer vruchtbaar Fr. rom.-sehr. en tooneel- Duns Scotus (Joh.), 1274-1308, ber. Sch. dichter. 2) Zijn zoon Alex. D. (de won), scholasticus. geb. '24 te Parijs, ingsgelijks vruchtbaar Fr. Dunstan (de heil.), 925-988, abiss. v. Canter- rom.-schr. en tooneeldichter („Demimonde"), bury, stichtte in Engld. 48 kl. sedert "75 lid der Academie. 3! Jean Bap- duo. Zie duet; -deeirnaal, twaalfdeelig; .de- tiste D., 1800-84, Fr. schk. clmo, klein formaat; .denum,(ontl.)twaalf- Dumbarton (vroeger Lennox), grfs. in Z. vingerdarm. Schl. (hpl. D. met 13 D. I.) Dupantoup ,F6lix Ant. Philibert), '02—'78, Dumfries, grfs. in Z. Schl. (hpl. D.met 18 D. I.). sedert '49 bias. v. Orleans; aanvoerder der Dumouriez (Charles Francois), Fr. genl., clericale partij in Fra., loch '69 en '70 tegen- 1793 gevlucht naar de Oostenrijkers; uit Fra. stander v.h. leerstuk der onfeilbaarheid.1 verbannen; ± '23 bij Londen. Dupaty (Emman. Felicite), 1775—'51, Fr. blij- Duna, riv. in W. Rusland (de westelijke Dwina), spelen hekeldichter. ontspringt nit 't meer Dwinetz (niet ver v. dupl - icaat, tweede exemplaar ; in --o, in d. bronnen der Wolga), en valt in de Golf dubbel, in twee exemplaren. v. Riga, bij Riga's haven Dunamunde. Duppel, d. op 't sch.-eil, Sundewitt (Pruis. Dunaburg, vest. in 't Russ. gouvt. Wilebsk, reg.-distr. Sleeswijk); de D.-er schansen 265 Duprez — Duval. 266

werden '49 bestormd door de Saksen en Durgerdans, d. in N.Holl., 3 u. van Edam. Beieren, '64 door de Pruisen. (comp. Durham a. d. Wear, 15 D. I. en unvt., hpl. Duprez (Gilb. Louis), geb. '06, Fr. tenor en v. h. aan steenkolen rijke grfs. D. in N.Engld . Dupuytren (Guill., baron), 1777—'35, ber. Durkhelm a. d. Haardt, st. en bpi. met 6 Fr. heelkundige. D. I. in de Beier. Palts, druivenkuur, zilte Duquesne (Abr.), 1610-88, Fr. schout-bij- baden, ijzerhoudend. nacht, screed tegen Mich. Adrsz. de Ruyter Durlach, fabr.-st. i. d. Bad. kreis Karlsruhe, in de Midd. Z. 75 D. I., tot 1715 res. v. d. markgrf. v. Ba- dur, (muz.) „harde" toonschaal, v. d. zachte den-D. (mol) hierin verschillende, dat tuss. de 2e Durutte (Joh. Fran y., grf.), 1767—'27. Fr. en 3e lijn v. d. toonschaal niet eene halve, gent. onder Nap. I, '12 kommandant v. Berlijn. maar eene heele noot ligt. Dusart (Corn.), 1665-1704, Nederl. schilder, Duran, 1) Agostino D., 1789—'62, Sp. Ali. 11g. v. Ostade. (rom.-schr. dichter en criticus, 2) Carolus D., geb. '37, Dusch (Joh. Jak.), 1725-87, Dt. dichter en Fr. schilder. Dussek (Joh. Ludw.), 1761—'12, ber. Boh. kla- Durance, zij-riv. v. d. Rhone in Fra. vier-virtuoos en comp. Durand (Alice). Zie GrewIlle. Dusseldorf, st. met 115 D. I. i. d. Pruis. Durand' (Jacopo), 1737—'17, Ital. dichter. Rijnprov., aan den mond v. d. Dussel in Durante (Francesco), 1684-1755, Ital. comp. den Rijn, aanzienlijke nijverheid en handed, (kerkmuz.). schilder-academie, beeldengalerij, sterren- Durazzo (Tu. Dratsj), sedert 1502 Tu. verst. wacht (Bilk). st. a. (1. Adr. Zee; 10 D. I,; tegw. in verval. Dussen, 1) twee d. in N.Br.: a] D.-Muilkerk, oudt. 't Epidamnus der Grieken, bij de Ro- 2 u. v. Heusden, en b] een half u. meer Z., meinen Dyrrhae,hium, het veer (de over- D.-Munsterkerk. 2) Gerard v. d. D.,1636-1711, vaartplaats) naar Brundusium. eerst burgemeester v. Schiedam, later schout- Durban, hpl. v. d. Engl. kol. Victoria of bij-nacht, en 1709 vice-adm. 3) Jacob v. d. D., Port Natal in Z. Afr.; ruim 6 D. 1. omstr. 1765—'20, Nederl. ltk. en dichter. Duren, st. met 17 D. I. a. d. Roer in 't Pmts. duumvirl„tweemannen", bij de oude Ro- reg.-dist, Aken. meinen zekere overheidspersonen. Durer (Albrecht), 1471-1528, vn. meester der Duurswolde (of Dieverswolde), d. in Fri., beeldende kunst in Dtl. in 't overgangs-tijd- 1 u. v. Beetsterzwaag. perk van de Midd.-eeuw. op den nieuwen Duval, 1) Robert D., 1644-1732,Nederl. schil- tijd, ber. schilder, teekenaar, koperen bout- der. 2) Amaury Pineux D., 1760—'38, Fr. graveur, bonwmee$ter en schrper over kunst. oudheidkundige. Zijn br. 3) Alex. Vine. Pi- 267 Duyn — Dzjidda. 268

neux D., 1767—'42, Fr. tooneeldichter. 41 D., dUkgraaf, voorzitter v. d. dijkstoel, d. i. het ondernemer van eene menigte niet dure re- dijkbestuur. stauraties (maison Duval) in Parijs. Dyle, Beig. riv., draagt, na zich met de Nethe Duyn v. Maasdam (Adam Franc. Jules Ar- vereenigd te hebben, den naam v. Rupel. mand, grf. v. d.), 1771—'48, een der bewer- dynam•Ica, leer der beweging; - let, uit kiezel- kers van Ned.'s onafhankelijkheid in '13, aarde en nitro-glycerine samengestelde licht- vormde met v. Hogendorp en v. Limburg ontploffende stof; machine, door Siemens Stirum het voorloopig bestuur. uitgevonden werktuig om sterkere elect. Duyse (Prudens v.), '04—'59, Vim. dichter. stroomen teweeg to brengen, aangewend ter Duysel. Zie Duizel. voortbrenging v. elect. Licht; - ometer, Duyveke, dtr. v. eene fruitvrouw te Amst., k racht rn eter. begin 16e eeuw, bijzit v. ]con. Christiaan II dynast, regeerend vorst; - 1e, regeerend vor- v. Dam., werd 1516 vergiftigd. stelijk geslacht, regeerend stamhuis. dwaallichtjes, blauwachtige vlammetjes bo- Dyrrhachlum, Zie Durazzo. ven moerasgronden of plaatsen, waar orga- dys - aemie, slechte stoat v. h. bloed; - enterie, nische stollen liggen to rotten; het yolks- buikloop; - krasie, slechte vermenging v. d. bijgeloof hield die lichtjes voor boosaardige vochten in 't lichaam; - pepsie, slechte spijs- dwaal•sterren. Zie planeten. (geesten. vertering; - urie, (gnk.) koude pis. (in O.Afr. Dwina, twee Russ. riv. : 1) de Westelijke D., Dzjagga, een uit 15 rijkjes bestaand bergland Zie Duna. 2) de Noordelijke I). ontstaat nit Dzjalpoer, hst. met 12 D. I. v. h. aan Engld. de sarnenvloeiing (bij Weliki-Oestjoeg) v. d. schatplichtige vorstendom D. in Indic. Soechona en d. Joeg, en valt bij Archangel Dzjanii, 1414-92, laatste v. h. zevengesternte in de Witte Zee; met de Wolga is de N. der Perz. dichters. D. verbonden door een kanaal. Dzjamna, Zie Dzjoemna. (Hindostan. Dwingeloo, d. in Drente, 3 u. v. Ho ,geveen. Dzjaten (of Dzjets), Arische volksstam in DUck (Anthonie v.), 1599-1641, ber. Nederl. Dzjebal. Zie Bytius. portret- en hist.-schilder, 11g. v. Rubens, Dzjedda. Zie Dzjidda. was sedert 1032 hofschilder v. icon. Karel IV Dzjelal- eddin-lioemi, 1207 - 73, vierde v. h. v. Engld. zevengesternte der Peru. dichters. Dyer (John), 1700-58, Engl. dichter. Dzjengis - khan, d. i. Groot-khan, bijnaam D(jk, 1) Jac. v. D.. 1745—'28, Nederl. dichter. sedert 1206 v. d. Mongoolsche veroveraar 2) Jac. v. D., 1788—'57, Nederl. oudheidkun- Temoedzjin (1154-1227), die een dl. van China dige. 3) Philips v. D., 1680-1752, Nederl. veroverde, zoomede Turkistan, enz. portretschilder. iJzJIdda (Dzjedda), '1'u.-Arab. havenstb,d met 269 Dzjilolo — Eckart. 270

20 D. I. a. d. Roode Zee, verzamelplaats v. Eboll (Anna de Mendota, prinses v.), gmln. d. pelgrims near 't 75 km. van daar liggende v. Ruy Gomez da Sylva, was de bijzit v. Mekka; '58 gebombardetrd door de Britten. kon. Filips II v. Spanje. Dz^ ilolo, Zie Gliolo. Ebro (de Iberus der ouden), riv. in N.Spanje, Dajoemna, eene der voornaamste zij-rivieren ontspringt op de Sierra de Reynosa, en valt v. d. Ganges, waarin zij zich bij Allahahad bij Tortosa in de Midd.Z. ontlast. Eburonen, Germ. volksstam, kwamen zich55 Dzoengarkte, landsch. In Azie, tuss. Altai v. Chr. nederzetten tuss. Maas en Rijn. en Thiansjan (is deels Russ., deels Chin.). ecarte, kaartspel voor 2 personen (met 32 kaarten). Eccard (Joh.), 1533-1611, Dt. liederen-comp. E. ecce homo, d. i. „Zie den mensch", beeld v. d. lijdenden Christus (Joh. 19 : 5). E, als Rom. getalmerk 250. ecelesl-a, kerk; -aster, prediker (ook den der Earl, in den Engl. adel „Graaf -. boeken v. h. O. T.). Eastbourne st. zee-bpl. in 't Engl. grfs. echappement, schakelrad in horloges. Sussex ; 22 'D. 1. echauffeeren, warmmaken. Eastlake (Charles), 1793—'65, Engl. schilder. Echeverria (Esteban), geb. '09 in Sp. Am., ± Eaton. Zie Eton. '51 in ballingschap; dichter. Eau, (Fr.) water ; - de Cologne, Keulsch Echidna, (Gri. fah.) de moeder v. Cerberus. reukwater; - des Carmes, Karmelieter- echo, klankweerkaatsing; Echo, in de fab. de spiritus ; - de Javelle, vlekkenwater. naam eener nimf. Eberhard, graven v. Wurtemberg, inz. E. V. Echt (of Egt), d. in Lbg., 2 u. v. Roermond. bijgn. „met den beard" (als htg. sedert 1495 E. Echteld (of Elst), d. in Geld., 1 u. v. Tiel. 1)0468-96, stiehtte 1477 de suet. Tubingen. Echten (of Echtelen), d. in Fri., 2 u. v. Ebers (Georg Moritz), geb. '37, Dt. Egypto- hemmer. loog, schrijver v. (meest over Egypte hande- Echternach, st. in 't gr.-htgd. Luxemburg ; lende) hist. romans, sedert '70 prof. to Leipzig. .,spring-processie" op Pinkster-Dinsdag. Eberswalde, st. in 't Pruis. reg.-distr. Pots- bijgn. „de braadpan v. Spanje," Sp. st. dam, 12 D. 1., academie voor houtvesterij ; a. d. Xenil; groote hitte; 28 D. I. hoefnagelfabr. met ca. duizend werklieden. Eck (Joh.), eigenlijk Joh. Mayer uit Eck in Ebionieten, chrl. sekte in de 2e eeuw, hield Zwahen, 1486-1543, bestrijder v. Luther. vast a. d. Joodsche gebruiken, en ontzegde Eckart, 1) De trouwe E. in de Dt. helden-en den Heidenen recht op 't Evangelie, volkslegen,den. 2) 'Wester Dt. geestdrij- 271 Eckermann — Edinburg.

vers(Dominicanen)omstr.1260-1328 in Keulen. mn. bew. (waaronder 200 D. wilde In- Eckermann (Joh. Petr.), 1792—'54, secretaris dianen), verscheurd door binnenlandsche v. GUthe (,,Gesprache mit GOthe"). oorlogen en oorlogen vooral met Peru; 2 Eckernforde, Pruis. st.. met 5 D. I. in Slees- provincien ; hst. Quito. (E.-sche kaas. wijk, a. d. Bocht v. E. der Oostzee ; goede Edam, st. in N.Holl., a. d. Zuiderzee, 6 D. I.; haven ; vele gevechten. (hist. schilder. Edda, twee werken v. Oud-Noorsche schrij- Eckersberg (Christoph Win.), 1783—'53, Deen. vers, zijnde verzam. v. goden- en . heldea- Eckert (Karl), geb. '20, Dt.. comp. (opera's sagen en wijze spreuken: de oude of poe Lisette en oratorien). E., verzameld door den pri. Saemund (-)- 1133, Eckhoff (Konr.), 1720-78, ber. Dt. acteur. Saemundor-E.), en de j on oe of prozaische E. Eckniiihl, Beier. d., waar Nap. 1. de Or. ver- v. Snorri-Sturluson (-I- 1241,6 Snorra-E.), ook . sloeg (22 Apr. '09) en Davoust tot prins v. rerrelen der dk. E. verhief. Edd y stone, rif of blip in 't Engl. Katmai a.d. Eckstein (Ernst), geb. Dt. rom.-schr. en bust v. Cornwallis, nabij Plymouth; vuurbaak dichter (komische liederen). (manschap. (sedert 1759). eclaireurs, (mil.) op verkenning uitgezondene Ede (of Eede), d. in Geld., 2 u. v.Wageningen. eciect.icismus, streven oin aan versch. edelweiss, zeker Alpenplantje. wijsgeerige stelsels een en ander te ont- Eden, (bijb.) Paradijs ; (fig.) lusthof. leenen, en van dat alles den geheel te ma- Edens, d. in Fri., gem. Hennaarderadeel. ken ; -lens, wie zich daarmede bezighoudt; Edessa, nit de oudheid ber. st . in N. Mesopota- -Inch, in then geest (in ruimer zin, b. v. mia, a. d. Euphraat, in de kruistoChten her- -ische schilderschool). haaldelijk veren heroverd, sedert 1637 Tu. eclip-s, verduistering, (fig.) verdwijning ; (Orfoe of Oerfa) in 't wilajet Aleppo; 30 D. I. -seeren, verduisteren, (fig.) verdwijnen; -flea, Edgeworth (Maria), 1767—'49, Engl. iom.- (str.) zonneweg, hemelcirkel, waarin of in schrij fster. welks nabijheid de maan zich bevindt bij edict, o verheids-besluit. Eel' wig E., 1) oVereen- ecloge, (,(11,) herderdicht. [elke zon-eclips. komst 1577 met Don Juan d'Austria. 2) af- econeotnie, landhuishoudkunde, (fig.) zuinig- schaffing 1667 v. h. Stadhouderschap in Hol- held ; .onalseeren, bezuinigen, uitzuinigen; land. E. v. Nantes, 1598 uitgevaardigd door -oom, landhuishoudkundige, (fig.) huishoud- Hendrik IV v. Fr., aan de Hugenoten vrij- beheerder. heid v. godsdienst verieenende opgeheven Ecuador, Z.Amer. rep. a. d. Stifle Zuidzee, 1685 door Lod. XIV. Zie liefugles. onder de Linie (onder d. Equator), tuss. Peru Edinburgh, hst. v. Schl. en v. h. grfs. E.-shire en Columbia, 651 p. merle. lira„ anderhalf (Mid-Lothian), a. 01. Firth of Fort% (havenstad 273 Edison — Eerens. 274

Leith) ; ruim 250 D.I. en (sedert 1582) unvt. Nederl. schilder, 11g. v. Rembrandt. 2) Jac. Edison (Thom. Alva), geb. '47 to Milaan, se- Jos. E., geb. 1793, Vim. schilder. dert '81 in East-Newark, bey. als uitv., b. v. Eecloo, Belg. st. met ca. 12 D. I., ligt tuss. v. d. phonograaf, v. d. E.-'s elect.-gloeilam- Gent en Brugge. ' pen, enz. Eedc, 1) d. in Zeel., ca. 1 u.v.Sluis.2)Zie Ede. Edom, (130.) een gedeelte v. Ste3nachtig Eekhof (Wopke), geb. '09, Nederl. gesch.- en Arable ; de bewoners Edomieten. oudheidkundige, beschreef de levens v. ber. Eduard (Engl. Edward), 1) E. de Belijder, Eekst. Zie Eext. [Friezen. laatste Angelsaks. kon. v. Engld. (1042-66). Eeksta (de) of de Eekste, d. in Gron., 1 u. 2) E. I, icon. v. Engld. (1272-1307). Zijn zoon Eelahuizen. Zie Elahuizen. [v. Zuidbroek. en opvolger 3) E. II (1307-27), die op aanspo- Eelde, d. in Drente, 3 a 4 u. N. v. Assen. ring van zijne eigene g ►nln. Isabella vermoord Eelkema (Eelke Jelles), 1788—'39, Nederl. wend. Zijn noon en opvolger 4) E. 111(1327-77) bloe ►nenschilder. bemachtigde i. d. oorlog tegen Fra. (in wel- Eem, riv. in de prov. Utr., valt in de Zuiderzee. ken oorlog ook zijn oudste noon. E de zwarte Eemnes, twee d. in de prov. Utr., 2 a 3 u.v. prins zich onderscheidde 1346 bij Crecy, 1356 Amersfoort, vormen to zamen de gem. E. bij Maupertuis) W. Fra., dat,hij echter weder Eernpel. Zie Empet. verloor ; hij stichtte 1350 de orde v. d. Kou- Eems Ems), riv. in N.Dtl., ontspringt N. seband. 5) E. IV, kon. v. Engld. 1461-83,uit v. Paderborn, on outlast zich in den Dollart. 't finis York (of v. d. Witte Roos). Deze word Eendracht, stroom tuss. N.Br. en Tholen. als kon. opgevolgd door zijn hr. Richard III eenhoorn, lyeen in den bijbel en bij Aristo- (1483-85), die E. V en Richard (de twee teles verineld fabelachtig dier (paard met een minderjarige zonen v. E. IV) 1483 in den hoorn inidden op 't voorhoofd); zee-E. Zie Tower liet vermoorden. 6) E. VI, 1537-53, narwal. 2) een der schilddragers v. h. wa- onmondige kon. v. Engld. 1547-53, de laat- pen v. Engld. 3) een sterrenbeeld. ste mannelijke Tudor. 7) Karel E. ,de Pre- Eenigenburg, d. in N.I1o11., 3 u. v. Alkmaar. tendent", 1720-88, deed herhaaldelijk ver- Eenrum, d. in Gron., 2 u. v. Onderdendam. geefsche, pogingen, orn zijne rechten als klzn. Eenum, d. in Gron. 1 u. v. Appingadam. v. 4. uit Engld. verdreven kon. Jacobus II to Eep. Zie Epe. (gest. '02 door Nap. I. doen gelden. 8) E., kon. v. Port. (1433-38). Eer (Legioen v.), de eenige Fr. ridderorde, Edwards (Richard), 1520-66, Engl. tooneel- Eerbeek, d. in Geld., gem. Brumrnen. schrijver. (en vaarwaters in Fri. Eerde, d. in N.Br., deels tot Veghel, deels Ee, 1) d. in Fri., 2 u. v. Dokkum. 2) versch. riv. tot St.-Oedenrode behoorende. Eeckhout, 1) brerbrand v. d. 1621-74, Eerens (Dominique Jacques de), 1781—'49, trail 275 Eernewoud e — Egypte. 276

1789 als soldaatje in krijgsdienst en was '36— Egeria, (Rom. legende) eene nimf, was de '40 gouverneur-genl. v. Nederl. O.I. raadgeefster v. kon. Numa Pompilius. Eernewoude (of Eernewolde), d. in Fri., 2.u. Egestorff (Georg), '02—'68, ber. Dt. indus- v. Bergum. (hoven. trieel, richtte vele fabr. op. Eersel (of Eerzel), d. in N.Br., 2 u. v. Eind- Eginhard (of Einhard), 770-840 n. Chr., ge- Eernsum. Zie Irnsum. heimsehrijver en biograaf (en volgens de le- eest, droog-oven. gende schoonzoon) v. Karel d. Gr. Eestrum (of Iestrum), d. in Fri.,1 u. v. Bergum. Egmond, I) E. -binnen, d. in N.Holl., 2 u. v. Eethen (of Eeten), d.iin N.Br., l u. v. Heusden. Alkmaar. 2) E. -buiten, d. in N.Holl., een half Eext (of Eekst), d. in Drente, 3 u. v. Assen. u. v. Alkmaar. 3) E. op den Hoef, d. in N.Holl., effect, 1) uitwerking; uitwerksel. 2) geldswaar- ruim 1 u. v. Alkmaar. 4) Gerrit v. E., 1398 dig papier, inz. staatsschuldbrief; -lel, we, een der eerste Holl. adm. 5) Jan v.E.,f 1516, kelijk ; -ueeren, bewerkstelligen, ten uitvoer sthr. v. Holl. onder Maximiliaan, versloeg 't brengen. Kaas-en-Broodvolk, werd tot grf. verheven. Ellen (Justus v.), 1684-1735, geestig Nederl. 6) Lamoraal, grf. v. E., 1522-68, vhr. v. Ka- proza-schrkj ver(sedert 1731 „Holl. Spectator"). rel V en Filips II v. Spanje, sthr. v. d.prov. Egalite, 1) (Fr.) gelijkheid (E., Libert6, Fra- Vlaanderen en Artois, nam deel a. d. oppo- ternite. = Gelijkheid, Vrijheid, Broederschap, sitie, en word (met grf. Hoorn van hoog de schoonklin,kendeleus der le Fra.republiek). verraad beschuldigd, to gelijk met dezen) op 2) Philippe E. of citoyen E., spotnaam, ge- last v. Alva onthoofd to Brussel (beider stand- geven a. d. voorstemmer voor het doodvon- beeld thaws op de Or. markt aldaar). Zijn nis over Lod. XVI, doch 1793 zelf geguilloti- noon 7) Philips, grf. v. E., ging 1579 tot de neerden htg. Louis Philippe Joseph v. Or- Sp. zijde over, en sneuvelde 1590 bij Ivry. leans, vader v. d. lateren Fr. kon. Lod. Filips. 8) Abdij v. E., ber. kl., 889 door grf. Dirk I Egbert, Angelsaks. kon. v. Wessex, ± 836, gest., begraafplaats der graven v. Holl.,werd werd 827 kon. der meeste Angelsaks. rijken 1576 verbrand. in Engld. egois-mus, zelfzucht ; -t, zelfzuchtig mensch; Egede (Hans), 1686-1758, en zijn coon (Paul -tisch. zelfzuchtig. E.), 1708-89, twee predikers v. h. Christen- Egressy, twee br., Hong. acteurs ; 1) Gabriel dom in Groenland. E., '10—'66, tevens vertaler v. Shakespeare. Eger, 1) fabr.-st. in NW. Bohemen a. d. riv. 2) Benjamin E., '14-- '50, tevens comp. E. (eene zij-riv. v. d. Elbe); 17 1). I.; brats- Egripo. Zie Eubea. punt v. spoorwegen ; 1634 werd Wallenstein Egt. Zie Echt. verosoord. 2) Hong. st. Zie Egypte, het overoude 1)esehavings14nd in N, 277 Ehlert Elahuizen. 278

Afr. (bijb. Mizralm, Arab. Masr), tegw. on- wetten der oude Saksen.Zie Sachsenspiegel. der-konkr. onder Tu. suzereiniteit, feitelijk Eimsburg, eene uit fabr. en villa's bestaande onder Engl. heerschappij; hst. Cairo; Pyra- pl. in 't Hamburgsche gebied; 16 D. I. miden; Landengte v. Suez. Eindhoven, st. in N.Br.; 4 D. I. Ehlert (Louis), '25—'84. Dt. comp. en schrij- Einhard. Zie Eginhard. ver over muz. Elnighausen, d. in Lbg., 1 u. v. Sittard. Ehrenberg (Christ. Gottfr.), Dt. natuurkun- Einsiedeln, 940 gest. Benedictijner abdij in 't dige, reisgenoot v. Humboldt, sedert '47 prof. Zwits. lc. Schwytz, jaarlijks 200 D. bedevaart- te Berlijn. gangers; daarbij het vlek E. met 8 D. I. Ehrenbreitstein, sterke Dt. vest. a. d. Rijn, Eirene (Irene), (feb.) godin v. d. vrede. Ls. (en verbonden met) Koblentz; a. d. voet Eisack, riv. in Tirol, ontspringt op den Bren- het dal E.; ca. 3 D. (met de vest. 6 D.) I. ner, en valt dichtbij Botzen i. d. Etsch. El van Columbus, (spreekwoord) iets dat Eisenach. st. in Saksen-Weimar, a. d.Nesse iedereen kan, wanneer 't hem door den mees- en HOrsel; 19 D. I. Zie Wartburg. ter voorgedaan wordt. Eisinga (Eise), 1744--'28, een wolkammer to Eibergen, d. in Geld., 2 u. v. Groenlo. Franeker, vervaardigde een planetarium. Eichendorff (Jos., vrijheer v.), 1788—'57,voor- Eisleben, st. in Pruis. Saksen; 23 D.I.; geb.- treffelijk leerdichter, novellist, vertaler v. pl. en sterfpl. v. Luther. Zie Agricola 3. Calderon, enz. Eitelberger v. Edelberg (Rud.), '17—'85, Dt. Elder, 1) grensriv. lass. Sleeswijk en IIolstein, kunstkenner, prof. te Weenen, waar hij '61 ontlast zich in de Noordzee, en staat door't 't Museum voor kunst en nijverheid stichtte. E.-kanaal in verbinding met de Oostzee. ejaleet (Tu. wilajet), stadhouderschap. 2) E. (E.-gans, E.-eend), zwemvogel op Ekbatana, naam v. eenige steden in KIe. Usland en Groenland, levert 't E.-dons. Azie, inz. de oude hst. v. Medic (tegw. Ha- Eler-land, N.dl. v. h. eil. Tessel of Texel ; madan met 30 D. I.). (bwk.) gebeeldhouwde lijst xis een Ekkehard, monniken v. St. Gallen, inz. de schakel v. eieren, versiering aan gebouwen, oom v. Notker, en leerm. v. dezen en v. inz. a. h. Ionische kapiteel; -stok (Lat. ova- htgn. Iledwig v. Zwaben, t 973, bewerkte rium), orgaan v. h. vrouwelijk lichaarn, de volkslegende v. Walther v. Aquitanie in waarin zich de eieren vormen. Lat. hexameters. Zie Schetfels' roman E. Eifel, bergstreek in de Rijnprov., tuss. Moe- Ekkelrade, de in Lbg., 1 a 2 u. v. Maas- zel, Rijn en de Belg. grens. (in de Mulde. elaboreeren, uitwerken, bewerken. [tricht. Eilenburg, Prams. st. met 11 D. I. op een eil. Elahuizen (of Eelahuizen), d, in Fri., 3 4. y. Eike v. Repgow, otnstr, 1230, verzaraelde de Hindeloopen, 279 Man — Eleonora. 280 elan, eerste opwelling. welke God en de wereld slechts din zijn. eland (elanddier), snort v. Noorsch hert. electoraal, „keurvorstelkjk". E.-wol, het eerst elast•lcItelt, veerkracht; ■ lek, 1) veerkrach- v. d. 1765 naar 't keurvorstendom Saksen tig, 2) rekbaar weefsel met kaoetsjoekdraden. overgebrachte merino-schapen (E.-schapen). Elatea, oudt. aanzienlijke st. in Phocis, met elec.tricItelt, eigenschap v. sommige voor- een ber. tempel v. Asklepios. werpen om door wrijving, verwarming, we- Elba (Lat. Ilva), Hal. ell. i. d. Midd. Z., tuss. derzijdsche aanraking lichtere voorwerpen Corsica en 't vasteland: bpl. Porto-Ferrajo, aan te trekkers en vervolgens of te stooten, verblijfpl. v. Nap. I (4 Mei '14-26 Fehr. '15), vonken uit te spatten, schk. verbindingen op na zijne eerste abdicatie aan hem als sou- te lossen, 't zenuwgestel te schokken, enz. verein gegeven. Positieve (of Gins-) E., Negatieve (of Hars-) Elbe, riv. in Dtl., ontspringt op 't Reuzenge- E.; -trisch, E. teweegbrengend of door E. bergte, wordt bij Melnik bevaarhaar, valt teweeggebracht (zie batterki) ; -trisch Licht, bij Kuxhaven i. d. Noordzee. het door den -trischen stroom v. een gals. Elberfeld, st. in 't Pruis. reg.-distr. Dussel- ketting tuss. 2 koolpunten teweeggebrachte dorf, a. d. Wupper; 106 D. I. Zie Barmen. licht; -triseeren, E. opwekken, mededeelen, Elbeuf (of Elboeuf), fabr.-st. in 't Fr. dep. enz. (-triseermachine client om E op te wek- Beneden-Seine, a. (1. Seine; 22 1). I. ken mechanisch); -tromagnetismus, door Elbing, st. in 't Pruis. reg.-distr. Dantzig, a. E opgewekt magnetismus; -trometer, E.-s- d. riv. E., niet ver v. h. Frische Huff; 31 D.I. meter; mtrotechnlek, aanwending v. d. E. Elboeuf, Zie Elbeuf. tot technische doeleinden; -trotheraple, ge- Elboroes (Elbroes), hoogste berg i. d. Kau- neeswijze door rniddel v. E. kasus, ruim 5600 met. (D. 1. elegan-ce, sierlijkheid; -t, sierlijk, smaakvol Elburg, st. in Geld., op de Veluwe; mini 3 (aIs z.n.: )nodegek, fat). (gend. Elche, oude st. i. d. Sp. prov. Alicante (met eleg-le, klaagzang, klaaglied; -lsch, weekla- een palmbosch v. 17 D. stammen); 20 D. I. Elektra, (Gri. fab.), dtr. v. Agamemnon, zus- Elde, zij-riv. der Elbe, in Mecklenburg- ter v. Orestes en Iphigenia, gmln. v. Pylades. Elden, d. in Geld., 1 u. v. Elst. [Schwerin. element, grondstof; bij de ouden: lucht, wa- Eldorado, (Sp.) Wonderland, Paradijs. ter, vuur en aarde; in de tegw. schk. de en- Elea, Gri. kol. in Onder-Italie, waarheen in kelvoudige (niet te ontbinden) stollen; (fig.) de 2e helft der 6e eeuw v. Chr. de Kolopho- grondbestanddeel, eerste beginsel. nier Xenophanes, daar eerst in Parmenides Eleonora, 1) E. v. Guyenne, 1203, geschei- en Zeno uit E. jongeren vond voor zijne dene gmln. v. Lod. VII v. Fra., daarna ge- philosophic (de Eleatisobe 'u chool), volgens buwd met Hendrik II v. Engld. 2) Telter, 281 elephantiasis — Elizabeth. 282

t 1405, gmin. v. Fred. I v. Port., 1383 re- Eligius. Zie Eloy. (deren. gentes, vluchtte.. 3) E. v. Or., t 1558, nicht elhnin-atie, verwijdering; -eeren, verwij- v. Karel V, eerst groin. v. Emmanuel d. Gr. Elink Sterk (Jb. Wm.), '06—'56, Nederl. stk., v. Port., 1521 v. Frans I v. Fra. (knubbels. beoefende ook schilderkunst en muz. elephantiasis, (gnk.) huidziekte met harde Eliot (George), pseud. der ber. Engl. rom.- Eleusis, oudt. st . in Attika (tegw. 't d. Lev- schrijfster Mary Anne;,Evans (19—'80) eerst sina), men vereerde er Demeter (Ceres) en made v. G. H. Lewes, later v. koopman Cross. hare dtr. Persephone (Proserpina); Eleusini- Ells, oudt. Gri. kustlandsch. i.. d. W. Pelo- sche mysterien, de geheime dienst v. Ceres. ponnesus ; hpl. E. met tempel v. Zeus; Olym- eleva•tie, 1) verheffing, 2) verhevenheid; -tor, pische spelen. eleve, kweekeling. [opheffer, optiller. Elisa, Isr. profeet omstr. 860 v. Chr. Ellen, (Germ. fab.) rondzwevende geesten in elisie. Zie elideeren. menschengedaante: Licht-E. goede, Z wart-E. elite, uitgelezenste dl., keur. kwade geesten. (dichter. elixir, versterkende droppeltjes. Eiger (Wm. den), 1679-1703, Nederl. tooneel- Elizabeth, vrouwennaam (b.v. in 't N.T. Lu- Elgin, 1) Thom. Bruce, grf.. v. E. en Kinkar- cas 1 : 5), inz. 1) de heil. E. v. Thuringen, t dine, 1766—'41, Bri. dip]., bracht de in 't Bri. 1231, heil. verklaard 1235, dtr. v. Andreas II Musetim bewaard wordende E. marbles v. Hong., grnln. (later wed.) v. Ludwig v. (zijnde Oud-Gri. beeldhouwwerken, inz. v. d. Thuringen. 2) E. Tudor, 1533-1603, kng. v. akropolis to Athene) naar Londen. 2) Zijn Engld., dtr. v. Hendrik VIII, herstelde de noon James Bruce, grf. v. E., '11—'63, was Anglicaansche Kerk, liet 1587 Maria Stuart '46—'54 Engl. gouverneur v. Canada, dwong onthoofden, steunde de Ned. tegen Spanje. China ('58—'60) tot openstelling v. vrijhavens, 3) E., sedert 1741 keizerin v. Rusland,1709-62, en werd '62 onderkon. v. Indie, waar hij stierf. dtr. v. Peter d. Gr. en Catharina I, leidde Eli, Isr. hoogepri., opvoeder v. Samuel. een ergerlijk leven. 4) E. Charlotte: al 1597 Elias, Isr. profeet omstr. 900 v. Chr., ijverde —1660, moeder v. d. Gr. Krv. v. Branden- tegen den Baalsdienst; voer ten hemel; •berg, burg, b] 1652-1722, was 1671 gehuwd met bijna 5 D. met. hooge berg in N.Am., op de htg. Filips I v. Orleans, den br. v. Lod. XIV grens v. Alaska; -vuur (Elmsvuur), een elect. (deze laatste verwoestte 1681 de Palts, om verschijnsel hovers op masttoppen, torenspit- reden zij aan.spraak wilde doen gelden op sen, enz. den Fr. troop) „Belangrijke brieven". 5) E. ell•deeren, uitwerpen, uitstooten; -sie, uit- Christine, 1715-97, gmln. v. Fred. d. Gr. 6) E., werping, uitstooting, inz. v. vocalen.om een zuster v. Lod. XVI, werd 1794 onthoofd. hiatus to vermijden. 7) Louise E., '01—'73, grnln.v.kon.Fred.Whm. 283 Elkerzee — Elzas. 284

IV v. Pruisen. 8) Amalia Eugenia E., geb. elpenbeen, ivoor. '37 te Munchen, tegw. keizerin v. Or. gmln. Elpenor, een der metgezellen v. Odysseus v. Frans Jozef I. 9) E., geb. '43 te Or., (Ulysses), door Circe veranderd in een zwijn. geerende kng. v. Rumenie (gmln. v. Karel Elphinstone, George E.. viscount Keith;Engl. I), is ook schrijfster (pseud. Carmen Sylva). adm., narn 1796, bij de Kaapkolonie, de Ne- Elkerzee, d. in Zeel., 1 u. v. Brouwershaven. derl. vloot under Lucas. Elkom (Ellekorn), d. in Geld., 3 u. v. Arnhem. Elsasser, 2 br., Friedr. Aug. E. (10—'45) en Ellemeet, d. in Zeel., k. Zierikzee. (zand. Julius E. ('15—'59) beiden landsch.-schilders. Ellewoutsdljk, d. in Zeel., 2 u. v. Heinkens- Elsholte (Frans v.), 1791—'72, Dt. blijspeldich- Elliot, 1) George Aug. E., 1718-90, Engl. genl., ter en novellist. verdedigde 1782 Gibraltar tegen 30 D. Fran- CIshout, d. in N.Br., 1 u. v. Heusden. schen en Spanjaarden, werd tot lord Heath- Eisloo, 1) d. in Fri., ca. 2 u. v. Oldeberkoop. field benoemd. 2) Zijne neven a] Sir George 2) d. in Lbg., 1 u. v. Meerssen. E. (1784—'36) en b] Sir Charles E. ( .01—'75) Elspeet, d. in Geld., 3 u. v. Harderwijk. waren '40 Engl. adm. in China. 3) Ebenezer Elst, 1) d. in Geld., 2 u. van Nijmegen. 2) d.in E., 1781—'49, Engl. volksdichter. 4) Zie Eliot. Utr., 1 u. v. Rhenen. ellip-s, (tlk.) uitlating v. een woord of vol- Elster, 1) twee riv. in 't konkr. Saksen a]de zinso•edeelte; (wsk.) geslotene kegelsnede, Witte E., zij-riv. v. d. Scale, b] de Zwarte E., langwerpig rond; (tlk.) waaruit zij-riv. v. d. Elbe. 2) bpl. in den kreis Zwic- lets weggelaten is, (wsk.) langwerpig rond. kau (konkr. Saksen). Ellora, vervallene st. (tegw. d.) in de nabij- Elton, Russ. Zoutmeer der Kirgisenstenpe. heid v. Bombay, met ber. tempelgrotten. Eltzheimer (Adam), 1574-1620, Dt. landsch.- Elmina (St.-George d'), vroeger Nederl., se- sehilder (v. d. Nederl. school). dert '72 Engl. bezitting (W. bust v. Afr.). Elves, Port. vest. a. d. Sp. grens ; 11 D. I. Elmsvuur (St.-) of St.-Elmusvuur. Zie Elias. Elven (Henry Louis Tetar v.),1782—'55,Nederl. Eloah, Hebr. naam van God. stenograaf, dichter en ltk. El Obeid, hst. v. Kordofan in Nubie, zetel v. Elvervelt (Hendr. v.), t 1781, Nederl. klucht- d. Egypt. gouverneur; 50 D. I. speldiehter. (Champs. iloge, 1) lofrede. 2) loftuiting, lofspraak. Elysees (Champs), 1) Zie Elysium. 2) Zie eloquent, welbespraakt, welsprekend ; -tie, Elysium, woonplaats der gelukzaligen. welsprekendheid. Elyzeesehe velden. Zie Elysium. Illoy (Lat. Eligius), t 658, predikte het Chris- Elzas, in 1697 door Lod. XIV v. Fra. aan Dtl. tendom, was hiss. v. Noyon, werd na zijn ontweldigde, in den Dt.-Fr. oorlog'70—'71 door dood heilig verklaard. Dtl. herwonnene (8 D. vierk. km . met 1 mn. 73 285 Elzeneur — Emmius. 286

D. I.) reg.-districten Neder- en Opper-E., met embleem, zinnebeeld. Lotharingen het Dt. rijksland E.-Lotharin- embonpoint, zwaarlij vigheid. gen (14 a 15 D. vierk. km ., 1 a 2 mn. inw.) embryo, onvoidragene lijfsvrucht. Straatsburg. De bewoners heeten El- Emden, zeeen kpst. in Hannover, nabij den zassers. mond der Eems (Dt. Ems); 14 D. I. Elzeneur. Zie Helsingor. emer-itaat, pensioen (voor geestelijken); -Itus, Elzevier, 1) Hollandsche boekdrukkers fam. op pensioen gesteld. te Amst. en te Leiden 1583-1640: gewaar- Emerson (Ralph Waldo), '03—'82), N.Amer. deerde uitgaven v. klassieken. 2) Pieter E. wijsgeer, ilk. en dichter. Pz., 1643-96, 3) Corn. E., 18e eeuw, Nederl. etneute, muiterij. ltk. en dichter. emigr-ant, landverhuizer, (inz.) uitgewekene Elzheiiner. Zie Eitzlielmer. nit het vaderland wegens geloofsvervolging; email, smelt (eene glasachtige gesmolten zelf- --atie, landverhuizing; .eeren, elders een standigheid); -leeren,met smelt overtrekken. nieuw vaderland zoeken. eman-atie,uitstroorning;-eeren,uitstroomen. Emilia, landsch. in Middel-Italic (naar de emancip-atie, toekenning van dezelfde rech- reeds 187 v. Chr. aangelegde Via 2Emilia), ten die anderen hebben (E. der vrouwen, tuss. Po en Apennijnen, omvat 8 prov. v. h. thans overal nagestreefd; E. der Joden, tegw. konkr. Italie. in alle beschaafde landen reeds een feit); eminen-t, uitstekend, hoog verheven ; -tie, -eeren, gelijke rechten toekennen (b.v. aan sedert 1630 titel van kardinalen en geestelT,e de vrouw als aan den man, aan de Joden als keurvorsten. aan de Christenen). emir, (in 't Oosten) vorst (als titel). Emanuel, 1) E. I, bijgn. de Gr., geb. 1469, emissaire, 1) geheim zendeling. 2) bout van 1495 tot 1521 kon. v. Port., dat onder zondenbok. hem zijne „gouden eeuw" had (zie Gaunt en emissie, uitgifte, inomloopbrenging. Cabral). 2) E. Philibert v. Savoye. 1555 Einme, twee Zwits. riv.; de Kleine E., zij- landvoogd in de Ned., tot 1559, Coen hij Sa- riv. v. d. Reuss '• de Groote E., zij-riv. v. d. voye terugkreeg, t 1580. 3) E. v. Portugal, Aar, doorstroomt het Emmerdal (ber. kaas). zoon v. Antonius v. Crato (den gml. v. Emi- Emmen, d. in Drente, 6 u. van Assen. lia, dtr. v. prins Willem I v. Oranje), t 1638. Emmerik, Pruis. st. in de Rijnprov., a. d. emball•age, verpakking; .eeren, inpakken. Rijn ; 10 D. I. embargo, in oorlogstijd op koopvaardijsche- Emmikhoven (en Waardhuizen), d. in N.Br., pen v. d. vijand gelegd beslag. (schepen. 3 u. v. Heusden. (meest over Fri. embarqueement, inscheping ; -eeren, in- Einmius (Ubbo), 1547-1625, Nederl. geschsch. , 287 emolumenten — engel. 288 emolumenten, toevallige inkomsten boven encycliek, rondgaande brief, inz. v. d. Pacts en behalve de vaste jaarwedde. a. d. bisschoppen. emotle, aandoening. encyclope-die, wbk. v. kunsten en weten- Empedokles, ber. Gri. wijsgeer sit A grigen- schappen ; ber. is die v. Diderot en d'Alem- tom, ()Instr. 450 v. Chr.; inoet zich in den bert (1751-72). De medewerkers daaraan krater v. d. Etna gestort hebben. noemt men -disten. Empel (of Ee,mpel), d. i. N.Br., 1 u. v. denBosch. endeinisels, (van ziekten) in eene bepaalde empha-se, klem, nadruk, stemverhefting ; landst reek inheemsch,daaraan bijzonder eigen. -tisch, nadrukkelijk, met verheffing van stem. Ender, 1) Joh. Nepom. E., 1793--'54, Dt. hist.- empir-le, door ondervinding (niet door studie) en portretschilder. 2) Zijn br. Thomas E., opgedane wetenschap (inz. in de gnk.); -ISCh, Dt. landsch.-schilder. op de ondervinding (niet op de theorie) ge- Endor, st. in t oude Israel; daar woonde de grond; -1st (.lcus), iemand (inz. gnh.) wiens tooveres, die door Saul werd geraadpleegd. kunde niet op theoretische gronden, maar endos-sement, overdracht (van een wissel); louter op de ondervinding berust, (minach- -seeren, den eigendom (van wissels) aan tenderwijze) kwakzalver. een ander overdragen en dat schriftelijk emporium, (kph.). stapelplaats. verklaren op de rugzijde (Fr.: „en dos"). Empyrefim. Zie Elysium. Endymion, 1) (Gri. fah.) een schoon jonge- Ems, 1) riv. Zie Eems, 2) meestal Bad-Ems ling. die in zijnen slaap door Selene (de go- gun.. her. bpl. in 't Lahnda1;7 D.I.;-er pastilles. din der maan) gekust werd ; 2) titel v. een emuisle, amandelmelk (schoonheidsmiddel). roman v. Disraeli. Enakskinderen, Kanadnitische reuzen, ver- ener-gie, geestkracht; -gigue, krachtig. slagen door Jozua. enfant, (Fr.) kind; enfant terrible, iem. die encaustiek, was(kleuren)-schilderkunst. zijne partijgenooten t.elkens in verlegenheid enceinte, eene ruimte omsluitende grens- brengt. moor, afschutting, heining. boomenrij, enz.). Enfantin (Barth. Prosper), 1'796—'64, Fr. socia- Encina (Juan del), 1469-1534, Sp. dichter, list. die de leer v. St.-Simon in practijk vader v. h. Sp. drama. trachtte to brengen. (weerfabr. Encke (Joh. Frans), 1791—'65, ber. Dt. strlc. Enfield, fabr.-st. nabij Londen; 19 D. I.; ge- enclave, grondgebied van de eene mogendheid, Engadin, door de Inn doorstroomd Alpendal hetwelk een inham vomit in 't grondgebied in ZO. Grauwbunderland(Opper- en Neder-E.). eener andere mogendheid, welke laatste dat engel, 1) hemelbode, godsgezant, g eest uit het stuk grond zou noodig hebben om hare gren- hemelrijk; aarts-e., dito v. d. hoogsten rang; zen of to ronden. Engelengroet. Zie Angelus; Engelenzusters, 289 Engeland entomologie. 290

orden v. nonnen en kloostervrouwen. 2) Joh. Englum (of Engelum), d. in Fri., ruin 1 Jac. E., 1741—'02, vn. Dt. prozaschrijver. u. v. Berlicum. (ward. Engeland, het land der Angelen, de grootste Engwler (of Engwierum), d. in Fri., 2 u v. Bols- (Z.) helft v. Britannic, en 't hoofdbestand- Enk von der Burg (Mich. Leop.), 1788.L-'43 deel v. Gr.-Britannie, ('t Bri. rijk), 132 D. (zelfmoord), Dt.wijsgeer,rom.-schr. en dichter. vier], km., ca. 25 mn. bew.; met 't prinsdom Enkhulzen,st.(6 Dt. I.) in N.Holl.a.d.Zuiderzee. Wallis (Wales), 151 D. vierk. km . en 26 mn. Ennlus (Quintus), 239-168 v. Chr., Rom. dich- hew., to zamen ingedeeld vroeger'in 52 coun- ter (heldendicht, treurspel en blijspel). ties (d. i. graafschappen), tegw. in 11 distr.; Eons (of Ens), riv. in Opper-Or., ontlast zich hst. London. De bew. heeten Engelschen. bij E. in 't reg.-district Unto in den Donau. Engelbert, 1) d. in Gron., 1 u. v. de st. Gron. enquete, ambtelijk onderzoek. 2) E. de Heilige, 1216 abiss. v. Keulen, 1221 enrage, verwoed. vermoord. Ens. Zie Enns. Engelbrechtsen (Corn.). 1468-1533, Nederl. Enschede, fabr.-st. in Oijs., 6 D. I.; brand '62. schilder, leerm. v. Lucas v. Leiden. Enschot, d. in N.Br., 1 u. v. Tilburg. Engelen, d. in N.Br., 1 ii. v. den Bosch. ensemble, uit de harmonie tuss. al de- deelen Engelhardt (Karl Aug.), 1768—'34, Dt. schrij- onderling ontstaand good geheel. ver en dichter (pseud. Richard Roos). Enspik (of Enspijk), d. in Geld., ruim 1 u. v. Eugelsburg, kasteel bij Rome; oudt. hegraaf- Geldernialsen. plaats v. keizer Hadrianus. Entens v. Mentheda (Barthold), een berucht Engelsch, van of uit Engld.; -e kerk, zie watergeus, plunderde Ameland (1570) en Anglicaansche kerk; -e pleister, met visch- sneuvelde voor Gron. (1580). lijm bestreken taf; -e Mal, van alle talon op entente, verstandhouding; - cordiale, hartelijke den aardbol de meest verbreide; -leder, zeer verstandhouding. vast weefsel v. boomwol; -e ziekte (Lat.: Enter, d. in Oijs., 2 u. v. Almelo. rachitis), eene ziekte v. kinderen, in de 17e enteren, ► net haken aan boord klarnpen (een eeuw door Engl. geneesheeren beschreven; vijandelijk schip). -zout, zie Epsom. enthusias.meeren, met -inns (d. i. geest- Engelum. Zie Englum. drift) vervullen; -t, iem. die -Hsieh (d. i. vol engerlIng, larve v. d. meikever. geestdrift) is. Enghlen (Louis Ant. Henri de Bourbon, htg. Entlebuch, Zwits. d. in 't dal E. (k. Lucern), v.), 1772 -'04, zoon v. d. prins v. Conde, op dat door deEntle en Einme doorstroomd word t. last v. Nap. I to Ettenheim gevangen geno- entomo-logle, insektenkunde; .loog, insek- men en be Vincennes gefusilleerd. tenkundige. 10 292 291 en-tout-cas — Epigonen. en - tout - cas, (spr.: antoeka), parasol, die groot eparchie, stadhouderschap. genoeg is om oak als paraplu te kunnendienen. epaulet, onderseheidingsteeken op den schou- entr'acte, tusschenbedrijf; (ook:) pauze. der v. offieieren. entrechat, kuitentlikker. Epe (of Rep), d. in Geld., 3 u. v. Appeldoorn. entree, 1) intrede, 2) voorgerecht bij maaltij- Epee ((_'arl. Mich., abbt1., de 1'), 1712-89, stichtte den, 3) inleidend toonstuk. 1770 te Parijs 't eerste doofstornmen-instituut. Entre Minho en Douro, Port.prov. Epen Eperheide, twee d. in Lbg., gem. entre nous, onder ass, in vertrouwen. Witten. entrepot, rijksmagazijn, waarin men koopwa- F.peries, Hong. st. a. (1. 'P.c.,: 10 D. I. ren laat bergen, om eerst dan, wanneer men Epernay, st. in 't Fr. dep. Marne, a. 11. Marne, ze weder er tat wenscht te hales, de rech- 16 D. I.; stapelplaats v. I. Champagnewijn. ten op in-, uit- of doorvoer er van to betaien. epheben, (Sri. jongelingen v. 18 a 20 ,j. Entre Rios, pray. der Argentijnsche rep. epheineer, slechts 0-611 dag durende. entresol, insteekkamertje. ephemerieden, strk. ,jaarboeken net opgaaf entrevue, samenkomst. v. I. plaats der hentelliehamen voor elken lag. Ent., zij-riv. v. (1. Neckar in Wurtemberg. Ephesus, Ephese, in de oudheid ber. Ion.- Entzto, 1223-72, kon. v. Sardinii, was een haven en kpst. in Klein-Azii;., a. (1. mond onechte noon v. keiser Fred. II; hij werd v. I. Kaystro, met 't wereldwonder v. (1. 1249 door de Bologneezen gevangen geno- Artemis-tempel (zie llerostratus). Aan de men, en stierf in tie gevangesis. ehristengem. te E. (a. (1. Fphesen) richtte environs, omstreken. (Ares (Rom. Mars). Paulus een sendbrief; 431 concilie te Enyo, (Gri. fab.) de Rom. 13ellona, zuster van_ Ephialtes, verrader v. (I. Orieben, 480 v. Chr. Enzio. 'Lie Entzio. bij de Thermopylen. Eos, (Fri. fab.) de Rom. Aurora. ephoren,opzichters overlie regeering teSparta. Eiitviis (Jos., baron v.), '13—'71, Hong. stm. Ephraim, 2e zoon v. Josef; de, naar hem gen. en novelist. stain E. vormde een (11. v. h. rijk Israel. Epacta, getal der dagen,. op 1 Jan. verloopen Epicharinos, iie eeuw v. Chr., Gri. blijspel- sedert de iaaAste nieuwe moan. dichter. (rea; congres '21. Epaminontias, 418-362 v. Chr., vhr., be- Epidaturos, havenst. op 't Gri. seh.-eil. Mo- vrijdde Thebe v. h. Sport. jab, overwon bij epide-mie, algemeen heerscliende ziekte; Leuktra (371 v. Chr. met Pelopidas) en bij algemeen heerschend, velen gelijk- Mantinea, waar hij stteuvelde. (getnarteld. epidermis, opperhuid. [tijdig aantastend. Epaphras, metgesel v. Paulus, to Colossae Epigonen, 1) nakomelingen, ins. de zonen der Epaphrodltus, gelleinisehrijver v. Nero. 7 tegen Thebe (1250 v. Chr.) gesneuvehle hel- 293 epigram — Eratosthenes, 294

den. 2) navolgers v. anderen in de kunst. episode, ingelascht verhaal. epigram, puntdicht. epistel, brief, (bijb.) zendbrief; Epistolae Epiktetos, stoicijnsch wijsgeer te Rome, was obscurorum virorum, „Brieven der domper- omstr. 50 na Chr. in Phrygie geboren. ridders", satire v. von Hutten e. a. tegen de Epikur-os, 341-270 v. Chr., Gri. wijsgeer, geestelijken (1515 e. v.). die, evenals Aristippos, het hoogste doel epitaphium, grafschrift. zocht in de eudemonie, d. i. het kalme, on- epithalamium, bruiloftslied. gestoorde geluk; verkeerd begrepen door ve- epitheton, (Ilk.) toevoegsel, (fig.) bijnaam; len, die hem toeschreven dat doel te zoeken - ornans, versierend toevoegsel. in zingenot; -ist, verfijnde lekkerbek; epitome, beknopt uittreksel. de zinnen streelend. epopee, Zie epos. epilep-sis, vallende ziekte; -tisch, aan val- epoque, tijdstip waarmee een nieuw tijdvak lende ziekte lijdend. aanvangt; - maken, opgang maken. epiloog, narede, slot eener redevoering. epos, verhalend dichtstuk, heldendicht. Zie Epimenides, Gri. ziener uit Kreta, pri. en eppe, (p1k.) selderie. [episch. dichter, sliep volgens de legende 50 j. ache Eppenhuizen, d. in Gron., 2 u.v.Onderdendam. tereen in eene spelonk; 596 v. Chr. bij Athene. Epsom, marktvlek ZW. v. Londen; minerals Epimetheus, br. v. Prometheus, nam de door iron; E. salt, Engelsch zout. dezen afgewezene Pandora met hare rampen Equator. Zie 'Equator. en onheilen inhoudende dons bij zich op. equilibr-e, evenwicht; -1st, koordedanser. Epinal, hpl. v. h. Fr. dep. der Vogesen, a. d. equipage, 1) scheepsbemanning. 2) eigen rij- Moezel; 14 D. I. tuig met toebehooren. Epinay (Louise Florence P6tronelle d'), 1726— equipensentstukken, voorwerpen die tot de 83, vriendin van Jean Jacques Rousseau, uitrusting v. een krijgsman behooren. stond 1756 aan hem de „Ermitage' , af. equivoque, dubbelzinnig, (als z. n.) dubbel- Epiphania, Driekoningenfeest. zinnigheid, (fig.) niet voor de ooren v. vrou- Epirus, NW. landsch. v. h. nude Hellas (Zie wen geschikte kwinkslag. Pyrrhus); sedert 1466 Tu. (hoorende. Erard(S6b.),T1752—'31, ber. Fr. piano-fabrikant. episch, tot 't epos, tot de verhalende dk. be- Erasmus (Desiderius), 1467-1536, ber. Nederl. episcop-aal, bisschoppelijk (-aal stelsel, in Ilk., humanist, voorlooper v. d. Kerkhervor- de It. K. kerk de leer, die a. d. biss. de ming (waarbij hij zich echter niet aansloot); hoogste rnacht toekent ; -ale kerk, de Engl, t te Bazel; stb. in zijne geb.-pl. Rotterdam. staatskerk); ...at, 1) bisdom, 2) bisschoppe- Erato, muze der erotische dichtkunst. lijke waardigheid; -us, biss. Eratosthenes, 275-194 v. Chr., her. veelzij- 295 Erbil — Ernesti. 296 dig Gri. geleerde (wsk., strk., ilk. en dich- Canadasche meren en door 't E.-kanaal met ter), hoofd der Alexandrijnsche bibl., werd de Hudson-riv. (Nieuw-York) verbonden. blind, en liet zich daarom doodhongeren. Erik, naam v. versch. kon. v. Dnm. en v. Erbil. Zie Arbela. Zweden, inz. : 1) E. VII, bijgn. de Pomme- Ercilla y Zuiiiga (don Alonzo de), 1533-95, raan, werd in 1412 kon. v. d. beide landen, Sp. heldendichter (oorlogen der Spanjaarden doch 1437 nit Zweden verdreven, en 1439 in in Chili). Dnm. afgezet ; t 1459. 2) E. XIV Wasa, se- Erckmann (Em.), geb. '22, schreef met Al. dert 1560 de opvolger v. Gustaaf Wasa in Chatrian, geb. '26, een aantal het volksle- Zweden, werd 1569 afgezet, en 1577 door yen in den Elzas schilderende Fr. romans. vergif uit den weg gernimd. 3) Eriksgadan Erebos, (Gri. fab.) coon v. Chaos, en vader (d. i. de weg of straat van Erik) heette oudt. van nacht, ether en dog; (ook:)onderwereld. een omtocht der Zw. koningen onder beves- schimmenrijk. tiging v. d. volksvrijheden. Erebus, 1) ca. 4 D. met. hooge vuurspuwende Erinna, Gri, dichteres, vriendin v. Sappho. berg in 't antarctische Victoria-land ('42 door Erinnyen, (Gri. fab.) Furien (Tisiphone, Ross ontdekt). 2) Zie Erebos. Alekto. Megera). eremiet. Zie kluizenaar. Eris, (Gri. fab.) godin v. d. tweedracht, die erfopvolging. Zie successie. door den E.-(of Twist-) appel als schoon- Erfurt, st. in Proms. Saksen, a.d. Gera ; 58 D.I. heidsprijs twist onder de godinnen en daar- erfzonde, (then.) door Adam's val ontstane door den 'frojaanschen oorlog teweeg- verdorvenheid v. h. menschdom. bracht. (veroverd door de Russen. ergo, bijgevolg. Erivran, vest. in Az. Rusland ; 16 D. I,; '27 Eric. Zie Erik. (lemborg. Erk (Ludes.), '07—'33, Dt. verzamelaar en Cricket,' (of Erkum), d. in Geld. 2 u. v. Cu- comp. v. volksliederen. Ericsson, 1) John E., '03—'69, Zw. wkt., se- Erkel (Frans). geb. '10, Hong. comp. dert '39 in Nieuw-York, uitv. v. d. colori- Erkum. Zie Erichent. machine, bouwde den len monitor, en ver- Erlangen, Beier. st. in Mittelfranken a. d. beterde de schroef aan stoombooten. 2) Zijn Regnitz ; 15 D. 1.; unvt. (wijnbouw. br. Nils E., '02—'70. stond a. h. hoofd der Eriau, Hong. st. (Eger), a. d. E. ; 21 D. 1.; Zw. spoorwegen, bouwde groatsche sluizen Ermeland (Errnland), landsch. in 't Oost- en kanaalwerken, werd '60 in den Zw. adel- pruis. reg.-distr. Koningsbergen. stand verheven, en t to Stokholm. Ermelo, d. in Geld., 1 u. v. Harderwijk. Erie, st. met 28 D. I. op den Z. never v. h. Ernest' (Joh. Aug.), '07—'81, ber. Dt. philo- E.-meer, zijnde het zuidelijkste der 5 gr. loog en latinist. 297 Ernst — Escuriaal. 298

Ernst, 1) ahtg, v. Or., zoon v. keizer Max., erts, rnetaalhoudende delfstof. was 1592-95 landvoogd in de Ned. 2) E. Ca- Ertsgebergte, 1) grensgebergte tuss. Saksen simir, zoon v. grf. Jan v. Nassau, was 1620-- en Bohemen. 2) gebergte in Zevenbergen. 32 still, v. Fri. 3) E. August, vijfde noon v. eruptie, (op de huid) uitslag ; (van vuurspu- George III v. EngId., 1771—'51, was sedert wende bergen) uitbarsting. '37 kon. v. Hannover, schafte de grondwet Erwin, gab. omstr. 1240 te Steinbach, -1-1318 af, en verdreef de 7 protesteerende Gottinger te Straatsburg, Dt. bouwmeester, begon1277 hoogleeraren. 4) E., 1441-86, sedert 1464 krv. den (door zijne zonen en kleinzonen voortge- v. Saksen, regeerde gemeenschappelijk met zetten) bouw v. d. Straatsburgschen Dom. zijn br: Albert tot 1485 (deeling: Ernestijn- erwtenworst, in den Dt.-Fr. oorlog (10—'71) sche en Albertijnsche linie). 5) E. II, geb. bij Dt. leger veel gebruikt voedsel. zijnde '18, htg. v. Saksen-Koburg-Gotha., sedert '44 een mengsel v. erwtenmeel, rundvet, uien en (toen hij zijn vader E. I op.volgde), vrijzinnig, spek, uitgevonden door Griineberg te Berlijn. vriend v.wetenschap en kunst,reisile '62 in NO. erysipelas (gob.) kwaadaardige roos. Afr., en componeert zelf opera's. 6) E. II, htg. Eryx, (tab?) een door Hercules overwonnen v. Zwaben i.d. lie eeuw, held v. een volksboek reusachtige vuistvechter op Sicilia; de berg, en v. een drama v. Uhland. 7) Heinr. Wilh. waar hij begraven ligt (Monte San Giuliano) E., '14—'65, Dt. viool-virtuoos en comp. en de st. daar met tempel v. Venus Erycina. Ero-s, (Gri. fab.) god der liefde (de Rom. Amor), Erxerum, Tu. vest. in Armenia ; 40 D. I. ; noon v. Aphrodite (Venus); —tisch, de liefde zetel v. een abiss.; kph. betreffende. Zie Anteros. Esch, d. in N. Br., 1 u. v. Boxtel. Erp, d. in N.Br., a. d. Aa, 1 u. v. Veghel. Escharen, d. in N. Br., ca. 1 u. v. Grave. Erpenius (Thomas), t 1624, prof. der Ooster- Eschenbach, Wolfram v. E. (bij Ansbach), sae talen to Leiden, leende boeken (en dus ben. middeleeuwsch Dt. dichter („Parcival", ook de hist. vermaarde kilt.) aan Hugo de enz.) ; ± 1225. (lode; 16 D. I. Groot op Loevestein. Eschweller, Proms. st. i. d. Rijnprov., a. d. err-ate, fouten, inz. Drukfouten; escompte, disconto. ronddolend, verstrooid (—atische blokken, escorte, mil. geleide, bedekking. door gletschers uit hunne oorspronkelijke Escosura (Don Patricio de la), geb. '07, Sp. plaats weggevoerde blokken graniet); -eur, stm., dichter en rom.-schr. 1) dwaling, 2) vergissing Escurlaal, vlek i, d. Sp. prov. Madrid, en Erects (Joh. Sam.), 1766—'18, Dt. bibliograaf, prachtvol gebouw v. Filips H (kl., paleis en prof. te Halle, schreef (met Gruber) eene al- koninkl. graf kelder). E.-schapen, merinos gemeen bekende encyclopedie. sehapen, rijk aan wol (E.-wol). 299 Esdraelon Esthland. 300

Esdraelon, vlakte in Palestina; 17 Apri11799 Esseers (Esseners). Joodsche sekte 2e eeuw overwonnen de Franschen hier de Turken. v. Chr.; ze leefden als kluizenaars in de eskader, afdeeling eener oorlogsvloot. natuur. (a. d. Drave ; 19 D. I. eskadron, troep cavalerie (150 paarden). Essegg (Essen), versterkte st. in Slavonic, Eskimo's, bewoners v. Groenland, Labrador, Essen, st. iu 't Pruis. reg.-distr. Dusseldorf, Alaska, enz. in een rijk steenkolengebied ; 65 D. I,; fabr. Esmarch (Joh. Aug. Friedr.), geb. '23, ber. van Krupp (zie (lien naam). Dt. gnk., maakte zich zeer verdienstelijk je- Essequebo, landstreek in Engl. Guyana, tuss. gens de hlk. dienst in 't leger. den Orinoco en de E.-riv. esoterisch, alleen voor de ingewijden bestemd. Essex, 1) beteekent „Oost-Saksen", was een Espartero (Baldomero), 1792—'79, ber. Sp. der Angelsaksische konkr.; een dl. daarvan genl. en stm., '37 grf. v. Linchana, '39 htg. is 't tegenwoordig Engl. grfs. E. (hpl. Chelms- v. Vittoria; '41 regent v. Spanje, '43 afgezet, ford). 2) Rob. Devereux, grf. v. E., 1567— '48 weder aangesteld ; '54—'66 minister-pies. ; '601, stiefzoon v. Leicester, genoot evenals sedert stil levende. (bon. deze de gunst v. kng. Elizabeth, veroverde Espichel, kaap in Portugal, 6 u. Z. v. Lissa- 1596 Cadix, doch werd onthoofd wegens Espinel (Vicente), 1551-1634, Sp. dichter en hoog verraad ('t sluiten v. een wapenstil- . comp. stand met de Iersche opstandelingen). esplanade, voorplein eener vesting, tuss. de Este, 1) st. in de Ital. prov. Padua; 6 D. I. stad en de citadel ; (ook ;) wandelplaats. 2) oud Ital. vorstelijk geslacht, splitste zich esprit, geest ; esprit de corps, bentgeest. in de lle eeuw in twee stammen (den Ital. Espronceda (Jose de), '08—'42, Sp. dichter. of Fulco-stain en den Dt. of Welfenstam. Esq., verkorting v. Esquire (zooveel als Estella, Sp. st. a. d. Ega; 6 D. I. ; .,weledelgeboren heer" of „weledele heer"). hoofdkwartier v. Don Carlos. De Engelschen zetten dat Esq. eenvoudig Esterhaz, d. in 't Hong. coin. Odenburg, en a c h t e r den naam v. d. persoon, zonder stamslot v. d. graven en prinsen Esterhazy iets v66r den naam. in Hongarije, o. a. prins Nicolaas E., die Esquiros (Alphonse), geb. '14, Fr. rom.-schr. '09 de kroon v. Hongarije van de hand wees, en dichter; republikein. hem aangeboden door Nap. 1. Esra (of Ezra), Joodsch pri., omstr. 458 v. Esther, volgens den bijbel de Joodsche gmln. Chr. eene schare Joden uit Babylon terug- v. d. Perz. kon. Ahasuerus; zij redde hare ge- voerende naar Jeruzalem, en den Joodschen loofsgenooten v. d. moordaanslag v. Haman eeredienst opnieuw vestigende. Het boek E., (Purimfeest). een der boeken v. h. O. T. Esthland, een der Russ. Oostzee-provineien, '301 estrade — EttganeIsche 302

hpl. Reval; met de bijbehoorende eilanden EtruriE, later Tuscia (vgl. Toskane), Gri. 10 D. vierk. km ., 377 D. bew.; de inheemsche Thyrrhenia, oudt. een aan de Romeinen be- bevolking (300 D. Esthen) is v. d, Finschen hoorend landsch. in Middel-Italic, a. d, Tyr- stain, en spreekt de Esthnische rheensche Zee ; de bewoners Etrusken (Tus- estrade, verhevene zit- of staanplaats. ken); Etruskische kunst; de taal (Opschriften), Estr6es, een oud aanzienlijk Fr. geslacht, o. a.: tot heden nog niet voorgoed ontcijferd. 1) Gabrielle d' E., t 1599, was de bijzit v. Etsch (Fr. Adige), riv. in Tirol (E.-land het Hendrik IV ; van haar stammen de hertogen E.-dal v. Botzen af naar beneden) en in Opper- v. 'Vendome af. 2) Francois Annibal d'E., Italie, valt bij Fossone i. d. Adr. Zee. 1573-1670, Fr. msk. 3) Jean d'E. , 1624-1707, Ett (Kaspar). 1788—'47, Dt. comp. en beoefe- Fr. adm., streed tegen M. Alec. de Ruyter. naar v. oude talen. Estrella (Serra da). gebergte in Port., W. Etten, 1) d. in N.Br., 2 u. v. Oudenbosch. 2) d. dl. v. h. Castiliaansche scheidingsgebergte. in Geld., 1 u. v. Terborg. Estremadura, 1) Sp. landsch., bestaat sit Ettmiiller (Ernst Mon Ludw.), '02—'77, Dt. de prov. Badajoz en prov. Caceres. 2) Port. geschsch., ltk. en dichter, prof. to Zurich. prov. met de hst. Lissabon. etude, (muz.) oefenstuk; (teek.) studiestuk. etappe, stapelpl. en rustpl. bij mil. transpor- etui, foedraal, koker. ten ; —nweg. weg die in halte,n is afgedeeld, etymol-ogie, woord-afleldkunde; -ogisch, Eteokles, (Gri. fab.) noon v. Oedipus en Jo woord-afleidkundig ; -oog, woord-afleidkun- kaste, sneuvelde in 't gevecht tegen zijn br. Etzel. Zie Attila. [dige. Polyneikes, dien hij doodde. Eu, st. in Fra., 5 u. v. Dieppe; 4 D. I. Ethelred, 2 kon. v. Engld. : E. I sneuvelde Eubea, het t. o. Beotie liggende grootste eil. in 871 tegen de Denen. 2) E. II word verdre- d. Gri. arch .; tegw. Negroponte,welke It. naam yen door de Denen onder Sven, en ± 1016. ontstaan is uit Egripo, den Tu. naam zoowel ethics, zedenleer. van de hpl. Chalcis of Chalkis als v.d .Euripus. ethno-graal, beschrtj ver v. volken; -graphie Eubulus. omstr.F370 v. Chr., Gri. dichter v. volkenbeschrijving; •logle, volkenkunde ; blijspelen (parodieen op treurspelen). •loog, volkenkundige. eucalyptus, gomboom (in Australie). Etienne, 1) Zie St.-Etienne, 2) Charl. Guill. Eucharistic, (kkl.) Heiligavondmaalsbrood. E., 4778—'45, Fr. tooneelschrijver. eudemonie, epicurismus. Etna, vulkaan bij Catania op Sicilie, de grootste Eudoxia, gmln. v. Peter d. Gr. (en moeder v. Europa (Mon gibello). Uitbarsting 18 Mei '86. v. Alexis), naar een kl. verbannen; t 1731. Eton (of Eaton), Engl. d., t. o. Windsor. Euganeisehe heuvelen, in N.Italie, ZW. v. E.-College, 1440 gest. geleerden-school. Padua. 303 Eugdnie — Eurydice. 308

Eugenie de Montijo, eene Sp. dame, geb. eunuch (Fr.: eunuque),gesnedene,,gecastreerde. '26 in Granada, '53 gehuwd met keizer Nap. (inz.) bewaker v. d. harem. III, woont sedert diens val ('70) te Chisel- Eupatoria, st. op de \V.kust v. d. Krim; 8 D. I. hurst (Engld). Eupen, Pruis. fabr.-st. met 15 D. I. in 't reg.- Eugenius, 1) Frans. ,Prins E." (v. Savoye) distr. Aken, a. d. gr ens v. Belgie. 1663-1.736. uitstekend Or. vhr. (tegen Turken eupheni.le (-ismuo, verbloemde uitdrukk:ng; en Franschen) en stn., 2) E. de Beauharnais. -isch (-IstIsch), verbloemd, bewimpeld. 'Lie Beauharnais. 31 vier Pausen (7e, 9e, euphonic, welluidendheid. 42e en 15e eeuw), onbeduidend als zoodanig. Euphraat, grootste riv. v. Voor-Azie, on.!staat Euklides, 1) E. uit Megara, stichter v. d. in 't Artnenische hoogland sit de Kara-Soe Me, ,, arische school, volgens slechts het en Moerad-Soe, stroomt, bij Korea met den. goede werkelijkheid is; 11g. v. Socrates, -1- Tigris vereenigd, als Sjatt-el-Arab (d. i. Ara- omstr. 424 v. Chr. ;2) E. de wiskunstenaar. bieren-riv.) in de Perz. Golf uit. 11g. v. Plato te Athene, leeraarde omstr. 300 Euphrosyne, eene der 3 Gratien. v. Chr. to Alexandrie; schrijver v. d. alien Eupolis, geb. omstr. 445 v. Chr., Gri, blijspel- lateren als onovertroffen model dienende dich ter. „Elementen". Eure, 1) v. d. Seine. Daarnaar 2) twee Euienburg (Fried, Albr., grf. v.), '15—'81, dep. v. Fra. a] dep. E. (hpl. Evreux), en hoofd der expeditie naar de Oostaziatische b] dep. E. et Loir (hpl. Chartres). wateren Pruis. minister v. binnen- Euripides, 480 —406 v. Chr., ber. Gri. treur- landsche zaken '62—'78. speldichter, schreef 92 treurspelen; na .zEsc,hy- Euler (Leonh.), geb. 1707 te, Tiehen (Zwits. lus en Sophokies is E. de grootste. k. Bazel), ± '83 te Petersburg, een der grootste Euripus, zeeengte tuss. Griekenland en Eubea. wiskunstenaars; zoo ook zijn zoos Joh. Albr. Europa, 1) (fah.) dtr. v. d. Phenischen kon. E., geb. 1734 te Petersburg en 1- aldaar 1800. Agenor, werd door Zeus in de gedaante van Euinenes, 1) vhr. v . Alex. d. Or., sthr. in 0. een sties geschaakt en naar Kreta ontvoerd. Klein-A zie, ± 316 v. Chr. 2) E. II, was 197- 2) (adk.) 't kleinste, !nal, gewichtigste wereld- 159 v. Chr. kon. v. Pergamon, bondgenoot deel v. cl. Oude wereld, ca. 10 mn. vierk. km ., der Rom. tegen Syrie en .Macedonie,; hij was ca. 341 inn. hew. (Europeanen). een vriend v. wetensehap en kunst. Eurotas, riv. bij Sparta, tegw. Iri. Euinenieden, „de welmeenenden", euphemis- Euribyades, bevelhebber der Spart. vloot 480 tisch voor Erinnyen, Furies. v. Chr. (Tweede Perz. oorlog). Emolpus, Gri. zanger, stichter v. d. Eleusi- Eurydice, (Gri. fab.) gemin. v. Orpheus, die in nische mysterien. den Hades afdaalde om haar terug te halen. 305 Eurystheus excentriek. 306 Eurystheus, (Gri. fab.) kon. v. Mykene, droeg E., sneuvelde 1625 als kapitein voor Greve- aan Herakles de 12 taken op. linn•en. c] Pieter E., t 1625 als kapitein, Eusebius, 1) E. Pamphili, omstr. 270-340, 0] bGeleyn E., gesneuveld 1627 bij Lissabon. bins. v. Cesarea, kerkvader. 2) E. v. Nico- c] Cornelis E., sneuvelde 1666 als adm. in medie, patriarch v. Constantinopel, Pres. der den vierdaagschen zeeslag. 3) twee zonen van Synode v. Antiochie (341). adm. Jan E.: a] Jan E., sneuvelde 1649 tegen Eustatius. Zie St.-Eustatius. zeeroovers. b Cornelis E., aan wal t 1679 als Euterpe, muze v. h. lierdicht. adm. 4) twee zonen v. adm. Cornelis E., bei- Eutin, hst. v. h. Oldenburgsche prinsdorn Lu- den insgelijks adm., stierven beiden aan wal: beck, a. h. E.-ermeer ; ca. 5 D. I.; geb.-pl. v. al Cornelis. E., -1- 1706. 0] Geleyn E., ± 1721. Karl Maria v. -Weber. Eutropius, Rom. geschsch., omstr. 370 n. Chr. evolutie, krijgsbeweging. Eva, volgens den bijbel de eerste vrouw. Evora, hpl. der Port. prov. Alerntejo; 13 D. I. evacu•atie, ontruimin g ; -eeren, ontruirn en. E 1v4r ersu. x, hpl. v. h. Fr. dep. Eure, a. d. Iton ; Evander, een Arkadier, bracht den akkerbouw I. naar Italie. Ewald, 1) Georg E., '03—'75, prof. der Ooster- Evangelie, (theo.) H. S. der Christenen. ache talen to GOttingen (een der GOttinger Evans. 'lie Eliot. zeven). 2) Joh. E., 1743-81, Deen. dichter. Evenaar (Evenna.chtslijn), eene denkbeeldige Ewijk, d. in Geld., 2 ci. v. Druten. lijn (Linie) om den aardbol, evenwijdig van exact, nauwkeurig ; -e wetenschappen, waarbij de beide polen. nlles strong bewijsbaar is. eventu-alitelt, gebeurlijkheid; -eel, bijgeval. exaltado, in Spanje heethoofd. Everdingen, Cd. in Z.Holl.. a. d. Lek, 1 u. v. exaltatie, opgewondenheid. Vianen. 2) Brie Nederl. schilders in de 17e examinandus, examen-aflegger. eeuw, de 3 br. Casper v. E., Albert v. E. en exarch, oudt. titel v. d. to Ravenna residee- Jan v. E. renden I3yz. sthr. in Italie. Everest (Sir George), 1790—'66,Engl. ingenieur, excedent, meerbedrag. stond aan 't hoofd der opmeting v. Bri. Indie. excell-eeren, uitmunten ; -ent, uitmuntend, Hem ter sere is de hoogste top v. d. Himalaya voortreffelijk '• -entie, titel van in functie Mount E. genoemd (zie Gaurisankar). zijnde ministers en sommige andere hooge Evertsen, Zeeuwsch geslacht van zeehelden: staatsdienaren. 1) kapitein Johan E., sneuvelde 1617 tegen een excentriek, overspannen ; (als z. n.) beweeg- kaper. 2) Zijne vijf zonen a] Jan E.E., adm., baar toestel, waardoor een spoortrein v. h. sneuvelde 1666 tegen de Engelschen. Evert eene spoor op het andere gebracht wordt. 307 exceptie extersteenen. 308

exceptie, 1) uitzondering. 2) tegenbedenking. exorcismus, uitdrijving v. d. 3) (fam.) spaak in 't wiel. exoterisch, niet enkel voor de ingewijden. excerpt, uittreksel (uit een geschrift). exotisch, (p1k.) uitheemsch. excel, buitensporigheid; -stet", buitensporig. expatrieeren, zijn vaderland verlaten. Exchequer, schatkist; court of E.,Algerneene expe.dieeren, verzenden ; -diet, vlug, gauw, Rekenkamer. gezwind ; -ditie, verzending ; .dltenr,(kpll.) excommunicatie uitstooting uit de kid. ge- goederen-verzender. meenschap, groote ban. exper-lentle, ondervinding, ervaring;-Iment, excrement, uitwerpsel. proefneming ; -itnentattl, op proefnemingen execu-teeren, ten uitvoer leggen (een vonnis). gegrond ; -t, deskundige ; opneming ter dood brengen (een ter dood veroordeelde); door deskundigen. -tie, 1) tenuitvoerlegging (v. een vonnis), expectance, verwachting, hoop. 2) voltrekking v. d. doodstraf. expectoreeren, (fluimen) opgeven. exeg-ese, bijbel-uitlegging; -eet, bijbel-uitleg- expll cane, opheldering, verklaring; -ceeren, kundige ; -etisch, bijbel-uitlegkundig. ophekleren, verklaren, uitleggen. exem-pel, voorbeeld; -plaar, voorbeeldig, (als explosie, ontploffing, uitbarsting. z. n.) een der vele. explol-tatie, bewerking ten einde er voordeel exequatur, erkenning v. eene benoeming tot uit to trekken ; -teeren, bewerken om er consul door de hooge regeering v. h. land zooveel voordeel uit to halen als mogelijk waar hij gevestigd zal zijn. is -t (exploot), gerechtelijke beteekening. exer-title, oefening in den wapenhandel; -eee- explo-ratie, onderzoek naar de gesteldheid ; ren, deelnemen a. d. exercitie. sreeren, de gesteldheid (b. v. van eene land- Exeter, hpl. v. h. Engl. grfs. Devon, a.d.Exe; streek) onderzoeken. 38 D. I.; kathedraal. expo-Went, (wsk.) machts-aanwijzer; -neeren, exhibitie, over legging (v. bewijsstukken); (in 1) blootstellen, 2) tentoonstellen ; ...sine, ten- Engld. ook ,) tentoonstelling. toonstelling. (de grenzen uitzenden. 1) verbanning, 2) ballingsehap ; -eeren, expor-t, uitvoer (v. koopwaar); -teeren, over veebannen. expropriatle, onteigening. exist-entie, ('t) bestaan ; -eeren, bestaan. extempo-re, voordracht voor de vuist weg Exmouth (Edw. Pellew, viscount), 1757—'33, condor er zich op voorbereid to hebben; Engl. adm., bombardeerde '16 met de Neder- -reeren, voor de vuist weg spreken. landers Algiers. (uit Egypte"). exterieur, uitwendig; (als z. n.), 1) het nit- Exodus, 2e Boek v. Mozes in 't O.T. („uittocht wendige. 2) het uiterlijk, 3) 't buitenland. exorbitant, bovenmatig, ontzaglijk. exterste•tien, zandsteenrotsen met hollighe- 309 extincteur — Fabius. 310

den en beeldhouwfiguren in de Egge (in Ezinge, d. in Gron., 2 u. v. Zuidhorn. Lippe-Detmold). Ezonstad, oudt. eene st. in Fri., a. d. Lau- extincteur, gasspuit om brand te blusschen. were, door overstroomingen allengs wegge- extirpator, schoffelploeg, ondergrondsploeg. Ezra. Zie Esra. [spoeld. extr-act, uittreksel ; -aheeren, uittrekken. Ezzelino da Homan°, 1194-1259, hoofd der extravagant, buitensporig. Ghibellijnen in Opp.-It., bekend door zijne extremi-test, uiterste verlegenheid, hoogste wreedheid, en door zijne trouw aan keizer nood ; -telten, armen en beenen v. h. men- Fred. II. In 1260 werd de fam. E. uitgeroeid. schelijk lichaam. Eybier (Jos. v.), 1764—'46, Or. comp. Eyck (van), twee br. uit Maaseyck bij Luik, F. grondleggers v. d. oud-Vlaamsche schilderschool en invoerders v. h. schilderen met F. (op thermometers) Fahrenheit; (muz.) forte, olieverf, nl.: Hubert v. E., 1366-1426, en Jan d. i. met kracht. v. E., 1385-1440. Hunne zuster Margaretha (dk.) godin, die grootsche daden uit- v. E. was miniatuur-schilderes. bazuint ; (fig.) algemeene roep. Eycken (J. B. v.),'07—'53,Belg. hist.-schilder. Faber (Joh. Lothar. v.), geb. '17, eigenaar der Eyckens (P.), 17e eeuw, Vim. hist.-schilder. grootste en verrnaardste potlooden-fabr. ; in Eydkuhnen, vlek in 't Pruis. reg.-distr.Gum- 1761 door zijn overgrootvader gest. te Stein binnen, a. d. Russ. grens (grenskantoor voor bij Neurenberg; '81 werd hij in den erfelijken de rechten v. in-, uit- en doorvoer). vrijheerenstand verheven. Eygelshoven, d. in Lbg., 1 u. v. Heerlen. Fabius, Rom. patricische fam. 1) Quintus F. Eylau, 1) st. in 0. Pruisen ; 4 D. I. ; '07 ne- Vibulanes, de eenige van zijne gansche fam. derlaag der Russell. 2) st. in W. Pruisen ; die 477 v. Chr. als kind ontsnapte aan den 4 D. I. moord, door die van Veji aangericht. 2) Quin- Eys (of Eysch), d. in Lbg., 1 u. v. Gulpen. tus F. Maximus, Rom. vhr., streed 310 en Eysden, 1) d. in Lbg., 2 u. v. Maastricht. 308 v. Chr. tegen de Etrusken en tegen de 2) E.-op-den-berg, Zie St.-Geertruide. Samnieten. 3) Quintus F. Maximus, bijgr.. Eysinga (Ph. P. Roorda van), 1796—'56, Ne- Cunctator, d. i. de Talmer, dictator in den derl. ambtenaar in Indie, verdienstelijk be- 2en Punischen oorlog tegen Hannibal, toen oefenaar v. d. Polynesische talen, waarvan hij door zijn talmen om tijd te winnen Rome hij Woordenboeken en Spraakkunsten schreef. redde (vandaar zijn bijnaam). 4) Quintus F. Ezechiel, profeet in Israel 594-572 v. Chr.; 't Pictor, 3e eeuw v. Chr., oudste Rom. kro- Boek E., een der boeken v. h. 0. T. niekschrijver. 311 Fabre — falconet. 312

Fabre d'Eglantine (Phil. Franc. Nazaire), Fagel (Gaspar), 1629-88, opvoiger van Jan de 1755-94, Fr. blijspeldichter, met Danton ge- Witt als raadpensionaris v. Holland. guilloti neerd. fagot, houten blaas-instrument, 1539 uitgevon- FabricIns, 1) Cajus F. Luscinus, Rom. gezant den door Afranio te Pavia; -fist, fagotblazer. bij Pyrrhus, ontmaskerde (280 v. Chr.) diens Fahlcrantz, drie Zw. br.: 1) Karel Joh. F., verraderlijken lijfarts. 2) Georg F., eigenlijk 1774—'61, landsch.-schilder. 2) Christ. Erik F., gen. Goldschmied, 1506-71, Dt. dichter, door 1790—'66, biss. en dichter. 3] Axel. Magnus Max. II geadeld. F., 1780—'54. bh. façade, voorgevel, front. (pen. Fahlun. Zie Fft11111. tacetten, vlakke ruitjes, op edelsteenen gesle- Fahrenheit (Gab, Dan.), 1686-1736, Dt. na- Fachingen, dorpje in Nassau; mineraal water tuurkundige. Thermometer van F. (vriespunt (Fachinc,erwater). 32 grd., kookpunt 212 grd.). fa5on, (Fr.)b fatsoen, vorm; (ook:) plichtpleging faience. Zie Faenza. (sans -, zonder plichtplegingen). (schriften. Fair, Sch. eil. tuss. de Orkney- en Shetland- facsimile, nauwkeurige nabootsing (v. hand- eil.; 1588 schipbreuk der armada. factoor, waarnemer v. eene zaak. (oorzaak. Fairbairn (Sir William), 1789—'74, Engl. in- factor, (rek.) vermenigvuldiger; (fig.) beweeg- genieur, bouwde de eerste ijzeren schepen. factorki, koopmanskantoor, gevestigd op eene fait, felt, daadzaak; - accompli, voldongen felt; factotum, albedril. [overzeesche kust. -s et gestes, handel en wandel. •factum, daadzaak. fakir, Mah. derwisj (bedelrnonnik) en Inc. klui- tac-tuur, inkoopsrekening ; -tureeren, den zenaar (boete-pleger). inkoopsprijs noteeren. Falaise, Fr. st. a. (1. Ante ; 8 D. I.; verve- facultatief, aan ie'lers vrije kens overgelaten. Falb (Rud.), geb. '38, ontdekte de theorie der faculteit, 1) bevoegdheid. 2) tak van weten- aardbevingen. schap aan eene unvt. Falcidia lex, ,wet van Falcidias", bij de oude FaEnza, st. i. d. Ital. prov. Ravenna, a. d. Rom. eene wet. die verbood, meer dan 3vier- Amone; 16 D. I,•, daarnaar fayence (half-por- deneener erfenis aan legaten weg te schenken. selein), vlg. maJolika; geb.-pl. v. Torricelli. Falcone (Aniello), 1600-65, Ital. schilder v. Faes (P. v. d.), gen. Lely, 1618-80, Nederl. oorlogstooneelen. schilder, navolger van Van Dijck. Falconer 1) William F., 1732-69, Sch. dich- Faessen (Jan), een der 4 matrozen, die de ter. 2) Hugh' F., '08—'65, Engl. bot. en weten- samenzwering tegen prins Maurits hielpen schappelijk reiziger. ontdekken (1623). (blijspeldichter. falconet, kanon uit de 16e eeuw, anderhalf Fagan (Barthelemy Christophe), 1702-55, Fr. met. lang. 313 Falerii Farnese. 314

Faleril, oudt. st . in Etrurie, herhaaldelijk in fandango, nat. Sp. dans met begeleiding van oorlog met Rome. (Rom. zeer gezocht. gitaar of van castagnetten. Falerner wUn, uit Campanie, was bij de oude fanfare, trompetgeschal. Fallen (Marino), sedert 1354 doge v. Venetie, fanfaron, zwetser, ijzervreter. 1355 onthoofd wegens samenzwering tegen negervolk op de kust v. Guinea. den Senaat. (kanaal; 12 D. I. Faraday (Michel), 1791—'67, ber. Engl. schk. Falkirk, st. in Schotl., a. h. Forth-en-Clyde- en natuurkundige (inductie-electriciteit, Falklands-ellanden, groep 0. v. Patagonie faradismus). i. d. Atl. 0., sedert '33 Engl.; hpl. Port- fare-e, 1) vleeschvulsel, 2) klucht, grap; -ear, Stanley. (en reiziger in 't Oosten. grappenmaker; -eeren, met farce vullen. Fallmerayer(Phil.Jac.),1791—'61,Dt. geschsch. Facet (Wh.),1489-1565, theo., Zwits.hervormcr. Fall-Blver,havenstad in Massachusetts; 49 D.I. Faria y Sousa (Manoel), 1580-1649, Port. Falmouth, havenst. in ZW. Engld.; 5 D. I. geschsch. en dichter. (eau-de-Cologne. Falser (Christ. Magn.), 1782—'52, Nrw. stm. Farina (Jos. Maria), 1685-1766, uitv. v. h. en geschsch. Farineill (Carlo), eigenlijk gen. Broschi, ca- ralset (of fausset), (muz.) keelstem. straat, sopraanzanger en gunsteling v. kon. Falstaff (John), in Shakespeare's „Henry IV", Filips V v. Spanje, die hem tot Grande v. een zwaarlijvige sno l ver vol humor. Spanje verhief. (boerenhofstede. Faister, Deen.eil. i. d. Oostzee; hpl. Nykjr!bing. farmer, (Engl.) landbouwer, bewoner v. eene Falun (of Fahlun), hpl. v. h. Zw. F.-liin in Farmsum, d. in Gron., 1 u. v. Appingadam. Dalekarlie; kopermijnen; 7 D. I. Farnese, Florentijnsch. vorstelijk geslacht, familieraad, vergadering der bloedverwanten, inz. 1) Alessandro F., 1468-1549, als Pans orn over de belangen van minderjarige of uit (1534-49) Paulus III, 2) Zijn natuurlijke noon, anderen hoofde toezicht behoevende familie- Pietro Luigi F., werd 1545 htg. v. Parnia, leden to beraadslagen. 3) de noon v. dezen, nl. Ottavio F., trouwde famulus, helper. Zie amanuensis ;(flg. fam.) met Margaretha, de onrechte dtr. v. Karel V. gedienstige geest, knecht. 4) Alexander F. (noon van Ottavio), geb. fan-al, 1) scheepslantaarn, 2) seinvuur, nood- 1547, was 1578-92 Sp. landvoogd in de Ned. sein; -ar, 1) vuurtoren, vuurba.ak, 2)naam v. 5) het Paleis F. to Rome met kostbare kunst- d. Gri. wijk in COnstanstinopel; -arloten, werken, waarvan er echter vele, toen de vanouds edele familien nit Byzantium. fam. F. (1731) uitgestorven was, naar Napels fanat-iek, dweepzuchtig, onverdraagzaam- kwamen, o. a. tie Stier v. F. (zie Apo'• dweepziek; •leke, dweper, onverdraagzame, lonlue numero 3), en de Hercules v. F. (Zie dweepzucht, onverdraagzaaamheid. Glykon). 315 faro — Favre. 316 faro, 1) (Ital.; zie Pharus) vuurtoren, vuur- faubourg, voorstad, buitenwijk. baak, daarbij: F. di Messina, zeeengte toss. Faujas de St.-Fond (Barth.), 1741-7-'19, Fr. Z. Italie en Sicilie, naar den Capo di F., geoloog, beschreef o. a. den St.-Pietersberg de NO. punt v. Sicilie, met eene vuurbaak; bij Maastricht. ook wijn van daar (F.-wijn. 2) eene bekende Fauthorn, bergtop der Berner Alpen, Z. v.h. soort Belg. (inz. Brusselsch) bier. 3) zeker Brientzer meer; prachtig uitzicht. hazardspel (Pharao). 4) hp1. der Port. prov. Faun (Faun.), (fab.) geile hooch- of veldgod Algarve, 9 D. I. met bokspooten; -a, dierenwereld van een Fariier, „de Schaaps-eilanden", tone Deen. land of eene landstreek (vgl. Flora). groep eil. toss. Schl. en IJsland. (dichter. fausset. Zie falset. Farquhar (George), 1678-1707, Engl. hlijspel- Faust (Dr. Joh.), een duivelskunstenaar, van Ears (Farsistan), Per, prov. ('t oude Persil) wien allerlei legenden verhaald worden (dik- a. d. Perz. Golf, 138 D. vierk. km ., een wijls verward net Fast, den knecht v. Gu- half mn. bew. tenberg), is de held v. ten volksboek (1587), fasces, roedenbundel net bijlen in 't oude v. een Engl. drama v. Marlowe (omstr. 1590), Rome, als zinnebeeld v. d. macht over leven v.een Dt.poppenspel (ornstr.1650), en v.versch. en dood, werd gedragen door It lictoren dichterlijke scheppingen, o. a. GOthe's F. ('t (bijldragers), die v6hr de hoogste machtheb- meesterstuk v. (lien dichter); de opera F. v. Easehing, carnaval. [benden nit liepen. Gounod, enz. fascin-atie, betoovering: -eeren,betooveren. Faustin I Soulouque, 1787—'67, negerslaaf op fascine, takkenbos. Haiti, daar '47 Pres. der rep., '50 keizer, fashion 1) mode, 2) fatsoen; -able, fatsoenlijk. moest '59 afstand doers. fasti, oud Rom. kalender. Faustina, 1) t 141, gmln. v. d. Rom. keizer fat-aal, noodlottig; geloof aan Antonius Pius. 2) Hare dtr., t 175, was de ten -um (noodlot); -alist, die aan geen Gods- zedelooze gain. v. Marcus Aurelius. bestuur, maar aan een fatum gelooft; -ali- Faustinus. Zie Faustin. telt, noodlottig iets. (ling. faute de mieux, (Fr.) bij gebrek aan beter. fatainorgana, luchtspiegeling, luelaverheve- fauteuil, armstoel. 1710-92, Fr. blijspel- fati ■ ant, vermoeiend; -eeren, vermoeien; Favart (Charles Simon), - -ue, vermoeienis. dichter. Fatime, dtr. v. Mahomed, vrouw v. Ali. Hare favorite, 1) hijzit v. ten vorst. in F., eene nakmnelingen (de Fatimieden) regeerden 909— bekende en geliefkoosde opera. 1171 in Egypte, N. Afr. en Syrie. Favre (Gabr. Cl. Jules), '09--'80, Fr. stm., fatum, noodlot. Zie ratan'. onderteekende '71 den vrede met Dtl. 317 Fawkes — Ferdinand. 318

Fawkes (Guy), 1570-1605, hoofd v. h. bus- seiredenaar en ,schrijver („Aventures de Td- kruitverraad (1605) to Londen, word deswege lernaque"). onthoofd. (ver. Fenians, leden v. een door Ieren in Am. op- Fay (Andreas), 1786—'64,Hong.dichter en schrij- gericht genootschap, dat lerland van Gr.- Fayal, een der Azoren; hpl. Horta. 13ritannie onafhankelijk wil maken door ge- fayence. Zie Faenza. (schilder. welddadige middelen. Fearnly (Thorn.), '02—'43, Noorsch landsch.- feniks, (fab.) Egypt. wondervogel, die zich om Februarl (Sprokkelmaand), 2e rnaand des de 500 j. verbrandt, om dan verjongd weder jaars, heeft 28 (in schrikkeljaren 29) dagen. uit zijne asch to verrijzen; (fig.) bolleboos, F.-omwenteling to Parijs (24 Febr. '48, val heksenmeester, groot Licht. v. Lod. Fillips; Fr. rep.). feodaal. Zie feudatil. fecit, „heeft dit gemaakt". (dichter. Feodoor, 1) drie Russ. keizers: F. I (1584-98), Federici (Camillo), 1755—'03, Ital. blijspel- F. II (-1- 1605), F. III (1676-82). 2) F. Iwano- fee, toovernirnf; eerie, verandering als door witsj, 1765—'21, Russ. schilder. tooverslag; -eriek, tooveraehtig. Feodosia (of Kaffa), havenstad v. h. Russ. Feerwerd, d. in Gron., ca. 2 •u. v. Zuidhorn. gouvt. Tauri6 in de Krim; 9 D. I. Fehrbellin, Pruis. st. in Brandenburg; ruins Ferdinand, 1) Dt. keizers: a] F. I., gob. 1503, 2 D. I.; veldslao• 1675. jsngste hr. en 1556 opvolger v. Karel V, t Feitama (Sybrand), 1694-1758, Nederl. 1564. b] F. II, geb. 1578, opvolger 1619 v. werd erkend als autoriteit in de dk. Matthias, -1- 1637; ender hem begon de 30-j. Feint (Rhijnvis), 1753—'24, Nederl. dichter en oorlog. c] F. III, geb. 1608, zoon en 1637 op- sentimenteel rom.-schr. volger v. F. II, -I- 1657, rnaakte een einde a. Feldmann (Loop.), '02— '82, Dt. blijspeldichter. d. 30-j. oorlog. 2) F. I, keizer v. Or. '35 (was fella, landman in Egypte. geb. 1793), deed '48 afstand v. I. troon, ten Feilata, Mah. negerstam in 't gebied v. d. Niger behoove v. zijn neef (den tegw. keizer Frans fellow, (Engl.) kerel, snaak; (ale titel) stu- Jozef), -1- '75. 3) kon. v. Spanje, inz. a] F. III, dent (uit eene beurs)aan eene hoogeschool. de Heilige, veroverde Andaluzie,t 1252, werd felonie, (in 't oude leenrecht) trouwbreuk; 1671 heilig verklaard, b) F. V, de Katholieke, (tegw.) fieltenstreek. kon. v. Aragon, gehuwd met Izabella v. Ca- Pruis. eil. met vuurbaak bij den NO. bernachtigde 1492 Granada, 1503 Napels, hoek v. Holstein. 1512 Navarre, ± 1516. c] F. VII, moest '08 Fenelon (Francois de Salignac de Lamothe), wijken veer Jozef Bonaparte, regeerde later 1651-1715, opvoeder v. d. kleinzonen v. Lod. '14—'33, hief ':30 de Salische, wet op. 4) kon. XIV, abiss. v. Cambray (Kamerijk), ber. ban- der Beide Sicilien: a] F. I, gob. 1751, zoon 319 Ferdinandea Festus. 320

v. Karel III v. Spanje, verbande de Jezuieten, aan eenenarm v.d.Po;29 D.I.;zetel v.een abiss.; werd door Nap. I verdreven, keerde '14 in unvt.; woonhuis v. Ariosto; kerker v. Tasso. zijn rijk terug, t b] Zijn klzn. F. II. bijgn. Ferrleres, Fr. d. bij Lagny, kasteel v. Roth- „Re Bomba", orndat hij '48 Napels het born- schild, in '70 hoofdkwartier v. Pruisen's kon. bardeeren, was geb. '10, kon. '30—'59, en va- Wilhelm. der v. d. later onttroonden laatsten kon. Ferro, het westelijkste der Canarische ell., Frans II. 5) kon. v. Portugal: al F. I, geb. als grens tuss. de Oude en de Nieuwe wereld, 1340, kon. 1367-83, beoorloogde Castilie. als scheidingspunt der ooster- en westerlengte bj F. II, '16—'85, trouwde '36 keg. Maria 11 da tot ten meridiaan gekozen. Gloria, en was na haar dood '63—'55, regent Ferrol, vorst. Sp. zeestad en oorlogshaven a. voor hun noon Pedro (V als kon.). 6) Prins d. Atl. 0. (Bocht v. F.); 24 D. I. F. v. Coburg, geb. '61, v. moederszijde klzn. Fersen (Axel, grf.), Zw. msk., bevorderde v. Lod. Filips, werd '87 door de Sobranje tot vlucht v. Lod. XVI uit Parijs, werd '10 "door vorst v. 13ulgarije, gekozen, doch moest reeds 't grauw to Stokholm verrnoord, als verdacht spoedig voor den Russ. invloed zwichten en dat hij den Zw. kroonprins gedood had. afstand v. d. troon doen. Ferstel (Heinrich, ridden v.), '28—'83, ber. Dt. Ferdluandea, vulcanisch ell. in de Midd. Z., bouwineester to Weenen. bij Sicilie, ontstond '31, verdween 3 maanden Ferwerd, d. in Fr., 2 u. v. Holwerd, vomit later, en verscheen en verdween nogniaals ► net 10 andere d. de gem. Ferwerderadeel. in '33. (stierf krankzinnig. Ferwoude, d. in Fri., 2 u. v. Bolsward. Ferguson (Rob.), 1751—'44, Sch. dichter, Fes. Zie Fez. (comp. ferfeti, vacantie-dagen. Fesca (Fried, Ernst), 1789—'26, Dt. violist en ferman (firman), besluit v. d. Sultan. Fescennische verzen, oudt. Ital. beurtzangen fermate, (rnuz.) rustpunt. (gisten. bij brurloften. ferment, giststof; -atle, gisting; -eeren, Fescli (Jos.), 1763—'39, kard. en abiss. v.Lyon, Fernanibuco (Pernambuco), ook Recife gen., stiefbr. v. (1. moeder van Nap. I. hpl. met 130 D. I. v. d. (.). kustprov. F. v. Fessan. Zio Fezzan. F.-host. Fessler (Ign. Aurel.), t eerst Hong. Capu- Fernan Caballero. Zie Btlhl von Faber. cijner-monnik,sedert 1791 Protestant en ijverig Ferney, vlek in Fra. aan de Zwits. grens; vrijrnetselaar. verblijfplaats v. Voltaire. festina lente! [Lat.) haast u langzaam. Fernow (Karl Ludw.), 1763—'08, Dt. srhrij- festoen, krans v. bloemen. ver over kunst en dichter. Festus (Marcus Porch's), Rom. procurator v. Ferrara, hpl. v. d, Ital. prov. F. in de Emilia, Palestina, 60-62 n. Chr. 321 Fetis Fiesco. 322

Fetis (Francois Jos.), 1784—'71, Belg. schrijuer [blood-)vezelstof. over muz. en comp. Fichte (Joh. Gottl.), 1762—'14, ber. Dt. philo- fetisi, klein voorwerp, waaraan tooverkracht soof en moedig patriot, eerst prof. te Jena, toegeschreven en daarom afgodische vereering toen beschuldigd v. atheismus, later prof. te bewezen wordt ; bij versch. neger- Berlijn. Zijn zoon Imman. Herm. F., 1796—'79, stammen de eenige godsdienst, lien zij ken- insgelijks philosoof, prof. eerst to Bonn, nen. (-uni, leen. later to Tubingen. feud•nal (feodaal), op het leenstelsel gegrond: Fichtel-berg in 't Ertsgebergte, hoogste punt Feuerbach, 1) Paul Joh. ridder v. F., 1777 v. h. konkr. Saksen: -gebergte in den NO. —'33, ber. Dt. rgl. (inz. strafrecht). 2, Zijn hook v. Beieren: bronnen v. d. Main, de coon Ludw. Andreas, ridder v. F., '01—'72, Thuringer Saale, Eger en Naab. ber. Dt. wijsgeer, werd beticht v. atheIsmus. tichu, driekant halsdoekje voor dames. 3) Anselm v. F.. '29—'80, neef v. d. wijsgeer, tic-tie, 1) verdichting. 2) verclichtsel; -tief, ber. hist.-schilder. verdicht. Feuillants, leden der gematigd rep.-club in lidalgo (Port.) = hidalgo (Sp.) = edelman. de le Fr. rev., heetten naar de Cisterciensers fide' commis, verplichting, door den erlater in wier_ kl. zij vergaderden. aan den erfgenaam opgelegd, om het geerfde Feuiliet (Octave), geb. '12, sedert '62 lid der of een deel er van uit to keeren aan eenen Acaddsuie, Fr. rom.-schr. derde. In 't Germ. rechtverplichting, dat het feuilleton, de lectuur waarmede de beneden- geerfde ten eeuwigen dage in de fam. v. d. strook v. een stk. dagblad gevuld wordt. ertlater moot blijven. Fevnl (Paul), geb. '17, Fr. rom.-schr. (dichter. fiducle, vertrouwen. Feydeau (Ernest), '21—'73, Fr. rom.-schr. en Fidzil•ellanden (of Viti-eil.), Bri. groep in Fez, 1) hst. met 100 D. I. v. h. N. sultanaat F. Polynesie, tuss. de Nieuwe Hebriden en de v. h. keizerrijk Marokko. 2) daarnaar gen. Oos- Vriendschaps-eil. tersche hoo fdbedekking zonder slop (rood met Field, 1) John F., 1782—'37, Iersch klavier- blauwe kwast). virtuoos en comp. voor piano. 2) Cyrus F., Fezzan, zuideltjkste prov. v. h.Tu.regentschap geb. '19, legde den telegraafkabel tuss. Engld. Tripoli, hpl. Moerzoek (Murzuk). en Am. („Torn Jones"). huurrijtuig (zooveel als „vigilante").in Fieldingjienry), 1706-54, ber. Engl. rom.-schr. Fra. f genoemd, naar eene herberg waar St.- Fieschl (Jos. Marco), 1790—'36, een Corsicaan; Fiacrius uithing (te Parijs) en waar zulke werd onthoofd wegens zijn moord-aanslag ('35) rijtuigen het eerst to bekomen zijn geweest. op Lod. Filips. fiasco makes, geheel mislukken. Fiesco (Giov. Luigi), grf. v. Lavagna, 1524— 11 323 Fiesole fiscus. 324

47, hoofd der samenzwering tegen Doria te (Finlanders) ; hpl. Helsingfors. Zie Finsch, Genua, waarbij F. verdronk. Finnen, Finlanders. Fiesole (fra Giovanni da), eigenlijk Guido da Fininarken, noordelijkst amt v. Nrw., 47 vierk. Pietro, 1387-1455. Ital. schilder. km., 26 I). I. (meest happen); hpl. Hammerfest. Fife, Sch. grfs. ; hpl. Cupar. Finset), de taal der Finlanders, die eene eigene Figaro, hoofdpersoon in den „Barbier de SO- letterkunde hebben (zie Kalewala); heet vine" v. Beaurnarchais. outs Soeomi-taal. Door de Finsche oorlogen Figueras, st. met 12 D. I. i. d. Sp. prov. Ge- (1788-90 en '08—'09) tuns. Zweden en Rusland rona, met de citadel Castillo de San Fer- werd Finland ten laatste Russ. nando, hoofdsleutel v. Spanje aan den kant Finsteraarhorn, hoogste berg der Berner der P yreneZ, n. Alpen. filet, 1) lijn, streep, streepje. 2) een net, of als Finsterinfintz, versterkte bergpas op den netwerk gemaa.sd voorwerp. 3) - de b(euf, Alpenweg nit 't dal Engadin naar Tirol. dominee's-stuk. FioraNtinti (Valent.), 1768—'37, Hal. comp. finale, 1) bijkerk, 2) bijkantoor, 3) winkel of Fiore (Colantonio del),13:52-1442, Itai. schilder. verkoophuis, slechts een onderdeel zijnde van Fiorelli (Giuseppe), geb.'23, Ital. oudheidkun- eene reeds langer door den eigenaar gedre- bestuurde de opgravingen te Pompeji. vene dergelijke zaak. florituur, (muz.) toonschakeering, coloratuur. filigraan, draadwerk v. good of zilver. Firdgum, d. in Fri , 3 u. v. Harlingen. Filips, Zie Philips en Phiiippus. Firdoesi, 939-1020, Perz. dichter aan 't hof Fin, Finlander. v. sultan Mahmoed v. Ghasna, schreef 't gr. Fingal, vader v. Ossian; F.-s grot, eene ba- epos Sjahnameh (Koningsboek). saltgrot op 't eil. Staffa (een der Hebriden). firma, naain waaronder eene zaak gech even fingeeren, verdichten, het niet-ware als waar wordt ; .nt, lid der firma. voorstellen. firmament, uitspansel. Finisterre, d.i. „uiteinde der aarde":1)NW. firman. Zie ferman. punt v. Spanje. 2) noordwestelijkst dep. v. firinant. Zie firma. Fra. (in Neder-Bretagne); hpl. Quimper. Fischart (Joh.), bijgn. Mentzer, omstr. 1550-89, Finkega (of Vinkega), d. in Fri., ca. 1 u. v. ber. Dt. satiriek schrijver (incest pseud.). Oldeberkoop. Fischer (Joh.), R. K. bins. v. Rochester, ver- Finkenfang. Zie Dann. zette zich tegen de echtscheiding v. kon. Hen- Finkuin, d. in Fr., 2 u. v. Leeuwarden. drik VIII, en werd deswege 1535 onthoofd. Finland, sedert '09 Russ. grootvorstendom, asc•t's, de Staat ale eigenaar met rechtsper- met 9 gouvt. 374 vierk. km ., ruim 2 mn. inw. soonljkheid; (fig.) sehatkist v. d. Staat; •aal, 325 fistel — Fleming. 326

ten bate van 's Rijks schatkist, (als z. n. voor- ren lluiten ; (wok :) fijne tonen (als van een heen:) rijks-advocaat. fluitje) op de viool. flstel, 1) kunstzweer om etter af to leiden. flagrant, in het oog springend, zonneklaar ; 2) (muz.) keelstem (fausset). in -i, op heeterdaad. Fitz, een Normandisch woord, dikwijls voor Damen, ofterpriester v. eene bepaalde godheid Engl. namen (gelijk 't Sch. Mac en 't Iersche in 't oude Rome. 0'), beteekent .,zoon van" (voorheen door- flamingo, reigerachtige „vlam"roode vogel v. gaans.van een vader v. hoogen stand), o. a. d. Masse der steltloopers. 1) F.-gerald (lord Edw.). Iersch volksleider, Flamlninus (Titus Quinetitis). Rom. vhr., ver- smeedde eene samenzwering ow lerland vrij sloeg 197 v. Chr. Philippus 1II v. Macedonie to maken, en werd deswege 1798 onthoofd. bij Cynocephalae. 2) F.-roy (Rob.), '05—'65, Engl. zeeman en Flaminitss (Caj.), Rom. consul, bouwde een meteoroloog, voerde de weerkundige voor- circus en eene stra.at, die naar hem genoemd spellingen in. is ; sneuvelde 217 v. Chr. bij 't meer v. Tra- Flume, Hong. vrijstad en vrijhaven met 21 D. simene, tegen Hannibal. I. a. d. Quarnero-Golf (Adr. Zee). Flandrin (Jean Kipp.). '09—'64, Fr. schilder. Fivelingo, voorheen een der kwartieren van Flatheads. Zie Plathoofden. Gron.; de voornaamste st. was Appingadam. Hatt-erie, vleierij ; -eeren, vleien, (in de schil- fix-e, vast (b. v. idle vaststaand denkbeeld, derkunst) hevalliger afbeelden dan het uiter- denkbeeld dat iemand niet nit 't hoofd is to lijk werkelijk is -eus, vleiend. praten ; prix vaste prijs, waarvan niet af tiatul•ent, opgezet v. bails, winderig; -entle, to dingen vast); •eeren, vaststellen, hepalen opgezetheid v. built, winderigheid. (iem. fixeeren, iem. Lang en doordringend Flaubert (Gust.), '21—'80, Fr. rom.-schr. aankijken) ; -um, bepaalde som gelds. Flavius, 1) eene wide Rom. familie, waartoe de fjord, smalle zeeboezem met steile rotswanden keizers Vespasianus, Titus en Domitianus be- (in Skandinavie, enz.). hoorden. 2) Fl. Josephus. Zie Josephus. Flaccus (Caj. Val.), laatste helft der le eenw Fleche (Ia), st. in Fra., a. d. Loire; 10 D. I.; n. Chr., Lat. dichter. geb.-pl. v. Descartes. flacon, 1) reukfleschje. 2) Holl. wijntlesch. Fleshier (Esprit), 1632-1710, ber. Fr. schrijver Flagellanten, geeselbroeders, eene sekte dween redr. (Oraisons funebres"). pers 13e-15e eeuw; ze geeselden zich om het Flegel (Rob.), '55—'86, Russ. Afrika-reiziger. vleesch to dooden. Fleming, 1) Paul F., 1609-40, Dt. leerdichter flageolet, (muz.) fluitje; (fig.) een draaioggeltje (de beste v. d. Silezische school). 2) Mary Ann met fijne tonen, om vogels een wijsje to lee- F., vn. romanschrijfster (in London Journal). 327 Flensburg — Fockenbroch, 328

Flensburg, haven- en kpst. met 33 D. I. in 't K. kerk to verzoenen; -tijnsch lak bestaat sit Pruis. reg.-distr. Sleeswijk. aluinaarde met cochenille ; -tijnsche flesch is flereckln, Jicht. eene flesch, die gebruikt wordt bij 't distil- Fletcher. Zie Beaumont. leeren v. vlugge Fleurus, st. in Belgic, a. d. Sambre; 4 D. 1.; Flores, Nederl. ell. i. d. 0. I. arch. (de punt. veldslagen, 1622, 1090, 1794, '14. floret, schern“legen, degen net een knop op Flevo, 1) oudt. een meer, dat later de Zuider- Florian (J. I'. Claris de), 1755-94, Fr. rom.- zee werd. 2) naam v. een ell. in dat meer. .schr. en fabeldichter. flibustlers, Fr. en Engl. zeeschuimers die(17e Florida, de Zuidelijkste slant v. d. N. Amer. en 18e eeuw) de Spanjaarden verontrustten in Unie (sch.-eil. F.), 152 D. vierk. km .; 269 D. de W. I. wateren. inw. (bijna de helft n .gers); hst. Tallahassee. Flinders (Matthew), 1770—'14, Engl. weten- In '19 van Spanje gekocht als territorium,werd schappelijk reiziger in Australie (waarvan F. in '45 tot Stant verheven. sommige gedeelten zijn naam dragen). Florio. Zie Brooks. Flines, 1) Gilbert de F., 1690-1749, Nederl. Floris, 1) naam v. 7 graven v. Holl., waaron- dichter. 2) Hendr. de F., 1760—'32, Nederl. der F. V (1256- 96), die den burgerstand be- dichter en teekenaar. gunstigde, doch door de Edelen vermoord Flink (Govert), 1614-60, Nederl. schilder. werd. 2) Frans F., 1520-70, Vlaamsch schil- Flora, 1) Rom. godin der lente en der bloemen. der. 3) F. en Blanchefleur, de hoofdpersonen 2) bloemen- en plantgewassen-wereld v. een in een Fr. middeleeuwsch dichtstuk, waren de land of v. eene landstreek. Zie Fauna. ou'lers der moeder v. Karel d. Gr. Floreal, Bloeimaand (20 April-19 Mei) in den Florus (Lucius Ann.), omstr. 200 n.Chr.,Rom. kalender der le Fr. rev. geschsch. Floraux (Jeux). Zie Bloemenspelen. florkin, Or. gulden v. honderd kruitzers. floreen, in de 16e eeuw eene belasting in Fri. Flotow (Friedr., vrijheer v.), '12—'85, Dt.comp. (28 stuivers pr. j. voor elke boerderij). v. opera's („Martha", „Stradella", enz.). Floren-ce (Lat. Florentia. Ital. Firenze), hpl. d. in 't Zwits. k. Uri a. h. Vierwald- met 166 D. I. v.d. Ital. prov.F.,vroef,er hst. v.h. stattermeer. „Tell's impel". Gr.-htgd. Toskane, '65—'71 v. h. konkr.Italie,b Fiiiggen (Gisb.), '11—'59, Dt. genreschilder. a. d. Arno, bijgn. „la Bella", prachtig gele- Flygare Carlen, Zie Carlen. gen en rijk aan werken v. kunst. De bewoners Fo, de Boeddha der Chineezen. heeten Florentijnen. Het concilie v. F.(-tijnsch Fochteloo of Vochteloo), d. in Fri., 3 u. NO. Concilie), 1439, is bekend door 't mislukken v. Oldeberkoop. v. d. pogingen om de Gri. kerk met de R. Fockenbroch (Wm. Godschalk v.), genees- 329 focus — Foreland. 330

heer te Amst., maakte onkiesche verzen, en Follen, 1) Aug. F., 1794—'55, Dt. schrijver en ging 1666 naar de kust v. Guinea. dichter. 2) Zijn hr. Karl F., Dt. dichter v. focus, brandpunt. stk. liederen, moest deswege de wijk nemen Fodor, 1) Carl Anton F., 1775—'46, Nederl. naar Am. (Sneek. romp. voor piano. 2) Karel JoS. F., t '60, Folsgare (of Folsgara), d. in Fri., 1 u. v. stichtte te Amst. 't Museiim F. Foltz (Philipp), Dt. hist.-schilder. Foe (Daniel de). Zie Defoe. Fontainebleau, st. in 't Fr. dep. Seine et foetus (Lat.), onvoldragen lijfsvrucht. Marne, 12 D. I.; abdicatie v. Nap. I '14. Fogaras, st. in Zevenhergen; 5 D. I.; '49 ne- Fonts.' (Louis Marie), '01—'39, Fr. dagbladen derlaag der Hongaren. tooneelschrijver. Foggia, st. in Italie, a. d. Cervaro; 40 D. I. Fontana (Prospero), 1512-97, Ital. schilder. Fohl, fabelachtig held der Chineezen ()Instr. Fontane (Theod.), geb. '19,. Dt. dichter en 3. D. j. v. Chr., invoerder v. een geregeld rom.-schr. (v. Lod. XIV v. Fra. bestuur. (hpl. Wyk (zeebaden). Fontanges (Marie, htgn. de), 1661-81, bijzit Ftihr, Pruis. eil. a. d. W. kust van Sleeswijk; Fontenelle (Bernard Bouvier), 1657--1757, Fr. Foix, 1) st. met 6 D. 1. in Fra., a. d. schrijver en dichter, neef v. Corneille. en de Larget. 2) oude grafelijke fain. in Fra.; Fontenoy, Belg. d.; veldsla.^ 1745. door haar kwam Navarre aan d'Albret. Foote (Sam.), 1721-77, Engl. acteur en blij- fok, op groote schepen 't onderste zeil a. d. speldichter. fokkemast (voorsten mast). Foppe (Hendr. Joh.), 179;—'26, Nederl. dichter Fokke, 2 zonen v. Simon F.(1712-84), Nederl. (o. a. „'t \Vordt duister, inijn Roosje", enz.). teekenaar en graveur, nl.: a) Jan F., '12, ge- Forbes (Edw.), '15—'54, Engl. natuurkundige, schiedkundige en dichter (ook v. treurspelen); wetenschappelijk reiziger; prof. te Edinburgh. b) Arend F. Simonsz., 1755--'12, boertig schrij- Forbin, 1) Ridder de F., Fr. 'caper, was een ver en dichter. tgn. v. Jean Bart. 2) Louis Nic., grf. de F., Folkestone, zeeen kpst. net 19 D. I. in 't 1777—'41, Fr. schrijver en dichter. Engl. grfs. Kent, a. It. Kanaal; overvaart forceeren, 1) dwingen, 2) openhreken. naar Boulogne. Forcellini (Egid.), 1688-1768, Ital. taalge- Folkething, in Denemarken zooveel als bij leerde, schreef „Totius Latinitatis Lexicon" ons de Tweede Kamer der Staten-Generaal; (Grondsla,g v. alle latere Lat. woordenboeken). het Landsthing is daar zooveel als bij ons Foreign Office, Engelsch ministerie v. bui- folklore, legendenkunde. [de Eerste Kamer. tenlandsche zaken. Folkungen, Zw. koningsgeslacht, v. 1250 Foreland (North en South), 2 hapen, ZO.kust (Waldemar) tot 1365 (Magnus Erikson). v, Engld.; Vierdaagsche Zeeslag (1666). ' 331 Forfar — Foulon. 332

Forfar (of Angus), hpl. met 12 D. I. v. h. grfs. Breslau ('53—'75), werd in 't kkl. conflict uit F. in Midden-Schl. zijn Pruis. ambt ontzet. Forkel (Joh. Nik.), 1749—'18, Dt. romp. en Forteguerra (Niccolo), 1674-1735, Ital. dich- schrijver over gesch. der muz. ter (o.a. een komisch heldendicht). Forli, het oude Forum Livii, hpl. met 15 D. Forth, riv. in Schl., outlast zich in de Firth I. v. d. Ital. prov. F. der Emilia. ()C F. (sister en rom.-sehr. form-aat, grootte; vorming; -eel, met Fortoul (Hipp. Nie. Honors), '11—'56, Fr. mi- inachtneming van al de vereisehte vormen, Fortuna (Gri.: Tyche), (fab.) godin v. h. toeval (fig.) uitdrukkelijk; -ule, voorschrift; -taller, en v. h. geluk. in bepaalde bewoordingen:vervat voorschrift. Fortunatus (en zijne zones), de helden nit een Fornaentera (een der Pithyusen), Sp. eil. in Dt. volksboek (1509 e. v.), bezat een too verde Mild. Z. hoed en eene tooverbeurs. Formes, tooneelisten nit Mulheim a, d. Rijn: Fortune (Rob.), '13—'78, Engl. hot. en weten- 1) Karl F., geb. '10, baszanger, vele kunst- schappelijk reiziger. reizen, en zijn zoon Ernst F., geb. '41, komiek Forum, in 't oude Rome markten gerechts- te Hamburg. 2( Thlod. F., '26—'74,helden tenor. plein ; daarnaar in den naain v. sommige Formosa, Chin. eil. i. d. Chin.zee, a. d. ZO. plaatsen, die eene markt en eigen rechtsmacht kust v. China, 39 D. vierk. kin., 3 mn. bew.; hadden, b.v. F. Livii (Zie Forli). hpl. Thai-wan-foe; 1062 zelf-opoffering v. An- Foseari (Francisco), 1533-07, doge v. Venetic. tonius Hambroek. (sehap. Foscarini (Marco), 1702, doge v. Venetic en ilk. Forseti, (Noorsche fab.) god v. vrede en vriend- Foscolo (Niccolo Ugo), 1777—'27, Ital. dichter Forster (Joh, Georg), 1754-94, zoos en tochten rom.-schr., leefde geruimen tijd als stk. genoot v. Joh. Reinhold F., op de 2e out- vluehteling in Engld., waar hij stied; zijne dekkingsreis v. Cook (1772 —75), uitstekend asch '71 plechtig naar Florence overgebracht. natuur-onderzoeker en soh rk) ver, van grooten fossilien, di,- en plant versteeningen. invloed op Alex. v. Humboldt. Fotheringay, kasteel in Engl., gevangenis v. Forster, 1) eche 1)t. schrijversfam.: Fried, Maria Stuart. F., 1791—'68, geschsch. b; Zijn br. Ernst Jo- Fouche (Joseph), 1703—'20, lid v. h. Fr. Schrik- ach. F. 1800—'85, ehreef over kunst. r) Bei- bewind, under Nap. I minister v. politic, der zusler Louise F'., schrVster ea dichteres '00 htg. v. Otranto, '10 verbannen, f to Triest. (pseud. Ludw. Kreniz). (11 Haar man Karl F., Foudgum, d. in Fri., I u. v. Holwerd. 1784—'41, dichter en vertaler. el Marie F., Foulon (jean Francois), opvolger v. Necker '17—'57, dtr. v. c en d, dichteres en schrijf- :Ifs minister v. financien under Lod, ,XVI, ster. Heinr. F,, 1800-81, prick-hiss, v. werd 1789 op strict vermoord, 333 Fo ttql16 Vranken. 334

Fouque (baron de la Mc:Ate), -1) Lleinr. Aug. net Besancon tot lipl., sedert 1078 aan Fra. F., 1008-1774, Pruis. gent. onder Fred. d. en gesplitst in 3 dap. Gr. 2) Fried, Heim?. Karl F., 1777—'43, Dt. Francla, 1) .Ins,, Gaspar Rodriguez 1"., gel). Tier- en dram. dichter („ Indine") en rom.-schr. 1757, was '17—'40 dictator v. Paraguay. Fourier (Charles), 1772—'37, Fr. socialist, oat- 2) Francesco F., 1450--1517, Ital. schild,. wikkelde een eigen stelsel (samenwoning niet Francisca. 1) Fr. da Rimini, tle, eeuw, eene van familiOn in afzond,lijke gezinnen, maar Ital. vrouw, word door hares man gedood nit van 1500 personea bij elkander in 60,n gebouw, ,jaInezie. Zij is een personage in „de Ilel" v. „phalanstere genaamd. Dante. 2) Santa Fr. Roman. 1384-1410, vrome Fowler (John), geb. '17, her. wkt., bouwde verpleogste,r v. ziekon, DM door he R.K. ondergronds-spoorwegen, was city. v. d. heck hailig verklaard. stoomploeg, enz. Franciscanen, °rile, v. monniken (oak Min- Fox, 1) George F., 1621---00, Engl. schoenma- derbrooders gen.) en v. nonnen, gest. nmstr. ker, later prediker, stichtte de sekte der 1200 door Francis,. v. Assisi. Kwakers. 2) Charles James F.,11749--'00. her. Franciscus, F. v. Assisi, 1182-1220, vroom Engl. stm., tegenstander v. Pitt, was her- kluizenaar, Il.K. heilige sedert 1228. Zie haalde malen minister. Franciscanen. F. v. Paula, 1416----1506, foyer,koffiekamer(in schnuwburgen room de ge- stichtte de orde der Minim en, en werd 1510 ahonneerden,bij vergaderzalen voor do ledger)). door de R. K. heck vorklaard. frac-tie, gedeelte (groep) eener stk. partij; Francke (Aug Berm.), 1063-1727, Dt. then. .tuur, (hlk.) beenderbreuk. en philmrthroop, prof to Halle, stichtte daar Fr,* Mayolo, bijaaam v. d. Napol. rooye,r- 1098 't beroemde weeshuis. hoofdinaa Michele Pozen., en titer eener opera. Francken (Jan), ± 1661, knecht v. Oldenbarne- v. Aube, veld, gat' (liens levensbeschrijving,. breekhaar, broos, broosheid. Franc - tireurs, Fr. vrijscharen ( .70 —71), door fragment, brokstuk; aan brokstukkan. 't oorlogsreeht niet erkend. franc (of frank), munteenheid in 't Fr. (en Franeker, st. in Fri., 6 a 7 1). 1. Planetarium Zwits. en Belg.) muntstelsel ._77. 1 Ital. lira, v. Eysinga; eene nit 11 d. bestaande 1 Sp. peseta, 1 Gri. drachrne, 1 Rumeensehe frank. Zie franc. [gem. in Fri. DM, 1 Servische dinar, of ruin) 17 Nederl. Frankel'. d. 1. „do vrijen", 1) Dt. volksstam, centen. die in (le 3e eemw a. d. Bene,den-Rijn optrad, Francesca (Pietro della), constr. 1398 —1484, later gesplitst in Ripuarische en Salische Ital. sehilder. I"., laatstgenoemden in 't laud her Batavie- Vroncbe Cotpt, oudt. vrijgrfs. Burgundie ren, aliengs voortdringende in Galliti, stichtL 335 Frankfort — Frauenfeld. 336

ten daar het Frankische rijk, eerst onder de Omstr. 481 werd F. gest. (zie Franken Merowingen (481-751), vervolgens onder de sedert 842 afzonderlijk konkr., 1792 consti- Karolingen, grootste uitbreiding onder Karel tutioneel, 1793—'04 rep., '04—'1.1 keizerrijk, d. Or.; onder diens kleinzonen bij 't verdrag '14—'48 konkr., '48—'52 rep., '52—'70 keizerrijk, v. Verdun (842) scheiding in 0. en W.Fran- sedert '70 weder rep. kisch rijk (d. i. Duitschland en Frankrijk). Frans, -I) F. I. Stephan, 1708-65, sedert 1745 als land beefdzakelijk de woonplaats der keizer v. Dtl. 2) F. II, 1708—'35, was Roomsch Franken aan Rijn, Neckar, Main, eez., de (Duitsch) keizer 1708—'06, teen hij, na de op- kern v.h. O. Frankische rijk. Frankische (of richting v. d. Rijnbend, die waardigheid ne- Salische) keizers in DLL, 1024-1125 (Hen- derlegde, als keizer v. Or. van teen af drik V j'); vervelgens Rijn-Franken en Oost- F. I heette. F. Jezef I, geb. '30, is sedert Franken v. 1512 af, sedert '06 grootendeels '48 keizer v. Or. 4) F. I, 1494-1547, sedert bij Beieren (bier de 3 reg.-distr. Ober-, Mit- 1515 kon. v. ire. ,streed tegen Karel V. 5)Fr. II, tel en Unter-Franken); Franken-Wald, ge- '144-1560, zoon v. Ilendrik II, gml. v. Maria bergte tuss. Fichtelgebergte, en Thuringer- Stuart, werd 1559 ken. v. Fra. 0) F.1,1777— weird. Frankenwijn, wijn uit 't Maindal. '30. sedert '25 ken. der Beide Sicilian, en Frankfort, 1) F. a.d. Main. st. in Hessen- 7) Fr. II. (klAn. van 6), '30—'00, kon. der Beide Nassau met 155 D. I. . v. 1057—'00 vrijo rijks- Sicilido '59 '60, teen door Garibaldi ver- stud, 1711 kroningsstad, '10 list. v. d. Duit- dreven. F., '19—'75, was '46—'59 als F. V (de schen Bend; '60 Penis.; F.-er Vmle, 10 Mei laatste) lag. v. Modena en werd teen venire- '71, einde v.d. oerleg. 0) F. a. d. ven. Met hem is 'I geslaeht Este uitgestorven. Oder, 54 D. 1., bpi. v. 0. Pruis. reg.-distr. Fransch, taal der Franschen. 'Lie FrankrUk. F., prov. Brandenburg; ber. jaarmarkten. Fransozen, 1) Dt. naaiu voor Franschen. 209 Franklin, 1) Benj. F., 1706--90, her. N. Amer. Sp. pokken. boekdrukker, st ► n. en natuurkundige, .Fransum, (I. in Gron., 1 n. V. Zuidhorn. v.d. bliksem-afleider, en imp. schrijver.2)Sir Franzensbad, ber. ibis. bpl., 1 u. v. Eger. John F., 1780—'47, ber. Engl. zeevaarder. Frascati, kleine st. in Italid , schoone omstre- in de N. IJszee op eene verengelukte Noord- ken; 7 I). I.; daarnaar heeten eenige weel- pool- expeditie, waarvan '59 everblijfselen zijn derig ingerichte societeitsgebouwen F. gevonden. fritter, kleosterbreeder. Frankrklk, gr. rijk W. v. Dtl.. 529 D. vierk. frande, bedrog, wets-overtreding; •eeren, (le km ., ruim 36 inn. bewoners (Franschen, slat wet overtreden; frauduleus (bedrieglijk)ban- zijn Gallii5rs vermengd met Romeinen ell kroet. (D. 1.; veldslag 1799. Germanen), ingedeeld in 87 dep„ list. Parijs. Frauenfeld, hpl. v. h. Zwits. Is, Thurgau; 0 337 Fredegarius Frederik. 338

Fredegarins, t 658, Frankisch geschsch. (Ge- Wills. I. regeerde als kon. 1713-40, zorgde sch. der Franken tot 641). voor uitbreiding v. d. militaire macht, stij- Fredegonde,eerst minnares,later gmln.v.Chil- ving v. d. schatkist, ontwikkeling v. land- perik (kon. v. Neustrie), bestreed Brunehilde. bouw, handel en nijverheid. f] F. II d. Gr., Fredericla, Deen. vest. a. d. Kle. Belt. 1712-1786, kon. 1740, de grootste vorst, vhr. Frederik, 1) Duitsche keizers. al F. I de Rood- en stm. van zijnen tijd; Silezische oorlogen, baard (Barbarossa), Hohenstaufe, regeerde 7-j. oorlog, had ook de hand in de deeling 1152-90, vijf krijgstochten naar Italic, on- v. Poles. o] Zijn neef F. Wilh. II, onder derwierp 1180 Hendrik d. Leeuw, ondernam wiens regeering 1786-97 de macht v. Prui- 1189 een kruistocht, waarop hij verolronk. sen afnam. h] F. Wilh. III, regeerde 1797- b] Zijn klzn. F. II, 1215 Icon., 1220 keizer, ver- '40. Onder hem eerst vernedering v. Pruisen wierf Jeruzalem bij verdrag, werd door den door Nap. I. (vrede v. Tilsit '07), 'waarop, Paus in den ban gedaan, t 1250. cji F. III de onder inedewerking v. kng. Louise, door Schoone, tegenkeizer v. Lod. v. Beieren, 1422 Stein en later door Hardenberg eene reor- bij Milhldorf verslagen en geva.ngen ge- ganisatie v. h. rijk plaats had, die wel '13 nomen, t 1430. d] F. IV (of III) regeerde 1452- en '11 tot bevrijding v. h. Fr. juk, maar niet 93. 2) Deensehe koningen, o. a. F. III, re- tot de beloofde vrijheid leidde. F. Wilh. geerde 1648-70, en werd door de Ned. ge- IV (zoon van h), regeerde '40—'57, was ech- steund tegen Zweden; en F. IV, die 1099- ter niet tegen de eischen v. d. tijd opge- 1730 regeerde, en oorloogde tegen Karel XII wassen, verleende eerst ingevolge de rev. v. Zweden; van '48 tot '03 regeerde F. VII, Maart '48 eene constitutie, wees de hem '49 onder wiens regeering de twist begon over door de Fra.nkforter nat. vergaderingaange- Sleeswijk en Holstein. 3) Gr.-htg. v. Baden. bodene keizerskroon van de hand, werd '57 F. I Wills. Ludw., geb. '26, prins-regent '52, wegens z.wakheid v. geestvermogens van de sedert '57 gr.-htg. 4) Keurvorsten v. Bran- regeeringszorgen ontheven (zijn br. 'Wilhelm denburg en koningen v. Pruisen a; F. I v. regeerde in zijne plants) en -( '61. k] F. Wilh: Hohenzollern, 1372-1440, krv. 1415. bl Zijn (neef v. 1 en soon van diens br. den late- zoon en opvolger F. II, regeerde 1440- ren Keizer Wilhelm) geb. '31, kroon- 70. c] F. Wilh.. de Groote krv., schoonzoon prins v. Pruisen, onderscheidde zich in den v. prins Fred: Hendr. v. Oranje, regeerde oorlog tegen Or. en tegen Fra., word 28 1640-88 en legde den grond voor de latere Oct. '70 veldmaarsehalk, en door zijns va- macht van Pruisen. d] 7/(jn zoos F. III, ders verheffing '71 kroonprins v. h. Dt. kei- 1688-1713, voerde sedert 1701 den titel van zerrijk. Hij was '58 gehuwd met de Engl. F. I honing v. Pruisen. e] Diens soon F, prinses Victoria, word '86 door strottenhoofd- 339 Frederikshald — Friedland. 240

kanker aangetast, aanvaardde bij zijns va- Frela, (Noorsche fah.) godin der liefde. ders dood '87 de regeering als keizer v. Freiberg, st. met 27 D. I. in den omtrek v. Duitschland en kon. v. Pruisen, doch stierf Dresden, a. d. Fr.-er Mulde; middelpunt v. d. reeds kort daarna ('88). 5) Keurvorsten en Saks. mijnen; ber. academie voor 't mijnwezen. koningen v. Saksen e] F. I de Strijdbare, Freiburg, 1) Fr. Fribourg:„ hpl. v. h. Zwits., 1382-1428, stichtte 1409 de hoogeschool te k. F. a. d. Saane; 12 D. I. 2) F. in de Breis- Leipzig. bj F. 111 de Wijze, 1486-1529, wees gas, Bad. st. a. d. Dreisam; 41 1). 1.; It. K. de keizerskroon van de hand, beschermde unvt. ; Gothische kathedraal. 3) st. met 3 Luther. c] F. August I, 1768—'27, werd '06 D. I. a. 1. Unstrut i. d. Pruis. prov. Saksen. kon., was een trouw bondgenoot v, Nap. I., 4) st. met 9 1). I. a. d. Polsnitz in Silezie.. waarom hem in '14 de helft van zijn konkr. Frelligrath (Ferd.), ber. Dt. dichter. ontnomen werd. 6) Nederlandsche prinsen Freir, (Noorsche fab.) Zonnegod, beschermer a) F. Hendrik, geb. 1584, br. v. prins Maurits, v. h. huwelijk. sthr. v. versch. Nederl. gewesten (1625-47), Freischiitz, vol,gens de Dt. legende een jager, was een uitstekend vhr. b prins F. der die v. d. duivel betooverde kogels ontvangt. Nederlanden, 1796—'81, coon v. kon. Willem Stof eener opera V. Weber (tekst v. Kind). I en br. v. kon. Willem II, was de behuwdbr. Freising, st. in Beieren, a. d. Isar; 10 D. I. . keizer Wilhelm 1. v. Dtl.,,oprichter v. d. Freitag (Gast.), geb. '16, her. Dt. tooneelen kolonien der Maatschappij v. welda.digheid, rom.-schr. trachtte":30(Belg.opstand)Brussel te bezetten, stadje (3 D. 1.) a. d. Midd. Z.; en blonk uit door onbekrompen weldoen. bier landde 1799 Bonaparte uit Egypte. Frederikshald, vesting in Nrw.; 10 1). I.; fresco, nog niet gedroogde' pleisterkalk; al f. hier sneuvelde 1718 Karel X11. schilderen, d i. op eene nog vochtige kalklaag, Frederiks - oord, naar prins Frederik der waareiede een ilium. is bepleisterd. Nederl. genoemde kolonie der Maatschappij Fresnel (Fulgence), 1796—'55, I•'r. orientalist v. Weldadigheid (gem. Vledder in Drente, en wetenschappelijk reiziger. en W. Stellingwerf in Fri.) fret, klein roofdier, waarvan men zich be- Fredmaun. Zie Hellmann. sliest om konijnen te vangen (frettenjacht). Fredro grf. v.), twee Poolsche blijspel- Friaul. Zie Friuli. schrijvers vader en zoon, de eerste geb. 1753. Fribourg. Zie Freiburg I. ± '76, de zoon geb. '29. (18 D. 1. frietle, wrijving. Freetown, hst. v. Sierra Leone in W. Afr.; Fridericla. Zie Fredericla. fregat, oorlogsschip met 3masten; - vogel (ta- Friedland, 1) Boh. htgd., 1623 aan Wallen- chypetes) een snelvliegencle tropische vogel. stein geschonken. 9) st. zn 't Pruis. distr, 341 Friedrich Fugger. 342

Koningsbergen; nederlaag der Russen '07. Leitha, met een basteel, dat de grf. v. Cham- Friedrich. Zie Frederik. bord (door de Fr. legitimisten kon. Hendrik Friedrichshafen,Wurt. havenstad can't Meer V genoemd) hewoond heeft tot zijnen dood. v. Constans; vrijhaven. Froissart (Jean), 1337-1410, Fr. geschsch. Friens, d. in Fri. ca. 1 u. v. Ranwerd. Fronde, de oppositie-partij in Fra., aanvan- fries, 1) (bwk.) gladde of gebeeldhouwde tus- kelijk die gedurende de minderjarigheid v. schenrufinte tuss. kroonlijst en architraaf. Lod. XIV. (book, versierd titelblad. 2) langharige stof v. geweven wol. 3) Fries, frontispice, 1) voorgevel. 2) titelplaat v. een inboorling uit Fri. of uit Friesche ouders fronton, (bwk.) bong boven de deur. geboren. 4) Fr., twee hr., Dt. landsch.-schil- Frossard (Charles), '07—'75, Fr. genl., '70 bij ders: Ernst F., '01 —'33, en Bernard F., geb. '20. de overgave v. Metz krijgsgevangen. Friesland, „land der Friezen", een Germ. Fructidor, in den Fr. rev.-kalender „vruch- volksstam in NW. Dtl. (zie Oost-Friesland); tenmaand" (18 Aug. — 16 Sept.): dan volgden tegw. de noordelijkste prov. der Ned., hpl. de 5 (of met den schrikkeldag 6) dagen, die Leeuwarden. anders aan 't jaar v. 360 ontbroken zouden Frigga, (Noorsche fab.) grn1n. v. Odin. hebben. (dichter. Friwaire, rijpma.and in den Fr. rev.-kalender ICrugoni (Carlo Innocenzm), 1692-1768, Ital. (22 Nov. — 21 Dec.). (prov. Pruisen. Frundsberg (Georg v.), 1473-1528, Dt. genl., Frische Haff CO, inham v. d. Oostzee i. d. streed in Italie onder de keizers Max. I en Friso, volgens de legende de eerste vorst der Karel V. (uitvinder v. h. waterglas. Friezen, landde 313 v. Chr. uit Indie in Fri. Fuchs (Joh. Nepom. v.), Dt. delfstof- en sehk., Frithjof on diens liefde voor Ingeborg, neon fuchsine, eene roode kleurstof uit aniline. oude 1Jslandsche legende, door Tegn6r in Fuentes (Pedro Ilenriquez de Guzman, grf. v.), 't Zweedsch overgebracht (,,F.-saga"). 1528-1610), Sp. vhr., was 1595-961a.ndvoogd Friuli, omit. htgd.. thans be Venet. prov. Udine in de N:'d., daarna sthr. v. Milaan. en de Or. grfs. G6rtz en Gradisca. fueros, rechten en vrijhaven v. d. bewoners Frobel (Friedr.), 1781—'52, Dt. pedagoog, der Baskische prov. in Spanje. bracht de speeltuinen voor kinderen in zwang Fuertaventura, een der Canarische eil. ( F.-rn etho de). Fiiger (Priedr. II.), 1751—'18, Dt. hist.-schilder. Frohschammer (Jan.), geb. Dt. wijsgeer Fugger, een van den weversbaas Joh. F. (bij en R.K. priester, bestreed de Jeznieten, het Augsberg, 14e eeuw) afstammend geslacht in dogma der Pauselijke onfeilbaarheid, enz., Beier. Zwaben, door koophandel rijk gewor- en werd '63 geschorst. den, 1500 in den gravenstand, '03 tot rijks- Frobsdorf, d, in Neder-Or. bij Weenen, a. d. prinsen verheven. 343 Fethrich Gaborian. 344

Fiihrleh (Jos., ridder v.), 1800-76, Boh. schil- 2) Zijn noon Joh. Heinr. F., 1741—'25, hist.- der (bijbelsche hist.-stukken). schilder, was directeur der schilder-academie Fulco I, van Este, t 1135, en 4n br. Welf IV to Londen. 3) Hans Heinr. F.,1744—'32, stm., (zonen van Azzo II) splitsten het geslacht Este geschsch. en schrijver over kunst. in 2 linien : de Fulco-Estische of Italiaansche, Fust (Joh.), ook gen. Faust, - 1466, knecht v. en de Welf-Estische of Duitsche linie. Gutenberg. Fulda, st. met 12 D. I., in 't Pruis. reg.-distr. fustanella, tunica met wijde plooien der Al- Kassel, a. d. F. (eene zij-riv. van de Werra). baneesche en Nieuw-Grieksche pallikaren. Fullerton (Georgina Charlotte, lady), geb. '12, futtirum, (tlk.) toekomende tijd der werkwoor- Engl. rom.-schrijfster, zuster v. Granville. Fyen. Zie Funen. [den. Fulton (Rob.), 1765—'15, N.Amer. wkt., paste '07 het eerst den stoom toe op de scheepvaart (bouwde de eerste stoornboot). G. Funchal, hpl. (20 D. I.) v. h. eil. Madera. Finkel( (K. W. F. v.), 1761—'28 Dt. geschsch. G, als Rom. getalwrk 400. Funen (Deen. Fyen), eil. toss. de Gr. en de gital, donne plek in een weefsel. Kle. Belt; hpl. Odense met 2l D. I.; met eeni- Gaanderen,d. in Geld.,gem.Arnbt-Doetinchem. ge andere eil. vormt het 't Deen. sti ft F. (insist, d. in Fri., 2 u. Z.W. v. Bolsward (de Furca, steile, bergpas i. d. Lepontische Alpen. gem. -erland bestaat sit 6 andere do; -nieer, furie, 1) woede, verwoedbeid, razernij )de Sp. 6. in Fr., ca. 3 u. Z W. v. Sneek. F., 1576 muiterij der Sp. troepen in Ylaande- Gablienin (Simon Abes),1628-88, Fri.gesellsch. ren; de Fr. F., 1583 aanslag v. Anjou op Ant- en dichter. werpen). 2) (verpersoonlijkt) razend wijf, ver- Gabelentz, 1) Hans Conon v. (1. G., '07—'74, woede helleveeg. 3) (fab.) godin der wraak. Dt. beoefenaar v. d. Oostersche talen. 2) Zijn (Zie Erinnyen). •oon Georg v. d. G., taalgeleerde evenals de furore, onstuimige teekenen van goedkeuring vader is sedert '78 prof. der Oost-Az. talen en toejuiching;-maken,grooten opgang makes. to Leipzig. Furth, nijvere st. met 35 D. I. a. d. Regnitz Gabelsberger (Frans Xa v.), 1789—'49, Beier. (in 't Beier. reg.-distr. Mittelfranken). stenogmar, uitv. v. een nieuw stelsel (G.sche furunkel, btoedzweer, bloedvin. stenographic). fusie, ineensmelting. [(fusil). Gabon, Golf in de W.kust v. Afr. De kust v. fusilier, infanterist, gewapend met een geweer G. was '43—'71 eene Fr. kol., thans kolen- Fussli, eene fam. uit Zurich, inz. 1) Joh. Kas- station. par F., 1706-62, portretschilder en schrijver, Gaborlan (Emile), '35—'73, Er. geschsch, 345 Gabriel — Galilei. 346

Gabriel, een der 7 aartsengelen, dicteerde aan mus, die geene wederliefde bij hair vond. Mahomed den Koran. oudt. landsch. in Kle. Azie (met de Gabriel[, twee Venet. comp. van kerkmuziek steden Ancyra, Tavium, Pessinus, Gordium). 1) Andrea, 1510-86, en 2) zijn neef Giovanni, Onder de bewoners (de Galaten) bestonden 1557-1612. (vader v. d. stam G. reeds vroeg Christen-gemeenten (zendbrief v. Gad, (bijb.) eon der 12 zonen van Jacob, stam- Paulus). (a. d. Donau ; 80 D. I. Gaddi, drie Flor. schilders Gaddo G. (1249— Galatz (of Galan), haven- en kpst. in Rumenie,, 1312), zijn zoon Taddeo G. (1300-1350) en Galba (Servius Sulpicius),Rom. keizer, geb. 5 n. diens zoon Angiolo G. 1327—omstr. 1390. Chr., regeerde 68-69 n. Chr. (tot zijnen Gade (Niels), geb. '17, her. Deer), comp. en dood). hofkapelmeester te Kopenhagen. galeien, oorlogsschepen in de middeleeuwen Gaeta ('t oude Cajeta), versterkte st. der Ital. geroeid door oAlei-slaven. Zie bagno. prov. Caserta, a. d. Golf v. G., '48—'49 wijk- Galen, 1) Christophb Bernh. vrijheer v. G., oor- plaats v. Paus Pius IX, en '61 de laatste toe- logzuchtig hiss. v. Munster, streed tegen de vlucht v. kon. Frans Id v. Napels. Ned., en regeerde 1650 —78, 2) Jan v. G., Gager'', 1) Friedr. Balduin, vrijheer von G., 1604-53, Nederl. kommandeur, sneuvelde bij 1794—'48, als Nederl. gnl. '44 in Indic, sneu- Livorno. velde bij 't bedwingen v. d. opstand in Baden. Galenus (Claudius), 131—omstr. 200 n. Chr., 2) Zijn br. Heinr. -Wilh. Aug., vrijheer v. G., geneesheer te Rome, na Hippokrates de be- 1799—'80, vrijzinnig stm., was 19 Mei '48-20 raerndste geneesheer der oudheid. Mei '49 Pres. v. d. Frankforter nat. vergade- Galerius, eerst schaapherder, werd 305 Rom. ring en 18 Dec. '48-22 Mrt '49 Pres. v. h. keizer, vervolgde de Christenen, en t 311. Rijksministerie. (schilder. Galfried v. Winesalf, 13e eeuw.,Engl. dichter, Gaimborough(Thom.),1727-88,Engl.landscli.- verzeide Richard Leeuwenhart naarPalestina. Gains, 1) Rom. rcht. omstr. 117-161 n. Chr., Galiele, 1) voormalig konlcr. in NW. Spanje schrijver v. d. „Institutiones". 2) Gajus (of (hst. Santiago de Compostella). 2) Or. kroon- Cajus), Rom. voornaam, verkort G. (of C.) land in Cisleithanie, 79 D. vierk. km ., ca. 6 Galaez. Zie Galatz. bew., gesplitst in O. G. (hpl. Lemberg Galapagos (Schildpad-eilanden),eene tot Ecua- met unvt.) en W. G. (hpl. Krakau met unvt.). dor behoorende groep van 60 eil. i. d. Stille Galilea, oudt. 't N. dl. v. Palestina. Zuidzee. . Garnet (Galileo), 1564 —1642, uitstekend na- Galata, voorstad v. Constantinopel. tuur- en strk., door de Inquisitie gedwongen Galatea, (Gri. fab.), eene zeenimf, dochter v. 't Copernicaansche wereldstelsel of te zwe- Nereus en Doris, werd bemind door Polyphe- ren; stierf blind. E:47 galimathias — Gamaliel. 348 galimatliias, wartaal, uncle. (Venet. rep. en Belgie (vgl. Cesar): .1elsmus, niet woo, galjas, grootste soort oorlogssehepen der delijk in cone andere taal over te zetten Fr. galjoen, ts1) grootste soon oodogsschepen v. uitdrukking; -oinaan, ten, die lijdende is Spanjaarden en Portugeezen. 2) voorste dl. aan - omanie, d. i. de manie, °in voortreffe- v. een schip, waar zich de sekreten der nia- lijk te vinden al ,.t Fr. is of slit Fra. komt. frozen bevinden. GalliEnus (Publ. Mein.), Rom. keizer, re- galjoot, kleine galei inet 16 a 20 roeiban- geerde 259-268. en weal vermoord. ken; bombardeer-g.,drijvende mortier-batterij. Gallipoli, 1) vest. in Italii.a. d. Golf sr. Tarente; Gall (Frans Joz.), 1758—'28, Dt. ontl., grond- 12 1). I. 2) Tu. st. a. d. Hellespont; 11 D. I. legger v. d. hersenschedelleer. (Abessini. Gallitzin (pries I)mitri), 1735—'03. Russ. still., Galla (of Gallas), negervolk in 0. Afr., Z. v. vriend v. -Voltaire. Gallait (Louis), geb. '10 te Tournay (Doornik), gallon, Engl. vochtmaat (bijna 5 liters). 13e1g. hist.-schilder. Galloway, ZW. gedeelte v. Schl. Gallas (Matthias, grf. v.), 1584--1647, keizer- Gallus, 1) Cornelius G., Rom. vhr. en dich- lijk genl. i. d. 30 j. oorlog, hielp Wallenstein ter; zelfmoord 23 v. Chr. 2) G., de heil., ten vat brengen, onto. 1684 de heerlijklieid 655, R. K. zendeling, stichtte de st. St.-Gallen, Friedland en 't opperbevel, en versloeg de galop, 1) snelste mauler van loopen bij rij- Zweden bij Nordlingen; weed 1643 afgezet. paarden. 2) tweepas-dans. Gallegos, bewoners v. Galici in Spanje. Galt (John), 1779—'39, Engl. rom.-schr. en Gallen (Sint). Zie St. - Gallen. novellist (humoristisch). Gallenga (Anton), geb. '10. Engl. schrijver Gatluppi (Baldassaro), 1706-85. Ital. comp.. over Am., enz. (pseud. Luigi Mariotti). 1705-68 keizerlijk kapelmeester in Rusland. Galli, gecastreerde priesters der Syrische go- Galvani (Luigi), 1737-98, ber. Ital. physio- din Cybele. loog te Bologna. ontdekte 't naar hem ge- Gallicaansehe kerk, de 1269 an 1438 als noerride galvanismus. zelfstandig erkende R. K. kerk in Fra.. gaf galvano..., met toepassing v. h. galvanisrnus. 1680 vier stellingen, t.w. 1) de Paus heeft Galveston, haven- en kpst. in Texas, a. d. G.- geen gezag in wereldlijke zaken; 2) hij is baai der Golf v. Mexico; 22 D. I. oriderworpen aan 't concilie, en 3) aan de Galway, lipl. (met 15 D. I.) v. h. Iersche in Fra. bestaande wetten; 4) hij is niet on- grfs. G., a. d. Atl. 0. feilbaar. Gaina (Vasco de), 1469-1524, Port. zeevaar- woonplaats der Keltische Gainers in der, ontdekte 1498 den zeeweg naar 0. I.; Upper-ltalie (gesplitst in CisaliAjnsch G. en was daar 1524 Port. onderkoning. Transalpijnsch G.) en vooral in 't tegw. Fra. Gamallell, (bijb.) leerm. v. Paulus. 349 Gambetta — Garnier. 350

Gambetta (Ldon), '38—'82, Fr. stm., beslist Garcia, 1) Manuel G., 1775—'32, Sp. zanger en bestrijder v. Nap. III, en na diens val de comp:, ber. zangmeester, o. a. van zijne doc,h- nat. verdediging organiseerend als dictator, ters (Zie Malibran en %'iardot). 2) Zijn noon '79 Pres. der Kamer v. afgevaardigden, '81 Manuel 0., geb. '05 te Madrid, insgelijks ber. tot zijn dood minister-pies.; de ziel v. d. zangineester(te Londen);uitv. v.d. keelspiegel. revanche-politiek. Gard (of (-lardon), zij-riv. v. d. RhOne. Gambia, riv. in Senegainbie (in W. Afr.), Garda, d. in de Ital. prov. -Verona ; daarnaar ontlast zich i. 2. Atl. 0.; aan den mond heet 't Lago di 0. (Garda-meer) in Tirol en Bri. gouvt. 0. 61 met. boven de zee, waarin 't Gambrinus, volgens de legende een Vlaamsc ► zich ontlast door den Mincio. kon., uitv. v. de bierbrouwerij. Gardafui (kaap), oostelijkste punt v. Afrika. Gameren, d. in Geld., a. 0. Waal, ca. 1 u. garde, 1) lijfwacht. 2) keurbende (b.v. de code Gaud, Fr. naa ► n v. Gent. v. Zalt-Bommel. garde v. Nap. 1). Gando, negerrijk (6 MI, inw.) in W.Soedan, Garderen, d. in Geld., 3 u. 0. v. Nijkerk. a. d. Niger ; met de list. G. Gardiner (Stephen), 1493-1555, Engl. R. K. Ganesa, (Ind. fab.) god der wijsheid. geestelijke, onder Hendrik VIII biss. v. Win- Ganganelli (Lor.), als Pans 1769-71 Clemens chester, slider Eduard VI gevangen, onder XIV, hief '73 de Jeztaeten-orde op, stierf ver- Maria groot-kanselier, vervolgde de Hervor ► n- giftigcl. Clementijnsch museum. Gordon, riv. Zie Gard. [den. Ganges, de hell. voornaamste riv. v. -Voor- Garfield (James Abr.), '31—'81, N.Amer. stns., Indie, bijna 3 I). km. lang, v. d. Z. belling '61 genl., '80 Pres. der Unie, in zijn eerste v. d. Himalaya, tot a. d. Golf v. Bengalen, ambtsjaar doodgeschoten door zekeren Gui- in vele armen. Vgl. Brahmapoetra. teau, die tevergeefs om eenen post had ge- gangliEn, zenuwknoopen (inz. i. d. onderbuik). vraagd. Zie Arthur. Gannal (Jean Nic.), 1791—'52, Fr. schk.. cite. Garibaldi (Giuseppe), '07—'82, Ital. vhr. en van eene inethode orn lijken te balsemen patriot v. ouderwetschen eenvoud on onbaat- door middel van inspuiting. zuchtigheid, bewerkte de eenheid van Italie Gansfoart (Joh. \Vessel), 1420-89, Nederl. on kreeg ter belooning 't eiland Caprera ten theo., voorlooper v. d. geschenke. (in de Golf v. Gaeta. Ganymedes, (Gri. fab.) een schoon jongeling, Garigliano, riv. in Neder-Italie, ontlast zich door een adelaar naar den Olympus gebracht, Garmerwolde (of Germerwolde), d. in GrOD: , deed daar dienst als schenker voor de goden. 3 u. v. Appingadam. Gap, Fr. st. in de Alpen ; 10 D. I. Gamier (Robert), 1534-90, Fr. treurspeldich- Garay (Joh.), '12—'53, Hong. dichter. ter, de voorganger v. Corneille. 351 Garnwerd — Gaza. 352

Garnwerd (of Garwerd), d. in Gron., ca. 1 u. fende; -Itisonaag-ontsteking; -onomie, lek- v. Zuidhorn. (schilder, stierf blind. kerbekkerij; .onoom,lekkerbek; -onomisch, Garofalo (Benvenuto), 1481-1559, Ital. hist.- in staat om den lekkerbekken to voldoen. Garonne, riv. in ZW. Fra., vormt met de Gateshead, Engl. vlek a. d. Tyne, t.o. New- Dordogne de Gironde, en outlast zich in den Castle ; ruim 50 I). I. Atl. 0. Het dep. der Boven-G., hpl. Toulouse. Gattdina, Russ. st. met keizerlijk residentle- (Garrelsweer, d. in Gron., a. h. Damsterdiep, paleis, 45 km. v. Petersburg ; 10 D. 1. ca. 2 u. v. Appingadam. Gatti (Bernardino), omstr.1493 - 1575, Ital. schil- Garrett. Zie Almeida. der. 11g. v. Correggio. Garrick (David), 1716-79, ber. Engl. tooneel- Gauchos, een v. veeteelt le vende volksstam in speler (hij bracht Shakespeare's werken weer de pampa's van Z.Am.. afstammelingen v. in den smaak) ; ook blijspeldichter. Spanjaarden en lndianen. Garshuizen,d. in Gron..ca. :3 u. v. Appingadam. Gaudy (Frans, vrijheer v.),1800-40, Dt. dichter Garve (Christian), 1742-98, Dt. pop. wijsgeer; en humorist. ook schrijver en vertaler. Gaiterniann, 1) Jacob G. ,1773—'43, Dt.landsch.- Gascogne, oude naam van een htgd. in Z'W. schilder. 2) Zijn zoon Friedrich G., '07—'65, Fra, a. d. Golf van G. (of Golf van Biskaje), Dt. dierenschilder. sedert 1054 Fr. He bevvoners (Gascogners) Gaugansela. Zie Arbela. hebben den naam van snoevers ; gasconnade Gaurisitakar (=. Mount Everest), hoogste berg noemt men grootspraak, snoeverij. der aarde (in 't Himalaya-gebergte), 8840 met. Gaspar, zeeengte tuss. Banka en Billiton ; Gauts (Karl Frie,dr.), 1777—'55, ber. Dt. wis-, daarin 't eil. G. natuur- en strk.; directeur der sterrenwacht Gaspe, sch.-eil. (NO. gedeelte v. Canada). te Gottingen. Zie telegraphic. (criticus. Gassel, d. in N.Br., 1 u. ZO. v. Grave. Gautier (Th6ophile), '08—'79, Fr. dichter en Gasselte, d. in Drente, 3 u. v. Assess. Gauw, d. in Fri., 1 u. NO. v. Sneek. Gassendi (P.), 1599-1655, Fr. natuur- en wsk. gavotte, een oude Fr. dans. en wijsgeer, bevriend met Kepler en met Gay, 1) John G., 1688-1739, Engl. dichter. Galilei. 2) Sophie G. (geb. Nichault de Lavalette), 1776 Gastein, hoogdal in 't Or. htgd. Saltzburg ; --'52, Fr. rorn.-schrijfster. 3)Hare dtr.Delphine daarin de ber. bpl. Wildbad-G. (in de nabij- G., schreef insgelijks en wend de .vrouw heid Hof-G. en Dorf-G.) ; verdrag '65 tuss. v. Emile de Girardin. Pruisen en Or. (Oudenbosch. Gay-Lussac (Louis Jos.), 1778—'50, ber. Fr. Gastel (Oud en Nieuw), d. in N.Br., 1 u. v. natuur- en schk., prof. te Parijs. gastr.isch, de maag (de spijsvertering) betref- Gaza, (bijb.) st. in Palestina, bij de Midd. Z, 853 gazelle — geld. 354

gazelle, (drk.) soort v. antilope, bij de Ooster- men, door gevolgtrekking, onbekende dingen lingen een beeld der aanminnigheid. kan afleiden. (novellist. Gebel (...), 1793—'59, smid en reeder to Sche- Gehe (Ed. H.), 1793—'50, Dt. tooneeldichter en veningen, tevens verdienstelijk dichter. Gehenna, (bijb.) hel. Gebern. Zie Parsee. Vgl. Glaur. Gelbel (Eman. v.), '15—'84, vn. Dt. lierdiehter; Gebhard, 1517-1601, abiss. v. Keulen, werd ook dram. en heldendicht. 1582 Protestant en trouwde ; hij inoest wijken Geijer (Erik Gust.), 1783—'47, Zw. geschsch. voor Ernst v. Beieren. (en Banjoemaas. en dichter ; prol. to Upsal. Gede, gebergte op Java, -v. Buitenzorg tot Tegal Geiler v. lielsersberg (Joh.), 1445-1510, her. gedegen, (v. metalen) zuiver, onvermengd. Dt. kanselredenaar. Gedrosie. Zie ReloedzJistan. gelser (of geisir), periodiek werkzame warme geel. Zie gele. springbronnen, in, op IJsland. Zie ook 'el- Geel (Jacob), 1784—'02, Nederl.itk., was prof. Gelserik. Zie Genserik. 1,1ovvstone. to I,eiden. Gelaslus, twee Pausal: 1) G.J. 402-496. 2) G. Gelong, hpi. v. h. grfs. Grant, i. d. Engl. kol. II, 1118--1119. (koekjes). Victoria (Niestw-Holland) ; 24 D. 1. gelatine, beemlerenlijni in vasten worm in Geelvinkbaal, i. d. W.kust van Nieuw-Guinea. Geldenaken. Zie Jodoigne. Geenuin. Zie Genum. Gelder, 1) oudt. Dt. grfs., 1:3391itgd.., 1543 met Geertruidenberg, st. (ruins 2 D. I.) in N.Br., (le Nederl. gewesten vereenigd onder Karel a. d. Donge. bij den Biesbosch. V. :),) Jacob de G., 1765--'48, ber. Nederl. wsk., Geervliet, d. in Z.Holl., 2 a. ZO. v. Brielle. prof. to Leiden. Geeseibroeders. Zie Flagellanten. Gelderland,Ne,derl. prov., raim 5 D. vierk.km ., geest, 1) hooge zandgrond. 2) onstoffelijk be- ea. 5001). 1.; hpl. Arnhem. standdeel, ziel. 3) vernu ft. 4) ( fab.) spook, schim Gelderinalsen, (I. in Geld. a. d. Tinge, bij den v. eenen afgestorvene. :;) De Heil. G., (theo.) spoorwe ,-, v. U tr. naar den Bosch. een der personen v. d. Driei,,enheid Gods. Geldern,Pruis.' st. in 't reg.- distr. Dusseldorf. Geestemiinde, PrUiS. st. in Hannover, a. (I. Geldrop (Geldorp), d. in N.Br., 2 u. v.Helrnond. Weser, t. o. Bremerhaven ; ruint 4 D. I. Gele, 1) (_I. bock, Zie Blauwe. 2) G. rivier in Geesteren, 1) d. in Geld., 2 u. ZO. van Locheni. China. Zie Tloang - ho. 2) d. in Oijs., bij Almelo. Geleen, 1) d. in Lbg., 1 u. v. Sittard. 2) riv. Geffen, d. in N.Br., 1 a 2 u. ZW. v. Oss. in Lbg., mondt bij Stevenswaard i. d. Maas. Gefle, Itpl, v. h. Zw. 15,n G.-borg, ,.n de nit- geld (spr.: zjelei), 1) d•il, gestold vleeschnat. watering der G.-riv. i.d.11ottnische Golf;10 D.1. 2) met softer tot dikheid verhookt yawl, gegevens, bekende bijzonderheden, waaruit tensap. 12 355 c4elimer — Genlis. 356

Gelirner, laatste ken. der Vandalen (530-534), genealogic, geslacht-rekenkunde. gevangen genomen door Belisarius. Genemuiden, st. ('2, a 3 D.I.) in Oijs, ca. 3 u. Gellekom. Zie Gellieum. v. Kampen. (tnuz. en opera's). Gellert (Christ. Filrehtegott), 1715-69, Dt. Generall (Pietro), 1783—'32, Ital. comp. (kerk- schrijver en dic,hter (tooneelstukken, romans, GeneralIteit, Staten-Generaal v. d. rep. d, fabelen, geesteliike liederen, enz.). Vereen. Ned.; -s-ln.nden, wingewesten recht- Gellieum (of Gellekom), d. in Geld., a. d. hin- streeks door he 0. bestuurd. ge, 2 u. W. v. Geldermalsen. Genesis, (bijb.) wordings-gesch., gesch. der Genius (Aulus), le eeuw, Rota. se,hrijver. Schepping (Eerste Boek v. Mozes). Gelselaar, d. in Geld., 2 u. v. Locheni. Genesius (Josephus), Bijz. geschsch. ten tijde Gelsenkirchen, fabr.-st. (20 I). I.) in 't Pruis. v. keizer Constantijn VI. reg.-distr. Arnsberg (Westfalen). Genestet (Petrus Aug. de), '29—'61, Nederl. Gensappe. Zie Genappe. lierdieliter (was Remonstrantsch predikant). Gemara. Zie Talmud. Geneve (Fr. Gem*,ve, Dt. Genf), 1) ZW. k. v. Gembloux (of Gemblours), st. in Belgii; 1 Zwitserland a. h. Meer v. 0. (Fr. Lac Leman). D. I.; nederlaag der Sta.atsclien 1 Jan. 1578. 2) hpl. v. h. k. G., a. d. uitvloeiing v. d. getneenplantsen, volzinnen of ste,llingen, die Rhine nit 'I Meer v. 0., 50 D.I.(met he voor- niets nieuws leeren. steden 68 D.), veel handel en niiverheid(inz. Gernert, d. in N.Br., 2 u. v. Helmond. her. horloge-fabro; unvt.; G. was de baker- Gemini (0. i. Tweelingen), sterrenbeeld i. 0. mat v. h. Calvinism.. De Conventie v. G. Diere.nriem. (gesneden. (bet „Roode Kruis"), in '64 toss. de mogend- gemme, edelsteen mat figuren of letters er in heden aangegane overeenkomst out in den Gemini, bergpas in de Berner Alpen uit 't, oorlog de geneesheeren en verplegers v. zie- Kanderdal naar Leek; 2301) met. hoog. ken en gewonden als neutraal te beschouwen. Gemmingen-flornberg (Otto Ileinr., vrijheer Genezareih, landseh. in N. Palestina, v.), 1739--'23, Dt. tooneeldiehter. en daarin 't Meer G. Gemonde, 0. in N.Br., u. v. Boxtel. Genf. Zie Geneve. gems, berggeit, soort v. antilope, leeft in kud- Gengis-khan. Zie den; komt ook voor in de Alpen. genie, 1) (het G.) scheppend vermogen v.d.geest; Genappe (of Getnappe), vlek in a. d. (ool,) ie,m. tnet een scheppenden geest. 2)(de Dyle; veldslag 17 en 18 Juni '10. 0.) het korps mil. ingenieurs. gendarme, politie-soldaat (te paard). genius, besc ► ermgeest. Genderen, 0. in N.Br., 1 u. v. lieu,de.n. Geniis (Stephanie FClicitO, gravin de), 1746- Gendringen, d. in Geld., 1 u. v. Terborg. '30, .Fr. schrijfster v. romans, gesehiedkun- 357 Gennep — George. 358

dige werken en boeken over opvoedkunde. kelijk v. Fra., en '05 Fr., '15 ale htgd. bij Gennep, st. in Lbg. met ca. 2 D. 1., a. d. Niers, Sardinie gevoegd. (werd. 7 u. v. Venlo. Genuses (of Geenurn7,.d. in Fr., ca. 2 u. v. Hol- Genoveva,1) 424-512, R. K. heilige, beschertn- genus, geslacht. (graa.dmeting der aarde. heilige v. Parijs (het Pantheon was tot '85 geodesic, landrneetkunde, ook wat betreft de de kerk der heil. G.), 2) 14e eeuw, htgn. v. Geoffroy, 1) Julien. Louis G., 1734—'14, Fr. Braband, is de lieldin v. een volksboek. journalist en tooneelschriiver. 2) Etienne G. genre (spy.: zjanr), snort; genre-schilders, St.-Hilaire (1772—'44) en zijn 7,00I1 Isidore schilders v. genre-stukken (d. i. tooneelen nit ('05—'61), twee vn. Fr. natuurkundigen (inz. 't alledaagsche leven voorstellende). zooiogie en anatomic). Genserik,f 477, icon. der Vandalen, stichtte geo.gnosie, kennis v. d. sarnenstelling der °Instr. 430 een rijk in N.Afr., en verwoestte aahlkorst; 'gusset, beoefenaa.r v. d. -gnosie; Rome in 455. • - grant', aardrijkskundige; -graphic, beschrij- Gent, 1) (Fr. Gand) hpl. der Belk;. prov. 0.- vinp.:, v. d. aardoppervlakte, aardrijkskunde ; Vlaanderen, ligt op eilanden,aan de invloeiing - logic, leer v. d. ontwilikeling der aarde, zoo- v. d. Lys in de Schelde; 13:3 D. I.; kathedraal; als die zich thans vertoont; aloog, beoefenaar unvt.; Pacificatie v. G. (1576) rereeniging v. d. v. (1. -logie ; - meter, Kenner v. d. - mettle Nederl. gewesten tegen de Sp. dwingelandij. of dat dl. der wsk., lietwelk over de ruinite- 2) rnannetjesgans. grootten handelt. gentlaan, Alpenplant met bitteren, genees- George, -I) de bell. Zie St.-Joris. 2) koningen krachtigen wor tel. v. Engld. tat 't Buis Hannover : a] G. I, sedert gentleman, fatsoenlijk man. 1098 lcrv. v. Hannover, kon. 1714-17. b] Zi,jn gentry, Engl. plattelands-adel. zoos 0. II, geb. 1683, kon.1727-60,stichtte 173-i Gentz (Friedr. v.), 1704---'32, vs. Iii. publicist, de rinvt. GOttingen „Georgia Augusta". ci 0. aanvankelijk vrijzinnig. later bezoldigd door III (klzn. v. G. II), 1760—'20. d) G. IV, '20—:30 Metternic,h en door Rusland, welks keizer Item (was reeds sedert '11 regent, in de plaats van in den Russ. adelstand verhief. zijs kraskzinnigen vader 0. 111), voerde een Genua, met den bijnaam „la Superba" (d. i. de schandaal- proces tegen zone gmln. Caroline Prachtige), versterkte hpl. der Ital. prov. 0., v. Brunswijk. 3) G. V, geb. '19, ]coning v. d. Golf v. G., 138 I). 1.; paleizen, kerken, Hannover, dat '37 van Eugld. afgescheiden kunstschatten, haven en kph. De sedert '62 werd, regeerde '37—'06, toes hij door Pruisen Ital. prov. 0. was oudt. eene rep., die o. a. verdreven werd en v. d. troon vervalien ver- Corsica veroverde, had sedert 1339 dogen voor klaa.rd ; hij was Coen reeds blind, en j '78 to levenslang, werd 1707 Ligurische rep. afhan- Parijs ; hij was een zoon v. 0. III. 4) 0. I, 359 George Sand — Gersau. 360

sedert '63 Ion. der HeHellen, geb. '45 Fins v. Gerard (spr. zje-raar), 1) Etienne Maurice, Denemarken. 5) G. met den baard, geb. 1471, grf. G., 1773—'52, Fr. musk., hielp '31 met Fr. htg. van Saksen '1500-39, verkocht 1515 Fri. troepen de Belgen, en bemachtigde '32 de aan Karel V, en was een tegenstander v. d. citadel van Antwerpen. 2) Francois Pascal, Kerkhervorming. 6) G. II, sedert '66 htg. v. baron G., 1770—'37, Fr. hist.- en portret- Saksen-Meiningen, besehermheer v. d. kunst, schilder. schepper v. h. ber. Meininger hoftheater. Gerhard (Eduard), 179;,—'67, Dt. oudheidkun- George Sand. 'Lie Sand. dig schrijver, prof'. to Berlijn. Georgetown, 1) hot. v. Engl. Guyana, a. d. Gerhardt (Paul), 1607-76, uitmuntende gees- Demerara; 37 D. I. '2) at. net 14 D. I. in 't telijke N.Amer. distr. Columbia. a. d. Potomac. 3) hpl. Geresklooster, k d. in Fri. 3 u. v. Bergum. - nie, bij de v. h. Engl. eil. Pinang in Achter-Indie. Germa•- nia, personiticatie v. Dtl.; Duitsehers en hunne Georgia, N.Amer. Uniestaat a. d. Atl. 0., 154 Ronteinen DO.; - nen, D. vierk. km ., ruim anderhalf nun. inw.; stamverwanten (Nederlanders, Engelsehe,n en Ska,ndinaviers); .flistnus, woord of uitdruk- Atlanta met 37 I). I. - Georgie (Russ. Groesie), een 1799—'03 door king, alleen in zwang in de, Dt. taal; Ruoland onderworpen schoon en rijk landsch. keener van 't Dt. recht, de Dt. taal, de Dt. in 'I'ranskaukasie (met zeer sehoone vrouwe0, , , geseh.,enz.; - niseeren, verduitschen, Duitsch 61 D. vierk. km . met ruins 1 mn. inw.; 'oaken; Germaanseh, Duits,h. IL Cu'.,i Rom. Gepiden, een Germ. yolk, eerst a. 6. Weiehsel, Germaniens, 1: ∎ v. Chr. -- 19 later a. d. Donau, 567 onderworpen door de vhr., noon v. Drusus, nest en aangenornen Longobarden. zoon v. keizer 'Tiberius, overwon de Germa- Gera, hot. met 34 I). 1. v. h. prinsdom Reuss-- n. a. d. Rijn (11-16 it. (li•.). vest. in de Rijnpalts; 7 a 8 Gera, a. d. Wide Elster. Germershelm, Gernme (li'erd., baron v.), 1772—'48, een Hong. DA.; bier stiert 1291 Rudolf I v. Habsburg. edelman, streed tegen Ira., we,rd later prom, Germerwolde. Zie Garmerwolde. in den kalender der le Fr. rev. de rator-genl. v. 1 orde der Trappisten. Germinal, vemntwoordelijk beheerder. maand van 21 Maart tot 19 April. gerant, u. NO. v. Gerards (Balthazar), geb. 1557 in Franche Gerona, Sp. vesting a. (I. Onar, Comte., vermoordde fonder den an.ngenomen Barcelona ; 1:; D. 1. Raad der Ouden 't nude Grieken- naani van Francois Guyon) pries Willem I v. Geronten, Oranje• (1584), vverd terstond gevat en ter load land, het oudste staatobestnur. gebracht. Wegens dit moordbedrijf werd zijne Gers, in Fr, zij-ri v. der Garonne. (1. en bpi. aan 't Vierwaldstatter Meer Into. 1529 in den adelstand verheven. Gersau, 361 Gersloot — Ghats. 362

in Zwitserland (vroeger eene rep., die slechts gest•e, handbeweging; -ieulatle. 1) handbe- 15 vierk. km . grout was). weging, 2) gebarenspel; •lieuleeren, gebaren Gersloot, d. in Fri., 1 u. van Heerenveen. maken. Gerson (Joh. v.), 1363-1429, Fr. theo. net Gestel, vier dorpen in N.13r.: 1) G., bij Eindho- den eernaam „doctor christianissimus", leidde ven, ca. 1 u. v. Eindhoven, 2) Luyks-G., 4 u. 't concilie v. Constans. v. Eindhoven. 3) G. bij Oisterwijk (Moerge- Gerstileker (Friedr.), '16—'72, vruchtbaar Dt. stel), 2 u. v. Oirschot. 4) G. bij 's-Hertogen- schrijver (reisverhalen en romans). bosch (St.-Michielsgestel), a. d. Pommel, 1 u. Gerstenberg (Heinr. -Wilh. v.), 1737--'23, Pt. v. Boxtel. tk. en dichter (ook tooneelstukk en). Gethsetnane, (bijb.) plaats bij Jeruzalem en Gervinus (George Gottfried), '05—'71, ber. Pt. den Olijfberg; hier werd Jezus gevangen ge- geschsch.. prof. te Gottingen, werd '36 wegens 7,etU, ebbe en vloed. (Women. •vrijzinnigheid uit dat arnbt ontzet. Greul, 1) d. in Lbg., ca. 211. v. Meerssen. 2) riv. Gerwen, el. in N.Br., 1 a 2 u.. v. Helmond. in Lbg., doorstroomt 't schoone G.-dal. en Geryo ► , (Gri. fab.) een reus met 3 hoofden, outlast zich in de Maas. werd overwonnen door Herakles (Hercules). (leuzen, 1) ('t Fr. „gueux", bedelaars) minach- Geselsehap (Ed.), Nederl. schilder, gel). '14 te tende benaming, aan de Holt. Edelen gegeven, Amst. t '78 te Dusseldorf. die te Brussel een smeekschri ft kwamen aan- Gesenlus (Fried, Heinr. Wilhelm), 1786—'42, bieden a. d. Sp. land voogdes, werd later als Dt. orientalist, prof. te Halle, grondlegger eernaam gedragen door al de tegen Spanje year de taalkundige verklaring v. h. O. T. in opstand zijnde Nederlanders; vergelijk gespnn, (in Hongarije) grf.; -schap, grfs. watergeuzeu.2) in later tijd een scheldnaam, Gessler, de volgens de legende in 1308 door aan de Protestanten gegeven. Wni. Tell doodgeschoten, wreede land voogd Ueysbeek (P. G. Witsen). 1774—'33, Nederl. v. h. Zwits. k. Schwytz. Itk., pun tdichter en samensteller v. een rijm- Lessner, 1) Konrad v. G., 1516-65, bijgen. „de woorclenbeek. Dt. Plinius", Dt. natuur- en gnk. 2) Salomon Gezelsehaps•eilanden, eene groep in Au- G., 1730-88, Zwits. schilcler en in zijnen tijd stralie; grootste ell. Tahiti of Otaheite. verdienstelijk idyllen-dichter. 3) Konrad G., gezworenen (rechtbank v.), zie jury. 1764—'26 (zoon van Salomon G.), schilder v. firrOrer (Aug.), '03—'01, Dt. geschsch. over- dieren en veldslagen. hellende naar ultramontanismus,werd '53 R.K. testa Romanorum, d. i. „Paden der Romei- Ghasnawiden, Tu. dynastie 960-1186 in Cen- nen", een in de middeleeuwen veelgelezen traal-Azie. boek, ontstond omstr. 1300 in Engld. Ghats, d. i. „Trappen", bergketenen op de 363 Ghazipoer Gilolo. 964

kusten v. Delcan (Oast- en West-G.). (D. I. Giekerk, d. in Fri.. 2 u. NW. v. Bergum. Gliazipoer, st. in liri. d. Ganges; 40 gienje (Engl. guinea), een stuk goudgeld v. 21 Gherardesca, 1) Ugolino F., dictator v. Pisa, shillings (d. i. 10 gl. 60 et. Nederl.). ghibellijn, stierf 1088 den hongerdood. 2) Fi- Glessbach, bor. waterval bij 't Meer v. Brientz, lippo G., 17:30—'08, Ital. comp. en pianist. (7.wits. k. Bern). Gherardl del Testa (Torninaso), '18—'81, Ital. Glesbeek, (1. in Geld., gem. Angerlo. dichter (ook blijspelen) en rom.-schr. Giesebreeht geb. '14, ber. Dt. gesch.- Ghetto, afgeslotene stadswijk. aan de Joden sell., prof. to Munchen. als woonplaats aangewezen. Giessen, 1) Opt. v. Opper-Hessen, a. d. Lahn, Ghibellijnen, in Italie in de middeleeuwen 17 D. I., unvt. 2) d. in N.Br. 2 u. van Hens- aanhangers v. d. Dt. keizer en tegenstanders den. 3) riv. v. Hoornaar'naar Giessendam. v. d. Pans, die in de Guelfen (Vv'elfen) zijne 4) G.-Nieuwkerk, d. in Z.Holl., a. 0. Giessen, aanhangers had. ruins 1 u. v. Gorinchem. 5) G.-Oudekerk, d. Gitika (prinses). Zie Dora d'Istria. in Z.I1o11., gem. Giessendam. Ghlrlandajo (D.). 1449-94. ber. Ital. schilder. Giessendaun, d. in Z.Holl., aan Giessen en Giacounetti (Paolo), '16—'82, Ital. tooneeldich- Merwede, 2 u. v. Gorinchem. ter (drama's en treurspelen). Gieten, d. in Drente, ca. 3 u. v. Assen. Giant's Causeway. Zie Antriin. Gieterveen, d. in Drente, gem, Gieten. Glaur, (Tu.) ongeloovige. Vgl. Gebern. Giethoorn, d. in Oijs., ruim 1 u. v. Steenwijk. Gibbon, 1) (Hylobates) aap met lange armen. Cligant - en, (Gri. fah.) Reuzen, zonen v. Gen, 2) Edward G., 1737-94, ber. Engl. geschsch. inz. als hemelbestormers in den strijd (G.- („Gesch. v. h.• verval v. h. Rom. rijk"). ontachie) tegen de Titans v. d. Olympus ; Gibraltar (Gebl-al-Tarilc, d. i. Berg v.Taril,), reusachtig. kaap a. d Z.punt v. Spanje, a. 0. Straat v. Gijon, st. in Spanje, a. d. Atl. 0.; 31 D. I. G. (zeeengte. die de Midd. Z. en den Atl. 0. Gilbert, 1) Gabriel G.. 17e eeuw, Fr. lien- en verbindt), rotsvesting en st. (18 D. I.), 710 dram.-dichter. 2) Nic. Jos. Laur. G., 1751-80, Arab., 14e eeuw Sp., sedert 1704 Engl. Zie Fr. lierdichter. 3) Sir John G., geb. '17, ber. Tarik, Elliot en Zuilen v. Hercules. Engl. schilder. (Engld. Gideon, (bijb.) richter in Israel, versloeg de GilbertUnen, 1135-1519, eene kl.-orde in Midianieten. Gil Bias, een roman v. Lesage. Giebichenstein, ru'ine v. een kasteel bij Halle corporaties v. personen, die 'tzelfde be- a. d. Saale (legende v. Lodewijk den Springer); drijf uitoefenen, nit 'twelk zij anderen weren. dorp G., 8 D. I. en zilte bron Wittekind. Gilead, (bijb.) oudt. landsch. 0. v. d. Jordaan. glek, een snelvarPnd scheepje. Gilolo. Zie 36:; Gilray Glamorgan. 366

Garay (John). 1757—'15, Engl. caricatuur-tee- Girodet-Trioson (Anne Louis de Coussy), kenaar. 1767—'24, Fr. hist.-schilder. Gilm (Herm. v.). '12—'64, Dt. volksdichte•. Gironde, benedenloop v. d. Garonne, na de Gil y Zarata (don Antonio), 1793—'63, Sp. too- invloeiing v. d. Dordogne. Het Fr. dep. G. neeldichter, prof. te Madrid. (nek en. (hpl. Bordeaux), voortreffelijke wijnbouw. Gilze (of Gilsen), d. in N.Br., 2 u. van Gin- Girondkinen (Girondisten), gematigde repu- gin (Engl., spr. dzjin), jenever. blikeinen in de Fr. rev.; 1793 werd hunne partij Ginevra, gmln. v. kon. Arthur i. d. middel- door de Jacobijnen ten val gebracht, en 21 eeuwsche legenden(de opera„Guido et G." ou la hunner verloren hun hoofd door de guillotine. peste de Florence -). (dichter. Giseke, 1) Nik. Dietr. G., 1724-65, Dt. ltk. en Gingene (Pierre Louis), 1748—'16, Fr. It', en dichter. 2) Zijn achterklzn. Heinr. Ludw. Rob. Ginneken, d. in N.Br., a. d. Mark. ca. 1 G., geb. '27, Dt. roin.-schr. en dichter. v. Breda; graf der in de citadel v. Antwerpen gitaar. Zie cite, gesneuvelden. Giudici (Paolo Emiliani), Hal. prof. te - Gioberti (Vincenzo), '01—'52, Ital. geleerde en Florence, schreef eene ber. gesch. der ltal. ilk. stm., schreef tegen de Jezuieten, en wilde Giulio Romano (eigenlijk Giulio Pippi), 1492 Italie hervormen door een liberaal Pausdom. —1546. Ital. schilder, 11g. v. Rafael. Giordano (Luca), bij gn. ..Fa Presto", d. i. Giurgewo, kpst. (22 D. I.) in Rumenie, a. d. „werkt snel",1632-1705,bedreven I tal. schilder. Donau, t. o. Roestsjoek. (stk. onderwerpen. Giorgione, geb. 1477 te Castelfranco. ± 1511 Giusti (Giuseppe), '09—'50, Hal. hekeldichter, te Venetie, her schilder der oude Venet. Gizeh, hpl. met 11 D. I. v.d. Egypt. pro v. G., school (eigen naam Giorgio Barbarelli). a. d. Nijl, t. o. Oud-Kairo. Pyramiden v. G. Giovini (Angelo Aurelio Bianchi), 1799—'62, glace, geglansd (inz. handschoenen). Ital. schrijver (anti-clericaal). Oar's, zachtdalende glooing v. d. buitenste giraffe (kameelpardel), een gevlekt herkau wend borstwering eener vesting. dier uit Afr. met zeer langen hals, hooge Gladbacb, 2 steden in de Pruis. Rijnprov.: voor- en torte achterpooten, werd• 46 v. Chr. 1) Munchen-G.. distr. Dusseldorf, met 44 D.I. door Julius Cesar voor 't eerst naar Europa en weverijen. 2) Bergsch- G. 19 D. I. gebracht. (uitv. v. eene spinmachine. gladiator, worstelstrijder, kampvechter (in 't Girard (Phil. Henri de), 1775—'45, Fr. wkt., oude Rome). Girardin(Emile de),'06—'81,zeer bekwaam,maar Gladstone (Wm. Ewart), geb. '09, Engl. vrij- dikwijls van partij veranderd Fr. publicist. zinnig stm., herhaa1de malen minister, het Girgenti. Zie Agrigentnm. laatst '80—'85. (dom Wallis; hpl. Cardiff. gir-o, 'endosseMent; .eeren, endosseeren. Glamorgan, zuidelijkst grfs. v. h. Engl. prins- 367 Giartis Gnesen. 368

Glarus, k. in O.Zwitserland, 691 vierk. kin., schrijver en dichtee. 3) Hun ne,ef Michael G., 34 D. I. (hpl. G. a. d. Linth, 5 D. I.). '04—'57, Russ. opera-comp. (inz. „'t Leven Gliiser(lerans),1798 —'61, Dt. comp. (ook opera's, voor den Tsaar"). inz. ,.des Adlers Horst"). GlIsson (Francis), 1597-1676,Engl. gnli., was de Glasgow, groot.ste kpst. en fabr.-st. v. Schl., eerste, die eene beschrijving gaf van de ziek- a.d. Clyde; 488 (met de voorsteden 671)D. I.; te. die later „Engelsche ziekte" is genoemd. unvt.; haven. Glockner (of Gross G.), hoogste berg v. d. Glassbrenner (Adolf), '10—'76, Dt. huinoris- hoogen Tauern in Kiirnten (Karinthii.9. tisch schrijver (ook pseud. Brennglas), „vader Glogau (of Gross-G.), versterkte, st. in 't Prui3. v. d. Beriijnschen kwinkslag". reg.-distr. Liegnitz, a. d. Oder; 20 D. I. Glatz, voormalig grfs. in Pruis. Silezie (daarin Glomnien, riv. in Nrw., valt in 't Skagerrak. 't G.-er gebergte, eon dl. der Sudeten), ten glori - e, 1) room, 2) stralenkrans, lichtkrans, deele thans de kreis G. met de hpl. G. a.d. aureool; - Ileeren, 1) verheerlijken, 2) (meest- Neisse, eene vest., met 13 D.I. al onedel) zelfvoldoening smaken. Glauberzout, neutrale zwavelzure natron glos - se, 1) ophelderende aanteekening, 2) spot- (naar den ontdekker Joh. Rod. Glauber, -I- ternij; - sarium, uitlegkundig wbk. 1668) als laxeermiddel, enz. Gloucester, havenstad met 37 D. I. en hpl. Glauchau, vn. fabr.-st. in 't konkr. Saksen, a. d. Severn v. h. grfs. (htgd.) G. in ZW. a. d. Zwickauer Mulde ; 22 D. I. Engld.; vele konkl. prinsen hebben den titel glaukoma, do groene staar (oogziekte). gevoerd van grf. (of van htg.) v. G. Glelchen, 1) drie burchten in Thuringen tuss. Glover (Richard), 1712-85. Engl. dichter. Gotha en Arnstadt. Een grf. v. G. had twee Gluck (Christian Willibald, ridder v.), 1714-87, wettige vrouwen. 2) Emilie v. G1.-Russwurrn, ber. Dt. opera-comp., sehepper v. h. muzikale '04—'72, dtr. v. Schiller, schreef veel over •t drama, voorlooper v. Wagner. leven en de werken haars vaders. gluten, (schk.) planteniijm,kleefstof, Glelm (Joh. Wilh. Ludw.), 1719—'03, DC pop. glycerine, oliezoet, bij verzeeping van vetten dichter en („Vader Gl.") schutsheer van vele ontstaande zoetachtige vloeibare zelfstandig- jonge dichters. (15 D. I.; n4riwezen. heid. Zie ook Gleiwitz, st. in Pruis. Silezie, a. d. Klodnitz; glycyrrhiza, zoethout. gletschers, 1) met eeuwig ijs hedekte bergen. glyptotheek, verz. v. beeldhouwwerken. 2) van hooge bergen in de dalenneerzinken- st. in Wnrtemherg, a. d. Rems; 14 D. I. de ijsmassa's, Gmunden, hpl. in Opper-Or. (Saltzkarnmergut), Glinka, 1) Fedor G. geb. 1788, en 2) zijn br. a. h. G.-er (of Traun-) meer ; 5 D. I. Sergii G., 1774—'47 beiden Russ. officier, Gnesen, st. in Pruis. Posen ; 14 D. I. 369 gnomen — Gogel. 370 gnomen, 1) (fob.) card- of berggeesten, aard- Godwin (Wm.), 1756—'36, Engl. roes.-schr. ; mannetjes. 2) zinspreuken, kernspreuken. kinderwerkjes onder 't pseud. Edw. 13aldwin. gnomon, zonn ewij zer. Goede Hoop. Zie Kaap. gnosis. ketterij der le eeuw, toen de nieuw- Goedereede, 1) W. dl. v. 't Z.Holl. eil. G.-en- platonische gnostici beweerden, de godde- Overflakkee. 2) st. met 1200 inw. op dat eil. lijke openbaring te kunnen verklaren door Goe-Jan - Verwelle-sluts, d. in Z.Holl. bij de wijsbegeerte. Gouda: aanhouding v.d. princes v. Oranje 1787. Goa, Port. gouvt. a. d. Inclische knot v. Mala- goelet, (zeew.) soort van schoenen bar; daartoe behoort 't eil. G. met de st. G., Goenga. Zie Goinga. en W. daarvan Nieuw G. (Pangam) (zetel v. Goengaryp. Zie Goingaryp. d. gouverneur-genl. met 10 I). I.). Goenong Api, d. i. „Vuurberg", 1) een der Gobel (Jean Bapt. Jos.), hiss. v. Parijs, stemde Banda-eil. 2) eil. in de Zee v. Flores. 1793 voor de afscha.fting v. h. Christendom. Goens (Rijklof v.), 1619-82, adm. der 0. I. mawr werd toch 1794 geguillotineerd. compagnie, 1678-81 gouverneur-genl. van Gobelin, eene Vlaamsche wevers-fam.; hunne Nederl. 0. I. door Lod. XIV tot staats-inrichting verhevene Goentoer, hoogste berg (2 D. met.) van het weverij te Parijs leverde de ber. behangsel- Goentoer-gebergte in de Preanger-regent- tapijten (gobelins). schappen op Java. Gilben (Aug. v.). '16—'80, Pruis. genl., versloeg Goeree. 1) Zie Goedereede. 2) Jan G., 1670- 19 Jan.'71 de Fr.Noorder-armee bij St.-Quentin. 1731, Nederl. schilder en graveur, schrijver Gobi, d. i. ,,Zandzee", groote woestijn in en dichter. C en traal-Azie. Goes, 1) st. met 7 D. I. op 't Zeeuwsche eil. Goch, I) Pruis. fabnst. (5 D. I.) in de Rijnprov. Zuid-Beveland, geb.-pl. v. Joh. Antonides 2) Joh. v. G.; Dt. theo., voorlooper v. d. Herv. v. d. Goes. 2) Hugo v. d. G., 15e eeuw, Gockingk (Leop. Friedr. Gunther v.), 1748—'28, Nederl. schilder, 11g. v. Jan v. Eyck. Dt.dichter(epistelen,liederen v. twee gelieven). Goethe, Zie Gothe. Godavery, riv. in Voor-Indict, mondt in de Goetze. Zie GOtze. Golf v. Bengalen. Goeverneur (Joh. Jac. Anth.), '09—'89, Nederl. Godeke (Karl), geb. '1.4, sedert '72 prof. te dichter en proza-schrijver (pseud. Jan de RAj- GOttingen, schreef over gesch. der ltk. mer), jaren lang tot zijn dood redacteur v. Godesberg, Dt. bpl. a. d. Rijn ; 3 D. I. d. „Huisvriend". Godfried v. Bouillon. Zie Gottfried. Gog en Magog, (bijb.) fabelachtig yolk en marktvlek in 't Hong. comitaat Pest; vorst bij Ezechiel. konkl. zomerpaleis. Gogel (Izaac Jan Alex.), 1765—'21, Nederl. stm., 371 Gogol — gonorrhea. 372

hervormde order Schimmelpenninck het Goldsmith (Oliver), 1728-74, ber. Engl. schrij- Nederl. belastingstelsel. ver (,.Vicar of Wakefield"). Gogol (Nik.), '09—'52, Russ. schrijver en dich- Goldstiicker (Theod.), geb. '21 te Koningsber- ter (zedenschilderingen en blijspelen). gen, t te London; sanskritist. Golirde, bosch in Hannover, 220 vierk. kin., Golf, (adk.) zeehoezem; -stroom, warme zee- jachtkasteel; gevecht '13. (Oud-Beierland. stroorning, uitgaande nit is Golf v. Mexico, Goidschalkxoord, d. in Z. Ho11., 1 u. v. doet zijnen invloed voelen tot in 't N. v. Goinga (of Goenga), d. in Fri., 1 u. v. Sneek. Nrw. (varlenberg. Goingaryp (of Goengaryp), d. in Fri., ca. Golgotha,(bijb.) „Hoofdscheelplaats". Zie Cal- u. v. Sneek. Goliath, (bijb.) Philistijnsche reus, verslagen Goirke, d. in N.Br., gem. Tilburg. door David. Goirle, d. in N. Br., 1 n. v. Tilburg. Goitzlus, 1) Hubertus G., 1526-83, Nederl. GoktsJa, in 't Russ. goovt.Eriwan, een weer, schilder, oudheidkundige, graveur en dich- waarin 13 /iv. uitloopen. ter. 2) Hendrik G.,1558-1617, Nederl. graveur Golconda, vest. in 't Hindostansche rijk G.. 11g. v. Coornhert. rijk aan dinmantgroeven, nabij de st. G. vele Gomarus (Franciscus), geb. te Brugge, ± 1643 diarnantslijperij(qi. te Leiden, sedert 1563 then. prof. aldaar, Goldau, -voorrnalier d. in 't Zwits. k.1Schwytz, verdedigde de leer der predestinatie tegen werd '06 verwoest door eene hergstorting. Arrninius (aanhangers Gomaristen en Ar- Goldberg, 1) st. met 7 D. I. in Silezie a. d. minianen). Katzbach. 2) bpi. (3 D. 1.) in Mecklenburg- Goncourt (Edmond de), geb. '22. Fr. schrijver, Schwerin. 3) -er kettingen, hestaande nit schreel gezarnenlijk met z))a hr. (Jules de G.. schakels v. koper en v, zink, voor wie 't ge- '30—'70) werken over gesch. der beschaving looven willen probatum tegen rheumatiek. en realistische romans. Goldene Aue en Goldene Mark, twee Gondar, hst. v. AbessinW. vruchtbare vlakten, de eerste tuss. Thurin- gondel, Venet. roeiboot (pleiziervaartuig); gen en den Hartz, de tweede in 't Eichsfeld. -ler, gondelschipper. Goldtuark (Karl), geb. '32, Hong. comp. te Gondokoro (of Ismailia). Zie Bari 2). Weenen (opera „Koningin v. Saba"). gong-gong, bekkenvormig muz.-instrument Goldoni (Carlo), 1707-93, vructrtbaar der Chineezen. (dichter. blijspeldichter. Gongora y Argote (Luis de), 1561-1627, Sp. Goldschmidt (Herm.), geb. '02 Frankfort a. goniomet-er, hoekmeter; -rie, hoekmeting. d. Main, '66 te Fontainebleau, schilder en gonorrhea, (gnk.) druiper; -muliorum, witte strk. (ontdekker v. asteroleden). vloed. 373 Gonsalvo de Co rdova 374

GonsaIvo de Cordova(Hernandez),1453-1515, v. Khartoem door de benden v. d. Mandi Sp. vhr. onder Ferdinand den Katholieke, be- laaghartig vermoord. (ster. machtigde Granada, streed in Italie, werd on- Gore (Catherine), 1799 '61, Engl. rom-schrijf- derkoning v. Napels. Gorgey (Arthur), '18—'68, dapper Hong. gent. Gonza, adellijk Ital. geslacht. regeerde 1318-- i. d. opstand '48, dictator '49, moest zich 1708 in Mantua, en tot 1746 in Guastalla. echter met zijn leger bij Vilagos overgeven Goodwin sands, gevaarlijke zandbanken, a. d. overmacht der Russen. ZO. bust v. Engld. (caniseeren v.kaoetsjoek. Gorgias, Gri. rdnr. en sophist, tgn. v. Socrates. Goodyear (Charles), t '60, Amer. uitv. v. h. vul- Gorgonen, (fob.) drie zusters, monsters met Gooi, 1) d. in de prov. Utr., gem. Houten. slangen tot hoofdhaar; wie Naar aanzag ver- 2) „Het G.", landstreek in de prov. N. steende dadelijk van schrik. Zie Medusa. tusschen Zuiderzee en prov. Utr.; voornaam- gorilla, grootste apensoort, het moest op den ste d. Hilversum. me,nsch gelijkende (in Guinea). Goor, st. in Oijs., a. d. Regge; 2 a 3 D. I. Gorinchem (pop. Gorkum), st. in Z. Holl. Goorn, d. in N. Holl., bij Hoorn. aan Merwede en Zederik-kanaal; 11 D. 1.; Goram-ellanden, eene groep der Molukken. Gorliumsche martelaren. (Neisse. Gorbersdorf, klimatische geneesplaats voor Gorlitz, st. in Pruisen (Opper-Lausitz), a. d. longlijders i. d. kreis •ahlenburg Giirner (Karl), '06—'84, ber, Dt. tooneelspeler gordeldler, tandeloos zoogdier, bedekt met en vruchtbaar dram. schrijver. beweegbare schubben. Gorredkik, d. in Fri. 2 u. v. Beetsterzwaag. Gordiaansche knoop, te Gordium in Gala- Giirres (Jac. Jos. v.), 1776—'48,' Dt. ltk. en dich- tie ; wie hem ontwarde zou, volgens 't ora- ter. prof. to Munchen. G.-genootschap, in '76 kel, Azie veroveren. waarop Alex. d. Gr. hens te Munchen opgericht ter bevordering v. h. doorhakte; (fig.) moeielijk vraagstuk, waar- wetenschappelijk leven in 't R. K. Dtl. mee men korte metten rnaakt. gors,aan den sever eener riv.aangeslibde grond. Gordianus, drie Rom. keizers (vader, zoon Gorsel, d. in Geld., bij den IJsel. ca . anderhalf en klzn.) regeerden te gelijk (238 n. Chr.); de u. v. Zutphen. Kol. „Nederl. Mettray". zoon sneuvelde, waarop de vader zich zelf Gortschakow, 1) Michael prins G., 1792—'61, doodde; de klzn. werd 244 vermoord. Russ. genl., opperbevelhebber in de Krim, gordIngs, (zeew.) touwen, dienende om zeilen '56 sthr. v. Polen. 2) Zijn neef Alex. prins 0., te bergen. 1798—'83, Russ. stm. en dipl., '56 rijkskan- Gordon (Charles), '33—'85, Engl. gent., ber. selier. held in China ('60), Indie, Egypte, en viel, Gtirtz en Gradiska, een gedeelte v. h. Or. door ,gebrek aan tijdige hulp, als verthldiger kustland, ca. 3 D. vierk. km . en 211 D. I. ; 375 Gosen — G8ttingen. 37G

hpl. Ghrtz a. d. Isonzo (21 D. I.), zetel van 493 bet rich ver nitstrekkende rijk der Oost-G., een prins-abiss. dat in 555 door den 13yz. vhr. Narses, geholpen Gosen, (bijb.) vruchtbaar Iandsch. in Egypte. door de Longobarden, vernietigd werd. (loslar, at. in Hannover (i. d. Hartz) a. 2. Gone, Gotha, N. (gelijk Koburg 't Z.) dl. v. h. htgd. omstr. 920 gest. ; 11 D. I. ; rnijnwezen. Saksen-Koburg-Gotha, met de 28 I). 1. tel- Cwssaert. Zie Mabuse. lende hst. 0. a. d. Leine, afwisselend ► set Gossec (Francois Jos.), 1733—'29, Fr. comp., Koburg residentie v. d. htg. prof. a. h. Conservatoire to Parts., Gothard. Zie Gotthard. (iota: G.-Elf, riv. in ZW. Zweden, met het bij Giithe (meestal gespeld Goethe), Joh. Wolf- GOteborg (Gothenburg) de Noordzee en de gang 0., 1749=32, de grootste dichter v. Dtl., Oostzee verbindende G.-kanaal tusschen 't vriend v. Schiller, een der meest ortivattende W enern- en 't Wetternmeer ; G.-land (Zw.: G.- geesten, op 't gebied v. kunst, oudheid, natuur- Rike, d. i. Rijk der Goten). Gothland. Zuide kunde, one., ook als stm., minister en vriend lijkst hoofddeel v. Zweden, 0:3 D. vierk. met., v. gr.-htg. Karel August v. Saksen-Weimar. ca. 3 mn. inw.; daarin de landschappen Oost- Gothen. Zie Goten. en West-Gothland (Witeborgs-Lan). Gothenburg en Gothland. Zie GiSta. Goten, een Germ. yolk, 't eerst a. d. Beneden- Gotisch (Gothisch), van of betreffende de W eichsel, in de 3e eeuw benoorden den Goten ; G.-e bouwkunst, 0.-e letters, G.-e Beneden-Donau, en van daar herhaaldelijk tail (bijbel v. Ul(ilas). in 't Rom. rijk dringende, 321 door Constan- Cotter (Fried, VI ilh.), 1746-97, Dt. dichter. tijn d. Gr. teruggeslagen, werden omstr. dies Gottfried, 1) 0. v. Bouillon, 1061-1100, htg. tijd Ariaansche Christenen, wier bins. thalas v. Neder-Lotharingen 1088, aanvoerder v. d. omstr. 370 den Bijbel in 't Gotisch vertaalde. eersten kruistocht, bernachtigde 1009 Jeruza- Later splitsten ze rich in 2 deelen West-G-. lern, waar hij stierf. 2) 0. v. Reifen, 13e en Oost-G. Aan eerstgenoemden ruirnde Theo- eeuw, Zwabisch minstreel. 3)0. v.Straatsburg, dosius de Donau-provincien in. Hun kon. Ala- t omstr. 1215, middelhoogduitsch dichter ; rik bracht hen naar Italie, onder zijne op- voornaamste werk het epos„Tristan en Isolde". volgers togen zij naar Gallie en Spanje 't Gotthard. Zie St.-Gotthard. West-Gotische rijk, waaraan de Arabieren Gotthelf (Jeremias). Zie Bitzius. onder Tarik (711) een einde maakten. De Giitting - en, st. in Hannover (tegw. Pruis. land- Oost-G. hadden rich rneestendeels bij de drostij Hildesheint), a. d. Leine; 22 D. I.; unvt.; Hunnen aangesloten. Hun kon., Theoderik G.-er dichters- (of Hain-) bond, eene omstr. d. Gr. (475-526), trok 488 naar Italie, wierp 1772 rich bij Bole aansluitende vereeniging daar den troon v. Odoaker ontver, en stichtte van Klopstock-vereerders, die hunne gedich- 377 Gottland — Grabow.ki. 378

ten in 't licht gaven in de G.-er Muzen-al- Goudswaard (of de Koorndijk), d. in Z.Holl. manak (sedert 1770). De G.-er Zeven profes- 2 u. v. Oud-Beierland. (der en graveur. soren, die in '37 protesteerden tegen het ver- Goudl(Hendr., grf. v.), 1585-1630, Nederl. schil- breken v. d. constitutie door Ernst August, Gondulln (Pierre de), 1579-1649,Provencaalsch (zij heetten: Albrecht, Dahlmann, Ewald, Ger- diet' ter. vinus, Jac. en Wilh. Grimm, Wilh. Weber). Goudzee, het tuss. Marken en Monnikendam Gottland, Zw. ell. in de Oostzee; hpl. Wisby. liggende gedeelte der Zuiderzee. Gottschall (Rud.), geb. '23, Dt. schrijver en GouJon (Jean),16e eeuw, ber. Fr. beeldhouwer. dichter te Leipzig (veelzijdig talent). Goulard (Thomas), 18e eeuw, Fr. hlk., uitv. Gottsched (Joh. Christoph), 1700-66, Dt. ltk., v. h. G.-water (Lat.: aqua Goulardi). criticus en dram. dichter, Wiens verdiensten Gould (Benj. Apthorp), geb. '24, ber. Amer.strk. eerst overdreveo. later te veel miskend zijn. goums, afdeeling ongeregelde ruiterij in Al- Glitz (Joh. Nic.), 1701-81, Dt. dichter. ge (v. opera's (o. a. „Faust"). Giitze (Joh. Melch.), 1717-86, theo. to Ham- Gotinnieo. d (Charles Francois), geb. '18, Fr. comp. burg, licofdzakelijk bekend door Lessing's Gourgaud (Gaspard, baron), 1783—'52, Fr. of- „Anti-Gotze". (als dekverf. lioler, drong '12 het eerst in het Kremlin to gouache, kunst om met waterverf to schilderen Moskou binnen, en vergezelde '15 Nap. I. naar Gouda, st. in Z.Holl. a.d. Gouwe en den IJsel; St.-Helena. ca. 20 D.I.; pijpnuakerijin en lijnbanen. Gouwe, riv. Zie Gouda. gouden, van goud vervaardigd (of lig. van Gouwerak. Zie Gouderak, gelijke kleur, glans of kostbaarlieid als goud), Gozian (Lion), '06—'66, Fr. rom.-schr. b. v.: g. bruiloft, 50ste viering v. d. ver;aar- Gozzi (Carlo, grf.),1720—'06,Ital.blijspeldichtor. dag des huwelijks ; g. bul (z,ie bulls); g. half, Gozzo, Engl. eil. i. d. Midd. Z., door eene (bijb.) Zie Exodus kapittel 32 (lig. het g. half zeeengte v. Malta gescheiden. aanbidden, slaafsche vereeriug van, en on- Gozzoli (Benozzo), eigenlijk Benozzo di Lese, matig hunkeren naar geldbezit); g. lijster, een 1485, Toscaansch schilder. vowel; g. regen, eene plant. Graal,volgens de midd.-eeuw.legende de schaal, Gouderak (of Gouwerak), d. in Z.Holl. a. d. waarin het bloed van;Christusopgevangen was. Holl. IJsel, 1 u. v. Gouda. Graauvv, 1) d. in Zeel., ruim 1 u. v. Hulst. Goudkust, eene kuststreek v. Opper-Guinea, Hendr. Gr., ornstr. 1627-82, Nederl.schilder. tot '71 Nederl. bezitting, toen wan Engld. ver- Grabbe (Christian Dietr.), 1781—'36, Dt. drain. kocht. dichter, geniaal maar nog al los. Goiadriaan, d. in Z.Holl., ca. 3 u. van Slie- Grab° vv, st. iu Pommeren, a. d. Oder;14 D. I. drecht. Grabowski (Michael), '10—'63, Poolscli schrij- 379 Gracchus Gratianus. 380

ver v. geschiedkundige romans (pseud. Eduard Nevada; 76 (eertijds 100) D. I.; kathedraal; Tarfza). unvt. Zie Alhambra. Gracchus, twee Rom. br. (Tiberius, 163-13'3 Gran Chaco, zeer groote, doch nog weinig v. Chr. en Caj. Sempr., 153-121 v. (.:1r.) bei- bekende vlakten in 't midden van Z.Arn. den verwekten door het voorstellen van eene Grand‘Combe, st. in Fra., a. (1. Gardon; 10 D.I. akkerwet, die ten doel had om het aantal grande, lid van den hoogen Sp. adel. der vrije grondbezitters uit te breiden, de Grandjean (Jean), 1752--81, Nederl. schilder. „Gracchische onlusten"; beiden sneuvelden Granet (Francois Made), 177,1—'49, Fr. schilder in een straatgevecht. (deren. van stadsgezichten.' Griidener (Karl), '16—'84, Dt. comp. v. lie- Granicus, oudt. riv. in Kle. Azie (thans de Grafe, 1) Albrecht v. G., '28—'70, grootste Dt. Karakasoe); Alex. d. Gr. bevocht hier 334 v. oogarts der 19e eeuw. 2) Zijn varier Karl Chr. eerie overwinning. (nijnen. herd. G., 1787—'40, ber. heelmeester. 3) Albr.'s Gran Sasso d'Italia, hoogste berg der Apen- neef Alfr. Karl, gel,. '30, is insgelijks oogarts. Grant (Ulysses Sydney), '22—'85, N.Arner. genl., Griifenberg, Or.-Silezisch d. met koud-water- opperbevelhebber der Noordelijken in den geneesinrichting v. Vincent Priesnitz (1799-- burger-ooriog, '69 —'77 Pres.. der Unie. '51 ) Granvelle (Antoine Perenot, kardinaal v.), Graft, 1) Anton Gr., 1736--'13, ber. Dt. portret- 1517-86. abiss. v. Mechelen, primaat v. d. schilder. 2) Eb. Gottl. G., 1780—'11, schrijver Ned.; tot 1 561 eerste raadsman v. d. Sp. land- v. d. „Althochdeutsoli. Sprachscbatz". voogdes Margaret;(. v. Parma te Brussel, 1570 Graligny (Francoise de), 1694-1768, Fr. schrijf- onderkoning v. Napels. ster (ook . tooneelstukken). .graptoileten, fossiele dieren nit den tijd Graft, d. in N. Holt., 2 u. v. Purmerend; - dijk der 0 vergangsvormen. (0. en W.), twee d., gem. Graff. Grasse, st. in Fra.; 14 D. 1.; pa.rfumerie-fakir. Grajische Alpen, een dl. der Zee-A Ipen. Grasse (Job.), '14—'85, lit. schrijver over de Gramaye (Jan Bapt.), 1580--1635, Z.-Nederl. geseh. der ilk. geschsch. - Graswinekel (Jacob Jansz.), 1536-1624, ge- Grampians, gebergte in Sehl,Zie Ben - Nevis. neesheer te Delft, zeer liefdadig, bijgn. ,,de Grainsbergen, st. in Oijs., a. d. Veeht; 3. D. I. Delftsche Wonderdokter" (hoofdpersoon in Gran, st. met 9 D. 1. in lIongarij(, , a. d. riv. een roman v. (lien naam v. A. L. G. Bosboorn- G., die zich in den Donau ontiast. Toussaipt). Granada, oudt. ten Moorsch konkr. in Z. Gratianus (Franciseus), morinik in Bologna, Spanje, thans de Sp. pror. G. met de hpl. voltooide 1150 het „Decretum Gratiani"(eene G., a. d. Jenil (Xenil), a. d. voet der Sierra verzam. v. Xerkreehtelijke voorschriften). 381 gratias — Gregorius. 382 grat•as, dankgebed aan tare', (lig.) .,ik zeg Gravesaude, 1) Willem Jac. v. 's-G.,1688--, u dank"; •ilicatic, gesehenk in geld; - is, kos- 1742, Nederl. wis- en natuurkundige. 2) Nic. teloos; - ulant, geluiswenscher; - Wane, ge- Jerem. Storm v.'s-G.,1788—'68,NederLdichter. lukwensch, felicitatie; •uleeren, gelukwen- Gravesend, bpl. in Engld. a. d. Teems; 04 D. schen, felieiteeren. I.; uitspanningsplaats der Londenaars. gratie. 1) genade. 2) bevalligheid. Gravesloot ('a.), d. in Utr., 2 u. v. Maarsen. Graffin, (fain.) godinnen Our bevalli.gheid (nl. Gravezande('s.),d. in Z.Holl.,1 u. v. Naaldwijk. Aglaia, Euphrosyne en Thalia). gravitatie, zwaartekracht ; door Newton ont- Grattan (Thom. Colley), 1794—'04, Engl. min-. dekte aantrekkingskracht lass. de versch. schr.; schreef ook eene „History of the Nether- hernellichamen. lands". (unvt. Gray, 1) Jane G., achterkleindtr. v. kon. Hen- Grate, hst. v. Stiermarken a. (1. Mur; 98 D.I. ; drik VII v. Engld., 1554 als kng. uitgeroepen, Graudente, st. in W. Pruisen, reg.-distr. deed afstand v. d. troon ten behoeve v. Maria Marienwerder, a. be Weichsel; 17 D. I. Tudor, loch werd niettemin op last van deze Gratin (Karl Heinr.), 170I--50, - Dt. romp. (ope- onthoo fd.2)Thom.G.,1710-71,Engl.lierdichter. ra's en oratorien, inz. oratorium „Tod Jesu")• Graz. Zie Grate. Grauwbunderland, Zwits.k.(ZO.Zwitserland) Greb, riviertje op (le grens lass. de prov. Utr. ruim 7 D. vierk. km ., 95 D. hew. (Duitschers, en Geld., outlast zich in den Rijn. Roinanen en Italianen); hpl. Choi, (3 I). I. Grecht, riviertje in Z. Holl., verbindt den Ouden Grave (pop. de Graaf), st. in N.Br. a. d. Maas; Rijn set de Dreeht. Graveland('s - ),dAnN.H011., ca. 2 u. v. Naarden. Grecourt(JeanBapt.de.),1683-1743,Fra.dichter. Gravelines (Roll. Grevelingen), Fr. kustplaats greenback, muntbiljet v. 6en dollar in de toss. Duinkerken en Calais; sverwinning v. Vereen. Staten v. N.Am. Eginond 1558. Greenock, Schotsche zeeen kpst. a. d. Gravelotte, d. bij Metz; bloedige veldslag 18 waterings. olf v. d. Clyde ; 119 D. I. Aug. '70. (recht. Greenough' '05--'52, N.Ainer. beeld- Gravendeel ('s.), d. in Z. Roll., 1 u. v. Dord- houwer (kolossaal stb. v. Washington). Gravenhage ('s.), hpl. v. d. prov. Z. Roll., Greenwich, vroeger st. bij (tegenw. voorstad konkl. residentie, zetel der hooge regeering; v.) Londen, a. d. Teems ; 48 D. I. ; zeevaart- 140 I). 1. (terhout. kundige academie ; ber. sterrenwacht (le me- Grave II oer ('a - ), d. in N. Br.. I a. v. Oos- ridiaan). Gravenpolder ('s.), Zeeuwsch d. op Z. neve- Gregorian, 1) 538-94, bins. v. Tours, geschsch, land, ruim 1 u. v. Heinkenszand. (dichter. v. d. Franken. 2) Pausen, o.a. aj G. I. bijgn. Gravenweert (Jan v. 's-), 1790- '70, Nederl. d. Gr., Pans 590-004, voerde de Gregoriaan- 483 Gregorovius Griekseh. 384

sche kerkmuz. in. b] G. VII (eigen naam Grettd (Nik.), 1787--'67, Russ. schrijver ook Hildebrand), Pans 1073-85, voerde 't celibaat romans. voor de priesters in, vernederde keizer Hen- Greuve (Fred. Christ. de), 1792—'63, Nederl. drik IV te Canossa, werd 1080 door dezen ltk., R. K. geestelijke, werd '56 Protestant. afgezet, en 1084 verdreven. c] G. IX, Paus Greuze (Jean Bapt.), 1725—'05, Fr. schilder. 1229-41, deed keizer Fred. II herhaalde ma- Grevelingen, 1) inham der Noordzee in 't len in den ban. d,1 G. XIII, Pans 1572-85, Goeree-en-Overtlakkee. 2) Zie Gravelines. voerde 1580 de verbeterde Gregoriaansche Grevenbleht, d. in Lbg., a. d. Maas, ca. 2.u. tijdrekening in. e( G. XVI, Paus'31—'46, be- v. Sittard. gunstigde de Jezifieten. Greville (Henry), pseud. v. Alice Durand, geb. Gregorovius (Ferd.), geb. '21, llt. schrijver '12,schrij fster v.novellen nit 'tRuss.volksleven. historicus, sedert '52 meestal to Rome, on Grey (Jean.). Zie Gray. sedert '76 eereburger v. die stad, schreef o.a. Griekenland, hot Z. dl. v. h. Balkan-sch.-eil., eene gesch. der st. Rome. de hoofdzetel der beschaving in de oudheid Grelfswald, Pruis. st. in Pomrneren (reg.- (zie Athene, Sparta, Thebe, Alex. 1), enz.; distr. Stralsund) a. d. G.-er Bodden ; 20 D. wijders Byzantintn). Later geraakt 't in I.; unvt. (Witte Elster; 15 D. I. verval, en verdwijnt, vooral onder de Turk- Greif., hst. v. h. prinsdom Reuss-G., a. d. sche overheersching, sit de gesch. der be- grenadiers, kerntroepen der infauterie (oor- schaving,, , 001 zich eeret in de 18e eruw lang- spronkelijk „granatenwerpers"). zamerhand weder op to richten, en door den Grenoble, •versterkte hpl. v. h. Fr. dep. Isere, '01 uitbarstenden npstand het Turksche job a. d. Isere ; 50 D. I. of to schuddeur. Sedert '30 souverein konkr., Greonterp, d. in Fri., 1 u. van Bolsward. ea. 65 D. vierk. km . met 2 Inn. bees. (Nieuw- Gresham (Sir Thomas), 1519-79, Engl. finan- Grieken, afstammelingen v. d. oude Grieken, cier onder Maria on Elizabeth, stic,htte 1508 vermengd met Slawen en Albaneezen, enz.). de Beurs te London. (dichter. Regeerende ken. George I. Gresset (Jean Bapt. Louis de), 1709-77, Fr. Grleksch. van (of betretfende) Griekenland of Gretna-Green, d. in Schl., bij de grens v. de Grieken; G.-vuur, eene 668 n. Chr. door Engld.; orn heirnelijk te trou wen, vluchtte men Callinieus uitgevondene brandbare stof, i. d. voorheen uit Engld. naar G.-G., waar het, oorlog door werpgeschut uitgeslingerd en huwelijk zonder eenige lastige formaliteit vol- zelfs onder water voortbrandende; G. By- trokken word (men zegt door een smid). zantijnseb) keizerrijk ; Andreas) kruis; Grktry (Andre Ernest Modeste), Fe. (;.-e, (of" ;.-Iiatholieke) Ke,rk, die zich in 10A comp. (ook opera's). v. d. R. K. Reek heeft afgescheiden, gees 385 griep — Groetteveld. 386

Paus erkent, aan priestess vergunt met eene Grimmelsbausen (Hans Jak.),1623—'76,schrij- maagd te trouwen, leert dat de Heil. Geest ver (onder versch. pseud.) van het voor het uitgaat alleen v. d. Vader, enz. tijdperk v. d. 30-j. oorlog belangrijke griep (influenza), epidemisch voorkomende aan- plicissimus", enz. doening v. d. ademhalings-organen. Grimsby, zeeen havenstad v. h. Engl. grfs. Griepenkerl, 1) Robert G., '10—'48,Dt. dich- Lincoln, a. d. uitwatering v. d. Humber ; ter en estheticus. 2. Christian G., geb. '39, 30 D. I. (en Oberwallis. Dt. hist.-schilder. Grimsel, bergpas der Alpen, tuss. Oberhasli Gries (Joh. Dietr.), 1775—'42, uitmuntend Dt. Grindelwald, 1150 met. hoog liggend dal in vertaler v. Ital. en Sp. dichters. 't Zwits. k. Bern. griesmeel, meal v. spelt. Gringoire (Pierre), 1475-1544, Fr. dichter, grietenU, voorheen in Fri. = „gemeente", schreef op last v. Lod. XII eenesatire tegen stond onder een grietman. den Paus. Grift, gekanaliseerd riviertje in Geld., is tot Grips ► oirn, oud Gotisch kasteel der Zw. ko- Hattem bevaarbaar, en valt i. d. IJsel. ningen op 't eil. G. in 't Malarmeer. Grika's, een aan Engld. onderworpen yolks- Griseldis, heldin in een middeleeuwsch ver- stam in Z.Afr.; 't zijn afstammelingen van haal, als toonbeeld v. onderwerping en lijd- Boll. boeren en Hottentotsche vrouwen. zaamheid. Grillpartzer (Frans), 1791—'72, vn. Dt. (Or.) grisette, in Parijs de naam van ieder meisje, dram. dichter en novellist ; te Weenen is hem dat met een jonkman samenwoont ale man '89 een stb. opgericht. en vrouw. (Russen. Grimaldi (Rainier), Fr. adm., versloeg 1304 Grochow, d. bij Warschau ; '31 nederlaac, der voor Zierikzee de Vlamingen, ten behoeve v. Grodno, W. Russ. gouvt.; de hpl. G., a. d. 'Nje- d. grf. v. Boll. men, heeft 35 D. I. Grimm, 1) Friedr. Melch., baron G., 1723—'07, Groebe (Dirk), 1789—'67, Nederl. ilk., gesch.- had lang (tot 1790) te Parijs omgang met de en penningkundige. encyclopedisten, en maakte zich verdienste- Groede, 1) d. in Zeel., ruim 1 u. v. Oostburg. lijk door zijne „Correspondance littOraire" 2) d. in N.Holl., 2 u. v. Alkmaar. 417 deeien). 2) Jacob G. (1785—'63) en zijn br. Groen v. Prinsterer (Guillaume`, '01—'76, Wilh. G. (1786—'59), twee uitstekende geleer- Nederl. stm. (antirevolutionair) en geschsch. den op 't gebied der Germ. talen en oudheid- Groene, G. Boek. Zie Blauwe; G. kaap. Zie kunde, behoorden onder de GOttinger Zeven. heap Verda. De zoon v. Wilh. (Hermann G., gab. '28) is Groeneveld, 1) G. (of Laag Wood), d. in schrijver over kunst en prof. te Berlijn. Z.Iloll., 1 u. v. Naaldwijk. 2) Rainier v. G., 13 387 Groenia - Groote. 388

oudste zoon v. Oldenbarneveld, 1613 betrok- land en eenige kleinere Eur. oil. 315 D. vierk. ken in eene samenzwering tegen Prins Mau- km . met ca. 37 mn. inw. In ruimeren zin 't gan- rits, deswege onthoofd. (en schilder. sche Britsche rijk met al zijne bezittingen in Groenia (Petrus), 1767-14, Nederl. °Meier alle werelddeelen;hst.Londen. Zie Victoria 4. Groeniand. grootste Noordpoolland (waar- Groot, in samenstellingen: 1) Gr.-Beeren, d. schijnlijk een oil. in de N. IJszee). De alleen i. d. Pruis. kreis Teltow, bekend door veld- toegankelijke (v. gletschers vrije) W.kust, be- Mogen ('13). 2) Gr.-Glockner, zie Glockner; woond door 10 a 15 D. Groenlanders (Eski- 3) Gr.-Glogau, Zie Glogau (en zoo versch. mo's), staat onder Deensch gezag. anderen, to zoeken z on der Groot). 4) Gr.- Groenio (of Grol), st. in Geld., 6 u. v. Zutphen. Griekenland, bij de ouden Z. Italie met zijne Groesbeek, d. in Geld., 2 u. v. Nijmegen. talrijke Gri. kol. 5) Gr.-Polen, 't NW. (zoo- Groesie. Zie Georgie. als Kle. Polen, ZO.) dl. v. h. voormalige Groessen, d. in Geld., ca. 1 u. v. Zevenaar. konkr. Polen. 6) Gr.-Rusland, de N. en mid- Groet (of Groede). Zie Groede. delste gouvernementen v. Eur. Rusland (vgl. Groezie. Zie Georgie. Klein-Rusland). 7) Gr.-Venediger, 3674 met. Grol. Zie Groenlo. hooge berg v. d. Hoogen Tavern op de grens groan, ingewand van visch. v. Saltzburg en Tirol. 8) Gr.-Wardein, st. grondkrediet, 't leenen van geld op landerijen. met 31 D. I. a. d. Kiiros, in 't Hong. comi- Grondsveld. Zie Gronsveid. (regeling. taat Bihar. 9) in titels, b.v.: Gr.-Hertog, toss. grondwet, vaststaand richtsnoer in de staats- htg. en kon.; Gr.-Kruis, hoogste klasse der Groningen, 1) st. a. Hunse en Aa; 49 D. I.; meeste ridder-orden; Gr.-meester v. eene unvt.; is de hpl. v. d. Nederl.' prov. G. ca. orde; Gr.-Mogol, 1526—'03 de Mongoolsche 2300 vierk. km., ca. 265 D. inw. 2) Albr. Pie- heerschers in Indie; Gr.-vizier in 't Oosten ter v. Gr., 1798—'61, Nederl. dichter en pre- de eerste minister; Gr.-vorst, tegenw. titel der dikant. (v. Meersen. Russ. prinsen v. d. bloede; Gr.-Zegelbewaar- Gronsveld (of Grondsveld), d. in Lbg., 2 u. der in Engld. Lord-kanselier, in Fra. Minis- groom, rijknecht. ter v. Justitie. Groot, Hugo de G. (Lat. Grotius), 1583-1645, Groote, 1) als titel, b.v.: Gr.-Heer, Sultan, Tu. ber. Nederl. rgl., stet., ltk. en Lat. dichter, keizer; Gr.-Mogendheden. in Eur. de 6 mach- als medestander v. Oldenbarneveld 1619 uit tigste: 't Dt. rijk, Fra., Gr.-Bri., Italie, Or., 't slot Loevestein ontsnapt verborgen in eene Rusland. 2) Geert Gr. (Lat.: Gerardus Mag- boekenkist, werd later Zw. gezant to Parijs, nus), 13i8-81, Nederl. thou., leefde in a fzon- to Rostock. dering, stiehtte de „Broederschap des ge- Groot.Britannie (Zie Britannia), met Ter- meenen Levens". 389 Grootebroek Guarini. 390

Grootebroek, d. in N.Holl.,I u. v. Enkhuizen. Griinberg, st. in 't Pruis. reg.-distr. Liegnitz; Grootegast, d. in Gron., 2 u. v. Zuidhorn. 13 D. I.; lakenfabr.; wijnbouw. Gropius (Karl 'With.), 1793—'70, Dt. schilder. Grundtvig (Nic. Fred. Severin), 1783—'72, Gros, 1) 144 tai, 12 dozijn. 2) Ant. Jean, baron Deen. theo., stk. en gesch. schrtver, dichter. Gr., 1771—'35, Fr. hist.-schilder. Gruppe (Otto Friedr.), '04—'76, Dt. dichter, Gross, als aanvang v. Dt. namen of titels. oudheidkenner en philosoof. Zie Groot. Gruterus (Janus), 1560-1627, Vlaamsch dich- grosse, afschrift v. authentieke akten. ter, prof. te Heidelberg. Grote (Georg), 1794—'71, Engl. geschsch. Grunt (of ROW.), bergweide a. h. Vierwald- (Gesch. v. Griekenland). atattermeer, waar (volgens de legende) 1307 Groterend (Georg Friedr.), 1755—'53, Dt. phi- het Zwits. verbond werd bezworen. loloog en oudheidkenner, ontcijferde spijker- Zie Georgig. schrift v. Persepolis. Gryphius (Andreas), 1616-64, Silezisch dichter Grotenburg, een 388 met. hooge berg (in 't (inz. treur- en blijspelen). (0. Spanje. Teutoburgerwoud) bij Detmold, met 't bolos- Guadalaviar (of Turia of Rio Blanco), riv. in sale Hermann-monument. Zie Arminius. Guadalaxara, st. in Mexico (naar eene st. G. grotesk, caricatuurachtig, zonderling. in Spanje genoemd); 79 D. I.; kathedraal; unvt. Groth (Klaus), geb. '19, prof. te Kiel, Plat- Guadalquivir, riv. in Z. Spanje, outlast zich duitsch dichter. in de Golf v. Cadix. (en Nieuw-Castilie. Grotius. Zie Groot (Hugo de). Guadarrama, gebergte in Spanje tuss. Oud- Grouchy (Emanuel, markies de), 1766—'47, Guadeloupe, Fr. eil., een der Kle. Antillen; Fr. genl. onder Nap. I, '15 msk.; door zijn te hpl. Basse Terre. laat komen op 't slagveld verloor Nap. I den Guadiana, eene in de Golf v. Cadix uitloo- slag v. Waterloo; G. leefde '15—'30 in balling- pende Sp. (ten deele ook Port.) riv. schap. (Rauwerd. guajak, een boom in Z.Am. en W. 1., levert Grouw (of Grouwerga), d. in Fri., 1 u. v. het zeer harde g.-hout (pokhout) en g.-ha.rs. Grubbenvorst, d. in Lbg., 2 u. v. Horst. Guanaxuato, at. in Mexico; 56 D. I. Griibe (Aug. With.), '16—'84, Dt. schrijver, guano, vogelmest, zooals men in dikke lagen („Charakterbilder"). aantreft op de Zuidzee-eilanden en op de Griibel (Joh. Konr.), 1736—'09, Dt. volksdich- kust van Peru, kostelijk ter bemesting v. ter in den Neurenbergschen tongval. landerijen. Gruber (Joh. Gottfr.), 1774 —'51, Dt. geleerde Guarani, een Indianenstam in Z.Am. en schrijver („Encyclopedie", Zie Ersch). Guarini (Giov. Batt.), 1527-1612, Ital. dichter Griin. Zie Anastasius. en proza-schrijver („Il pastor fido"). 391 Guarneri — Guischard. 392

Guarneri, vioolmakers-fam. te Cremona, inz. in Spanje, die zulk eenen oorlog voeren. Gius. Ant. G. (1683-1745). Guerin, 1) Pierre Narcisse, baron G.(1774—'33) Guastalla, at. in Italie, a. d. Po ; 11 D. I. en 2) Paulin G. (1783—'54, twee Fr. hist.- Guatemala, hst. met 56 D. I. v. d. rep. G. in schilders. Centraal Am. gueux. Zie Geuzen. (opera's. Guatimomin laatste kon. v. Mexico, 1552 op- Gugliehni (Pietro), 1727—'04, Ital. comp. v. gehangen door de Spanjaarden. Guhr (Karl Wilh. Ferd.), 1787—'48, Dt. comp. Guayana, een dl. v. Z.Am., tuss. Atl. O., v. opera's. Amazonen•riv., Rio Negro en Orinoco, ver- Guicclardinl, 1) Francesco G., 1482-1540, deeld tuss. Engld. (hst. Georgetown), de Ned. Ital. geschsch., was sthr. v. Modena. 2) Zijn (kol. Suriname, hst. Paramaribo), Fra. (hst. neef Ludovico G., 1523-89, insgelijks ge- Cayenne), Venezuela (hst. Angostura) en Bra- schsch., was in Antwerpen de gunsteling v. (zee ; 22 D. I. Alva. Guayaquil, st. in Ecuador, a. d. Stifle Zuid- Guido, 1) G. v. Arezzo, geb. omstr. 990, t Guben, st. a. d. Neisse in Brandenburg (Pruis. 1050, een Benedictijner monnik, uitvinder reg.-distr. Frankfort a. d. Oder); 27 D. I. v. h. tegw. notenschrift. 2) G. v. Lusignan, Gude (Hans), geb. '25, Nrw. landsch.- en zee- werd 1186 door huwelijk kon. v. Jeruzalem, schilder, prof. der schilder-academie te dat hij aan Richard Leeuwenhart in nail gaf Berlijn. voor Cyprus (konkr. Cyprus 1192.-1473). 3) G. Gudin (Thdod.), geb. '02, Fr. zeeschilder. Reni, 1575-1642, vn. schilder en etser uit Gudrun (spr. Goedroen), Middelhoogdt. hel- Bologna. dendicht (omstr. 1190). guillotine, onthoofdingswerktuig door middel Guelfen, Zie liVelfen en Ghibeilkinen. van eene valbijl, uitgedacht door den Fr. Guepin (Jean), 1705-66, Nederl. dichter. geneesheer Guillotin (1738—'14). Guerclno (eigenlijk Giov. Francesco Barbiero Guinea, 1) kustland in W. Afrika (kust v. G.), da Cento), 1590-1666, Ital. schilder. vroeger Nederl. bezitting. Zie Goudkust. Guericke (Otto), 1602-86, van 1646 tot 1681 2) Zie glenJe. (1479 en 19 Aug. 1513. burgetneester van zijne geb.-pl. Maagdenburg, Guinegate, d. in N. Fra., veldslagen 17 Aug. Dt. natuurkundige, uitv. v. d. luchtpomp, de Guipuzcoa, oostelijkste der 3 Baskische prov. electriseermachine, enz. in Spanje, heet tegw. (naar de hpl.) San guerillum, in Spanje verdelgings-oorlog, ge- Sebastian. voerd door vrijscharen, die in de gebergten Guiscard (Rob.), 1015-85, edelman v. Noor- niet tot een geregeld gevecht te noodzaken sche afkomst, veroverde Z.Italie omstr. 1050. zijn; -as (of •cros), de plattelandbewon.ers Guischard (Karl Gottlieb), 1724-75, Pruis.

393 Guise — guttegom. 394 officier en mil. schrijver, door Fred. d. Gr., 10 D. I.; veulenmarkt; in de nabijheid de gr. die hem in zijne nabijheid nam, Quintus Ici- stoeterij Trakehnen. lius genoemd. Gfinderode (Karoline v.), 1780—'06, Dt. dich- Guise, Fr. geslacht, tak v. h. Huffs v. Lotha- teres, -1- door zelfmoord. rin gen, stierf uit 1696; daarvan inz. 1 ) Fran- Gundulitsj (Iwan),1588-1638,Servisch dichter. cois de G. (met zijn br. kardinaal Charles de Gunther (Joh. Christian), 1695-1723, Silezisch G.) zeer maehtig onder Frans II en Karel dichter. IX, bestreed de Hugenoten, en werd 1563 Guseek (B.v.). Zie Berneck. vermoord. 2) Zijn zoon Henri de 0'., mede- Gustaaf, 1) vier kon. v. Zweden; a] G. I. Wass. ; bewerker v. d. Bartholomeilsnacht, stichtte 1523-60, maakte 'Zweden vrij v. h. Deen. 1576 de heil. liga, en werd 1588 op last v. juk. I)] G. II Adolf, 1594-1632, kon. sedert Hendrik III vermoord. 1611, held in den 30 j. oorlog, sneuvelde bij Guizot (Franc. Pierre Guill.), 1787—'74, Fr. Liitzen (Gustaaf Adolf vereeniging, '32 te gesehsch., publicist en stm., was herhaalde- Leipzig opgericht, tot ondersteuning v. d. lijk minister. (dichter. Protestantsche gemeente). c) G. III, 1746-92, Guldberg (Fred. HOegh-), 1771—'52, Deen. kon. sedert 1772, werd op aandrijven v. eene gulden, oorspronkelijk een gouden muntstuk, samenzwering v. d. adel op een gemaskerd later v. zilver, tegw. in de Ned. ingedeeld bal door Anckarstrom doodgeschoten. d] F. in 100 centen, in Or. onder den naam van IV Adolf, 1778—'37, kon. 1792, weggejaagd Florin (zie florkin); -getal, dit wijst 'aan '09, stierf als kolonel Gustaysson in St.- welke plaats 't loopende jaar in den maan- Gallen. Nebel; 12 D. I. cirkel (tijdperk v. 19 j.) inneemt. Om dit ge- G iistrow, st. in Mecklenburg-Schwerin, a. d. tal te vinden voegt men 1 aan het loopende Gutenberg (Joh.), 1400-67, eigenl. gen. Dens- jaartal toe (b.v. 1889 plus 1 = 1890), dit deelt fleisch, knecht van Lourens Jansz. Coster, men door de 19 v. d. maancirkel, en wat er van wiens uitvinding hij partij trok ten eigen bij die deeling als overschot blijft is het gul- bate, wordt door de Duitschers gehouden voor den getal (van 1889 dus 9); -lilies, Zie Argo uitvinder v.d.boekdrukkunst,en is als zoodanig (de orde v. h. -vlies is in Spanje en in Or. de met standbeelden vereerd (o. a. to Maintz). hoogste ridderorde). Guts Mullis (Joh. Christoph Friedr.), 1759—'39), Gulik (Dt. 1) st. in de Pruis. Rijnprov., Dt. pedagoog, grondlegger v. d. gymnastiek. a. d. Ruhr ; 6 D. 1. 2) 't voormalige htgd. G. guttapertja, kaoetsjoekachtige zelfstandig- maakt thans deel uit v. d. Rijnprov. heid nit het melksap der isonandra gutta. Gulpen, d. in Lbg., 3 u. v. Maastricht. guttegom, vergiftige gele hars uit een boom Gumbinnen, st. in 0. Pruisen, a. d. Pissa ; in Achter-Indict; levert verfstof. 395 gutturaal Haastert. 396

gutturaal, van (uit, betreffende) de keel; gut- hem op den grond getrokken cirkel stond. turale klank, keelklank. Gyrowetz (Adalbert), 1763—'49, Boh. viool- Gutzkow (Karl Ferd.), '11—'78, een veelzijdig en klavier-virtuoos en comp. Dt. schrijver (in.. romans) en dichter. Gfitziatr (Karl Friedr. Aug.), '03—'51, ijverig Dt. zendeling in China. H. Guyana, Zie Guayana. Guyenne, oudt. eene prov. v. Fra., met Bor- U. als Rom. cijfermerk 200. deaux tot hpl.; ingelijfd 1451. linafner (Jac.), 1755—'09, Nederl. reiziger en Guzerate, oudt. een zelfstandig konkr., is sehriiver van reisverhalen. (Geldermalsen. thans eene prov. v. Bri. Indie (presidentschap Haaften, d. in Geld., aan de Waal, 2 u. v. Bombay). Iiaag(den). Zie ('s-)Gravenhage. Gwalior, hst. met 30 D. I. v. d. onder Engl. haagheuk. Zie Jukboom. protectoraat staanden staat G. in Voor-Indie. haat. g.evaarlijke roofvisch. Gyges, (fab.) kon. v. Lydie, bezat een ring, Ilaakshergen, d. in Oijs., 3 u. v. Enschede. waardoor hij zich onzichtbaar kon maken. Haamstede, 1) d. in Zeel., 3 u. v. Brouwers- Gyllembourg-Ehrensvard (Th. Ch.), 1773- haven. 2) Witte v. H., onechte noon v. Flo- '56, schrijfster v. Deen. novellen. rio V, bevrThlde (1304) Holl. v. d. Vlamingen. gymnas - ium, bij de oude Grieken eene school 3) Adolf v. H., adm. in Sp. dienst, vverd 1574 your lichaams-oefeningen; tegw. Lat. school gevangen genomen door Boisot, toen die hem ter voorbereiding voor 't academisch onder- voor Antwerpen de nederlaag gaf. wijs; -t, beoefenaar v. d. gymnastiek; Haandel. Zie Handel. stelselmatige lichaams-oefening (Heil -tiek, Haardt, bergstreek in de Rijnpalts. een afschuwelijk germanismus, dat beduiden Haaren, d. in N.Br. a. d. Aa, 2 u. v. Boxtel. moet : geneeskrachtige lichaams-oefening). d. in Oijs., 2 u. v. Raalte. gyneco-loog, geneesheer voor ziekten v. h. Haarlem, hpl. der Nederl. prov. N.Holl., a. vrouwelijk geslacht; -logic, leer v. de ziek- h. Spaarne; 42 D. 1.; groote kerk met ber. ten der vrouwen; - logisch, van (of betref- orgel ; 1573 door de Spanjaarden ingenomen fende) de geneesk. your ziekten der vrouwen. en geplunderd; -merliede en Spaarn- Gytingyos, st. in Hongarije, a. d. voet v. d. woude, d. in de nabijheid v. Haarlem ; Matra-berg; 16 D. I.; -I (Stephanus), 1620-1704, - mermeer, een '40—'53 drooggemaakt nicer een der eerste Hong. dichters. in N.Holl., thans eene gem. met 14 D. I. gyrornan - t, cirkel-waarzegger; waar- Haar - Zuilens, d. in Utr., 2 u. v. Maarssen. zeggerij door een waarzegger, die in eel). door Haastert, 1) Zie Haastrecht, 2) Isa8k v. 11., 39'7 Haastrech t 398

1753—'34, Nederl. natuurkundige, teekenaar, ber. prof. der zoologie te Jena. Darwinist. schilder en dichter. (2 u. v. Schoonhoven. tlackert, 1) Jan H. (of. Hackaeri). 17e eeuw, Haastrecht, d. in Z.Holl., a. d. Ho11. IJsel, Nederl. landsch.-schilder. 2) Jak, Phil. H., Habakuk, profeet in Israel omstr. 600 v. Chr. 1737—'07, Dt. landsch.-schilder. (een der boeken v. h. 0. T.). Hacklandcr (Fried. Wilh.), '16—'77, vrucht- habeas.corpus.akte, eene in 1679 in EngId. baar en gewild Dt. rom.-schr. en blijspel- uitgevaardigde wet ter bescherming v. d. dichter. persoonlijke vrijheid. Haddington, st. in Z. Schl., hpl. v. h. grfs. Habeneck (Ant. Franc.), 1781—'49, Fr. kla- H. (of 0. Lothian), waarin de havenst. Dunbar. viervirtuoos en comp. HadmIeben, Pruis. st. in Sleeswijk, a. d. Kle. HliberlIn (Karl Ludw g), 1784—'58, Dt. rom.- Belt ; 9 I). I. schr. (pseud. Louis v. Halely, en ook H. E. Hades, (Gri. fab.) Zie Onderwercld. R. Belani). hadJI, titel van elken (veelal dweepzieken) Habichtsvvald, gebergte in Hessen, water- Mahomedaan die de bedevaart naar Mekka scheiding toss. Fulda, Eder en Diemel. volbracht' heeft. (Arabic. habitu-de, gewoonte; dagelijksch bezoe- Hadramaut, landsch. in 't Z. v. h. sch.-eil. ker, waste klant ; .eel, volgens gewoonte. Iladrianus, 1) Publics Aelius H., Rom. keizer Habsburg, mane v. een kasteel in 't Aardal van 117 tot 138, zocht vastheid te geven aan (Zwits. k. Aargau), tuss. Aar. en Brugg, zijn rijk, vooral ook de grenzen te beveiligen gebouwd 1020, familie-zetel v. h. Buis II., (b. v. II.-moor in Britannic, tegen de inval- dat met Rudolf I op den Dt. keizerstroon len der Picten), was bouwlustig(b.v. te Rome kwam en thans nog als H.-Lotharingen op de Moles Hadriani, den Engelsburg, enz.). den Or. keizerstroon zit. 2) Zes Paused i. d. 8e, 9e, 120, 13e en 16e eeuw, babUt, kleeding, kleederdracht. inz. H. VI (Zie Adrian.) Florist.). Lathe (spr. ha-sjee), gerecht van het aan stuk- Haefkens (Joh.), 1788—'58, Nederl. ltk. (ook jes gesneden overschot van gebraden rund- reisheschrij vi ngen). vleesc'n, opgestoofd met uien, azUn en peper, Haetnus. Zie Balkan. en een weinig suiker. Hiifely. Zie HiiberlIn. Hachette (Louis Christophe Francois), geb. Half, gedeelte v. d. zee a. d. mond eener riv., 1800, stichter v. eene ber. boekhandelaars- met daarv66r liggende eilandjes of eene firma te Parijs. smalle landtong (Nehrung); a. d. Oostzee, b. v.: Backe v. Minden (Jan Conrad), '14—'73, 't Frische H. 't Koerische Forum ersche H. Nederl. ltk.; ber. is Ajne vertaling v. Dante. Hans, j- 1389, de grootate Perz. lierdichter llinckel (Ernst Heinr.), geb. '34 to Potsdam. (preekte vroolijk levensgencit). 399 haft — Halirsch. 400 haft. Zie oeveraas. Hong. huurtroepen ; somwijlen ook lakeien. liagar, dienstmaagd en bijwijf v. Abraham, bij Ilahnonskinderen. Zie Heeinskinderen. wren zij moeder werd v. Ismael, den starnva- Hainan, Chin. ell. in de Chin. Zee; 2 a 3 inn. der der Arabieren. (Dt. dichter. new.; hpl. Kiang-tsjoe. liagedorn (Friedr. v.), 1708-54, aangenaam Ilaitabond. Zie Gottingen. Hagen, 1) st. met 30 D. I. in 't Pruis. reg.- 't grootste der Antillen, zeer vruchtbaar, distr. Arnsberg. 2) H. (v. Tronege), in 't Ni- thans gesplitst in twee rep.: 't W. (voorma- belungenlied de moordenaar van Siegfried. lige Fr.) gedeelte, van '49 tot '59 keizerrijk, 3) Steven v. d. H., Nederl.O.I.-vaarder, sloot 't nu negerrep. H. (bet. Port-au-Prince) en 't O. eerste verdrag op de Molukken. 4) Ernst Aug. (voormalige Sp.) gedeelte, nu Mulatten-rep. IL, 1797—'80. Dt. schrijver over gesch. der San Domingo. (schreef 200 zeereizen. kunst en dichter. 5) Friedr. Heinr. v. d. H., linkluyt (Richard), 1553-1616, Engl. adk., be- 4780—'56, Dt. ltk., prof. der Dt. taal- en ltk. Hakodade, Jap. havenstad (op 't eel. Jesso); te Berlijn. 30 D. I.; zwavelbronnen. liagenau, st. in den Elzas, a. d. Moder; 13 D. I. Halberstadt, st. in Pruis. Saksen (reg.-distr. Hagesteln, d. in Z. Holl., ca. 1 u. v. Vianen. Maagdenburg) a. d. Holtzemrne; 34 D. I. Haggai, profeet in Israel omstr. 520 v. Chr. Halek (Witjeszlaw), '35—'74, Czechisch dich- haglographen, „heil. Schriften", als 3e dl. v. ter en novellenschrijver te Praag. h. O. T. (buiten de Boeken v. Mozes en v. d. Halen, 1) d. in Lbg.. 1 u. v. Roermond. 2) Don profeten). Juan v. H., 1790—'64, Sp. genl., diende tijdens Hahn - Hahn (Ida Maria Louise, gravin v.), Jozef Bonaparte nu de eene, dan weer de an- '05—'80, Dt. dichteres, en schreef romans en dere partij, was '30 in Belg. dienst, streed na reisverhalen; zij stierf in 't kl., waarin zij '36 in Spanje tegen de Carlisten. zich '52 had teruggetrokken v. d. wereld. Halep. Zie Aleppo. Hahne' (Ernst Jul.), geb. '11, sedert '48 prof. Halevy (Jacques Fromental), 1799—'62, Fr. a. d. kunst-academie te Dresden ; vn. bh. opera-comp. (,,La Juive"). Hahnenaann (Sam. Christian Friedr.),1755—'43, Halaburton (Thom. Chandler), 1796—'65, Amer. Dt. gnk., grondlegger v. d. homOopatische schrijver (pseud. Sam Slick). geneeswkjze. Halifax, 1) fabr.- en kpst. in 't Engl. grfs. flakier (abad en all.) Zie Ilyder. York; 74 D. I. 2) hst. v. Nieuw-Schl. (Canada), Holdinger (Wilh., ridder v.), 1795—'71, Dt. 36 D. I. (Azle. adk. en mineraloog, prof. te Weenen (gaf Halikarnassus, oudt. eene Gri. st. in Kle. eene geologische kaart v. Or.). Hallrsch (Frieda'. Ludw.), '02—'32, Dt. lien- flaidukken, oorspr. Hong. veehoeclers, later (Eater, 401 Hall — Hamadan. 402 Hall, 1) eenige plaatsen met zoutziederijen, recteur der sterrenwacht te Greenwich, here- b.v.: a] Zwabisch H. i. d. Wurt. Jagst-kreis, kende de banen v. kometen („komeet v.H."). a. d. Kocher; 9 D. 1. Hier werden de eerste Halligen, onvruchtbare eilandjes a. d. Noord- Hellers (duiten) geslagen (die dan ook aan- zeekust v. Sleeswijk. vankelijk Haller heetten). b] st. in Tirol, distr. Thalmann (Anton), '12—'45, Dt. bouwkundige, Innsbruck, a. d. Inn; 5 D. I. c] vlek teekenaar, schilder, graveur en schrij ver over in Stiermarken (iodiumbronnen), enz. 2) Ba- kunst. sil H., 1789—'44, Engl. zeeofficier en reisbe- balloren, werklieden in de zoutmijnen te Halle schrij ver. 3) Marshall H., 1790—'57, Engl. gnk., a. d. Saale. schreef over 't zenuwstelsel. 4) Maurits Corn. ballueinatie, zinsverbijstering, waarin men van H., 1768—'58, Nederl. rcht. en dichter. dingen waant te zien en te hooren, die niet 5) Floris Adriaan,baron v. H.,1791—'66, Nederl. Hann., zij-riv. v. d. Somme in Fra. (bestaan. stm., redder van Ned.'s berooide financier Helium, d. in Fri., ruin" 2 u. van Holwerd. ('43) door zijne zoogenaamd vrijwillige leening. Halm (Friedr.). Zie 111iineh - Hellinghausen. 6) Zijn br. Herman Christiaan v. H., '01—'74, Halma (Francois), 1053-1722. Nederl. gesch.- hot. en dichter. en Itk. en dichter (was predikant). Hallam (Henry), 1778—'59, Engl. geschsch. Unlined', 1) Ilendr. v. II.,17e-18e eeuw.Nederl. Hallherg-Brolch (Theod. Marie Hubert v.), blijspeidichter. 2) Arent v. H., 1788—'50, 1708—'62, Beier. °Meier, reiziger, schreef reis- Nederl. tooneeldichter. (eilanden. verhalen (pseud. Eremit v. Gauting ). Haltnaheira Gruolo), een der Moluk-che Halle a. d. Saale, st. in 't Pruis. reg.-distr. Hals (Frans), 15'85-1666, vn. Nederl. portret- Merseburg; 82 D. 1.; unvt.; 't door Francke schilder. gest. weeshuis ; zoutziederij. halsrecht, recht over levPn en dood. Halleek (Henry Wager), '16—'72, N. Amer. Halssnoergesehiedenls1785. Zie Lamothe. genl., '62—'64 opperbevelhebber. Halsteren, 1. in N. Br., 1 u. v. Bergen-op-Zoom. Hallein, st. in 't Or. htgd. Saltzburg, a. d. 11am, 1) Fr. stadje a. d. Somme, ten ZO. v. Saltzach; 4 D. I.; zoutziederij. P6ronne, met een kasteel. Hier zat '40 Lod. (verkorting v.) 't Hebr. Halleluja, d. i. Bonaparte (later Nap. III) gevangen, en ont- „Looft den Beer". vluchtte. verkleed als metselaar. 2) Den H., Haller (Albrecht v.), 1708-77; her. veelzijdig naam v. 4 Nederl. tlorpen a] in Gron., 1 u. Dt. geleerde (gnk., ontl., hot. en natuurkun- v. Zuidhorn ; b] in Oijs., 2 u. van Ommen ; dige),rom.-schr. en dichter, prof.te GOttingen. c] in Utr., ca. 1 u. v . Ainersfoort; dl in Utr., welks hoogeschool veel aan hem te danken had, dicht bij Woerden. 3) Dt. naam v. Chain. Halley (Edm.), 1656-1742, her. Engl. strk., di- Hamadan, Zie Ekbatana. 403 Haman — Hansa. 404

Haman (bijb.) grootvizier in Perzie. viel, door Hamm, st. in Westfalen (Pruis. reg.-distr. de Joden aangeklaagd, in ongenade, en word Arnsberg), a. d. Lippe ; 23 D. I. gedood. (Poerimfeest). Hammer, 1) Julius H., '10—'62, Dt. leer- on Hamann (Joh. Georg), 1730-88, Dt. schrij•er lierdichter. 2) Jos., vrijheer v. H., 1774—'56, (pseud. Magus aus Norden). ber. Dt. orientalist. Hamaza, d. i. „Dapperheid", titel van eene Ilammerfest, de noordelijkste st. v. Eur. (in verzam. Oud-Arab. heldendichten. Nrw.). a. d. N.IJszee ; ca. 2 D. I. liambroek (Antonius). Zie Formosa. Hampden (John), 1594-1643, Engl. stm., leider Hamburg. Dt. vrije st. a. d. uitwatering v. v. d. oppositie tegen Karel I, sneuvelde in Bille en Motor in de Elbe ; 306 (en met de den burgeroorlog. (a. d. Kintzig; 23 D. I. voorsteden 425) D. I., eon der grootste 'coop- Hainaut, st. i. d. Pruis. prov. Hessen-Nassau, en zeesteden v. h. Eur. vasteland. Handel (of Haandel), d. in N.Br., ca. 3 u. v. Hameln, st. in Hannover, a. d. Weser; 11 D.I. Helmond. Hamerling (Rob.), geb. '30,1-'89, ber. Dt. tier- Hiindel (Georg Friedr.), 1685-1759, ber. Dt. en heldendichter en rom.-schr. to Gratz („A- comp. v. opera's en oratorien ; t to Louden on hasver in Rom", enz.). in de Westminster-abdij begraven. Ilamersveld, d. in Utr., 1 u. v. Amersfoort. Hanka (Wenceslaus), 1791—'61, Czechisch taal- bamerbaal (of hamervisch), in de Mild. Z., en ltk., prof. to Praag. een roofvisch met hamervorrnigen kola. liankau, st. in China ; 600 D. I. Ilamieten, Afr. volkeren, alstammelingen v. Ilanke (Henriette Wilhelmine), geb. Arndt, Noach's noon Cham. Zie Hum 3. 1785—'62, Dt. rom.-schrijfster. Hamilkar,Karthaagsehe Vhren,inz.H. - Barkas, Hannibal, 247-183 v. Chr., noon v. Hamilkar vader v. Hannibal. t in Spanje 228 v. Chr. l3arkas, on evenals doze uitstekend vhr. on Hamilton, 1) st. in Schl., a. Avon on Clyde ; stm., onverbiddelijke on gevaarlijkste vijand 11 D. I. 2) Alex. H., 1717—'04, een der stichters v. Rome. Zie Scipio. v, d. N.Amer. Unie, in 1799 opperbevelhebber, lianno,1)Karthaagsch reiziger langs de W.kust in eon duel. 3) Emma H., geb. Ha rte, 1761 v. Afrika. eqnstr. 550 v. Chr. 2) Icarthaagsch —'15, eene gelukzoekster v. loose zeden, word stns., vija , v. Hannibal. 3) Zie Alamo. 1791 de wettige vrouw v. H.. Engl. gezant to Hannover, tot '66 konkr., sedert Pruis. prov., Nape's, on later de bijzit v. Nelson. 4) James 38 a 39 D. vierk. km . met circa derdehalfmn. H., 1769—'31, Engl. uitv. v. eene methode om bewoners ; hpl. H., a. d. Leine, 140 D. I. gemakkelijk vreemde talon to leeren. Hansa, omstr. de helft der 18e eeuvv gest. ste- Hamlet, een Deen. prins, held eener legende, denbond met Lubeck tot hot., ten doel heb- en Wel v. een treurspel v. Shakespeare. bende bescherming en uitbreiding v. d. kph., 405 Hanselaer — Harkenroth. 406

telde reeds spoedig 90 steden (Hanseatische v. H.. 1784—'47, Nederl. ltk. en predikant. steden), doch geraakte in den 30-j. oorlog in 3) Zijn br. Jan v. H., 1790—'58; Nsierl. 1tk. verval ; 1630 werd eene nieuwe H. gesloten en dichter. tuss. Hamburg, Lubeck en Bremen. Hardiarsveld (pop. Hartjesveld), d.inZ.HolI., Hanselaer (Peter v.), le helft 19e eeuw, a. d. Merwede, 2 u. v. Gorinchem. Vlaamsch hist.- en portretschilder. Hardt. Zie Haardt en Diirkkelm. Ilansemann (Day. Just. Ludw.). 1790—'64, Dt. harem, woonplaats der vrouwen van een Oos- koopman, journalist en stm., '48 Pruis. minis- tersch vorst. ter v. financien, stichtte in Aken 24 brand- Harem', 1) d. in prov. Gron., 1 u. ZO. v. st. waarborgmaatschappijen. Gron. 2) d. in N.Br., 1 u. NO. v. Oss. 5) Adam Hansen, 1) Maurits Christoffel H., 1794—'42, v. H.. t 1590, een Fri. edelman, als water- Noorsch opvoedkundige. rom.-schr.en dichter. geus gen. „hopman Daam". 4) Zijn achterneef 2) Peter Andreas H., 1795—'74, ber. Dt.strk., Willem v. H., 1626-1708, Nederl. btu'. en directeur der sterrenwacht te Gotha. dipl., was versch. malen gezant in Zweden. Hanslick (Eduard), geb. '25, prof. en schrijver 5) Willem v. H., 1710-68, Nederl. stm. en dich- over muz. te Weenen. ter („Gevallen v. Friso"). 6) Onno Zwier v. Hansweerd (of Hanswest), d. in Zeel. a. d. H. (br. v. 5), 1711-79, Nederl. stm, prom- Westerschelde en den mond v. h. Zuid-Be- schrijver en dichter (Be„ Geuzen"). velandsch kanaal. Ilarenkarspel. Zie Haringcarspel. liantum. d. in Fri., 1 u. v. Holwerd. Harlsen, d. in Geld., 1 u. NO. v. Zutphen. Ilantunthulzen, d. in Fri.. ca. 2 u. v. Holwerd. Haring (Wm.), 1797—'71, Dt. rom.-schr. (pseud. Harald, naarn v. versch. Noorsche kon., inz. Wilibald Alexis). H. III Flardrada, sneuvelde 1066 in een veld- Illaringcarspel (of Harenkarspel), d. in N. slag in Engld. Holl., 2 u. ZW. v. Schagen. Harburg, st. in Hannover, a. d. Elbe ; 20 D.I. IlarInghulzen. Zie Harinkbuyzen. iiardeghrUp, d. in Fri., 1 u. v. Bergum. Haringvalet, voortzetting v. h. Holt. Diep, een lIardenberg. 1) Stad H., st. met 1200 inw. in vaarwater N. v. h. eil. Goeree-en-Overflakkee. Oijs., a. d. Vecht. 3 u. v. Ommen. 2) Ambt Harinkhurzen, d. in N. Holl., 1 u. v. Schagen. d. rondom Stad-H. 3) Karl Aug., prins v. H., liarinxma, een oud Fri. geslacht; inz. Haring 1750—'22, sedert 1791 vn. Pruis. stm., '10 kan- H. thoe Heeg, 1604-69, stalmeester v. prins seller. 4) Friedr., vrijheer v. H.,1772—'01, Dt. Willem Fred. (den sthr. v. Fri.), was krijgs- rom.-schr. en dichter (pseud. Novalis). man, dichter en schrijver. Harderwtjk, 1) st. met 7 D. I. in Geld., a. d. Harkenroth, twee br., beiden theo. en Fri. Zuiderzee; depOt v. kol. troepen. 2) Isak geschsch.: 1) Filardus Folcardua 0670— 407 Harlingen Hartz. 408

1732) en 2) Jacobus Isebrandus H. (1676-1736). 1773—'41, N.Amer. stm. en genl.,'41 Pres. der Harlin-gen, st. in Fri., a. d. Zuiderzee; 11 D. Unie. 3) Zijn klzn. H., '88 Pres. der Unie. I.; -Berland, landsch. in Hannover, a. d. Harrogate, Engl. bpl., grfs. York; 10 D. I. Noordzee. Harsdlirfer (Georg Philip), 1607-58, geestig Harm (Wm Joh. v.),1783—'58, Nederl.novellist. Dt. schrijver en dichter. liarmattan, droge, scherpe NO. wind op de Ilarte (Fr. Bret). Zie Bret Ilarte. kust v. Guinea. (111aarssen. Hartford, st. met 44 D. I. in N. Am., afwis- llarmelen, d. in Utr., a. d. Rijn, 2 u. v. selend met Newhaven beurt om beurt hst. Itarinodius, vermoordde 514 v. Chr. (met v. (1. slant Connecticut. Aristogiton) Hipparchus, tiran v. Athene. Hartlepool, Engl. st. (14 D. I.) a. d. Noordzee. harmonica, orgelachtig muz.-instrument; Hartmann, 1) H. v. Aue, omstr. 1170 — om- glas-,1736 uitgevonden door Benjamin Frank- str. 1220, vn. Middelhoogduitsch heldendich- lin (glazen klokjes. waarop met een staafje ter. 2) Jak., vrijheer v. H., 1795—'73, Beier. geslagen wordt). (lif v. Bagdad. genl., '14—'15 Fr. officier, streed '66 tegen geb. 766, was 786-809, ka- Pruisen, '70 tegen Fra. 3) Julius v. 11., '17— Harold, laatste der Angelsaks. koningen in '78, Pruis. genl., '71 gouverneur v. Straats- EngId., sneuvelde 1066 in den slag bij Has- burg. 4) Moritz H., '21—'72, hoogst begaafd tings tegen Wm. v. Nortnandie. Or. dichter en schrijver, '49 om stk. redenen Ilarpagon, hoofdpersoon in Moliere's „Avare", gevlucht, leefde lang als balling buiten zijn en daarnaar het type van een vrek. vaderland. 5) Karl Rob. Eduard v. H., geb. Ilarpe (Jean Franc. de la), 18e eeuw, Fr. ltk. in '42, vn. Dt. wijsgeer en dram. dichter. en dichter. 6) Rob. H., geb. '32. Dt. natuurkenner, prof. to Ilarper's Ferry, d. in den N.Amer. staat Vir- Berlijn, reisde '59—'60 in Afr. en schreef over ginia, was een vn. strategisch punt in den dat werelddeel. (ter, inz. voor 't tooneel. burgeroorlog tuss. de N. en Z. staten. ilartsen (Anthony), 18e eeuw, Nederl. dich- Harpyen, (Gri. fab.) monsters in de gedaante Ilartsgebergte. Zie Hartz. v. roofvogels met scherpe klauwen, maar met Hartsinek (Jan Jac.), 1716-79, Nederl. ltk. het aangezicht v. een ineisje; personificatie en blijspeldichter. v. d. stormen. (en dichter, i- door zelfmoord. Hartsoeker (Nicolaas), 1656-1725, Nederl. Barring (Burro Paul), 1798—'70, Dt. rom.-schr. natuurkundige, gaf les aan tsaar Peter d. Harrisburg, hst. v. d. N.Amer. staat Penn- Gr., en werd later prof. to Dusseldorf. sylvanie, a. d. Susquehannah: 32 D. I. Hartwerd (of Herwerd), d. in Fri., ca. 1 u. Harrison, 1) John H.. t 1776, Engl. wkt., v. Bolsward. uitv. v. zeemansborloges. 2) Wm. Henry H., Hartz (de), bosch- en metaalriike bergstreek 409 Hartzenbusch Hattem. 410

in N. Dtl. tuss. Leine en Saale. Zie Brocken. Hasli, Zwits. dal, k. Bern, bovenloop der riv. Hartzenbusch (Juan Eugenio), '06—'80, Sp. de Aar. ltk. en dichter. Haspinger (Joachim), 1776—'58, een der Tirol- haru-spex, wichelaar (•spices, wichelaars) sche aanvoerders in '09. in 't oude Rome, voorspellingen doende uit Hasse, 1) Joh. Adolf H., 1699-1783, Dt. tenor de ingewanden v. dieren. en comp. v. opera's. 2) Friedr. Christian Aug. Harvey (Wm.), 1518-1657, ber. Engl. ontl., H., 1773—'48, Dt. geschsch. ontdekker v. d. bloeds-omloop. Hasselaar (Kenau Simonsdtr.), wed. v. Nan- Harz (spr. uit : haarts), Zie Harts. ning Borst, 1526—omstr. 1588, hielp 1572-73 Hasdrubal, naam v. versch. legerhoofden der heldhaftig mee a. d. verdediging v. Haarlem Karthagers, o. a. 1) Hannibal's br., t 207 v. te gen de Spanjaarden.Haar neef PieterDircksz Chr. 2) de laatste Karthaagsche vhr., doodde B.(omstr.1555—omstr. 1615), vaandrig te Haar- zich zelf 146 v. Chr. lem tijdens 't beleg, was een der grondleg- Huse (Karl v.), geb. 1800, sedert '30 prof. der gers v. d. 0. I. Compagnie. theo. te Jena, vn. schrijver v. kkl. gesch. Hasselquist (Fred.), 1722-52, Zw. natuurkun Hasebroek (Joh. Pieter). geb. '12, Nederl. digs. wetenschappelijk reiziger in Palestina. predikant en vn. dichter („Waarheid en Droo- Hasselt, 1) st. in Belgie, a. d. Demer; 12 D. I.; men"; pseud. Jonathan). bekend uit den Tiendaagschen veldtocht. Hasenelever, 1) Joh. Peter H., '10—'53, Dt. 2) stadje met ca. 3 D. I. a. h. Zwarte-Water hum. dichter. 2) Wilhelm H., geb. '37, soci- in Overijsel. aal-demokratisch afgevaardigde in den Dt. Hasskarl (Justus Karl), geb. '11, Dt. bot., '36 Rijksdag. Pres. der algemeene arbeiders- —'46 in Nederl. dienst op Java, voerde daar vereeniging. de kina-kultuur in. Hasenpilug (Karl Georg Adolf), '02—'58, Dt. Hastings, 1) Engl. st. met 42 D. I. a. h. Kanaal; schilder (kerken en oude gebouwen). verovering van Engld. door de Normandiers hasjisi, in geestverrukking en bedwelming (1066) onder Willem den Vero veraar. 2) Sir brengende Tu. tooverdrank, bereid uit hen- Warren H., 1732—'18, van 1773-85 gouver- nepbloesem. neur-genl. v. Bri. Indict, in staat v. beschul- Hasker-dkiken, d. in Fri.. ca. 2 u. v. Heeren- diging wegens knevelarij, doch vrijgesproken. veen; -horne, d. in Fri., ca. 2 u. v. Heeren- Hatert (of Hattert), d. in Geld.. 1 u. ZW. v. veen. Deze 2 dorpen, met nog 5 andere, vor- Nijmegen. (genot der liefde. men de Fri. gem. .land. Hathor, (Egt. fab.) de Nacht als godin v. h. Hasler (Hans Leo), 1564-1612, Dt. comp, Hattem, st. in Geld. aan IJsel en Grift; 3 D. I.; (1iederen, missen, enz.). geb.-pl. van Daendels. 411 Hattemisten Haydon. 412

Hattenilstru, ;n 't laatst der 17 eeuw eene en de drijfveer waarom hij vermoord werd sekte in Nec., die 't fatalismus aanhing. zijn steeds een raadsel gebleven. Hattert. Zie Hatert. haus - se (spr. oos), rijzing v. d. prijs der ef- Hutto, twee abiss. v. Maintz .. H. I, - 913, fecten, enz., a. d. Beurs; - sler(spr.: oos-sjee), raadsman v. keizer Koenraad I, leverde grf. speculaot op rijzing. Adalbert v. Babenberg verraderlijk a. d. keizer Hausser (Ludes.), '18—'67, Dt. geschsch. over. H. II, regeerde 968-70, weigerde graan haute, in Sam.: -1Isse. Zie basselisse;.volee, a. d. hongerlijdende bevolking, werd door den de hoogste standen der maatschappij. hemel daarvoor gestraft doordien de muizen h aut - relief. Zie bas-relief. al zijn graan verslonden en eindelijk hem zelven Hauwert (of Hauwaard), d. in N.Holl., ca. 2 levend verscheurden(legende v. d.Muizentoren). u. v. Medemblik. Bauch (Joh. Carsten v.), 1790—'72, Deen. dich- Havana, versterkte hpl. v. Cuba, de voornaam- ter en rom.-schr. (zangeres. ste zeestad v. W.I. ; 230 D.I.; unvt.; sigaren. Hauck (Minnie), geb. '52, ber. Amer. opera- Havel. riv. in N.Dtl., valt bij 11.-berg in de Elbe. llauenschild (Rich. Georg Spiller v.), '22—'55, Havelock (Sir Henry), 1795—'57, dapper Engl. Dt. rom.-schr. en dichter (pseud. MaxWaldau). genl. in Indic. illauenstein, twee bergpassen i. d. Zwits. Jura. Havelte, d. in Drente, 2 u. v. Meppel ; -r-Aa, Halal, 4) Wilh. Gottlief H., 1793—'58, Nederl. eerie beek, die bij Meppel in de Reest valt. comp. (voor orgel). 2) Wilh. H., '02—'27, •zeer Havesnann (Wilh.), 1800-69, Dt. geschsch., begaafd Dt. schrijver (romans en sprookjes). '24 wegens stk. woelingen tot vestingstraf Haug, 1) Joh. Christoph Friedr. H.. 1768—'29, veroordeeld. '38 prof. to GOttingen. voortreffelijk Dt. puntdichter. 2) Lod. Fred. Haviks - ellanden. Zie Azoren. Christiaan H., 1773—'34, Nederl. historicus Havre de Grilee, versterkte haven- en kpst. en dichter. a. d. mond v. d. Seine ; 105 D. I. Hanle (of Hiaule), d. in Fr., 3 a 4 u. NO. v. Hawaii. Zie Sandwichs-ellanden. Oldeberkoop, gem. W.-S telling werf. Hawkins (Sir John). 1520-95, was de eerste Haulerwyc, d. in Fri., gem. O.-Stellingwerf. Engl. slavenhandelaar en daardoor gunste- Haupt (Moritz), '08—'74, Dt. ltk., philoloog en ling v. kng.. Elizabeth. (schr. germanist, prof. to Berlijn. Hawthorn (Nathaniel), '04—'64, N.Amer. rom.- Hauptvnann (Moritz), 1792—'68, Dl. comp. en Haydn (Jos.), 1732—'09, beroemd Dt. comp. schrijver over muziek. („Schopfung", „Jahreszeiten", enz.), schepper Hauser, 1) Frans H., 1794—'70, Dt. componist. v. d. symphonic en v. h. stitik-quartet. 2) Kaspar H., geb. '12, Dt. vondeling, werd Haydon (Benj. Rob.), 1786—'46, Engl. hist.- gevonden '26, en vermoord '33 ; zijne qfkomst schilder. • 413 Hayes — Heem. 414

Hayes, I) Rutherford H., geb. '22, van '77 tot Hecker, 1) Friedr. Karl Frans H., Bad. op- '81 Pres. der N.Amer. Unie. 2) IsaSk Israel H., positie-man en met Struve leider der rep. '32—'81, Noordpoolreiziger. partij; na de mislukte omwenteling '43 week Haynau (Jul. Jak. v.), 1786—'53, een onechte hij uit naar Am. zoon v. d. krv. v. Hessen, maakte zich ale Or. Heda (Win.), t 1525, Nederl. historicus, schreef genl. berucht door zijne wreedheid in Hong. eerie gesch. v. d. bisschoppen v. Utr. ('49) en kreeg den bijnaam „Hyena v. Brescia". Hedberg (Frans Theod.), geb. '28, Zw. tooneel- hazardspel, een spel, waarbij de uitslag niet dichter. (Bommel.( te berekenen valt, maar geheel afhangt van d. in Geld., a.d. Maas, 1a 2 u. v. Zalt- het toeval. d. in N.Br., 1 u. v. Heusden. Hazerssvoude, d. in Z.Holl., 2 u. v. Leiden. Iledonismns, wijsgeerig stelsel v. Aristippus Hazlitt (Wm.). 1778—'30. Engl. ltk. en schrijver. (11g. v. Sokrates): genot 't eenigst levensdoel.. Head (Sir Francis Bond), geb. 1793, Engl. stm. Hedvvig, 1) de heil. H., dtr. v. Berthold IV, en geestig schrijver. markgrf. v. Meran, gmln. v. Hendrik I. htg. Ilebbel (Friedr.), '13—'63, Dt. dram. dichter. v. Silezie, t 1243, en 1286 heilig verklaard plebe, (Gri. fab.) vrouw v. Herakies, godin der 2) 1370-99, dtr. v. Lodewijk, kon. v. Polen jeugd en schenkster voor de goden. en Hong.. vergrootte Polen door haar huwe- Hebel (Joh. Peter), 1760—'26, Dt. dichter in 't lijk met Jagello v. Litthauen. volksdialect. (biss. v. Calcutta. dichter. Hedzira, d. i. (Mahomed's) „Vlucht"van Mekka 'Heber (Reginald), 1783–'26, Engl. geestelijke, naar Medina in .622 n. Chr. De H. is 't be- Hebert, 1) Jacques Rend H., 1755-94, Fr. re- gin der Mah. tijdrekening. volutionair, atheist, lid v. h. Schrikbewind, Heeckereu, Het Geldersche geslacht v. H. t door de guillotine. 2) Ant. Aug. Ern. H., voerde bijna 2 eeuwen lang strijd tegen dat geb. '17, Fr. schilder, directeur der Fr. aca- v. Bronkhorst. demie te Rome. Heefkes. Zie Ileveskes. Hebra (Ferd., ridder v.),'16='80, Dt.gnk., prof. Heeg (of Hegens), d. in Fri., 2 u. v. Sneek. (der kliniek voor huidziekten) te Weenen. Heel. d. in Lbg.. 2 u. v. Roermond. (ningen. Hebre-Ers (of Hebreen). Zie Joden. In 't Heelsinrn (of Helsum), d. in Geld., 2 u. v. Wage- N. T. „Zendbrief v. Paulus a. d. H."; de tall Weill (Jan v.), Brab. dichter a. h. hof v. htg. der H. was het Hebreeuwsch. Jan I, bezong den slag bij Woeringen (1288). Hebrlden, eene groep eilanden aan de W. illip2m (de), vier Nederl. schilders: David de knst v. Schl. (tegw. Kahr-Ibrahim. II. (1570-1632). Zijne zonen Jan Davidsz d. Hebron, omit. st. in Palestina, bijJernzalem; II. (1600-74) en David Davidsz. d.H., en zijn Heehingen, Pruis. st. in Hohenzollern; 4 D. I. lc!.;n. Cornelis d. H., geb. 1623. 415 heemraad — Heiberg. 416 heemraad, lid v. h. - *chap (d. i. 't dijkbe- ('s).Heeren-berg, stadje in Geld., 2 u. v. Ter- stuur of polderbestuur). borg; .hoek, d. in Zeel., 1 u. v. Heinkenszand. Ileemse, d. in Oijs., 3 u. v. Ommen. Heerenveen, st. in Fri. (bijgn. „'t Friesche Heemskerk, 1) d. in N. Ho11., ca. 1 u. v. Be- Haagje"); 5 D. I. verwijk. 2) Gerrit v. H., 1397 adm. 3) Jacob Heerewaarden (of Herwerden), d. in Geld., v. H. 1567-1607, overwinterde 1596 op Nova- 2 u. v. Zalt-Bornmel. Zernbla. 4) Johan v. H., 1597-1656, lid v. d. ('a.) Heeralendrikskinderen, d. in Zeel., een Hoogen Raad en Ilk., schreef „Batavische half u. v. Goes. (maar. Arcadia". 5) Merten H., 1498-1574, en 6) Se- Heer - Hugowaard, d. in N.Holl., 1 u. v. Alk- bastiaan H. in de 17e eeuw, beiden Nederl. Heer-Janadam, d. in Z.Holl., a. d. Oude Maas schilder. 7) en 8) twee Nederl. schilders. en de \Vaal, ca. 2 u. v. Dordrecht. vader en noon, beiden gen. Egbert v. H. (de ('s-) Heer•Jansland (of Sir-Jansland), d. in vader 1610-80, de noon 1645-1704). 9) Jac. Zeel., ca. 3 u. v. Zierikzee. (op-Zoom. Eduard v. H. v. Beest, geb. '28, Nederl. zee- Heerle (of Herel), d. in N.Br., 1 u. v. Bergen- schilder. 10) Mr. Jan H. Az., geb.'18,Nederl. Ileer•Ilen (Herle of Morel), d. in Lbg., 4 u. v. strn. versch. malen minister president ('88 Maastricht; -lerheide, d. in Lbg.. ca. 1 u. v, grondwetsherziening, wet op de troon-op- Ileer.Oudelands-ambacht (of Pieterman). volging en 't regentschap). d. in Z.Holl., 1 u. v. Dordrecht. Heemskinderen, de hoofdpersonen in een oud flees (of Heesch), d. in Geld., gem. Nijmegen. Fr. gedicht, waren de vier zonen van Aymon Ileesbeen d. in N.Br., dicht bij Heusden. of Haimon, een der helden van Karel d. Gr. Ileesch, 1;(1.. in N.Br., 4 u. a. Osch. 2) Zie flees. Heemstede, d. in N.Holl., 1 u. v. Haarlem. Ileesseit (of Bezel), d. in Geld., 2 u. v. Gelder- Heen, d. in N. Br., gem. Steenbergen. malsen. Heenvliet, d. in Z. Holl., ca. 2 u. v. Brielle. Heeswijk, d. in N.Br., ruim 1 u. v. Veghel. Heer, .d. in Lbg., u. v. Meerssen. 2) Mar- Ileeze, d. in N.Br., g u. v. Eindhoven. gareta de H., 17e' eeuw. eene Fri. schilderes. Siegel (Georg. Wilh. Friedr.), ber. Dt. 3) 's-H. Abtskerke, d. in Zeel., 1 u. v. Hein- wijsgeer, prof. to Berlijn. kenszand. 4) 's-H. Arendskerke, d. in Zeel., hegemonie, hoogste gezag of overwegende in- een half u. v. Heinkenszand. vloed in eenen Statenbond. heerban, in de Middeleeuwen, oproeping v. Ilegens. Zie Ileeg. alle vrije, mannen ten oorlog. Ilegyaliya, Bergen- of heuvelen-rij in Hong., Heerde, d. in Geld., 3 u. v. Elburg. waar de Toliayerwijn g roeit. Heeren (Arnold Herm. Ludw.), 1760—'42, prof. Heiberg, 1) Peter Andreas H., 4758—'41, Dt. to GOttingen, ber. Dt. historiograaf. dichter (ook blijspelen). Zijn coon Joh. Lud- 417 Heidegger - 418

wig H., 1791—'60, Dt..dram. dichter, landsch.- ber in 's lands dienst, sneuvelde tegen Duin- schilder. (soh, kerksche kapers. Ilridegger(Karl Wilh.,vrijheer v.). 1788—'61,Dt. Heine, 1) Heinrich H., 1799—'56, na GOthe de IIeidelberg, st. in Baden, a. d. Neckar; 27 D.I.; grootste lierdichter v. Dtl. en geestig prom- her. (500 j. oude) unvt.; prachtige ruine v.h. schrijver, sedert '30 metterwoon gevestigd te 1689 door de Franschen onder Melee vernielde Parijs. 2) Wilhelm H., geb. '27, Dt. reiziger, krvl. paleis ; -er vat. (v. Vianen. reisbeschrijver en schilder, sedert '61 in Amer. lIelkop (of Heikoop), d. in Z.Holl., ruin' 1 u. dienst als kapitein-ingenieur. (land. lleilbronn, st. in den Wurt. Neckarkreis, a.d. Ilelnenoord, d. in Z. 11011., 1 u. v. Oud-Beier- Neckar; 28 D. I. Heinicke (Samuel), 1729-90, gTondlegger v. h. Zie IletIle. onderwijs aan doofstommen in Dtl. heilgymnastlek,een verwerpelijk germanismus. Helnkentacand, d. in Zeel., 2 u. v. Goes. dat in once tool onzin is. Zie gymnastlek. Wino, d. in Oijs., ruin 1 u. v. Raalte. helitgbeen, (ontl.) gedeelte v. d. rugoegraat, Ileinroth (Joh. Christian Friedr. Aug.), 1773 toss. de lendenwervels en 't stuitbeen.. —'43, Dt. schrijver over cielkimlige onderwer- !Rettig Verbond. Zie alltantle. pen (ook onder 't pseud. Treumund Wellen- Heine (of Heile), d.-in Zeel., op de Beig. grens. treter). (sell, en dichter. d. in N.Holl., 1 u. v. Alkmaar. Ilefuse (Joh. Jak. Wilh.). 1749—'03, Dt. rots.- Helm, 1) Ernst Ludwig H., 1747—'31. her. Dt. Helosios, 1) DaniM H.,1580-1655, Nederl. geneesheer en schrijver,lijfarts v. Fred. (1. Gr. (v. Vlin. alkomst) en dichter. werd prof. te 2) Francois Jos. H., 17817—'65, Fr.hist-schilder. Leiden. 2) Zijn zoos Nicolnas II., 1020-81, vn. nehnburg, 1) Georg H., ± 1472, lit. r.gi ., be- ltk., gunsteling v. ling. Christina v. Zweden, streed op 't concilie to Bazel wat hij noemde 1669 Nederl. gezant in Rusland. 3) Nicolaas de aanmatigingen v. d. Pans, en werd des- H. (coon v. no. 2 en diens bijzit Margaretha wege vervolgd. 2) W. H. Zie Ilehrens. Wullen, met wie hij later trouwde), 1656-- lIelmdal, (Noorsohe fob.) bewaker v. 2. regen- ornstr. 1720, was Nederl. gnk., maar een los- boog, waarlangs de goden neerdalen op de bol ; hij schreef een schelmenroman. 4) An- aarde en terugkeeren soar den hetnel. thony H., 1611-1720, Nederl. stm.,1686 -1720 helmwee (Lat. nostalgia), onwederstaanbaar raadpensionaris v. Holland. verlangen on' terug te keeren op den grand Hefter (A.). 'Lie A ► alia numero 3. waar men geboren is. Ilekabe. Zie IIekuba. Mean' (Pieter Pieterse), in de wandeling „Piet ilekate, (Gri. fob.) godin der Onderwereld. Hein", 1578-1629, ber. Nederl. adrn., eerst bij hekatombe, offerande v. honderd stieren; (fig.) de W. I. Compagnie, 1629 als opperbevelheb- groot offer. 14 419 Hekelinge — Helm. 420

IlekelIngen, d. in Z. Holl., 3 u. v. Brielle. een Apollo-tempel, en heet tegw. Zagora. Uekendorp, d. in Z. Holl., 2 u. v. Woerden. Ilellodorus, zoon v. Theodosius d. Gr., omstr. fickle, de voornaamste vuurspuwende berg op 400 hiss. v. Tricea, schreef een roman, geti- hektare, 100 are. [tJsland. teld ,Aethiopica”. hektfek, teringachtig; (als z. n.) tering. Ileliogabalus (eigenlijk Bassianus), geb. 201, hekto..., honderdvoud (-grain, -liter, -meter vermoord 222, was aanvankelijk Baals-pri. in =100 grammes, 100 liters,100 meters); - grant', Syrie, werd 218 Rom. keizer. wkt. ore een geschreven stuk to verveelvou- Heliopolis, 1) oudt. st. in Neder-Egypte, had digen, te verhonderdvoudigen. een zonnetempel. 2) Zie Baiilbeek. /Rektor, de dapperste Trojaan, zoon v. Priamus Hellos, (Gri. fab.) de Zonnegod, had 7 zonen en Hekuba, werd overwonnen door Achilles. (de Heliaden). (de zon te bekijken). llekuba (of Hekabe), grnln. v. Priamus, den helioskoop, zonnekijker (een werktuig om ion. v. Troje, moeder v. Paris en Hektor. Hell-as, centraal- (en veralgemeend geheel) 'feta, (Noorsche fab.) gebiedster in 't schim- Griekenland; -e, zuster v. Phrixus, verdronk Heiden, d. in Lbg., 3 u. v. Horst. [menrijk. op hunne vlucht, in de tegw. Straat der Dar- Ileldenboek, titel van twee verzam. Middel- danellen, die naar haar oudt. -espont heette; hoogduitsche heldenzangen. -even, bewoners v. Hellas; .enist,1) geleerd Helder (den), vest. en havenstad in N. Hell., beoefenaar v. Gri. taal en oudheden, b2) Gri. aan 't Marsdiep; 20 D. I. Jood; Grieksch. Ilelderen. Zie Ilelleudoorn. hellebaard, speer en strijdbijl te gelijk. Helena, 1) gmin. v. Menelas, kon. v. Sparta, helieborus, nieswortel (eene gifplant). eene zeer schoone vrouw, werd geschaakt door Helleadoorn (of Helderen), d. in Oijs., 2 u. Paris, hetgeen den Trojaanschen oorlog ten v. Raalte. gevolge had. 2) de heilige H. 1- 362, moeder heller, 1) Dt. duit (zie Hall). 2) Rob. H., '12-- v. Constantijn d. Gr. 3) Zie St. - Helena. '71, Dt. rom.-schr. 3) Stephan H., geb. '14, Helenus,zoon v.Priamus en Hekuba,was krijgs- Hong. klaviervirtuoos en comp. man en waarzegger. Hellevoet (Nieuw-H.), d. in Z. Holl., 2 u. v. Helgoland, kle. Engl. rotsig eil. i. d. Noord- Brielle; -sluts, vest. en havenstad in Z. zee, voor den mond der Elbe; ber. als zee-bpl. Holl.; 5 D. I. Heliaden. Zie Hellos. iie110uw, d. in Geld., 2 u. v. Geldermalsen. Oud-Saks. dichtstuk uit de 9e eeuw Helium (of Helm), d. in Gron., 2 u. v.Hoogezand. (de Gesell. v. d. „Heiland"). Ilellvig (Amalia v.), geb. v. Imhoff, 1776—'31, ilellkon, berg in Beotie, woonpl. der Muzen Dt. schrijfster (was hofdame te Weimar). (zie Aganippe en tlippokrene), had oudt. Helm, 9) Zie Helium. 2) rietgras, wEta,r410Q. 421 Helmers Hemsterhuis. 422 de zeeduinen beplant worden om de verstui- Ilelvetius (Claude Adrien), 1715-71, Fr. en- ving tegen to gaan. 3) hoofddeksel, inz. v. cyclopedist, als philosoof de leer verkondende, metaal, met eene neerslaande klep (vizier) om dat eigenliefde de drijfveer is v. al der men- het aangezicht to bedekken. schen handelingen. Ilelmers (Jan Fred.), 1767—'13, Nederl. dichter Helvoirt(ofHelvoort), d. in N.Br., 2 u.v. Boxtel. („de Hollandsche natie"). Hem, 1) d. in N.Holl., ca. 2 u. v. Enkhuizen. Helmholtz (Herm. Ludw. Ferd.), geb. '21, vn. 2) den H. in Z. Holl., aan den Lekdijk halver- physioloog,prof.te Berhjn,uitv.v.d.00gspiegel. wege toss. Schoonhoven en Klein-Arnmers, Helmle (Lorentz), 1783—'49, Dt. glasschilder, de piek waar Albrecht Belling levend begra- hersteller v. d. kunst om op glas te schilderen. ven werd. (dichteres. Helmold, geschsch. der 12e eeuw, was pastoor Heiman@ (Felicia Dorothea), 1704-35, Engl. op een d. bij Lubeck. Ilemelutn, d. in Fri.. 2 u. v.Hindeloopen, vormt Helmond, st. met 7 a 8 D. I. in N. Br., a. d. met nog 6 dorpen de gem. H.-er-Oldephaert- A a en de Zuid-Willemsvaart, 3 u. v.Eindhoven. en-Noordwolde. Ilelinstedt, st. in Brunswijk, ca. 10 D. I.; had hetnerodroml, bij de oude Grieken hardloo- tot '09 eene 1575 gestichte hoogeschool. pers, die als boodschappers gebruikt werden. Ileloise, nicht van den kanunnik Fulbert. Heinert, twee dorpen in Geld.: 1) Neder-H., Zie Abeilard. (Spartanen. a.d. Maas, 2 u. v. Zalt-Bommel. 2) Op-H., ca. Ileloten, in 't oude Sparta de lijfeigenen der 2 H. v. Geldermalsen. helsehe steen (Lat. lapis infernalis), salpeter- hemisfeer, ('t) halfrond. zuur zilver-oxyde, in de hlk. om kwaad vleesch Hemline (Hans), 15e eeuw, Vim. schilder. weg te branden. Hemmen (of Himmen), d. in Geld. a. de Lingo, Ilelshig.borg, Zw. havenstad met 12 D. I. a. 2 u. v. Elst. d. Sond, t. o. (Elzeneur), st. met 9 D. I. Hempens. d. in Fri., 1 u. v. Leeuwarden. op 't Deen. eil. Seeland; .fors, hst. v. h. Russ. llemprich (Friedr. Wilh.), 1796—'25, Dt. we- grootvorstendom Finland, a. d. Finsche Golf, tenschappelijk reiziger in Afrika. 43 D. I., verst. haven, unvt. llemrik, d. in Fri., 1 u. v. Beetsterzwaag. Heist (Barthol. v. d.), 1613-70, Nederl. schilder Hemsen (Jan), 16e eeuw, Nederl, schilder. („De Schuttersmaaltijd"). Ilemsterhuls, 1) Sibout Tiberius H., geb. 1629, Ileisum. Zie ileelsum. Warts v.d. sthr. v. Fri. 3)Zijn klzn. Tiberius oude naarn v. Zwitserland, dat H. II., 1685-1765. ber. Nederl. philoloog en itk., werd genoemd naar de Helveten of Helvetiers, prof. te Leiden. 3) diens br. Meinardus H., een oud Keltisch yolk, de eerste bevolking 1687-1774, Lat. en Boll. dichter. 4) Frans H. V. Zwit§erland, czoon v.d. Leidschen prof. Tiberius H.), 1722 423 Hendrik • 424 —90, esthetisch en philosophisch schrijver. III, geb. '62, is zeeman. 5) H. de Zeevaarder, Hendrik, 1) Duitsche koningen : a] H. I, de prins v. Portugal, 1394-1460, bevorderde ont- Vogelaar, de Stedenstichter, regeerde 919— dekkingsreizen a. d. W.kust v. Afr. 6) Acht 936, streed tegen de Magyaren en tegen de koningen v. Engl., inz.: a] H. II Plantagenet, Slawen. b] H. II, de Heilige (1146 heilig ver- regeerde 1154-89 ; door zijn huwelijk met klaard),was een achterklzn. van H. I, regeerde Eleonore v. Poitou kwam een derde dl. v. Fra. 1002-24, en was de laatste kon. uit 't Saks. in zijn bezit; hij bestreed de geestelijkheid Huis. c] H. III, de Zwarte, de tweede kon. (Thomas a. Becket), veroverde Ierland, en had uit 't Frankische huis, regeerde 1039-56, en strijd te voeren tegen zijne eigene zonen. vernederde 't Pausdom. d] H. IV, zoon van b] H. IV Bolingbroke uit 't Huis Lancaster, H. III, was pas 5 j. oud toen zijn vader stierf stiet Richard II v. d. troon (1399), liet dien en hij uitgeroepen werd als kon. (Zie Ru- ter dood brengen, en regeerde zelf tot hij dolf I a), onder voogdij tot 1065; als gevolg 1413 stierf. cl Zijn zoon H. V regeerde 1413— van zijne twisten met Pans Gregorius VII, 22, bevocht 1415 op de Franschen de ovw. bij moest hij zich 1077 te Canossa voor dien Pans Azincourt. bemachtigde 1417-18 Normandie, diep komen vernederen, wreekte zich echter en was regent v. Fra. d] H. VI (zoon v. H. V) doordien hij Rome innam, en werd 1106 door regeerde 1422--61, verloor tot 1453 geheel Fro. zijn zoon genoodzaakt afstand v. d. troon te (Zie Jeanne d'Arc), werd 1461 door Eduard doen. e] H. V, zoon v. H. IV en laatste kon. IV (nit 't Buis York) v. d. troon gestooten, uit 't Frankische Huis, regeerde 1106--25, en en 1471 vermoord. e] H. VII Tudor, versloeg voerde met den Paus strijd over de investi- 1485 den usurpator Richard III. waardoor tuur. f] H. VI, de derde kon. uit 't Finis een einde kwam a. d. oorlog der Witte en Hohenstaufen. zoon v. Frederik I, regeerde Roode Rozen, en regeerde tot 1509. f] Zijn 1190-97. g] H. Raspe was 1246-47 tegenko- zoon II. VIII regeerde 1509-47, een wellus- ning v. Koenraad IV (die „Papenkoning"ge- teling en wreedaardige despoot, geraakte noemd werd). h] H. VII v. Luxemburg, re- met den Pans in onmin, toen deze zich ver- geerde van 1308 tot hij 1313 stierf vergiftigd. zette tegen de ontbinding v. H.'s huwelijk, 2) H. de Leeuw, htg. v. Beieren en Saksen, en stichtte toen, als staatskerk, de Angli- get,. 1129, t 1195, steeds in opstand tegen kei- caansche kerk, waarvan hij zelf het hoofd zer Fred. I Barbarossa. 3) H. Julius, htg. te werd. Zijne zesde vrouw overleefde hem. Brunswijk en Luneburg, geb. 1564, t 1613, 7) Vier koningen v. Frankrijk, inz. H. IV, schreef elf tooneelstukken. 4) twee prinsen eerst H. v. Navarre, regeerde 1589-1610, ver- H. v. Pruisen: a] de br. v. Fred. d. Gr., leende a. d. Hugenoten vrijheid van gods- 1726—'02 ; b] de bx. v. d. pt. keizer dienst (1598 Edict van Nantes), schonic met 425 Hendrik-Ido-Ambacht heraldiek. 426

behulp van zijn minister Sully vrede en wel- gmin. v. Filips v. Orleans (den br. v. Lod. vaart aan zijn rijk, en werd 1610 vermoord XIV), voerde de geheirne onderhandelingen (zie Rayonlae). 8) Prins H. der Nederlanden, v. Lod. XIV met Karel II v. Engld. '20 –'79, br. van kon. Willem III, was diens Henriot (Francois), 1761-94, onder 't Schrik- sthr. in 't Gr.-htgd. Luxemburg, en bevor- bewind bevelhebber der Nat. Garde to Pa- derde handel en nijverheid, o. a. Billiton- rijs, was een werktuig van Robespierre. maatschappij. 9) Middelhoogduitsche dichters, Hens (Frans Joh.), '34--'55, Vim. prozaschrijver. inz. : a] H. van Ve!deck, einde 12e eeuw ('t Ilensbroek, d. in N.Holl., 4 u. v. Medemblik. hoofsche epos); b] H. van Ofterdingen, vol.- Illensell (Willi.), 1794—'61, Dt. hist.-schilder. gens de legende een der dichters bij den Zijne vrouw Fanny ('05—'47) was de zuster v. Wartburg-wedstrijd 1206. (Dordrecht. Felix Mendeissohn-Bartholdi ; en zijne eigene Hendrik - Ido•Ambac ► t, d. in Z.Holl., 1 u.v. zuster Louise H. (1798—'76) was dichteres(re- Ilendriks(Wybrand),1744 — '31,Nederl.schilder. ligieus-getinte stukken). lIendschel (Alb.) '34—'83, Dt. hum. teekenaar Hensler (Karl Friedr.), 1761—'25, Dt. dram. en schilder. dichter. (Alex. d. Gr. Ilenegouwen, 1) oudt. grfs. in 't Z. v. Belgie Hephestiou, 1- 325 v. Chr., vriend en vhr. v. en in 't N. v. Fra.; 't Z. dl. v. H. werd 1649 Ilepbestos, (Gri. fab.) god v. h. vuur en v. Fr. Het overige gedeelte is tegw. eene prov. d. smederij, kreupele gml. v. Aphrodite (de v. Belgie, met Bergen (Fr. Mons) tot hpl. Rom. Vulcanus gml. v. Venus). 2) tilt 't buts v. II. regeerden 1299-1345 drie Heptatneron, verzam. novellen v. kng. Mar- graven over Holland (Jan II, Wm. III en garetha van Navarre. Hengist. Zie Angelen. [Wm. IV). Heptareble. Zie Angelen. Hengstdijk, d. in Zeel., ca. 2 u. v. Hulst. Hera, (Gri. fab.) godin des huwelijks, zuster liennaard of Hernawerd), d. in Fri., 2 u. v. en grain. v. Zeus (de Rom. Juno). Ilolsward, vormt met nog 11 andere dorpen Hera - klea, oudt. imam v. versch. steden a.d. de gem. -eradeel. (schilder. Zwa. Z„ in Italie, in Thessalia en in Mace- Ilennequin (Phil. Aug.), 1762—'33, Fr. hist.- doine ; bij de Grieken dezelfde als (bijb., O. T.) Hebr. patriarch. (IV. Hercules bij de Romeinen ; af- Ilenriade, Voltaire's heldendicht op Hendrik stammelingen v. Herakles, koningen v.Sparta; Henriel (Christian Friedr.), 1700-64, Dt. dich- - kllet (Gri. - kleitos), Gri. „zwaarmoedie ter (pseud. Picander). philosoof uit Ephesus, omstr. 500 v. Chr.(Zie Ilenrlette, 1) H. Marie v. Frankrijk, 1609-66, Demokriet). (Oostersch-Rom. rijk. dtr. v. kon. Hendrik IV en grnln. v. kon. Ka- regeerde 610-641 als keizer v. h. rel I v. Engld. 2) H. Anna v.Orleans,1644-70, heraldiek, wapenkunde. 427 Herat --- hermelijn. 428

lierat, versterkte hpl. met 45 D. I. v. d. 0. waarin men de gewaarwordingen geschetst prov. H. v. Afghanistan. vindt van den onverdorven eenvoud. Hereof;leres, bevelhebber v. d. troepen, die Ilerel, 1) Ileerle, 2) Zie Heerlen.

1590 Breda overrompelden uit een turfschip. Ilereinans (Jac. Frans Joh.), geb..25. Vlaamsc ► Herault, eene in de Midd. Z. tnondende kust- ltk., prof. te Gent. (d. Werra; 14 D. 1. riv. in Z. Fra. Ilerford of Hervorden), st. in Westfalen a. hermit, oudt. krijgsbode; tegw. wapendrager. Hericourt, Fr. st. (3 D. I.) a. d. Lisaine; ovw. He•beJuin, d. in Fri., ruim 1 u. v. Harlingen. door de Pruisen bevochten 15-17 Jan. '71. berberiutks, verzam. gedroogde kruiden. Ileristal. Zie Herstal. Herbert (Joh. Friedr.), 1776—'41, Dt. philo- lierkenbosch, d.in Lbg., 2 u.ZW.v.Roermoncl. soof, prof. te Gottingen. Ilerkingen, d. in Z.Holl. (eil. Goeree-en-Over- Ilerbeck (Jos.), '31—'77, Dt. comp. flakkee), 2 u. v. Sommelsdijk. Herberts (Herman), 1540-1607, Nederl. predi- Herlaar, gehucht in N. Br., gem. St.-Mi- kant, voorlooper v. d. Remonstranten. chiels-gestel. herbivoren,plantaardig voedsel etende dieren. Ilerle, Zie Heerlen. Herbort v. Fritzlar, 13e eeuw, Middelhoog- Ilerlosssohn (Karl). eigenlijk Karl Georg Re- duitsch dichter in Nederhessisch dialect. ginald Herloss, '04—'49, Dt. rom.-schr. en Herbst (With.), Dt. Ilk., dichter en dichter. biograaf, prof. te Halle. Ilermandad, d. i. broederschap, verbroede- Herculanum, oudt. st. bij Rome, 79 na Chr. dering: aanvankelijk een verbond der Sp. door eene uitbarsting v. d. Vesuvius ver- steden tegen den adel. Later (als heilige H.) woest en onder lava bedolven. de Politie-macht. Hercules, 1) (Gri. Herakles) coon v. Zeus (den Hermann, 1) Zie Arminius 2. 2) Joh. Gottfr. Rom. Jupiter) en Alkmene. Door 't volbren- Jacob H„ 1772—'48, vn. Dt. phitoloog, prof. gen van de 12 IL-taakwerken verwierf hij te Leipzig. (Szeben ; 20 D. I. zich eene plaats in den Olympus. De H.-zui- Ilermannstadt, hpl. v. Zevenbergen, a. d. len aan 't uiteinde der destijds bekende we- liermansz. (Willem) v. Gouda, Nederl. ge- reld, zijn de rotsen aan weerszijden v. d. Straat schsch.. vriend v. Erasmus. v. Gibraltar. (Middelgebergten. hermaphro-ditos, (Gri. fab.) zoos v. Hermes Hercynisch woud, Rom. naam voor de Dt. en Aphrodite, wend met de "nimf Salmake Herder (Joh. Gottfr. v.), 1744—'03, veelzijdig vereend tot den persoon ; vandaar -diet, Dt. geleerde (wijsgeer, then., taalkenner en mensch van beiderlei kunne, (pop.) manwijf, dichter.) kween. herderdicht (Bucolische podzie), dichtstuk bermelkin, (drk.) verscheurend viervoetig , 429 hermeneutiek — Hertz. 430

diertje v. h. geslacht der wezels ; kostbare herogn, halfgoden, bovenmenschelijke helden pelterij ; (fig.) konkl. mantel. (mrv. v. heros, halfgod, enz.); heroine, hel- hertneneutlek, bijbel-uitlegkunde. din; herolek, heldhaftig. Hermes, 1) in de Gri. fab. de bode der goden llerold (Louis Jos. Ferd.), 1791—'33, Fr. comp. en god v. d. koophandel (gelijk Mercurius bij v. opera's (o a. ,Zampa"). de oude Romeinen). 2) Joh. Timoth. H., Herostratos uit Ephesus, stab 356 v. Chr. den 1738—'11, Dt. rom.-schr. 3) H. Trismegistus, Arternis-tempel in brand, opdat zijn imam he- zoo noernden de Grieken den Egypt. god kend zou worden aan de nakomelingschap. Thot, wetgever en uitv. v. d. schrijfkunst. lierpen, d. in N.Br., ca. 2 u. v. Grave. hermetisch, luchtdicht. Herpt, d. in N.Br., 25 minuten v. Heusden. ifermione, eene st. oudt i. d. Peloponnesus. Herrera, 1) Antonio H., 1549-1625, Sp. ge- Hermon, 1) de Gr. H. was oudt. 't Z. dl. v. d. schsch. 2) Fernando H., 1534-97, Sp. dichter. Anti-Libanon. 2) de File. H. , gebergte in Pa- 3) Francesco 11.. twee Sp. schilders, vader en lestina. (Thuringen. zoon, nl.: a] bijgn. de Oude (1576-1656) en llermonduren. oudt. een Germ. volksstarn in b] bijgn. de Jonge (1621-85). Herntopolis, st. op 't Gri. eil. Syra ; ruim llerreros (Breton de los), 1800-73, Sp. dichter. 20 D. I. llerreyns (Guilt. Jacq.), 1744—'27, Vim. schil- ilernad, riv. in Hong.. valt in de Theiss. der, stichtte 1771 de academie te Mechelen. Ilernawerd. Zie Hennattrd. Herschel, vn. fam. v. strk. in Engld.. afkom- Ilernhutters. Zie Broedergetneente. stig uit Hannover: 1)Friedr. With. H., 1738— Hero, 1) Zie Leander 1. 2) wsk. te Alexan- '22, vervaardig de een reuzen-teleskoop. 2) Zijn drie, ruim 200 j. n. Chr. zoon Sir John Fred. William H., 1792—'71, Ilerodes, 1) H. de Gr„ kon. v. Judea v. 40 v. onderzocht den Z. hemel, a. d. Kaap de Chr. tot 4 n. Chr. 2) Zijn zoon H. Antipas, Goede Hoop. viervorst v. Galilea, deed Johannes den Doo- Ilerstal (of Heristal), 1) Be1g. vlek a. d. Maas, per onthoofden. 3) H. Agrippas, klzn. v. H. 12 D. I. 2) Pepijn v. H. Zie PepUtt. de Gr., was kon. v. Judea, hij liet Jacobus Herten, d. in Lbg. ca. 1 u. v. Roermond. ter dood brengen, Petrus gevangen zetten, Bertha. Zie Nerthus.' (titel v. hoogen en stierf 44 n. Chr. hertog, bij de Germanen ,legerhoofd", tegw. Herodianus,170 -240, Gri. geschsch. te Rome. ('s - )Hertogenbosch (bij verkorting „Den Herodias, de vrouw v. Herodes Antipas, be- Bosch"), bpi. der Nederl. prov. N.Br., aan werkte den dood v. Johannes den Dooper. Aa en Dommel; 26 D. I.; geb.-pl. v. Herman llerodotus, 484-424 v. Chr., oudste Gri. gede Ruyter. schsch., „Vader der Geschiedenis". Hertz, 1) Henrik H., 1798—'70, Deen. dichter 431 Hertzegowin a — Hetsch. 432

en rom.-schr. 2) Heinr. H. (of Henri H.), geb. Ilessels (Jacob), Vim. rgl., was lid v. d. Raad '06, Dt. comp. te Parijs, waar hij zich '24 ves- v. Beroerte, en werd 1579 opgehangen. tigde als piano-fabrikant. 3) Willi. II., geb. Hessen, 1) Germ. volksstarn (Katten, Chat- .35, Dt. heidendichter, prof. te Munchen. ten). die in de 3e eeuw opging in den Fran- Ilertzegowlna (d. i. Hertogsland) in 't Z. v. kenbond. 2) het I,and der H., na de gebeur- Bosnie, sedert '78 door Or. bezet, ruim 12 D. tenissen van '66 ingedeeld als volgt: a] Gr. vier), km. met 164 D. I.; hpl. Mostar. -htgd. H. (vroeger H.-Darmstadt), ca. 8 D. Ilertzen (Alex.), '12—'70, Russ. schrijver te vierk. km . met 956 D. I., sedert '77 Gr.-htg. Parijs, bestreed allerlei misbruiken in zijn Lodewijk IV (geb. '37); hst. Darmstadt (prov. vaderland. (zee. Starkenburg) met 43 D. I.; vgl. Maint.(prov. Meriden, oudt. een Germ. volksstam a. 4. Oost- Rijn-H., en Giessen (prov. Opper-H.); wij- Ilerveld, d. in Geld., ca. 2 u. v. Elst. ders b] H.-Nassau, Pruis. prov. (met de beide Ilervorden. Zie Ilerford. reg.-distr. Kassel en Wiesbaden), ca. 16 Herwegh (Georg), '17—'75, Dt. rev. dichter. D. vierk. kin. en ruim anderhalf mn. inw. Herwen, d. in Geld., 2 u. v. Zevenaar. omvat het voormalige grondgebied v.: 't Herwerdets. Zie Ileerewaarden. htgd. Nassau ; keur-H. of H.-Kassel ; land- Ilerwlinen, d. in Geld., a. d. Waal, 2 u. v. gig's. H.-Homburg; de vrije rijksstad Frank- Geidermalsen; aware brand '52. fort a. d. Main en een stuk v. Beieren. Herz Zie Hertz .... hetaer - e, in 't oude Griekenland beschaafde Ilesekiel, 1) Zie Ezeehlel. 2) Georg H., '14- en geleerde vrouwen, die zich vrijen orn- '74, Ds. roin.-schr. en episch dichter. gang met manner veroorloofden (vgl. Aspa- Ileslodos, 9e of 8e eeuw v. Chr., Ori. didac- sin, I.ais, Phryne, enz.); - Ie, door Rhi- tisch dichter uit Askra in Beotie. gas (laatste helft 18e eeuw) gest. geheime, Ilesper-la, bij de Grieken Italie, bij de Ro- bond (hetaeristen), om Griekenland te be- meinen Spanje; Aden, (fab.) met den drank vrijden v. h. Tu. juk. Ladon hewaakster v. d. gouden appelen v. Ilieteren, d. in Geld., a. d. Rijn, ca. 3 u. v. Hera (Rom. Juno); •1s, nachtviooltje; Nijmegen. (-us), Avondster (de planeet Venus). heterodox, onrechtzinnig (Zie orthodox.). (iess, 1) drie br., Dt. schilders: a] Peter v. H. heterogeen, samengesteld uit ongelijksoor- (1792— .71), veldslagen; b] Heinr. v. H. (1798- tige bestanddeelen (Zie homogeen). '63), hist.-stukken; c] Karl v. H. ('01—'71), Ilethleten, een Kanaanitische volksstam,schat- genre-stukken. 2) Karl Adolf Heinr. H., plichtig gemaakt door kon. Salomo. 1769—'49, Dt. paardenschilder. 3) Ludwig H., hetman, hoofclman der Kozakken. 1760-1800, Zwits. landsoh.-schilder. Hetsch (Ph. F. v.), 1758—'46, Dt. hist.-schilder. 433 Hettner — Hieronymus. 434

Heffner (Herm. Theod.), '21—'82, Dt. geschsch. Heydeureich (Karl Heinr.), 1764—'01, Dt. over kunst en ltk., prof. te Dresden. philosoof en dichter. Heugem, d. in Lbg., ca. 1 u. v. Maastricht. Heye (Jan Pieter), '09—'76, gnh. te Amst., voor- Heuglin (Theod. v.), '24—'76, Dt. wetensch. treffelijk volks.lichter. reiziger, inz. in Afrika, ook in 't hooge Noor- Heyen, d. in Lbg., 1 u. v. Gennep. den v. Europa. Heyne, 2) Christ. Gottlob H., 1729—'12, ber. Heukelom, 1) stadje in Z. Holt., a. d. Linge, oudheidkenner en philoloog, prof. to Gottin- ca. 2 u. v. Gorinchem. 2) d. in Lbg., gem. gen. 2) Christ. Lehrecht H.,1751—'21, Dt. no- Bergen. vellist en blijspeldichter. fieumen, d. in Geld., ca. 2 u. v. Nijmegen. Heyse, 1) Joh. Christ. Aug. 11., 1764—'29, Dt. Hews (Karl Gottlob Sam.), 1771—'54, Dt. tlk. en opvoelkundige. 2) Karl With. Ludw. rom.-schr. (pseud. Heinr. Clauren). H., 1797—'55, vn. taalgeleerde, prof. te Berlijn. heureka! (Gri.) ik heb het gevonden! 3) Zijn noon Joh. Ludw. Paul H., geb. '30, sit- Heusden, st. (2500 inw.) in N. Br., a. d. Maas, stekend bellettrist. ca. 3 u. v. den Bosch. Ileythui.en, .1. in Lbg., 2 u. v. Weert. nevelius (Karl. Friedr.), 1611-88, ber. strk. Bezel. Zie 111 , ,esseit. te Dantzig. (v. Appingadam. hiatus (hiaat), (dk. en tlk.) 't op elkander stooten Ileveskes (of Heefkes), d. in Gron., 2 u. 0. v. twee voco len ; (fig.) leemte. hex - aeder, regelmatig zesvlak. cubus, dob- IIIauie. Zie belsteen; -agoon, zeshoek; - aineter, (dk.) Hibernia, Rem. naam voor Ierland. versregel v. 6 voet (de dactylus v. d. Gri. llichtum (of Higtum), d. in Fri., 15 minuten en Rom. epos). Hidaard. Zie H•daard. [v. Bolsward. Hexham (Henry), le helft 17e eeuw, Engl. hidalgo, Sp. (getijk lidalgo, Port.) edelman. officier, woonde al de belegeringen van prins Mien, d. in Geld., ca. 4 u. v. Tiel. Frederik Hendrik v. Oranje bij en be- hierarchic, volgorde der versch. rangen in de schreef die. priesterschap ; (fig.) priesterheerschappij. Hey (With.), 1700-54, Dt. fabeldichter. Illerden, d. in Geld., 1 u. van Harderwijk. Heyde (Ter), d. in Z. Boil., 1 u. v. Naald- H1Ero, twee kon. v. Syracuse ; H. I regeerde wijk; in den slag 14 T. H. (1653) sneuvelde 477-467 v. Chr., H. II 269-214 v. Chr. M. Hz. Tromp. hieroglyphm, 't Oud-Egypt. beeldschrift ; 't Heyden, 1) Jan v. d. H., 1637-1712, Nederl. eerst ontcijferd door Champollion. schilder en wkt., uitv. v. d. slangbrand- Hieronymus, Sophr. Eusebius H., R. K. spuit. 2) Friedr. Aug. v. H., 1798—'51, Dt. heilige, kerkvader, ornstr. 340-420, schrijver dichter. v. d. Vulgata. 2) H. v. Praag, medestander

435 higrophan t — Hippo. 436

v. Huss, voorlooper v. d. Kerkhervorming, 1416 bergte der aarde, Z.rand v. Hoog-Azie. Zie to Constans als ketter verbrand. Gaurisankar. hiErophant, hoogepriester der Eleusinische Himera, eene Gri. st. ter N.kust v. Sicilie, mysterien. (Bolsward. was gest. 649 v. Chr. en werd 409 v. Chr. Illiteslum (of Jeslum), d. in Fri., ruim 1 u. v. verwoest. Higtum. Zie McMinn. 11i mJarieten, een Semitische volksstam in ZO. 111,11 um (of Mum). d. in. Fri., 2 u. v. Leeuwarden. Arabie. werd 629 aan Mahomed onderworpen. 1111aard. Zie Ilylaard. Slimly (Karl), 1772—'37, Dt. oogheelkundige, de heil., -f- 368, hiss. te Pictavium, prof. te Gottingen (verwijding v. d. pupil). ijverde voor de leer v. Athanasius. Himmel (Fried, Heinz.), 1765—'14, Dt. comp. Hildburgbausen, st. met 6 D. I. a. d. Werra, Himmen. Zie Hemmen. in Saksen-Meiningen. Hindeloopen, stadje (ruim duizend inw.) in Hildebrand, 1) schrijver v. d. „Camera Obs- Fri., a. d. Zuiderzee. cura" Zie Beets. 2) De monnik, die later Paus Hindoe, inboorling v. Hindostan. Gregorius VII weed. (heldensage. Hindoekoe (of Hindoekoesj), W. voortzetting Hildebrandslied, oudste fragment der Dt. v. d. Himalaya, waterscheiding tuss. Amur Hildebrandt,1)Eduard H., '17—'68,Dt.landsch.- en Indus. (dl. daarvan. schilder. 2) Theodor H., '04—'74, Dt. hist.- Hindostan, 't sch.-eil. v. Voor-lndie, inz. 't N. schilder. (Hannover, a. d. Innerste. 845--82, abiss. v. Rheirns, bestreed Ilildeshelin, st. met 20 D. I. in de Pruis. prov. de pse,lo-Isidorische decretalen. H111 (Sir Rowland), 1795=79, hervormer v. h. Iiinlopen(Jan).1759-,08,Nederl.stm.en dichter. Engl. postwezen (invoerder v. h. penny-porto). Hiogo, sedert '63 voor Europeanen open gestelde Iiillegersberg, d. in Z.HolI., 1 u. v. Rotterdam. havenstad op 't Jap. eil. Niphon ; 50 D. I. Hillegom, d. in Z.HoIl., 2 u. v. Noordwijk. Hipparclios, 1) zoon v. d. Ath. tiran Pisistratos 11111er, 1) Joh. Adam H., 1728—'04, Dt. comp. en (met zijn hr. Hipplas) diens opvolger 527 2) Ferd. H., '11—'85, comp., schrijver over v. Chr.; 514 v. Chr. weed H. vermoord (Zie muz. en kla.vier-virtuoos. Aristogiton), en 510 v. Chr. werd Hippias Hilt' (Georg), '26—'78, Dt. schrijver v. (Pruis.) verdreven ; doch 490 v. Chr. keerde die met historische romans. de Perzen terug. 2) H. uit Nicea, 160-125 v. Hilvarenbeek, d. in N.Br., 2 u. v. Oirschot. Chr., ber. Gri. strk. to Alexandria. Hilversum, d. in N.Holl., ca. 2 u. v. Naarden ; Hippel (Theod. Gottlieb v.), 1741-96, opperbur- de buitenpl. Trompenherg, tegw. herstellings. gemeester to Koningsbergen,Dt.hum.schrijver. oord voor lijders aan slepende ziekten. Hippo, tegw. Bona, oudt. hst. van Nurnidig Himalaya, d. i. „Sneeuwwonine, hoogste ge- a. d. AEA,. Z. 437 hippodroom — hodegetiek. 438

hippo.droom, renbaan, circus, gr. paarden- Ilium, Zie !Mum. spel ; -gryph, eenfabelachtig gevleugeld dier Weimar, een meer in Zweden. (Zie Pegasus). Wort (Viet. Christ.), 1765—'18, Deen. dich- Hippokrat-es, omstr. 460-377 v. Chr., ber. ter (stichtelijke liederen). gnk. der Gri. oudheid, „Vader der genees- Ilnjekowski(Seb.),1770—'47,Czechisch dich ter. kunde" ; -Isch, van (of betreffende) H. of zijne floang•ho d. i. „Gele Rivier", eene riv. in leer (-isch gezicht een gelaat met de trekken China, outlast zich in de Golf v. Petsjeli. van eenen stervende). llobarttown, hst. der Engl. kol. Tasmania Hippokrene, d. i. „Hengstenbron", (fab.) op (in Australia), a. d. Derwent; 22 D. I. den Helikon door den hoefslag van Pegasus llobbema (Meindert), 1638-1709, vn. Nederl. ontstane bron (Muzenbron) : wie daaruit dronk landsch.-schilder. werd dichter. Hobbes (Thomas),1588-1679, Engl. philosoof, Hippolytus, 1) (Gri. fab.) noon v. Theseus,stie ► f grondlegger v. h. staatsrecht in absoluut door 't verraad v. zijne stiefmoeder Phedra. monarchalen zin. 2) ber. kerkvader omstr. 't j. 300, bestreed hobo. Zie oboe. (v. Edam. ketterijen. (ter uit Ephesus. liobrede, buurtschap in N. Holl. ca. 2 u. • Hipponax, omstr. 530 v. Chr., Gri. hekeldich- lioche (Lazare), 1768-97, Fr. genl. der rep., hippophagen, paardenvleesch-eters. streed tegen de Duitschers, zegtvierde 1796 hippopotamus, (drk.) Nijlpaard, rivierpaard. in de Vendee. Hiram, 1) kon. v. Tyrus, bevriend met David liochheim, st. in Hessen-Nassau (Pruis, reg.- en Salomo. 2) opzichter bij den tempelbouw distr. Wiesbaden; -er, ber. Rijnwijn (door to Jeruzalem. de Engelschen Hock genoemd). Hirschberg, st. in 't Pruis. reg.-distr. Liegnitz, iiocio, frets, d. in 't konkr. Saksen; veldsla- a. d. Bober • 14 D. I. (en rom.-schr. ,n en '13. Hirschig(Antonius),'02—'71,Nedealtk„dichter' Hochstadt, st. met ca. 3 D. I. in Beieren, a. Iitrtius (Aulus), gunsteling v. Cesar, werd 43 d. Donau; nederlaag der Franschen en Bete- v. Chr. Rom. Consul, en sneuvelde in datzelfde ren 1704. jaar bij Mutina tegen Antonius. Hochstetter (Ferd. v.), '29—'84, Or. weten- Hiskia, kon. v. Juda, regeerde 728-697 v. Chr.; sch. reiziger en reisbeschrijver (inz. onder- voerde den Jehovah-dienst in. zoekingen in Nieuw Zeeland). Hispaniola, zoo noemde Columbus Haiti. Hock. Zie llochheimer, Hitoe, noordelijkst sch.-eil. v. Amboina. hodegetiek, aanwijzing v. d. weg, dien men Hitzum (of Hytzum), d. in Fri. ca. 1 u. v. to volgen heeft bij de studie in een of ander Franeker. wetensch. yak. 439 Hodelda — Hogarth. 440

Ilodelda, st. met 25 D. I. in Yemen (Arabia). Hoevelaken, d. in Geld., 1 a 2 u. v. Nijkerk. a. d. Roode Zee. Hoevell (Wolter Rob., baron v.), '12—'79. HodenpUl, d. in Z. Ho11., 1 u. v. Delft. eerst predikant op Java, '48 vandaar nitga- Hodges (Charles Howard), Engl. portret- zet, werd, in Ned. teruggekeerd, lid der Ie schilder, t '37 te Most., waar hij woonde Ramer en redigeerde tot zijn dood het „Tijd- sedert 1788. schrift voor Neerland's Judie". hodometer, wegmeter, afstandsmeter. Hoeven, 1) de H., d. in N.Br., 1 u. v. Ouden- Hoeck (Jan v.), 1598-1651, Vim. schilder, bosch. 2) Abraham des Amorie v. d. H., 11g. v. Rubens. (Heinkenszand. 1798—'55, ber. Nederl. kanselredenaar. Hoedekenskerke, d. in Zeal., ca. 2 u. v. Hof, 1) st. in Beieren, a. d. Saale; 22 D. I.; Hoefnagel (Joris), 1545-1600, Antwerpsch kruispunt v. spoorwegen. 2) H. v. Delft, d. schilder. in Z.Holl., vlak bij de st. Delft. Hoel, Belg. st. Zie 110y. Hofdijk (Wm. Jacobs), '16—'88, Nederl. Ilk., Hoek, 1) d. in Zeel., 2 u. v. Axel. 2) H. v. gesch.- en rom.-schr. en dichter. Holland. 3) Zevenbergsche H., d. in N.Br., Hofer (Andreas), 1767—'10, herbergier in Ti- 1 u. v. Zevenbergen. rol, de heldhaftige aanvoerder der Tirolers Hoeksehen en Kabeljanwschen, twee el- in hunnen strijd tegen de Beieren en Fran- kander 1:50-1492 bestrijdende stk.. partijen schen (zie llormayr), vial door verraad in in Holland. handen der la.atstgenoemden, en werd (met Hoeksehe Waard, eil. in Z. Ho11., bespoeld Speekbacker) te Mantua gefusilleerd. door Oude Maas, Kit, Holl. Diep en Spui. Hofer, 1) Albrecht H., '12—'83, Dt. taalge- Hoen (Pieter 't), 1745—'28. Nederl. dichter leerde. 2) Edmund H., '19—'82, Dt. dichter en prozaschrijver, behoorde tot de partij der en rom.-schr. („ -Wie da.s Yolk spricht"). Patriotten. Hoffmann, 1) Fried, H., 1660-1742, ber. Dt. floenderfoo, d. in Geld., 2 u. v. Apeldoorn. geneeskundige, prof. te Halle (H.-s-droppels, floenkoop. Zie Ilonkoop. een mengsel v. zwavel-ether en wijngeest). Hoensbroek, d. in Lbg., 1 u. v. Heerlen. 2) Ernst Theod. Amad. H., 1776—'22, Dt. Hoeris, bekoorlijke rnaagden in 't Paradijs novellist, dichter en comp. 3) Aug. Heinr. H. v. Mahoined, die met hare liefdebewijzen von Fallersleben, 1798—'74, germanist, schit- de geloovige Mahomedanen zullen overladen ver v. gesch. der ltk. en dichter. zoodra die in 't Paradijs komen. Hofmann (J. B. J.), 1768—'35, Vim. dichter. Hoet (Cornelis Ten), 1796—'32, Nederl. dichter. Hogarth 1607-1764, Engl. teeke- Hoeufft (Jac. Hendr.), 1756—'43, Nederl. ltk. naar, schilderen koper-etser, onovertroffen en Lat. dichter. in 't satirieke en humoristische genre. 441 Hogendorp — tioinein. 442

Hogendorp (Gijsbert Karel, grf. v.), 1762—'34, 1138-1254 op den Dt. keizerstroon zat en in Nederl. stm., een der mannen, die '13 samen- de wettige lijn uitstierf 1268. Zie Konradlin. werkten om het Fr. juk of te schudden. Zie ook Waiblingen. Hogerbeets (Rombout), 1561-1625, pensionaris Hohenzollern. 1) versterkt bergkasteel ten v. Leiden, aanhanger v. Oldenbarneveld, stied Z. v. Hechingen, is de stamburg v. h. prin- als gevangene op 't slot Loevestein. selijke en v. h. konkl. Huis H., 't eerstge- Hogg (James), bijgn. „Schaapherder v. Ettrick", noemde uit de Zwabische, 't laatstgenoemde 1770—'35, Sch. volksdichter. uit de Frankische linie H. 2) De prinsdom- Hoglund, Russ. eil. in de Golf v. Finland; men der Zwab. linie, H.-Hechingen en H.- twee vuurtorens. Siginaringen, zijn sedert '49 bij Pruisen in- Hogue (kaap la H.), ter N. kust v. Fr.; de gelijfd. Prins Karel Anton y. H.-Sigmaringen En4.);elschen en Hollanders vernielden hier (geb. '11) was '58—'62 Pruis. minister-presi- 1690 de Fr. vloot. dent. Van diens zonen werd de oudste (erf- llohenasberg, tuchthuis (vroeger staatsge- prins Leopold, geb. '35) in '70 door het Sp. vangenis) bij Asberg in 't Wurtembergsche. regentschap voorgesteld om kon. v. Spanje Zie Schubart. te worden, hetgeen aan Nap. III het voor- llohenfriedberg, Pruis. stadje in Silezie; wendsel gaf tot den Dt.-Fr.oorlog; de jongste 1745 bevocht Fred. d. Gr. hier eene ovw. zoon (Karel, geb. ':39) is sedert '81 kon. van Hohenhuusen (Elisab. Philippine Amalie, vrij- Rumenie. 3) Uit de Frankische linie. gest. vrouw v.), geb. v. Ochs, 1789—'57, Dt. dich- door Koenraad III (-1- 1061), burggraaf van teres en schrij!ster v. novellen. Neurenberg, waa.rbij no Bayreuth en Ans- Hotienheint, d. bij Stuttgart met ber. aca- bach kwam, ontving prins Fred. VI in 1415 demie v. lamlbouw en •boschkultuur. van keizer Sigismond de krvl. waardigheid llohenlinclen, d. in Opper-Beieren; overwin- van Brandenburg, en heette als zoodanig ning door Moreau 3 Dec. 1800. Frederik I. Van dezen werd de elfde opvol- llobenlobe, aanzienlijk Dt. geslacht, o. a.: gee (weder als Frederik I) Son. v. Pruisen; 1) ]Flips, grf. v. H., heer van Lang,enburg, en diens zesde opvolger (Wilhelm) werd in 1550 - 1006, was gehuwd in , t eene zuster v. '71 keizer van Duitschland. Prins Willem I v. Orauje. 2, prins Chlodwig Holbnch (Paul Ileinr. Dietr., baron v.),1723-89, v. H.-Schillingsfilrst, geb. '10, was eenigen Fr. philosoof (materialist). tijd Dt. sthr. v. Elzas-Lotharingen. II olbeln, 1) Hans II., twee Dt. schilders, vader liohenschvveingen, 0. in 't Beier. reg. - distr. en zoos a] de Oude, 1460-1524; b] de Jonge, Zwaben; konkl. zomerpaleis. 1497-1543, de grootste schilder v. Dtl.; leefde Illohenstatitgeo, Zwab. vors. geslacht, cat seciert 1526 to Londen ais hofschiider v. Ivan. 443 Holberg Homerus. 444

Hendrik VIII. 2) Frans Ignat. v. H.,1779—'55, staat v. d. Dt. Bond, doch bleef onder den Dt. acteur en tooneeldichter. Deen. kon. tot'64. Zie Sleeswkik•Holstein. Holberg (Ludw., vrijheer v.), 1684-1754, schep- Hone' (Karl v.), 1798—'80, Dt. rom.-schr. en per v. d. nieuwe Deen. ltk., inz. blijspeldichter. dichter (ook voor tooneel). Ilolda. Zie Hulda. Holten, 1) d. in Otis., ca. 4 u. van Deventer. Holderlin (Joh. Christ. Friedr.), 1770—'43, Dt. 2) Zie Holtum. dichter en rom.-schr., bevriend met Schiller; Holtrop (Joh. Wm.),'06—'70 ,Nederl. bibliograaf, sedert '02 leed hij aan zielsziekte. bibl. der konkl. bibl. te 's-Gravenhage. Holland, oudt. een grfs., onder eigene graven, Holtum (of Holten), d. in Lbg., ca. 2 u. van die leenroerig waren v. Dtl.; later de mach- Sittard. (lierdichter. tigste prov. in de rep. der Vereen. Ned. en Malty (Ludw. Heinr. Christoph), 1748-76, Dt. konkr. onder kon. Lodewijk Nap., '06—'10, Holtzmann (Adolf), '10—'70, Dt. taalgeleerde teen 't ingelijfd werd bij Fra. Sedert '15 twee (Ind. en Oud-Dt. ltk.). prov. v. h. konkr. der Ned. : Noord-H. (hpl. Holtzmindenot. inBrunswijk,a.d.Weser; 8 D.I. Haarlem) en Zuid-H. (hpl. 's-Gravenhage). Holwerd, d. in Fri., a. d. Wadden, 4 u. van In den vreemde, inz. in Engld. en Dtl., ver- Leeuwarden. staat men onder den naam H. doorgaans 't Holwierda,d. in Gron.,1 u.NO. v. A ppingadam. geheele konkr. der Ned. ; orrder den naam Holyhead, havenstad in 't Engl. prinsdom - era (inboorlingen der prov. N. en Z.Holl.) Wallis ; ca. 8 D. I. ; geregelde stoomvaart worden menigmaal verkeerd'elijk alle Neder- naar Dublin. landers verstaan. De schrijftaal in 't konkr. Holyrood, sod konkl. paleis te Edinburgh. der Ned. is 't -sch (in den laatsten tijd door Homburg, 1) st. in d. Rijnpaltz, ruim 4. D. I. velen „Nederlandsch" genoemd, welke naam 2) H. vor der line, bpl. in Hessen-Nassau echter niet licht algemeen zal worden, te (tegw. Pruis. reg.-distr. Wiesbaden), 8 D. I., minder, doordien hij niet deugt). vooral door Engelschen veel bezocht. Hollandsche diep, vaarwater tuss. Z.Holl. Home (Henry), 1690-1782, Engl. wijsgeer en en N.Br. (van I3iesbosch tot Haringvliet). schrijver. Hollandsche veld, d. in Drente, 1 u. v. Hooge- Homerulers, sedert '70 eene partij, die voor Holle (Vrouw). Zie Hulda. [veen. Ierland eene „inheemsche ree-eering" (home- Holborn, d. op 't Fri. eiland Ameland. rule) en een eigen parlementb verlangt. Holm (Christian), '03—'47, Zw. dierenschilder Homer - us, de grootste dichter der Gni. oud- Holofernes. Zie Judith. [en graveur. heid (omstr. 't jaar 1000 v. Chr.), „Vader v. Holstein, voormalig htgd. in N.Dtl., werd.'06 h. heldendicht" („Ilias", „Odyssea", enz.); veroenigd met Denemarken, '15 were 't een gelaph, naar Was I, 599 e. v. 445 homiletiek - honneurs. 446 homll-etlek, leer der kanselwelsprekendheid; betene dieren en menschen (watervrees, hy -le kanseirede als verklaring v. een bijbel- drophobie), waartegen Pasteur to Parts de tekst,' preek. inenting als voorbehoed- of geneesmiddel hommel, (ins.) mannetjes-bij. heeft uitgevonden ; -grot, eene grot bij Na- Hommerts, d. in Fri., gem. Wymbritseradeel. pels, uit welks bodem zich koolzuur ontwik- Homoet, d. in Geld., I u. v. Elst. kelt. dat als een nevel langs den grond zweeft; homogeen, uit gelijksoortige bestanddeelen -holredtJk, eene buurtschap in Z.Holl., gem. samengesteld. (Vgl. heterogeen). Naaldwijk ; -rug, 1) eene reeks heuvelen in homolog-atle, goedkeuring en bekrachtiging; Gron. en Drente, 2) Zie Hunsriieken; -ster -eeren, goedkeuren en bekrachtic, en. (Sirius) de helderste ster in 't sterrenbeeld de homonietnen, woorden, die gelijkbluidend in Groote Hond ; van haar opkomen of rekenden klank zijn, doch in beteekenis de ouden de hondsdagen, daar ze de hondsdol- homoopathie, gnk. stelsel van Hahnemann, heid toeschreven aan den invloed van die ster. volgens 'twelk „similia similibus curantur", Honduras, 1) in '24 door den opstand tegen d. i. ziekte-verschijnselen moeten genezen Spanje vrij gewordene rep. in Centraal Am., worden door middelen, die dezelfde verschijn- a. d. H.-baai ('t westelijkst dl. v. d. Zee der selen bij gezonde menschen teweegbrengen. Antillen). 120 D. vierk. km ., 333 D. I., hst. Tegenstelling v. allopathle. Vandaar home.- Tegucigalpa (met unvt.). 2) Britsch H. a. d. opaath of allopaath voor geneesheer naar 't Oostkust v. Guatemala, 20 D. vierk. km ., 25 eene of 't andere stelsel. D. I.; hst. Belize. Hompesch (Ferdinand, vrijheer v.), 1744—'03, Ilonert (Rochus v. d.), 1572-1638, Nederl. stm. grootmeester van de Johanniter-orde, toen en dpl., Latijnsch dichter, bevriend met P. Bonaparte (1798) Malta veroverde. Cz. Hooft. (Seine. Hond, 1) twee sterrenbeelden (Groote en Kleine Honfleur, st. met 9 D. I. in Fra., a. d. mond der H.) a. d. N.hemel, Z. en O. v. Orion. 2) Roode Hongarkle, eertijds zelfstandig konkr., thans H., met koorts gepaard gaand roodvonk in onder den keizer v. Or. 15738 D. I. (Honga- een lichten grand. ren), hst. Budapest. Zie Oostenrklk, 'Leven. Hondekoeter, Nederl. schilders: 1) Gilles de bergen, Cis, Magyaren, Arpad. H., t 1663. 2) Gijsbert de H., 1613-53 (hoen- Hongkong, eil. (sedert '42 Bri.) in den mond ders). 3) 4n noon Melchior de H., 1636-95, v. d. Chin. Canton-riv.; 83 vierk. km ., 160 D. vocrelschilder, bijgn. ,,de Rafael der dieren". I.; hpl. Victoria, vrijhaven. Hotiderd (ingest (de). Zie Cent _lours. Ilonkoop (of Hoenkoop), d. in Utr., bij Oude- Hondiodagen, 23 Juli tot 23 Aug.; ■ dolheid, water. dolle woede bij honden en bij door hen ge- honneurs, eerbewijzen; 48 1. waarnemen, 4e 447 bonny — Hoornaar. 448

vormen der wellevenclheid (ale gastheer of Hoogerheide, d. in N.Br., 2 u. v. Bergen - op- gastvrouw) in acht remen. Zoom. bonny soft qui mall y pense, d. i. schande Hoogeveen, d. in Drente, 4 u. v. Meppel. over ieder die er ksl and van denkt (de zin- illoogezand, d. in de prov. Gron., a. h. Win- spreuk der Orde v. d. Kouseband). schoterdiep, ca. 3 u. v. d. st. Gron. Honoltieloe (Honolulu), hst. der Sandwichs- ilooge Zwaluvve, d. in N.Br., gem. Zwaluwe. eilanden, op 't eil. Oahoe (Oahu); 14 D. I. illoogkerk, d. in Gron., aan 't, Hoendiep, ca. honor-arium, bezoldi ging voor verrichtingen 2 n. v. Zuidhoorn. die geen handen-arl,id zijn,inz.auteursloon, lioogiand, d. in Utr., bij Arnersfoort- vertalersloon, enz.; -ecren, (iem,) betalen llooglied (v. Salomo), een der boeken v. h. O.T. voor eeni,gen (geen banden-) arbeid, (wissels) iloogntade, d. in Z.Holl., a. d. Does, gem. hetalen of van een accept voorzien. Woubrugge. (tot ruw ijner. litonorins, 1) Flavins II., Rom. keizer. Zie hoog - oven, smelt-oven,om ijzererts to zuiveren Theodosius. 2) vier Pauses: II. I (625-038), iloogstraten, 1) Samuel, Frans, David en Jan H. II (1124-30), 11. III (1916-97), II. IV v. II., vier Nederl. dichters der 17e en 18e (1285-87). eeuw. 2) Graven v. II. Fie Lalaing. huurtscl.ap in Utr., 3 u. v. Wijk- Hoogvilet, 1) d. in a. d. Dude Mnas, bij-Duurstede. 3 u. v. Ridderkerk. 2) Arnold H., 1087-1702, Hont(de). Zie Wester-Schelde. Nederl. dichter („Abraham de Aartsvader"). Hontenisse, d. in Feel., bij ilulst. illoogwond, d. in N. Holt., ca. 3 u.v.Medemblik. lionthorst (Gerard), 17)90-1656, Nederl. por- Hook (Theod. Edw.), '1788 — '41, Engl. rom. - schr. tretschilder. (terij. Hooker (Jos.).'17--'79, N.Arner. genl., '63 opper- Isonved, soldaat v. d. Hong,. landweer of schut- bevelhebber. Hood, 1) Sam., viscount II., 1724—'16, Engl. Hoop, 1) Adr. v. d. II. Jr. ('02 — '41) en 9) zijn adm., nam 1793 T(ulon, 1791 Corsica. 2) Tho- noon Adr. v. d. H. Jrsz. (26----'02), twee Nederl. mas II , 1798—'45, Engl. dichter en hum. dichters. 2) Zie haap de Coed., II. lloofdpinat, d. in Feel., 6 u. v. Oostburg. Hoorn, 1) st. met 10 D. I. in N.Holl., a.. d. Hoofdschedelplants, Zie lioigotha. Zuiderzee. 2) de H., d. in N.Holl. op 't eil. noon (Pieter Coruelisz ), -1581-1047, ben Ne- Terschelling. 3) den H., (1. in N.Holl., op 't eil. derl.dichter en geschsch., was Brost v. Muiden. Tessel. 4) Kaap H., de Z.punt v. Z.Ani. .1ns Hoogkarspel, d. in N. Holl., in „de Street:", v. H., 1652--1711, was de 17e gouverneur-genl. ca. n. v. Enklinizen. v. Nederl. Indic (1704-10). 6) Zie Hoorn... Hoogeheintum, d. in Fri., 1 n. v. Hoiwerd. Hoornaar, d. in Z. Holl,, a,(1. Giesen, 1 a. van boogepriester,incle theocratic der Isra,elieten. Ciorinchem, 449 Hoorne. — hostie. 450

Hoorne (Philips v. Montmorency, grf. v.), der sterren bij fem.'s geboorte; vandaar 1522-68, Nederl. edelman, adm. onder Filips „iem.'s h. trekken" (of; iem's planeet lezen), II, medestander en lotgenoot v.d. grf. v. Eg- iem.'s levensloop voorspellen uit 't h. mond. Zie Egmond. (Heerenveep. Horsa. Zie Angelen en Hengist. (slagen. Iloornsterzwaag, d. in Fri., ruins 3 u. v. Horschelt (Theod.), '29—'71, Dt. schilder v. veld- Hope (Thom.), 1774—'31, Engl. rom.-schr., be- hors d'oeuvre, (Fr.) bij maaltijden tusschen- vorderaar v. kunst en oudheidkunde. gerecht; (fig.) ding zonder nut, ongerijmd sets. IIorae (mrv. v. hora), d. i. ,,uren": 1) bij de Horssen, d. in Geld., 1 u. v. Druten. oude Romeinen godinnen der jaargetijden. Horst, d. in Lbg., 2 a 3 u. v. Venlo. 2) kloostergebeden. (volksstam. Hortense de Beauharnals, 4783—'37, stiefdtr. Horaken, oudt. een Czechisch-Moravische v. Nap. I, gmln. v. Lodewijk, kon. v. Holland Iloratius, 1) fam.-naam v. drie brs. (de Ho- (br. v. Nap. I) en moeder v. Nap. III. ratian), die, in hun gevecht tegen drie Cu- hort-ensla, eene sierplant; -ikultuur, hove- riatien, aan Rome de overwinning op Alba nierskunst; -ulanus, opziener over een plan- verschaften. 2) Publius H., een dapper Romein, tentuin. verdedigde 507 v. Chr. de Tiberbrug tegen Horvath (Michael), '09—'78, Hong. stm. en ge- Porsenna v. Etruria. Hij had slechts den oog; schsch. prof. te Weenen, leefde van '49 tot vandaar zijn bijnaam „Codes". 3) Quintus '66 in ballingschap. H. Flaccus, 65-8 v. Chr., de grootste lier- horzel, (ins.) paardenvlieg. dichter der Romeinen. Hosea, 1) profeet in Israel, 8e eeuw a. Chr. horizon,geziehteindenhorizontaalovaterpas. 2) Laatste kon. v. Israel, 722 v. Chr. gevan- Hormayr (Jos.. vrijheer v.), 1781—'48. Dt. ge- kelijk weggevoerd door Salmanassar. schsch. en rijks-archivaris te Munchen; '09 Hosemann (Theod.), '07—'75, Dt. genre-schi1- aanstoker v.d.opstand der Tirolers der, illustreerde menig boekwerk. Horn, 1) kaap H. Zie Hoorn 4. 2) Gustaaf, hosp•es, kastelein; -ita, vrouw in wier huis grf. v. H., 1592-1657, ber. Zw. vhr. i.d. 30 j. men gemeubileerde kamers bewoont; sitaal, oorlorr*. t als rijks-maarschalk. 3) Frans Chris- ziekenhuis; .1taliters, Hospitaalbroeders of. toph H., 1781—'37, Dt. ltk. en rom.-schr. Barmhartige broeders, zie Johanniter- 4) Uffo Daniel H., '17—'60, Dt. dichter (ook orde ; -Mum, gesticht waar aan reizigers voor 't tooneel). nachtverblijf verleend wordt. Horne, d. in Lbg., 1 u. v. Roermond. hospod.ar, titel der voormalige vorsten v. Hornhulzen, d. in Gron., 3 u. v. Onder- Moldavie en Walachije; .In, (Russ.) Heer der lioros, Egypt. zonnegod. [dendam. Heeren, God. horoskoop, astr. waarneming v. d. stand host-le, bij de R. K. de gewijde ouwel,. bij de 15 451 hotel — Huber. 452

Lutherschen 't Neil.-avondmaalsbrood; - iel, llouwald (Christoffel Ernst, vrijheer v.), 1778 vijandelijk, vijandig; - ilitelt, vijandelijkheid. —'45, Dt. tooneeldichter (aanvankelijk onder hotel, een in meerdere of mindere mate aan- 't pseud. Waluhdo). zienlijk gebouw, inz. 1) logement v. d. eersten Ilouweningen (Elsje v.), dienstmaagd v. Hugo rang. 2) woonhuis van den vertegenwoordiger de Groot, Help hem 1621 ontvluchten, en eener vreemde mogendheid (gezantschaps-h.); trouwde later met Wm. v. d. Velde. (tier. h. de Ville, (Fr.) stadhuis, stedelijk raadhuis; houwitser, Icort kanon (tuss. kanon en mor- 11.-garni, grout woonhuis, uitsluitend inge- Illova's, een Maleisch yolk op Madagascar. richt om gemeubileerde corners to verhuren; Howard, 1) Catharina H., een der vrouwen IL-Dieu, een groot ziekenhuis te Parijs. v. Hendrik VIII v. Engld. 2) Engl. adm.. streed flottentotten, de oorspronkelijke bevolking v. 1588 tegen de Onoverwinnelijke vloot. 3) Hen- Z.-Afr., tegw. nog alleenlijk a, d. Oranje-riv. ry H., 1769—'47, Engl. schilder. 4) Edward H., Roobritken, 1) Arnold H., 1660—omstr. 1743, 1- '41, Engl. zeeofficier en rom.-schr. 5) Joh. Nederl. schilder, teekenaar en graveur. 2) Zijn H., ± 1790 in Rusland, ber. Engl. philanthroop. noon Jacob H., 1698-1780. Nederl. graveur. Howe, 1) Richard, grf. H., 1725-99. F,ngl. adm., llotassaye (Arsene), geb. '15, Fr. roni.-schr., versloeg 1794 de Franschen bij Ouessant. dichter en kunstkenner. 2) Elias H., '19—'67, Amer. wkt., uitv. v. d. Rout, 1) den Haarlemmer H., plantsoen der st. naaimachine. Haarlem. 2) den H. of Kapel den H., d. in Hewitt (Wm. en Mary), le helft 19e eeuw, een N. Br., 1 u. v. Oosterhout. Engl. echtpaar. beiden ltk. en dichter. Houten, 1) d. in Utr., 3 tr. v. Wijk-bij-Duur- Illrahanus Maurits, 776-856, abiss. v. Maintz stede. 2) Willem v. H.. 1778—'57, Nederl. koop- tijdens Karel d. Gr., schreef een Lat.-Dt. bijb. man, stichter v. d. „Zuid-Hollanclsche Maat- konkl. hurcht te Praag. [wbk. schappli tot redding v. schipbreukelingen". liroswitha,920 - 67, non to Gandersheirn, Saks. lloutheto, (1. in Lbg., a. d. spoorweg v. Maas- geschschrijfster en dichteres v. Lat. klooster- tricht naar kornedies. (Amazonen-riv. liontmtin, 1) Cornelis H., was de eerste, die Rutillaga, riv. in 0. Peru, ontlast zich in de eene reis deed naar Nederl. 0. I. (1595). 2) Zijn Huber, 1) Ludw. Ferd. H., 1764—'04, Dt. novel- br. Fred. Hendr. H., 1- 1627. werd 1605 de list en stk. schrijver. 2) Zijne vrouw Therese eerste landvoogd v. Amboina, en was 1608- H., 1764—'29, Dt. rom.-schr. 3) Beider noon 25 Raad v. Indie. (u. v. Haarlem. Victor Aline H., 1800-69, Dt. gesch.- en Itk. HoutrUk.en•Polanen, d. in N. Hon., ca. 2 4) Joh. H., '30—'79, Dt. philosoof, prof. te IllOttwaert (Jan Bapt.), 1533-99, Zuid-Nederl. Munchen, verdedigde 't vrij6 onderzoek tegen Ilk., 'rederijker en dichter. 't geloof op gezag. 453 Hubertsburg — Huizum. 454

Hubertsburg, vroeger krvl. jachtslot, tegw. „Makrobiotiek of de kunst om het mensche- ziekenhuis en gesticht voor krankzinnigen in lijk leven to verlengen." (schilder. Saksen (heerlijkheid Oschatz). Vrede van H. Huff& (Pierre v.), 1796—'44, Z. Nederl. hist.- 1763 (na den 7-j. oorlog). Hugel (Karl. Alex. Anselm, vrijheer v.), 1796— liubertus, biss. v. Luik, ± 728, heilig verklaard '70, Or. officier, natuurkundige en wetensch. beschermheilige v. d. jagers, gedenkdag reiziger door Azie en Australia. 3 Nov.; H.-orde, 1444 gest. Bad. ridder-orde. Hugenoten, de FP. Protestanten, die voor de Hubner, twee Dt. schilders: 1) Julius H.,'06—'82 vrijheid van geweten veel to lijden en te strij- (hist.-stukken). 2) Karl H., '14—'79 (genre- den hadden. H.-oorlogen van 1562 af. Zie ook stukken). Bartholomeiis-nacht, Edict van Nantes, Hue (Everist Regis), '13—'50, Fr. missionaris la Rochelle, Rifugiks, enz. in China, Tibet en Mongolie, beschreef zijne Hugo, 1) H. Capet. Zie Capet, 2) H. v. Trim- reizen. berg, Oud-Dt. dichter, vervaardiger van een Huddersfield, Engl. fabr.-st. a. d. Colma, (1309 afgesloten) lang allegorisch dichtstuk. grfs. York; 82 D. I. 3) H. v. d. Goes, 15e eeuw, Vim. schilder. Hudson, 1) Henry H., 1550-1610, deed 1607- 4) Victor H., '02—'85, Fr. dichter en rom.-schr. 10 vier Noordpool-reizen, ontdekte de in de (..Hernani", ..Notre Dame de Paris", enz.), Baai v. Nieuw-York uitloopende voornaamste bijgezet in 't Pantheon (leefde '51—'76 in bal- riv. v. d. Staat Nieuw-York, nl. den H.; wij- lingschap). 5) Z'One twee zonen: a] Charles ders door de naar hem genoemde H.-straat Victor H., '26—'71, Fr. schrijver en tooneel- varende, de H.-Baai, een ruim 1 mn. vierk. dichter. I)] Francois Victor H., '28—'73. Fr. km . groot N.Amer. binnerimeer, waaraan de vertaler van al de werken v. Shakespeare. tot het gebied v. Canada behoorende H.-bij- Hugtenburg, twee Nederl. schilders: 1) Jacob landen liggen. 2) Zie Lowe. v. H.. 1639-69. en 2) zijn br. Joh. v. H. 1646— Hue, versterkte hst. en wapenplaats v. Anam, 1733. in dienst v. Eugenius v. Savoye. voornaamste kpst. V. Cochinchina; 30 D. 1. Huisdulnen, d. in N.Holl., ca. 1 u. v. den Huelva, st. in Spanje (ruim 8 D.I.) tuss. den Helder. mond v.d. Tinto en den mond v.d. Odiel. Huisseling, d. in N.Br., ca. 2 u. v. Grave. Huet, 1) Dan. Theod. H., 1724-95, Waalsch Huissen, stadje met 4 D.I. in Geld., bij den predikant in Ned.en dichter. 2) Zijn achterklzn. Rijn, ruim 1 u. v. Mt. Coenraad Busken H., '26—'70, novellist en Huizen, d. in N.Holl., bij de Zuiderzee, 1 u. criticus. v. Naarden. Hufeland (Christoph Wilh.), 1762—'36, ber. Ilulzinge,d. in Gron., ruim 1 u.v.Onderdendam. Dt. geneesheer, prof. te Berlijn, schreef de Huizum, d. in Fri., ca. 1 u. v. Leeuwarden. 455 Hulda Hunnen. 456

Holda (of Holda), Germ. godin v.h. huwelijk Humboldt, 1) twee ber. br., t. w.: all K. Wil- of v. d. jacht (Vrouw HoIle). helm, vrijheer v. H., 1767—'35, hoogst ver- Hull (of Kingstone upon Hull), vn. zee-, haven- dienstelijk Pruis. stm. en uitstekend geleerde en kpst. in 't Engl. grfs. York, a. d. uitwate • (inz. vergelijkende taalstudie: Over de Kawi- ring der civ. H, in den Humber ; 154 D.I. taal", enz.). b] Friedr. Heinr. Alexander, vrij- Hfillmann (Karl Dietr.), 1765—'46,Dt.geschsch., heer v. H., 1769—'59, de grootste wetenschap- prof. to Koningsbergen. pelijke reiziger en natuurkenner der 19e eeuw, Hulsberg, d. in Lbg., 1 u. van Meerssen. alle vakken omvattende („Kosmos"), klassiek d. in N.Br., 3 u v. Oirschot. schrijver zoowel in 't Fr. als in 't Dt. 2)riv. iiulst, 1) st. met ca. 3 D.I. in Zeel. (Zeeuwsch en meer in N. Am., toss. de Rocky-Moun- Vlaanderen). 2) Abrah. v. d. H.. 1619-1666, tains en de Sierra Nevada v. Californie. Ned. adm., sneuvelde in den 4-daagschen zee- humbug, blufslaande koolverkooperij. slag. 3) Jan Bapt. v. d. Nederl. Hume (David), 1711-76, ber. Engl. philosoof portret- en hist.-schilder. 4) Nic. v. d. II., en historicus. (van 1134 tot 1576. 4759—'34, Nederl. Itk. en dichter. liumiliaten,eene monnik-orde inItalie,bestond Hillsse (Jul. Ambr.), '12—'76, Dt. wkt., schrijver Hummel (Joh. Neporn.), 1778—'37, Hong. kla- v. „Allgemeine Maschinen-Encyclopaedie". viervirtuoos en comp. Iluisvvit (Jan), 1766—'22, Nederl. behangsel- en d. in Geld., ruim 1 u. v. Doesburg. landsch.-schilder. humor, gemoedelijk schertsende luirn; - eske, human-fora, vakken v. klassieke ltk.; vertelling vol humor; -1st, luimig schrijver ; stelselmatig wetensch. vorming; - 1st, aanhan- - Istiseh, gemoedelijk schertsend. ger of voorstander v. h. - 1smus; - ltelt, men- Humphrey v. Gloucester, -1-• 1447, br. v. Icon. schelijkheid (humaan, menschelijk). Hendrik V v. Engld., was 1422-27 de derde Humann (Karl), geb. '39, Dt. ingenieur en geml. v. Jacoba v. Beieren. archeoloog, bestuurde (79—'81) de opgravin- humus, teel-aarde. gen to Pergamon. llundsrtick. Zie Hunsriieken. Humber, breede watervlakte aan Engeland's Ilunebedden, „reuzen-grafplaatsen" der oud- oostkust, waarin Trent, Ouse en Hull zich ste bewoners v. N. Dtl., gevormd van zware ontlasten. steenblokken, worden nog in de Nederl. prov. Humbert, 1) Jean Emile H., 1771—'39, Nederl. Drente gevonden. oudheidkundige, deed onderzoekingen in N. Iluningen, vest. met 2 D. I. in den Elzas, I u. Aft., en Italie. 2) (Ital. Umberto), geb. '44, beneden Bazel, brug over den Rijn. zoon en (sedert '78) opvolger v. Victor Ema- Minuet, een woest Az.. yolk, trad omstr. 375 nuel ale kon. v. Italie. in Europa op, machtig onder Attila, 451 bij 457 11unold -- Hyderabad. 458

Chalons door de Romeinen en West-Goten de Calixtijnen R. en gingen de Taborieten verslagen, eenige jaren later sit de gesch. op in de Boheemsche breeders. verdwenen. (en dichter (pseud. Menantes). Hutten (Ulrich v.), 1488-1513, Dt. dichter, rid- Hunold(Christ.Friedr.)1680-1711,Dt.rom.-schr. derlijk inedestrijder v. Luther tegen priester- Hunse (of Hunze), riv. in Drente en Gron., dwang en voor geloofsvrijheid. heet in haren benedenloOp Reitdiep en valt Hnuns. Zie Iluyns. in de Lauwerzee. Huy of Hoei), st. met 11 D. I., a. d. Maas, in Hunsel, d. in Lbg., 2 u. v. Weert. de Belg. •prov. Luik, in versch. oorlogen be- Humiriicken, bergplateau in Rijnpruisen. tuss. legerd of in,nomen. Rijn, Moezel en Nahe. (ltk. en dichter. Huygens, 1) 'Constantijn H., 1598-1687, hoer Hunt (James Henry Leigh). 1784—'59, Engl. v. Zuylichem, Nederl. stm., geheimschrijver Hunyady (Joh. Corvinus), 1387-1456, woiwode v.. Prins v. Oranje, dichter en comp. 2) Zijn v. Zevenhergen 1441, wegens zijne oorlogen zoon Christiaan H., 1629-95, ber. Nederl. tegen de Turken gevierd Hong. held, was de wis- en natuurkundige, site. v. h. stinger- vader v. kon. Matthias I van Honga.rije. surwerk, deed ook strk. ontdekkingen. Hurdwar, st. in Bri. Indie, a. d. Ganges; be- filtryns (of Iluuns), d. in Fri.. 2 u. v. Rauwerd. devaartplaats; .jaarmarht, waarop 150 D. men- Huysmans, 1) Corn. H.. t 1717, Vim. landsch.- schen sa.menstroonien. schinler. 1) Jac. Carol. H., 1776—'56, Ne- Huron, een der gr. rneren v. Canada ; N. v. derl. schilder en teekenaar. da, meer woonde vroeger de Indianenstam Huysum (Jan v.). 1682-1749, ben Nederl. der `1,:uronen. schilder v. bloemen en vruchten. Hurter (Fried, Eman. v.), 1787—'65, Dt. ge- Huzulen, volksstain in Galicie en Bukowina. schsch. werd R. K. en schreef in ultramon- Hyacinth (llyakinthos), Apollo's sohoonste taanschen' geest. (Bommel. lieveling, tat scions bloed de bekende bloom Hurwenen, d. in Geld., a. d. Waal, 1 u. v. Zalt- (hyacint) ontstaan is (althans volgens de fob.); Huss (Joh.), 1369-1415, Boh. kerkhervorrner, hyacint is cok de naam van een edelsteen. door 't Concilie v. Constans veroordeeld, werd Hyades, (Gri. fab.) nimfen v. vocht en vrucht- even buiten de stad ter dood gebracht (levend baarheid ; (strk.) eene groep sterren in „de verbrand); de - Wen, zijne, aanhangers, ge- Stier". (v. Bolsward. splitst in twee partijen (Zie CalixtUnen on Hydaard (of Hidaard), d. in Fri., ruim 1 u. Taborieten) voerden 1419-34 de Hussieten- Hydaspes, nude naafi' v. d. Dzjelam (riv. in oorlogen tegen de R. Katholieken, eerst onder Voor-Indie). Ziska tot 1424, daarna ender de beide Proco- Hydepark, een park in 't W. dl. v. Londen. piussen. Eindelijk ten wide' gebracht, werden Hyder-abad, een under Bri. protectoraat 459 Hydra — Hytzum. 460

staande staat in Dekan (ruim 200 D. vierk. Hymen, (Gri. fab.) god des huwelijks; (fig.) km . met 9 mn. inw.) onder eenen truwelijk, bruiloft ; Hymenetis, bruiloftslied. die resideert in de st. H. (263 D. I.); Ilymettus, oudt. een berg in Attika, bekend 922-88, sultan v. Mysore, streed met afwis- door honig en warmer ; heet tegw. Telowoeni. lend geluk tegen de Engelschen en de Ma- hymn - e, loflied, lofzang (inz. kkl.); - ologie, haratten hij is de vader van Tippo-Saib. letterkunde der kerkgezangen. Hydra, 1) (Gri. fab.) een veelhoofdig monster. Ilypatia, eene schoone, geleerde vrouw te Zie Eerna. 2) waterslang. 3) Gri. eil. bij de A Iexandrie, werd 415 n. Chr. vermoord. 0. knot v. Morea. hyper-boot. (wok.) keg,elonede,- (ltk.)overdre- hydr - ant, chemische verbinding met water ; vene uitdruk king ; overdreven. -ftuiisch, door de drukking van water wer- Hyperbo-reers, zoo noemden de Grieken alle kende ; - ogeen, waterstof - ographie, be- volKen, die itr 't Noorden woonden; -reisch, schrijving der (be vaarbare) wateren; - opho- Noordoeh. hie, watervrees ; -ostatica, leer v. h. even- Ilypernmestra, de eenige der 50 dochters van wicht der vloeistoffen ; - otherapie, water- Danaes, (lie haven bruidegom niet doodrnaakte geneeskunst. in den bruiloftorracht. Zie Danagrs. Ilyeres, st. in 't Fr. dep. Var, nabij de Midd. (Gri.. fob.) god v. d. slaap ; -offs- Z. ; 12 D. I.; daartegenover de FIyerische wus, een overspannert toestand der zenuwen, eilanden. (gezondheidoiper. waarin to eigen wil verlarnd is en geheel Hygi - ela, (fah.) godin der gezondheid; - eine, beheerseht worth, door den wil van een an- Hyginus, 1) Rom. taalgeleerde, tgn. v. keizer der ; -otiseeren in eerier! - otisehen toestand Augustus. 2) de Heil. H., Patio 137-142. (d. i. eenen stoat van -otismus) brengen hygro - meter, instrument om den grand van hypoehonder, iem. die aan hypochondrie (d. vochtigheid in den danspkring te bepalen ; i. zwaarrnoedigheid) lijdt. .skoop, instrument orn- to bepalen of de Ilyrkanie, oudt. een landsch. in Iran, langs vochtigheid in den datnpkring toe- of afge- (se Z.losot der Kaspische, Zee. nomen is. Byrn (.Jos.), geb. '11, Or. ontl., stichtte 't hyksos, Sernitische herdersvorsten, die in Ne- anal ornisch museum te Weenen. der-Egypte heerschten omstr. 2000—omstr. Hystnspes, vader v. d. Perz. kon. Darius, word 1500 v. Chr. ingewijd in de vvetenschap der Brahmanen. Hylaard (of Hilaard), 0. in Fri., 2 u. v. Rauwerd. hyste - rie, groote prikkelbaarheid der zenu- Hylas, (Gri. fab.) een schoone knaap, lieveling wen, inz. bij vrouwen in 't overgangs-tijdperk; v. Herakles, werd door nimfen in 't water - riseli, overprikkeld zenuwachtig. getrokken, illytzurn, Zie 461 I — lerland. 462

Idee, denkbeeld, gedachte ; Idee lIxe, een waan, die door niets is weg to nemen. I. Idea. Zie Ids's. • Iden-tlek, 66n in wezen, een en de (of: het) I als Rom. cijfermerk 1 .(66n). zelfde; - 111leeeren, vereenzelvigen ; lber•fd, 1) bij de Ouden een landsch. in Cau- eeriz.elvigheid. casie, heet tegw. Georgie. 2) bij de Ouden Ideo - Ioog, iem. die in eene denkbeeldige we- inz. 't -ische sch.-eil., d. i. het door de riv. reld leeft; - Ingle, leerstelsel van eene denk- -us (de tegw. Ebro) doorstroomde Spanje, beeldige wereld. (denboek v. idiomen. bewoond door de - en. IdI•oont, bijzonder taaleigen; -otIkon, woo, Ibn, een Arab. woord, beteekent „noon". 'di - 0ot, iem. met zeer stompe geestverrnogens; Ibrablut.paella, 1789—'48, als noon aangeno- -otIsmus, stompheid v. geest. men stiefzoon v. Mehemed-Ali (den onder- idlosynkrasle, aangeborerj tegenzin in iets. koning v. Egypte), verwoestte Grie- Idomeneus, kon. v. Kreta, dong naar de hand kenland, en werd, na veel oorlogen tegen de v. d. schoone Helena; hij was een v. d. aan- Turken, kort voor zijn dood als opvolger v. voerders der Grieken tegen Troje. zijn pleegvader erkend. idool, afgod: idolatrie, afgoderij. lbykus, oudt. Gri. dichter uit Regium, bekend Maga, st. in Krain; kwikzilvermijn. door „de kraanvogels v. Ibykus'. Idsega (of Idzincra). d. in Fri., 2 u. v. Sneek; Ichneumon, Pharao's rat, een roofdiertje, dot -huizen, d. in Fri., ca. 2 u. v. Bolsward. bij de oude Egyptenaars als heilig beschouwd Idskenhulzen, d. in Fri., 2 u. v. Lemmer. IcIlius (Quintus). Zie Gulsebard. [werd. Idumeers of Ecloinieten, bewoners van ldurnea Ida, 1) gebergte op Kreta, tegw. Psito•iti. of Edom. Zie Edom. gebergte in Kle. Azie, bij Troje, beet tegw. Iduna, (fib.) eerie Germ. godin, bewaarderes Kar-dagh. v. d. gouden appelen, die aan de goden hunne Idaard, d. in Fri., 1 u. NO. v.Rauwerd, vomit eeuwigdurende jeugd geven. met nog 7 andere dorpen de gem. - eradeel. Idus, in den kalender der oude Romeinen de Ide - attl, denkbeeldige voorstelling van iets 13e dog der maand (clod' van Maart, Mei, volmaakts ; -allseeren, als volmaakt voor- Jolt en Oct. was 't de 15e dag). stellen ; - aIlsmus, wijs ,,eerig stelsel, dat het- Idyll - e, dichterlijk tafereel van eenvoud en on- geen wij voor werkeliik bestaande houden schuld; landelijk eenvoudig en on- slechts in schijn bestaat; de aanhangers van schuldig. die leer heeten .alisten; hun streven is Ierland, het v. Engld. en Schl. door de Ier- •0110tIsch, d. i, naar de hoogste volmaa4theid. ache Zee ge4cheidene en met die beideil 463 Iestrum — Ilmenmeer. 464

kern v. Gr.-Britannie vormende eil., met Iktlnos, Gri. bouwmeester; hij bouwde o. a. Keltische bevolking (Ieren), en naar zelfstan- 448-438 v. Chr. het Parthenon te Athene. digheid .strevend (zie homerule), 84 D. vierk. lie (oud Fr.: Isle), eiland. I. de France, 1) nude km ., 5 mn. en 160 D. inw.; hst. Dublin. prov. v. Fra. (hst. Parijs), 2) Zie Mauritius. Iestrum. Zie Eestrum. Iliac, epos v. Homerus, bezingt den oorlog te- If, eilandje a. d. Z. kust v. Fra., met staats- gen Ilion (Ilium), d. i. Troje. gevangenis (Chateau d'If). Ilische tafel, bij Rome gevonden basrelief v. Maud (Aug. Wilh.), 1759—'14, ber. Dt. acteur gips, gebeurtenissen voorstellende nit den en tooneeldichter. Ilium, oude naam v. Troje. (Troj. oorlog. Igelwolden. De I. in Fri. bestaan uit 4 dorpen Ill, riv. in den Elzas, loopt uit in den Rijn. (Elahuizen, Kolderwolde, Nyega. en Oldega) illeg-aal, onwettig, niet volgens de wet;-Itient, op 2 a 3 u. afstands v. Hindeloopen. niet als wettig erkend. (Donau. st. in Moravia, a. d. Iglawa; 22 D. I. Hier. riv. in ZW. Beieren, ontiast zich i. d. igno-rant, onwetend; -rantlJnen, eene 1724 Illinois, 1) linker v. d. Mississippi. in Fra. gest. monnik-orde voor volks-onder- 2) sedert '18 een der Vereen. Staten v. N.Am.; wijs in kid. geest; -reeren, doen alsof men hst. Springfield. iets (dat men wel weet of ziet) niet weet of ziet. Illuminaten, „verlichte geesten", een in 1776 I. II. S. V., in hoc signo vinces", d. i. in dit ter bestrijding v. h. Jezultismus in Dtl. door teeken ('t teeken des Kruises) zult gij over- prof. Adam Weishaupt (1748—'30) gest. ge- winnen. (nysos (Bacchus) den wijnbouw. nootschap; in Beieren wend 't 1785 opgeheven. Ikarius, een der Ath. helden, leerde v. Dio- Illumin-atie, feestelijke verlichting ; -eeren, Ikarus, (Gri. fab.) zoon v. Dedalus, vloog met 1) feestelijk verlichten, 2) (prenten) kleuren. zijn vader weg v. Kreta, kwam te dicht bij illu-sie, zinsbegoocheling, hersenschim; -soir, de zon, zoodat het was van zijne vleugels 1) hersenschimmig, 2) nietig. smolt en hij bij Samos in zee stortte, naar Illustr-atie, versiering, opluistering; -eeren, hem gen. Ikarische Zee. versieren, opluisteren. Ikono-klast, beeldenbreker, beeldstormer, Illyrie, Or. kustland a. d. Adr. Zee, ruim 28 vijand van beelden in de kerk; -later, beel- D. vierk. km . met anderhalf mn. inw., um- den-aanbidder; -latrie, beelden-aanbidding; vat de 5 kroonlanden Karnten (Carinthia), -etas, in Gri. kerken, de met heiligen-beel- Krain, GOrtz en Gradiska, Istria, Triest. den versierde tusschenwand tuss.'tAllerhei- Ilm, zij-riv. v. de Saale in Thuringen; a. d. I. ligste en 't overige dl. v. h. kdrkgebouw. ligt Ilinenau in Saksen-Weimar. lkohaeder, twintigvlak, een regelmatig veel- Ilmenmeer, een weer in Rusland, is een dl. Vlak,begrensd door 20 gelijkzijdige clrielwel011. v. d, w3terweg v. Petersburg naar A.stralcan. 465 how —i nauguraal. 466

Ilow (Christian, vrijheer v.), vriend v. Wallen- ber des legers, kreeg later de beteekenis van stein, werd met dezen te Eger vermoord „keizer". (der werkwoorden. (1634). Imperfeetum (tik.) onvolmaakt verleden tijd Ilpendam, d. aan 't N.Holl. kanaal, 1 u. v. Pur- Imperl-aal, keizerlijk; -ale, opstaande hou- merend. ten rand op het bovendek van een rijtuig, Ilse, op den Brocken ontspringende zikriv. v. ten einde aan daarop te plaatsen koffers, ens., d. Oker (of Ocher), doorstroomt 't I.-dal met het afglijden te beletten; gehecht- de I.-watervallen en de 71 met. hooge gra- heid aan 't keizerschap; sallst, keizerlijke, niet-rots Ilsenstein; a. d. uitgang v. h. dal keizersgezinde; keizersgezind; het vlek Ilsenburg in 't Pruis. reg.-distr. -um, hoogste gezag, keizerschap. Maagdenburg. ImpertInen-Conbescha.amd-onbetamelijk;-tie, zij-riv. v. d. Donau, in Beieren. onbeschaamde onbetamelijkheid. Imlbert (Barth61.), 1747-90, Fr. fabeldichter. Inspetuoso, (muz.) met aandrift. InieretFe, maakt dl. uit v. Russ. Georgie. ImplEtelt, goddeloosheid. Imhoff (Gust. Wm., baron v.). een 0. Fri. stilzwijgend als vanzelf sprekend. edeltttan, geb. 1705, was van 1742 tot zijnen Imponderab-el, onweegbaar; ■ 11En, onweeg- dood (1759) gouverneur-genl. v. Netter!. Indie. bare stollen; -IIItelt, onweegbaarheid. Immanuel = God met ons. Inapo-neeren, grooten indruk maken (op iem.); immatricul-atle, opneming (-eereu, opne- -sant, indrukwekkend. men) in de matrikel (d. i. het namenregister) Impor-t, invoer uit 't buitenland; -teereu, der studeerenden. uit 't buitenland invoeren. Inunermann (Karl Leberecht), 1796—'40, Dt. Impost, accijns, verbruiksbelasting. rom.-schr. en dichter (ook voor 't tooneel). Impresario,ondernemer van buitengewone too- Imrnerzeel (Joh.) Jr., 1776—'41, Nederl. Ilk., neel- en andere voorstellingen, concerten,enz. schrijver over kunst en dichter. itnprimatur, vergunning om of te drukken. onbeweeglijk; vaste (on- Impromptu, voor de vuist weg uitgespro- roerende`, goederen. ken (of geheel onvoorbereid vervaardigd) Irnmortellen, bloemen met strooachtige, niet gedicht of redevoering. verwelkende blaadjes (inz. dienstig voor lijk- Improvls-atle, Zie Impromptu; -ator, kransen). spreker of dichter, die geheel onvoorbereid Immunit'elt.vrijdom v.lasten of dienstprestatie. zijne voordracht houdt: -eereu, voor de Impera-tief, gebiedend; (Ilk.) gebie- Impulsle, aandrift. [vuist weg spreken. dende wijs der werkwoorden; -tor, oudt. bij lnaugu-raal, inwijdings-; -ratle, inwij- de ,liemeineu de titel van een opperbevelheb- ding ; - reeren, inwijden. 467 incarnatie Indie. 468 incarnatie, (then.) aanneming van eene men- Index, 1) wijsvinger, voorste vinger. 2) blad- schelijke gedaante, vleeschwording. wijzer, inhoudsregister. 3) Iijst der door de Incest, bloedschande. R. K. Kerk verbodene boeken. Inch, Engl. duim = 21/2 centimet. India, Lat. naam van Indie. Inchbald (Elizabeth), 1753—'21, Engl. actrice Indiatan, zie 't mrv. Indianen; -sell, van (ot en schrijfster voor het tooneel. betreffende) de Indianen. incident, tusschenkomend geschilpunt; -eel, Indiana, een der staten v. d. N. Amer. Unie, tusschenkomend. tuss. Michigan en Ohio; hst. Indianopolis inelin.atie, 1) neiging, genegenheid, 2) over- met 75 D. I. helling ; - eeren, 1) geneigd zijn, 2) over- Indianen, „Roodhuiden", de oorsronkelijke be- hellen. (grepen. volking in de eerste plaats v. W.I., dan (de inclusief, net inbegrip van, daaronder be- Eskimo's uitgezonderd) van geheel Am. In Cocain Doinlni, aanhef v. d. Avondmaals- indica.tIe,aanwijzing; -tivus (tlk.) aantoonende bul, waarbij de Pauselijke macht bevestigd, wijs der werkwoorden. (is te gronden. en de ketters verdoemd worden. Die bill, indiele, vingerwijzing waarop een vermoeden dagteekenend van 1365, wordt ieder jaar op Indictie (Romeinsche), tijdkring v. 15 j.; de Groenen Donderdag in ele R. K. kerken te eerste becTm in 313. Om het cijfer der Rom. Rome voorgelezen. I. to vinden telt men 3 bij het jaartal, en deelt incognito, onder een verdichten naam. het dus verkregen getal met 15 het overschot in contuniaciatn, (rcht.) bij verstek. v. die deeling is het cijfer, b.v. 1889 3 = ineonapatib-el, onvereenigbaar; -iliteit, on- 1892, dit door 15 gedeeld, geeft het overschot vereenigbaarheid. 2 als I.-cijfer voor 't jaar 1889. Incompeten-t,onbevoegd; -tie,onbevoegdheid. Indie, landsch. in 0. Azle aan gene zijde v. d. Incorporatie, Indus, de voornaamste riv. in W. Your-Indie, Ineubatie-ajdperk,(gnk.) tijdsbestek tuss. het die zich met versch. armen in de Arab. Golf opneinen van de smetstof en het uitbreken ontlast. De nameu Voor- en Achter-I. betee- van de daaruit ontstane ziekte. kenen 't iniddelste en 't oostelijkste sch.-eil. ineunabelen, edities uit den vroegsten tijd v. Azie in den lndischen Oceaan. Britsch (of indelicaat. onkiesch. [der boekdrukkunst. Engelsch) I., bevat het grootste dl. v. h. indemnitelt, schadeloosstelling. sch.-eil. Voor-Indie, en staat geheel onder independen-t, onaf hankelijk; - ten, eene 1616 Engl. gezag; de kng. v. Engid. voert sedert in Engld. ontstane kerkelijke partij (dissen- '80 ook den titel v. Keizerin v. Bri. I.; Cal- ters), die onafhankelijkheid voor ieder gods- cutta is de hst. v. dit haar keizerrijk. Ne- dienstig genootschap verlangt. derlandsch I. (ook Neerlandsch 0. 1, of lwrt- 469 indifferent — infaillibel. 470

weg Oost-I. genoemd), bestaat uit eene groep takte volkeren-fam., die rich uit Centraal- eilanden i. d. Indischen Oceaan (waarvan de Azie naar het Westen verspreid heeft over de voornaamste zijn: Sumatra, Borneo, Celebes, gansche beschaafde wereld. Java, Soembawa en de Molukken), grooten- Indoss•ament, (Dt.) endossement; - Ieren, en- deels onder Nederl. gezag. met Batavia tot dosseeren. hst. Spreekt men van „de Beide Indien", dan Indra. (fab.) Indische zonnegod. bedoelt men daarmede Oost-I. (zie boven) en Indraglrl, 1) riv. op de O,kust v. Sumatra. West-I.. zijnde dit eerie groep eilanden tuss. 2) een sedert '38 onder Nederl. gezag staand N, en Z. Am. (de Antillen en de Bahama- rijk op Sumatra, hst. Ringat. eilanden). Indiers noemt men de inboorlingen Indrapoera, 1) Nederl. bezitting ter W.kust v. 0. I. (schilligheid. v. Sumatra. 2) de Piek v. I., een vuurspu- Indifferent, onverschillig; -MMus, onver- wende berg daar. indigennat, recht v. inboorlingschap. Indre, 1) zij-riv. die bij Tours in de Loire valt. indigestie, storing in de spijsvertermg. 2) Fr. dep. (hpl. Chateauroux met 50 D. I.). verontwaardiging; schan- 3) 1.-et-Loire, Fr. dep. (hpl. Tours). indirect, niet rechtstreeksch. [delijkheid. In dublo, in twijfel, in tweestrijd. lndisch, van (uit, betreffende) Indie (n1. 0.In- In duici JubIlo, in pret en vroolijkheid, on- die), b.v.: I.-e. (of Alaleische) Archipel; I. bekommerd, (pop.) als God in Frankrijk. Keizerrijk (zie Britsch Indie), I.-e Oceaan, een Indus, riv, Zie der 5 gr. Zeeen v. d. aardhol, tuss. de Z. industr - ie, nijverheid, kunstvlijt (chevalier kust v. Azie en de Z. IJszee; I.-e vogelnest- d'industrie, fortuinzoeker, gelukzoeker); - lee', jes. Pen gerecht voor lekkerbekken. fern. die, met kapitaal en ondernemingsgeest Indiscr-eet, onbescheiden; - etie, onbeschei- toegerust, eenigen tak van nijverheid uitoe- indispo.itie, onpasseliikheid. [denheid. fent; - lens, vindingrijk. individu, persoon; - allseeren. als afronder- Inedita, onuitgegevene geschriften. lijk persoon voorstellen; - alitelt, eigene per- In eftigie, in beeltenis (in plaats van in leven- soonlijkheid; - eel, persoonlijk (ieder) voor rich den lij ve), b. v. ophangen of verbranden. zelven. Inexpressibel, onuitsprekelijk; (als z. n.) on- ludo - , in Sam. b.v.: het Indo-Britsche rijk noembare (d. i. pantalon of broek). Britsch Indie; de Indo-Arische, Indo-Euro- In extenso, uitvoerig, breedvoerig. peesc,he, Inclo-Germaansche talen, in tegen- In extrema°, in de uiterste ure, op het uiter- stelling met de Indo-Chineesche talen, op 't ste (op sterven) liggende. Indo-Chineesche sch.-eil. (d. i. Achter-lndie); Inez de Castro. Zie Castro. enz. De Indo-Germanen zijn eene talik ver- onfeilbaar;411telt, onfeilbaarheid 471 infant i nquisitie. .472

(b. v. die v. d. Paus is bij bet Vatikaansch eerste stap of poging doen, (iets) het eerst ter concilie '70 als dogma erkend). sprake of op 't tapijt brengen. Infant, prins (-e, prinses) van den bloede (in Injectie, inspuiting. (vorsten. Span,je en in Portugal); serle, voetvolk; Inka, in Peru oudt. de titel der inheemsche .erlst, soldaat te voet. inkar-nant, vleeschkleur; .natie, mensch- Infectle, besmetting. wording. (vangst nernen. inliniteshnaal.rekenIng, (wsk.) rekening met lnkasseeren, innen, invorderen, (geld) in ont- oneindig kleine grootheden. Zie dIfferentianl Inkerwan (Inkjerman), Russ. havenplaats i. en integraal. (woorden. d. Krim; nederlaag der Russen 10 Nov. '54. Inlinitivus, (tlk,) onbepaalde w ijs der work- Inklaren, de inkomende rechten betalen van In flagrantl, op heeter daad. koopwaar, die door schepen uit den vreemde inflexdbel, onbuigbaar. wordt aangevoerd. Influenza, (gnk.) griep. Inn, eene door Tirol en Beieren stroomende Infid,el 1) voorhoofdsband (der pri. in 't oude riv., die bij Passau i. d. Donau volt. Rome). 2) mijter (der R. K. biss.). Innocentlus, imam v. 13 Pausen. inz.; I. I, do infusie, aftreksel. (dichter. heilige (402-417); I. III (1198-1216), bestreed Ingemann (Bernh. Severin), 1789—'62, Deen. de Albigenzen; onder hem stond het Pausdom Ingenl - eur, landineet- en waterbouwkundige; in den strijd tegen 't keizerschap op zijn top- nallitalr I., °Meier der genie, vestingbouw- punt v. macht; I. VII1 (1484-92) voerde de kundige; -ens, vernuftig. heksen-processen in; I. X (1644-55) ver- Ingermannland, een 1702 door Rusland op doemde de Jansenisten. Zweden veroverd landsch., aanvankelijk Russ. Innsbruck (Innspruck), hst. v. h. Or. kroon- prov.prov., tegw. ingedeeldo bij 't gouvt. Petersburg. land Tirol, a. d. Inn; 20 D. I.; unvt. Inglis Henry David), 1795—'35, Engl. schrijver in nuce (d. i. in een notedop), kort, bondig. v. reisverhalen. (nau; 15 D. I. Ino, (Gri. fab.), gmln. v. Atharnas, word door Ingolstadt, vest. in Opper-Beieren, a. d. Do- Hera (Juno) krankzinnig gemaakt, en verdronk ingrediEnt, bestanddeel. zich ; word toen eene zeenimf (Leukothea). Ingres (Jean Aug. Dorn.). 1781—'67, ber. Fr. In partIbus toevoegsel one den hist.- en portretschilder. titel v. eon bits., wiens bisdom geheel in de Inha - latle, inaderning; .leeren, inademen. macht der ongeloovigen is, dus slechts in Initlalen, naamletters (de voorste, letters v, naarn bestaat. namen). Inquis - itle, kkl. gerechtshof om ketters te vev- InitlatIef (recht v.), (stk.) het recht om een volgen, op de pijnbank tot bekentenis te bren- wetsvoorstel in te dienen; het i, nernen, de gen en te veroordeelen oat leveed Nerbrand 473 inscriptie — i nternationaal. 474

to worden ; _in de 18e eeuw beperkt •, in '14 integraal-rekening, een dl. derhoogere alge- door Pans us VII weder ingevoerd (doch bra, vormt met de differentiaal-rekening de bestaat slec,. ,., in naam). infinitesirnaal-rekening. inscriptie, opschrift. Intell-ectueel, verstandelijk ; -igent, verstan- insertie, plaatsing (b. v. in eene krant); inlas- dig, vlug van begrip ; -igentie, vlugheid van sching (b. v. in een geschrift). (heid. begrip. Insignien, uiterlijke teekenen eener waardig- intendan-t, bewindhebber ; -ce, opperbewind. insin-untle, 1) zijdelingsche aantijging of ver- intents-e, oogmerk ; -oneeren, beoogen. dachtmaking, 2) gerechtelijke betee,kening ; intercessie, tusschenkomst. -neeren, 1) verdachtmaken, 2) gerechtelijk interdict, k Ie. kkl. ban, waarbij men tijdelijk beteekenen. v. 0. kkl. gemeenschap is afgesneden. Insolen-t, onbeschoft ; -tie, onbeschoftheid. interess-ant, 1) belangstelling wekkend, 2) in- insolven-t, in een staat van -tie d, i, een toe- halig, zelfzuchtios ; -eeren, belangstelling in- stand van volslagene berooidheid. boezemen ; belanghebbende. (tafereel. Inspir-atie, 1) ingeving, 2) bezieling ; -eeren, interieur, inwen dige; (schl.) bin nensk arners- bezielen. interim, (stk.) tusschenbestuur ; (hist.) voor- install-atie, plechtige toelating tot de aan- loopige regelinc, v. d. betrekking toss. de R. K. vaarding van het ambt waartoe iem. benoemd kerk en de Protestanten in DU. (1541 en 1548). is ; -eeren, in eene plechtige zitting zijn arnbt interjectie, (tlk.) tusschenwerpsel. laten aanvaarden : zich -eeren, zich vestigen. Interlaken, 0. in 't Zwits. k. Bern, tuss. 't Insterburg, st. in het 0.pruis. reg.-distr. Gum- Meer v. Brientz en 't Meer v. Thun, met den binnen ; 21 D. 1. prachtigen berg Jungfrau in 't gezicht ; jaar- instinkt, aangeboren neiging ; -tnatig, uit aan- lijks omstr. 30 D. vrelmdelingen. geboren neiging. Interlineair, tuss. de regels in geplaatst. instruc-teur, leermeester ; -tie, voorschrift. interiocutoir, (rcht.) eene opgeworpene bij- (in rechten) voorbereidend onderzoek ; -tier, zaak beslissende. leerzaam. interludium, (muz). tusschenspel. instruuieu-t, werktuig, (inz.) speeltuig (voor Intermezzo, (tnl.) vermakelijk tusschenbedrijf. muziek), (in rechten) document, bewijsstuk ; intermitteerend,op gezette tijden wegblijvend; - tatie, toonzetting voor versch. instrumenten; (van koortsen) tusschenpoozend. - teeren, voor de samenwerking v. versch. in- Intern, inwonend ; -ant, kostschool enkel met strumenten componeeren. inwonende leerlingen. insubordinatle, verzet tegen de goede tucht. InternatIonaal, de natien onderling in wan- Insur•gent, opstandeling ; •rectie, opstand. were aanraking brengende. 475 interneeren Iowa. 476

Internecren, (iem.) naar eene vesting over- Invalide, islet meer kunnende dienen; (als z.n.) brengen, die hij niet verlaten mag. oitgediesd soldaat. Internuntius, Pauselijk gezant v. d. Zen rang. Invectiven, smaadreden. Interpell-atie, vraag om opheldering; -eeren, inventaris, lijst van het aanwezige, boedel- opheldering vragen. b eschrij wing ; •eeren, 1) een inventaris op- Interpolatie, inlassching, tusschenschuiving. maken, 2) op eenen inventaris plaatsen. interpret-atle, uitlegging; -eeren, uitlegg,en. Inverness, havenstad net 17 D. I. en hpl, v. Interpunetle (interpunctatie), plaatsing van h. grfs. I. in N.Schl., a. d. Murray-baai. leesteekens. inversie, woordverplaatsing. Interregnum, tusschenregeering, inz. in Dtl., Investituur, het verleenen van staf en ring, de keizerlooze tijd tusschen Koenraad IV en als de symbolen hunner waardigheid, aan de Rudolf van Habsburg (1254-73). R. K. bis , choppen ; de strijd om het recht interroga-tlef. ondervragend -tivum, (tlk.) daartoe tusschen den keizer van Dtl. en den vracend voornaamwoord. Pans duurde van 1075 tot 1122. interval, 1) tusschentijd. 2) tusschenruitnte. Io, (Gri. fab.) de minnares van Zeus, word door Interventle, 1) tusschenkomst, 2) inrnenging. Hera (Juno) in eene koe verandeed en aan Interview (spr. int-er-vjoe), uithoorend be- Argus ter bewaking toevertrouwd. zoe,k ; -er, uithoorder; -en, uithooren. Iokaste, de gade geworden van Oedipus, intransIgenten, lieden, die van geese minne- maakte door zich op te hangen een einde aan lijke scnikking willen weten. haar leven, toen zij ontdekte dat hij haar Intransit-ief, onovergankelijk ; -Ivurn, (tlk.) soon was. (en wijsgeer. onzijdig werkwoord. Ion. omstr. 450 v. Chr., Gri. dichter, geschsch. Intri-gant, iemand vol slinksche streken; -ge, lonli;, in de oudheid een kustland v. Kle. Azid weefs-1 van slinksclre streken, (tnl.) samen- tuss.den Hermos en den Meander,met de eilan- weefsel van raadselachtige bijzonderheden ; den Chios en Samos bewoond door de loniers -geeren. iets (een of antler doe') lungs slink- (mythische stamvader Ion). Ionische opstand sche wegen trachten te bereiken, remands y. d. Ionischen Bond (in I.) tegen de Perzen.500 nieuwsgierigheid prikkelen door geheimzin- v.Chr. Ionische bouwkunst,zuilen. Ionisch nigheid. Ionische Zee, een gedeelte der Midd. Zee, Introdu-ceeren.binnenbrengen, binnenleiden; westelijk v. Griekenland, daarin de Ionische -ctie, inlerding, binnenbrenging. eilanden. '15 tot '64 Engl„ toen door Engl. Intrus, indringer. Iota. Zie iota. [aan Griekenland afgestaan. aanschouwing. Iowa, een der N.Amer. Unie-staten, tusschen Inundatle, overstrooming. Mississippi en Missouri ; hat. Des-Moines.

4'77 ipecacuanha — Ischia. 478

ipecacuanha (spr.: ipekakwanja), braakwortel. bruin, eene aan de Owl-Germ. godheid I. Iphigenia, dtr. v. Agamemnon, door hem in gewijde zuil, werd 772 omvergeworpen door Antis aan Artemis (Diana) geofferd, om den Karel d. Gr. toorn der goden to stillen, die aan de Gri. Irnsurn (of Eernsum), d. in Fri., 1 u. v.Rauwerd. schepen het uitzeilen beletteden. Zij werd Irokeezen, een Indianen-stam in Canada. door Artemis gered en naar Tauris in veilig- Irreden-ta, (Ital.) Italia I., .,het onverloste heid gebracht. Italie", sedert '78 een Ital. bond, die er naar Iphikeates, Ath. vhr., t 353 v. Chr. streeft om al le grondgehied, waar de Italiaan- Ipsas, oudt. st. in Kle. Azie; veldslag 301 v. Chr. sche taal gesproken wordt, met het konkr. Ipswich, havenst. on hpl. van het Engl. grfs. Italie to vereenigen ; - tisten, leden en aan, Suffolk ; 51 D. I. ('79 door Chili bezet. hangers van dien bond ; -tisilsch, het doel Iquique, st. in Peru, a. d. Stifle Zuidzee; 12 D.I.; van dien bond nastrevende of van dien bond Iran, hoogland in Voor-Azie, omvat Perzie, uitgaande. Beloedzjista.n en Afghanistan. Irillsj, riv. in W.-Siberie. watt in de riv. Ob. Irawaddi, rivier in Achter-Indie, outlast zich Iros, Sp. st. not 6 D. I. in de Baskische prov. in de Golf van Martaban. Guipuscoa. Irene, 1) (fab.) godin des vredes. jongste der Irving. ()Edward I., 1792--'31, Sch. geestelijke, Horen. 2) Gri. keizerin, bracht 780 haven god. stichtte '31 de naar hem genoemde sekte der Leo IV om 't leven door vergif, liet 793 haren Irvingianen, die de apostolische kerk willen noon Constantijn VI de oogen uitsteken, werd herstellen. 2) Washington I. 1783—'59, ber. 802 weggejaagd, stierf 803 in een klooster, en N.Amer. schrijver (geschiedkundige werken werd later heilig verkla.ard. Isalic. Zie Izaiik. [en novellen). Ireneiis. 140-202, R. K. kerkvader en heilige, Zie Izabella. to Lyon doodgemarteld. Isabey, 1) Jean Bapt. I.. 1767—'55, Fr. minia- lrenisch, vredestichtend. tuurschilder. 2) Zijn noon Eng. L. Gabr. I., riv. in Moron, is de Eurotas der Ouden. geb. '04. Fr. zeeschilder. Irlarte,twee Sp.ltk. en dichters, nl.: 1) Juan de I. Iseils, t 350 v. Chr., Gri. redenaar to Athene'. (1702-71), en 2) zijn neef Tomas dt , I. (1750— 91). Isar, riv. in Beieren, valt i, d. Donau. Iris, 1) (Gri. fab.) godin v. d. regenboog en Isaarie, oudt. landsch. in Kle.Azie, bevolking boodschapster v. Hera. 2) (ontl.) regenboog- roofzuchtig. vlies van het oog. 3) (p1k.) zwaardlelie. Isbozeth, noon van Israel's kon. Saul, moest Irkoetsk, hpl. met 34 D. I. v. h. Russ. gouvt. wijken voor David. 1. in Oost-Siberie, a. d. uitwatering v. d. Ir- Ischia, vulcanisch ell. I. d. Golf van Napels; koet in de Angara. de hpl. I. heeft ruim 5 D. I. 479 Ischl — Iturbide. 480

ber. bpl., met ca. 3 D. I., a. d. Traun, Ispahan (of Isfahan), st. i. d. Perz. prov. Irak- in 't Opper-Or. distr. Gmfinden. Adzjemi, met slechts 40 a 50 D. 1., was vroeger Isebel. Zre Jezabel. de hst. v. Perzie, en had toen 400 a 500 D. I. Isegrim,de wolf in de midd.eeirw.dierenlegende. Israel, 1) eernaam v. d. aartsvader Jacob ; de lien (Lago) of Lago Sabino, een meer in Lom- kinderen L's of Israelieten de Joden) al- bardije„ aan den voet der Alpen. gerneene benaming voor zijne nakomelingen. Iser, riv. in Bohemen, valt in de Elbe. 2) na de deeling v. h. Hebr. rijk (975 v. Chr.) Isere, linker zij-riv. v. d. RhOne. in 't Fr. dept. het noordelijk dl. dat der 10 stammen (in te- I. (hpl. Grenoble). genstelling v. Judo of Judea). Iserlohn, fabr.-st. in Westfalen (Pruis. reg.- Issas, oudt. st. in Cilicie 333 v. Chr. bevocht distr. Arnsberg; 20 D. I. Alex. d. Gr. bier eene overwinning. Isfahan. Zie Ispahan. liter. Lat. naam v. d. Donau. Isis, Egypt. godrn, zinnebeeld der vruchtbare isthmus, landengte. (logshaven met 25 D. I. aarde, zuster en gmln. v. Osiris. Istrie, Zio Illyrie; de hst. is Polo. eene oor- Isla, 1) riv. in Schi., valt i. d. Tay. 21 Jose UMW, het Apperinijnsche sch.-eil. (zie Home), Francisco de I., 1703-81, Sp. satiriek schrijver. sedert '61 konkr. (Victor Emanuel II ; tegw. Islam, 't Mahom. geloof. kon. diens zoon Humbert) beslaat 287 D. Isle de France. Zie lie. vierk. km . met omstr. 30 mn. bewoners (Ito- Ismael, noon v. Abraham bij Hagar, was de lianen, die de Italiaansche taal spreken). Oudt. stamvader der Arabieren. heetten de bewoners v. I. Haliers en hunne Ismail, 1) kpst. in 't Russ. gouvt. Bessarabia; taal Italisch. 16 D. I. 2) I.-pacha, zoon v. Ibrahim-pacha, Item, verder, insgelijks. geb. '30, '63 onderkoning en '67 khedive v. Ithaka, 1) oude naam v. h. Ionische eil. Theaki, Egypte, '79 door den sultan afgezet. 't vaderland v. Odysseus. 2) st. met 12 D. I. Ismailia (of Gondokoro). st. met 5 D. I. in i. d. N.Amer. staat Nieuw York. Opper-Egypte. Zie Bari 2. Ithome, oudt. eene bergvesting in Messenie Isola Bella, een der Borromeische eilanden. (den Peloponnesus), lag 800 met. boven de zee. Isolani (Joh. Ludwig Hector. grf.),1586-1640, itinerarium, reisbeschrijving, inz. reiswijzer Or. genl. der Croaten, de verrader v. Wallen- net opv,aaf v. d. haltplaatsen en afstanden. stein (1634). Itteren, d. in Lbg.,bij de Maas,1 u. van Meerssen. Isobeeren, afzonderen (van alle gemeenschap, Ittervoort, d. in Lbg., ca. 3 u. v. Weert. gelijk een „isola", d. i. eiland), -ement, af- Iturbide (don Augustin de), 1783—'24, in '21 zondering. (komstig comp. v. opera's. opperbevelhebber der Spanjaarden tegen de Isouard (Nicolo), 1775—'18, v. h. ail. Malta her- in opstand zijnde Mexicanen,maakte met dezen 481 Itz Jacob. 482

gemeene zaak, en liet zich '22 uitroepen als Izalik, 1) (bijb.) aartsvader, anon v. Abraham keizer v. Mexico (Augustin 1), werd '23 wegen Sara. 2) I. I Comnenus, Byz. keizer, re- gejaagd en verbannen, b eproefde '24 eene geerde 1057-1061. 3) 1. Angelus, Byz. keizer, doch werd gevat en gefusilleerd. 1- 1204; in 1185 werden hem, op last v. zijn br. Hz, eene riv., die in 't Thtiringei wald ontspringt Alexius, zijne oogen uitgestoken. en uitloopt i. d. Main. Izabella, 1) twee kng. v. Spanje: a]I.v.Cas- 'Rica, Sp. oil. in de Midd. Z., in de groep der tilie, 1457-1504; zij voerde de Inquisitie in; Pithyusen, met de hpl. I. b) I. II, dtr. v. Ferdinand VII, geb. '30, van Ivoorkust, gedeelte v. d. W.kust v. Afrika, '33—'43 onder voogdij, was de moeder v. kon. maakt dl. uit v. Opper-Guinea. Alfons XII; zij werd '68 weggejaagd (zie Ivrea, Ital. st. met 11 D. I. a. d. Dora Bal- Marforl). 2) I. Clara Eugenia, 1556-1633, dtr. tea, in Piemont. v. kon. Filips II v. Spanje, 1598 gehuwd met lwan, naam v. versch. Russ. grootvorsten en Albertus v. Or., kreeg als bruidschat de keizers, inz. 1) tsaar I. I Vv'asiljewitsj de Or. Nederlanden. (als grootvorst I. III), 1462-1503, verdreef 1480 de Mongolen, trouwde met Sophia, dtr. v. d. Byz. keizer, en stichtte 't Russ. tsaren- 3. dom. 2) I. II Wasiljewitsj de Wreede, 1533-84. Zijn zoon Theodor I, de Iaatste rnannelijke Jaarsveld, d. in Utr., a. d. Lek, ca 2 u. v. Rurik. Zie ook Romanow. IJselstein. lwanow (Alex. Andrejewitsj), '06—'58, Russ. Jabeek, d. in Lbg., 1 u. v. Sittard. schilder. (den. Jackson, 1) Andrew J., 1767—'45, Pres. der een der holden uit de Arthur-legen- N.Amer. Unie van '29—'37. 2) Thom. Jonath. J., Ixelles, gr. Belg. fabr.-d. bij Brussel. bijgn. Stonewall, '24—'63. genl. der Zuidelijken lxion, (Gri. fab.) kon. der Lapithen in Thes- i. d. Amer. burgeroorlog. salia, werd verliefd op Hera (Juno), en tot Jacob, 1) zoon v. lzaak, door zijne worste- straf voor die vermetelheid in de onderwe- ling met God bijgn. „Israel", werd door reld op een rad gebonden, dat eeuwigdurend zijne 12 zonen de stamvader der Israelieten. in 't rond draaide (het „rad v. I."). 2) (Engl. James), vijf koningen v. Schl. nl. J. I lynx, (Gri. fab.) dienares v. Io, bevorderde den (4424-37), J. II. (1437-60), J. III (1460-88), minnehandel tuss. hare meesteres en Zeus J. IV (1488-1513), J. V (1513 —42).Maria Stuart, (Jupiter), en werd tot straf door Hera(Juno) de dtr. v. J. V, (lie hem 1542 opvolgde, re- veranderd in een vogel („iynx torquilla" geerde tot 1568, moest toen vluchten, en werd draainek). ter dood gebracht 1587 op last v. dt Engl. 16 483 Jacoba v. Beieren — Jadassohn. 484

kng. Elizabeth, die 1603 stierf, en in 't ko- Jacobleten, Chrl. sekte in Syri8 en Meso- ningschap over Gr.-Britannia en Ierland potamia J. gen. naar den monnik Jacob werd opgevolgd door den zoon van Maria Baradai, t 578. 2) Aanhangers v. d. ver- Stuart (Zie Darnley), als kon. v. Schl. J. dreven Engl. kon. Jacob II en diens zoon VI, doch als ton. v. Gr.-Britannia en Ierland Jacob III den Pretendent; ze werden 1746 J. I (1603-25). Diens zoon en opvolger was ten onder gebracht. Karel I. Met de restauratie der Stuarts had Jacobini (Ludovico), '32—'87, kard. en sedert daze tot opvolger zijn zoon Karel II (1660-85), '80 pauselijk staats-secre,taris, voerde de on- die opgevolgd word door zijn br. J. II: daze derhandelingen met de Pruis. regeering om vluchtte Dec,. 1688 naar Fra., werd 1689 v. d. tot eon vergelijk to komen. Croon vervallen verklaard, on zijn zoon J. III Jacobs, 1) Christ. Friedr. With. J., 1764--'47, „de Pretendent" kwarn niet op den troon. Dt. ltk. on oudheidkenner. 2) Zijn noon Paul Jacoba v. Beieren, 1401-36, sedert 1417 gra- Emil J., '02—'60, Dt. schilder. vin v. Holland en Henegouwen, zag haar land Jacobus, 1) de br. v. Jeans. 2) twee aposte- verscheurd door de twisten tusschen de Hoek- len, nl. de Oude on de Jonge. 3) Engl. konin- schen en de Kabeljauwschen. ,Met htg. Jan gen. Zie Jacob numero 2. v. Braband gehuwd, verliet zij dien reeds Jacoby (Joh,), 1805-77, Dt. gnk. en politi- spoedig, om met den Engl. htg. v. Glouces- cus (schrijver '41 v, d. „Vier Vragen '), '48 ter to trouwen. Dit huwelijk door den Pass lid v. h. parlernent te Frankfort, '66 leider voor onwettig verklaard werd zij de der Dt. sociaal-detnocraten, '70—'71 in de ge- vrouw van Frank v. Borsselen, die weldra de vangenis. gevangene werd v. haren neef htg. Philips Jacobijnen. Zie Jakobijnen. v. Bourgondie, aan wien zij, om haren derden Jacotot (Jean), 1770—'40, Fr. pedagoog, prof. man to redden, 1433 hare landen afstond. te Leuven; de eigenaardige onderwijs-me- Jacobi, 1) Joh. Georg J.. 1740—'14, Dt. lier- thode v. J. is verwant met die v. Pestalozzi. dichter, prof. eerst te Halle, toen to Frei- Jacquard (Jos. Mar.), 1752—'34, Fr. zijde- burg i. d. Breisgau. 2) Zijn br. Friedr. Heinr. wever, uitv. v. d. J.-machine om figuren in J., 1743—'19, pros. der academia to Munchen, de zijden stoffen to woven. Dt. philosoof en rom.-schr. 3) Moritz Herm. Jacquerie. opstand -1358 v. d. boeren in Fra. J., '01—'74, Dt. bwk., on natuurkundige, uitv. Jacquin (Nic. Jos., baron), 1727—'10, Nederl. v. d. galvanoplastiek en v. d. aanwending bot., vertoefde 1754-59 met eene opdracht v. h. electro-magnetismus ale beweegkracht. v. keizer Frans I in W.I., en werd daarna 4) Zijn br. Karl Gust. Jac. J.. '04—'51, ben prof. te Weenen. Dt. wsk., prof. te Koningsbergen. Jadassohn (Sal.), g,b. '31, Dt. comp., sedert 485 Jade — Jan. 486

"71 leeraar a. h. conservatorium to Leipzig. (J.-club), die hare vergaderingen Meld in Jade, bevaarbare kust-riv. in Oldenburg, ont- een J.- (of Dominicaner) klooster te Parijs, last zich i. d. J.-golf der Noordzee, aan en uit welke club de ergste heethoofden weerszijden v. welken zeeboezern zich het tot (met de roode vrijheids- of J.-muts) te your- de Pruis. landdrostei Aurich behoorende J.- schijn traden. Vgl. Robespierre. gebied uitstrekt, met de sedert'55 aangelegde Jakoetsk, st. in 0. Siberie, a. d. Lena; 5 oorlogshaven Wilhelmshaven (st. met 13 D. I). D. I.; hpl. v. h. Russ. gebied J.; stapelplaats Jaen, hpl. met 24 D. I. v. d. Sp. prov. J. in v. d. pelterijhandel. Andaluzie, a. d. Rio de J. Jalapa (oude Xalapa), st. in Mexico Jaffa, het oude Joppe in Palestina, Tu. haven- met 40 D. I.; naar deze st. heet het bekende stad in Syrie, a. d. Midd.Z.; 15 D. 1. sterke purgeermiddel „jalappe", de wortel Jaffe (Phil.). '15—'70, Dt. geschiedvorscher. eener Mex. plant. Jagell-o, 1348--1434, v. 1381 af gr.-htg. v. Lit- Jamaica, vn. Bri. eil., een der Gr. Antillen, tauen, on als gml. v. kng. }Ied‘vig v. 1386 af Z. v. Cuba. 1494 ontdekt, 1509 Sp.,1659 En l: onder den Imam Ladislas II (Wiadislaw II), *65 opstand der negers. kon. v, Polen, stiehter 1400 v. d. unvt. Kra- Jambo, zeestad met 6 D. I. in Arabie, proV, kau, enz.; ...on.), de door J. gestichte dy- Iledzjas. is de havenplaats v. Medina. nastie, regeerde in Polen 1380-1570 (bij tij- James (George Payne Rainsford), '01—'60, den ook in Bohernen on Hongarije). Engl. rorn-schr. (trant v. Walter Scott). Jiigerndorf, st. in Or. Silezie, a. d. Oppa; 12 Jameson, 1) George J., 1586-1644, Engl. D. I. was oudt. een prinsdom. scrilder, 11g. v. Rubens. 2) Anna J. (gel, Jagst. Zie Jaxt. Murphy), 1797--'60, Engl. schrijfster. Jaguar, (drk.) de grootste soort panter, een Jamestown, met 1 D. I., hpl. v. h. eil. St.- Jabde. Zie Jade. frooldier uit Z. Am. Helena. Jahn, 1) Ludw. J., 1778—'52, Dt. on- Jamieson (John), 1759—'38, Sch. tlk. on oud- derwijzer, vader v. d. gymnastiek („Turn- heidkenner. vater"), eigenaardig schrijver („NIerke zum Jan, 1) naarn v. twee graven v. }loll., vier deutschen -Volkstum"). 0) Otto J.,'13—'69, Dt. htg. v. Braband. vijf hiss. v. Utr. 2) J. zon- ltk. en oudheidkundige, schreef ook over der Land, gel, 1165, kon. v. Engld., regeerde gesch. der muz. 1199-1210 slecht on wreed. 3) J. v. Nassau, Jakhals, roofdier; kale J., gerneen scheld- t 1606, hr. v. prins Willem v. Oranje, sthr. -woord voor ions. die weer aanmatiging heeft v. Geld., grondlegger v. d. Unie v. Utr., stam- Jakob. Zie Jacob. [dan geld. vader onzer kkl. famine, verliet tie Ned. 1581. JakobiJnen, in de eerste Fr. rev. eene club 4) J. v. Leiden, zie Leiden. 487 Janin — Jaroslaw. 488

Janis. (Jules Gabr.), '04—'74, Fr. rom.-schr., cletianus onthoofd,wonderendoende bescherm- ber. als criticus en feuilleton-schrijver. heilige v. Nape's. Janina, st. in Eur. Turkije (2.-Albanie), 30 D. Janus, (fab.) bij de oude Romeinen god v. d. I., hp1. v. h. wilajet J., a. h. Meer v. J. tijd, een god met 2 aangezichten; zijn tern- Janitsaren, keurbende bij de Tu. infanterie, pel te Rome was alleen in vredestijd ge- 1329 ingesteld, en na vele muiterijen '26 op- sIoLen. geheven; J.-muziek, oorverdoovende muz. Janus Secundus, 1511-36, Nederl. dichter (met pauken, trompetten, enz.) in 't Latijn ; ook schilder en graveur. Jan•Mayen, een 1611 door Nederlanders ont- Japan, een uit eilanden bestaand keizerrijk in dekt onbewoond eil. in de N. IJszee. O. Azle, tuss. de Japansche Zee en den Gr. Janse (Zacharias), een brillenslijper te Mid- Oceaan, ruim 382 D. vierk. km . en 37 mn. delburg, 1590 uitv. v. d. verrekijker. bewoners (Japanneezen, Japanners)onder een Jansen, 1) Anthony J., 1621-90, Nader!. dich- keizer (mikado). hst. Tokio (of Jeddo) met ter, vader v. Antonides. 2) Cornelius J., 800 D. I. op Nipon ('t voornaarnste eil.). 1585-1638, biss. v. IJperen, schreef een boek heeft eene eigene taal ('t Japansch) en getiteld „A.ugustinus , naar hervorrning v. heeft sedert '54 zijne havens voor het hande R. K. kerk strevende, dat echter te Rome delsverkeer met Europeanen opengesteld. werd veroordeeld. Sedert vormen de aan- Japara (of Djapara), st. op eil. Java, was hangers v. zijne leer (het Jansenismus) de tot '10 hpl. der res. J. sekte der Jansenisten, zich noemende Oud- Japetus, (Gri. fab.) zoon v. Uranus en Gea, katholieken, die echter door den Pass niet vader v. Prometheus, is de stamvader der als R. K. erkend worden. liellenen. Janssens, 1) Abraham J. 1560-1631, Nederl. Japhet,. derde zoon v. Noach, is de stamvader hist.-schilder. 2) Jan Willem J., 1762—'38, der Indo-Germanen (Japhetieten), dat wil Nederl. genl., onder Nap. I Gouverneur-genl. zeggen v. (1, Europeanen. v. Nederl. Indie. Japiks (Gijsbert), 1603-66, schoolmeester te Janssonlus (Roelof Bennink),'17—'72,Nederl. Bolsward, maakte Friesche verzen. theo. (predikant te 's-Gravenhage) en dichter. Jargon (spr.: zjargon), koeterwaalsch. Jantseklang, grootste riv. v. China, ontspringt Jarkand, Chin. kpst. in O. Turkestan, a. d. in NO. Tibet en ontlast zich in de GeleZee; riv. J.; 50 D. I. aan de J. ligt o. a. Nanking. Jarnac, st. D. I.) in 't Fr. dep. Charente; Januarl of Louwmaand, de eerste maand hier sneuveide Condd (1569); coup de J., des jaars, J. gen. naar den Rom. god Janus. (Fr.) verraderlijke steek of doodslag. Januarlus, biss. v. Benevento, 305 onder Dio- Jaroslaw,l) versterkte hpl.v.h.Russ.gouvt.J.a. 489 Jasikow Jelgerhuis. 490

d. Wolga; 30 D. I. 2) st. in Or.Galicie,11 D.I. onderworpen door de Goten. 2) bevolking v. h. Jasikow (Nic. Michailowitsj), '01—'46, Russ. Hong . landsch. Jazygie (hpl. Jasz-Bereny). dichter. Jean '(Spr. zjan), Fr. naam voor „Jan" of Jasmin (Jacques), 1798—'64, Fr. kapper,dichter .,Johannes" : Jean Paul, zie Richter ; Jean in de Nieuw-Provencaalsche volks-taal. Potage, hansworst. Jasmund, N. sch.-eil. v. Riigen. Jeanne (spr.: zjaan), Fr. naam voor -Jo- JamulJn, Ind. heester (bloemen welriekend). hanna". J. d'Arc (de Maagd v, Orleans), Jason, Gri. held, aanvoerder der Argonauten. 1412-31, bevrijdde Fra. v. d. Enaelschen (1429), Zie Argo. en werd als tooverheks levendverbrand. Jassy, st. in Rumenie (vroeger hst. v. Molcia- Jeddo. Zie Japan. vie ; 90 D. 1. (waarvan ca. de helft Joden);unvt. Jefferson, 1) hst. v. d. N.Amer. Unie-staat Jas.-Bereny, st. in Hong., a. d. Zagyra ; 21 Missouri. 2) Thomas J., 1743—'26, vn. N.Amer. D. I.; graf v. Attila. stm., steller v. d. onafhankelijkheidsverkla- st. in Silezie, a. d. Woedende Neisse; ring 1776, was '01—'09 Pres. der Unie. 3) Zie 11 D. I.; vroeger hst. v. een prinsdom. Davis numero 2. Jaureguy, 1) Jean J., koopmansklerk te Ant- Jeffrey (Francis, lord), 1773—'50, Sch. ltk. en werpen, deed 1582 een moord-aansla... op prins schrijver, mede-oprichter v. d. „Edinburgh Willem I, werd gevat en met den dood' 0- e- review". (God in 't 0. T. straft. 2) Juan de J. y Aguilar, 1570-1641.' Jehova, ,.de Eeuwige", heiligste naam v. Sp. schilder en dichter. Jelin, 843-815 v. Chr., kon. v. Israel, roeide Java, een der Gr. Soenda-eilanden, voor- de fam. v. Achab uit. (D. I. naainste Nederl. kol., met Madoera 132 D. Jeisk. Russ. havenstad a. d. Zee v. Azof; 27 vierk. km ., ca. 20 mn. inw.: hst. Batavia ; Jekaterin.a, Russ. naam voor Catharina; 1594 begin der Nederl. kolonisatie; '11—'14 -burg, vest. met 25 D. I., in 't 0. Russ. gouvt. was J. in de macht der Engelschen ; de op- Perin, a. d. Isset en den gr. weg naar Sibe- stand v. Diepo Negoro werd gedempt '30. He. middelpunt v. h. mijnwezen in 't Oeral- Javelle (eau de), vlekkenwater, chloorwater gebergte; -odor, versterkte Kozakken-hst. om vlekken weg te maken. in 't Koeban-gebied, a. d. Koeban, 32 D. I.; Jaxartes. Zie Sir Darja. -oslaw, hpl. met 24 D. I. v. h. gouverne- Jaxt (of Jagst), riv. in Wurtemberg, valt bij ment in Z. Rusland, a. d. Dnjepr. J.-feld in den Neckar ; vgl. Berlichingen; Jeletz, kpst. in 't Russ. gouvt. Orel, a. d. de hpl. v. d. J.-kreis is Ellwangen. ver). Sosna ; 38 D. I. Jay (Antoine), 1770—'54, Fr. ltk. (geestig schrij- Jelgerhuis, 1) Rienk J., 1729—'06, Fri. teeke - Jazygen, 1) een Sarmatische volksstain, ward naar en schilder, uitv. • van een dubbelenbril, 494 Jeigersma Jeruzatft. 492

om door de bovenste glazen naar 't model en Jensen, 1) Adolph J., '37--'79, Dt. comp. v. door de onderste op 't werk te kunnen zien. liederen. 2) Wilh. 2.. geb. '37, Dt. schriper 2) Zijn noon Joh. J., 1770—'36, vn. schilderen (romans, novellen, treurspelen en heldendich- vn. tooneelspeler te Amst. • (schilder. ten). Jelgersma ('taco Hajo), 1702-95, Fri.portret- Jephtha, richter in Israel, offerde zijne dtr. Jelisawet, Russ. naarn your Elizabeth; .grad, no eerie overwinning op de Ammonieten. st. in 't, Russ. gouvt. Cherson, a. d. Ingoel, Jeremia - de, kla.aglied; - s, 627-580 v. Chr., 63 D. I.; -pol, hpl. met 19 D. I. v. h. Russ. Joodsch profeet, van wien in 't 0. T. voor- gouvt. -poi in Tra.nskaukasie. spellingen van en klaagliederen over den val Jellachich (Jos., grf.), banns v. Croa- v. Jerusalem; -s Gotthelf. Zie Bitzins. tie, Or. veldtuigmeester, dempte '48 en '49 de Jerichau (Jens Adolf), '16—'83, Deen. bh., di- opstanden in Hong. en te Weenen. recteur der academic te Kopenhagen. Zijne Jenson§ (of Hielum), d. in Fri., 2 u. v. Rauwerd. vrouw, Elizabeth J. geb. Bauma.nn, '19—'81, Jelsiim, d. in Fri.. 1 u. v. Leeuwarden; graf Deen. schilderes (genre-stukken). v. Balthasar Bekker. Jericho, oudt. st . in Palestina. 6 u. NO. v. Jemappes, st. in Belgie, pro, Henegouwen, Jerusalem; „Roos v. J.'', eerie door de kruis- a. d. Haine ; 12 D. 1. ; nederlaag der Oosten- vaarders naar Eur. overgebrachte welriekende rijkers 1792. (landsch. in ZW. Arabie. bloem. volgens de legende op plaatsen in de Jemen (of Yemen). .,Gelukkig Arabie", woestijn groeiende, die door de hell. Moeder- Jetngum (of Jemmingen), d. in Oost-Fri., a. d. maagd waren aangedaan op hare vlucht. Eems ; nederlaag v. Lod. v. Nassau 1568. Jerobeam, twee kon. v. Israel: J. 1(975-955 Jena, st. in Saksen-Weimar, a. d. Saale ; 10 v. Chr.); J. II (825-781 v. Chr.). D. I.; unvt. gest. 1554 ; ovw. van Nap. I op Jerdme. Zie Bonaparte 2 h. de Pruisen '06. Jerrold (Douglas), '03—'57, Engl. hum. schrij- Jenikale. Zie KertsJ. ver (schreef ook drama's). Jenissel, riv. in 0. Siberie, ontspringt in Jersey, 1) 't grootste der Engl. Kanaal-eilan- China, en loopt nit in de N. IJszee; aan die den; hpl. St.-Helier. 2) J. (of J.-city) st. 1. d. riv. ligt de st. Jenisseisk in 't gouvt. J.-sk. N.Amer. stoat Nieuw-J., a. d. Hudson, t. o. (hpl. Krasnojarsk). Nieuw-York; 121 D. 1. Jenner (Edward), 1749—'23, Engl. blk., uitv. Jernzalem, 1) voor Joden, Christenen en Ma.- v. d. koepok-inenting. hornedanen heil. st. in 't wilajet Syrie (Az. Jenneval (A.), tijdens den opstand van '30 too- Turkije), 't nude Palestina:. tegw. ca. 24 D. I. neelspeler te Brussel, dichter v. d. „Braban- 2 ► Joh. Fred. With. J., 1709-89, ber. Dt. ban- conne", sneuvelde in een t. . selredenaar, miens soon Karl Wilh. J. door 493 Jesd Joden. 494

zelfmoord 1772 een einde aan zijn leven schreef eene verzam. „Spreuken", opgenomen maakte, 'tgeen aan Gothe stof gaf voor diens in de apocriefe boeken v. h. 9. T. werk „Werther's Leiden". JImeneo Zie de oude spelling Ximenes. Jesd (of Yesd), kpst. in de Perz. prov. Irak Zie Jeslum. Adzjemi, middelpunt v. d. karavanen-weg; Joachim, 1) drie krv. v. Brandenburg: a] J. • 40 0. I. I Nestor, regeerde 1499-1535, stichter v. d. Jeslum (of Jislum), d. in Fri., 2 0. v. Dokkum. unvt. to Frankfort a. d. Oder, tegenstander Jesso, noordelijkste der 4 gr. oil. v. Japan ; v. Luther; b] zijn zoon J. II Hektor, krv. hpl. Saporo; haven Ilakodade. 1535-71, voerde de Kerkhervorming in; cl J. Jenne (Jac. Kar. Wm. le), 1775—'64, Nederl. III Friedrich, krv. 1598-1608. 2) J. I. Nap. ltk. en dichter. Zie Murat. Jeunesse doree, (hist.) de koningsgezinde Joachimsthal, st. met 7 D. I. in Bohemen, jongelieden v. stand in Fra., die 1794 de Ja- a. d. Weseritz; zilvermijnen. Vandaar J.-er cobijnen bestreden: (tegw. fig.) jongelieden v. (verkort Thaler. d. i. daalder), tot "71 de N. stand. die een geld-verkwistend levers leiden. Dt. munt-eenheid. Jeux. tioraux (spr.: zjeu flor-roo). Zie Bloe- Jonnes (Vicente), 4523-79, en zijn zoon J. menspelen. (Juan Vicente). twee Sp. schilders. Jeser, st. (5 D. I.) in Oldenburg met de zh. Jolts. Zie Athalia. Haoksiel a. d. Jande. Job, een toonbeeld v. geduld en lijdzaamheid, Jezebel, kng. v.Israel,berucht door hare wreed- en een der boeken v. h. 0. T.; -siado, een lieid, was de vrouw v. kon. Achab. Dt. komisch heldendicht v. Kortum. Jezuieten (orde der) of –Genootschap v. Je- Jobber (spr... dzjob-er), beurs-speculant. ens", de 1539 door Ignatius v. Loyola ge- Jockey (spr.: dzjok-i), berijder van een ren- stichte orde, ter verbreiding v. h. R. K. gepaard: - club, vereeniging v. minnaars en loof, word 1540 erkend door den Paus, en had bevordernars v. wedrennen. haven bloeitijd in de 17e eeuw; in de 18e eeuw Jodelle (Etienne), hoer v. Lymodin, 1532-73, door vele vorsten verdreven. werd de orde Fr. dram. dichter, voerde 't antieke tooneel- door Paus Clemens XIV opgeheven 1773. doch spel in. '14 door Pans Pius VII hersteld. In ettelijke Joden, nakomelingen v. d. stam Juda, vestig- landen (o. a. in Dtl. door de wet v. 4 Juli den zich na de Bab. ballingschap in Pale- '72) is de orde der J. verboden. Zij staat on- stina. Na de verwoesting v. Jeruzalem door der een generaal. Titus (70 n. Chr.) zijn de J. verstrooid over Jezus, 1) J. v.•Nazareth, stichter v. h. Chris- alle landen v. d. aardbol, werden menigmaal tendom. 2) J. Sirach, omstr. 180 v. Chr., vervolgd en verdrukt, doch zijn thans in alle 495 Jodocus Pratensis - Johannes. 496

beschaafde landen met de Christenen gelijk Abessinie sedert '72, versloeg de Egyptenaars gesteld, hetgeen hier en daar (b.v. in Oos- volkomen bij Goera in '76. 5) drieentwintig tenrijk en Pruisen) niet belet, dat ze veel van Pausen, waarvan inz.: a] J. I (523-526)door anti-semitische drijvers hebben te lijden. Theoderik d. Gr. in de gevangenis gewor- -genooten waren de tot 't Jodendom bekeer- pen; heilig verklaard; b] J. XII (956-964) den, zonder de besnijdenis ondergaan te heb- kroonde 962 Otto I v. Dtl., ten einde zich ben; Zie asphalt. met diens steun te handhaven tegen 13erenga- Jodocus Pratensls. Zie Josquin. rius, kon. v. Italie; c] J. XXII, v. 1316 tot joodlen, zingen met afwisseling v. borst- en 1334 paus te Avignon, deed keizer Lod. v. keelgeluiden, gelijk de Tiroler Alpenzangers. Beieren in den ban en scheidde Italie v. h. Jodolgne (Vim. Geldenaken), Belg. st. (5 Dt. rijk af; d] J. XXIII, pans v.1410 tot 1415, D. I.) prov. Z. Braband. door 't concilie v. Constans afgezet, werd ge- Joel, Hebr. profeet in 't O. T. vangen genomen en eerst in 1419 vrijgelaten, Joelfeest, een oud Noorsch en Germ. feest in welt .jaar hij stierf. 6) J. Parricida, htg. ter eere v. Freir; is vervangen door 't Kerst- v. Zwaben; zie Albrecht numero 1. 7) J. v. feest. Luxemburg, de Blinde, 1296-1346, kon. v. Johan. Zie Johannes. Bohemen, zoon v. keizer Hendrik VII en J?hanna, 1) eene sluwe vrouw, wier bestaan vader v. keizer Karel IV. 8) ahtg. v. Or.: a] waarschijnlijk tot de verdichtselen behoort. Zie numero Don Juan, b], 1782—'59, door Van haaf wordt verhaald dat zij,als man verde nat. vergadering te Frankfort a. d. Main bleed, tot Paus werd verkozen (855-858) en tot Dt. rijksbestuurder gekozen '48—'49. 9) J. bij gelegenheid v. eene processie op straat Fred. de Grootmoedige was krv. v. Saksen van eon kind beviel, waardoor dus 't bedrog 1532-47, werd toen bij Miihlberg door zijn aan den dag kwam. 2) twee kng. v. Napels: neef Maurits v. Saksen verslagen, deed af- a] J. I (1343-82), b] J. II (1414-35). stand van de krvl. waardigheid, doch bleef Johannes, 1) J. de Dooper, wegbereider v. tot 1552 gevangen; in 1554 stichtte hij de Jezus volgens 'I N. T., boetprediker in de unvt. Jena. 10) kon. v. Port.: a] J. I. de Syrische woestijn, werd 34 n. Chr. op bevel Groote, 1383-1433, was de vader v. Hendrik v. Herodes Antipas onthoofd (kkl. gedenkdag den Zeevaarder; b] J. II (1481-95); c] J. III, 24 Juni. Zie St.-Jan). 2) J. de Evangelist, 1521-57, maakte Brazilie tot Port. kolonie; in 't N. T.: het 4e Evangelie-boek, 3 zendbrie- d] J. IV, stichtte het Huis Braganza 1640— yen en de Openbaring. 3) J. de Priester 56, en veroverde Brazilie weder ; e] J. V. (Presbyter). fabelachtig chrl. kon. in Azle of (1707-50) ; f] J. VI, f '26. sedert 1792regent, Abessinie i. d. middeleeuwen. 4) keizer v. werd '07 door Nap. I afgezet, en vluchtte naar 497 Johannesbe rg — Joram. 498

Brazilie, vanwaar hij pas in '21 terugkeerde. JoJakim, kon. v. Juda, word 601 v. Chr. schat- Johannesberg, d. en bpl. in Nassau, in de plichtig aan Babylon. Rijngouw; 't kasteel J. v. prins Metternich Jokal (Maurus), geb. '25, vruchtbaar Hong. beroemd door zijn wijnberg (J.-er wijnl. rom.-schr., dichter en publicist. Johanniter-orde, 1) of orde der Hospitaal- Jokohama, kpst. met 63 D. I. in Japan op 't broeders, in 1070 door kooplieden uit Amalfi eil. Nipon, voorhaven v. Tokio. gest. to Jeruzalem met eene Impel v. d. Heil. Joly (Jacq. Cr0tineau), '05—'75, Fr. sehrijver en Johannes en een hospitaal voor bedevaart- dichter (in ultramontaanschen geest). gangers, werd 1113 door Paus Pascal tot rid- Jomelli (Nicolo), 1714--74, Ital. comp. (ook derorde verheven. Na de verovering v. Jeru- opera's). zalem door Saladija (1187) werd de zetel der Jonas, 1) Hebr. profeet. Zie 't Boek J. in 't orde verlegd naar Ptolemais, vervolgens (1291) O.T. 2) Justus J., 1493-1555, vriend en mede- naar Cyprus, 1309 naar Rhodos (Rhodiser- stander v. Luther. ridders), 1530 naar Malta (Maltezer-ridders), Jonathan, 1) zoon v. Saul, den len kon. v. welk eil. ze in hun bezit hielden tot 1798. Israel, was de behuwdbr. en vriend v. David. 2) De Pruis. J.-orde, door Evangelische edel- 2) J. Apphus, omstr. 158 v. Chr.. een der lieden gest. '12, in '52 hervormd, tegw. met Maccabe,,, n. 3) Broeder J., schertsende bena- prins Albrecht v. Pruisen aan het hoofd, ming voor 't Amerikaansche yolk (naar J. wijdde zich sedert '64 hoofdzakelijk aan de Trumbill, den vriend v. Washington). 4) Zie verpleging v. zieke of gekwetste militairen. Ilasebroek. John, 1) Zie MarlItt. 2) Engl. naam voor Jonge (Joh. Corn. de), 1793—'53, rijksarchi- „Jan" of „Johannes". Zie ook Bull. varis in den Haag, schreef o. a. eene Gesch. Johnson, 1) Samuel J., 1709-84. Engl. dich- v. h. Nederl. zeewezen. ter en satiriek schrijver, vooral ber. door Jonghe (Jan Antoon de), 170'3—'61, Vim. ltk. zijn. Groot Engl. ''bk. 2) Andrew J.,'08—'75, en dichter. in '64 vice-pres. der N.Amer. Unie, werd'65, hpl. met 15 D. I. v. h. 'an J., in teen Lincoln vermoord was, diens opvolger als 't binnenland v. Z. Zweden, a. h.Wetternmeer; pres. In '68 in staat v. beschuldiging gesteld, '09 vrede tuss. Zweden en Denemarken. werd hij echter vrijgesproken. Jonson(Benja,min),gen.Ben-Jonson,1573-1637, Joinville, 1) Jean, sieur de J., 1224--1318, Fr. Engl. tooneeldichter, bevriend met Shake- geschsch., maakte den kruistocht onder Lod. speare. IX mede. 2) Francois Ferd., prins v. J., geb. Joppe, (bijb.) Zie Jaffa. '18, derde zoon v. kon. Lod. Filips v. Fra., Joram, 1) kon. van Israel, 896-884 v. Chr. werd '46 vice-adm. 2) kon. van Juda, 889-883 v. Chr. 499 Jordaan — Jozef. 500

Jordan.), voornaamste riv. v. Palestina, nit- (geen tittel of j.), niet het minste of geringste. loopende in de Doode Zee. (der. Jotham, kon. v. Juda 785-741 v. Chr., xnaakte Jordnens (Jacob)4593-1678, Antwerpsch schilde Ammonieten schatplichtig. Jordon, 1) Rudolf J., '10—'87, Dusseldorfsch Joure, d. in Fri., 2 n. van Ileerenveen. genre-schilder. 2) WilhelM J., geb. veel- journanl, dagboek, wn.arin alles op rij of elken zijdig7 ontwikkeld Dt. schrijver en dichter. dog wordt opgeteekend. Jordnims (of Jornandes), °Instr. 550, Gotisch journ-al, (Fr. woord): 1) Ziejournattl. 2) dag- geschsch. in 't Lat. Wad. (ook,) tijdschrift; dagbladschrij- Joris. 1) de Holt. nartm voor George. 2) Zie ver; - alistiek, dagbladpers. st. Joris. 51 J. Goedbloed, een sul die zich Jouvenet (jean), 1647-1717, Fr. Kist.-schilder. altos loat welgevallen. Jouwswier, 4. in Fri., 2 ii. v. Dokkum. Jortrijp. Zie Jutrijp. Jouy (Viet,. Jos. Etienne), 1764—'46, Fr. schrij- Jorvverti, d. in Fri., ca. 2 n, v. Rauwerd. v en en tooneeldichter ; hield zich tijdens 't Josaphat, 1) kon. v. Judo. 914-889 v. Chr. Schrikbewind als vluchteling buiten Era. op. 2) Dal v. J.: a] dal in Palestina, grenzende Jovellanos (Gaspar Melchior de), 1744—'11, aan 't NO. v. Jeruza.tem; Nverrukkelijk wan- Sp. schrven en dichter (ook voor 't tooneel) delplekje in de nahijheid v. Brussel. en stm., tegenstander van Jozef Bonaparte. Josephine (Marie Rose) Tascher de la Page- opgeruimd ; •ftliteit, opgeruimde rie, 1763—'14, was wed. van genl. Alex. de stemming. Beauharnais, teen zij 1796 de vrouw word v. joyeuse entree, .,blijde intocht", zoo heette Bonaparte,; door diens verheffing werd zij '04 een stantsstuk, hetwelk de vorsten van Bra- keizerin v. Era., loch '09 wend hoar huwelijk band (1356-1792) moesten bezweren bij de op verlangen v. Nap. I (mmlat 't kinderloos aanvaarding van hunne waardigheid. bleefl door echtscheiding ontbonden. Jozef, 1) in '10.T.. onderkoning van Egypte, Josepikus (Flavius), 37-100 n. Chr., Joodsch noon v. d. aartsvader Jacob (Genesis 37 e. v.); geschsch. in 't in 't N. T.: a] de echtgenoot der moeder v. Josias, hon. van Judo, 640-609 v. Chr., sneu- Jezils; b] J. v. Arimathea, vriend v. Jezus, veide tegen de Egyptenaren. (schr. voor wiens begrafenis hij zorgde, was vol- Josikai (Nik., baron), 1794—'65, Hong-. rom.- gens de legende, de eerste prediker van het Josquin Hesprez (of Jodocus Pratensis), °In- Evangelic., in Engld. 2) Roomsch (Duitseh) en str. 1450-1581, ber. Zuid-Nederl. comp. uit Oostenrijksche keizers: a] J. I (1705-11), Henegouwen. b) J. II, geb. 1741, regeerde als mede-regent Jost (Isaac Mark.), 1793—'60, Joodsch geschsch. met zijne moeder Maria Theresia van 1765 Jota, kleinste letter v.h. Gri. alphabet; „geen tot Karen dood 1780 en van then of alleen 501 Jozua — Juli. 502

tot 1790; was een verlicht man en tegenstan- hoofd van den stam J. (vooral belangrijk door der van de Jezuieten, c] Zie Frans Jozef, kon. David); met den starn Benjamin ver- dj Zie (Jozef) Bonaparte. ee,nigd het konkr. J. (of Judea), d. i. het land Jozua, opvolger v. Mozes, aanvoerder v. d. der Joden, in tegenstelling met de verbondene Israelieten bij hunnen intocht in Palestina ; 10 andere stammen (Zie Israel en liebreie'n). Boek J., een der boeken 0. T. Judas, in 't 0. T.: J. Maccabeils, zoos v. d. Juan. Zie Don Juan 1 en 2. lsr. hoogepriester Mattathias, streed (166-160 Juan Fernandez, eene groep eil. NV. v. Chili; v. Chr.) en sneuvelde your de vrijheid v. ziin 't eil. J. F. (of Mas-a-Tierra) is 't eil. v. yolk tegen de Syriers. In 't N. T. o. a. een Robinson Crusoe. hr. v. Jezus (Mattheiis 13 : 55). twee apostelen Juarez (I3enito), '06—'72, herhaalde malen pres. (Lucas 6 : 16) J. Thaddeus on J. Iscarioth ; der Mex. rep. Bij Queratero nam hij Max. v. met betrekking tot laatstgenoernden b.v. Or. (die zich ale keizer v. Mex. had opgewor- J.-kus (Lucas 22 •48), J.-loon, J.-verraa.d, enz.; pen) gevangen en liet hem fusilleeren C671. ,judassen", iem. onder schijn v. vrien- Juba, twee lion. van Numidie : J. I, emceed voor delijkheid laaghartig behandelen. Pompejus tegen Cesar, werd 46 v. Chr. bij Judea. Zie Juda Thapsus overwonnen, en doodde zich zelf. Zijn jud-ex, rechter ; -leleus, scherpzinnig. coon J. II, nam de dtr. v. Antonius en Cleo- Judith, heldin v. een Joodsch verhaal (2e eeuw patra v. Egypte tot gnarl., en schreef hist. v. Chr.); zij verleidde den Assyr. vhr. Hobo- en geo. werken. (renveen. phernes, die hare vaderstad (I3ethulia) bele- Jubbega en Schurega, d. in Fri. 3 u. v. Hee- gerde, on doodde horn terwijl hij sliep. jubeijaar, in 't 0. T. elk 50ste j.; alsdan wer- Jugurtha, kon. v. Numidie, liet de pretenden- den alle schulden kwijtgescholden en de sla- ten. die hem in den weg stonden, ve•rnoorden, ven vrij gelaten. Bij de R. K. een kkl. feest- streed tegen de Romeinen. en werd 184 v. Chr. jaar, waaraan een algemeene aflaat voor de gevangen genomen, en stierf toen den hon- bedevaartgangers verbonden was, eerst om gerdood. (Friesland. de honderd, toen om de vijftig.thans urn de 25,). Juist, Pruis. wadden-eil. a. d. lcust v. Oost- jubelfeest ter herdenking van eene Jukwerd, d. in Gron.. 15 minutes v. Appinga- of andere gebeurtenis, 25 of 50 of 75 of 100 j. dam. geleden voorgevallen. Hooimaand, de 7e maand des jaars (J. kichtleder, Russ. kalfsleer, gelooid met wil- gen. naar Julius Cesar) ; J.-omwenteling, de genschors en gedrenkt met teer v. berkeboo- tweede Fr. rev. (27-29 Juli '30), veroorzaakt men; is lenig en heeft een eigenaardigen reuk. door Polignac's ordonnantien, wierp Karel X Juda, vierde coon v. Jacob (hij Lea), en het v. d. Fr. troop. 503 Juliaansehe kalender Justinianus I. 504

Jullaansehe kalender, door Julius Cesar in- J. brieven tegen de toenmalige Engl. regee - gevoerd, is nog bij de Christenen der Gri. kerk ring. in gebruik, waardoor die met de overige Eur. Junker (Whm. Joh.), geb. '40 te Moskou, ber. volken 12 dagen verschillen Zie Gregori- Afrika-reiziger, '87 teruggekeerd. aansehe kalender. Juno, (Rom. fab.) zuster en gmln. v. Jupiter Julianus (Flay. Claud.), Rom. keizer, regeerde (de Gri. Hera). 361-363, versloeg de Alemannen, zwoer het Junta, provinciaal bestuur in Spanje. door hem omhelsde Christendom weder of Jupiter, 1) (Rom. fah.) de koning der goden (vandaar zijn bijnaam ,de Afvallige"), en (de Gri. Zeus). 2) (strk.) de grootste planeet sneuvelde tegen de Perzen. v. h. zonnestelsel, heeft 4 manes. Jiiiicia. Zie Gulik. Jur-a, 1) kalkgehergte tuns. Zwitserland en Jul-ier (Col da), bergpas in de Grauwbunder- Fra., door den Rijn gedeeld in Zwits. of Fr. landsche Alpen ; -isehe Alpen, een dl. der J. en Dt. J. 2) Fr. dep., doorloopen door de Oost-Alpen. Jura-Bergen: hpl. Lons-le-Saulnier. 3) (rnrv. Julius, 1) Zie Cesar. 2) drie Pausen, nl.: J. I v. h. Lat. ins) de rechten, de rechtsweten- (335-352),J. II (1503-43), oorlogzuchtig, bevor- schap; overeenkomstig de rechtswe- derde kunst en wetenschap, J. III (1550-55), tenschap; -isdietle,rechtsgebied; -ispruden- leidde een ergerlijk leven. tie, rechtspleging; -ist, rechtsgeleerde; - is- Jung, 1) Joh. Heinr. J., gen. Stilling, 1740— tenting, .jaarlijksch congres v. rechtsgeleer- '17, Dt. schrijver, aanvankelijk kleermaker, den; -y, rechibank v. gezworenen, (fig.) corn- later prof. te Heidelberg. 2) Zijn zoon Alex. missie v. beoordeeling. J., t '84, Dt. ltk. en rom.-schr. Sus, (Lat. spr.: jus), het recht; (Fr. spr.: zju) Jiinger (Joh. Friedr.), 1759-97, Dt. blijspeldich- sap van vleesch. (en in 't algemeen) sap, (fig.) ter, teed aan vlagen v. zwaarmoedigheid. edele zwier, groote ophef. Junglitins (Sophie), gehuwd net Schumann, Jussieu, twee ber. Fr. kruidkundigen, nl.: geb. '45, Dt. rom.-schrijfster te Kassel. 1) Bernard de J. (1699-1776) en 2) zijn neef Junghuhn (Frans Wilh.), '12—'64, Duitscher, Ant. Laurent de J. (1748—'36). als °Meier v. gezondheid in dienst in Nederl. juste milieu, ('t) juiste midden; (stk.) midden- Indic. schreef veel over Indio. partij in Fra. onder Lod. Filips. Juni, Zomermaand, de 6e maand des jaars (J. Justinianus I, geb. 483, keizer v. h. Byz. rijk, gen. naar de godin Juno). regeerde 527-565, onderwierp de Wandalen Junius, 1) Zie Brutus. 2) pseud., waarschijn- (534), vernietigde het rijk der Oost-Goten (553), lijk Sir Philipp Francis (1740—'18), plaatste stichtte de Sophia-kerk te Byzantium. ver- 1769--72 in den „Public Advertiser" de ber. zamelde onder de leiding van Tribonianus 505 Justinus — Cabanis. 508

(-1- 546) de Rom. wetten in den „Corpusjuris" kaap, 1) voorgebergte, landtong. 2) K. de (528-534), Justiniaansche wetgeving. Goede Hoop (of „de Kaap"), zuidpunt v. Afr., Justinus, 1) oom van Justinianus, was eerst daarbij kornt de K.-kolonie of 't K.-land, met landbouwer, toen soldaat, vervolgens bevel- de 33 D. I. tellende K.-stad, a. d. Tafelbaai. hebber v. d. lijfwacht, eindelijk Byz. keizer Wijders K.sche wol, Roche wijn, enz. 3) 'K. (J. I) en regeerde 519-527. 2) J. II, neef van Horn, zie Hoorn numero 4. 4) K. Verde (of Justinianus I, regeerde 565-578. 3)J. Martyr, Groene K.), de W.punt van Afr., met de K.- kerkvader en martelaar (160). verdische eilanden, eene groep aan Portugal jute, Oostindische (Calcutta-)hennep, de spin- behoorende eilanden aan de W.kust van Afr. bare bastvezels van sornmige planten. Kaarta, Afr. konkr. in 't NO. v. Senegambie; Jutland (bij de Ouden„Chersonesus Cirnbrica"), hst. Nioro. Deen. sch.-eil., tuss. Noordzee, Oostzee en Kans. en Broodsvolk, oproerige Kennemer- Sleeswijk; ca. 9 D. bew. (Jutlanders, Jutten). landers (1492), door Albrecht van Saksen tot Jutpliaas, d. in de prow. Utr., a. d. Vaartschen onderwerping gebracht. Rijn. 1 u. van de stad litr. Kaattebttan (Red in de) to Parijs; toen de kon. Jutrijp (of Jortrijp), d. in Fri., 1 u. v. Sneek. in Juni 1789 de vergaderzaal der volksverte- Juturna, (fab.) eene godin der nude Latijnen. genwoordiging had doer sluiten, namen de JuvenalIs (Decimus Junius), 47-130, Rom. afgevaardigden de wijk naar de afgelegene hekeldichter. Kaatsbaan, en zwoeren daar den eed niet rimer Juventa, (fab.) Rom. godin der jeugd. uiteen to zullen gaan voordat het koningschap Juynboll (Theod. Willem Job.), ber. gezwicht was voor den volkswil. Nederl. orientalist, aanvankelijk predikant, Kaatsbeuvel, d. in N.Br., 1 u. v. Waalwijk. werd prof. eerst te Franeker, toen te Gron., Kabaal-nalnisterie, 1669-74, 't beruchte Engl. eindelijk to Leiden. ministene v. Karel II, waaraan geestig die naam werd gegeven, omdat de eerste letter van den naam dier ministers (Clifford, Arling- K. ton, Buckingham, Ashley, Lauderdale) het (met inbegrip can de C, waar die als K wordt Engl. woord Cabal vormen, dat „kabaal" be- uitgesproken). teek out. Caballero (Fenian), pseud. v.d. her. Sp. roman- Kaaba, voornaamste heiligdom der Maho- schrijfster Cecilia de Arrom,geb.Bal v.Faber. medanen in de moskee te Mekka Cabanis (Pierre Jean George), 1757—'08, Fr. Kaag (de) of de Koog, d. in Z. Ho11., ca. 2 u. geneesheer en philosoof (schreef „Trait6 the v. Leiden. physique et du moral de l'homme"). 507 Cabauw Cahors. 508

Cabauw, d. in de prov. Utr., gem. Willige vaarder, ontdekte 1456 de Kaapverdische Langerak, dicht bij Schoonhoven. eilanden. KabelP,uwschen. Zie Hoekschen. kadi, (Arab.) rechter, van wiens uitspraken Cabet (Etienne), 1788—'56, Fr. socialist ; zijne men in hooger beroep kan komen bij den pogingen, orn te Texas eene conamunistische rnoefti (mufti). rep. te stichten, mislukten. Cadiz, Engl. vesting- net 65 D. I. aan de Baal kabhiets•quaestie, (stk.) bedreiging v. h. v. C., is de hpl. v. d. Sp. prov. C. in Anda- ministerie, dat 't zal aftreden, bijaldien een luzie; was tot 1262 Arab. voorgesteld ontwerp van wet wordt afge- Cadmus, de eerste kon. v. d. door hem gest. stemd. st . 'i'hebe, bracht den Bacchusdienst in Gri., Kabiren, (fab.) geheiinzinnige godheden in en is de tilt, v. h.Phenicische letterschrift. Egypte, Phenicie en Griekenland. Cadoudal (George), in 1793 aanvoerder v. d. Kaboel (Kabul), 1) ziir riv. v. (1. Indus in Afgha- Chouans, werd wegens eene sanienzwering nistan. 2) hst. met 60 D. I. v. Afghanistan, to ;en Nap. I in '04 dnthoofd. a. d. riv. K. Caduceus, de gevleugeide slangenstaf v. Her- Kaboelistan (Kabulistan), zoo wordt Afgha- mes (Mercurius), is het zinnebeeld v. d. kph. nistan genaamd naar de list. Kaboel. Caen, st. aan Odon en Orne i. h. Fr. dep. Caboto, twee ber. Venet. zeevaarders in Engl. C:clvados ; 41 D. I.; unvt.; kantfabr. dienst: 1) Giovanni C., 1420-98, ontdekte in kadzand, (1. in Zeel., 2 u. v. Sluis. 1494 Labrador, enz. 2) Ziin coon Sebastian° K a On. Zie Feodosia. C., 1473-1557, ontdekte 1497 Newfoundland, K alfers, een volk in Z.Afr. Zie Bantoe. 1517 de Hudsonsstraat en de Hudsonsbaai, enz. Kaliristan, bergland in Centraal Azle, ZO. Cabral (Pedro Alvarez), 1460-1526, Port. zee- v. d. Hindoekoesj. vaarder, ontdekte in 1500 Brazilie. kaftan. een Tu. bovenkleed. Cabrera, 1) 't kleinste der Balearische eilan- Cagliari, 1) hpl. v. h. eil. Sarclinie, a. d. Golf den. 2) don Ramon C., '10—'77, na.. '35 aan- v. C., 29 D. I., sort. 2) schilder, ber. voerder der Carlisten in Spanje. order den naani v. Paolo Veronese. Kabylen, een Berber-volk in Algerii.. Cagilostro (Alex. grf. v.), eigenlijk Giuseppe Caceres, st. in Spanje a. d. C., 13 D. I. Balsam°, 1743-95, bereisde Ear. als wonder- cachelot, potvisch. dokter en geestenhezweerder, doch stierf als cachucha (spr.: ka-tsjoe-tsja), een Sp. dans. gevangene der Inquisitie op 't fort San Leon. Cadalso (don Josd de), 1741-32, Sp. dichter Cagots, een tot in de vorige eeuw als paria's (anacreontische oden). behandelde volksstam in de Pyrenen, Cada Mosto (Aloys da), 1430-80, Venet. zee- Cahors, Fr. st. a. d. Lot.; 15 D. I. 509 Cailliaud — Calear. 510

Cailliaud (Fred.), 1787—'69, Fr. reiziger in Kalakaua I, bon. der Sandwich-eilanden sedert Afr., ontdekte in het jaar '18 smaragdgroe- '74 (geb. '36 te lIonoloeloe), bereisde in '81 ven a. d. Dzjebel. Azie en Europa. (schilder. Cal (Rend), 1799—'39, Fr. reiziger in Afr., Calanse (Alex:), '10—'64, ber. Zwits. landsch.- gaf reisbeschrijvingen. (zijn br. Abel. Calamlanen, eene tot de Philippijnen behoo- Kola, (bijb.) zoon van Adam en Eva, doodde ronde groep eilanden. Ca Ira, „dat, zal gaan", 't verdelgingslied in Kalamis, Gri. bh. 5e eeuw v. Chr. (strurnent. de gr. Fr. omwenteling van 1789. calandrone, (inuz.) een in Italie pop. blaas-in- Cairo, hst. v. Egypte, a. d. Nij1; 375 D. I.; Calondsoog, 1. in N. Roll., 2 u. v. Schagen; Arab. unvt. en vele moskeeen. Zie Bulak. 1799 landing der Engelschen en Russen. Kaisarieh. Zie Cesarea. Calas (Jean). een Protestantsch kooprnan te Kaiser (Friedr.): 1) '08—'72, ber. strk., prof'. te Toulouse,werd 1762 uit godsdiensthaat beticht, Leiden, schreef „De Sterrenhetnel". 2) '14- dat hij zijnen own had opgehangen. en des- '74, Dt. tooneeldichter. wege ter flood veroordeeld, werd hij gerad- Kaiserslautern, st. in de Rijnpalts, a. d. Lau- braakt. Voltaire bewerkte echter dat dit von- ter; 27 D. 1.; gevechten 1793 en 94. nis herzien wierd, en 1765 werd C.' verklaard Kalserstulii, eene groep Bergen in linden, onscholdig to zijn geweest. toss. Freiburg en den Rijn. (Wick. st. op 't eil. Sicilie; '60 overwin- Caithness, 't noordelijkste grfs. v. Schl.; hpl. fling bevochten door Garibaldi. Cajetanus 1) do heilige, t 1547, sticlitte de Calatanisetia, st. op 't eil. Sicilie; '20 neder- orde der Theatijnen. 2) bijnaani van den pail- laag do,' oproerlingen uit Palermo. selijkea gezant, die optra.d tegen Luther. Calatrava-orde, eene 1158 in Spanje gest. kakatoe, gekuifde papegaai. geestelijke ridder-orde, is sedert '08 orde v. Kakkeriakken, 1) zie Albinos. 2) vraatzuch- verdienste. tige rechtvleugelige insekten in 0.-Indie. Calavrita, Gri. st. op 'I sch.-eil. Morea, 8 u. Calabar, kustland in W. Afr., wordt besproeid ZO. v. Patras, ruin 1 D. I.; bier began *21 door de riv. C.; hpl. Dukestown. de opstand tegen Turkiie. Calabrie, ZW. sch.-eil. v. Italie (prov. Catar- Kalb. 1) Joh. K., 1721-80, dapper Amer. genl. zaso, Cosenza en Reggio); aardb. 1783; de be- 2) Charlotte v. K., geb. Marschalk v. Ostheini, woners heeten Calabreezen. 1761—'43. vriendin v. Schiller en v. Jean Paul, Kalahari, woestijn in 't binnenland v. Z. Afr. was blind toen zij stierf. Calais, versterkte Fr. zeestad met 13 D. I. a. h. Caleagni (Tiberio), Ital. beeldhouwer, 11g. v. Nauw v. C., in 't dep. Pas-de-C., t. o. de Engl. Michel Angelo. (der!. schilder. st. Dover. Zie Dover. Calcar (Joh. Steph. v.), omstr. 1500-46, Ne- 511 Kalcedon — Kalkhrenner. 512

Kalcedon, (AIM. st . in Kie. Azie, bij de Zwa. kallber, middellijn der ziel v. een stuk geschut; Z.; kerkvergadering 451. (4.) hoedanigheid, grootte en zwaarte. Kalchas, Gri. pri. i. d. Troj. oorlog. Kalidasa, 3e eeuw n. Chr., ber. Ind. dich- Calcutta, hst. v. Bri. India, a. d. Hugli (een ter (heldendicht, lierdicht en dram. gedicht). arm v. d. Ganges); 685 D. I. kalif, „plaatsvervanger", opvolger v. Maho- Caidara, 1) Polidoro C., 16e eeuw, Ital. schil- med, eertitel voor het hoof(' der moslemin; der, gen. Caravaggio. 2) . Antonio C., 1674- -ant, 1) waardigheid v. kalif, 2) 't rijk v. 3. 1763, Ital. comp. te Weenen. kalif, tot 661 hoofdzetel in Medina, 661-750 Calderari, d. i. „Ketelln.ppers", een geheime te Bagdad, 1058 veroverd door de Mongolen. bond in Z. Italie '13—'16. California, a. d. W. kust v. N. Am. : 1) Oud- Calderon (voluit: don Pedro C. de la Barca), of Neder-C., 't zuidelijk dl.. lang, smal sch.- 1600-81, een der grootste Sp. dram. dichters. eil., territorium v. Mexico, waarvan 't ge- Caledonia, zoo noemden de oude Romeinen scheiden is door de Golf v. C.; hst. La Paz. het N. dl. v. Schotland; Caledonisch Kanaal, 2) Nieuw of Opper C. (of kortweg C.), 't een in '22 voltooid kanaal in Schl., dat de noordelijk dl., sedert '50 N. Amer. Unie- Noordzee met den Atl. 0. verbindt, door mid- stoat, rijk aan metalen, inz. goud; hst. Sa- del van tusschenliggende meren (in 't grfs. cramento. (21 D. I.) a. d. riv. Sacramento; Inverness). voornaamste kpst. San Francisco (231 D.I.). kaleidoskoop, hoekspiegel in een koker, voor Caligula (Ca,). Ces.), de derde Rota. keizer, modelteekenaars. regeerde 37-41, onzinnig en wreed ; werd ealembourg, woordspeling, kwinkslag. vermoord. kalen.den, (Lat. Calendae) de le dag der Calisch (Moritz), '29—'70, Nederl. schilder. maand bij de oude Romeinen; .der, ino•evoer- Kalisch, /) gouvt. in Russ. Polen met de de indeeling v. d. tijd in jaren, maanden6 en hpl. K. (19 D. I.) aan de Pruis. grens. dagen; daturnwijzer. Onzekalender(zie Oude 2) David K., '00—'72, Dt. geestig schrijver, „ va- en Nieuwe SRI') is ingericht naar 't zonne- der der Berlijnsche Posse", oprichter v. jaar; -derbroeders, geestelijken, die op den „Kladderada.tsch". eersten dag der maand vergaderden, om voor Calixtus, imam v. drie Pausen (3e, 12e en 15e de zielen van afgestorvenen te bidden. eeuw) en v. een tegenpaus (1168-77). Kalewala, Finsch nat.• epos, '35 voor eerst CalixtUnen, Praagsche Hussieten, utraquis- in 't Licht gegeven door LOnnrot. ten, die de avondmaals-kelk (calix), ook voor kalfaten, 't breeuwen (d. i. waterdicht maken) de leeken verlangden. 'Lie Huss. v. d. voegnaden v. een schip; (in ruimer zino Kalkhrenner (Friedr. With.), 1784—'49, Dt. herstellen, oplappen. klavier-virtuoos en comp. 513 calcul Ka lydon. 514

calcu-I, berekening; .leeren, berekenen. calot-te, zwart kapje, inn: door K. K. priesters Callao, voornaamste haven v. Peru, a. d. als hoofdbedekkinggedragen;vandaar-tUnen, Bocht v. C.; 34 D. I. • (schilder. een scheldwoord, waarmede priesters en attn.- Callcott(Aug. Walter), 1779—'44, Engl.landsch. hangers v. d. priesterschap gesmaad worden. schoonschrijver; -aphle, 1)schoon- Calpe, rots bij Gibraltar, vomit met Abyla schrijfkunst, 2) schoonschrift. „de Zuilen v. Hercules". (dichter. Kallingachus, 1) t omstr. 230 v. Chr., Gri. Kaltenbrunner (Karl), '04—'67, Or. dialect- taalgeleerde, geschsch. en dichter te Alex- Kaluga, 1) gouvt. in Gr.-Rusland, 2) hpl. met andria. 2) Gri. bh. en schilder. 39 D. 1. v. dat gouvt., a. d. uitwatering eener Kallinus, omstr. 730 v. Chr., Gri. liede- kle. riv. in de Oka. ren-dichter (strekking stk.). calumet, vredes-pijp der Indianen. Kaillope, (fab.) muze der epische dichtkunst. Calvados, Fr. dep. a. h. Kanaal; hpl. Caen; Kallisthenes, natuur- en geschiedkundige, in gevaarlijke klippen. (en landsch.-schilder. dienst v. Alex. d. Gr., weed op diens last Calvaert (Dionysius), 1555-1619, Vim. hist., vermoord. Calvarieberg, een heuvel even buiten Jeru- KaMsto, (Gri. fab.) jachtgezellin v. Arte- zalem, waar de Joden hunne doodvonnissen mis (Diana), werd verleid door Zeus (Jupi- voltrokken, en waar ook Christus gekruisigd ter), en tot straf door Artemis in eene berm is. De naam C. is ontstaan uit het Lat. veranderd. „calvaria", dat „sehedel" beteekent. Zie Gol. Kallistratos, 1) Ath. redr. en vhr. omstr. 370 gotha. In de R. K. kerken is de benaming v. Chr., stichtte Daton op de Thracische C. overgegaan op alle zinnebeeldige voor- kust. 2) R. K. heilige te Carthago, wiens stellin,gen van het lijden v. Christus. Nonnen v: wonderdadige redding de Rom. soldaten be- d. C., eene 1617 gest. geesteiijke orde: van 1 keerde. (vioolvirtuoos en comp. Mei tot 14 Sept. liepen zij barrevoets, 's win- Kalliwoda (Joh. Wencesl.), 1800-66, Boh. ters droegen ze klompen. callus, eeltverharding. Calvin-us (Joh.), 1509-64, hoofd der Protes- Kalmar, 1) lan in ZO. Zweden, 2) hpl. v. dat tantsche kerkhervorming te Geneve, voor- lan en havenstad (12 D. I.) a. d. K.-sond. In stander v. d. leer der voorbeschikking, on- 1397 werd bier de Unie v. It. gesloten, waarbij verdraagzaarn; 1553 liet hij Servet als gods- de drie Skandinavische rijken ondereen schep- lasteraar levend verbranden. Zijne aanfian- ter kwarnen. gers heeten -isten; en -Istisch beteekent Kalmukken, een Mongoolsch nomadenvolk, streng-orthodox. 4 stammen (in de Russ. gouvernementen As- verkort voor Calving's. trakan, Saratow, Simbirsk en Orenburg). Kalydon, oudt: eene havenstad in Etolie , be- 17 515 Kalypso Campagna. 516

kend door to fabelachtige jacht op een wild kameelpardel. Zie giraffe. zwijn. (liet nErleideu. Caiueenen (Carnt'itien), oud-italisehe bron- KalypsO, eene nimf, door wie Ulysses zich niallen; bij de Romeinen: to muzen. Calza (orde v. d.), 1332-4580 eene Venet. Camera, kaiser, b.v. ook: C. elara ,of Imelda ridderorde. (Petite) on C. obscures (donkere karner) op- Canealdulenzer.orde,eene 1018 door den hell. tisehe toestellen urn afbeeldingen van sour). Romua (eon Benedietijner) gest. kl.-orde. werpen to 'oaken. De laatstgen. (C. obseura) Camargue (la), moorasstreck in de RhOne- wo•dt ook bij de photographic gebruikt, ea delta. (sedert Ferdinand is ook to titeI v. h. ber. book vilildebrand. eamarilia, intrigeerende hofkliek in Opanje Kaneeroen, gebergte on riv. in W. Air. (knot Cambacer6s (Jean Jaeq. Regis de). 1753—'24, v. Guinea), is sedert '84 Dt. ko1oniaalgebied. Fr. still., 1799 tweede consul, gehecht aan Cain cross (Verney Lovet), gob. ••11, client bij Nap. I, '04 aartskanselier des keizerrijks, '08 to 1■:ngl. marine, reisde in .kfr., voncl '73 het lag. v. Parma, '16-18 in ballingschap. lijk v. Livingstone. Kambay, havenstaa v. liimlostan 12 D. I. Kamerijk, .1) (Fr.: ("ambray) st. in Fra., a . d. twee Ital. sehiltiers, voter en 'Loon, Sonelde: 25 D. I.; \Treat), v. K. 2) d. in Utr., nl.: Giovanni C. '1ito5._-157:0 eu Lu c), r. v. Maar., navolger v. Correggio (1527-851. Canaille. (Marcus Fa rius). :0(7 v. Chr., Kambodzja, landsch. is gedeol- Rom. she., bemachtigao 30(1 v. Chr. Veji, en teliik Fr. bezitting (:Seder-Cochinchinat. was dictator tegecs to Galliers. Cambray. lie Kftenertik numero 1. eamisadea, onverhoedsche nachtellike aaava1- len door Iieden, die o ver hunne kleeren Pell Cambridge, 1) st. ► net :15 I). 1. en unvt. in 't Engl. grfs. C. 2) st. net 53 I). 1. en unvt. in wit 'Ionia aaithadden. Massachusetts. 3) Adolf Fred., htg. v. C., Camisards, de Pr. Itervormden in Languedoc 17'74—'50, iongste zoon v. George 111, was gndurerole den opstand (1702-4. '31—'37 onaericcming v. Ilat,loover. Camoiins 1:uiz de), I521--80. de gr) otste der Cambronne (.Pierre Jnwt. Etienne, baron ile) Port. &tenter, Yoornaamste werk: „Us Lusia- 1770—'42, dapper Fr. genl. under Nap. Lvoerac aos" d. i. Do Lusiatlen, een epos: v. a. Port. bij Waterloo de garde aan. helaendaden (Alder Vasco de (-(ann). Cantbyzes, 523 v. ('hr., lion. v. Perzii , , coon Camorra, e,eire gauwdievon- en srnokkelaars- en opvolger v. Cyrus. bende in Neder-Italk; tie to den ► eetten Ca- eamee, een edelsteen (onyx), waarvan to morristen. verheven gesnedene figuur eene andere kleur Campagna, 1)Pletro C.,1503-70, Vlzts. schilder, heeft dan to grond. e erst to Rome, tools to Sevilla. 2) Girolamo (%, 517 campagne — Canada. 518

gets. La Vergna, 1552-1623, Ital. bh. 3) C. di Godfr. v. K., 1776—'39, Nederl. geschsch. Roma, onvruchtbare landstreek bij Rome. Kamperveen, d. in Oijs., 1 u. v. Kampen. campagne, 1) veldtocht (theatrale C., speel- Caraphatimen (Willi.), '18—'85, vn. Dt. seizoen). 2) Huibert Dirk C., 1763—'28, schilder v. veldslagen. Nederl. reiziger en beschrijver v. onze over- Campbuys (Joannes), 1634-95. aanvankelijk zeesche bezittingen. zilversmids-leerling,was 1684-90 gouverneur- Canipan (Jeanne Louise Henriette), 1752—'22, genl. v. Nederl. Indic, en verzarnelde Japan- was de raadgeefster v. d. Fr. kng. Marie ache kunstwe: ken. Antoinette,en nade,rhand kostschoolhouderes. Campo, 1) C. basso, verst.ltal. st . met '13 D. Campanella (Thomas), 1568-1639, een Donn- I., 16 u. NO. v. Nape's; wapenfabr.; is de hpl. nicaner, zat ter zake v. zijne vrijzinnige wijs- der prov. C. 2) C. Fortino, d. in de Venet. begeerte 27 j. gevangen (1599-1626). prov. Udine (Vrede v. C. 17 Oct. '1797). 3)C. CampaniE, omit. een Ital. landsch. in 't N. santo, heilige rnstplaats. begraafplaats. en NO. v. Napels (omvat thans de prov. Campra (Andr,1). 1660-1744, Fr. opera-comp. Napels, Caserta, Benevento, Avellino en camp volant, (mil.) vliegend leger. Salerno); de hat. was het weelderige Capita. ('ainstra, aanzienlijk Fri. geslacht; streed in Campbell, 1) Duncan C., 17e eeuw, een bede inidd.-eeuw. voor de Schieringers. faaind Sch. waarzegger. 2) Thomas C. K amtsiatka, Russ. soli.-eil. in 't uiterste NO. - 1777—'44, Engh dichter. 3) Sir Colin C., v. Azie; de bow. heeten Karntsjatdalen. 1792—'63, Engl. vhr., streed dapper in drie Cainuccini (Vincenzo), 1775-- ,Ii, Ital. hist.- werelddeelen, onderdrukte als opperbevel- schilder. hebber den Indischen opstand '57 en '58, word kamulsleer, zwart geverfd gemzeleder. als lord Clyde peer en '62 'VMS. Camusat (Denis Fran,:ois), 1695-1732. Fr. Ilk. Campe (Joachim Heinr.), 1746—'18, Dt. pe- karma!, 1) gracht. gegraven -waterweg. 2) het dagoog en schrijver voor de jeugd. K.., of het Bri. K., do zeeengte tuns. Engld. Campeche, st. inet It; I). 1. a. d. Golf v. en Fitt., waardoor de Noordzee in gerneen- Mexico; het C.-hout is eene soort verthout. schap is net den Atl. (1. Campen, 1) Jacob v. C., hiss. der Weder- K alman, ("bijb.) oude naarn v. Palestina; de doopers to btnst ., word 1535 gedood. 2) Ja- bow. heetten Kanaanieten. cob v. C., f 1657, Nederl. bwk., bouwde 't Canada, voornaamste dl. v. Bri. N.Ain., ruins stadhuis (tegw. paleis) aan den Darn to 8 son. vierk. km ., met ruim 4 ton. bew.; hst. Amst. 3) Pieter v. C., 1750—'20, Nederl. wsk. (sedert '58) Ottawa. De bewoners heeten Ca- en dichter to Leiden. nadeezen of CanadiEq.s. De meren v. C. Kampen, st. in Oijs., a. d. Usel; 18 D. 1. 2) Nic. (Bo venmeer, 11uronmeer, 1\4chiganmeer,E,rie- '519 Canadian — Canon. 520

meer en Ontario-meer) ontlasten zich in de Canina (Luigi), 1795—'56, Ital. bh. St.-Laurentius-riv. Kaninefaten, een Germ. volksstam, bewoonde Canadian river, eene N.Amer. riv. in Nieuw- duinstreek in den tijd der Batavieren, Mexico. ontlast zich in den Arkansas. met wie zij tegen de Romeinen streden. canail-le, gespuis; sehandelijk-gemeen. Canino, stadje in de Ital. pro v. Rome ; grins Canara, landsch. in 0. I., W.kust v. Dekan. v. C., 1, Lucien Bonaparte en 2) zijn midst° Canarie (Canarische) eilanden. cane groep soon prins Charles Lucien Bonaparte (03—'57), (sedert 1478 Sp.) eilanden i. d. Atl. 0., a. vn. natuurkundige. d. W.kust v. N. Air.. vulcanisch, vruchtbaar, kanker, eene bousa.ardige. aanhoudend verder heerlijk klimaat ; sedert vrijhavens ; veer- om sich been vretemle siekte. naamste steden Las Palmas en Santa Cruz ; Cannabich (Joh. 0. F.), 1777 Dt. geo. C. sekt( vgl. maderawijn); C.-sui ker ; C.- vo- Canna, Dude stud in Apulie ; nederlaag der gels(sedert de 16e eeuw in Ear. ingevoerd); C.- Romeinen door Hannibal 219 v. Chr. zaad, sand v.h. C.-gray (Phalarts Canariensis). Cannes. her. Pr. see-bpl., dep. Zee-alpen: a. d. Kanaris (Konstantijn), 1790—'77, Gri. seeheld; blidd. Zee ; 14 D. I. (C,aralben. verbrandde '22 de Fr. vloot bij Chios, was Cannihalen, menschen-eters,aistaminende v. d. herhaa.Ide 'eaten 'sinister van marine. Canning, I) George C., 1770—'27, ber. Engi. stns. kanaster (of knaster), ajne soort rooktabak. 2) Zij a soon Charles C., onderkon. v Indie. cancan, wulpschheid-prikkelende Fr. dans. Zie Stratford. Kandahar, kha.naa.t in Z0. Afghanistan, 'net de cacao, 1) Imliaansche boot (ultgeholde boom- (30 D. I.) list. K., eene kpst.inet veel nijverheid. stam). 2) Alonzo C., 1001-67. Sp. schilder, candeeren, (suiker) cristalliseeren. bh. en bwk. Candi.a, 't Tu. eil. Kreta; - oten, de bewoners. Canobus,oudt. eene door hare weelderigheid candidaat, bevoegde tot een bepaald ambt of vermaarde Egypt. stud aan de greys tuts. bediening. AZie en Air. kandkj, gecristalliseerde suiker. Canon, 1) richtsnoer. 2) als richtsnoer geldend Kane (Elisha Kent), '20—'57, Amer. reisiger in kunstwerk (tie Doryphorns). 3) naamlijst China, Egypte, 0. I., Z. A ir., Dahomey en a) der k1assie,ke schrijv,s ; b] der irk). er- Canea, st. op Candies. [de N. IJszee. kende (ego. eanonieke) boeken v. d. bijbel ; kangoeroe, „springhaas", Anstr. buideldier a] der kkl. erkende heiligen ; met lange achteren korte voorpooten. in,. v. —icus (the kanun- heilig verklaren ; — icaat, Kangelang - ellanden, eene groep a. d. N.kust nik); — iseeren, v. Bali, met zandbanken, die 't vaarwater de waardigheid v. een canonicus. 4) veror- onveilig maken. deningen der Pansen en algemeene li.erkver- 521 Canonica — Kanut. 521

gaderingen (grondslag v , h. eanonieke Cantal, dep. in Z. era. reeht).•5) (typ.) groote lettersoort. 6) zang- Cantarini (Simon), 1612-48. Ital. schilder. stuk voor versch. stemmen, die na elkander cantate, zangstuk met recitatief, aria, beurt- dezelfde melodie zingen, doch nit een an- kantelnep.knobbelmeloen. [zang, koor, enz. deren grondtoon. 7) grondbelasting. 8) diep- Cantenoir, 1) Demetrius C., prins v. Moldavie, liggend riv.-bed (steile oe,vers) in Sp. Am. 1673-1723, sch•ijver v. eene .,Gesch. v. h. en in de N.-Amer. Unie. 9) Joh. C. (eigen- Ottornaansche rijk". 2) Zijn coon Const. Dem. lijk v. Straschiripka), '29—'85, portret- en C.. 1709-44, Russ. dipl. en dichter. genre-schilder. Kantens, d. in Gron., 1 u. v. Onderdendam. Canonica (Luigi), 1767—'45, Ital. bwk. Kanter, 1) Johan de K., 1762—'48, Zeeuwsch Canopus, 1) in 't nude Egypte een afgod ; geschiedkundia.e. 2) Barth. Phil. de K.,'05—'65, zijn beeld (ook als kruik). 2) eene st. (Zie Zeeuwsch Aboekir). 3) eene ster der le grootte. Canterbury, st. in 't Engl. grfs. Kent, a. d. Canossa, middeleeuwsch kasteel bij Reggio in stover ; 22 1). I.; zetel v. d. abiss. primaat Modena ; bekend door de gesch. v. Hendrik v. Engld. IV en Gregorius VII. cantharide, Sp. vlieg ; -npleister (Sp. vlieg- Canova (Ant.), 1757—'22, ber. Ital. beeldhouwer. pleister). blaren-trekkend. Canrobert (Franc. Certain de), geb. '09. Fr. eantielje (cantille). tijn werk v. good- of v. rusk., opperbevelhebber i. d. Krim-oorlog, cantine, rnarketenderij. [zilverdraad. weed '70 bij Metz de krijgsgevangene der Kanto'', 1) (Chin. Kwan-toeng), voornaamste Duitschers. kpst. en bpi. der Chin. prov. K., a. d. K.-riv.; Kansas, sedert '61 N.Amer. Unie-staat, W. an derhalf inn. in w. (waa.rvan 300 D. op booten v. Missouri, doorstroornd door de riv. K., en houtvlotten). 2) elk der 22 zelfstandige rep. die a, d. grens v. K. (bij Mis in Zwitserland. 3) onderdeel v. een arron- souri) i. d. riv. Missouri valt ; hst. Topeka. dissement ; -gerecht en -rechter, sedert kansel-aril, oudt. het ambtslocaal, waar de '38 in de plaats getreden van „vredegerecht" staatsstukken uitgevaardigd werden:tegw.het en „vrederechter". (gouverneur v. W. I. personeel der schrijvers aan eene k. ; -ier, Cantzlaar (Paulus Roelof), 1771—'31, weed '28 1)hoogstestaatsambtenaar,2) geheimsehrijver. Can. (Rob. le), Nederl. zeevaartkundige, leer- Kanstatt, st. i. d. Wurt. Neckarkreis, a, d. messier v. Heemskerk en v. De Rijp. Neckar; 16 D. I. eanulle, (111k.) spuitpijpje. Kant (Immanuel), 1724—'04, een der grootste kanunnik,(kkl.)kapittelheer. lid v. h. kapitlel. Dt. denkers, schepper v. d. kritische wijs- Kanut (Knut), inz. K. d. Gr. van 1016 tot begeerte („Kritik, der reinen Vernunft"). 1035 icon. v.' Denemarken en Engld. 923 Canuti — capifulatie.

Canna (Domenico Maria), ± omstr. 1684, Ital. Capet (Hugo), grf. v. Parijs, werd na den hist.-schilder. dood v. Lod. V (den laatsten der Carolingen) kaoetsjoek, veerkrachtige gom (gorn-elastiek) tot kon. v. Fra. gekozen 986; hij regeerde tot nit het sapv.versch.boornsoorten in Z.-Am.en in 999 en zijne dynastie( de -lag.%) tot 1328, toen Capaneus,een der 7 vorsten v.Thebe.[ de IndiCn. met Karel IV de rnannelijke iinie uitstierf, en Cape, (Engl.) kaap ;' C. Breton. Engl. eil. in de zij-linie Valois op den troop kwam. N.Am., bij Nieuw-Schl.. Itpl. Sidney ; C. Coast Cap >FlaIlien, havenstad (15 D. I.) N.kust Castle, Engl. fort ter Kust v. Guinea, zetel capill-air, Itaariij n ; -ariteit, aantrekkings- v. een vice-gouverneur. kracht der haarbuisjes. Capeligue (J. 13. R. R.), '02—'72, Fr. geschseh. Capristranus (Joh.), ± 1456, heilig verklaard kapel, I) bedehuis, bij-kerk (waar de kkl. 1690, Franciscaner monnik, ijveraar tegen dienst verricht wordt door een kapelaan). ketters en Turken. 2) korps muzikanten (onder de letting v. een kapi-taal. rentegevend geld; -talisatie,de, daad .meester); ,.a capella", alleen voor rang. van -taliseeren, d. i. rentegevend beleggen; 3) vlinder. distilleerhelm. bezitter v. kapitaal. (Foggia. Kapel den limit. Zie Hoot. Capitanata, Ital. prov. in 't Napelsche ; hpl. Capel-ia, 1) ster der eerste grootte i. d. Wa- kapiteel, bovenste dl. eener run of pilaf,. genman. 2) Marcian. M. Felix C., Se of 5e, kapitein, (mil.) bevelvoerend °Meier eener eeuw, Rom. dichter, was proconsul in Car- compagnie; (mar.) zeeofticier in rang gelijk thago. 3) G. F. Capra C., 1487-1537, Ital. aan een kolonel der landmacht ; (kpv.) (Ye- stm. en geschseh. ; -le, 1) d. in d. ragyoerder op een koopvaardijsehip ; (fig.) IJsel, anderhalf u. v. Rotterdam, 2rs-Grevel- hoofd eener rooverbende. cluin C.-le, d. in N.I3r., 1 u. v. Waalwijk ; Capitolln1119 (Manlius), Rom. consul, werd door Kapelle, zie Kappelle. 't gekakel der ganzen gewekt ter verdediging Capellen, I) Theod. Fred. v. C., 1762—'25, v. h. Kapitool. 392 v. Chi.. Nederl. vice-adm., bombardeerde (met Ex- Kapitool, 1) burg (en tempel v. d. Kapito- mouth) '16 Algiers. 2) G. A. G. Ph. v. d. C., lijnschen Jupiter) in 't oude Rome, op den t '48 door zelfrnoord, was '15—'24 gouverneur- KapitoNnschen berg (de Tarpejische rots). genl. v. Nederl. Indie. 2) stadhuis te Toulouse. 3) congresgebouw kaper, vrijbuiter ter zee ; -brief, machti- te Washington. ging om jacht te maken op schepen v. d. kapittel, 1) hoofdstuk. 2) verzam. der -heeren vijand; -1j, kaapvaart, vrijbuiterij ter zee. v. een stift, v. eene orde, enz. (koningen. Capernaum, oudt. hloeiende stain Palestina, Capltularis, Verzam. der wetten, enz., v. d. Fr. a. h. Meer Genesareth. capitul-atle, verdrag of overeenkomst, krach- 525 kaplaken Caractaeus. 526

tens welke eene vest, of sterkte., of eene Caprara (Joh. Rapt., grf. v.), -1- '10, kardinaal armee, zich aan den vijand overgeeft; .eeren, en abiss. v. Milaan ; door hem werd '05 Nap. zulk een verdrag sluiten. I als kon. v. Italie gezalfd; hij wts blind toen kaplaken, (kpv.) premie aan den scheepsgezag- hi) stierf. voerder boven en behalve de bedongene vracht. Caprara, rots-eiland (a. d. NO. punt v. Sar- Kapnist, 1)Wassilii Wassiljewitsj K., 1756—'23, dinie), waar Garibaldi, na zijne heldenrol Russ. lierdichter. 2) Zijne kjeindtr. Buis. Was- vervuid te hebben, woonde en stierf. siljewna Kobylin K., gravin Salias. schreef Capri, Ital. ell. i. d. Golf v. Napels. novellen en verhalen onder 't pseud. Eugenia capri-de, gril, nuk; (foelie. Turr. caprifolluin, (Lat.; p1k.) geitenblad. kamper- Capodistria, Or. st. in Istrie ; 6 D. I. 2) Joh. kaproen, rnidd.-eeuw. kap-, die hoofd en hall Ant., grf. C., 1776—'31, pres. v. h. nieuwge- beclekte,. vormde Gri. rijk (28); werd vermoord. Capon. Zie Campanre. kapoedan.pacha. titel v. d. c.pperbevelhebber capuc.inade, grappige preek ; -liner mon. der Tu. vloot. nikeu. eerie, 1526 door Matteo Bassi gest. kapoen, 1) gesneden haat); 2) lichtmis. afdeelino. der Franciscaner monniken (met kapok. 't omhulsel der pitten v. d. woiboom spits toeloopende kap aan de pij). (op Java, Sumatra en Borneo), wordt gehruikt caput mortuum, oudt. to bij het destilleeren als vulsel voor bedden en matrassen. (diehter. overblijveude droge zelfstandigheid. Caporali (Cesare), 1531-1601, veymakelijk capybara. ((Irk.) watervarken (in Z. Am.). Kapp (Friedr.), '24—'84, vrijzinnig Dt. schrijver Kara-Amid. Zie Diarbekr. (over toestanden in Am.,waar hij '49-'70 verblijf karaat, 1) ter aanduiding v. h. fijngehalte v. Kappadocie. Zie Pontes numero 2. [hield). goud (24 volkom en fijn). 2) als gewicht v. Happelle (of Kapelle) in Z. Beveland. d. in edelsteenen 20,5 a 20,6 cgr. Zeel.. 1 u. v. Goes. (en ltk. Carabas (markies v.). een personage uit „Moe- Cappelle (Joh. P. v.), 1783—'29, Nederl. gesch.- der de Gans"; (big.) parvenu. Cappello (Bianca), gmin. v. Francesco de karab.inler, met eene (kort geweer) ge Jiedici .te Venetic, werd 1587 te gelijk met wapende kavalerist (in Italie gendarme). :vixen man omgebracht door inithlel van vergif. Carabobo, prov. v. Venezuela; hpl. Valencia. trapper, 1)" pruikenmaker en vervaardiger v. Caracalla, Rom. keizer 211-217 ; wreedaard. kapsels; 2) in azijn ingelegde bloernknop van caracara, een Z.Amer. roofvogel. zekeren Znicieuropeeschen heester. Caracas, hst. v. Venezuela ;49 D . I.; aardb. '12. Capponi (Gino, markies), 1792—'76, Ital. stm. Caracci. Zie Carracei. kap-raar, (bwk.) dakspar. [en geschsch. Caractacus, t 54 on. Chr., kon. der Siluren.in 527 Karadzjitsj — kardinaal. 528

Z. Wallis (EngId.), was eerst de vijand, later Karang. 1) K.-Asam, een konkr. op het ell. de bondgenoot der Romeinen. Bali. 2) K.-Bollong, sch.-ell. ter Z.kust v. Karadzjitsj (Work Stephanowitsj), 1787—'64, Java. bewerker van de wedergeboorte van 't na- Caranus, vhr. der Doriers, stichtte het Mace - tionaal leven en streven in Servie. donische rijk. Carafa (Michele), geb. 1787, Ital. opera-comp. Carascosa (Michele, baron). een generaal nit Carafa, een adellijk Napolitaansch geslacht, Napels, was republikein; men heeft van hem waaruit vele prelaten, o. a. Giovanni Pietro Gedenkschriften ('20). C. (Zie pans Paulus IV). Carausius, Rom. vhr., overweldigde Britannia. Karagjorgje. Zie Tajerny. karav-aan, in Mah. landstreken een gerneen- Kara1b-en (Kariben). oorspronkelijke bevol- schappelijk optrekkende troep kooplieden (of king der -ische eilanden (Kleine Antillen) ook bedevaartgangers) onder bedekking ; in de -ische Zee (Zee der Antilien). Zie - anserai, karavanenherberg. Cannlbalen. Caravaggio, vlek bij Bergamo ; ook v. daar Karaiskakis (Georg), t '26. Gri. held uit den herkomstige schilders, inz. Michel-Angelo. vrijheidsoorlog, onderscheidde zich vooral bij Amerighi da C.. 1369-1609. Zie ook Caldara. Missolunghi. earb-o, kool ; .01. (of phenyl-) zuur, nit Karajan (Theod. Georg v.), '10—'73, Dt. ilk. steen- of bruinkoolteer gewonnen, vn. ont- en germanist, bezorgde de uitgave van Oud- smettings- en antiseptisch verbandmiddel ; Dt. geschriften. - on, 1) koolstof, 2) zwarte diamant; -onade, karakal, een tot het kattengeslacht behoorend sneedje ribbevleesch met been er aan; .onari, verscheurend dier in Perzie. Arabia, enz. „kolenbranders", een geheim stk. genoot- Karakorum, bergketen in Tibet, tuss. Hima- schap in Italie ('20—'40); -oniaeeren, ver- laya. en Kuenluen; daartoe behoort deDapsang, kolen; -onkel, 1) booze zweer, 2) fonkelenc op den na de hoogste berg v. d. aardbol. roode edelsteen. carambo-leeren. met een biljartbal twee karbouw, Indische buffel. als trekdier. ballen raken ; (fig.) tegen elkander stooten ; Carcassone, Fr. st. met 22 D. I., aan .1e, dat raken zelf ; -line (of caroline), de zijtak v. h. kanaal v. Languedoc. roode biljartbal, (ook) zeker biljartspel. carrel-lamp, waarin twee perspompen de olie caramel, 1) gebrande suiker; 2) ulevel. opvoeren. Karamanie, Tu. landsch. in Kle. Azie, be- kardeel, 1) scheeps-hijschtouw; 2) spekton (op noorden 't Taurus-gebergte ; bpi Konia. walvischvaarders). Kara man (Nik. Mich ailo witsj ),1765—'26, Russ. Cardiff, st. met 86 D. I. in 't Engl.• prinsdom geschsch. kardinaal, (als adj.) voornaam, hoofd- (punt, 529 Carducci 530

deugd, vraag, voorwaarde, enz.); (ale z. n.) maakte na deri dood v. K. VF(1740)aanspraak 1) R. K. hoogepriester met rooden hoed ; uit op de Or. landen, werd 1742 te Frankfort a. 't college v. kardinalen wordt de Pans ge- d. Main ale Roomsch keizer gekroond, doch kozen. 2) vogel met een rooden kop (b.v. de nit Bohemen en Beieren verdreven, kwam loxia purpurea). eerst 1744 weder te Munchen, en t daar1745. Carducci (Glos.), geb. '35, vn. Ital. dichter. 3) Fransche, koningen: zie b en c v. nommer Carducho, twee Ital. schilders, de br.: Bart° , 1: wijders : a] K. V de Wijze, geb.1337,werd 'omen (1560-1606) en Vincenzo (± 1638). 1356 regent, daar zijn vader krijgsgevangen Kareen, eene Joodsche sekte (inz. in de Krim), was, regeerde als kon. 1364-80. enveroverde die slechts 't O. T.. niet de overlevering, 1369 al 't grondgebied, dat de Engelschen in erkent (vgl. Sadduceen). Fra. in bezit hadden; b] zijn coon K. VI, geb. Karel, 1) nit de Karolingen : a] K. Martel (d. 1368, kon. 1380-1422, sedert 1391 krankzinnig; i. de Hamer), majordomos v. h. Frankische om hem te vermaken werd 't kaartspel uit- rijk 720-741, overwon de Arabieren bij Tours gevonden ; c] zijn zoon K. VII, geb. 1403, 732 en bij Narbonne 737: b] zijn klzn. K. I de kon. 1422-61, werd door de Engelschen en Gr. (zie PepLJn), geb. 747, kon. der Franken BurgundiM, verdreven, herwon 1429 met de. en Roomsch keizer 768-814; grenzen des rijks: hulp v. Jeanne d'Arc zijn rijk, en nam 1437 ten Z. Volturno en Ebro, ten 0. Raab, Saale Parijs weder ; di K. IX, geb. 1550, kon. en Elbe. ten N. Eider; c] K. II de Kale be- 1560--74, liep aan den leiband zijner moeder kwam bij 't verdrag v. Verdun (843) West- Catharina de Medicis, en (Bet de Parijsche franken; 875 tot keizer gekfoond: j- 877; di K. bloedbruiloft (Bartholomefisnacht) toe; e] K. III de Dikke, 881 tot keizer gekroond, 887 af- X., geb. 1757, tijdens de gr. rev. aanvoerder gezet. 2) Duitsche keizers (koningen): a] K. der emigres, na '15 't hoofd der reactie, 1V, 1346 (tegenkon.), 1349 (als kon.). 1355 (als volgde '24 zijn br. (Lod. XVIII) op,. werd keizer gekroond) — 1378. „Vader v. Bohemen, '30 door de Juli-omwenteling weggejaagd, aartsstiefvader v. h. heil. Roomsche rijk” j- '36. 4) Engelsche koningen: a] K. I, geb. b] K. V (als kon. v. Spanje 1516 K. I) 1519 1600, kon. 1625-49, na 1642 in oaring tegen (gekroond 1520), legde (ten hehoeve v. zijn 't Parlement, 1647 gevangen genomen, 1649 zoon Filips II) de kroon der Ned. 1555, die onthoofd; b] zijn coon K. II, geb. 1630, werd v, Spanje en Napels 1556, en (ten behoeve v. 1651 verdreven door Cromwell, 1660 op den zijn br. Ferdinand) de Dt. kroon neder; c] K. troon hersteld, begunstigde 't Katholicismus, VI Joe. Frans (1703 als K. III kon. v. Spanje), yerkocht zich aan Fra., leidde een liederlijk regeerde 1711-40, vader v. Maria Theresia; leven, en t 1685. NrWijders verdient mel- d] K. VII Albrecht,. 1726 krv. v. Beieren, ding K, de Stoute, geb. 1435, htg. v. Burgun 531 Carelius — Carlos. 532

die 143'7-77, aanhoudend oorlogende tegen Karimon, (Groot K. en Klein K.), twee ell. zijn leenheer Lod. XI v. Fra., poogde 1476 i. d. Straat v. Malakka, ten Z W. v. Singapore. de Zwitsers te onderwerpen, doch sneuvelde 2) K.-Dja,wa., eene groep v. 24 ell. ten N. v. in den veldslag tegen hen bij Nancy. CarinthM Vie Kiirnthen. (Java. Carelius (Maria Louisa), 1744—'13, Nederl. Carious, zoon v. (I. Rom. keizer Carus, was diehteres. merle-keizer, en word 284 vermoord. Carey. I) Henry C., 1690-1743, Engl. dichter Caripe, st. net beroemde druipsteengrot in en comp. (,,God save the king"). 2) William Venezuela. C., 1761—'14. Engl. zendeling en orientalist. Carische (Zee of Golf). gedeelte der N. IJszee. 3) Henry Charles C., 1793—'79, N. Amer. tuss. Siberie en Nova-Zembla. sthhk. (ijverde voor beschermende rechten). Carissinni (Giov. Giae.), 1582-1672, Ital. comp. cargadoor, scheepsmalielaar, bevrachter v. Karl (Adolf). '13—'45, Dt. schilder. schepen. Carl (Karl). Zie llcrnbrunn. cargo, scheepslading; super-, degene die Carlen (Emilie Flyga.re-). eigenlijk Emilie voor de richtige behandeling v. d. lading Schmidt, gel). '07, t '83. als weduwe Flygare heeft te zorgen. hertrouwd met Carten; Zw. roman-schrijfster. Karam., Zie Karaiben. Carleton (William). 1798—'69. Iersch novellist. caries, een boom in Z. Arn.. draagt, vruchten Carli Rio., grf. v.), 1720-95, Ital. ge- die op een ineloen gel((ken, wordt nit dies Icerde en schrijver. hoofde ook ,,meloenboom" genoemd. I Carlisle, st. sect. :16 D. I. in Engid. caricat•uur, 1) spotprent, 2) belachelijke of Carlisle.), de Oanhangers v. d: Sp. kroon- ..groteske figuur; -uriseeren, belachelijk of pretendent don Carlos. grotesk afbeelden ; -urist, teekenaar v. spot- Karloman, 1) hr. v. Karel den Gr., regeerde prenten en v. groteske figuren. van 768 tot zijnen dood (771) over een dl. v. CarW, oudt. het zuidwestelijkste landsch. v. b. Frankische rijk. 2) zoos v. Lod. den Boit- Azie. [-e kiezen, holle kiezen. scher. streed 801-62 tegen zijn wider, 875 in carieus, door caries (been-eters) aangetast ; Italie tegen Karel den Kale, en t 880. carillon, klokkenspel, uitgevonden 1487 te Carlonc, 1) Taddeo C., t 1613. Ital. bh. 2) Zijne Aalst; -neur, klokkenist. twee zonen Giovanni C. (1590-1630) en Giov. Carignan°, st. (8 D. I.) i. d. Ital. prov. Turijn. Battista C. (1592-1659).beiden fresco-schilder. De koninklijke dynastie v. Italie draagt naar 3) Andrea C. (zoon v. Giov. Batt.), 1627-97, C. hares naam. Ital. schilder. Karlmata-ellanden, eene groep van 69 eil. in Carlos (don), naam v. 3 Sp. kroonpretenden- Nederl. 0.I., ten W. van Borneo. ten: 1) zoos v. d. Sp. kon. Karel IV. (kon. 533 Carlow - Karnthen. 554

1788—'08, toen hij ten behoove v. Nap. 1 af- loog. schreef o.a. eon „Technisches Wiirter- stand moest doen v. d. troon),if '55 te Triest. buch', en was tot zijn dood directeur der Po- 2) Zoon v. no. 1, t '61 te Trii,,st. 3) geb. '48, lyteehnische school te Hannover. klzn. v. no. 1, is de tegw. pretendent. Karmel, bergketen en berg in Palestina, met Carlow, st. met 8 D. 1. a. d. Barrow, is de 't stamklooster v.d. orde der Karmelieten, eene hpl. v. h. Iersche grfs. C. monnik-orde, omstr. 1156 gest., 1224 door den Carlowitz, st. in Hong. (voorheen „Militaire Paus bekrachtigd, welke zich in Eur. in. 3 Grenzen"), a. d. Donau; vrede v. C. 1699. congregation splitste (ook v. eene nonnen-or- Karls-bad, ben bpl. in N. Bohemen a. Sepl de, gest. 1452). Karmelieten-spiritus (Fr.: en Eger; 11 D. I.; -er zciut, -er water, -er eau-des-Carmes). (Zie Elizabeth nuniero 9. oblaten, enz. Be -er besluiten v. h. Congres Carmen, 1) gelegenheidsgedicht. 2) C. Sylva. v. ministers '19, om de verbreiding van vrij- Carmenta, (fab.) Rom. godin die voorspellin- zinnige begrippen te keeren, zijn '48 opgehe- gen en ,,enezingen deed. ven; -borg, Zvv. contrast oorlogs-depot a. d. Carmontelle, 1717—'06, Fr. dichter. in dienst W. zijde v. h. -Wetternmeer; -krona, ver- bij den lag,. v. Orleans. sterkte zeeen havenstad a. d. Oostzee-kust karm-ortin (ook „carmoisin" naar 't Fr. „era- v. Zweden, 19 D. I.; -rube, list. en residen- moisi", vgl. kermes), roode verfstof; tie-st. v. Baden, 61 D. I. hoogroode verfstof uit de cochenille. Karl.stadt, 1) st. in Zweden, a. d. rnond v. d. Karnak. Zie Thebe. Klara-etf, 6 D. I. 2) vest. in Croatie, a. d. Carnarvon, hpl. met 10 D. 1. in 't Engl. prins- Kulpa, 6 D. I. 3) Andreas Rud. K. (eigenlijk dom Wallis, is de hpl. v. h. schilderachtige I3odenstein), 1480-1541, kerkhervormer to grfs. C. Bazel, die verder wilde gaan dan Luther: Karnatik, oude naam v. h. Z. dl. v. Voor-Indie -stein, ber. kasteel bij Praag, gest. door kei- (tegw. pres. Madras); woonplaats der nabobs. zer Karel IV. Carnea, oudt. in Sparta een feest ter eere v. Carlyle (Thomas), 1795—'81, ber. Engl. schrij- Apollo; het duurde 9 dagen. ver, inz. geschsch., grondig kenner v. d. Dt. Carneades, Gri. wijsgeer 214-129 v. Chr. taal, en bevriend met GOthe. karneool. (min.) roode chalcedoon. Carmagnola, 1) st. i. d, Ital. prov. Tur.Un carneval, vastelavondpret. (comp. 14 D. 1. 2) Milaneesch vhr., onderwierp Upper- Carnicer (don Ramon), 1789 -'55, Sp. opera- Italie (1421), liep 1424 over naar Venetie, en Kara-618cl. Alpen, een dl. der O.Alpen. Zie ',Nerd daar 1431 onthoofd. Kiirnthen. Carinagnole, een Fr. rep. lied (1792). carnivoren, vleesch-etende dieren. Karmarseb rl),(Ka '03—'79, ber. Dt. techno- Kiirnthen (Carinthie), oorspronkelijk door de 535 Caro — Carriera. 536

Keltische Carni bewoond, Or. kroonland (Zie Carpentier, 1) Pieter C., ±1659, was 1623-27 111)ydfe), hpl. Klagenfurt. gouverneur-genl. v. Nederl. O.I. 2) Roeland Caro (Annibale), 1507-66, Ital. dichter. de C.. 1620– 60,bNederl. ltk. en Lat. dichter, Carolina, 1) twee N.Amer. Unie-staten, n1.: vertaalde Bentivoglio. Noord.C. (hst. Raleigh) en Zuid-C. (hst. Co- Carpentras, Fr. st. a. d. Anzon; 12 D. I. lumbia). 2) C. Mathilda. 1751-75, prinses v. Carpi, 1) Ital. st.. a. d. Secchia; 18 D. 1. 2) Hugo EngId., 1766 (door haar huwelijk met lion. da C., owstr. 1500. ital. schilder en gravel., Christiaan VII) ling. v. Denemarken : wegens Karpinski (Fr.), 1741—'25, Poolsch dichter. overspel met Struensee werd haar huwelijk Carpocrates, 2e eeuw, Alexandrijnsch wijs- ontbonden en zij gebannen. gee, betwistte de godbeid v. Christus. Carolinen, eene groep Austr. eilanden i. d. Carpzovius (Benedict.), 1595-1666. Dt. rgl.; Gr. Oceaan, N. v. Nieuw-Guinea ; eene heeft 52 renal den ganschen Bijbel gelezen, voorstad v. Praag. en krachtens •ijn ambt ruim 20 duizend dood- Carolingen, de Frankische dynastie. die de vonnissen uitgesproken. Merowingen opvolgde (Zie ook Pepijn, vgl. Karr (Alphonse), geb. '08, geestig Fr. schrijver, Karel I en Capet). zeide eindelijk vaarwel a. d. ltk. en werd Carolini libel, 4 hoeken, op last v. Karel d. Or. bloemist. geschreven, tegen bet aanbidden van beelden. Carracci, Ital. schilders to Bologna : 1) Ludo- Carotins, (Lat.) Karel; C. Magnus, Karel d. Gr. vice C. (1555-1619). 2) ZUn neef Agostino C. Caron, 1) Francois C., 1600-72, Nederl. am bte- (1557-1602). En 3) inz. diens br. Annibale C. naar in Japan en in Indie, gal eene beschrij- (1550-1609): zij stichtten de academie v. Bo- ving v. Japan. 2) Aug. Jos. C.. Fr. kolonel, logna. gefusilleerd '22 wegens samenzwering tegen Carrara, eene door haar mariner C.-marmer), Lod. XVIII. ber. st. en vest. met 12 D. I. i. d. Ital. prov. Carotto (G. F.). 1470-1546, Ital. schilder. Massa-C., a. d. Avenzo. carousel, 1) omit. een ridderspel (het ring- Caere, drie Nederl. schilders, t. w.: Frans C. steken): vandaar nog tegw. .,Place In C." (1630-89) en zijne beide zone', Hendrik (1656- to Parijs. 2) tegw. mallemoien, draain)olen. 1721) en Michiel 1728). Carove (Fried, Willi.), 1789—'52, Dt. philosoof Carrer (Luigi). '01—'50, Ital. dichter en ltk. en schrijver. Carrier (Jean Rapt.), in de gr. Fr. rev. lid der Carpaccio (Vitt.), 1450-1522,.Ital. schilder. Nat. Conventie. deed 1793 te Nantes ontzet- Karpathen, gebergte in Hong.en Zevenbergen. tende wreedheden plegen, maar werd 1794 Carpentaria (Golf v.) a. d. N.kust v. -Nieuw- zelf onthoofd. (stierf blind. Holland. Carriera (Rosalba), 1675-1757, Ital. schilderes, 537 Carriers karveel. 538

CarrierS, Indianenstam a. d. Hudsonsbaai. Chr.; 218-201 v. Chr. (Zie Hannibal); 149— Kars, vest. in Russ. Caucasie; 9 D. I. 146 v. Chr. (Zie Scipio), die C. te.voeren had karsaal, eene soort van grof taken. tegen Rome, eindigden met de verwoesting Karschin (Anna Luise), 1722--:91, Dt. dichteres v. C. De op de puinhoopen onder Augustus (heette eigenlijk Karsch). gestichte Rom. st. (Nieuw-C. C. nova) werd Karst, woest kalksteen-plateau in Krain en 't 439 list. v. h. rijk der Wandalen, 553 veroverd Or. kustland. Zie Bora. door Belisarius en 697 door de Arabieren yen- Karsten, 1) K. Joh. Bern. K., 1782—'53, ber. woest. Zie ook Cartagena. Dr. inineraloog. 2) Zijne zonen: a) Hermann, Karthuizer. Zie Kartulzer. '09—'77, natuur- en strk., prof. te Rostock ; cartogr-aaf, (land-)kaarten-teekenaar; b] Gustav-, geb. '29. natuurkundige, prof. te ('t) landkaarten-teekenen. Kiel, schreef eene Encyclopedie der natuur- Cartouche (Louis Dominique), geb. 1692, be- wetenschappen. 3) Simon K., Nederl. yacht gauwdief te Parijs, wend 1721 gerad- ltk., prof. te Utr. braakt. Carstens (Asmus Jac.), 1751 '08, Dt. hist.- kartouw, in de 15e eeuw in gebruik gekomen, schilder. geschut your ijzeren kogels. Cartagena, 1) verst. haven en kpst. met 76 Kartuizer-orde, eene4 ►4086 door den heil. I). I. i. d. Sp. prov. Murcia °ode Carthago Bruno gest. strenge orde voor monniken en nova, 228 v. Chr. door Hasdrubal gest.); '73 nonnen (sohere levenswijs, nooit vleesch eten, socialistische opstand. 2) C. do las India, st. levenslang 't stilzwijgen bewaren, enz.). Hun en zh. i. d. Z.Amer. staat Columbia ; 9 D. I. eerste kl. werd gebouwd bij Grenoble (zie Cartago, st. in Centraal , Ain. (in Costa Rica); Chartreuse); in Italie hebben ze er versch. 10 D. I. (me. Cert6sa di Pavia); 1170 werd de K. be- carte blanche, (Fr.) onbeperkte volmacht. vestigd door den Paris. cartel, uitdaging tot een tweegevecht. Cartwright, 1) John C., 1740—'24, officier der Carteret (Philip), °Instr. 1766, Engl. ontdek- Engl. marine en publicist, ijverde voor den kingsreiz,iger. parlementairen regeerings vorm. 2) Zijn br. Cartesius. Zie Descartes. Edmund C., was wkt. kartets, eerie met kogels, enz., gevulde blik- Carus, 1) Marc. Aurel. C. Rom. keizer 282— ken bus, die, afgeschoten, ontploft en uit- '283, ± in Me,sopotamie. 2;Karl Gust. C., 1789— eenbarst. '69, Dt. grill., was een geestig schilder. Carthago, oud-ber. Phenicische, door Dido Carvajal (Tom. Jose Gonzal.), 1753—'34; Sp. gest. st. ter N.kust v. Afrika (i. d. streek v. rgl., Id,, en dichter. Tunis). De 3 Punische oorlogen, 264-241 v. karveel, een snelzeilend vaartuigje in Spanje

539. Carver ,-- cassatie. 540

en Port., een oorlogscheepje in•Ttakije, eene Cashmere (sr.: kesj-mier), 1) 0. I. hoog„- visehpink in Fra. voor de haringvangst. land onder Bri. gezag in den NW. Mina- Carver (Jonathan), 1732-30, Engl. wetenseh. lays. C.-sjaals en C.-wol, d. i. 't hair der reiziger in N. Am. i C.-geiten. 2) gekeperde stof v. kamwol; vgl. Karwiindel-gebergten, een dl. der Bei- Kashmir nuttier() 2. ersche Alpen, N. v. Innsbruck ; K.-piek Kafitillir, 1) Poolsehe vorsten, inz. K. 1II d. karyatide, beel0zuil. 12535 In et. Gr. (de laatste der Piasten), 1333-70. 2) liehte karvvi,i, eene plant, welker zaad a. 5. Duit- stof v. Iljn spinsel. Zie Cashmere numero 2. sobers hun kin-nine' levert. casino, besloten gezelsehap. Casado (don Jose), Sp. hist...Udder. Kasjan, st. in Perzie, iigt ea. 500 met. boven Casale, versterkte st. met 17 D. 1. a. 0. Po, in de zee: aardb. '53. de Ital. prov. Alessandria. Kasjgar, hpl. der Chin. poor. 0. Turkestan Casalniaggiore, Ital. st. a. d. Po ; 16 D. I. a. (1. riv. K.; 80 D. I. Casamanza. riv. in \V.Afr. ('83. Caspe, Sp. st. a. 0. Ebro; 10 D. I. Casaimicciola, Ital. bpi. op 't ell. Ischia; aarb. Casper, 1) Job. Ludw. C., 1796—'6.1, Dt. gnk., Kasan, hpl. (tact 94 D. I. en unvt.) v. h. 0. prof. to Berlij n, sehree,f een practise) hand- Russ. gouvt. K., a. d. zieh in de Wolga ont- bock voor de gerec ► telijke gal, 2) C.-Robles- lastende Kasanka. diep, vaart in Fri., tuns. 't Bergusaerineer Casanova, 1) Giovanni Jacopo de C. Sein- en de Lauwers. gait, 1725-98, vermaard Venet. avonturier, I Caspisch, -e Zee, 't grootste binnenmeer der schreef belangwekkende gedenkschriften. aarde. toss. Eur. en Azle.; daarin ontlasten 2) Zijne twee hr. waren sehilders : al Giov. 'Lich AVolga, Ural, Kuma, derek, Kur; -e ber- Batt. de C. (1722-95), b] Francesco de C. gen, Z. uitloopers v. 0. Kaukasus met de -e (1727—'05), veldslagen en landsch. poorten (bergpassen). (sehrijver.

Casauhon(isaae),25:i9-1601. Fr. Ilk. (bezorgde \ Cass (Lewis), 1782-1;0, N. Amer. stm., ge ► l. en uitgaven v. klassieke sehrijvers). Kassanther (-ros), coon v. Autipater, was cascade, waterval. loon. v. Macedoni,e, 315-297 v. Chr.; -ra, voor- Cascade flange (spy.: kOsk-ed-reendzj), N. spellingen doende (dock gee ► geloof vindende) Amer. bergketen a. 0. bust v. d. Or. Oeeaan, dty. v. Priamus. in Oregon en Washington, door de riv. Co- Cassas (Louis Francois), 1756—'27, Fr. landsch.- lumbia (Oregon) met watervallen doorsneden. schilder ea bwk. Kaschau, st. in Hong., a. cf. He rnad; 26 D. I. cassatie, 1) ontzetting of wegjagiug ai t 'a lands caseine, (schk.) kaasstof. • (zie Campanie), dienst. 2) vernietiging van een vonnis (Hof Caserta, hpl. met 17 1). I. v. 5. Ital. prov. C. v. C.. hoogste gereehtshof).

541 cassave — Castro. 542

cassave, brood v. d. knolvormigen nianiok- ,in Indie (zie Dralunanen, Pavia); -n-geest. wortel. Kastel. Zie MaIntz. Kassel, st. met 64 D. I. a. d. Fulda, in de hastelein, oudt. slotvoogd, kasteelbewaarder; (sedert '66 Pruis.) prov. Hessen-Nassau. In tegw. herbergier. de nabijheid 't kasteel Wilhelrnshuhe , waar Kasteleyn (P. J.), 1746-94, Nederl. dichter. ('70--7'71) Nap. III krijgsgevangen cat. Casteili (Ign.), 1781—'62, zeer gewild Dt. hum. Cassini, eene famine Fr. sterrenkundigen: schrijver te \Veenen; ook i. d. Or. tongval. 1) Giov. Dominic() C. (1625-1712) ontdekte een dl. v. Spanje (zie Aragon), 4 manes v. Saturnus. 2) Zijn zoon Jacques C. door de -iaansche gebergten gescheiden (1677-1756). 3) Diens coon Cesar C. de Thury in Dud- en Nieuw-C.; de bewoners heeten (1714-84), begon de topographisctie opnerning Castilianen. v. Fra., die voltooid werd door 4) cijn coon Castlereagh (Henry, viscount), 1769—'22, Jean Domin. C. (1748—'45). versch. males Engl. minister, sedert '12 de Cassiodorus (Magnus Aurelius), 468-562, Ital. ziel der coalitie tegen Nap. I, sedert'21 mar- gesciisch. tijdens de Gotische overheersc,hing. Ides v. Londonderry, als reactionnair gehaat, Cassius, 1) Cajus C. Longinus, 44 v. Chr. prae- t door zelfasoord. tor, t 42 bij Philippi. (Zie Brutus numero 2.) Kiistner (Abr. Gotthelf), 1719-1800, Dt. wsk. 2) C. Parrnensis, d. i. C. van Parma, een der en puntdichter. moordenaars van Cesar, werd 31 v. ter Castor, 1) Zie Dioskuren ; ook eerie ster Mood gebracht. Polinneren. in de Tweelingen. 2) Zie Bever; •.am, be- Kassoeben, et. Wendische volksstain in NO. vergeil. cassonade, slochts een keer geraftineerde castr-aat, gesneclene, inc. sopraanzanger; suiker. -title, de kunstbewerking v. -eeren, d. i. castagnetten, (muz.) kla.ppertjes.klaphoutjes. van de teelballen berooven. Castagno (And', del), 1406--77, Ital. hist.- Castren (Matthias Alex.), '13—'52, Finsch taal- schilder. geleerde, prof. te Helsingfors. Castalia, (Gri. fab.) 1) eene bronnimf. eene Castres, Fr. st. a. d. Agent; 22 D. I. aan de Muzen gewijde bron. Kastri. Zie Delphi. Castanos y Aragones (F. X.), 4- '52. Sp. stun Castricum, d. in N. Holl., 2 u. v. Bevervvijk. en vhr., versloeg '08 de Franschen bij Bayles, Kastro, hpl. v. h. eil. Lesbos; 15 D. 1.; '67 aardb. en werd '43 voogd over de kng. 2) hpl. v. h. eil. Chios; 13 D. I.; 2 vuurtoren.s. caste, erfelij-ke stand, beperkt tot somotige Castro, 1) Inez de C., gmln. v. prins Pedro v. welker leden tevens beperkt zijn in Portugal, werd 1355 op last v. d.- koning de keuze v. een beroep; ina. (hares behuwdvader) v. h. leven beroofd. 543 castrum Catharir.a. 544

2) Joao de C., -I- 1548, Port. vhr. en zeevaar- catapult, werpgeschut der ouden. der, leverde 1540 eene beschrijving v. d. cataract, (adk.) waterval ; (hlk.) grauwe staar. Roode Zee. catarrh-e, ontsteking v. h. slijrnvlies ; castrum, Romeinsche legerplaats. ontstaan door (of: gepaard met) ontsteking casuaris, een op den struisvogel gelijkende v. h. slijrnvlies• (blik. vogel in 0. I. en Nieuw-Holland (fig.)guls- catastrophe,heslissend (of noodlottig) oogen- brok, verslindende vee,Ivraat. catecli-ese (-esls), onderwijs door ',add,' v. casuist, kenrier v.4. -lek, d. i. de kunst om vragen en antwoorden, inz. i. d . geloofsleer; gewetensbezwaren nit den wen to ruimen. -etlek, de kunst om zulk onderwijs to geven, cast's, (Lat.) geval, (ti.k.) naamval: C.-belli (ook) leiddraad daartoe; -istnus, vragenboek (C.- foederis, enz.) geval dat aanleiding geeft (leerboek met vragen en antwoorden) voor 't tot een oorlog (tot een bondgenootschap, enz.) onderwijs in de geloofsleer ; -Mane, les in de catacomhen, onderaardsche grafsteden, inz. geloofsleer; -iseeren, les geven (aiseer- to Rome, to Parijs, enz. meester, lesgever) in de geloofsleer;.utneen, katafalk, verhevenheid, waarop de lijkkist of pas aangenomen lidmaat in de kkl. gerneen- het pranibed v. een doode staat. se,hap. (beslist, stellig. Catalani (Angelica), 1779—'49, ber. Ital. zan- categor-le, Masse, soort ; bepaald, geres. Cate', 1) Charles Simon C.. 1773—'30, Fr. comp. Catalaunlsche velden, hij Catalaunum. Zie en schrijver over rnuz. 2) Ludw. Fried, C., Aetlus en Chalons 1. 1779----'29, Dr. bwk. 3) Zijr). br. Frans catal-ogiseeren, opsomrnen in een -ogus Dt. schilder. of -oog, d. i, eene vakswijze, of alphabetisch liatendreeht, d. in Z. Holl. 2 u. v. Ridderkerk. ingerichte Ai.* v. boeken-titels. catgut, (Engl.) bij de antiseptische wondheel- Catalonia, voorheen een prinsdom in NO. kunde dtenende draden. Spanje, otuvatte de tegw. prov. Barcelona, Catharla-a, 1) de heil. C., 1347-80, Dominica- 'Gerona, Tarragona en Lerida. ner non, 1461 Neil. verklaard. 2) C. v. Arago- Catamarca, st. i. d. Argentijnsche rep.; 9 D. I. nie. 1483-1553, gain. v. Icon. Hendrik VIII Catania, eene versoh. malen door aardb. ver- v. Engld. (die eigenmachtig zijn huwelijk met woeste st. a. d. Etna, heeft 91 D. I. en (se- haar deed ontbinden, om Anna Boleyn tot de,rt 1445) unvt.; het is de hpl. der prov. C. vrouw to kunnen nemen), bii hem moeder v. op 't eil. , Sicilie. Sag. Maria 1 de Bloeddorstige. 3) C. v. Me- Catanzaro, kpst. met 17 D. I. in Calabria, is dici, 1519-89, gmln. v. kon. Hendrik II v. hpl. der prov. C. Fra., moeder v. Frans II, Karel IX (zie cataplasma, (hlk.) pap. Bartholomeiisnacht) en Hendrik III. 4) kei- 545 Cathari en - Kattendyke. 546 zerinnen v. Rusland aj C. I, 1679-1727, van cern), sneuvelde aan 't hoofd der opstande- geringe afkomst, werd ten laatste gmln. v. lingen. Peter d. Gr. en regeerende keizerin ; 1)] C, katJang, eene O. I. boon waarvan vele soor- II, 1729-96, gmln. v. keizer Peter III, en'nadat ten; uit de „k. tunnah" (aardboon) wordt deze vermoord was 1762 keizerin, eene wulp- eene olie getrokken, die de Chineezen ge- sche vrouw, maar regeerde krachtig en maakte bruiken als boter. (zen in Am. Rusland groo ter. 5) C. v. Bora (Zie Bora). Catlin (George), 1790—'72, beschreef zijne Catharines, C. - archipel, Zie Aleoeten; C.- d. in Fri., anderhalf uur v. Hee- burg (C. - stad), Zie Jekaterin; C. - kanaal, Zie ren veon. Dwina. Cato, inz. Marcus Porcius C., 2 door hunne Cathcart (George), Engl. genl., sneuvelde '54 streng republikeinsche deugden ber. Rom. i. d. Krim-oorlog; hij beschreef de oorlogen staatslieden 1) C. Censorius (of C. Major, d. v. '12 en '13. i. de Oude), 234-149 v. Chr., onverzoenlijke kathed-er, leerstoel ; -raal, bisschoppelijke vijand v. Carthago. 2) C. Minor (d. i. de Jonge), hoofdkerk, domkerk. 95-46 v. Chr. , doodde zich zelf na Cesar's Cathellneau (Jacques), 1759-93. opperhevel- overwinning bij Thapsus in Utica (vandaar hebber der koningsgezinde Vendeeers tegen ook bijgn. Uticensis). 't revolutionaire Fra.; sneuvelde. katoen, een weefsel uit de vezelstof (boom- katheter,(hlk.) kunstmatige pisbuis ; - Iseeren, wol) in de zaa.dhuisj es v. d. katoenboom door middel v. d. k. urine aftappen. gossypium) in de zuidelijke staten v. d. N. Kathol-icIsmits, de algemeene Chrl. geloofs- Amer. Unie, op Java, in Hindostan en in leer ; een een belijder v . h. K.; -Ikon, Egypte. (geling des lichts. lets algemeens, b. v. 1) algemeen w bk., 2) al- katroptiek, (leer v. d.) weerkaatsing of spie- gerneen (voor alley dienstig) geneesmiddel, Cats (Jacob), 1577-1660, geb. Zeeuw, Nederl. enz.; •Ikos, Armenische patriarch. De -ieke stm. (1636-51 raadpensionaris v. Holland), Kerk, de algemeene (Chrl.) Kerk in tegen- als kernachtig leerdichter klassiek, bijgn. stelling v. d. kettersche sekten ; later oak in, „Vader Cats". de R. K. Kerk, die den Paus als Opperpries- Kats, d. op 't Zeetiwsche ell. N. Beveland, ter erkent, in tegenstelling v. d Gri..-katho- anderhalf uur v. Kortgene. (3 D. I. lieke (of Anatolische) Kerk. Zie ook Ond- Cattaro, st. in Dalmatie, a. d. Adr. Zee; katholleken en Bonge. Kattegat, zeeboezem tuss. Jutland en Zweden. Catlilna (Lucius Sergius), 108-62 v. Chr., hoofd Katten, een dappere Oudgerm. volksstam in eener samenzwering om de Rom. staatsrege- 't tegw. Hessen. ling v. 63 v. Chr. omver to werpen (zie Ci- Kattendyke, d. in Zeel., ca. 2 u. v. Goes. 18 547 Cattermole — Caialgnac. 548

Cattermole (George). ± '68, Engl. schilder. Kauffmann, 1) Angelica K., 1741—'07, ber. Kattowltz, st. in 't Pruis. reg.-distr. Oppeln, hist.- en portret-schilderes. 2) Konstantijn v. 13 D. I.; mijnwezen. K., '18—'82, ber. Russ. genl., maakte zich Catullus(C.Val.),87-57 v.Chr.,Rom.lierdichter. hoogst verdienstelijk door uitbreiding v. d. Catulus. Zie Lutatlus. Ross. invloed in Centraal-Azie. Katwoude, d. in N. Hon., bezuiden Edw. Kaulbach, 1) Wilh. v. K.. '05—'74, ber. Dt. hist.- Katvvlik, 2 dorpen in Z. Holl., nl. : 1) K. a. schilder. 2) Friedr. Aug. v. K., geb. '50, se- d. Rijn (of K. -hinnen). ruim 5 kwartier gaans dert '83 prof., en sedert '87 directeur der v. Leiden. 2) K. aan Zee (of K.-buiten), ruirn schilder-acadernie to Munchen. een kwartier gaans verder. (zie; veldslag '13. Kaulbars (A. W. baron v.), geb. '44, Russ. Katzbach, zij-riv. v. d. Oder in Pruis. Sile- genl., '82—'83 minister v. oorlog in Bulgarije, Katzenellenbogen, oudt. een grfs.. maakt '86 na den val v. Alex. weder derwaarts ge- thans dl. uit v. d. Pruis. prov. llessen-Nassau. zonden, doch weldra teruggeroepen. Cauca, zij-riv. v. d. Magdalena-ri v. in Z. Am. Kaunitz (Went. Ant., prins v.), 1711-94, ber. Caucas-18 ('t -ische gouvt.-genl.), het door den Or. stm., had vooral onder Maria Theresia -us doorsnedene gebied in Az. Rusland, ge- den grootsten invloed. splitst in Cis-C. en Trans-C.; -ische rassen, knurl, kleine schelpsoort, die op sommige ei- Indo-Europeanen, bergvolkeren; -ische oorlo- landen (b. v. op de Maldiven) door de inlan- gen v. Rusland, zie Schamyl; -ische Muur, ders als pasmunt gebruikt wordt. zie Derbend; -us, hooggebergte op de land- cans-aal, oorzakelijk ; -alltelt, oorzakelijk engte toss. de Kaspische Zee en de Zwa. Z. verband. (Zie Elboroes). cans-erie, praatje; -eur, schrijver van onder- Cauchy (Aug.), 1789—'57, vn. Fr. wsk. hoodende opstellen over .,een en ander" ; Caucig (Frans), 1742—'28, Dt. hist.-schilder. -euse, sofa voor 2 personen. Caudijnsch, van (sit. betreffende) de Samni- kausjer, „rein" volgens de voorsehriften der tische st. Caudium; de -e vorken, bergpas- Mozaloche wet. sen, befaamd door de vernedering, die de Ro- Kausler (Frans v.), 1794—'48, Wurt. officier, meinen ondergaan moesten, toen ze bier 321 schreef over krijgsgesch. en mil. onderwerpen. v. Chr. door de Samnieten overwonnen waren. Kanter (of Nieuw-Narnen), d. in Zeel. (in Caner (Emil), 1800-67, Dt. bh. Zijne twee zo- Zeeuwsch Vlaanderen), gem. Clinge. nen (Karl Ludwig en Robert) insgelijks bh. cantle, borgtocht. Kauer (Fend.), 1751—'31, Dt. tooneeldichter en Cavaignac (Eugene), '02--'57, Fr. genl. en stm.; comp. (en comp. '48 minister v. oorlog, bloedig demper v. d. Kauffer (Eduard), Dt. lierdichter Juni-opstand, moest als kandidaat voor 't pne- 549 cavalcade — Keil. 550

sidentschap de plants ruimen voor Lod. Na- Kazinczy (Frans), 1759—'31, Hong. dichter en poleon (den lateren Nap. III). rom.-schr., zat lang gevangen wegens sa- cavalcade. ruiterschaar, optocht te paard. menzwering. (en dichter; werd onthoofd. Cavalcaselle (Giov.), geb. '20, Ital. kunstken- Cazotte (Jacq.), 1720-92 geestig Fr. schrijve ner, „Gesch. der Oudnederlandsche schilder- kazuifel, zeker gewaad ' der R. K. priesters... eavalerie, ruiterij. paardenvolk. [kunst'. Kean, ber. Engl. tooneelspelers : 1) Edmund Kavanagh(Julia);24—'77,Eng1. rom.-schrijfster. K., 1787—'33. Zijn noon 2) Charles K., '11—'68. Cavanilles y Centi (Antonio), '05—'64. Sp. ge- Diens vrouw 3) Ellen K., '05—'80. eavatIne. (nuz.) aria in eene opera. [schsch. Keats (John), 1795-'21. Engl. dichter. Cavedone (Gino.), 15'77-1600, Ital. schilder. Keeskemet, st. met 45 D. 1. in 't Hong. corn. Cavendish (Henry), 1731—'10, Engl. schk. Pest, i. d. K.-er heide. (Gorinchem. kavlaar, gezouten knit v. steur en v. eenige Kedichein (of Itekum), d. in Z.Holl., 1 u v. andere vischsoorten: de beste is die uit As- Kediri, hpl. der res. K. op Java, a. d. riv. K. trak an . (nen-riv. Kedron, (bijb.) eene heck in Palestina. Caviana, eil. v66r de uitwatering der Amazo- Keerkringen, twee denkbeeldige parallel-cir- Cavite, vest, en oh. op 't eil. Luton (een der kels getrokken op de oppervlakte der aarde, Philippijnen). a. d. Baai v. Manilla: 5 D. I. op 23q, graad ten N. en ten Z. van de Even- Cavour (Camille, grf. v.), '10—'61, her. Ital. nachtslijn: die op het noordelijk halfrond beet aan wiens ministerieel heleid Italic in Kreefts-k.. die op het zuidelijk halfrond heet de eerste plaats zijne eenheid te danken heeft. Steenboks-k.• Keerkringslanden, de landen Kawi, de nude schrijftaal der Javanen. die toss. die beide cirkels liggen : heete Cawnpore, verst. st. in Bri. Indic, a. d. Gan- luchtstreek. ges; 120 I). I. Kees, I) verkort voor Cornelis. 2) scheldnaam, Catamarca, st. in Peru; 12 D. I. (drukker. dien de Prinsgezinden (laatste helft 18e eeuw) Caxton(Win.),1412-92, was de eersteEngl.hoek- aan de Patriotten given. 3) keeshond. Cayenne, hst. v. Fr. Guyana. a. d. mond der kegel.(wsk.)rechthoekige driehoek, wentelend riv. C., als deportatie-oord berucht door zijn out de zijde van een rechthoek: -pop, een moordend klima.at; C.-peper, Sp. peper. der houten poppen v. h. -spell;(wsk.)-anede, Caylus (A. P. Ch. de Tubieres, grf. v.).1692— kromme lijn waarmee een kegel door een 1765. Fr. schilder en graveur, en schrijver plat vlak wordt gesneden. over ktinst. Kehl, st. in Baden, a. d. Rijn, t. o. Straats- Cazembe, een Afr. rijk; hst. Luconda. burg; 2 a 3 D. I. cazique, oudt. titel der stamhoofden v. d. Kell, 1) Joh. Georg K., 1781—'57, Dt. dichter. In d ianen in Am. 2) E. K., '14—'78, boekhandelaar te Leipzig 551 Keilschrift — Kendal. 552

en stichter v. h heel de wereld door be- Kelt-en (Celten) een oud Indo-germ. Yolk kende tijdschrift „Gartenlaube". hoofdzakelijk in Gallic en Britanni, (vgl. Keilschrift. Zie Spijkersehrift. (,'Vales, Bretagne), wijd verbreid, doch als Keiser (Reich.), 1673-1739, Dt. opera-comp. zelfstandig yolk bijna verdwenen; -iberiErs, Keith, 2 br. nit Schl., in dienst v. Fred. d. in de oudheid de bevolking v. Centraal Span- Or. 1) George, Earl K., 1685-1778 (± te Pots- j e, ontstaan nit vermenging v. d. inheeinsche dam). 2) Jac., 1698-1758, veldmaarschalk, Iberiers met de derwaarts verhuisde Ke,Iten. sneuvelde tegen de Oostenrijkers bij Hoch- Kemble, 1) Engl. tooneelspelers: a] John Phi- kirch. lip K. (1757—'23); 0) zijne mister Sarah K. keiser, hoogste titel voor eenen vorst (vgl. (mevrouw Siddons), 1755—'31, vn, treurspel- Cesar); -rijk, eon staat met een keizer a. h. speelster; c( beider hr. Charles K.(1775—'54); hoofd;Keizerlijken, 1) keizersgezinden, 2) troe- Ode dtr. v. Charles: Frances AnneK.(nievrouw pen v. d. (inz. Or.) keizer. (in de vlk. Butler), geb. '09, in '73 to Philadelphia, ook keizerssnede, gevaarlijkste kunstbowerking schrijfster. John Mitchell K., zoos v. Char- Kekerdom, (1. in Geld., 2 u. v. Nijmegen. les K., '07—'57, Engl. gesehsch. en taalkenner. Kekrops, oudste Icon. v. Attika, nit Egypte. kemenade, d. i. lamer waar gestookt kan Kekuiu. Zie Kediehem. worden. zoo noemde men in de midd.-eeuw. Kelat, hst. v. lieloedzjistan. eene slaapkamer. (schr. Kelheiin, st. in Neder-Beieren, a. d.Altmiihl, Kemi,ny (Siam., baron),r'16—'75, Hong. rom.- met het prachtige monument „Beyrijdings- Kemp (Corn), ± 1587. Fri. ge,schseh. halle" op den Michaelsberg. Kempelen (Wolfgang v.), Hong. edelrnan, Keller, 1) Adalb. K., '12—'83, Dt. ltk., ger- uitv. v. twee automates (een die sprak, en manist, prof. te Tuhingen. 2) Ford. K., geb. een die schaak speelde). '12, Pt. hist. -sehilder. Kempen, 1) d. bij Keulen, geb.-pl. v. Thomas Kellermann (F. Ch. v.), 1735—'20, Fr. msk. a Kernpis. 2) de K. (of K.-land) eene onvrucht- (v. Saks. afkomst, doch sedert 1752 in Fr. hare landstree,k, gedeeltelijk Belg., gedeelte- dienst), was 1794 opperhevelhebber in de Al- lijk Nederl. (prov. N.Br.). pen; hij was yerheven tot htg. v. Valmy. Kempis (Thomas a). Zie Thomas ntimero 3. Keligren (Joh. Henn), 1751-95, Zsv. dichter, Kempheir (Gerardus), t 1737, Nederl. geschsch. was geheimschrijver v. Gustaaf III. en dichter. kelp, ruwe soda, verkregen uit yerbranding Kempten, st. met 14 D. I., handel en nijver- van zeegras. heid a. d. Iller, in 't Beier. reg.-distr. Zwaben. kelt, voor-historisch werktuig (hip) van steen Kenau. Zie Ilasselaar. en brons in de paalwoningen. Kendal (of Kirkby), st. met 14 h. Engl. 553 Kennedy K erkelijke Staat. 554

grfs. Westmoreland; de lakenweverij is daar Eierckhoff (P. J. v.) '13—'76, Nederl. schk., et. door Nederlanders overgebracht. prof. eerst te Gron., toen te Utr., inede-ont Kennedy, 1) Grace K.. 1782—'25, Engl. rem.- werper v. eene „Pharmacopoea Neerla.ndica". schrijfster. 2) John Pendleton K., 19e eeuw, Kerckhoven (P. F. v.), '18—'57, Vim. Itk., N. Amer. rom.-schr.; schreef ook over stk. rom.-se,hr. en dichter. kennelijk onvertatogen, toestand v. ieni. kerfstok, een stokje, et. bij winkeliers in ge- wiens hoedel gerechtelijk order een curator bruik, um van een klant. die op krediet kwarn gesteld is, dewijI hij batten stunt was zijne koopen, telkens door er kerfjes in te snijden, schuldeischers te voldoen. het bedrag van zijne sehuld aan te teekenen; Kennenterland, de landstreek toss. Haar- vandaar de uitdrukking ,,veel op zijn k. heb- lem en Alkmaar; de hew. heetten et. Ken- ben", d. i.. veel op ziju geweten hebber. Kenotaph. Zie Cen . neteers. Kerguelen•s land, een onbewoond eil. i. d. Kensington, een dl. v. Londen, inet 122 D. I. Ind. Oceaan, 1772 ontdekt door I. J. de Ker- Kent, 1) grfs. in ZO. Engld., hpl. Maidstone. guelen 'Fremarec (Fr. zeevaarder, gel). 1745, Versch. Engl. prinsen v. d. bloede droegen 1787). In '74 werd op K. de doorgang v. d. den Cite( ,.grf. v. K.", b.v. de \eider v. kng. planeet Venus waargenomen. Victoria (Edward, Mg. v. K.; hij was de zoon kerk, 1) g,ebouw, waar de Christenen hunne v. ken. George III). 2) William K., 1685-1748, godsdienstoefeningen houden. 2) gerneensehap was de eerste. dle zgn. Engl. Winer' aantegde; van at de belijders van het Christendom. 3) de hij beoefende ook schilderen bwk. Geestelijkheid t. o. den Staat; -vaders, the- Kentaur. Zie Cen . ologen nit den eersten tijd v. h. Christendom, Kentucky, 1) zij - riv. v. d. Ohio. 2) naar die van wier uitspraken tie R. K. Kerk het gezag riv. gen. N.Amer. Unie-staat (hst. Frankfort ; erkent; -vergadering, zie concille. vroeger Kerkelijke Staat, van 755 tot '70 een staat in Kephalonla. Zie Ceph hale onder het wereldlijk gezag v. d. Pans Kepler (job.), 1571-1630,• ber. Dt. strk., oat- (in de list. Rome). Door den Frankischen kon. dekte it wetten v. d. beweging der plane- Pepijn den Korte gest. (vlg. Patritnontunt), ten (K.-sche wetten). en in den loop der eeuwen telkens door nieuw Keppel, 2 dorpen in Geld., nl. Hoog-K. en gronclgebied vergroot, daalde het aanzien v. Laag-K., beiden dicht bij Hummel, d. K. S. aanmerkelijk tijdens de Fr. rev. v. Keratry (Aug. Hilarion de), 1769—'59, Fr. atm., 1789; en in 1799 moest de Paus vluehteii, en bestreed Karel X, was aanhanger van Cod. werd de K. S. herschapen in eene „Rornein- Fillips, en schreef novellen en verhalen. sche Republiek". In 1800 als K. S. hersteld Kerberos. Zie Cerb coder Pius VII, doch '08 bij Fra. ingelkifd, 555 Kerkrade -- Ketteler. 556

werd de K. S. opnieuw hersteld '14; in '48 en tische bladeren van verschillende OosterSche '49 werden de opstanden (tegen Pius IX)met kerspel, parochie. [planten. behulp v. d. Fransche wapenen gedempt ; Kertbeny. 'Lie Benkert. doch in '60 verloor de K. S., door de ver- Kertsj, 1) de 0. landtong v. d. Krim, a. d. overingen v. Garibaldi, het grootste dl. van Straat v. K. (tuss. de Zee v. Azof en de Zwa. z,ijri grondgebied, en in '70 werd ook het Z.). 2) de havenstad K. (i. d. Krim-oorlog '55 overige (hoofdzakelijk Rome) bij het konkr. verwoest) telt thans net .Jenikale 22 D. I. Italie ingelijfd. kernel, 1) eene gewaardeerde soep- Kerkrade (of Kerkraede), d. in Lbg., 1 u. v. groente. 2) dolle k. (de gevlekte scheerling) Heerlen: steenkoolgroeven. eene, gifpiant. Kerkwerve. d. in Zeel., 1 u. v. Zierikzee. •iessel, 1) d. iu Lbg. a. d. Maas, ca. 3 u. v. KerkwUk, d. in Geld., 1 u. v. Zalt-Bommel. Venlo. 2) (1. in N.Br., 2 u. v. Osch. 3) van Kerman, hpl. der Perz. prov. K. K., eerie Vim. schilders-fam. : a] Johan, Kernianzja, hpl. (met 33 D. I.) v. d. Perz. 17e eeuw (landsch. en dieren). 11g. v. Te- prov. Koerdistan. niers; bj Johan, be Jonge, 1644-1708, por- kermes, eene roode verfstof(Ziekarmozijn), tret- en hist.-sehilder a. h. Sp. hof; c; Fer- inz. de k.-bessen, dat wil zeggen de gedroog- dinned, I- 1006, door kon. Johan III Sobieski de lichamen der op den k.-eik levende k.- in den Poolschen adelstand verheven: Bbl Hie- schildluizen (coccus ilicis). ronymus. '.10e eeuw; e] Nicolaas. 1684-1711, kerinis, feesttijd, van lieverlede ontaard in 'reef v. Ferdinand v. K. 4) Theodor, v. K., losbandigheid en daarom in de Inatste heift 17e eeuw. Vim. gravel, (Nederl. bh. der 19e eeuw in de ineeste voornarne steden Kessels (Matthias), geb. 1781, ± to Rome '36, v. ons land afgeschaft; 2) fool bij die gele- Kesteloot, 1) Jac. hod. K., 1778—'52, Vim. genheid aan ondergeschikten gegeven; - bed, gnk. en Itk., prof. te Gent. 2) Peter Jac. K., een nachtleger, op den vices. gespreid. '15—'71, Vim. ltk. en dichter. Kern (Joh. Hendr. Caspar), geb. '33, Nederl. Kesteren, (I. in Geld., 2 u. v. Tiel. taalgeleerde, '63—'65 prof. in 't Skr. te Be- Keteldiep, een der wooden v. d. IJsel, is se- nares in Bri. Coen .prof. to Leiden. Bert '40 de vn. waterweg v. Kampen naar de Kerner (Andr. Just.), 1786—'62, Dt. dichter en Zuiderzee. (dam. roni.-schr., was magnetiseerend gnh. Kettle' (de), d. in Z. Hon., 1/2 u. v. Schie- Keiry, 1) grfs. in ZW. lerland (bijgn. „Iersch Ketteler (Wh. Em., vrijheer v.). '11—'77, werd Zwitserland"); hpl. Tralee, 2) kerry-soep, toe- '50 hiss. v. Maintz, en was "71—'73 in den . bereid met kerry (khoera, khura), zijnde een Rijksdag de ziel v. d. tegenstand tegen de lnengsel van de tot poeder gebrachte aroma- bekende Pruis. Meivvetten. 55)7 ketter — Kh Ch. 558 ketter, v. h. standpunt der R. K. Kerk een de gekozen koning „keiier": feitelijk word harer leden, die eene door Naar veroordeelde dus de keizer door de keurvorsten gekozen; aal leerstelling omhelsd heeft; -1.1, door de R.K. het grondgebied, dat onder elks gezag stood, Kerk veroordeelde leerstelling. heette -endow. ketting-breuk, (rek.) waarvan de noemer ook Kevelaar, vlek in de Dt. Rijnprov.; 2 a 3 D. weder eene breuk bevat; -brug, eene brug, I.; drukbezochte bedevaartplaats your R. K. die op kettingen rust; -kogel, twee door een kever = tor, eon schildvleugelig insekt. ketting aan elkander verbondene kogels ; Kew (spr. kjoe), d. bij London, met den -rekening (-regel),aaneengeschakelde even- rijksten bot. turn v. heel de wereld. redigheden. Key (Willem), 1520-68, Nederl. schilder, stierf Keudell (Rudolf v.), '06—'71, Dt. rom.-schr. v. schrik, toen hem het over Egmond en Keul-en, versterkte st. a. d. Rijn , i. d. Pruis. Hoorne gevelde doodvonnis ter oore kwam. Rijnprov. (t. o. Deutz); 161 D. I.; -sche Dom, Keynert (Colijn), 166 eeuw, Vlrri. dichter, droeg bouw begonnen 1248, voltooid '80; -sch reek- de bijnamen. „CoWn van Rijssele" on „Arno- water („eau de Cologne"); -enaar, 1) inboor- rose Colijn". ling of bewoner v. K., 2) groot schip met Key-eilanden, eene groep in Nederl. 0. I., weinig diepgang voor de Rijnvaart. bezuiden Nieuw-Guinea, res. Banda. keuper, K.-formatie, bovenste laag v. h. tri- Keyser, 1) Hendrik de K., 1565-1621, Nederl. asgebergte. bwk. en bh. 2) Zijne drie zonen ; a] Peter, keurmede, midd.-eeuwsch recht v. d. lands- bwk. (graftomben); b] Thomas, 1595-1679, vorst, oru bij den dood van een zijner onder- portretschilder; c] Willem, 1603-70, landsch.- zaten uit diens nalatenschap voor zich het en bloemenschilder. 3) Theodorus of Dirk de beste stuk te kiezen. K., gob. in 't laatst der 16e eeuw, omstr. keurvorst, eene waardigheid in het lIeilige 1660, Nederl. schilder. 4) Nicaise de K., geb. Roomsche rijk (Zie Dultschland), die '06 '13, ber. Belg. hist.-schilder, sedert '55 direc- word opgeheven. Krachteus de Gouden Bul tour der Antwerpsche academie. (1356) waren er 7, nl. 3 abiss. (v. Maintz, v. Kb. = Ch in Oostersche namen en woorden, Keulen en v. Trier) en 4 vorsten (v. d. Palts, b. v. Khaiber, Zie Chalber: khan (of than), v. Brandenburg, v. Saksen en v. Bohemen); prins: khanaat, prinsdom; Khartoem, Zie later word hun aantal grooter. De keurvor- Chartoem; khedive (of chedive), onderko- sten hadden uitsluitend het recht, om eon ning v. Egypte (zie Ismail); Khiwa (of Chiwa, koning voor het Heilige Roomsche rijk (d. hst. v. d. Russ. vazalstaat Kh. in Turkistan i. het Duitsche rijk) te kiezen; zoodra die a. d. benedenloop v. d. riv. Amoe-Darja; keus door den Paus was bekrachtigd, was Khokand (of Chokand), hpl. v. d. Russ. prov. 559 Khai-foen g — kilo. 560

Kh. (of Ferghana) in Turkistan, ligt a. (1. Kiesling (Leop.), 1770—'27, Or. bh. Sir-Darja; Khorassan (of Chorasan), bergland Kiew, versterkte kpst. met 127 D. I. en unvt. in O. Iran; Khyber (of Khaiber). Zie Chaiber. a. (1. Dnjepr, hpl. v. h. Russ. gouvt. K. Khalkfoeng, st. in China a. d. Hoang-ho, 200 kikvorsch, een springend diertje, dat zoowel D. L. is de hpl. der prov. Honan; de Joden in het water als op het land leeft; de achter- in China hebben te K. hunne hoofd-synagoge. dijen (kikvorschenbilletjes) zijn alleen voor Klievenhiiller (Ludw. Andr., grf. v.), 1683- de tafel van lekkerbekken bestemd (inz. in 1744, Or. gnl., bevocht met voordeel de Tur- Fra. en Belgi6); -gezwel, (hlk.) een water- ken, en veroverde 1742 Beieren. achtig gezwel onder he tong. Zie Mu's. Klachta, kpst. in Siberie, nabij de Chineesche inharo, die eene riv. maakt l'andwaarts in. grens; 5 D. I. De „Dordtsehe kit", vaarwater tuss. het eil. Kiang, twee prov. v. China: 1) K. - si (d. i. v. Dordrecht en de Hoeksche Waard. het W. v. d. riv.), hpl. Nantsjang-toe; 2) K.- Kildare, grfs. in lerland, prey. Leinster; hpl. soe (d. i. veelheid van rivieren), hpl. Nanking. Athy; in K. ligl het „Bog of Allen" (een veer' kid, (Engl.) geitenleder. van grooten omvang). Kidderminster, Engl. st. in Worcester, a. d. noordelijkste uitwaterings-arm v. d. Do- Stour; 24 D. I.; K.-tapijten. nau, sedert '78 grensscheiding tuss. Rusland Kiel, 1) versterkte st. in 't Pruis. reg.-distr. en Rumenie. Sleeswijk, a. d. belangrijke K.-er (oorlogs-) Killaan, 1) eigenlijk Cornelis van Kiel of Cor- haven; 52 D. I. 2) naam van versch. voor- nelis Abts, 1528-1607, Vim. taalkundige, werpen, b.v. a] de onderste balk van een schrijver van een ber. wbk., was corrector zeeschip; snort van wijd linuen mouwvest, ter drukkerij van Planqn te Antwerpen. 2) de meestal blauw. 3) Friedr. K., '21—'85, vn. Dt. heilige K., Schotsch evangelie-prediker in comp., inz. contrapunktist. Beieren, was de eerste bins. v. Wurtzburg, Rlemswaard. Zie Kimswerd. en onderging 689 den marteldood. kienhout, in veengronden voorkomend fos- Kilima 1%dalaro („Sneeuwberg"), de hoogste siel dennenhout. bekende berg v. Afr., in 't bergland Dzjagga, Men-long, van 1725 tot 1786 keizer v. China, 3. Z. breedte. voerde versch. oorlogen, doch bevorderde Kilkenny, hpl. (met 17 D. I.) v. h. Iersche kunst en wetenschap. grfs. K., prov. Leinster, a. d. None. Kiepert (Heinr.), geb. '18, vn. Dt. geo. en killen, (zeew.) de zeilen z66 laten hangen, kaartenteekenaar, sedert '59 prof. te Berlijn. dat ze geen wind vangen kunnen. (Ayr. Kiesewetter (R. G.), 4773—'50, Dt. schrijver Kilmarnock, zeestad (25 D. I.) in 't Sch. grfs. over geschiedenis der muziek. kilo, ,v6Or den naam der maat-eenheid =,,dui- 561 kim — Kintzig. 562

zend"; en verkort voor kilogram = „dub- Kingsley, 2 br., beiden Engl. rona.-schr.: bel oud pond". Charles K. (19—'75) en Henry K. ('30—'76). k-im= ge.,zichteinder; - dulking, lager-stelling Kingston, 1) hst. (met 37 D. I:) v. h. eil. Ja- van den horizon, dan men dien heeft waarge- maica, a. d. Atl. O. 2) st. met 14 D. I. in nomen, 'daar men dien door een gezichtshe- Canada, a. h. Ontario-rneer. 3). st. met 20 -D. drog, hetwelk een gevolg is van de straal- I. in En gld. a. d. Teems (o‘ en. K. upon Thames). breking, hooger waant to zien, dan hij we, Kingstone upon Hull. 'Zie Hull. Kimbren. Zie Clem.... [kelijk is. Kingstown, havenstad en hpl. (18 D. I.)in Ier- Kienchi (David), t 1240, Joodsch geleerde in la.nd, a. d. Baai v. Dublin. Provence,schreef boeken overt Hebreettwsch. Kinkel, 1) Joh. Gottfr. K., '15—'82, Dt, dichter, Zie Cim.... zat wegens deelneming a. d. Bad. opstand '49— Kimswerd (of Kientswaard), (1. in Fri., 2 u. '50 gevangen, loch ontvluchtte (zie Schnee.), v. Bolsward. (quince. werd prof. v. d. gesch. der kunst to Zurich. king, het bekende koortswerende middel. Zie 2) Zijne vrouw (geb. Johanna 11.1ockel), Kinburn, eene kle. Russ. vest. a. d. Zwa. Z., Dt. rorn.-schrijfster. 3) Het woord .,kinkel" hestrijkt den mond v. d. Dnepr: '55—'56 was wordt in onze taal gebezigd voor „lomp en K. in de macht der Franschen. (Stonehaven. onbehouwen mensch". Kincardine, Sch. grfs. a. d. Noonizee; hpl. Kinker (Joh.), 1764—'45, Nederl. ltk. en dich- Kind, 1) Joh. Friedr. K., 1768—'43, Dt. dichter, '14—'30 prof. to I,uik. ter en schrijver, leverde den tekst voor de kinkhoet, een kwaadaardige hoest, waardoor opera „der Freischtitz". 2) Zijne dtr. Ros- vnl. kinderen aangetast worden. witha K., '14—'43, Dt. dichteres. kino, 't gedroogde sap v. d. Amer. zeedruif, KinderdiJk (de), dijk in Z. Boll., langs de is een samentrekkend middel i. d. gnk. Noord, gem. Alblasserdam, dos genaamd ter Kinrose, hpl. v. h. Sch. grfs. K., waarin het gedachtenis, dat daar hij den St.-Elizabeths- sehoone meer Leven. vloed 1421 eene wieg kwam aandrijven, waarin Kinsbergen (Jan IIendr. v.), 1735—'19, Nederl. men een kind vend, dat nog leefde. adtn., streed 1781 14 Doggersbank, en verde- Kinderman (Jan Christiaan), '04 —'76, Nederl. digde 1793 Holland tegen de Franschen. Hij ltk. (pseud. Chonia), was predikant. schreef do .,Grondbeginselen der zee-tactiek' , kinder.lekte, (gnk.) de pokken en werd '16 in den adelstand verheven. Kingo (Thomas), 1634-1703, Deen. dichter. Kinschot (Casp. v.), 1622-49, Nederl. ltk. en King's (d. i. „des konings"): 1) - Bench, Zie Lat. dichter. Queen's Bench. 2) - County, Iersch grfs., Kint.ig (Kinzig), 1) in Baden zij-riv. v. d. Rijn. prov. Leinster; hpl. Tullamore. 2) in Hessen-Nassau zij-riv. v. d. Main. 563 Kioe-sioe Claiveaux. 564

Kloe•sioe, Jap. eil.; hpl. Nagasaki. Kist, 1) Wm. K., 1758—'41, Nederl. ltk., ge.- kiosk, 1) Tu. buitentje of tuinhuisje. 2) win- schiedkundige en rom.-schr. 2) Zijn br. Ewald keltje voor den verkoop v. dagbladen, enz. K., 1761—'22, theo. en kanselredenaar. 3) Hun Kioto (Miako), st. op 't Jap. eil. Nipon; 239 D. I.; neef Nic. Christ. K., 1793—'59, theo. prof. te duizend Boeddha-tempels; academie; bibl. Leiden. 4) Florentius Corn. K. (noon v. Ewald), Kirchhoff (Gust. Rob.), '24—'87, Dt. schk. en 1796—'83, redigeerde '44—'52 't muzikale tijd- natuurkundige, sedert '75 prof. te 13erlijn, ont- schrift ,,Caecilie. dekte (met Bunsen) de spectraal-analyse. klstdam, eene waterkeering, bestaande uit Kirgisen, een nomadenvolk v. d. Mongoolschen planken, die, tusschen ingeheide palen aan- stain in Az. Rusland, in de K.-steppe, ni.: de gebracht, eene soort van list vormen, welke kle. horde (Orenburger K.), de middelste (Si- gevuld wordt net klei-aarde. berische K.), en de groote (1. d. prov. Semi- KIstata (of Krisjna), eene zich i. d. Golf v. Ben- palatinsk a. d. Irtysj); ze zijn Mali. en spreken gales ontlastende riv. in Voor-Indie. een 'fu. tongval. Kitzingen, st. in Beieren, a. d. Main; 7 D. I. Kirkby. Zie Kendal. (hpl. K. a. d. Dee. kiwi, een vogel zonder vleugelen op Nieuw- Kirkcudbright, grfs. in ZW. Sell., met de Zeeland, genoemd naar het geluid dat hij Kirke. Zie Circe. inaakt. Kirnberger (Joh.), 1721-83, Dt. comp. viool- kjiikken - rniiddings, d. i. „keuken-afvar v. virtuoos, organist en ber. als schrijver over d. rnaaltijden der mensehen uit den steentijd de theorie der muz. (schelpschalen en beenderen v. dieren). kirschwasser, uit kersenpitten geqistiileerd kjolen, Skandinavische gebergten. Kisfaludy, 2 br., Hong. dichters : 1) Sandor Klaaswaal, d. in Z. Hull., 11h u. 'v. Oud- K., 1772—'44 (lierdichter). Karoly K., 1788 Beierland. —'30 (dram. dichter). Clackniantian, grfs. in Z. Schl. Kisii - irinak (de Halys der Ouden), riv. in Kladderadatsch, hum.-satiriek weekblad te Kle. Azie, mondt in de Zwa. Z. Berltin sedert '48. (rfjler en dichter. Klsjenew, hpl. v. h. Russ. gouvt.13essarabie, Claerbout (Joost), 17e eeuw, Zeeuwsch rede- a. d. Byk; 112 D. I. Claessens, 1) Anton C., 16e eetiw, Vim. schil- Kislar - Aga, opperste bewaker v. d. harem. der. 2) Lamb. Ant. C., 1764—'34, Vim. graveur. Kiss (Aug.), '02—'65, ber. Dt. beeldhouwer (Atria- Klagenfurt, hst. v. Karnthen; 19 D. I. zonengroep, enz.). (dram. dichter. clair - obscur (Ital.: chiaroscura), heldonker Kissel'''. (Joh.), 17'78—'56, Nederl. Tier- en (schl., zie Corregglo, itembrandt). Kissingen, ber. hpl. a. d. Frankische Saale •Clairvaux, Fr. st. a. d. Aube.; ruins 3 D. I. ; in Beieren; 4 D. I. et. rijke abdij. 565 clairvoyance — clausule. 566 clairvoyan-ce, helderziendheid in den mag- ne dtr. Anna was de eerste gemin. v. lion' netischen slaap; - te, 1) vrouw, die in den Clarens. Zie Montreux. [Jacobus II. magnetischen slaap het verborgene ziet, claret, Engl. imam voor Bordeaux-wijn. 0) helpster van een kwakzalver net het mag- kiarinet, (rnuz.) een blaas-instrument, 1690 netismus. uitgevonden door Definer to Neurenberg. Clams's, 1) Joh. C., de Oude, 1530-92, Dt. teal- Clarissen, orde v. geestelijke zusters in Italie, geleerde. 2) Joh. C.. de Jonge, 1616-56, Dt. .rest. 1212 door de, heilige Clara. dichter, • (ale fantilie of slam. Clark (W. G.), geestig Amer. schrijver clan, et. in de Sehotsche hooglanden zooveel en dichter. Klapka (Georg). geb. '20, ber. dapper Hong. Clarke (Edw. Dan.), 1769—'22, Engl. reiziger genl., moest '49, nadat GOrgei de wapenen en reisheschrijver. (schilde r. nedergelegd had, in Komorn capituleeren; '67 Classer (Fried, Aug.), '10—'45, Dt. la.ndsch.- lid v. d. Rijksdag. klass-lek, als toonbeeld v. degelijkheid kun- klapper, 1) zwertner, voetzoeker, (Vito.) nende dienen; klassieke talen (Gri. en Lat.); prater, babbelaar; - boom, on - olie, Zie klassieke schrijvers (dezulken, wier werken kOkospalm. 3) alphabetisch register. als k. beschouwd worden); - Ilicatie, indeeling Clapperton (Hugh), 1788—'27, Engl. reiziger in klassen; - iliceeren, in klassen indeelen. in Mr. en reisbeschrijver. st. in Bohenten; 9 D. I.; vervaardi- Klaproth, I) Mart. Hein, K., 1743—'17, Dt. (ring v. ondergoed. schk. 2) Zijn noon IIeinr. Jul. v. K.;1783—'35, Claude Lorrain, eigetilijk Claude Gelde, ber. reiziger en kenner v. d. Az. talen. 1600-82, uitstekend Fr. landsch.-schilder. claqu - e, bezoldigde toejuiching; - curs, ge- Claudius, 1) dilo,vijls in de Rom. gesch. gehuurde toejuic,hers. noemd, zie Appisch; ook de wegens 't ver- . Klara - elf, d. i. Klara-rivier, in Nrw. en Zwe- krachten van (le maagd Virginia 449 v. Chr. den, outlast zich in 't Wenernineer. afgezette decemvir: en de Rom. keizer 41-54 Clare, 1) kuststreek i.. d. Iersche prov. Mun- (zie Agrippina, Messalina). 2) Matthias C., ster; hpl. Ennis. 2) John Clare, bijgn. „de 1743—'15, pop. Dt. schtijver („Asinus” of „de hoer van Northamptonshire“, 1783—'64, Engl. Wandsbecker Bode"). dichter, stierf krankzinnig. Clauren (Heinr.). Zie Items. Claremont, zomerverblijf hij 'Windsor; liter Klausenburg, hpl. (met 30 D. I. en unvt.) v. h. stierf '50 Lod. Filips, ex-kon. v. Fra. corn. K., a. d. Kle. Szamos. Clarendon (Edw. Hyde, grf. v.), 1609--74, Engl. Klausthal, sLiin 't Hartzgebergte (landdrostij stns., medehelper 1060 ow de Stuarts op den ffildesheim); inijnwezen ; 9 D. I. . troon te herstellen, werd 1667 gebannen. Zij- clausule, 1) bepaling, 2) beding, voorwaarde. 567 klauwzeer Kleopatra. 568

klanwzeer, besinettelijKe ziekte under het Ktein-Uusland (in tegenstelling niet Gr. rundvee, inz. under de schapen. Rusland), ZW.Rusland met de gouvernemen- klavaathainer, houten homer, die op schepen ten Kiew, Charkow, Tsjernigow en Pultawa. gebruikt wordt bij het breeuwen. Kleist, 1) Heinr. v. K., 1777-11 vn. Dt. schrij- CinVijO y Fayardo (.lose), 1730—'06, Sp. gever (drama's en novellen), ± door zelfmoord. leerde, duelleerde met Beaumarchais, en is 2) Zip, Leidsche flescli. de hoofdpersoon in eon drama v. (.iothe. i Clemens, naam v. 14 (en 3 schismatieke) Pau- Clay, 1) Henry C., 1777—'52, Amer. stm., zocht sen, inz. C. XIV (Zie de slavernij te beperken tot de Zuideliike Clement, 1) Jacob C., ± (mist, 1565, Nederl. sta,ten der N.Amer. lime. 21 Zijn neef Cassius comp., kapelmee,ster v. Karel V. 2) Jacques Marcellus C., geb. '10, werkte mode tot de C., 2361-89, Dominicaner monnik, word de afsehaffing v. d. slavernij. nmordenaar v. Hendrik II1 v. Fm. Kleanthes, Gri. wijsgeer, _2,Tondlegger v. d. Clementi, 1) Prospero de C., eigenlijk Spani, leer der Stoicijnen. ± 1581, Ital. bh. en bwk. 2) Muzio C., 1752-- Clearinghouse (spr.: klier-ing-hous). „veref- '32, Ital. comp. en ben pianist. feningsbank" to I.onden, wear de bankiers Klencke (Ph. Fr. H.), '13—'81, Dt. gill, en met wissels elkanders vorderingen voldoen. rom.-schr. (pseud. II. v. Maititzl. Kleber (Jean Bapt.), 1753-1800, geb. te Streets- Klengel, 1) Joh. Christ. K., 1751—'24, Dt. burg (stb. aldaar), dapper Fr. genl., inz. in landsch.-schilder en gravenr. Zijn zoos Egypte, waar hij het opperbevel ()vernal, i Aug. Alex. K., 1783—'52, Dt. pianist, orga-- van Bonaparte, in 1800 bij Heliopolis eene mist en comp. (bouwwerken te Munchen. ovw. bevocht, loch vermoord wend. Klentze (Leo. v.), 1784—'61, Dt. bwk.; fraaie Kleef. Zie Cleve. Kleohnins, ± 360 v. Chr., tiran v. Lindus, • Cleef (Jan v.), 1646-1716. Netter'. hist.-schilder. Pen der 7 wijzen v. Gri. Klein, 1) Joh. Ad. K., 1792—'75, DC. dieren- en Kleoinedes, Gri. wsk. 4e eeuw no Chr. landsch.-schilder. 2) Bernh. K., 1793—'32, Dt. kleomenes, eenige kon. v. Sparta, a. a. C. comp. 3) Jul. Leap. K., '04—'76, schreef eene III, die de wetten v. Lycurgiis hersteide, en ,,Gesch. v. h. drama". 220 v. Chr. stierf door zelfmoord. Klein,Azie (Asia Minor), 't gr. sch.-eil. van Kleon, leerkooper en volksmenner te Athene, Voor-Azie, toss. de Midd. Z. en de Zwa. Z.; dreef den oorlog met Sparta door, en sneu- A z. Turkije. velde 422 v. Chr. bij Amphipolis. Kleine (Maria Johanna), geb. Gartman, '48— Kleopatra, 60-30 so Chr., Egypt. kng., boe- '85, en. Nederl. tooneelspeelster, onderwijze- leerde met Cicero en met M. Antonius;zij stierf res a. 2. tooneelschool. door zelfinoord. 569 kleptomaan — Klinger. 570 kleptom - aan, iem. die lijdende is aan v. h. zelfstandige htgd. C. 2) Johanna Con- d. i. de aangeborene ziekelijke neiging om stantia C., 1800-1822, Nederl. dichteres. te stelen. 3) Joannes di C., 2e heift 16e eetiw, Nederl. Clere (Jean le). 1657-1736, theo.. philosoof en comp.. was kapelmeester v. keizer schrijver sit Geneve, prof. der Remonstran- ten te, Amst. Cleveland, 1) havenstad in Ohio, a. h. Erie- Clereq, 1) Nicolaas de C., t omstr. 1620, meer; 160 1). I. 2) Grover C., geb.'37, '85—'88 boekverkooper en geschsch. te Delft. 2) Wil- pres. der N.Amer. Unie. lem de C., 1795—'44. ber. Nederl. improvi- Kleverskerke, d. op 't Zeeuwsche eil. AV al- sator. 3) Pieter le C,'„ 1692-1759, Nederl. eheren, 1. u. v. Middeiburg. geschiedkundige, natuurkenner en dichter. Kleyn, 1) Joh. Pet, K.,1760—'05,Nederl.lier- ClerezU (Bisschoppelijke), het kerkgenoot- dichter, was raadsheer in 't gerechtshof v. schap der Oud-Roomschen. Zie Jansenius. Geld. 2) Zijne vrouw (geb. Antoinette Ockerse), eler - leaal, van (of in den geese van) den -us, 1763—'28, Nederl. dichteres. 3) Hun zoon P. d. i. de geestelijkheid. Rod. K., 1785—'16, Nederl. teekenaar en Klerk (Reimer de), 1710-80, was van 1777 tot schilder. (dram. dichter. 1780 :Youverneur-gent. v. O. I.. en stichtte Kliepera ("Wenceslas), 1792—'59, Czechisch 1778 het Bataviaasch genootschap. Clifford, 1) Rosamonde C., eene bijzit v. kon. Clermont, Imams v.Fr. steden.inz : C.Ferrand, Hendrik II v. Engld.. weed 1173 vermoord. hpl. v. h. dep. Puy-de-DOme; 43 D. I.; 1095 2) Thomas C., 1630-74, Engl. stm., lid v. h. concilie.Zieltruistochten,Peterv.inalims. Kabaal-inintsterie. 2) Clerinent-Tonnerre (Stanislas, grf. de), Clignett (Jac, Arn.). 1756—'27, ber. Nederl. stemde in de Nat. Vergaderin• te, Versail- taalgeleerde, was raadsheer in 't Haagsche les v6or de Kroon, en weed 1792 door het gerechtshor. gepeupel vermoord. Klikspaan. Zie Kneppelhout. (drukking. Kleshelm (Anton, vrijheer v.), '16—'81, Or. climax, tell:ens toenernende kracht van nit- dichter i. (1. volks-taal. Klimmen, (1. in 1 u. v. Heerlen. Kletke (Herm.), geb. Dt. dichter look voor Klinge (of Clinge), (I. in Zeel., a. (1. Belg. kinderen), redacteur v. d.,,Vossische Zeitung." grens. (dichter. Cletus, R. K. heilige, opvolger v. Petrus te KlIngemann (E. A. F.), 1777--'31, Dt. tooneel- Rome, -I- 93. Klinger (Friedr. Max. v.), 1752—'31, Russ. lui- Cleve (of Kleef), 1) st. met 11 D. I. in de tenant-generaal en Dt. dichter, miens drama Pruis. Rijnprov., des zomers druk bezocht, „Sturm and Drang" (1776) aan het toenmalige vooral door Nederlanders; was pt. de hst. ltk. tijdperk zijnen naam gaf, 571 Klingsor Cluse. 579

Klingsor, naar luid v. d. overlevering een Klopstock (Fr. Gottl.), 1724—'03, Dt. dichter Hong. dichter en toovenaar, was scheids- (..Messiade"; ,Oden"). rechter bij den zangwedstrijd op den Wart- Kiosz (Joh. Georg Burkhard Frans), 1787- burg. (ziekbed en in 't ziekenhuis. '54, Dt. geschsch. over de Vrijmetselarij. kliniek, onderwijs in de practische gnk. a. h. Moth° den levensdraad spinnende Schikgodin. = sonnet. Klotz, '1) Christ. Adolf K., 1738--71, Dt. Itk. Klinkenberg (Dirk), 1709—DO, Nederl. sins., en prof. te Halle; twisten met Burmann en astronoom v. Willem V, ontdekte 3 ko- Lessing. 2) Matthias K., 1748—'21, Dt. por- meten. (gebakken straatsteen. trot- en landsch.-schilder. 3) Reinhold K., Winker, 1) klinkletter, vocaal. 2) baksteen, '07---'70. Dt. ltk., prof. to Leipzig. Clintock (Leopold Mac). geb. '20, Iersch Clovio (Giulio), bijgn. Macedo, 1498-1578, Ital. Noordpoolreiziger, ontdekte de overblijfselen zniniatuu rschilder. der expeditie v. Franklin. (heldendicht. Clovis I, liet na zijne bekeering tot het Chris- Kilo, (fab.) muze der Geschiedenis en v. h. tendom bijna al de leden van zijne familie Clive (Rob., lord), 1725-74, dapper, geweld- ter dood brengen; ± 511 ; Zie Chlodwig. dadig grondvester v. It. 13ri. gezag in 0. I., clown, hansworst. '65—'67 gouverneur aldaar, '72 aangeklaagd, Clugny (of Cluny). st. in Fra., a. d. Grosne; wegens inisbruik v. macht, dock vrijgesproken; 5 D. I.; et. ber. Benedictijner abdij. schoot zich dood. kluifitout, verlengstuk v. d. boegspriet. Clodius, 1) Christ. Aug. C.. 1738-84, Dt, phi- kluisgaten, nail beide zijden v. d. voorsteven; losoof en dichter, prof. te Leipzig. 2) Zijn de ankerketting gnat er doorheen. zoon Christ. Aug. Heinr. C., 1772—'36, Dt. Kluit (Adriaan), 1735—'07 Nederl. geschiedschrijver en dichter. kundige en prof. te Leiden, twain om het le- Kiodnitz, zij-riv. v. d. Oder in yen bij de ramp v. Leiden ('t springen v. h. Kloetinge, d. in Zeel., 1/2 n. v. Goes. kruitsehip) in 1807. vallei in 't Zwits. k. Glarus. kiniver, driekant zeil a. d. boegspriet. Cloninel, st. i.. d. Iersche prow. Munster; 10 kittizenaar, ietn. die zich in de eenzaanaheid klooster (Het). Zie Kloosterzande. [D. I. heeft afgezonderd van de wereld, en eene Kloosterburen, d. in Gron., 3 u. v. Onder- kluis bewoont. d. i. eene eenvoudige be- dendam. (2 u. v. Ilulst. schutting tegen weer en wind, of zelfs eene Kloosterzande (of Het Klooster), d. in Zeel., grot of spelonk. Cloots (Jean Bapt., baron de), een beethoofd Klundert (del, stadje met 3 a 4 D. I. in N. in de gr. Fr. rev., eischte den dood van alle Br., ca. 2 u. v. Zevenbergen. (vecht '71. Dt. vorsten, en werd 1796 zelf onthoofd. Cluse (la), Fr. st. a. d. Zwits. grens; ge- 573 Cluseret - Cobell. 574 Cluseret (Gust. Pierre), geb. '23, een Fr. com- der Jan van Leiden, en werd zelf 1534 op munist, stookte '70 den opstand te Lyon aan. eene barbaarsche wijze ter dood gebracht. Clyde, vn. riv. in Z. Schl.; Glasgow ligt Knobelsdorf (Hans, vrijheer v.), 1697-1753, a. d. C. vriend v. Fred. d. Gr., bouwde Sanssouci. KlUn, 2 Nederl. dichters. 1) Hendrik Harmen knoet, 1) eene zweep met knoopen, waarmede (1773—'56) en 2) zijn br. Barend (1774—'29). voorheen in Rusland de lijfstraffen voltrok- Klytemnestra, gmln. en moordenares v. Aga- ken werden; in '63 is de knoetstraf afgeschaft. memnon, werd door haven zoon Orestes ver- 2) Zie Kanut. moord. (lijke liederen. Knollendam, d. in N. Holl., a. d. Zaan, 2 u. Knapp (Alb.), 1798—'64, Dt. dichter v. geeste- v. Purnierend. Knaus (Ludwig), geb. vn. Dt. genre. Knowles (James Sheridan), 1784—'62, Engl. schilder, sedert '74 prof. der academie te dram. dichter en novellen-schrijver. Berlijn. (bevriend met GOthe. Knownothings, naarn eener partij, die -niets Knebel (Karl Ludw. v.). 1744—'34, Dt. dichter, weten" wil van 't verleenen van gelijke rech- Knechtsel. Zie Knegsel. ten aan niet-inboorlingen (oorspronkelijk in knees prins), adellijke titel in Rusland. N.-Am. '61—'65). Knegsel (of Knechtsel), (1. in N. Br., ca. 3 u. Knox (John), 1505-72, kkl. hervormer v. Schl. v. Oirschot. Knut. Zie Kanut. Kneller (Gottfried), 1648-1723, Dt. portret- Kukipe (de). Zie Brongerga. schilder; de Engl. kon. George I schonk hem coadjutor, adjunct v. een biss. den titel v. baronet. eoaguleeren stollen. Kneppelhout (Joh.) Nederl. ltk., coalltie, aaneensluiting tegen eenen gemeen- schreef ook onder 't pseud. Klikspaan. schappelijken tegenstander; c.-ministerie, ge - Kniehis, berg-engte in 't N. dl. v. h. Zwarte vormd uit versch. partijen; recht v. c., b.v.: Woud (of Schwartzwald). v. d. werklieden tegen de werkgevers. Knigge (Ad. v.), 1752-96, Dt. schrijver („Over Coanza, riv. in Z. Guinea, W. kust v. Afr. den omgang met menschen"). Cobbett (William), 1762—'35, Engl. schrijver knight, (Engl. titel) ridder. onder 't pseud. Peter Porcupine. Knille (Otto), '32—'83, Dt. hist.-schilder. Cobden (Richard), '04—'65, ber. volkshuis- Kniphausen, et. eene aan de graven v, Ben- houdkundige, vrijhandelaar en vriend v. d. tinck toebehoorende heerlijkheid in Olden-• vrede. Zie Manchester 1. burg, a. d. Jande. Cobell, Nederl. schilders: 1) Hendrik C. (1751— Knipperdolling, een der hoofden v. d. We- 82); zijn br. Jan (een vn. teekenaar) was de derdoopers te Munster, was scherprechter on- vader van 2) Jan C. (1800-38); en 3) Jan Q. 575 Cobet Codrington. 57C

(1782—'14), was een neef v. d. teekenaar; hij Kfichly (Herm.), '15—'76, vn. Dt. philoloog. schilderde landsch. en dieren: krankzinnig. Cochrane, twee Engl. adrn.: 1) Alex. Thom. Cobet (Carel Gabriel), '13—'89, Nederl. prof. Blair C. (1775 — '60). 2) Zijn zoon Thom. John te, Leiden, her. kenner v. d. doode talon. C. (gob. 1789). Wijders 3) Alex. Dundas Baillie Cobija (of Port la Mar), havenstad v. Bo- C., gob. '13, zoon v. no. 2, Engl. stm. (con- livia, a. d. Stillen Oceaan; ca. 3 D. I. servatief) en rom.-schr. 4) John Dundas C., Koblentz, versterkte st. in de Pruis. Rijn- ± '25, neef v. no. 1, was hapitein der Engl. prov., a. d. uitwatering v. d. Moezel in den marine, en vermaard door zijne voetreizen. Rijn; 31 D. I. Zie Ehrenbreitstein, Kock, 1) Theod. de K., 1650-1720, ijverend Koburg, hst. v. h. htgd. Saksen-K., a. d. Itz; voor de R. K. kerk in Ned. 2) Gerard. Theod. 16 D. I.; vgl. Gotha; Ferdinand 6. de K., 1733 —'08, Nederl. then. en dichter. Cocagne, 1) Land v. C., Luilekkerland. 2) C.- 3) Hendrik de C., '04—'42, predikant te Ulrurn mast, houten pawl, veelal met vet besrneerd, in Gron., legde '34 den grond v. h. kerkge- aan welks top prijzen opgehangen zijn. die nootschap der Afgescheidenen. 4) Ch. Paul de beste mastklimmers machtig trachten te de K., 1794—'71, gehoren Nederlander, zeer worden (bij volks-vermakelijkheden). vruchtbaar en veelgelezen Fr. rom.-schr. Coccejanen, 2e helft 17e eeuw eene kkl. te Parijs (lossen trant). (v. Maarssen. partij, gevormd door den Nederl. thee. Jo- Kockengen (of Kokengen), d. in Utr., ca. 2 u. hannes Coccejus (1603-69), den tegenstancler Cocles (Horatius). Zie lioratius no. 2. van \'oetius. cocon, tonnetje dat de zijworm am zich heen Koch (Rob.), gob. '43, Dt.gnk., ontdekker v. d. spint als die eerie pop wordt. bacillus comma, sedert '85 prof a. d. unvt. v. cocotte, elegant hoertje. Berlijn. (dichter. Cocytus (Kokytos), zij-riv. v. d. Acheron. Kochanowski (Jan), 1532-84. Poolsch Her- Codde l(Pieter), 1648-1710, was R. K. abiss. cochenille, eene op de c.-plant (cactus coche- v. Utr., dock word 1702 afgezet, door Theod. nillifer) levende schildluis (coccus cacti), en de Kock beschuldigd v. Jansenismus. daaruit kostelijke roode verfstof. cod - e (Fr. = codex, Lat.) wetboek; C. Napo- Kocher, zij-rivier v. d. Neckar, in Wurtemberg. leon, '01 door Nap. I uitgevaardigd, waarin Cochinchina, sedert '67 Fr. kol. a. d. ZO. C. civil (Burgerlijk wetboek) on C. penal( wet- kust v. Achter-Indio; zetel v. d. gouverneur boek7v. Strafrecht); - Ificatie, samenvoeging in Saigon; c.-hoen (c.-kip), zeer yruc,htbaar v. wetten tot een geheel; •iliceeren, tot een veer de hoenderteelt. stelsel van wetgeving brengen. Cochlaeus (Joh.), 1479-1552, Dt. geleerde, codicil, later toevoegsel aan een testament. vinnig bestrijder v. Luther. Codrington, I) Edw. C.,1770—'51, Engl. adm., 577 Codrus — Koersk. 578

bevocht '27 eene ovw. bij Navarino op de Koenen (Hendr. Jac.), '09—'74, Nederl. ltk., Turken. . geschiedkundige en dichter. Codrus, ± 1068 v. Chr., laatste icon. v. Athene. Koenraad, inz. 1) Dt. kon.: a] K. I (911-18); Koeban, riv. in Z. Rusland, ontlast, zich i. d. b] K. II. de Salier (1024-39), beinachtigde Zee v. Azof en i. d. Zwa. Z. Burgundie; ej K. III, de eerste Hohenstaufe, Koeberger (Wenceslas), 1560-1630, I3e1g. hwk. 1138-52, deed 1147-48 eenen kruistocht; cl] K. en hof-schilder v. Albertus van Or. to Brussel. IV, 1237-54, veroverde Napels (1253); hij was KoedUk, (1. in N.Holl., 1 u. v. Alkmaar. de vader v. Konradijn• van Zwahen. 2)K., 22e coeflieWnt, (wsk.) ver ► enigvuldiger. bins. v. Utr., werd 1099 in zijn paleis ver- Coehoorn (Menno v.), 1641-1704, Nederl. moord. 3) K. v. Hochstaden, 1238-61, abiss. vestingbouwkundige, uitv. v. h. naar hem v. Keulen, door wiens krachtige beinoeiingen genoemde C.-mortier. een begin werd gemaakt met het bouwen v. Koeka (of Koekaua), list. (met 60 D. I.) v. h. d. Keulschen Dom. .1) K. v. Marburg, een Soedaneesche rijk Bornoe. Dominlimner monnik, was biechtvader v. Koekange (of Kokkange), d. in Drente, ca. Elizabeth v. Thuringen en een ijverig jacht- 2 lc. v. Meppel. maker op betters, loch werd 1233 door eenige Koekkoek, 1) Joh. Herne. K., 1778—'51, edellieden vermoord. 5) One Middelhoogdt. Nederl. schilder. 2) Zijne vier zones, alien dichters cc] K. Pfaffe ('t Roelandslied 1130); schilder a] Bernh. Corn. ('03—'62); bj Joh. 1,1 K. Fleck (13e eeuw, Flores en Blanchetieur); (11--'31); ci Marinas Adr., en cij Hermann, c] K. v. Wurtzburg (t 1287 to Hazel, veelzij- koekoek, 1) de beicende trekvogel, die eieren dig ontwikkeld en vrachtbaar dichter). 6) K. legt in de nesten v. andere vogels. 2) eene v. Megenberg, 1309-71, Dt. schrijver(„Buch soon van lichtraam of vallicht. der Natur", eene algemeene natuurlijke his- koelie, Chin. veld-arbeider in Nederl. 0. I. KoeuradUn, Zie Konradkjn. [torie). C0e1141, twee Sp. sc,hilders: 1) Alonzo Sanchez Koepang, hst. v. h. under Nederl. gezag C. (t 1590) en 2) Claudio C. (t 1693). staande konkr. K. op 't ail. Timor. Komi, et. bloeiende st. i. d. Perz. prov. Irak- Koer (Kur), riv. in Russ. Transcaucasia out- Adzjemi, destijds 100 D. I. (tegw. slechts 10 0.). last zich i. d. Kaspische Zee. Koema, riv. in Z. Rusl.onondti. d. Kaspische Koerden en Koerdistan. Zie Kurden. Zee, doch is bij felle droogte waterloos. Koerilen, eil. Zie Kurilen. koemis. Zie kuinis. Koerland, Runs. gouvt. a. d. Oostzee ; hpl. Koen (Jan Pieterszoon), 1587-1629,werd 1617 Koersk (Kursk), kpst. en hpl. v. h. gouvt. K. gouverneur-geril. v. Nederl. 0. I., en stichtte (Eur. Rusland) met 32 D. I., a. d. vereeniging 1619 Batavia. . der riv. Koer en Toeskara (Tuskara). AA 5'79 koesso — Kolbe. 580 koesso,(pha.) middel om lintwormen to dooden. 2) Ludw. K., '19—'62, Dt. dichter en rom.- Koetahia, st. Zie Kutahia. schr. 3) Louis K., geb. '20, Dt. comp. en Koetais, st. Zie Kutals, schrijver over muz. 4) Joh. H. Rud. K., Nederl. Koetelf (of K. Lama), hst. v. d. Maleischen genl., '73 t in de le Atjeh-expeditie. staat X. (Z. en 0. afdeeling v. Borneo). Kohlhase (Hans), de held in een verhaal v. KoetsJoek-Kainardzil, ten ZO. v. Silistria, Heinrich von Kleist; was een koopman to een Tu. stadje, waar 1774 de vrede tuss. Berlijn, wiens paarden gestolen waren door Turkije en Rusland gesloten word. jonker Gunther v. Zaschwitz, en die 1540 to koevoet, ijzeren hefboom met gespleten klauw. Berlijn werd geradbraakt. Koevorden, st. met 3 D. I. in Drente, voor- cohorte, schaar, troep ('t 10e dl. v. een legioen). heen eene belangrijke vesting. Coimbra, st. net 14 D. I. en unvt, a. d. Mon- Koewacht, d. in Zeel., 2 u. v. Hu1st. de'go, hpl. der Port. prov. Beira. kof (kofschip), een tweemaster met breeden Kok (Jacobus), -f- 1788, Nederl. geschsch. (,,Va- achtersteven. derlandsch Woordenboek"). koffervlsch, zwemt in de Keerkrings-zeeen. Kokengen. Zie Kockengen. (bruinkool. kog (kogschip), midd.-eeuw. koopvaardij- (ook cokes, verkoolde, ontzwavelde steen- of wel oorlogs-) schip. Kokkange. Zie Koekange. Cogels (Joz. Karel), 1785—'31, Vim. schilder. coco, dropwater of zoethoutwater, in Parijs coglto, ergo sum, d. i. „ik denk, dus besta uitgevent („marchand de coco"). ik", de grondslag der wijsbegeerte v. Des- kokos-noot, (vrucht v. d. -palm) dient, rijp- cognaat. Zie agnaat. [cartes. geworden, tot voedsel, en levert, in onrijpen Cognac, 1) Fr. st. met 15 D. I. a. d. Charente. toestand, een smakelijk melksap; en het sap 2) fijne snort brandewijn. der bloemstengels levert den palmwijn. Uit Cognlet (Leon), 1794—'80, Fr. hist.-schilder. de k. wordt ook de klapper-olie gewonnen ; cognossement, vrachtbrief voor een koop- van het vezelachtig omkleedsel worden mat- va.ardijschip. ten en dekkleeden vervaardigd. (cravat. Koheleth, (Hebr.) .,de Prediker" in 't 0. T. col, 1) nauwe berg-engte. 2) stropdas, staande samenhang, aaneensluiting. Kola, stadje met ca. duizend inw. op Russ. kohier, register v. d. aanslag i. d. belasting. sch.-eil. K., toss. de N. IJszee en de Witte Zee. Kohinoor, d. i. „berg des lichts", de groote Kolb (Georg Friedr.), '08—'84, Beiersch demo- diamant, in bezit bij de kng. v. EngId. craat, schreef eene „gesch. der beschaving". Kohl (Joh. Georg), '08—'78, Dt. beschrijver v. Colban (Marie Sophie), geb. Schmidt, '14—'84, 'reizen. Dt. rom.-schrijfster. Kohler, 1) Christ. K., geb. '08, Dt. hist.-schilder. Kolbe, 1) Kairl Wilh. K., .1757--435, At. teeke- 581 Kolberg college. 582

naar en itk. 2) Zijn neef Karl Wilh. K.,1780- 72, adm. v. Fra., hoofd der Hugenoten, een '53, Dt. schilder. 3) Adolf Wilh. Herm. K., der slachtoffers v. d. beruchten Bartholo- geb. '18, prof. eerst te Marburg. toen te meilsnacht. Leipzig, ber. Dt. schk. een der staten v. d. rep. Mexico; de Kolberg,versterkte havenstad en bpl.in'tPruis. hst. C. met 24 D. I. staat a. d. vulcanischen reg.-distr. Koslin, a. d. Oostzee; 16 D. I. Zie Pico de C. Nettelbeck. Colin (Alex.), 1532-1612, Vim. bh. (fraaie graf- Colbert (Jean Bapt.), 1619-83, ber. Fr. stm., tomben te Innsbruck). grondvester v. h. mercantiel stelsel, bevor- Kolin (of Kollin), st. in 0. Bohemen, a. d. deraar v. nijverheid, kph., koloniaalwezen en Elbe; 12 D. 1.• 1757 bevochten de Oostenrijkers wetenschappen. (onder vms. hier eene overwinning op Colehagua, prow. v. Chili; hpl. San Fernando. Fred. d. Gr. Colchester, havenstad met 28 D. I. in 't Engl. collatie. Recht van C., het recht, dat de Heer grfs. Essex, a. d. Colne; oestervangst. v. d. plaats heeft, om een predikant te be- Kolchis, Zie Argo, Kutals, Phasic. noemen. Killcsey (Frans), 1790—'38, Hong. ltk., schrij- collation, 1) tweede ontbijt. 2) tusschenmaal; ver en dichter. (voor winterbuilen. -eeren, woordelijk oplezen ter vergelijking coldcreana (spr., koold-kriem), zachte calf met het origineel. kolder, 1) (yea.) waterzucht in de hersenen. Collatinus (Lucius Tarquiniusl, met Brutus 2) oudt. eene soort van harnas, dat borst en consul, na Is verdrijving v. d. laatsten kon. rug bedekte. der Ross. Zie Lucretia en Tarquiuius. Kolderveen, d. in Drente, 1 u. v. Meppel. Colle (Charles), 1700-83, Fr. blijspeldichter. Kolderwolde, d. in Fri., 2 u. v. Hindeloopen. collet-taneEn, verzamelde aanteekeningen, Kolduni. Zie Kouduin. citaten, enz., uit gelezene boeken en geschrif- Colebrooke (Henry Thom.), 1765—'37, Engl. ten; -te, inzameling van giften in geld; ambtenaar in Indie, beoefende ijverig Indi- -teeren, (geld) inzamelen; -teur, ambtenaar sche taal- en ltk. der Nederl. Staatsloterij; -tie, verzameling. Coleridge (Sam. Taylor), 1772=34, Engl. toll-ege, 1) al de leden gezamenlijk van eene dichter. Ook zijn zoos (Hartley) en zijne dtr. vereeniging, die eene bepaalde opdracht heeft. (Sarah) beoefenden de dichtkunst. 2) in Fra. zooveel als gymnasium. 3) cursus Kolhorn, d. in N.Holl., 2 u. v. Schagen. van eene Nederl. hoogeschool (c. loopen, de kolibrie, door kleinheid en kleurenpracht ver- academische lessen bijwonen); -egianten, de maarde Amer. vogelioort. leden eener tie. kkl. sekte ten tijde v. (I. Coligny (Gaspard de Chatillon, grf. v.),1517— Remonstranten-vervolging.

583 colli — Colorado. 584

co1111, mrv. v. collo. Coiombat de l'Isere, geb. 1800. Fr. gnk., collier (spr.: kol-jee): 1) halssnoer, halsketting. stichtte een instituut oin stamelaars van hun 2) halsband. 3) John Payne C., geb. 1789, gebrek te genezen. (vendrek, als mestspecie. Kollin. Zie Kolin. [Engl. itk. colombine, 1) de geliefde van harlekija. 2) dui- Collin, 1) Heinr. Jos. von C., 1772—'09, Dt. Coloinbey-Nouilly. Zie Metz. tooneeldieh ter. 2) Zijn hr. Matti, von C., C0101111,0, hpl. v. Ceylon; 100 D. I. 1779—'24. Dt. (halter. 3) Jean Francois C. Kolomea, st. in GaliciC; 23 I). I. (19 D. I. d'Harleville, 1755—'06, Fr. diehter. (of Kolomensk), Russ. st. a.d. Wolga; Collins, 1) William C., 1720— 5(i, Engl. dich- kolon, dubbele punt (als leesteeken). ter. 2) William C., 1787—'48, Engl. schilder. kolonei, (mil.) overste. 3) William Wilkie C., zoon v. 0. seliiider, 'kolon-ie, volkplanting, nederzetting (in plants- '24—'89, Engl. schrijver v. sensatie-rornans. namen met C, b.v.: Colonia Agrippina, zie collisle, botsing. (Beriijn. Keulen); -iaat, van (nit, voor, betretfende) Cann a. d. Spree, 't oudste stadsgedeelte van eene kolonie, (als z. n.) soldaat, die aange- eollo (nay. colli), pakket, bail, zak, kolier, worven is oin in eene kolonie dienst te doen; ton, enz. (eOn volgepakt voorwerp). -isatie, aanlegging (-iseeren, aanleggen) collodium, oplossing v. schietkatoen in ether tot volkplanting; -1st, iem. die zich in eene (i. d. heelkunde, photographic, enz.). kolonie koint nederzetten. colloquium, 1) samenspraak. 2) vorinelijke Colo.., 1) een Ghibeilij nsch geslacht in Italie, redetwist, debat. waaruit inz. Vittoria C. (1490-1547), Ital. Collot d'Ilerbols (Jean Marie), 1750-96, Fr. dichteres. 2) Michele Angelo C., 1600-87, Ital. terrorist, 1793 bloedig huishoudende te Lyon, fresco-schilder. bewerkte den val van Robespierre, (loch ward colonnude,zuilengang:overdekte gang, aan de zelf gebannen. • eene zijde open, terwijl de bedekking op even- Kollum, d. in Fr., 3 u. v. Dokkurn, vomit wddig geplaatste pilaren of kolommen rust. met -erzwaag (2 u. van Dokkum) en nog . colonne, (Fr.) koloin ; (mil.) colonise. 5 andere dorpen de gem. KoIlumerland-en- colophoniuni, vioolhars, het overblijvende bij Nieuw-Kruisland. de bereidit, van terpentijn-olie., Colman, twee Engl. tooneeldichters, vader coloquint (1',olokwitit), de bittere vrucht der en zoon: George C. (1733-94) en George C. c.-plant; ook het nit die vrucht bereide pur- Jr. (1762—'36). (27 D. I.; katoenspinnerijen. geermiddel. Kolmar, st. i. d. Opper-Elzas, a. d. Lauch; Colorado, N. Amer. Unie-stan.t (sedert '76), Kohl (of COIn), Dt. naam v. Keulen. tuss. Utah en Kansas; hst. Deliver. Hier de Cologne, Fr. naam v. Keulen. in de Golf v. California uitloopende riv. C.; 585 coloratuur — 3omit4. 586

C.-kever, insekt dat de aardappelplant ver- dekte 1492 Amerika voor Spanje (de italianen woest. (schl.) kleurschakeering. noemen hem Colombo, de Spanjaarden Colon). color-atuur, (muz.) toonschakeering; -let, Zie el. 2) naam van steden, inz, de hst. van Colossae, oudt. st . in Phrygie, had reeds zeer Ohio. a. d. Scioto ; 52 D. I. vroeg eene christen-gemeente (zie in 't N. T. Kolyina, eene zich met 3 armen in de N. IJszee Paulus' zendbrief a. d. Colossenzen). ontlastende riv. in Siberie, Koloss-us, reusachtig, stb. (K. v. Rhodos, (Klaas), de gefingeerde naam van een 285 v. Chr.); -aal, reusachtig groot, (fig.) nooit bestaan hebbende Egmonder monnik grootsch, weidsch; - eiim, eigenlijk 't (80 n. sit de 12e eeuw, die fang beschouwd werd Chr.. voltooide) gr. amphitheater te Rome als de schrijver van eene rijmkroniek. ver- (tegw. mane); (fig.) een groot en prachtig va.ardigd en voor echt uitgegeven door Rei- uttspannings-locaal. nier de Graaf, een graveur te Haarlem. colport•age, de daad van - eeren, d. i. intee- Colijnsplaat.d.op't Zeeuwsche eil.N.Beveland. kenaars of ]coopers opschornrnelen; -eur, tem. Kolywan, st. in Siberie, a. d. Ob; food- en die colporteert. (over sociale onderwerpen. ,t,,oudrnijnen. (lierdichter. Colquboen (Patrick). 1745—'20. Sch. schrijver Kolzow (Alexei Wassiljewitsj), '09—'42. Russ. Colt (Sam.), '14—'61 wkt., situ. c351v.d.revolver. Comanchen,Indianenstam in Texas en MeXico. Colutnbanus, de heilige, 550-615, Engl. apos- Comayagua, hst. v. Honduras; 35 D. I. tel under de Alemannen. kombuis, scheepskeuken. columbarium, 1) duiventil. 2) bij de oude Rom. komedie,sc,houwburg.theater;comedie.blijspel. een grafgewelf met nissen, waarin de urnen konseet, een hemellichaam ge,lijkende op de met de asch der dooden geplaatst waren. planeten, doch van mindere dichtheid en met Columbia, 1) bondsdistrict der N.Amer. Unie- eene lang,ere loopbaan. staten met de bonds-hoofdstad Washington. Comenius (Joh. Amos Komensky), 1592-1671. 2) Britsch C., Engl. kolonie in N.Am., sedert Dt. pedagoog („Orbis pictus"), te Naarden '71 bij Canada ; list. Nieuw Westminster ; de als hiss. der Moravische broeders. van bier komende gr. riv. Oregon wordt ook Coiner- See, (Dt.) het Meer v. Como. wel C. genoemd. (Vgl. Cascade Range). comfort, gemak ; -able, gemakkelijk. 3) hst. v. Z. Carolina. a. d. Congaree; 10 D. I. koMiek, lachwekkend; (als z. n.) tooneelspeler 4) De Vereenigde Staten van C., sedert '61 voor de lach wekkende rollen. (geschsch. (vroeger de rep. Nieuw Granada) een bond Comities (Phil. de). 1445-1509, Fr. stm. en v. 9 rep., inz. in NW. Zuid-Am., 831 D. vierk. cotnitaat, distr. in Hongarije. km ., 3 mn. bew.; bonds-hst. Bogota. comlte, zie commissie no. 2; in c. generaal, Columbus, 1) Christoph C., 1456-1506, ont- met geslotene deuren. 587 komma c ompagnie. 588 komma, een leesteeken; (gnk.) de k.-bacil of Common Prayer (Book of), [spreek uit choiera-bacil, Zie bacillus en Koch. book ov korn-un pree-er], de Agenda der kommaliewant, tafelgerei aanboord. Anglicaansche (Episcopale) Rerk. komman-dant,bevelvoerend officier; -deeren, C011111111111, (Fr.) gemeen, (ook) gerneenschap- 1) bevel voeren, )bevelen, gebieden; -deur, peljk .aal, gemeentelijk sard, aanhanger hoogste rang in eene ridderorde. v. d. Parijsche Commune (in '71 eigenrnachtig cowman-Mtn', 1) stifle compagnon. vennoot- opgetredene socialistische gemeenteraad van geldschieter, 2) (van vennootschappen :) met Parijs) -ero's (of Zonen v. Padilla). de leden een of meer dan een stillen compaomon van eon naar volksheerschappij strevend ge- -dite, vennootschap van geldschieters, terwij1 heirn genootschap in Spanje (le helft 19e de zaak wordt gedreven door een door hen eeuvv) ; -leant, avondmaalganger ; -icatie, benoemden en bezoldigden direct., 1) mededeeling. 2) gemeenschap ; -Iceeren, comment-aar,ophelderin gjoelichting,verkla- mededeelen; sie,in de R.K.kerk dezelfde plech- ring; -arieeren, door omschrijving toelichten; tigheid als het A vondmaal bij de Protestanten; •ator, schrijver van toelichtende aanteeke- -Ismus, gemeenschap van goederen (-1st, ning.en, voorstander daarvan ; -istisch , daarnaar commercie'el, koophandels-. strevend of overhellend). commIssie, 4) boodschap, 2) vereeniging van Komnenen, vorstelijk geslacht in Byzantium, eenige personen, die aangewezen zijn om g e- 1057-1204, en van daar tot 1461 to Trebizonde. zamenlijk eene bepaalde opdracht to volbren- Zie ook Anna numero 12. gen; -handel, handel voor rekening van een Como, hpl. (met 11 D. I) v. d. Ital. prov. C. ander tegen genot van provisie (d. i. -loon). (Lornbardije) a. h. Meer v. C. (Lago di Como). commissionair, 1) koopman. die commissie- Comonfort (Ygnacio), '12—'63, was '55—'58 handel drij ft. 2) boodschaplooper, best . eller pros. der Mex. rep., word toen verdreven, (in groote steden ten dienste van het publiek t vermoord. (Mozambique (N. ingang). op pleinen en op hoeken van hoofdstraten to Comore'', eene groep oil. in de Straat v. vinden). Comorin (kaap), Z.punt v. Voor-Indio. commodore, officier der Bri. of der Amer. Koinorn, st. met 16 D. I. op 't Donau-eiland marine, tusschen kapitein en schout-bij-nacht. Schutt, is de hpl. van het corn. K. Commodus (Lucius- i-Elius Aur.), van 180 tot Compaan (Klaas Gerritsz.), 1587-1657, Nederl. 192 Rom. Keizer, een wreedaard, werd door zeeschuimer. een gladiator geworgd. comp-agnie, 1) on,derdeel van een bataljon, commoner, (in Engld.) gemeene man, burger- 2) gezelschap ; -agnleschap, vennootschap. man, niet-adellijke. -agnon, 1) vennoot, deelgenoot, 2) metgezel: 589 kornpas. — condensatie. 590 kompas, werktuig om door middel v. d. mag- eoncentrisch, 'tzelfde middelpunt hebbende. neetnaald te bepalen waar men zich op de Concepcion, 1) st. in Chili, 20 D.I. 2) st. in Uru- wereld bevindt. (baarheid. guay, 6 D. I. 3) st. in Paraguay, 3 D. I. compatib-el, vereenigbaar; .111teit, vereenig- concept, ontwerp; 41e, ontvangenis. compendium, kort begrip. conces-sle, vergunning; .sionaris, vergun- compens-atie, goedrnaking, vergoeding ; ning-hebber: -sioneeren, vergunning ver- .eeren, goedmaken, vergoeden. conelbylien, schaaldieren. [leenen. Kompert (Leop.), '22—'86, Dt. schrijver (,.Uit concierge, huisbewaarder. het Ghetto"). (bevoegdheid. concil-le, kerkvergadering; -lent, verzoenend. competen-t, 1) bevoegd, 2) behoorlijk •, -tie, concipieeren, ontwerpen, opstellen. Compiegne, st. in Fra., a. d. Oise; 13 D. I. conclave, vergadering (van kardinalen) om compl-eet, volledig, voltallig; aan- eenen Paus te kiezen. vulsel ; -eteeren, volledig (of voltallig) ma- concordant, verdrag (tractaat) tuss. den Paus ken. aanvullen ; -etie, volledig (of voltallig) en 't gouvt. betreffende kkl. aangelegenheden. making. (-teeren, begroeten. concordantie, alphabetisch register van na- complimen-t, 1) plichtpleging, 2) groet men en woorden uit den Bijbel. compo-neeren, op muz. brergen; -nist, toon- Concordia, eendracht. zetter; -sitie, 1) toonzetting, 2) samenstelling, contours, 1) wedstrijd. 2) opkomst van schuld. 3) metaalmengsel. eischers in een faillissement. compost, samengestelde mestspecie. concreet, werkelijk bestaande; tegenstelling compromis, (reht.) minnelijke schikking, van abstract. (en vrouw; -e, bijzit. (hist.) 't Verbond der Edelen. concubin-aat, onwettige samenleving als man compt-abet, rekenplichtig; -abilitelt, 1) re- Condamine (Ch. Marie de la), 1701-74, Fr. kenplichtigheid, 2) eene afdeeling v. alge- wsk. en wetensch. reiziger. meen bestuur. Conde, zijlinie v.h. Huis Bourbon (naar de 5 D.I Comte, 1) (Fr.) graaf. 2) Isidore Aug. C., 1798- tellende st. C. in 't Fr. dep. Nord, a.d. Schelde), '57, Fr. wsk. en philosoof, grondlegger v. h. inz. 1) Lod. I v. Bourbon, prins v. C., stichter comtesse, (Fr.) gravin. [positivismus. van de linie, 1530-69, als aanvoerder van de komijn, eene plant, die geurig zaad draagt, Hugenoten bij Jarnac gevangen genomen en dat gebruikt wordt in de bereiding van doodgeschoten. 2) Lod. II d. Gr. C., 1621-86 Leidsche kaas. uitstekend vhr. (deelen. concaaf, holrond (coneaviteit, holrondheid); condemn•atie, veroordeeling; .eeren, veroor- tegenstelling van convex, 'bolrond (convexi- condens•atle, verdichting, samenpersing ; teit, bolrondheid). •ator, 1) werktuig om gas te verdichten tot 591 Condillac — Kiiniggratz. 592

vloeistof. 2) een werktuig, 1793 uitgevonden kongeraal, zee-aal of zee-paling (5 a 6 voet door Volta, om zwakke sporen v. electriciteit lang). to ontflekken; •eeren, verdichten, tot groo- congestie. ophooping van blued. tere die,htheid brengen. congloweraat, Zie aggiomeraat, breccia. Condi'lac (Etienne Bonnot de Mably), 1715— Kongo. gr. Z. Afr. riv.. in haren bovenloop 80, Fr. philosoof (sensualist). door Livingstone (sedert '67). in Naar geheel conditl-o, voorwaarde, beding (C. sine qua non door Stanley (sedert '74) ontsloten, neemt het onvermijdeliike, streng vereischte voor- water van gr. zii-riv. en meren in zich op, en waarde): -oneeren, 1) bedingen, 2) in on- ontlast zich i. d. Atl. O. In 't K.-bekken dergeschikte betrekking zijn; -once), voor- stichtte de Internationale K.-maatschappij, waardelijk; -e, 1) voorwaarde, heding, 2) on- onder de leiding v. kon. Leopold II v. Belgie, dergeschikte, betrekking, 3) staat, toestand. den K.-staat als vrijhandels-gebied; erkende 'condo)-eantie, rouwbeklag; -eeren, mede- souverein sedert '85 Leopold II. gevoel betuigen. congregatie, vereeniging van geestelijken. condor. 1) een stuk goudgeld in Chili en in congres, vergadering ter bespreking van staat- Columbia (23 a 24 gulden). 2) grootste der kundige of algemeene belangen. roofvogels, grijpgier. Congrev.e (Sir William), 1772—'28, Engl. in- Condorcet (M. J. A. N. Caritat. markies v.), genieur en genl. der art., uitv. o. a. v. d. 1743-94 (-) door zelfinoord), Fr. philosoof, -ische pijlen (brandraketten) en v. d. -ischen encyclopedist. (v. huurtroepen. druk (kleurendruk met samengestelde platen). condottleri„ - in Italie (14e eeu‘v) aanvoerders Coni (of Cuneo). Ita.t, st. in Piemont; 23 D. I. Konewka (Paul). .40—'71, vn. Dt. teekenaar en Koniah. Tu. st. in Kle. Azie; 30 D. I.; in '33 knipper v. silhouetten. ovw. der Egyptenaars op de Turken. confederatie, statenbond. coniferen, (plk.) naaldboomen. confe-reeren, beraadslagen; samen- Konig, 1) Friedr. K., 1774—'33, Dt. bcekdrukker, komst ter beraadslaging. uitv. (met A. F. Bauer) v. d. snelpers. 2) Heinr. confess-le, geloofsbelijdenis; -Ioneel, van (ra- Jos. K.. 1790—'69, vn. Dt. rom.-schr. 3 Gust. kende) de geloofsbelijdenis. K., '08—'69. Dt. schilder, inz. tafereelen uit confirm-atie, bevestioing; seeren,bevest igen. de gesch. der Reforrnatie. conlis-catie, verbeurdverklaring; -queer.), Kiinig-grlitz, versterkte st. met 8 D.I. in Bo- verbeurd verklaren. hemen '66 slag bij K.; -stein, st. met 4 D.I. Confucius (Konfoetse), 550-479 v. Chr., uit- in konkr. Saksen, a. d. Elbe, met de vest. stekend zedenmeester der Chineezen en stich- K.-stein op eene 359 met. hooge zandsteen- ter v. d. Chin. godsdienst. rots ; -stub), bergtop bij Rhense i. d. Rijn- 594 593 Koniginhof consignatie.

prov. (linker Rijnoever); hier werden de Dt, Conquistadores, d. i. Veroveraars, de Span- koningen gekozen. jaarden die Am. veroverden van California of Kliniginhof, st. in N. Boliemen, a. d. Elbe, tot de Rio de Is Plata. 7 D. I. Het „K.-er handschrift", een Oud-Boh. Conrad (Fred. Wm.). 1800-70, vn. Nederl. in- heldendicht ('17 naar men zegt door Ilanke gpnieur, stichtte '47 het Nederl. Instituut van ontdekt). Konrad. Zie Koenraad. [Ingeni ears. Konigs.berg, Zie Koningsbergen; -hofen Konradlin, inz. K. v. Zwaben (zoon v. Koen- (Jac. Twin ger), 4346-1420, Dt. geschsch. (hro- raad IV). laatste, der Hohenstaufen, geb. nijk v. d. Elias): -hiitte, inz. st . in 't Pruis. 1252, na den slag bij Tagliacozzo 1268 op be- reg.-distr. Oppeln; 32 D. I.; grootste Silent- vel v. Karel v. Anjou onthoofd. sche ijzersmelterij; steenkolenmijn; -mark, Conring (Herman), 1606-81, Dt. geleerde, a] Phil.Christoph, grf. v.K..1662-94. Zw. vhr.; schrijver over gals.,. hist. en staatsrecht. minnehandel met to keurvorstin v. Hannover; Conscience (Hendrik), ben. Vim. rum.- op last v. krv. George I werd hij vermoord: zijne zuster Aurora, gravin v. K.. 1669-1728, conscien-tie, menschen) geweten; misleide, minnares v. krv. August II v. Saksen, gemoedelijk, volgens de goede inspraak v. h. hij wien zijn moeder werd v. (d. lateren rnsk). reweten. Maurits v. Saksen; -see, een nieer in Beieren conscri-ptie, gedvvongene Editing voor den (bij Berchtesgaden) a. d. 0. coot v. d. Watz• krijgsdienst hij toting; .t, loteling. mann. consecratie, laonings-bergen, versterkte st. met 151 D. I conservatief, (stk.) behoudend. tegen nien- a. d. Pregel. hpl. v. d. Pruis. prov. Oost- wigheden gekant, (als z. n.) behoudsman. pruisen, gest. 1255: kronings-stad; unvt.;-geell, conservatoire, hoogeschool ter opleidipg van operment; -water, (schk.) mengsel v. rout- toonkunstenaars (muz. en zang). zuur en salpeterzuur. (pres. Madras. considerans, ornschrijving van doel en strek- Conjeverani, st. met 8 D. I. i. h. Bri. Ind. king eerier wet. Connaught, prov. in Ierland; hpl. Galway. Considerant (Victor), geb. '08, Fr. socialist, Connecticut, 1) voornaarnste riv. der Staten aanhanger v. Fourier, '49—'09 in Texas. v. Nieuw-Eng,Id.; daarnaar 2) de N. Amer. consideratie, 1) aanzien des persoons. 2) toe- unie-staat C. (hst. Hartford met 42 D. I.). gevendheid, inschikkelijkheid; in c. nemen Connetable, et. in Fra. „kroonveldheer". in aanmerking nemen. connossement, Zie cognossement. consignatie (in), met opdracht om (b.v. eene Conon, Ath. vlootvoogd en gaf 394 de partij goederen) voor rekening van den af- nederlaag a. d. Spartanen; t 389 v. Chr. zender to verkoopen. 695 consistorie — Continent. 596 consistorie, vergadering van den kerkeraad; Constantinopel tot hst., en begunstigde de c.-kamer, de kamer, waar die vergaderingen uitbreiding v. h. Christendom. 2) Russ. groot- gehouden worden. vorsten: a] tweede noon v. tsaar Paul I, was console, sierlijk steunstuk van een balkon, sthr. v. Polen, werd '25 uitgeroepen tot kei- een schoorteenmantel, enz. zer, '30 uit Polen verdreven, f '31 ; b] noon consolid-atie, de daad van -eeren„ d. i. de v. keizer Nicolaas, was sthr. v. Polen en pres. middelen aanwijzen, waaruit de renten eener v. d. Rijksraad, doch werd '81 door keizer staatsschuld betaald zullen worden. Alex. gebannen. consonant, '(t1k.) medeklinker. eonstellatie, (str.) sterrenbeeld. constabel, in Engld. et. eene hooge waardig- constituante, i. d. gr. Fr. omwenteling het heid, ongeveer als die v. d. connetable in wetgevend lichaam. (-loneel, grondwettig. Fra.; tegw. zooveel als politie-dienaar. constitut-le, lichaamsgestel, (stk.) grondwet; Constans, 1) (Dt. Constanz of Kostnitz), st. consul, in 't oude Rome de om de 2 j. ge- met 44 D. I. in Baden, a. h. Meer v. C. (zie kozene hoogste ambtbekleeders der rep.; Bodensee); concilie 1414-18; verbranding daarnaar ook later, gewijzigd (b.v. in Fra. v. Huss en v. Hieronymus v. Praag. 2) jong- 1799—'04); tegw. in 't buitenland (inz. in koop- ste noon v. Constantijn d. Gr., regeerde 323- steden) aangesteld ambtenaar, om te waken 350 over een dl. des rijks; t vermoord. voor de belangen v. h. door hem vertegen- Constantin, drie landgoederen in de Kaapko- woordigde land en yolk; •ant, 1) consulschap, Ionic, bij de Kaapstad; leveren den C.-wijn. 2) ambtslocaal v. d. consul. Constantine, st. in Alg,erie: 30 D. I.; '37 door consul-t, gemeenschappelijk overleg v. twee de Franschen veroverd; hpl. der prov. C. of weer geneesheeren over de verdere behan- Constantinopel (Tu. Stamboel, het oude deling van een zieke; -teeren, raadplegen. Byzantium), hst. v. Turkije. met de voorste- cont-act, aanraking; -agieus, besmettelijk. den Pera en Galata 700 D. I.; crest. 568 v. Contessa, 2 br. beiden Dt. dichter an novelle], Chr., werd 330 na Chr. hst. v. h. 'Rom. rijk, schrijver, nl.: Christian Jac. Salice C. (1767- en 1453 Tu. '25) an Karl Wills. Salice C. (1777—'25). Constantinus, Zie Constantijn. Conti, zijlinie van Conde, inz.: Francois C.. Constantius, 1) C. I Chlorus, Rom. keizer 1664-1709. werd 1697 tot kon. v. Polen geko- 292-306, vader v. Constantijn d. Gr. 2) C. II. zen. doch rnoest wijken voor August II. -1- 361, noon v. Constantijn d. Gr., werd 337 Continent, vasteland; -aal, vastelands- keizer v. het Oosten, 350 v. h. geheele rijk. (continentaal stelsel v. Nap. I, '06. om En- ConstantUn, 1) naam v. eenige Rom. keizers, geland v. alle handelsgemeenschap met inz. C. I. d. Gr., regeerde 306-337, verhief Europa of te snijden). 597 contingent — copal. 598 contingent, bij te dragen (of bijgedragen) oproeping om aan eene vergadering te komen aandeel. deelnemen (-atie-biljet, beschrijvings-biljet conto, rekening; c. corrente, rekening-courant. tot dat einde). (scheepsmakelaar. contour, (schl.) omtrek. convooi, gewapend geleide; -looper, (kph.) contra-bande, smokkelwaar; -seign, mode- Koog, 1) d. in N.Holl., eil. Tessel. 2, K. a. d. teekening (v. staatsstukken) door een verant- Zaan, d. 1 a. v. Zaandam. 3) de K. Zie Kaag. woordelijk minister; -ventle; overtreding. Koogen (Leendert v. d.), 17e eeuw. Nederl. contre-mineeren, (kph.) speculeeren op da- schilder. ling; in de -mine zijn. (kph.) contremineeren, Koogh (Adr. v. d.), 1796—'31. Nederl. schilder. (fam.) joist het tegenovergestelde willen. kooi, 1) voorwerp waarin men vogels, ook dwarsdrijven. (tinggracht. wasrin men wilde dieren opgesloten houdt ; contrescarpe, buitenste glooiing v. d. ves- eenden-k. waarin men wilde eenden vangt ; contro-le, behoorlijk toezicht; -leeren, toe- schaaps-k. schapenstal. 2) (zeew. en fam.), zicht houden op den richtigen gang van zaken; slaapplaats, nachtleger. 3) 'Wm. Bartel v. d. -leur, 1) ambtenaar. die toezicht houdt op K.. 1768—'36, Friesch portret-schilder. de boekingen en de kas van den ontvanger Cook. inz. James C., 1728-79, ber. Engl. zeeen op den dienst der kommiezen tegen wets- vaarder rondom de wereld, land-ontdekker ontduiking, 2) een hevel-barometer, uitge- (me Australia), werd op Owaihi vermoord. vonden door Christ. Huygens. Koolaart (Elizabeth) geb. Hoofman, 1664— controverse, strijdvra ag. 1736. Nederl. dichteres. Haar man (Pieter Contucci (Andrea). 1460-4529, Ital. schilder K.) werd door verkwisting doodarm. en bh.. hoedde in zijne jeugd bet vee. KoorndUk (de). Zie Gondswaard. convent, klooster; het heele c., (pop.) Jan en Cooper. 1) riv. op Nieuw-Holland. 2) James alleman; -tie, 1) overeenkomst, 2, (in Engld.) Fenimore C.,1789—'51, ber. N.Amer.rom.-schr. vergadering v. h. Parlement zonder kon. (in colipera-tie, samenwerking ; -tief, samen- Fra.. 1792-95) vergadering der volksverte- werkend. genwoordigers (Nationale C.); -tioneel, op coordinaten, bijeen behoorende grootheden. overeenkomst of op gewoonte berustende. Coornhert (Dk. Volkertsz.), 1522-90. Nederl. convergentie, (wsk.) gestadige nadering. wijsgeer, humanist, schrijver en dichter. conver-sie, 1) verlaging v. d. rentevoet. Kooten (de). d. in Fri., 2 u. v. Bergum. 2) bekeering; -teeren,den rentevoet verlagen; Kootwkik, d. in Geld., 3 u. v. Nijkerk. -tieten, 6e eeuw, op mannelijken leeftijd mon- copaliva-balsem, hars uit den Braz. -boom. convex. Zie concaaf. [nik gewordenen. copal, eene soort hars, die op barnsteen ge- convoc.eeren, oproepen, hijeenroepen; .401e, lijkt, levert vernis. 599 kopeke — Cordilleras. GOO

kopeke, (Russ. mtw.) 2 centen Nederl. Kops (Willem), 1724-76, Nederl. ltk. („De- Kopenhagen, versterkte hst. v. Denemarken, sch. der Rederijkers"). (Egyptenaren. op de eilanden Seeland en Amager. a. d. Kopt- en, chrl. afstammelingen v. d. nude Sond; 235 (met de voorsteden 273) D. I.; zee- copulatie, (tnb.) veredeling v. vruc ► tboomen. haven; unvt,; honk]. residentie. Coquimbo, prov. v. Chili; hpl. La Se- Copernic - us (Nic.), 1473-1543, stichter v. d. rena (14 1). I.) moderne strk. (-aansch wereld- of planeten- Korach, kin, v. Levi (Zie 0. T.), smeedde stelsel), vgl. Kepler. Met Dathan en Abiram eene samenzwering kopglas. Zie koppen. tegen Mozes, loch de aarde opende zich en Copiapo, st. in Chili; 12 D. I. verslond het onwaardige drietal. Kopisch (Aug.), 1799—'53, M. dichter en Korais (Adamantinos). 1748—'33, gel). te Srnir- schilder. na, sedert 1788 geneesheer te Parijs (zie Co. Copland (James). geb. 1792, Engl. schrijver ray), hoogst verdienstelijk geleerde wat be- over gnk. (Dictionary of practical medicine). treft de Nieuwgrieksche taal en nationaliteit. Copley (•ohn Singleton), 1770—'06, Engl. por- Koran, Is heil. Schrift der Mahomedanen tret- en hist.-schilder. (ook at koran). (Guyana. Kopparberg. Zie Falun. Corantijn, grensriv. tuns. Nederl. en Engl. Coppee (Franc.), geb. '43, gevierd Fr. dichter. Corato, st. i. d. Ital. prov. Napels; 28 I). I. koppel, 1) (mil.)•sabelrlem, draagriem waar- Corbiere (Eduard), geb. 1793, Fr. dichter en aan de sabel hangt. 2) tweetal; (ook.) paar rain.-schr. (Fr. couple). 3) troep. zwerm. Corbinianus, de heilige, 680-730, eon der Koppen (Peter v.), 1793—'64, Russ. geleerde, eerste chrl. zendelingen en biss. in Beieren. schreef over oudheidkunde, adk., volken- Corny, verfranschte naa.rn v. Korais. kunde en statistiek v. Rusland. Corbulo (Cn. Dom.). Rom. viii. ten tijde v. koppen, 1) = hoofden, b. v. een schip bemand Nero, bracht de Friezen tot onderwerping. met 60 k.; -snellen, d.i. den vijand 't hoofd Corday (Charlotte). 1769-93, eene Fr. hel- afsnijden in een oogwenk, nog in gebruik bij din, vermoordde Marat in zijn bad, en werd de Dajaks. 2) hlk. bewe,rking orn door mid- geguillotineerd. del van een zoogenaa ► d kopglas koppen te Cordeliers, oudt. in Fra. Franciscaner mon- zetten, d. i. blaren op de huid te trekken. niken; club der - C., eene stk. club tijdens Coppename, riv. in Suriname. de gr. Fr. rev. Koppernaandag (Koppertjesmaandag), de Cordes (Fred.), '03—'40, Nederl. dichter, tweede Maandag in Januari.,jaarlijksche feest- krankzinnig. (Zie Andes. dag voor alle boekdrukkersgezellen. Cordilleras, bergketenen; C. de los Andes,

601 Kordofan — Cornelius: 602

Kordofan, savannenland in O. Afr., W. v. d. Rom. vhr., C. gen. naar de st. Corioli, 494 Witten Nijl, sedert '21 onder Egypt. opper- v. Chr. door hem vercverd. Door den Senaat gezag, sedert '83 bemachtigd door den mandi. verbannen, werd hij opperbevelhebber der Cordova, 1) het Corduba der Romeinen, st. Vejers, en rukte met een leger op Rome met 50 D. I. in Andaluzie, a. d. Guadalqui- aan, waarop zijne moeder hens to gemoet vir, is hpl. der prov. C. Hiernaar Cocchi- toog en hem bezwoer zijne vaderstad niet to aan, lijn geitenleder (gelijk marokijn en saf- bemachtigen; hij liet zich door hare beden fiaan naar Sattin en Marokko). st. met 29 I). I. vermurwem Van hens zijn de Here woorden: Argentijnsohe rep. 3) etonsalvo Fernan- „Ondankbaar vaderland! gij zult mijn ge- dez de C., 14-13-1515, Sp. vhr., streed in Italie. beeste niet bezitten." Korea, O. Az. tuss. de Gele Zee Korjaken, een vollisstam in 't N. v. Siberie. en de Japansche Zee, een konkr.. om het Cork, havenstad met 98 D. 1. en unvt. oppergezag waarover China en Japan on- Iersehe prov. Munster, is hpl. v. h. ells. C. eenig zijn (218 I). vierk. km. ca. 11 inn. bew.). Corleone, Ital. st. met 16 D. I. a. (Clielio. Corelli (Areangelo). 1653-171:3, Ital. vioolvir- Cormenin (Louis Marie, vicomte de), 1788— woos en comp. (Grieksch sehilder. '68. Fr. publicist, sun. en diehter. Corenzio (Belisarius), 1588- 1613, Nieuw- kornak, oppasser v. een olifant. Koressi. Zie Cyrus. Cornaro, inz. Caterina C., 1454-1510, geb. Korfu, 't noordelijkste der lonisehe eilanden to Venetie, tronwde 1468 met Jac. v. Lusi- oude Korkyra) met de 17 D. I. en unvt. gnats, kon. v. Cyprus; na diens dood was zij hebbende havens!ad K. tot hpl. 1472-88, lung. onder strenge voogdij v. Ve- korlander, plantgewas in Z. Eur.; welrie- netie, ten behoeve vats welke rep. zij toen kend zaad. (Golf v. Tarente. afstand v. d. troon deed; door dichters, kun- Corigliano, Ital. st. met 11 I). I. nabij de stenaars en eteleerden is zij gevierd. Corinna, Gri. dichteres, °Instr. 500 v. Chr. Corneille, 1)b Pierre C., 1606-84. schepper Korinth•e, oud ber. Gri. st. op de landengte v. h. klassieke Fr. treurspel. 2) Zijn br.Tho- v. K, (zie isthmus en Tiirr), na de aardb. mas C., 1625-1709, Fr. tooneeldichter, schreef v. '53 een weinig sneer noordwaarts opge- een Fr. wbk. bouwd; 8 D. I.; -isch erts, een in de oudheid Cornelia, den moeder der Graechen, was eene hooggeschat bro.; -ische bouwkunst,zuilen, dtr. v. Publius Scipio Africanus. enz.; -ische wijn uit de -ische druiven, inz. Cornellsz, Brie Nederl. schilders .. 1) Come- . op Zante. (graveurs. lis C. (1552-1638). 2) Jacob C. (16e eeuw). Coriolano, eene Dt. fain, v. schilders en 3) Dirk C., zoon v. Jacob ( -I- 1657). Coriolanus (heette eigenlkik Cajus Alarcius), Cornelius, 1) Peter v. C., 1783—'67, een 604 603 Korner — Cortereal. der voornaamste historie-schilders v. Dtl. Corporate velum, (R.K.) gewijde outaardoek . 2) Peter C., '24—'74, Dt. comp. en schrijver. corporatie, vereeniging, genootschap, gilde, 3) Zie Nepos. korps, de gezamenlijke leden van een genoot_ KOrner, 1' Christ. Gottfr. K., 1756—'31, ver- schap of troep, met eene bepaalde roeping trouwd vriend v. Schiller. 2) Zijn noon Theod. of een zelfde streven, b. v.: studenten-k,, K., 1791—'13, dichter v. „Leier and Schwert" muziek-k., Leger-k. (held. (patriotische krijgsliederen),00k dram.dichter. corpuien-t, zwaarlijvig ; -tie, z waarlijvig- cornet, 1) (rnuz.) blaas-instrnment (c. a pis- corpus, (Lat.) lichaam ; c. delicti, strafrech- ton = klephoorn). 2) oudt. eene afdeeling terlijk bewijsstuk v. h. gepleegde misdrijf ; ruiterij. c. juris, de wetboeken v. Justinian.. kornet (met klemtoon op „net"). neepjesmuts, correct, onberispelijk. neepjeskapje: (met klemtoon op „kor'') net correc-tie, 1) verbetering (inz. v. drukfouten), der korvisschers. 2) straf, kastij(ling (huis v. c. gevangenis); Corniani (Giovanbattista, grf.), 1742—'13, -tief, middel ma de nadeelige werking van schrijver (ook voor het tooneel). iets to keeren; -tioneei. (rcht.) niet-onteerend kornoelje, zuurachtige vrucht v. d. k.-boom. (tegenstelling v. criinineel) ; -tor, zuiveraar Cornput (Joh. v. d.), 1542-1611, Nederl. van drukproeven net fouten. krkjgsman en vn. vestingbwk., verdedigde Correggio, 1) kle. st. in Italie. 2) Antonio C., Steenwijk 1580. eigertlijk. Allegri, 1494-1534, een der groot- Cornwallis, zuidwestelijkst grfs. v. Engld., ste Ital. sc,hilders, meester in 't chiaroscuro. a. d. Atl. 0., doorsneden door de C.-Hills ; Correze, zij-riv. v. d. Vezere in ZW. Fra.; deze belangrijk inijnwezen. outlast zich i. d. Dordogne (rep. ; 12 D. I. Cornwcrd, d. in Fri., 2 u. van Bolsward. Corrientes, st. a. d. Parana i. 2. Argentijnsche Coro, st. in Venezuela; 100 D. I. Corsica, sedert 1768 (met uitzondering v. 2 j.) Korognandel, Z. Oostkust v. Voor-lndie. aan Ira. toebehoorend eil. i. d. Midd. Z.; hpl. Coronelli (Mareo Vincencio), t 1718, Ital. ge- Ajaccio ; bewoners Corsicanen. schiedkundige en adk., ntaakte aarden Corsini, aanzienlijk gesl. uit Florence ; inz. hemelgloben voor Lod. XIV. Lorenzo C., 1730-40 Paus (Clemens XII). coroner, in Engld. en in Am., rechterlijk amb- torso, renbaan; (11g.) schouvvspel v. tal v. elk- tenaar, belast met lijkschouwingen. (der. ander volgende rijtuigen. Corot (Jean Bapt.), 1796—'75, Fr. landsch.-schil- Corte, vest. op Corsica ; 5 a 6 D. I. korporaal, (mil.) laagste rang v. onderofficier. Korte Hem, d. in Fri.,ca. 1 u. v.lieetsterzwaag. „De kleine K.", bijnaam v. Nap. I na den slag Kortenhoef, d. in N.Holl. 2 u. v. Naarden. bij Lodi (1796). Cortereal (Gasp. de), Port.' zeevaarder, oat-

605 Cones — Coster. 606

dekte 1500 't land tuss. de St.-Laurentius-riv. Koslia, st. in Pommeren, a. d. Milhlenbach ; en de Hudsonsbaai. (tugal. 17 D. I. Cortes, Staten-vergadering in Spanje en Por- Koslow, st. in Rusland, a. d. Kam enka; 26 D.I. Cortez (Hernando), 1485-1547, Sp. veroveraar Comsat. (Alex.), '06—'42, Dt. schrijver (ook v. Mexico (1519-21) . en ontdekker v. Californie. blijspelen). Kortezwaag, d. in Fri., 2 u. v. Beetster- kosmetiek, schoonheidsmiddel. zwaag. kosm-inch, het heelal (tegenstelling v. tellu- Kortgene d. op 't Zeeuw sche eil. N. Beveland. risch , de aarde) betreffende; -oloog, kenner v. Cortona, 1)4 st. i. d. Ital. prov. Arezzo; 28 D. d. -ologie, d. i. de leer v.h. heelal; I. 2) Pietro da C., eigenlijk gen. Borrettini, •ologisch, die leer betreffende; •opollet, wereldburger; 1596-1669, Ital. schilder. -opolitisch, wereldburgerachtig; KortrUk. Zie Courtray. wereldburgerschap; -orama, aanschou- Kortuin (Karl Arnold), 1745—'24), Dt. gnh. welijke voorstelling v. h. heelal; en dichter (o. a. de Jobsiade). -os (-us), de geordende wereld (zie chaos), (ook :) een Kortiitn (Joh. Fr. Chr.),1788—'58, Dt. geschsch. werk daarover. prof. te Heidelberg. Cossa (Pietro), '34—'81, Ital. dram. dichter. Coruna (spr.: ko-roen-ja), versterkte haven- Kossak Ludw. Ernst), '14—'80, Dt. no- en kpst. met 34 D. I., is hpl. v. d. Sp. prov. vellen-schr. (humor.). C. (in Galicie). kosseni, halskwabbe (v. runderen). korvet, klein fregat. (numero 2. Kossuth (Lod.), geb. '02, Hong. dictator en Corvinus. Zie Matthias numero 2 en Raabe opperbevelhebber in den opstand '48 tegen coryphe&t, de voornaamsten in een vak. Or., vluchtte '49 naar Turkije, ging van daar Cos, een der Sporadische eil.; geb. -p1. v. Hip- naar Londen.' later naar Turijn, wear hij (einde pocrates, Philetas en Apelles. '89) nog woonachtig is. Kosak Lugansky. •Zie Dahl no. 2. Costa, 1) Lorenzo C., 15e eeuw, Ital. schil- Kosciuszko (Thadd.), 1746—'17, dictator en der, 2 ) Michele C., '10—'84, Ital. comp. te opperbevelhebber 1794 i.d. Poolschen opstand. Londen. 3) Isaac da C., 1794—'68, ber. Nederl. Kosegarten (Ludw. Theobul), 1758—'18, Dt. • dichter. dichter, prof. i. d. gesch. te Greifswald. Costarica, zuidelijkste rep. v. Centraal Am. Cone' (gravin v.), geb. v. Brockdorf, ' 1765, 32 D. vierk. km ., 213 D.I.; hst. San Jose. bijzit v. August II v. Saksen en Polen, zat Costenoble (Karl. Ludw.), 1769—'37, Dt. too- in Stolpen gevangen. (Zie Busento). neelspeler en dram. schrijver. Cosenza, hpl. met 13 D.I. v. d. Ital. prov. C. Coster, 1) Samuel C., Nederl gnh., schreef Cosimo (Pietro di), 15e eeuw, Ital. schilder. tooneelstukken, en stichtte 1617 de Duytsche 607 Kostlin Courtray. 608

Academie. 2) Willem Jacobsz. C., seheepsbe- Cottische Alpen, een dl. der Zee-alpen ; mid- - velhebber der O.I. compagnie, veroverde 1640 delpunt Monte Viso. Zie Po. Ceylon. 3) Lourens Jansz. C., Nederl. uitv. Cottin (Sophie), geb. Ristaud, '1773—'07, Fr. v. d. boekdrukkunst te Haarlem. rom.-sehrijfster. hostlin, 1) Chr. Reinhold K., '13—'53, Dt. Kotzebue, 1) Aug. Fr. v. K., 1761—'19, vrucht- rgl., prof. te Tubingen, novellen-schrijver en boar In. sehrijver (inz. dram.), werd als stk. dichter. 2) Julius K., geb. '26, then. prof. spion der Russ. regeering door R.L. Sand te Halle, gaf levensbese,hrijving v. Luther. met een cloth doorboord. 2) Zijn- zoos Otto Kostnitz. Zie Constant, v.10., 1787—'46, deed 3 reizen rondom de wereld

hostroma, st. met 30 D. I. in Gr. Rutland, (op de 2e verzelde hem Chamisso ; zie die ► a. d. uitwatering v. d. riv. K. in de Wolga, naam). 3) Alex. v. K. (hr. v. no. 2), geb. is hpl. v.h. gouvt. K. (ontstaan roe Muneliener schilder v. veldslagen. kostuum. gewaad ; eostuum, uit de gewoonte houdekerk, (1. in Z. Hull., a. d. Rijn, 1 u. v. Cosway (Mary), Engl. schilderes, ging to Lyon Woubrugge. (gen. in een hi. ('U4). Koudekerke, d. in Zeel., een half a. v. Vlissin- Cota (Roar.), bijgn. „el Tio", 15e eeuw, Sp. iKooduto (of Koldurn), d. in Fri., 1 u. v. Hin- COte, kust; C. d'or, wijnrijke bergstreek en dep. deloopen. (tenbeurs. in 0. Fra., hpl. Dijon; C.-s du Nord, dep. in coulisse, 1) tooneelseherm. 2) zijgang der effec- NW. Ira., hpl. St.-Brie.. Coulomb (Charles Augustin de), 1736—'06,Fr. coterie, kliek, bent. (16 I). I. na.tuurkundige,uitv. van eerie snort van balans. htithen, st. in 't htgd. Anhalt, a. d. Ziethe ; coupe, afgeschoten gedeelte v. een rijtuig. kothurn, tooneellaars. coupon,bewijsstuk waarop het bedrag der rente Cotopaji (oude spelling Cotopaxi), de werk- van een staatssehuldbrief te ontvangen is. zaamste vuurspuwende .berg v.d. aardbol, d. Courbet (Gust.), '19—'77, veelzijdig eigenaardig Cordilleren der rep. Ecuador, 5943 met.; laat- Fr. schilder, vernielde '71 de VendOrne-zuil. ste uitharsting Courier (Paul Louis), 1772—'25, Fr. officier en Cotta (Joh. Friedr., vrijheer von), 1764—'32, ltk., beoetende de doode taien; t vermoord. ber. Dt. boekhandelaar. Atjeh. Court (Pieter de la), 1618-85, Nederl. Kotta-Radja, hpl. der Nederl. nederzetting en schrijver, tegen Oranje. Cottage - system, Engl. stelsel v. goedkrope courtage, rnakelaarsloon. verhuring van een huisje met een stuk grond courtine,(vest.)twee bastions verbindende wal. aan oppassende arbeiders. courtoisie, hoffelijkheid. Kottbus, st. in 't Pruis. reg.-distr. Frankfort, Courtray (Vim. Kortrijk), fabr.-st. a. d. Lys, • a. d. Spree ; 28 D.I. i. d. Berg. prov. West-Viaanderen; 27 D. I.; 609 • Kouseband — Crabeth. 610

nederlaag der Franschen i. d. vermaarden Ant. v. C., f 1708, hofschilder v. Fred. 1 v. Sporenslag (1302). Coxinga. Zie Coyet. [Pruisen. Kouseband (Orde v. d.), hoogste Engl. ridder- Coyet (Fred.), werd 1647 Nederl. opperhoofd orde, ingesteld 1350 door Eduard III; daartoe in Japan, moest 1661 Formosa overgeven aan behooren de prinsen v. d. bloede, en, behalve den zeeroover Coxinga, en werd gebannen. de buitenlandsche, slechts 26 ridders. Coypel, Fr. schilders-fam. : 1) Noel C., 17e . cousin, 1) (Fr.) neef. 2)Jean C., 16e eeuw, bh. eeuw. 2) Zijne zonen Antoine (1661-1728) en en glasschllder. 3) Victor C., 1792—'67, in.- Noel Nicolas (1692-1735). 3) Charles Antoine, vloedrijk eelectiseli Fr. philosoof en '40 minis- 1694-1752, zoon v. Antoine, was schilder en ter , v. onderwijs. 4) C. de Montauban. Zie dichter. Palikao. Kozakken, in Rusland sedert de 15e eeuw Couthon (Georges), 1756-91, bloeddorstig lid krijgshafte genootschappen (woisko's) under der Nat. conventie in de gr. Fr. rev.; werd eigene aanvoerders (atamanen, hetmans), zelf onthoofd. tegw. in 10 woisko's op bepaalde territories. Couture (Thom.), '15—'79, Fr. schilder. kraal, Hottentotsch d. v. hutten. Couwenberg, 1) Abr. Joh. C., '00—'44. Nederl. kraal', 1) een uit windas en katrol bestaand lancloch.-schilder. 2) Zijn br. Henr. \Vhrn. C., werktuig otn zware voorvverpen op te Wien '14-45, Nederl. g•aveur. en op korters afstand te verplaatsen. 2) in een Covarruvias y Leyva (Diego de), 1512-77, vat of ander voor vloeistof dienendinhouds- Sp.- prof. in 't kkl. recht; was een der hoofd- lichaam gestoken buts of pijp, die open en dicht personen op 't concilie v. Trente. gedraaid kan worclen; - balk, bij den voor- Covenant, in Schl. 17e en 18e eeuw, verbond steven van eels schip een vooruitspringende der Presbyterianen. (42 D. I. balk, die het ophalen v. h. anker vergemak- Coventry, st. in Engid., a. d. Sherbourne ; kelijkt; - oog, (pha.) braaknoot (nux vomica); Covington, st. in Kentucky, a. d. Ohio; 30 D.I. - vogel, eene soo•t v. reiger. Cowes, havenstad met 8 D. I. op 't eil. Wight; Crabbe (George), 1754—'32, Engl. dichter. Cowley (Abr.), 1618-67, Engl. dichter: [bpl. Krabbendans, 1) d. in N. Hull., ca. 2 u. v. Kowno, Russ. st. net 43 D. I. a. d. Njemen. Schagen. 2) Jan K., geb. '03, zadelmaker te Covvper 1731-1800, Engl. dichter, leed Alkmaar, schreef romans. aan hypochondrie. (ziger en geschsch. l(rabbendlJke, d. in Zeel., ca. 4 is. v. Goes. Cove (Wm.), geb. 1747, f blind '28, Engl. rei- Krabben-eiland, een onbewoond W.I. eiland Cox.ie , 1) Michiel v. C., de Dude (1500-02) en bij de O.kust v. Po•torico; rijk aan bout. zijn coon Michiel v. C., de Jonge (geb.1: ,40), Crabeth, Nederl. schildersfam. de ber. br . twee Vim. schilders, vader en coon. 2) Jots. Dirk C. en Wouter C., 2e helft der 16e eeuw, 20 611 Craeyvange r Krawang. 61'

schilderden de glazen i. d. gr. kerk te Gouda. Krapf (Joh. Ludw.), '10—'81, Dt. zendeling 2) Wouter C., 17e eeuw, klzn. v. Wouter, was reizig er in Afrika. hist.- en portretschilder. (comp. te Utr. Krasicki (Ignat.), 1734—'13, Poolsch dichte Craeyvanger (Gerardus), 1775—'55. Nederl. en prozaist, eerst biss. v. Ermeland, toen abiss Krafft, 1) Jan Lourens K., 18e eeuw, Z. Nederl. v. Gnesen. graveur en dichter. 2) Peter K., 1780—'56, Dt. Krasinski (Sigmund Napoleon, grf.), '12—'59 hist.-schilder. Poolsch edelman, lierdichter. weigerde gunst crag, (in Engld.) wit zand met fossiele schelpen. bewijzen v. Rusland aan te nemen. Kragoejewatz, vest, en residentie-st. in Se, Krasnoje Selo, d. en keizerlijk paleis in vie, a. d. beek Lepenitza; 7 D. I. Russ. gouvt. Petersburg; oefenkamp de Cisleithaansch kroonland v. Or. (Zie garden. Illyrli); hst. Laibach met 26 D. I. Crassus (M. Licinius), bijgn. ,dives". d. i. d( Krajowa, kpst. in Rumenie;23 D.I.;zoutgroeve. Rijke, 115-53 v. Chr., vormde 60 v. Chr. mei Krakatoa, vulcanisch ell. in Straat Soenda; Cesar en Pompejus 't eerste Driemanschap uitbarsting '83, waardoor het verdween. sneuvelde bij Carrhae tegen de Parthen. Krakau (Krakow), universiteits- en kpst. in Or. Kraszewski (Jos. Ign.), '12—'87, vruchtbaai Galicie, a. d. Weichsel ; 66 D. I. (waarvan Poolsch schrijver, sedert '63 in Dresden. '8 , een derde Joden). wegens landverraad tegen Dtl. tot vesting Kralingen, d. in Z. Holl., ca. een kwartier ten straf veroordeeld. t te Geneve. 0. v. Rotterdam: zalmvisscherij. krater. opening die door eene uitbarsting ont Krambamboll, Dantziger brandewijn. staat in een vuurspuwenden berg. Cramer, 1) Karl Gottlob K.. 1758—'17, Dt. rom.- Krates, 1) omstr. 470 v. Chr., grondlegger v schr. 2) Joh. Bapt. C., 1771—'58. Dt. pianist h. Attische, blijspel in Athene 2) Klein gedroch en comp. 3) Antony C., 1785—'33, Nederl. no- in menschengedaante, misbak, wanschepsel vellenschit ver. (Philipsland. kraton, verst. residentie v. een Indisch vorst Krammer, vaarwater toss. Overilakkee en Crau(la). kiez,elveld in Provence,tuss.de RliOne Cranach (Luc.), 1472-4553, ber. Dt. schilder, delta en de Etang de Berne. aanhanger v. d. Reformatie. 71in noon (Luc. Krause, 1) Karl Christian Friedr. K., 1781- C. de Jonge), 1515-86, Dt. schilder. '32, Dt. philosoof. 2) Ernst Ludw. K., geb. '39 Cranmer (Thom.), 1489-1556, Engl. kerkher- Dt. schrijver over natuurwetensch. (pseud vormer (die Hendrik VIII aanried van Rome Karus Sterne). afvaliig te worden) en bijbelvertaler, onder- Craven (Elisabeth Berkeley), 1750—'28. Engl ging onder Maria I (de Bloeddorstige) den schrijfster( romans,tooneelstukken,gedichten; vuurdood. Krawang, res. op Java; bpi. Poerwakarta. 013 Crawford -- cretins. 614

Crawford (Thom.), '13—'57, vn. Engl. bh. Bars ; 9 D. I.; gouden zilvermijn ; Munt Crayer (Caspar de), t 1669, Vim. hist.- en por- (K.-er dukaten). tretschilder. Cremona, ltal. st. a. d. Po ; 29 D. I.; amphi- Cribilion, Fr. schrijvers : 1) Prosper Jolyst de theater; hpl. der prov. C. (Lombardije); Cre- C. (1674-1712), treurspelschrijver. 2) Zijn zoon moneser violen v. Amati, Guarneri,Ruggeri, Claude de C. (1707-77), rom.-schr. Stradivari. enz. Crecy, vlek in Fra., bij Abbeville; veldslag 1346. tremor tartar!, gezuiverde wijnsteen. Credi (Lorenzo di), 1452-1530. Ital. schilder. Krems, st. in Or. beneden de Enns, a. d. Donau; Credit, zie debet; -eeren, op krediet geven; 12 D. I.; -er wit, koolzuur lood-oxyde, waarvan, -eur, schuldeischer. (loovigheid. met Itin-olie afgewreven, witte verf komt. cred-o, geloofsbeWdenis; lichtge- Kremsier, st. in Moravie, a. d. March; 12 D. Creewerd. Zie Krewert. (seldorf; 90 D.1. I., Nov. '48—'49 zetel v. d. eersten Or. rijks- Krefeld, fabr.-st. in 't Pruis. reg.-distr. Dus- dag (van Weenen naar bier verlegd). Krell (Karl), 1798—'62, Dt. strk. en ineteoroloog. Creolen, in de (aa.nvankelijk Sp. en Port.)ko- schreef over aardmagnetismus. lonien v. O. en W. Indie en van Afr. inboor- Kreis, (Dt.) 1) cirkel. kring. 2) arrondissement. lingen v. Nur. blued. Kreling (Aug. v.), '19—'76, Dt. hist.-schilder en kreosoot, antiseptisch bestanddeel v. teer. bh.; hij illustreerde Gothe's ,Faust". crescendo, al hooger en hunger. Krementsjoeg, st. in Rusland, a. d. Dujepr; Crescenzi (Giov. Batt.), markies della Torre, 38 D. I. 1535-1665. Ital. geleerde,'schilder en bescher- Krementz (Phil.). geb. '19, als biss. v. Ermland mer v. kunst en wetenschap. in conflict met de Pruis. regeering, sedert Crescisubeni (Giov. Maria). 1663-1728, Ital. '85 abiss. v. Keulen. (len- en roin.-schr. Jezniet. ltk. en dichter. (1633, Ital. schilder. Creiner (Jac. Jan). '27—'80. vn. Nederl. novel- Crespi (Giov. Batt.(, bijgn. „il Cerano",1557— Kremer (Alfred v.). geb. '28, schreef eene ge- Crestis, vermaard door zijn rijkdorn, was de sch. der beschaving i. h. Oosten onder de laatste Icon. v. Lydre; werd 548 v. Chr. over- kalifen. wonnen door Cyrus, en wordt aangehaald ten Cremieux (Isaac Ad.), 1796—'80, Fr. stm., in he,wijze v. Solon's stelling, dat niemand ge- '48 en in '70 minister v. justitie, stichtte '60 lukkiggenoemd lean worden voordat hij dood is. de ,Alliance israelite". Kreta, van ouds ber. gr. Gri. eil. i. d. Midd. kreml (of Kremlin). d. i. vesting, inz. het k. Z. tegw. 't Tu. Candia. to Moskou, zijnde het keizerlijk kasteel of Krethi en Plethi, (Dt.) Jan Rap en zijn maat. paleis. cretin-a, misvormde rnenschjes, inz. in diep Kremnitz, konkl. vrijstad in 't Hong. com . liggende dalen der Zwits. Alpen, meerendeels 815 Kretschmann — criterium. 616

lijdende aan kropgezwellen en aan idiotismus; cricket, Engl. kolfspel. -ismus, de toestand v. die onglukkigen. Kriegk (Georg Friedr.), '05—'78, Dt. geschsch., Kretschmann (Karl Friedr.), 1738—'09, Dt. was arehivaris te Frankfort a. d. Main. dichter (.,Bardenlieder", pseud. Rhingulph). Kriemhilde, in 't Nibelungenlied Siegfried 's Kretsehrner, 1) Herm. K., geb. '11, Dt. hist.- gmln. en wreekster. en genre-schilder. 2) Edrn. K., geb. '30, Dt. Krim (de), 't tot 't gouvt. Taurie behoorende comp. en Dresdener hof-organist. („Taurische") sch.-eil. (zie Chersonesus) in Kreiisa. Zie Medea. Z. Rusland, tuss. de Zwa. Z. en de Zee v. Azof Creuse, zich in de Vienne ontlastende riv. in (landengte v. Perekop) • hpl. Simferopol. In Fra.; daarnaar 't dep. C. (hpl. Gu6ret). den K.-oorlog ('53—'56) toss. Rusland en Tar- Creusot, st. in 't Fr. dep. SaOne-et-Loire, 16 kije, werd laatstgenoemde geholpen door D. I.; kolenmijnen, ijzeren staal-fabr. Engld., Fra. en Sardinie; de vrede v. Parijs Kreuth (Wildbad im Kr.), ben bpl. in Opper- maakte aan diem oorlog een einde. Beieren; koude zwavelbronnen. crim-en, (Lat.) misdaad; -finalist, kenner van Kreutz (Ludw.). Zie Forster (Louise). (of : schrij ver over) 't strafrecht; -ince], straf- Creutz, 1) Gust. Phil., grf. v. C., 1729-85, Zw. rechterlijk (een crimineel vonnis is onteereml; dichter. 2) Fried, Karl Kasimir, vrijheer v. vgl. correctioncel). (a. d. Pleisse; 19 D.I. C., 1724-70, Dt. dichter. Krimmitschau, fabr.-st. in 't konkr. Saksen, Creutzer (Georg Friedr.). 1771—'58, Dt.oudheid- Krimpen, twee d. in Z.Ho(l.: 1) K. a. d. Lek. kundige, prof. te Heidelberg. 2 it. v. Rotterdam. 2) K. a. d. Use], t. o. Ca- kreutzer, 1) honderdste dl. v. een Or. florijn. pelle a. d. 2) Rodolphe K., 1766—'31, her. Fr. viool-vir- Crinagoras, puntdichter Mitylene)te Rome, tuoos (aan hero wij dde Beethoven de K.-sonate), ten tijde van keizer Augustus. van '16 tot '26 orkestnieester der Gr. Opera kris, dolk der Maleiers. te Parijs. 3) Konradijn K.. 1780—'49. Dt. Bede- crisis, beslissend oogenblik in een gevaarlijken renen opera-comp.(„Nachtlager inGranada"). (kritieken) toestand, inz. in ziekten. Kreutznach, ber. bpl. a. d. Nolte, in 't Pruis. Krisjna, de Ind. god Wisjnoe (in zijne laatste reg.-distr. Koblentz; 15 D. I. verschijningsgedaante). Creuzot (le), st. in Fra., 24 D. I.; koleninijnen. Crispissus (bij verkorting Krispijn), ± 287 (dood- Crewe, st, in 't Engl. grfs. Chester; 25 I). I. gentarteld). R. K. heilige, patroon der achoen- Krewert (of Creewerd), 0. in Gron., 1 u. v. makers, was tell schoenmaker, en vervaar- Appingadam. digde van gestole,n leder achoeisel voor de Kreyssig (Friedr.), '18—'79, Dt. ltk. (o. a. Voor- armen. lezingen over Shakespeare). criterium, onderscheidend kenrnerk. 617 crltiek — krop. 618 crltisek, beoordeeling, inz. hekelende beoor- volgde hem in 1656 op, doch legde reeds in deeling (met Is gespeld, kritiek = hachelijk); 1659 't protectorschap neder. -cus, hekelaar ; -seeren, hekelen. Cronegk (Joh. Friedr., vrijheer v.), 1731--58, Crivelll (Carlo), 15e eeuw, Ital. schilder. Dt. dram. dichter. (dichter. Kroat - en, 1) lichte troepen, ruitenj i. d. 30-j. Kronettberg (Hendr. Gerh.), 1781— 19, Nederl. oorlog, later voetvolk; 2) de ca. 2 mn. bewo- kronle-k (of kronijk), verhalende opsomming ners v. .Ie, een konkr., dat met Slavonic en van gebeurtenissen in chronologische volg- 't Kroatisch-Stavonische grensgebied (de „Mi- orde, d. i. naar volgorde des tijds; -ken, 2 litaire Grenzen") een Hong. kroonland vormt boeken v. h. 0. T. v. 43 D. vierk. km . Kronos, (fab.) Zie Saturnus. Croesus. Zie Cresus. kronstadt (Kroonstad), 1) versterkte zeeen CrOker (Thom. Crofton), 1798—'54, schreef eene havenstad in 't Russ. gouvt. Petersburg, op verzam. v. Iersche overleveringen,en sprook- 't eil. Kotlin i. d. Golf v. Finland; 48 1). L; j es. station der Russ. Oostzee-vloot. Op een nabij- krokodll, (dab.) gepantserde hagedis, inz. de gelegen eil. 't fort Kronslot (kroonkasteel). Nijl-k.; -lentranen, huicheltranen. 2) fabr. en kpst. met 30 D. I. (voor de helft Krom (Joh. Herm.), 1768—'27, Nederl. predi- Duitschers) in Zevenbergen, is de hpl. v. h. kant, schreef godsdienstige verhalen. Hong. corn. K. Cromford, stadje in Engld.; 1771 bier de eerste krOon, 1) zinnebeeld der vorstelijke waardig- Engl. katoenfabriek. heid; (sok) dekstuk boven het wapen van Kromme-nle, (I. in N.Holl., a. d. Zaan, ca. 2 leden v.d. hoogen adel. 2) (mtw) zilveren k., u. v. Beverwijk ; d. in N.Holl., a. (1. oudt. twee guidenstuk ; in Engld. een stub Kromrne IJ, een half 11. v. Krommenie. geld ter waarde v. drie Nederl. guldens. Crompton (Sam.), 1753—'27, Engl. wkt., uitv. 3) naam van twee versch. sterrenbeelden ; v. d. spinmachine. -daalder, oudt. stub zilvergeld ter waarde kronastaf, herdersstaf, inz. bisschopsstaf. v. f2.75; - dotnein, onroerende staatsbezit- Cromvoirt, d. in N. Br., 1 u. v. den Bosch. waarvan de vorst het vruchtgebruik Cromwell (Olivier), 1599-1658, Puriteinsch, heeft; -glas = Boheemsch glas; .rad, een vastberaden, dapper en doortastend tegen- der raderen in een staand uurwerk; - werk, stander v. kon. Karel I, wiens terdoodbren- zeker vestingwerk. ging (1649) hij bewerkte, trad 1654 a. h. hoofd krop, de voormaag v. graan-etende vogels ; der drie konkr. (Engld., Schl. en lerland) op - gezwel, gezwollenhei 5 der schildklier v.h. met den titel v. Lord-Protector der Veree- strottenhoofd (is in somrnige landstreken nigde Rep. Zijn coon Richard C. (1626-1712) epidemisch). 619 Kropswolde Krusenstern.. 620

Kropswolde, d. in. Gran., 1. a. v. Hoogezand. Kruistochten, krijgstochten die in de 12e en croquis, schetsteekening. 13e eeuw ondernomen werden door Christen Croton, zij-riv. v. d. Hudson. (inw.; bpl. vorsten uit Europa om het Heilige Land te Crotoy, Fr. visschersdorp a. d. Somme; 1500 ontweldigen a. d. Turken : de eerste, onder croup, gevaarlijke keelziekte. aanvoering v, Godfried v. Bouillon 1096 ; en croupier (spr.: kroe-pjee), beanibte aan eene in 1291 werd Ptolemais (de laatste bezitting speelbank. der Christenen in Kle. - Aziii) voorgoed door Croy (Philips v.), htg. v. Aarschot, t 1595 te hen verloren. Venetie, was gouverneur geweest v. Karel Kruisvinding, kkl. gedenkdag 3 Mei bij de V en een der hoofdpersonen uit den 80-j. R.K., volgens de overlevering de dag, waarop oorlog. Helena (de moeder v. Constantijn d. Gr.) het Croydon, Engl. st. ten Z. v. London; 79 D. I. kruis van Christus terug heeft gevonden. Kriidener (Juliane, vrijvrouw von), geb. v. Krul (Jan Hermansz.), 1602-04, Nederl. dichter, Vietinghoff, 1764—'24, eene Russia, wegens voornamelijk i, d. trant v. Vader Cats. echtschennis verstooten door haren man, Kruminacher (Fried. Adolf), 1708--'45, Dt. hield te Parijs godsdionstige bijeenkornsten theo. en dichter. en schreef romans. Krupp (Alfred), '12—'87, bijgn. de „Kanonnen- Krug (Whm. Traugott), 1770—'42, Dt. philo- honing" bra,ht de door zijn vader Frie,dr. K. soot was te Koningsbergen opvolger v. (1787—'26)' in '10 opgerichte metaalgieterij to Kant.' Essen tot hooger bloei, dan eenige andere Kruger, 1) Frans K., 1797—'57, ber. Dt. por- metaalgieterij ter werehl; houdt geregeld 11 trot- en paardenschilder (de „Paarden-K."). D. werklieden bezig. 2) Karel Wilh. K., 1796—'76, schrijver v. eene Crusca (la), een in 1584 opgericht, in'19 nieuw veel gebruikte Gri. spraakkunst voor Dt. scho- georganiseerd tlk. genootschap to Florence, len. 3) Paul K., Pres. der Zuid-Arr. Rep. inz. verdienstelijk door het Woordenboek der Cruikshank (George), 1792—'78, vn. Engl. ca- Ital. taal. ricatuurteekenaar. Kruse, 1) Karsten K., 1753—'21, Dt. ltk. en Kruiningen, d. in Zeel., ca. 3 u. v. Goes. geschiedkundige, prof. to Leipzig. 2) Hein- Kruisbeeren (orde der), eene geestelijke rid- rich K., (rob. '15, Dt. dram. dichter. derorde, gest. i. (1. tijd der Kruistochten, Crusell (Hendk. Bernd.), 1775—'38, Zw. comp. 1217 leden tellende in Bohemen, Moravie, Kruseman, 1) Corn. K., 1797—'57, Nederl. Siberie en Polen, word 1328 bevestigd door schilder. 2) Jan Adam K., '04—'62, 11g. v. d. Paus Gregoriue IX. (op-Zoom. vorige, Nederl. portret- en hist.-schilder. Kruisland, d. in N.Br., ca. 3. u. v. Bergen- Krusenstern (Adam Joh. v.), 1770—'46, stond 621 Crusenstolpe — Kuinder. 622

a. h. hoafd der Russ. zee-expeditie, die '03— kublek, beantwoordende a. een cubus, zijud.e '06 een tocht volbracht rondom de wereld. een regelmatig lichaam, begrensd door 6,ge- Crusenstolpe (Magnus Jb.), 1795—'65, Zw. lijke vierkanten; k.-getal, getal v. d. derde no vellenschrijver. macht, welks grondgetal k.-wortel heel. Ook erustaceen,schaaldieren (zooals kreeften,enz.). oin de inhoudsgrootte v. voorwerpen en v. cruzado,een Port. stuk geld,omstr. f 1.35 a 1.40. maten aan te duiden, b.v. de k.-inhoud, een Krylow (Iwan Andrewitsj), 1768—'44, Russ. k.-meter, enz. fabeldinhter. Kfieken (Friedr.), '10—'82, Dt. liederen-comp. Krynlea, bpl. in Or. Ga.11icie (14 bronnen). Kudelstaart, een gehucht onder de gem. Aals- krypto, (in sam.) heimelijk, b.v.: k.-Jezuieten, rneer. k.-Katholieken, enz. Cuenca, hooggelegene hpl. der prov. Azuay Csaba, st. in Hong. ; 33 D. 1. (dichter. in Ecuador, a. d. Matadero; 25 D. I. Csaszar (Frans), '07 - '58, Hong. schrijver en Kuen-luen(liwen-loan), gebergte a. d. N. grenS Csepel, Hong. Donau-eiland. v. Tibet (zie Sehlaglntwelt). Csik, gewest in Zevenbergen;hpl. Gsik-Sz,ereda. Kiigelgen, twee Dt. schilders, tweelingbr., geb. CsIkos,paardenhoeders i.d. Hong. grasvlakten. 1772 te Bacharach : 1) Karel Ferd. v. K., t Csokonal (Michael), 1773—'05 Hong. dichter. '32 (landsch.). 2) Gerh. v. K. (hist.-stukken en Csourna (Sancloo, 1790 -'42, Hong. reiziger in portretten) word '20 bij Dresden door een roo- . Centraal-Azie, en tlk. ver verinoord. 3) Wilh. v. K. (noon v. K. F.), Csongrad, Hong. st. met 18 D. I. a. d. Theiss. schilder en schrijver. (schilder. Cteslas, Per, geschsch., lijfarts v. Artaxerxes Kugel wleser (Leop.), 1796—'62, Dt. hist, Mnernon. Kugler (Frans Ferd.), '08—'58, Dt. schrijver Ctesilaus, in de oudheid Gri. bh. te Ephesus. over kunst, geschsch. en dichter. Cuba, 't grootste eil. der Antillen, Spanje's Kuh (Nplirain, Mozes), 1751-90, Dt. dichter voornaamste kolonie, ca. 119 D. vierk. kin., (was Israeliet). (navorscher v. legenden. net ornstr. anderhalf mn. bew. (waarvan 1 Kuhn (Ada,tb.), '12—'81, Dt. ta.algeleerde en mn. blanken); hst. Havana, zetel v. d. kapitein- KU1111111111 (Joh.), 1667-1722, Dt. comp., schreel' genl.)d.i. mil. en burgerlijk opperbeveihebber). de eerste sonatas vow, 't klavier. Kubaard (of Cubaard), d. in Fri., ca. 2 u. v. Kiihner (Raf.), '02—'78, vn. Dt. phililoog. Bolsward ; geb.-pl. v. Petronelia Moens. Kullenburg. Zie Culemborg. kubboot, op 't, ell. Marken een bootje der Kulnder, 1) (of Tjonger), riv. in Fri., verbindt aal-vangers. zich met de Linde, en loopt uit i. d. Zuiderzee. cubeba, een Indische heester, die de c.-peper 2) (of Kuinre), d. in Oijs., a. d. Zuiderzee, (of zoogenaarnde staartpeper) Levert. 3 u. v. Vollenhoven. 623 Cujacius — curatele. 624

CuJaellus(Jacques deCujas),1522 —90,ber.Fr.rgl., Ernst August, zoon v. d. onttroonden kon. v. stichter v. d. „humanistische jurisprudentie". Hannover, geb. '15, woont te Gmunden. Kuklux - clan, '67—'76 geheim bondgenoot- kumis, bedwelrnende drank der KalmUkken nit crimp der slavenhouders-partij in N.Am. goor geworden paardenmelk ; dient ook als Culemborg (of Kuilenburg), st. met 6 a 7 D. I. geueesmiddel. in Geld., a. d. Lek, over welke eene spoor- Cunaeus (Petrus), 1586-1638, Nederl. rgl., ge- wegbrug. schsch. der Staten v. Zeeland. Culiacan st. met 10 D. I. in Mexico. Cunard (Sam.), 1787—'65, een Amerikaan, culinalr, de' kookkunst betreffende. stichtte de Transatlantische stoomvaart. Kullak (Theod.), '18—'82, Dt. comp., stichtte Cuneo. Zie Con'. de nieuwe academie voor toonkonst te Berlijn. Kutiersdorf, d. in Brandenburg; nederlaag Culloden,d.inSchl.,bij Inverness;veldslag 1746. der Franschen 12 Aug. 1739. Calm, st. in Pruisen, nahij de Weichsel; 10 D. I. Kunigund, ± 1038, hell. verklaard 1201, was de Kulm, d. in Bohemen bij Teplitz; nederlaag grill, v. keizer Hendrik II. der Franschen 30 Aug. '13. Cunningham, twee Sch. dichters, vader en Kulmbach, st. in Beieren (Obey-Franken), a. zoon: Allan C. (1781—'42). en Peter C., geb. '16. d. Witten Main ; 6 D. I.; ber. bier. Kunth (Karl Sigism.), 1788—'50, ber. Dt. bot. culm.lnatie, hoogste punt, toppunt; -ineeren, Kuntz. (Karl), 1770—'30, Dt. landsch.- en die- op 't toppunt staan, 't hoogste punt bereikt rensc,hilder. hebben. Kiintzen (Fried, Ludw. Emil), 1761—'47, Dt. Kulturkampf, d. i. „strijd der beschaving", comp. (dichter en tooneelschrijver. zoo noemde men in Pruisen den strijd ('72- Kup (H. v. 0 vervest), begin 19e eeuw, Nederl. '87) tusschen den Stoat en de R. K. Kerk. Kupetzky (Joh.), 1067-1740,Dt.portretschilder. kultuur, 1) aanbouw, aankweeking, teelt. Cupido = Amor. 2) beschaving, verstandelijke ontwikkeling. Kur, riv. Zie Koer. Cumap, oudt. eene Gri. kolonie in Z. Italic. Curacao, 1) Nederl. rots-eil. der Antillen ; Cumana st. d. Rio Manzanares in Vene- 24 D. I. 2) een likeur uit daa.r groeiende oranje- zuela; 10' D. I. appelen. (dekt cavalerist. Cumberland, 1) NW. grfs. v. Engld. 2) eene kuras, borstharnas ; - sier, met een kuras be- riv., die in de C. Mountains ontspringt en curat•ele, toezicht v. een - or, d. i. beheervoer- zich i, d. Ohio outlast. 3) een dl. v. Baffins- der over hetgeen iem. bezit, die zelf tot het land, C.-eiland (of schiereiland) in Arctisch beheeren daarvan gerechtelijk buiten slant is Am., tuss. de Straat Davis en 't Foxkanaal. verklaard (-or bonorum, beheervoerder over 4) Htg. v. C., titel v. Engl. prinsen, zoo b.v. een faillieten boedel). 625 curcurna Custozza. 626 curcuma. Zie kurkutna. over gesch. der ltk. 2) Herm. K., '13—'73, Dt. Kurden, een volksstam in 't gebied v. 2. bo- rom.-schrijver on dichter. der. venloop der riv. Tigris, meest nornadiseerend Kurtsbauer (Eduard), '40—'79, Dt. genre-schil- en roofzuchtig, in Kurdistan, deels To. (hst. eurulis sella, troonzetel bij de oude Rom. Bans), deels Perz. (hst. Kirmansjahan). Curve, 1) kromme, inz. eene naar •bepaalde Curie (de), het Pauselijk hof to Rome. wetten gekromde lijn. 2) station, waar de curleus, 1) nieuwsgierig; 2) zonderling. wagons v. h..paardenspoor Bibrich-C. wor- Kurllen, eene tot Japan behoorende rij vul- den aangehaakt a. d. trein naar Wiesbaden. canische eilanden v. Kamtsjatka's zuidpunt Curzola, hpi. met 2 D. I. v. h. Dalmatisch of tot aan 't eil. Jeso. oil. C. in de Adr. Zee. curiosa (of curiositeiten), zeldzaamheden. Cusa, 1) Nicola. v. C., 1401-64, kardinaal,be- Kurische (of Koerische) Half, inborn der weerde eene wijl, dat de Pasts ondergeschikt Oostzee, i. d. bust v. Oost-Pruisen, door de was aan het Concilie, (loch kwam weldra K. Nehrung v. d. zee gescheiden. Zie Hall'. daarvan terug. 2) Alex. Joh. C., I- '73, was Curius Dentatus. t 270. v. Chr., een Plebejer, eenigen tijd vorst van Rumenio, (loch word was Romeinsch consul en streed tegen de '66 verdreven. Samnieten, tegen de Sabijnen, en tegen kon. cuscuta, (plt.) warkruid. Pyrrhus. Kiissnacht, Zwits. d. a. h. Meer v. Lucern. Kurkuma (of cureurna), eene, gele verfstof sit Zie 'fell. (zeebaden. den wortel v. d. Indische saffraan. Kiistendzje, hpl. der Dobrudscha; 10 D. 1.; Kiirnberger (Ford.), '23—'79, Or. schrijver. Custine, 1) Adam Phil., grf. v. C., Fr. gent, Kuro•Sivvo (Jap. ,,Zwarte stroom"), zee-stroo- trok, na 1792 de Rijnstreek veroverd to heb- ming in 't N. dl. v. d. Stillen'Oceaan. ben, terug, wend deswege gevonnisd en 1793 Currer Bell. Zie Bronte. (comp. onthoofd. Zijn klzn. Astolphe, marbles v. Curschinann (Karl), '05 - '41, Dt. liederen- C.. 1793 —'57, Fr. reiziger on schrijver. (dab. Kursk. Zie Koersk. kusting, hypotheek, pandbrief, (pop.) papieren Curtius, 1) Marcus C., inset zich 362 v. Chr. Kustland (Or. Illyrisch). Zie in een bolt gestort hebben om de stad to Kiistner (Karl Theod. v.), 1784—'64, Dt. too- redden. 2) Quint. C. 'Rufus, Rom. geschsch. neel-directeur en schrijver (tooneelstukken on v. Alex. d. Gr. (le eeuw n. Chr.). 3) Ernst gesch. v. h. tooneel). C., gob. '14, vn. Dt. oudheidkundige to Be, cust - ody, (Engl.) verzekerde bewaring; .os, lijn. 4) Zijn br. Georg C., '20—'85, vn. Dt. bewaarder, oppasser. philoloog. Custozza, d. bij Verona; ovw. der Oostenrij- Kurtz, 1) Heinr. K., '05—'73, M. schrijver kers op de Italianen '48 en '66. 627 KUstrin Kijkduin. 628 KOstrin,verst. st. in 't Pruis. reg. -distr. Frank- K., gab. '37, Nederl. theo., scheurmaker in de fort, a. d. mond v. d. Warthe i. d. Oder; Protestantsche hark, stichter v. de Vrije Unvt. 14 D. I. te Amst.en redacteur v.h.blad„De Standaard". Kutabla, verst. st. in 't Az. wilajet Choda- Kuytenbrouwer (Mart. Ant.), 1777—'50, Ne- wendikjar in 't zandzjak K.; 60 D. I. derl. officier der artillerie en schilder. Kutais, Russ. st. a. d. Rion in Transcau- Cuzco, st. met 40 D. 1. in Peru. (zand. casia; 13 D. I.; is hpl. v.. h. gouvt. K. ('t oude Kwadendamme, d. in Zeel., 1 u. v. Heinkens- Kolchis), waarbij ook 't voormalige prins- KwadUk, d. in N.Holl., ca. 1 u. v. Purmerend. dom Mingrelie. Kwakel (de), buurtschap onder de gem. Uit- Catch, 1) staat suet 450 a 500 D. 1. in 't W.v. Kvvakers. Zie Fox no. 1 en Penn. [hoorn. Hindosian, schatplichtig nan Engld. 4) C. kwartjesvinders (de Duitschers noemen hen Gundava, prov. v. Beloedzjistan. „boerenvangers"), lieden die er hun week van Kuttenberg, Boh. st. met 13 D. I. sunken., argeloozen in eene herberg te bren- Kutusow (Mich.), pries Smolenskoj, 1745- gen, waar ze hen tot kaartspelen overhalen, '13, Russ. vms. en '12 opperbevelhebber der en (door valsch te spelen) van huu geld be- Russ. armee; overwinnaar bij Smolensk. rooven. Covier (G. L. C. F. D., baron v.), 1700—'32, kwarts, bergkristal; geel k., Boh. topaas. ber. Fr. dierkundige, sehrijver v. „Le regne kwas, een Russ. drank (heeft veel v. bier). animal". kwee-boom, een uit Oosten herkomstige Kux, aandeel in eene mijn, gewoonlijk 't hon- vruchtboorn; -peer, de vrucht van diets boom; derd-achtentwintigste di. eener Zeche. -Witten, de paten van die peer. Cuxhaven, verst. zh. v. Hamburg, a. d. kvveen, mensch of dier met de geslachtsdeelen mond der Elbe; vuurbaak, scheepswerven ; van beiderlei kunne; hermaphrodiet. zeebaden. • kwel - darn, een dam binnen den rivierdijk, om Cuyaba, st. met 7 D. I. in Brazilie. het door diets dijk sijpelende - water tegen te Cuyck, 1) Jan Woutersz. v. C., 16e eeuw, Ne- kwelders, graslanden buitensdijks. [houden. derl. schilder. 2) Pieter v. C., 1720-87, Ne- Ky Zie Cy.... kolom 208-9. derl. schilder, en 3) zijne dtr.. Carolina Pie- Kyffhiluser, geisoleerde voorberg v. d. Be- ternella v. C., Nederl. schilderes. neden-Hartz, a. d. Z. grens der ,.Goldene Aue". Cuyp twee Nederl. schilders, vader en soon : KUrhoek, d. in Z.Holl., 1 u. v. Dordrecht. Jacob' Gerritse C. (1575-1650) en Aalbert C. Kkjkduin, fort met homvrije kazerne in N.Holl„ (1605-91). • bij den Helder; in 1673 ward, in't gezicht van Kuyper 1) Hendk. K. Gerritsz., 1790—'73, Ne- K., door adrn. De Ruyter eene ovw. op de derl. dichter en tooneelschrijver. 2)Abraham Engelschen en Franschen bevochten. 629 Kynast -- Labarurn. 630

Kynast, granietkegel v. h. Reuzengebergte Czetz (Joh.), een der bestuurders ('48) v. d. bij Hirschberg. Hong. opstand; gaf „Gedenkschriften". Kypros. Zie Cyprus. Czurczor (Gregor), 1800-66, Hong. tlk., dich- Kyrie eleison, d. i. Heer, ontferm u!'t begin ter en proza-schrijver. der eerste hyinne in eene Mis. zyzicus, oudt. eene bloeiende st. op eene land- (man, Zie tsaar. tong i. d. Zee v. Marmora. Czacki (Taddeils), 1765—'13, Poolsch ltk., beoefende de gesch. van Polen. Czajkowski (Mich.), geb. '08, Poolsch novel.- len-schrij ver, beschreef de levenswijze der Ko- L. Czarnikow, st. in Posen; 4 a 5 D.I. [zakken. Czartoryski, 1) Adam Casimir, prins C., t '23, L. als Ron]. cijfermerk 50 ; als verkorting was 1703 kroonpretendent in Polen, en onder lira, livre, liter, enz. Nap. I msk. v. d. Dt. Rijksdag. 2) Zijn zoon Enricher Meer, i, d. Rijnprov., 6 u. v. Koblentz, Adam Georg, prins C., t '61 bij Parijs, was is de uitgebrande krater van een vulkaan. '31 't hoofd der Poolsehe uitgewekenen. Langnieuwkoop, (I. in Utr., ca. 2 n. v. Breu- Czech-en, de Slawische bewoners v. Bohemen kelen. en Moravie, gesplitst in 2 partijen (de Oud-C. Lank, d. in Lbg., 3 u. v. Roermond. en de meer voortvarende Jong-C.), strevende Laniand, Deen. eil. i. d. Oostzee ; 70 D. I. naar de autonotnie v. Bolie ► ten; hunne taal Laar, 1) Zie Laren no. 3. 2) Pieter v. L., het -isch. omstr. 1613— omstr. 1648, Haarlemsch schil- Czegled, st. in Hong.; 25 D. I. der te Rome, werd door gen. ii Bamboccio Czelakowsky (Frans Ladislas), 1799--'52, Boh. (d. i. de Malle), om zijnebambocciaden(kod- dichter en proza-schrijver. dige tafereelen uit 't Ital. volksleven). Czenstochowa, st. met 16 D. I. a. d. Warta [Atha - die (Jean de), 1010-74, Fr.dweper, eerst (Russ. Polen); bedevaartpla.ats. Jezuiet, werd (wegens ketterij vervolgd) pro- Czermak (Joh. Nepomuk), '28—'73, Boh. gnk., testant en predikant in Ned., waar hij de prof. te Leipzig (voerde 't gebruik v. d. keel- dweepzieke sekte der - disten stichtte. spiegel in). (of Pruth ; -45 D. I. Labatt, schoonvader v. Jacob (zie O.T.). Czernowitz, hpl. v. d. Bukowina, a. d. Proe.th Enbare (Jan Antoon), 18e eeuw, Vim. Tier- en Czerny, 1) Georg C., aanvankelijk varkens- dram. dichter. hoeder, werd bevrijder (en '04 eerste vorst) Labaruin, (hist.) i. d. laatsten Rom. tijd het v. Servie; '13 verdreven, '17 gedood. 2) Karl groote vaandel der armee, sedert Constan- C., 1791—'57, ber. Dt. pianist en comp. tijn met een kruis er op; (kkl.) bij R. K. pro- 631 Labat — Lacordaire. 632

cessien vaandel net een heiligenbeeld of een labyrint, 1) doolhof, in de oudheid een gebouw kruis er op. met zoo vele ineenloopende gangen, dat wie or Labat, 1) Jean Bapt. L., 1663-1738, Fr. Do- in kwam den weg niet meer kon vinden om minicaner (tnissionaris en reisbeschitver). er weer nit to komen, inz. het Kretische L. 2) Ldon L., '03—'47, Fr. reiziger en reisbeschrij- als woning v. d. Minotaurus. 2) in de ontl. ver, word lijfarts v. d. Schach v. Perzie. 't hinnenste deel van den gehoorgang. Labe (Louise Charly), bijgn. „Dame Perrin," lac, (Fr.) = Veer. (vele graadnietingen. 1526-66, Fr. dichteres. Lacaille (Nic. Louis de), 1713-61, Fr. strk.; Laberius (Decimus), 107-43 v. Chr., Rom. Laca1prenede (Gauthier de Costes, seigneur ridder en dichter. (koinische tooneel. de), 1632-63, schreef Fr. ridderromans. Labiche (Eug.), geb. '15, Fr. dichter voor 't ILacedenionie = Sparta. (Zie ook Eakonie). Labitzky, 1) Jos. L., '02—'81, comp. v. dans- Eacepede (grf. de), 1756—'25, Fr. geleerde,

muziek en orkestmeester to Karlsbad. 2) Zijn schreef eene natuurlijke hist. v. d. n ► ensch, zoon Aug. L., gob. '32, is hem als zoodanig de zoogdieren en de visschen. opgevoigd. (zanger to Parijs. Lachaise (Francois d' Aix de), 1624-1709, ber. Lablache, 1794—'58, geb. to Nape's, her. has- Fr. Jezuiet, biechtvader van Lod. XIV. Naar Laboean, eil. nabij de W.-trust v. Borneo ; hem genoemd is de wereldber. Parijsclie be- sedert '46 Engl. graafplaats Pere L. (dichter. laboratorlum, werkplaats. Eachambeandie (Pierre), '07 - '72, Fr. fabel- Laborde, 1) Jean Jos. de L. 1724-94, Fr. Lachaussee (P. Cl. Nivelle de), 1602-54, Fr. bankier, leverde aan Fra. de fondsen veer de dram. dichter, schepper v. h. huilende blijspel expeditie naar (under Rochambeau); („comedie larmoyante"). t geguillotineerd. 2) Zijn zoos Alex. Louis Latches, Atli. vlir. i. d. Pelop. oorlog, hielp Jos., grf. de L., 1774—'42, oil-Icier wider Nap. den vrede v. Nicias tot stand brengen (421 I, leverde reisbeschrijvingen. :3) Diens zoon v. Chr). L. E. S. J., grf. de C., '07—'69, Fr. dipl., Lachesis, (fab.) diegene der 3 schikgodinnen, beschrijver v. reizen on v. gesch. der kunst. die den levensdraad vasthoudt. laboreeren, lijden. 1Lacinann (Karl), 1793—'51, vn. Dt. philoloog. Laboulaye(Ed.),'11--'83,vn.Fr.rgl.en geschsch. Lachner (Frans), geb. '03, Beier. comp. Labrador, tot Newfoundland behoorend N.- lack. Zie lak. Amer. sch.-eil. (proza-schrij ver. Laclos (P. A. F. Choderlos de), 1741—'03, Fr. Labruyere (Jean de), 1645-96, voorbeeldig Fr. genl. en rom.-sehr. Labus (Giov.), 1775—'53, Ital. bh. en oudheid- Lacordaire, 1 ., Jean L., '01—'70, Fr. zooloog, kundige. als zoodanig Prof. to Luik. 2) Henri L., eels 633 Laconic — Lago. 634

Dominikaner (Pater L.), ben Fr. kanselrede- Laet (Joh. de), 1582-1649, Vim. adk., beschreef naar, '02—'61. versch. landen. Enron-ie. Zie Lakonig. Laetare, (R.K.) 4e Zondag v. d. Vasten. Earretelle, twee br.: 1) Pierre Louis L., Latn, (Chr. Aug., markies v.), 1644-1712, 1751—'24, Fr. rgl. en schrijver. 2) Jean. Ch. Fr. dichter. Dom. de. 1766—'55, Fr. geschsch., als pres. Lafarge (Marie Capelle. madame), '16—'52, der acad6mie tegenstander v. Karel X. veroordeeld in '40 als gifinengster, die haren Larrintae Christi (d. i. ,,Christus-tranen' ), can had verrnoord, schreef in de gevangenis ber. wijnsoort v. d. Vesuvius. uitmuntend gestelde stukken om hare on- Lacrobi, 1) Paul L., '06—'84, Zie bibliophile. schuld to bepleiten. 2) Sylv. Franc.. L., 1765—'43, Fr. wsk. Lafayette, 1) Markies de L., 1757—'34, ber. Diettne, leemte, gaping. Fr. genl. en strn., streed mede in den N.- Ladakh (of Centraal Tibet), een aan Amer. Onaf hankelijkheidsoorlog; i. d. Fr. rev. Indic schatplichtig landsch. tuss. 't Kara- kommandant v. d. Parijsche nationale garde, korumgebergte, Chineesch Tibet, den Hima- tegenstander van het Schrikhewind, onder laya en Kle. Tibet; hpl. Leh. Nap. I stil levende, na de Restauratie libe- Ladinen, de•Romaansch sprekende bew. van raal afgevaardig de, i. d. Juli-rev. weder korn- Zwitserla.nd en Z. Tirol. mandant der nat. garde en aanhanger van Eadislas (of Wladislaw), 1) vier kon. v. Poles. Lod. Filips. 2) st. in Indiana, a. d. Wabash ; 2) een kon. v. Bohemen, regee,rde 1471-1516, 15 I). I., kruispunt van spoorwegen. was sedert 1490 ook kon. v. Hong. 3, de hell., Lalitte (Jacques), 1767—'44, Fr..bankier, strn., was 1077-95 kon. v. Hongarije, werd 1198 heil. minister. bevorderaar v. 6. 'Juli-rev. en v. d. verklaard. 4) kon. v. Nape's, regeorcle 1386 verheffing van Lod. Filips tot koning. —1414. (landineer in Europa. Lafontaine, 1) Jean de L., 1621-95, ber. Fr. Ladoga: L.-meer in NW. Rusland,'t ,, rootste fabeldichter. 2) Aug. H. Jul: 0., 1756—'31, Dt. Landon, (fab.) eon draak. Zie Ilesperiden. torn.-schr. Ladronen, 1) in Italie roovers. 2) (adk.). Zie Eafnente, I) Modesto L., '06—'66. Sp. geschsch. Ma rianen. 2) Miguel I,. y Alcantara, '17— 50, Sp. rgl. en lady, (Engl. spr. leed-i) dame van stand. geschsch. Laeken, dorp bij Brussel, 18 D. I. en konkl. Lagemeeden, ZAP, Leegemeeden. residentie-kasteel. Lago, (Ital.) meer L.maggiore, tuss. Italic en EaEnnee (R. Th. 11.), 1781—'26. ber. Fr. gnk., 't Zwits. kanton Tessin°, wordt doorstroomd wit, v. d. stethoskoop en v. d. auscultatie. door de Tessino (Ital. Ticino), none linkerzij- EaErtes, wider van Odysseus (d. i. Ulysses). riv. van de Po. Zie Horromelsch. 635 Lagos — La lly-Tolendal. Egg

Lagos, 1) vest. en liavenstad in ;Port. 2) Engl. • alter, laten loopen ; - passer, laten pas- kol. in Opper-Guinea. seeren, (als z. nw.) vrijbiljet. Lagosta, zuidelijkst eil. v. Dalmatie i. d. lak. Zie ropU• Adr. Zee ; druipsteengrotten. Lakedlven, groep eil. i. d. Indischen Oceaan, Lagrange (Jos. L.), 1736—'13, ber. Fr. wsk. • 1492 ontdekt door Vasco de Gama; behooren Lagthing. Zie Storthing. aan Engld. Lagunen, moerassige kuststreek, inz. in den Lake school (spr.: leek-skoel), Engl. dichter- omtrek van Venetic. school (Wordsworth, Coleridge en Southey Laharpe, 1) Jean Franc. de L., 1739—'03, Fr. behoorden er toe). dichter en vn. proza-schrijver. prof. te Parijs, Laknou. Zie Lucknow. eerst voor, later tegen de rev. 2) F. Cesar de 1Lakon•ie, oudt. Gri. landschap met de hst. L., 1754-238, Zwits. stm., 1782 leerm. der Sparta ; -isch (-lekl, zonder otnhaal v. woor- grootvorsten Alex. en Constantijn v. Rusland. den, (fam.) leuk ; -bonus, korte manier om 1796 verwijderd als te liberaal, 1798-1800 zich nit te drukken (zooals dat de manier der pres. der Helvetische rep. (mondende riv. Lacedemoniers was), (fam.) leukheid. Lahn, eene bij Niederlahnstein in den Rijn Lakor, eil. i. d. Molukschen Archipel. Lahore, versterkte list. v. d. Pendzjab, a. d. Lalaing, aanzienlijke fain. nit Henegouwen, Pari ; ruim 100 D. I. o. a. : Joost do L., grf. v. Hoogstraten, ge- Lahr, st. met 9 D. I. i. d. Bad. kreis Offenburg. sneuveld 1483 bij de bestorming v. Utr., was Lalbach, hst. v. h. Or. kroonland Krain; 27 sedert 1450 sthr. v. Iloll. 2) Zijn nee f An thonie D.I.; '21 congres der leden v. d. heil. alliantie. de L., grf. v. Hoogstraten, 1480-1540. was Lainez (Alex.), 1650-1710, Fr. dichter (zinne- onder Karel V sthr. v. Holl., Zeel., Fri. en lijk levensgenot). Utr. 3) A nthonie de L., grf. v. Hoogstraten, laird, 1) Sch. edelman en landeigenaar. Mac- t 1568, behoorde onder de'verbondene edelen gregor L.,'08—'61,Engl. reiziger(op denNiger). tegen de Sp. dwingelandTh 4) George de L., 1Lairesse, 1) Reinier de. L., 1596-1667, Belg. grf. v. Rennenberg, t 1581, werd 1576 sthr. hilt.-schilder (inz. bijb. tafereelen). 2) Zijne v. Gron., Fri., en Oijs., doch boos 1580 de zonen : a] Ernest de L., 1635-75, Belg. schil- zijde v. Spanje. der (vruchten, bloernen, vogels) b] Gerard Lally-Tolendal (Thom., graaf v.), 1702-66, de I,., 1640-1711, ber. Belg. hist.-schilder, kommandant-genl. in Fr. O. I., moest 1701 teekenaar en graveur; ± blind. Pondichdry overgeven a. d. Engelschen, werd 1Lais, twee Gri. lichtekooien en beroernde als verrader onthoofd krachtens een vonnis, schoonheden (4e en Se eeuw v. Chr.) dat 1778 op aanzoek 'van Voltaire gecasseerd laisser, (Fr.) laten ; faire, laten begaan ; werd. 637 L. A. M. — Lampedusa. 638

L. A. M. (liberalium artium magister), meester 2) oudt. cone vest. in Gri.; na den slag bij de der Ante kunsten. Thermopylen werd Antipater bier belegerd lama, 1) kameelschaap,schaapkameel. 2) flanel- door den Ash. vhr. Leosthenes; naar deze achtige -wollen stof. 3) titel der priesters van vest. beet de -lsche oorlog, in den zomer Boeddha (zie Dalal-L.); -Ismus,hervorming 328 v. Chr. (na den dood v. Alex d. Gr.) door v. h. Boeddhismus in de 14e en 15e eeuw in de A theners, Aetoliers, Thessaliers en andere Tibet, enz. Grieken aangevangen om bet Macedonische lamantUn, zeekoe, een walvischachtig zoog- juk of to schudden. dier i. d. gr. riv. v. Z.-Am. lamtnergler (of baardgier), de grootste Eur. Lamarmora (Alf. Ferrera. markies de), '14-- roofvogel. (res. Probolingo. '78, Ital. stm., schreef '73 een boek tegen Lamongan, eene werkende vulcaan op Java, Bismarck. Lamorleiire (Christophe de). '06—'65, Fr. Lamartine (Alphonse de), 1790—'69, ber. Fr. genl., nam '47 in Algerie Abd-el-Kader ge- dichter en stm., vn. redenaar en politicos. vangen. was '48 Fr. minister v. oorlog. word Lamb (Charles, 1775—'34, Engl. Tier- en dram. '51 uit Fra. gebannen, was '60 bevelhebber dichter en hum. schrijver. der Pauselijke troepen in Italie, doch leed Lamballe (prinses v.), 1749-92, vriendin v. toen bij Castelfidardo eene volkomene neder- Marie Antoinette, deelde vrijwillig de ge- laag. vangenschap met (lie kng., en werd i. d. Lamothe (Jeanne de Luz de St.-Remy. oTavin gevangenis La Force ter dood gebracht. v.), 1756-91, eene adellijke Fr. dame uit eene Lambertsehagen, d. in N.Holl., ca. 2 u. v. zijlinie der Valois. gehuwd met grf. de L., Medemblik. verleidde 1785 kard. Rohan. om een diaman- Lambese, Fr. strafkolonie in Algerie, dep. ten halssnoer voor 160 duizend francs te koo- Constantine ; Rom. oudheden. pen, volgens haar zeggen voor kng. Marie Lambin (Jean Jacques), 1765—'41, Vim. gesch.- Antoinette ; doch eenmaal in 't bezit van de schr. en dichter. diamanten, verkocht zij die ten eigen bate. Latnennals (Rob. de), 1782—'54, Fr. geeste- Haar schelmstuk kwam weldra aan den dag, lijke (R. K.), schrijver v. „Paroles d'un Croy- en zij werd daarvoor gegeeseld en gebrand- ant", to Rome op den Index geplaatst. merkt, doch wist 1787 uit de gevangenis te lament-0ml (muz.: -abile), klagend; -atic, ontsnappen, en ontvluchtte naar Engld. klaagzang. 1Lamotte (Ant. Houdar de), 1672-1731, Fr. Lam-la, 1) (fab.) vrouwe4k spook, dat aan tooneeldichtet. (voor „haas". moeders hare kinderen ontrooft; -len, eene Lampe, i. d. midd.-eeuw. dierenfabel de naam snort v. fabelachtige vrouwe]ijke vampyren. Lampedusa, eil. i. d. Midd. Z., tuss. Malta 639 Lampi — Landvrede. 640 en Tunis ; voorheen Napol. deportVie-oord. verlangt, dat Ierland teruggegeven worde Larnpl (Joh. Bapt., ridder v.), 1751 —'25, Or. aan 't Iersche yolk; .vr nde (Eeuwige), Zie portretschilder. Maximillaan I. Lampongsche districten, res. in 't ZO. v. Landolt, 1) Salomon L., 1741—'18, Zwits. schil- Sumatra, hpl. Telok Betong. der (inz. jacht- en krijgstafereelen). 2) II. M. Eamprecht, twee Middelhoogduitsche dick- Fr, L., '29—'71, Nederl. infanterie-officier en ters 1) L. der Pfalfe, 12e eeuw („Alexander- ltk. (schreef o. a. Gesch. v. h.Nederl.zeewezen). lied"). 2) L. v. Regensburg, 13e eeuw. Landon, 1) Ch. Paul L., 1760—'26, Fr. schilder laubprei, 1) prik of negenoog. 2) jong konijn. en graveur ; schreef ook over kunst. 2) Letitia, Lancaster, 1) hpl. met 21 D. I. v. h. Engl. Elizabeth L., '02--'38,!Engl. rom.-schr. en dich- grfs. L. of Lancashire (Zie Liverpool en teres, trouwde '38 met George Maclean, gou- Manchester). 2) steden in N. Am., inz., L. verneur v. Cape-Coast-Castle, en j- door zelf- in Pennsylvanie met 26 D. I. 3) Sir James moorcl. (.schrijver over gesch. en dichter. L., -) 1620, eerste Engl. 0. I. -vaarder; naar Landor (Walter Savage), 1775--'64, Engl. hers gen. is de L.-sond i. d. N. Poolzee. Landsberg, inz. I,. a. d. Warthe, st. met 4) Jos. L., 1778—'38, met Andr. Bell de uitv. 25 D. I. in 't Pruis. reg.-distr. Frankfort. v. h. (wederkeerig of) L. onderwijs. Landseer '?Sir Edwin), '02—'73, Engl. schil- Landau, rt. met 9 D. I. a. d. Quech in Beieren der (inz. dieren) en bh. (Rijnpalts); daarnaar heet -er, een lichte 1Landsend„ zuidwestelijkst punt van Engld.; reiswagen, waa,rvan de hap in 2 helften ber. vuurbaak. (Neder-Beieren. (naar voor en achter) neergeslagen kan Landshut. st . met 18 D. I. a. d. Isar in worden. Landsknech - t, een Dt. hazardspel; - ten, Landdag, statenvergadering ; Poolsche L., soldeniers (huurbenden) te voet sedert keizer eene vergadering,waar alien te gelijk schreet, Max (eene schepping v. Frundsberg), dap- wen, ieder om het hardst. per, inaar ongedisciplineerd. Lander (Richard). '04—'34, Engl. reiziger in Landskrona, Versterkte havenstad met 10 Afr., ontdekte '30 den benedenloop v. d. Niger. D. I. in 't Zw. Ian Malin& Landes, (Fr.) heide- of zandvlakten lungs de Landsmeer, d. in N.Holl. ca.3 u.v. Purmerend. knot der Biskaaische Golf, tuss. de Gironde Landsthing, de Eerste Kamer v.d.Zw. rijksdag. en de Pyreneen. landstorni, zooveel als. „schutterij". Landi (Gasparo), 1756—'30, Ital. hilt.-schilder. landtong, in zee uitstekende landpunt ofkaap. Landjuweel, 15e en 16e eeuw, wedstrijel van Landvrede(Eeuwige), rustiger toestand in Ott. rederijkerskarners. nadat Max. I bet vuistreeht had afgeschaft Land-liga, een stk. genootschap in lerland, (1495). 641 landweer Langweer. 642 landweer, in 't Dt. rijk de ontsla.gene, weer- Lange streek, under dezen naam verstaat men plichtigen van hun 27e tot hun 32e jaar. 7 dorpen ten W. v. Enkhuizen in N.HolI.(nl. landwind. Zie zeewind. (graveur. Boven-Carspel,Grootebroek,Lutjebroek,,Hoog- Lanfraneo (Giov.), 1581-1647, Ital. schilder en Carspel, Westwoude, Ooster-Blokker en Wes- Lang, inz. Karl Heinr. ridder v. L., 1764—'25, ter-Blokker). Beier. geschsch. „Memoiren". Langeveld (Rutger v.), 1635-96, Nederl. schil- Langbein (A. F.), 1757—'35, Dt. dichter en pro- der en bwk. a. h. hof v. d. krv. v. Branden- zaist (inz. hum., poetische vertelling.). Lange.weer. Zie Langweer. [burg. Langbroek (Neder- en Over-), d. in Utr., bij Lange-Zwaag, d. in Fri.. 2 u. v.Beetsterzwaag. Vv-ijk-bij-Duurstede. Langhans, I) Karl Gotthard L., 1733—'08. Dt. Lange, 1) Sain. Gotthard L., 1711-81, Dt. dich- bwk. 2) Zijn zoon Karel Ferd. L., 1781—'69, ter. 2) Fr. Alb. L., '28—'75, Dt. philosoof, prof. bouwde te Berlijn de opera en het paleis. te Marburg, sohreef eene gesch. v. h. materi- Langiewlez (Maryan), geb. '27, Poolsch bevel- alismus. hebber en dictator in den opstand v. '63. LangedUke, d. in Fri., 2 u. v. Oldeberkoop. 1Langrand-Dumonceau (Andr.), geb. '26 bij Langeland, Deen. eil. in de Oostzee. Luik, werd door den Paus in den gravenstand LangendUk, 1) onder dezen naam verstaat men verheven ter belooning voor zijne diensten 4 dorpen, ten N. v. Alkmaar (nl. Broek op om -het kapitaal te christianiseeren", speelde Langendijk, Z. en N. Scharwoude en Oud- een tijdlang te Brussel, waar hij op een groo- Carspel). 2) Pieter L., 1683-1756, Nederl. ten voet leefde, zijne rol, totdat iedereen be- dichter (inz. blijspelen). greep dat hij eenvoudig een zwendelaar was, Langensaltza, st. a. d. Saltza, in 't Pruis. en in '70 redde hij zich door de vlucht nazi. reg.-distr. Erfurt ; 11 D. I.; zwavelbad ; '66 Amerika. overwinning der Pruisen op de Hannoveranen, Langres, Fr. vest, a. d. Marne ; 10 D. I. Lange Pier. Zie Pier. Langstraat (of Lange straat), onder dezen Langer, 1) Anton L., '24—'79, Weener schrijver naam verstaat men 8 dorpen in N.Br. ten O. voor het yolk. 2) twee Dt. hist.-schilders. v. Oosterhout (nl.Raamsdonk,Waspik,Capelle, vader en zoon: Joh, Peter v. L. (1756—'24) Besoyen, Waalwijk, Baardwijk, Nieuwkuik en en Robert v. L. (1783—'46). Vlijmen); leerlooierij en schoenmakerij ILangerak, 1) d. in Z.Holl., ca. 3 u. v.Gorinehem. Languedoc. voormalige prov. v. Z.Fra., hpl. 2) Willige L., d. in Utr., nabij Schoonhoven Toulouse ; L.-wijnen ; 't L.-kanaal verbindt den in Z.Holl. Ati. O. met de Midd. Z. (vgl. Provence). Lange ruige-weide, d. in Z.Holl.,bij Woerden. Langweer (of Lange-weer), d. in Fri., 3 u. v. Lange-straat. Zie Langstraat. d. Lemmer. 21 643 Lanner — Lardner. 644

Lanner (Jos. Frans K.), '01—'43, Dt. comp. v. om door schipbreuk aan eil. Vanikoro' dansmuziek, inz. walsen. waaromtrent men eerst in '26 de zekerheid Lannes (Jean), 1769—'09, genl. v. Nap. 1, '04 bekwam. msk. en „htg. v. Montebello"; gekwetst bij Lapldair - schrift (L.-stij1), opschriften op oiide Aspern, t te Weenen. gedenksteenen (of schrift, dat daarop gelijkt). Lannoy, 1) Philips L., heer v. Beauvoir, be- lapis, (Lat.) steen; 1. causticus, pot-asch; 1. in- velhebber der lijfwacht v. d. landvoogdes Mar- fernalis, helsehe steen; 1. lazuli, lazuursteen; garetha v. Parma, gaf 1567 bij Austruweel de 1. philosophicum, steen der wijzen. nederlaag aan Jan v. Marnix. 2) Juliana Cor- Lapithen, (fab.) een woeste volksstam in Thes- nelia, barones v. L., 1738-82,Nederl.dichteres. salie, strijd voerende tegen de Centauren. Laodicea, st. i. h. nude Phrygie (Kle. Azie); Laplace (Pierre Simon, grf.), 1749—'27, ber. concilien 363 en 476 Fr. strk. (..Mecanique celeste"). Laokoon, Trojaansch pri., die de Trojanen La Plata. Zie ArgentUnsch. waarschuwde voor 't houten paard en met Lapland, landsch. in N.Zweden en Rusland ; zijne beide zonen door slangen doodgedrukt bevolking (-ers. Lappen), 33 D. (Christenen). werd. Ber. antieke groep, 1506 in de nabij- Zie ook Finmarken. heid v.Rome ontdekt.Verhandeling v.Lessing. Lappe (Karl), 1774—'43, Dt. volksdichter. Laon, versterkte hpl. v. h. Fr. dep. Aisne, 12 Lappen, 1) Zie Lapland. 2)(pop.) dronkaards. D. I.; '14 overwinning v. Bliicher op Nap., Lappenberg (Joh. Martin), 1791—'65, Dt. ge- '70 ingenomen door de Duitschers (de Fran- schsch., archivaris te Hamburg. schen deden de citadel in de lucht springen). Lapper (.Jan de). bijnaam v. Jan Barendse, een Lao's, inboorlingen v. Assam, Birma, Siam en zeeheld. schoenmaker te Haarlem, Tonkin eerst bootsman, daarna kapitein under adm. La Pa., inz : 1) kpst. in Bolivia met 76 D. I. Tromp (omstr. 1653). (ver en dichter. en tin vt., is hpl. v. h. dep. L. P. 21 hot. v. Laprade (P. M. R. V. de), '12—'83, Fr. schrij- Oud California (zie aldaar). 3) Prins de L. P. lapsus, (Lat.), abuis, vergissing, font; - linguae, (d. i. Vredevorst), dawn titel droeg Manuel abuis v. d. tong, font in 't spreken; de Godoy, htg. v. Alcudia, geb. 1767, t te Pa- schrijffout; - memorise, vergissing i. h. ge- rijs '51 : hij was de gunsteling v. kon. Karel heugen. IV v. Spanje, en gehuwd met Marie Theresia Lar, hpl. met 12 D. I. der Perz. prov. La- v. Bourbon. r istan. Laperouse of Lapeyrouse (grf.), 1741— omstr. Larautoeka, landstreek ter 0. trust v. h. eil. 1788, ber. Fr. zeevaarder, aanvaardde 1785 Flores; sedert '59 Nederl., vroeger Port. eene reis rondom de wereld, doch kwam daar Lardner (Dionysius), 1793—'59, Engl. wsk. en 645 Laren — Lastman. 646

natuurkundige; van hem eene Encyclopedie Mexico, menschlievend beschermer v. d. In- in 135 deelen. dianen. Laren, 1) bij de nude Romeinen huisgoden, Las Cases (markies de), 1766—'42, Fr. ge- beschermgoden.Zie Penaten. 2) d. in N.Holl., schiedsch. en stm., deelde '15—'16 Nap.'s bal- 1 u. v . Naarden. 3) d. in Geld., 1 u. v. Lochem. lingschap op St.-Helena ; schreef o. a. „Me- Largilliere (Nic. de), 1650-1746, Belg. schilder. moires de Ste.-Helene". larg-o, (muz.) statig; •hetto, eenigszins statig. lasci•f, wulpsch; -viteit, wuipschheid. Larissa, tot '81 Tu., tegw. Gri. st. in Thes- Laskaris, twee geleerde Grieken, die na de sane ; omstr. 30 D. I.; veel handel. verovering v. Constantinopel Gri. studien Laristan, eene zeer ongezonde prov. v. Per- overbrachten naar Italie: 1) Konstantijn L., t zie; hpl. Lar. 1493 te Messina. 2) Johannes L., t 1535 to larix, lorkeboom. (Z.; 12 D. I. Rome. Larnaka, st. op 't eil. Cyprus, a. d, Midd. Lassa (of Massa), hst. v. Tibet, a. d. Moe- Laroche (Maria Sophie), geb. Gutermann , ran, res. v. d. Dalai Lama; 25 D. I. 1731— '07, Dt. rom.-schrijfster, bevriend met Lassale (Ferd.), ber. sociaal-democra- Wieland. (proza-schrijver. tisch agitator, stk. schrijver en redenaar, t 1Larochefoucauld (htg. v.), 1613-80, ber. Fr. in duel met den bojaar Racowitza over eene La Rochelle, versterkte Fr. haven- en kpst. liefdeshistorie. a. d. Atl. 0. (dep. Beneden-Charente); 20 D.I.; Lassen, 1) Christiaan L., 1800-76, Nrw. taal- zeebaden ; was 't voornaamste bolwerk der geleerde, prof. der Oud-Ind. talen en ltk. te Hugenoten ; 1628 veroverd door Richelieu. Bonn. 2) Ed. L., geb. '30 te Kopenhagen, Larra (don Mariano Jose de), '09—'37, Sp. hofkapelmeester en comp. to Weimar. rom.-schr. en dichter (ook voor 't tooneel); Lasso, 1) Z. Amer. werpslinger, om wilde t door zelfmoord. paarden, bufiels, enz., te vangen. 2) Orlando L'Arronge (Ad.), geb. '38, Dt. tooneeldirecteur di L., geb. 1520 te Bergen in Henegouwen, te 13erlijn en tooneeldichter. (.,Mijn Leopold", 1- 1594 te Munchen, ber. en vruchthaar comp. „Hasemann's dochter", „Dr. Klaus", „ Weida- der Nederl. school. dige vrouwen"). last, eene naar tijd en p1. versch. maat voor laryng-itis, keelkop-ontsteking; -ophthisis, granen; (ook) scheepscrewicht. keelkop-tering; -oskoop, keelkopspiegel. Lastdrager (Abr. Joh. ), 1788-55, Nederl. ge- Lasaulx (Ernst von), '05—'61, Dt. oudheid- schiedkundige. kundige, prof. te Munchen, schreef over Gri. Lastman (Pieter), 1581-1649, Nederl. schilder. kunst. Zijn noon Nicolaas, insgelijks schilder, was Las Cases, 1474-1566, Sp. biss. v. Chiapas in tevens graveur. 647 last not least — Laufen. 648 last not least (Engl. spr.: laast not liest), het Latreille (Pierre Andr6), 1762—'33, Fr. ento- laatste maar niet het minst belangrijke. moloog, prof. te Parijs. Lateau (Louise), '51—'68, te Bois d'Haine in Lattaignaut (Gabr. Charles de), 1697-1779, Fr. Henegouwen, werd druk bezocht door beds- abbe, geestig dichter. vaartgangers, die aan Naar de litteekenen Latij-n, de taal der oude Romeinen, thans van Christus vereerden. doode taal; -nen, bew. v. h. oude Latium, latent, niet te voorschijn tredend, in 't ver- 388 v. Chr. onderworpen door de Romeinen; borgene aanwezig. -nsch keizerrijk, zie Latiinsch en Byzan- Lateraan, Pauselijk paleis te Rome met de tium; -zeil (of emmerzeil), een driekant zeit, L.-kerk, kathedraal; versch. L.-synoden, et. op galeien. waaronder vijf oecumenische. EatUnsch, `t, L. Keizerrijk te Constantinopel laterna magica, „tooverlantaarn", verbeterd 1204-61, opgericht door de Kruisvaarders; scioptikon. Zie dissolving. de L.-e Kerk, d. i. de R. K. kerk, als tegen- Latbum (of Lathem), d. in Geld., 2 u. v. Does- stelling met de Gri. kerk; de L.-e Muntcon- burg. (strektheid. ventie, verdrag v. '65 tuss. Fra. en versch. latifundium, (Lat.) iandgoed v. gr. uitge- andere landen over eenheid v. muntstelsel Latimer (Hugh), 1490-1555, Engl. geestelijke naar den frank als eenheid. (distr. Llegnitz. onder Hendrik VIII,werd onder Maria leveed Laubau, st. met 11 D. I. in 't Pruis. reg.- verbrand. 1Laube (Heinr.), '06—'84. Dt. schouwburf.Y., di- Latium, oudt. landsch. in Midden-Italie, a.d. recteur en vn. schrijver (romans, novellen, Tiber en de Thyrrheensche Zee. drama's). (wekkend. latoen, geel koper. laudanum, (pha.) pijnstillend en slaapver- Latoinus (Barth.), 1485-1566, Dt. R. K. theo., Lauderdale, Sch. adellijk geslacht, inz. disputeerde op last van Karel V met Pro- 1) John. grf. v. L., ± 1682, lid v. h. Kabaal- testanten. (ryas (Diana). ministerie. 2) James Maitland, grf. v. L., Latona, (Gri. fab.) moeder v. Apollo en Arts- 1759—'03, Engl. strn. en schrijver over sthhk. 1Latouche (Hyacinthe Thaband de), 1785—'51, Laudon (vrijheer v.), 1717-90, Or. vms. i. d. Fr. schrijver. (hist. romans) en dichter. 7-j. oorlog, overwon bij Kunersdorf, Lands- Latour d'Auvergne, 1743-1800, bevelhebber hut, in den Turkenoorlog 1788-89. der sit 8 D. grenadiers bestaande Fr. voor- Lauenburg, Dt, htgd., sedert '64 v.Denernar- hoede, „de eerste grenadier v. Fra.". ken afgescheurd, sedert '65 Pruis., 1183 vierk. La Trappe, een moeielijk toegankelijk dal in km., 49 D. bew. (de hpl. L. heeft 5 D. I.). Zie Normandie; stichtings-pl. v. d. daarnaar gen. Batzeburg. • Orde der Trappisten. Laufen, Zwits. d. Zie Schaffhausen. 649 Laura de Sad e Leander. 650

Laura de Sade, Petrarca's beminde j' 1348. Law (John), 1671-1729, berucht Sch. zwende- LaurahOtte, in 't Pruis. reg.-distr. Oppeln, laar te Parijs, was daar controlear-genl. der 9 D. 1., mijnwezen (ijzer, zink, steenkool). financien, vluchtte 1720 naar Brussel, t te laureatus, poeta 1. gekroond dichter. Venetie. Lauremberg (Joh. 'With.), 1590-1658. plat-Dt. lavvine, sneeuwstorting, sneeuwval. dichter. Lawrence, 1) st. in Massachusetts, a. d. Me, Laurens, 1) (Jean Paul), geb. '38, Fr. hist.- rimack; 40 D. I. 2) Sir Thomas L., 1769—'30, schilder. 2) Zie St. - Laurens. Engl. portretschilder. 3) Sir John Laird Mair Laurentlus, 1) de heil. L., diaconus te Rome, L., geb. '11, een Ier, was '63—'68 onderko- 258 den marteldood (werd op een rooster ning v. Bri. Indie. levend verbrand). 2) Zie St. - Laurentlus. lax. slap, ondegelijk, inz. in 't zedelijke. Lausanne, hst. v. h. Zwits. k. Waadt; 30 D. I. Layard (Austen Henry), geb. '17, Engl. stm., Lausitz, oudt. landsch. in Midden-Dtl., v. dipl., reiziger en oudheidkundige (opgravin- 1635 at tot 't keurvorstendom Saksen, sedert gen te Ninive en te Babylon). '15 gedeeltelijk aan Pruisen behoorende. Laynez (Jago), 1512-65, opvolger v. Loyola Lauter, zij-riv. v. d. Rijn (in Rijnpalts en als genl. der Jezuieten, opsteller v. d. sta- Elzas). (land, bij Interlaken. talon der Orde. Lauterbrunnen, bekoorlijk dal in Zwitser- lazaret, ziekenhuis; - koorts, vlekkoorts. Lauwer-s, 1) kle. grensriv. tuss. Fri. en Lazaristen, geestelijke orde, 1624 gest. door Gron., ontlast zich i. d. - zee, een inham der Vincentius de Paula (omlerwijs, zielzorg, zie- Noordzee, t. o. oil. Schiermonnikoog. kenverple,ging). lava, gesmolten steen, uitwerpsel v. vulkanen. Lazarus, 1) (bijb.) br. v. Maria en Martha v. Laval, st. met 28 D. I. a. d. Mayenne, hpl. Bethanie (Ev. Joh. 11). 2) (bijb.) de Melaatsche v. h. Fr. dep. Mayenne. i. d. gelijkenis (Lucas 16, 19). La Valetta, versterkte hst. v. Malta, haven, Lazzaroni, niets-bezitters te Napels. kph., unvt.; 36 D. I. (Fr. kon. Lod. X1V. lazzi, (ital. tnl.) kluchten geestigheden. Lavalliere (htgn. v.), 1644-1710, bijzit v. d. Leake (Wm. Martin), 1777—'60,' Engl. oudheid- Lavater (Joh. Kasp.), 1741—'01, ber. Zwits. kundige, schreef over nasporingen in Gri. physionomiekundige. en Kle. Azie. (23 D. I. 1 aveeren, wegens tegenwind ziegezagend zei- Leamtngton(ofL.Priors),Engl. bpl. a. d. Leam; len; (fig.) schipperen. Leander, 1) minnaar v. Hero, zwom, om haar Lavinium, st. in het nude Latium. te bezoeken, elken nacht v. Abydos naar Ses- Eavolsier (Ant. Laur.), 1743-94, ber. Fr. schk. , tos over den Hellespont (de Straat der Dar- stichter v.d. moderne chemie; geguillotineerd. danellen), totdat hij verdronk, waarop zij 651 Lear — Leer. 652

zich in zee stortte. eerCpseud. Zie Volk. Lede•Acker, d. in N.Br., 1 u. v. Boxmeer. mann. Ledeganek (Karel Lod.),'05—'49, Vim, dichter. Lear, volgens de legende kon. v. Engeland, Ledochowskl (Miecislaw), geb. '22, werd '66 is de hoofdpersoon in een treurspel v. Shake- abiss. v. Posen-Gnesen, '74 door de Pruis. speare. regeering afgezet, '75 kardinaal, sedert '76 te leb, binnenste slijmvlies der bereide lebmaag Rome. (vierde maag) van een kalf; client bij de Ledru-Rollin (Alex. Aug.), '08—'74, adv. te kaasmakerij om de melk te doen stremmen. Parijs, radicaal Fr. stm., '48 minister, voerde Leblon (Jac. Christoph.), 1670-1741, Dt. por- 't algemeen stemrecht in. tretschilder, sedert 1715 in den Haag. Lee (Rob. Edm.), '07—'70, dapper gent. der Zui- Lebrun, 1) Charles L., 1619-90, ber. Fr. schil- delijken in den Amer. burgeroorlog. der. 2) P. D. E. L., gen. L. Pindare, 1729- Leech (John). '17—'64, Engl. teekenaar (cari- ' 07, ber. Fr. lierdichter. 3) Charles L., htg. caturist; werkte veel voor „Punch"). v. Piacenza, 1739—'24, Fr. stm., aanhanger v. Leeds, st. in 't Engl. grfs. York ; 309 D. I.; Nap. I, na '14 v. d. Bourbons. lakenfabr. 1Lebulnus, t 776, Evangelie-prediker in Oijs.; Leegekerk (of Leegkerk), d. in Gron., een kwam uit Engld. half u. v. Hoogkerk. (1 n. v. Aduard. Lecce, Ital. st. met 22 D. I., hpl. der prov. L. Leegemeeden (of Lagemeeden), d. in Gron., (een dl. v. Apulie). Leegemeer. Zie Legenseer. Lech, rechter zij-riv. v. d. Donau. Het L.-veld Leeghwater (Jan Adriaansz.), 1575— omstr. tuss. L. en Werlach. Zie Otto I. 1650, Nederl. molenmaker en waterbwk., was Lechevaller (Jean Bapt.), 1752—'36, Fr. oud- tevens ervaren schrijnwerker, en very aar- heidkundige; nasporingen in Kle. Azie. digde menig klokkenspel. In N.-Roll. werden Leclere d'Ostin (Victor Eman.), 1772—'02, Fr. meren door hem drooggemalen, en hij was gent., onderwierp '01 ltalie ; was getrouwd de eerste, die het plan te berde bracht tot met Pauline, de zuster v. Bonaparte. droogmaking v. h. Haarlemmermeer. Leelercq (Michel Theod.), 1771—'51, Fr. dich- leek, 1) ieder niet tot den geestelijken stand ter (o. a. „Proverbes dramatiques"). behoorende ; (fig.) oningewijde. 2) De L., d. Lecocq(Charles), geb. '34,Fr.comp.v.operetten. in Gron., nabij het Leekstermeer, ca. .2 u. 1Lecouvreur (Adrienne), 1692-1730, schoone v. Zuidhorn. (Eindhoven. Fr. actrice, bijzit v. msk. Maurits v. Saksen. Leende, d. in N.-Br. a. d. Dommel, dicht bij Leda,(fab.) minnaresv.Zeus, die, in de gedaante Leens, d. in Gron., 3 u. v. Onderdendam. van een zwaan, de Dioskuren en Helena bij Leer, Pruis. st. en zeehaven a. d. Leda, i. d. haar verwekte. landdrostij Aurich ; 10 D. I. 653 Leerbroek — leguaan. 654

Leerbroek, d. in Z.Holl., 2 u. v. Gorinchem. zekere som gelds. 2) afgezant (inz. v.d. Paus); Leerdam, st. in Z.Holl., a. d. Linge, 2 u. v. -ataris, degene aan wie(n) een legaat ver- Vianen. (v. Appingadam. maakt is; - atie, (dipl.) gezantschap. Leermens (of Leermis), -d. in Gron., 1 u. Legeineer (of Leegemeer of Lagemeer). d. Leersum, d. in Utr., 2 u. v. Rhenen. in Fri., ca. 3 u. v. d. Lemmer. Leeuw, 4) de koning der dieren. 2) een der legende, 1) verhaal nit 't leven der heiligen teekens i. d. Dierenriern; ook a. d. N. hernel en martelaars. 2) verdichtsel, sprookje. 3) rand- een sterrenbeeld. 3) Nederl. L. (orde v. d.), schrift op muntstukken. voornaarnste Nederl. ridderorde. 4) Gabriel Legendre (Adr.), 1752—'33, vn. Fr. wsk. v. d. L., 1643-88, Nederi. schilder en gra- leges, voor am btenaren hetzelfde, wat „verval" ver,. is voor dienstboden. Leeuwar - den, hpl. der Nederl.prov.Friesland, legfoen, bij de nude Romeinen eene afdeeling a. d. Ee ; 30 D. I. -deradeel, eene uit 14 voetvolk, later eeneuit verschillende wapenen dorpen bestaande gem. in Friesland. bestaande leger-afdeeling ; (fig.) legerdrom ; Leeuwen (of Lewen), d. in Geld., 1 u. v. Druten. - v. eer, Fr. ridderorde, '02 gest. door den Leeuvven.daalder, oudt. een Boll. stuk zil- Eersten Consul Bonaparte. vergeld = den tegw. rijksdaalder ; de - da- legis - latief, wetgevend: - latuur, 1) wetgeving. le., gelegenheidsstuk v. Vondel bij de viering 2) wetgevend lichaarn. v. d. Munsterschen vrede. legi-tiem, van afkomst wettig ; - timist, aan- Leeuwenhoeck (Anthony v.), 1632 - 1723, Ne- hanger v. h. beginsel v. h. onveranderlijk derl. natuurkundi,e en vervaardiger van rid- erfelijke koningschap (in Fra. aanhanger v. kroskopen, ontdekte de infusie-diertjes. d. Bourbons). Lefebvre (Francois Jos.), 1755—'20, Fr. gent., Legnano, st. i. d. Ital. prov. Milaan : 1176 ne- '04 wok., '07 htg v. Dantzig, '14 pair. derlaag v. Barbarossa tegen den Lomb. ste- Lefevre, 1) Robert L., 1756—'30, Fr. hist.- en denbond. portretschilder. 2) Victor L., Beig. schrijver legoa, de Port. en Braz. v. volksliederen en vertellingen in Brus- Legouve, 1) Gabr. Mar. Jean Bapt. L., 1764- selsch patois. '12, Fr. dram. en didactisch dichter. 2) Zijn Lefranc (Jean Jacques), markies de Porn- noon Gabr. Jean Bapt. Ernest Wilfrid L., pignan, 1709-84, Fr. drain. dic,hter. geb. '07, Fr. dichter, inz.,drama's (met Scribe), leg - aal, wettig ; - alisatie, de daad en ook 't o. a. „Adrienne Lecouvreur". resultaat v. -aliseeren, d. i.'de echtheid v. legua, de Sp. mijl. eene handteekening bekrachtigen. leguaan, 1) karnhagedis. 2) (zeew.) touwom- leg-aat, 1) toewijzing bij uitersten wil van eene kleedsel v. d. ra's. 655 legumen — Lekkerland. 856 legum-en, peulschil; eiwitachtige stof Leigh Hunt. Zie Hunt. in de -inosen, d. i. peulvruchten. Leighton (Sir Fred.), geb. '30, Engl. bist.- Lehmann (Henri), '14—'82, Fr. hist.-schilder. schilder, sedert '78 pres. der acad. te Londen. 1Lelion(Henri Sebastien), '09—'72, Belg. officier, Leimuiden, d. in Z. Hall., 4 u. v.Amst. was ook schilder en ltk. (hij schreef wetensch. Leine, zij-riv. v. d. Mier in Hannover. werken en romans). Leinster, prov. in ZO. lerland, a. d. Iersche Leibnitz (Gottfr. Willi., vrijheer v.), 1646— Zee, ingedeeld in 12 grfs.• hst. Dublin. 1716, een der grootste en veelzijdigste geleer- Leipzig, st. in 't konkr. Saksen,' a. d. Witte den van alle tijden, 1700 stichter en pres. Elster, de Pleisse en de Parthe; 170 D. I.; der academie v. wetenschappen te Berlijn, unvt. (gest. 1409); wereldmarkt voor pelterij- uitv. v. d. differentiaal-rekening. en; centraalpunt v. d. Dt. boekhandel; ver- Leicester, 1) Engl. st. a. d. Soar met 122 D. maarde veldslag 16-18 Oct. '13. I.; hpl. v. h. grfs. L. 2) Rob Dudley, grf. v. Leisewitz (Joh. Ant.), 1752—'06, Dt. dram. dich- L., 1533-88, 14]ngl. stm. en vhr., gunsteling ter (pseud. Julius v. Tarent). v. kng. Elizabeth, was 1585-87 landvoogd i. Leith, Sch. st. met 61 D. I. Zie Edinburg. d. Ned. (in Australia verdwenen. Leitha, grensriv. tuss. Or. en Hong. Zie Cis. Leichhardt (Ludw.), geb. '13, Dt. reiziger, '48 Leitimor, sch.-eil., vomit met 't sch.-eil. Hi- Leid-en, 1) st. in Z.Holl., met ber. unvt. en toe het eil. Amboina. 43 D. I.; beleg v. L. 1574; ramp v. L., '07; - ache Leitmeritz, st. a. d. Elbe, in 't aan ooft en flesch, toestel tot ophooping v. electriciteit, wijn rijke N. v. Bohemen; 11 D. 1. 1746 uitgevonden door,Cunaeus,te L., en reeds Leitrim, Iersch grfs., prov. Connaught; hpl. 1745 in Dtl. door Kleist (Kleistsche llesch). Carrido. 2) Lucas v. L., 1494— 1533, ber. Nederl. schil- LeJean (Guillaume), '28—'71, Fr. reiziger in der. 3) Jan v. L., eigenlijk Jan Beukelsz, een Turkije, Egypte, Abessinie en Azie. kleermaker uit L., °Instr. 1511-36, de hoofd- ILejeune (Pierre Francois), Belg. persoon (en zich noemende „Profeet") van bh. a. h. hof. te Stuttgart. de sekte der Wederdoopers, werd te Munster Lek, een tak v. d. Rijn, aanvangendebbWijk- uitgeroepen als „koning van Sion", doch bij-Duurstede, en zich hij Krimpen ontlas- later aldaar op gruwzame wijze ter dood tende i. d. Maas. gebracht. (O. v. Leiden. Lekain (Henri), 1728-88, her. Fr. acteur. Leiderdorp, d. in Z.Holl., a. d. Rijn, ca..1 u. Lekkerkerk, d. in Z. Holl., a. d. Lek, 3 u. Leidsch. Zie Leiden. v. Schoonhoven. Leidschendam, d. in Z. Hon., ca. 2 u. v. Lekkeriand, 1) Nieuw L., d. in Z. Hall., a. 's-Gravenhage. d. Lek, t. o. Lekkerkerk.2)Lui L.Zie Cocagne. 567 Lekkum — Lentz. 658

Lekkuni (of Leckum), d. in Fri., een half u. a. 't ruiter-stb. v. Hendrik IV op den Pont v. Leeuwarden. Neuf te Parijs). (mer en vier dorpen). Leksmond (of Lexmond), d. in Z. Ho11., a. Lemsterland, gem. in Fri. (de st. de Lem- d. Lek, 1 u. v. Vianen. Lemuren, (fab.) spaokgestalten, schimmen Lelewel (Joachim), 1786—'61, Poolsch geleerde, der afgestorvenen. geschiedkundige, prof. te Warschen, nam a. Lena, riv. in 0. Siberid, mondt i. d. IJszee. d. rev. v. '30 deel, en werd gebannen. Lenaeos, een der bijnamen v. Bacchus. Lelie, 1) Zie Lely. 2) Adr. de L., 1755—'20, Lenaerts (Hendrik), '42—'70, Vim. ltk., rom.- Nederl. schilder. schr. en novellist. Lellens, d. in Gron., 3 u. v. Appingedam. Lenau (Nit.), pseud. v. Niembsch. Lely. Zie Faes (P. v. d.). (tooneelschrijver. Lenclos (Ninon de), 1616-1706, tot op hoogen Leruaitre (Fred.), 1798—'76, Fr. acteur en leeftijd eene bekoorlijke Fr. lichtekooi. Leman, lac L ('t meer L.). Zie Geneve. Lengefeld, 1) Charlotte v. L. gade v. Schil- Le Mans. Zie Mans. ler. 2) Karoline v. L. Zie "*Wolzogen. /Lemberg. st. met 110 D. I. Zie GaliciE no. 2. 1Lenige (Cynthia), 1755-80, Fri, dichteres. Lemele,d. in Oijs.,gern. Ommen;.rberg,heuvel 1Lenne, zij-riv. v. d. Ruhr in Westfalen. in Oijs., gem. Ommen; pottenbakkersleem. 1Lenne (Peter Jos.), 1789—'66, ber. Dt. aanleg- Lemercier (Louis Jean Nepomuc.), 1771—'40, ger v. tuinen en parken. (schr. Fr. dichter en tooneelschrijver. Lennep (Jacob v.), '02—'68, ber. Nederl. rorn.- Lemierre (Ant. M.), 1723-93, Fr. dram. dich- 1Lennox. Zie Dumbarton, ter. (yen a. d. Zuiderzee. Lenormand (Marie), 1772—'43, vermaarde Fr. Lemmer (de), st. met 2 D. 1. in Fri.; ha- kaartlegster (inz. v. Nap. I). lemming, poolrat, eene muis uit de Poollan- Lenormant (Francois), '37—'83, Fr. schrijver den, verhuist vaak in gr. troepen. over de beschaving bij de Ouden. Lemnius (Simon), eigenlijk Lemchen, omstr. Lentitre (Andr.), 1613-1700, ber. Fr. tuinbouw- 1515-1550, Dt. hekeldichter(inz.puntdichter kundige. schepper v. d. Fr. tuinbouw(tuinen vol venijn tegen Luther). te Versailles, St.-Cloud, Fontainebleau, enz.). Lemnos, tegw. Limno, 't grootste eil. in 't Lent, d. in Geld., a. d. Waal, t. o. Nijmegen. N. v. cl. Gri. arch. Leafing, 1) Joh. L., 1790—'43, Nederl. ltk., Lemoine, 1) Francois L. 1688-1737, Fr. schil- prof. te Gron. 2) Lamb. Ed. L., geb. -'22, der, t door zelfmoord. 2) Jean Bapt.L.,1704 Nederl. rgl. en geschsch. —78, Fr. bh. (geschsch. en dichter. Lentner (Jos. Friedr.), '10—'52, Dt. ltk. en Lemontey (Pierre Ed.), '1762—'26, Fr. rgl., novellenschrijver. lLemot (Francois Fred.), 1773—'27, Fr. bh. (o. Lentz, 1) Heinr. Osk. L., geb. '48, Dt. geoloog 659 lenzen — Lesbroussart. 660

en ber. Afrika-reiziger. 2) Jak. Mich. Reinh. Bauer; dit huwelijk ontb onden zijnde, trouwde L., 1750-92, Dt. dichter (inz. drama's), vriend hij met eene dtr. v. kon. Lodewijk Filips v. Fra. v. GOthe, t krankzinnig. en werd kon. v. Belgie; 5] L. II, geb. '35, lenzen, zonder zeilen of met weinig zeil voor zoon v. L. I. en diens opvolger als kon., is den wind wegdrijven. sedert '85 ook souverein v. d. Kongo-staat. Leo, 1) Pausen. o. a. a] L. I. de Gr., 440-61; Lepanto ('t nude Naupaktos), a. d. Golf v. L. b L. X, 1513-21, door den atlaathandel Zie Don Juan 2. ter voltooiing v. d. Pieterskerk de uitbars- Lepidus (Marc. t 13 na Chr., Rom. ting v. d. Reformatie, verhaastende ; c( L. patricier, 43 v. Chr. (met Octavianus en An- XIII, de tegw. Pans sedert '78. 2) Heinr. L., tonius) in 't tweede triumviraat, werd later 1799—'78, prof. te Halle, geschsch., orthodox opperpriester. en conservatief. 3) Leonardo L., 1694-1745, Leppenhuizen. Zie Lippenhuizen. vn. Ital. comp. lepr - a, melaatschheid ; - ozen, melaatschen Leoben, st. in Stiermarken. a. d. Mur; 6 D.I.; (-ozenhuis, gasthuis voor melaatschen). vrede v. L., 18 April 1797. Lepsius (Karl Rich.), '10—'84, ber. Dt. taalge- Leobschiitz, fabr.-st. in 't Pruis. reg.-distr. leerde en Egyptioloog, was opper-bibl. te Oppeln, a. d. Zinna ; 12 D. I. (v. Spanje. Berlijn. Leon, voormalig Sp. konkr., thans eene prow. lepta, (Gri. mtw.), honderste dl. v. een drachma Leonardo da Vinci, 1452-1519, ber. ltal. (ongeveer een halve cent Nederl.). schilder, bh., dichter, natuurkundige, ge- Lerida, versterkte st. in Catalonia ; 20 D. I.; leerde, enz. hpl. der prow. L. Leonidas, kon. v. Sparta, ber. door zijn hel- Lerinontow (Mich. .Turj ewitsj), '14—'41, vn. dendood met dien van zijne 300 Spartanen Russ. Tier- en heldendichter. bij de Thermopylen tegen de Perzen. Lerna (Hydra v.) of LerneIsche slang, (fab.) Leopardi (Giac., grf.), 1798—'37, Ital. patrio- eene slang met 100 koppen; werd er een af- tick lierdichter („Canti"). geslagen, daarvoor groeiden er dadelijk twee Leopold, inz. 1) Dt. keizers a] L. I. 1658- weder aan ; dit monster werd gedood door 1705 ; b] I,. II, 1790-92. 2) vorsten v. An- Hercules. halt-Dessau : a] L. I, 1676-1747, sedert 1693 Lesage (Alain Rend), 1688-1747, Fr. dichter, vorst, ber. vhr. in Pruis. dienst (gen. „de theaterstukken en komische romans (inz. he nude Dessauer"). Zie Anna 13; b] L. Frederik, diable boiteux" en „Gil Bias de Santillane". sedert '71 regeerend htg. 3)kon.v,Belgie: a]L.I. Lesbos, Tu. ail. a .d. kust v. Kle. Azle ; hpl. 1790—'65, prins v. Saksen-Koburg, van'29— ,31 Castro. (schrijver en dichter. morganatisch getrouwd met de actrice Klara Lesbroussart (Phil.), 1781—'55, Beig. 661 Leschenault — Leuk. 662

Leschenault de la Tour (Louis oTheod.), ,,Nathan der Weise". 2) Zijn achterneef 1773—'26, Fr. natuurkundige en reiziger ; de Karl Friedr. L., '08—'80, Dt. landsch.-schilder. kaneelboom werd door hem v. Ceylon over- Lesturgeon (Alex. Lod.), '15—'64, Nederl. Ilk. gebracht naar Bourbon. (en predikant), schreef verhalen en gedichten. Lescot (Pierre), omstr. 1510—omstr. 1578, Fr. Lesueur, 1) Eustache L., 1617-55, Fr. schilder. bwk., bouwde het Louvre-paleis. 2) Jean Franc. L., 1763—'36, Fr. comp. (kerk- Lesghiers, een Caucasisch yolk (4 a 5 maal muz. en opera's). honderdduizend zielen); Mahomedaansch. Lesczynski, een adellijk Poolsch geslacht uit Lesina, hpl. met 2 D. I. v. h. Or. eil. L. in Bohemen, inz. : 1) Rafael L., f 1703, Poolsch Dalmatie. genl. en dichter. 2) Zijn zoon Stanislas L., Leslie, 1) Sir John L., 1766—'32, Engl. natuur- werd kon. v. Polen. 3) Diens dtr. Maria, 1703 kundige, prof. to Edinburgh, uitv. v. d. dif- —68, werd de gmln. v. Lod. XV v. Fra. ferentiaal-thermometer, van een hygrometer Lessmann (Daniel), 1794—'31, Dt. roin.-schr. ; en v. een photometer. 2) Charles Robert L., .1- th-nkelijk door zelfmoord. F le helft 19e eeuw, Engl. hist.-schilder. letaal, doodelijk. (voelloosheid. Lespes (Leonard), '15—'75, Fr. schrijver (pseud. lethttrgie, staat van slapende algeheele ge- Tirnothee Trimm); stichtte 't ,,Petit Journal". Lethe, (fab.) riv. der vergetelheid i. d. Onder- ILespinasse (Adolf Fred. Hendr. de), geb. '19, wereld. (hist.-schilder. in '70 near Am. vertrokken, Nederl. gesch, Lethiere (Guillaume Guillon), 1760—'31, Fr. en ltk. (gnk. werken, tooneelstukken, ver- Leto, (Gri. fat.) Latona. (Zuidhorn. halen en gedichten ; pseud. sornwijlen Joris Lettelbert (of Lettehert), d. in Gron., 2 u. v. Bromminck). Lettele, d. in Oijs., gem. Diepenveen. Lesseps (Ferd. de), geb. '05, Fr. dipl. en Letten, Indo-Germ. volksstam in Koerland en waterbouwkundioT, maakte '54 zijn Rlan v. h. Z. Lijfland, verwant a. d. Litauers en oude Suez-kanaaL datb onder zijne leiding '69 vol- Pruisen ; hebben eene eigene teal (Lettische tooid werd. Later nam hij de doorgraving taa.1). v. d. landengte v. Panama ter hand, doch lettres de cachet, de beruchte willekeurige in '89 werd die onderneming slechts door den bevelen tot inhechtenisnerning in Fra., vOor steun v. Fr. bankiers en v. h. Fr. gouvt. de Rev., onder Lod. XIV in zwang gekomen, gered van volslagene mislukking. 1789 door een decreet der Nat. Vergadering Lessing 1) Gotthold Ephr. L, 1729-81, een der afgeschaft. grootste• Dt. geesten, oefende eenen mach- Leuchtenberg, Zie Beauharnais no. 3. tigen invloed uit op de Dt. ltk.; van zijne Leuk, Fr. bpl. a. d. RhOne, ruins 14 honderd schier ontelbare werken noemen wij sleents met. boven den zeespiegel. 663 Leukothea lias. 664

Leukothea. Zie Ino. Levi, derde zoon v. den aartsvader Jacob, is Leuktra, oudt. st. in Beotie, tegw. Lefka of de stamvader der Levieten. (monster. Leuka. Zie Epaminondas. Leviathan, in 't 0. T. een reusachtig zee- Leunen, 0. in Lbg., 1 u. v. Horst. Levin .(Rahel Antonie Friederike), 1771—'33, Leur, 1) d. in N.Br., 2 u. v. Oudenbosch. 2) d. eene geestige vrouw en schrijfster, gade v. in Geld. bij Wychen. (Arnersfoort. Varnhagen v. Ense. Zie Varnhagen. Leusden (Oud en Nieuw), d. in lit,. 1 u. v. Leviet, 11) afstarnmeling v. Levi. 2) helper v. Leuth (of Loeth),d. in Geld.,ca. 2 u. v.Nijmegen. d. dienstdoenden pri. (ook in de R. Ii. kerk); Leuthen, d. in 't Pruis. reg.-distr. Breslau ; iem. de Levieten lezen, iem. kapittelen. 1757 overwinning v. Fred. d. Gr. op de Or. Leviticus, derde Boek v. Mozes (0. T.). en Karel v. Lotharingen. Levitschnigg (Heinrich, ridder v.), '10—'62, Leuthold (Heinr.), '27—'79, een Zwitser, Dt. Or. dichter en rom.-schr. dichter krankzinnig). Lewald, 1) Joh. Karl Aug. L., 1792—'71, Dt. Leutze (Ernst), '16—'68, Dt. hist.- en por- ltk. (romans, novellen en werken over't too- tretschilder, sedert '59 in Am. neel). 2) Fanny L., wed. v. Adolf Stahr, geb. Leuven (Fr.: Louvain), st. in Belgie, a. d. Dyle; '11, schreef Dt. romans en novellen. 36 D. I. • unvt. ; veldslag '31 (Tiendaagsche Lewen. Zie Leeuwen. veldtoclt). (tiger. Lewes (George), '17—'78, veelzijdio' Engl. Levailiant (Franc.), 1753—'24, Fr. Afrika-rei- schrijver (o. a. „Leven v. GOthe").Zie' ook Levana, 1) Rom. beschermgodin der pasge- lex, (Lat.) wet. [Eliot. borenen, 2) titel v. Jean Paul's boek over lex-icograaf, samensteller v. een woorden- de opvoeding. bock; -icographie, samenstelling v. woor- Levant (de), het Morgenland, inz. de kusten denboeken; -kon, woordenboek. v. Klein-Azie, Syrie en Egypte. Lexington, versch. pl. in N. Am., inz.: st. in Levasseur (Nic. Prosp.), 1791—'71, baszanger Kentucky ; 17 D. I.; unvt. a. d. Gr. Opera te Parijs. Lexmond. Zie Leksmond. lever (Fr., spr.: lew- e e), morgen-receptie bij Leyden. Zie Leiden. een vorst of eene vorstin. Leyte, een der Philippijnen; hpl. Tacloban. Lever (Charles James), -geb. '06 te Dublin, l'hombre, een uit Spanje herkomstig kaart- '72 te Turijn, Engl. rom.-schr. spel tuss. 3 personen. Leverol, d. in Lbg., 2 u. v. Weert. liaison, oneerbare liefdesbetrekking. Leverrier (Urb. Jean Jos.), '11—'77, ber. Fr. lianen, slingerplanten uit de Keerkringslanden. strk. (schsch. lias, 2) rijgsnoer voor brieven. 2) leiachtige Levesque (Pierre Charles), 1736—'12, Fr. ge- kalksteen, grondslag der Jura-geberg ten. 665 Libanon Liechtenstein. 666

Libanon, gebergte in SyriO, ber. door zijne gelijfd bij Pruisen. 2) Christoph L., 1742-99, cederboomen. ber. Dt. natuurkundige en hum. schrijver, libatie, pleng-offer in 't oude Rorn. prof. to Gottingen. Libau, Russ. st. in Koerland, a. d. Oostzee; Lichtenstein (Ulrich v.), le helft 13e eeuw, 11 D. 1.; bpl. Middelhoogdt. dichter. libel, sclotschrift; -list, schotschrijver. Lichtenvoorde, d. in Geld., 2 u. v. Groenlo. liber-aal, vrijzinnig, (als z. n.) aanhanger v.d. Halter (lichterschip), platboomd vaartuig, liberale partij; -alismus, vrijzinnige richting; waarin de goederen uit koopvaardijschepen •alitelt, mildheid. worden overgeladen. (dettenschool. Liberig,neger-rep. in Opper-Guinea; N.Amer. L ichterfelde, buitenwijk v.Berlijn;centrale ka- kolonie '22 ; souvereine rep. '47. liclitmis, 1) losbol. 2) Maria L., R. K. kkl. Liberius, Paus v. 352 tot 366; heilig verklaard. feest 2 Febr., wijding v. d. waskaarsen. libertin, losbol: .age, leven v. een losbol. Lichtwer (Magnus Gottfr.), 1719-83, Dt. fa- Liberttjnen, I) stk. partij, i. d. rep. der Ver- beldichter. eenigde Ned. Oldenbarneveld behoorde er Licinius, 1) Cajus L. Stolo, Rom. tribuun, be- toe. 2) scheldnaam voor „liberalen". werkte 366 v. Chr., dat de Plebejers gelijk- libitum; ad 1. = naar believen, naar welge- gesteld werden met de Patriciers. 2) t 324, vallen. Rom. keizer van 307 tot 323, teen hij over- Libourne, st. in Fra., a. d. Dordogne; 16 D.I. wonnen wend door Constantijn d. Gr. libretto (Ital. „boekje"), opera-tekst. lictoren. Zie fasces. ILIburnia, oudt. landsch. in Illyrie, tuss. Istrie Lidewy of Liduena), - 1380-1433, wend 1606 en Dalmatia. door de R. K. kerk heilig verklaa,rd. Zij Teed Libussa, volgens de legende kng. v. Bohe- aan velerlei ziekten, deed wonderers, en is de men, stichtte de st. Praag omstr. 738 n. Chr. beschermheilige v. d. st. Schiedam. Libye, oude naam voor N. Afr.; woestijn v. Lidner (Bengt), 1757-93, Zw. dichter. L., 't O. dl. v. d. Sahara. L iebenstein, bpl. in Saksen-Meiningen, licenciaat, et. academische graad= candidaat. a. h. Thuringer woud. (trek v. Worms. licent, vergunning van regeeringswege. Liebfrauenmlich. ber. Rijnwijn uit den om- licentia poEtica, (Lat.) dichterlijke vrijheid. Liebig (Justus, vrijheer v.), '03—'73, ben. Dt. Hcet, (Lat.) het is geoorloofd. schk., stichter v. een nieuw tijdperk voor Lichtaard, d. in Fri., 1 u. v. Dokkum. de landhuishoudkunde, uitv. v. h. naar hem lichtekool, allemansvrouw. gen. L.'s vleesch-extract. Lichtenberg, 1) voorheen een prinsdom tuss. Liechtenstein, een zelfstandig prinsdom tuss. Rijn-Beieren en Birkenfeld, sedert '34 in- Zwitserland en Tirol; hst. Vadutz. 667 Liefdemaaltijde n — Limborgh. 668

LiefdemaaltUden. Zie agapen. zer Maximiliaan I v. Or., kon. Lod. XII v. Liefkenshoek, vroeger een Nederl. fort op Fra. en kon. Ferdinand v. Aragon tegen Ve- (het tegw. Belg.) Z. Nederl. grondgebied, orn netie. 2). de Heilige 1. (1511), tuss. Paus Ju- de vaart op de Schelde te beletten. lius, Zwitserland, Venetie, Hendrik VIII v. Liege, Fr. naam der Belg. st. Luik. Engld., Ferdinand v. Aragon en Max. I v. Liegnitz, st. a. d. Katzbach, i. d. Prnis. prov. Or. tegen Fra. 3) de Katholieke 1. (1585) in Silezie ; 43 D. I. Fra., tegen de Hugenoten. 4) de Katholieke Llempde (of Liempte), d. in N.Br., 1 u. v. 1. (1609) in Dtl. tegen de Protestantsche Unie. Boxtel. (Tiel. 5) de 1. der Engl. kooplieden tegen de invoer- Lienden (Linden, Lynden), d. in Geld., 2 u. v. rechten op graan ('29 tot '46), gen. „anti- Lier, 1) st. in Belgie, a. d. Nethe; 16 D. I. cornlaw ligue". 2) de L., d. in Z.Holl., 1 u. v. Naaldwijk. Liguori (Alfonso Maria de), 1696-1787, Napo- 3) sterrenbeeld bij den 'Melkweg. 4) (nnuz.) ze- litaansch geestelijke, stichter v. d. orde der ker snaar-instrument. 5) Adolf L., '27—'83, Dt. Redemptoristen, werd '39 door de R. K. kerk landsch.-schilder. heilig verklaard. Lierop, d. in N.Br., a. d. Aa, 1 u. v. Asten. Ligurie, landsch. in Italie, a. d. Ligurische liervogel, een zangvogel in Nieuw-Holland ; Zee; hpl. Genua. De rep. Genua (1797—'05) zijn staart heeft den vorm v. eene lier. heette „Ligurische republiek". Lieshout, d. in N.Br., 1 u. v. Helmond. liktoren. Zie fasces. Liessel (of Liezel), d. in N.Br., ruim 5 kwar- Liliencron (Rich. v.), geb. '20, germanist, tier v. Asten. schreef „Hist. volksliederen der Duitschers", Lievens (Jan), 17e eeuw, Nederl. schilder. „Allgemeine Deutsche Biographie". Lieve-Vrouwen-parochie, d. in Fri., ca. 2 Liliput, een fabelachtig land, volgens Swift u. v. Berlikum. bewoond door kleine dwergen (Liliputters). liga (Fr. ligue), bond. Zie ligue. Lille (Vim.: Rijssel), versterkte hpl. v. h. Fr. Ligne, aanzienlijk geslacht uit Henegouwen, dep. Nord, a. d. Lys; 178 D. I.; unvt. inz.: Charles Joseph, prins v. L., 1735—'14, Lillo, tegw. Belg. d., was vroeger een Nederl. genl. in Or. dienst en geestig schrijver. fort t. o. Liefkenshoek, diende sin de Schelde Ligny, d. in Belgie, bij Namen ; '15 over- of te sluiten. winning v. Nap. I op Blucher. Lilly (Wm.) 1(302-81, befaamd Engl. astroloog. Ligozzi (Jacopo), 16e eeuw, Ital. schilder aan Lima, hst. v. Peru; 101 D. I.; aardb. 1746. hof to Florence. Ilinan de breede mond eener riv., door kle. ligue, bond, verbond, bondgenootschap, inz. : eilanden afgescheiden van de zee. (schilder. 1) 1. v. Kamerijk (1508) tuss. PausJulius, kei- Limborgh (Hendrik v.), 1680-1759, Nederl. 669 Limbricht — Lingga. 670

Limbricht, d. in Lbg., een half u. v. Sittard. Lindanus (David), of D. van der Linden, 1570 Limburg, 1) et. een htgd.; sedert de wording —1640, Z. Nederl. ltk. en dichter. v.h. konkr. Belgic geplitst in twee deelen : Linde, 1) riv. in Fri., vereenigt zich met de a] de Nederl, prov. L., hpl. Maastricht, b] de Kuinder, en ontlast zich i. d. Zuiderzee. 2) Ger- Belg. prov. L., hpl. HasseIt. 2) L.-Stirum. rit van de L. Jz., '08—'58, Nederl. dichter Zie Stirum. (D.I.; hpl. v. h. grfs. L. (pseud. de Schoolmeester) werd onderwijzer Limerick, st. in Ierland, a. d. Shannon; 39 In Londen. (v. liederen). Ilml.te (limiet), grenslijn, grens; - teeren, be- Lindblad (Adolf Fred.), '04—'78, Zw. comp. grenzen, beperken. Linden, 1) d. in N.Br., a. d. Maas, 2 u. v. Limmat, zij-riv. v. d. Aar. Zie Zurich. Grave. 2) buitenwijk der st. Hannover; 26 D. LImmen, d. in N. Ho11., 2 u. v. Alkmaar. I.; 3) David v. d. L. Zie Eindanus. Limno. Zie Lemnos. Lindenau, voorstad v. Leipzig ; 13 D. 1. Limoges, Fr. st. met 64 D. I., laken- en por- Lindesnaes (kaap Ter Neus), zuidelijkste punt selein-, vroeger oak email-fabr., eertijds hpl. v. Nrw.; twee vuurtorens. (prof. to Londen. v. h. grfs. Limousin, tegw. v. h. dep. Haute Lindley (John), 1799—'65. ber. Engl. botanicus, Vienne. (citroen- (limoen-)sap. Lindner, 1) Friedr. Ludw. L., 1772—'45, Dt. lim•onade, frissche drank v. suikerwater met ]tic.; schreef oak over stk. onderwerpen. 2) Alb. Limosin (Eduard), 16e eeuw, Fr. schilder op L.. geb. '31, Dt. schrijver (drama's en novellen). email en op glas. Lindo (Mark Prager), '19—'77, Nederl. hum. Limotisin (grfs.). Zie Limoges. schrijver (pseud. Oude Heer Smits). Limpopo, eene zich i. d. lndische Zee ont- Eindpaintner (Pet. Jos. v.(,1791—'56, Dt. comp. lastende riv. in Z. Afr. (en kopermijnen. Lindt, 2. d, in Z. Boll., ca. 1 u. v. Dordrecht, Linares, st. i. d. Sp. prov. Jaer: 36 D.1.; load- nl.: 1) de Groote L. en 2) de Kleine L. Lincoln, 1) hpl. met ca. 40 D. I. v. h. Engl. Ling (Peter Henrik), 1776—'39, Zw. dichter, grfs. L. (Lincolnshire). 2) Abr. L., '09—'65, Iegde den grond voor de stelselmatige gym- van '61 of tweemaal Pres. der Vereen. Staten; nastiek als geneeskracht. (i. d. Merwede. afschaffing v. d. slavernij; werd i. d. schouw- Linge, riv. in Geld., stort zich bij Gorinchem burg doodgeschoten door den acteur Booth. Lingelbach, 1) Daniel L. 17e en 18e eeuw, Lind (Jenny), geb. '20, wereldber. Zw. zange- Nederl. tooneeldichter. 2) Joh. L., 17e eeuw, res (bijgn. „de Zw. nachtegaal"). Nederl. schilder. Llndau, 1) Beier. st. a. h. Meer v. Constans; Lingen, et. een grfs. in Westfalen, behoorde 6 D. I. 2) Paul L., geb. '31, Dt. dram. dich- lang a. h. Huis v. Oranje, tegw. aan Pruisen. ter. 3) Zijn br. Rud. L., geb. '29, schreef ro- Lingga, eil. in Nederl. 0. I. bij de 0.-kust v. mans en novellen: Sumatra. 671 linguist — litanie. 672 linguist, taalkundige; ■ 1ek, taalkunde. Lippenhuizen (of Leppenhuizen), d. in Fri., ILInie (de), zoo heet bij de zeelieden de Even 1 u. Z. v. Beetsterzwaag. nachtslijn ; •sehepen, voorheen de grootste Lippert (Phil. Dan.), 1702-85, Dt. teekenaar, zeilschepe,n der oorlogsvloot. vervaardigde afdrukken v. gesneden steenen , ILinkoping, st. met 7 a 8 D. I., is hpl. der Lipp', twee Ital. fresco-schilders 1) Fra. Zw. prov. 0. Gotland. Filippo L , 1412-69. 2) Zijn noon Filippino Linlithgow, hpl. v. h. Sch. grfs. L. (of West- L. 1458-1504. (loloog, prof. te Leuven. Lothian), heeft 42 D. I. Lipsius (Justus), 1547-1606, ber. Nederl. phi- Einne (Karel), Lat. Linnaeus, 1707-78, ber. Zw. Lippspringe, veelbezochte bpl. a. d. Lippe natuurkundige, schepper v. een nieuw stelsel in Westfalen : ca. 3 D. I. i. d. natuurlijke historie, inz. in de kruidkunde. Liptau, Hong. corn. ten Z. v. Galicie. (ringen. Linsehoten, 1) d. in Utr., 2 u v. IJselstein. liquidatie, vereffening v. alle schuldvorde- 2) Jan Huygen v. L., 1563-1611, Nederl. reis- lire (mrv. : lire), Ital. munt-eenheid = frank. b eschrij ver. 3) Adriaan v. L., 1590 —om str. 1680, Lis (Jan), 1570-1629, Nederl. schilder, bijgn. Nederl. schilder. (Meer v. Zurich. Lisbon, Port. naam v. Lissabon. (,.Pan". Linth, riv. in Zwitserland, outlast zich in 't Liscow (Christian Ludwig), 1704-60, Dt. sati- Lintz, hst. v. Opper-Or., a. d. Donau; 42 D. I. riek schrijver en dichter. (18 D. I. Linus, (Gri. fab.) een zanger, die door Apollo Lisieux, st. in Fra., a. d. Tocque en Orbe; doodgeslagen werd uit naijver. Lissa, 1) Pruis. fabr.- en kpst. in Posen, 12 Lioe-kioe, eene sedert '72 tot Japan behoo- D. I. 2) Or. eil. in Dalmatie; zeeslag 20 Juli rends groep eilanden tuss. Japan en For- '66. 'Lie Tegetthof. mosa. (Dokkum. Lissabon (Port. : Lisboa), hst. v. Port., a. d. Lioessens (of Lioensens), d. in Fri., 2 u. v. mond v. d. Taag;264 D.I.;geweldige aardb.1755. Lipari, st. met ruim 4 D. I. op het eil. Lisse, d. in Z. Holl., ca. 3 u. v. Leiden. zijnde het grootste der tot Italie behoorende List (Fri e,dr.), 1789—'46, ber. Dt. staathuishoud- L.-sche eilanden in de Midd. Z. (virtuoos. kundige,'17—'19 prof.te Jena; -j- door zelfmoord. Lipinski (Karel), 1790—'61, Poolsch viool- Lister (Jos.), geb. '27. her. Engl. heelmeester, Liplappen, afstammelingen van Europeanen uitv. v. d. antiseptische verband-methode. en inlandsche vrouwen op Java en Sumatra. Liszt (Frans), '11—'86, Hongaar v. geboorte„ Lippe, 1) Dt. prinsdom tuss. de Pruis. prov. wereldber. klaviervirtuoos en comp., dirigeer- Westfalen en Hannover, 1222 D. vierk. km ., de '48—'59 de hofkapel te Weimar, omhelsde 120 D. I.; hst. Detmold a. d. Werra, met 8 '61 als R. K. den geestelijken stand. D.I.; 2) riv., ontspringt bij de bpl. Lippspringe litanie, lang klaag- en smeekgebed; (fig.) ver- in Westfalen, en valt bij Wezel i. d. Rijn. velende lange opsomming. 673 Litauen — Lobau. 674

Litauen. Zie Lithauen. stapelplaats voor den katoenhandel v. heel liter kan), eenheid der vochtmaten. de wereld; vn. pl. voor de landverhuizing Lith, d. in N. Br., a. d. Maas, ruim 1 u. v. Osch. belangrijkste zeehandelstad v. Engld. Lithauen, oudt. een Poolsch htgd., behoort Livia Drusilla, werd de grain. v. keizer tegw. deels aan Pruisen (reg.-distr. Gumbin- Augustus, die haren voorzoon Tiberius als nen) steels aan Rusland. Vgl. Letten. noon aannam, zoodat deze hem later op- lithogr - aphie, 1) steendrukkunst, 1799 uitge- volgde als keizer. (reiziger. vonden door Sennefelder te Munchen. 2) ge- Livingstone (David), '13—'79, ber. Engl. Afrika- steendrukte afbeelding; - oaf, steendrukker. Livius, 1) L. Andronicus, 3e eeuw v. Chr., ILithoyen, d. its N. Br., 1 u. v. Osch. Ross. episch en dram. dichter. 2) Titus L., litoraal, kustiand. geb. 59 v. Chr., ± 17 n. Chr., Rom. geschsch. Latour (Hem.i. Jules), geb. '18, Engl. klavier- ILivonle. Zie Lijnand. virtuoos en comp., was '90—'60 als muz.- Livorno, Ital. st. a.d. Midd. Z.; 98 D. I.; hpl. handelaar gevestigd te 13runswijk, en ging der prov. L.; zeeslag 1653, waarbij de Nederl. toen naar Parijs. zeeheld Jan v. Galen sneuvelde. Little-Rock, not. v. d. N. Amer. stoat Arkan- livre, pond (i. a. b.). sas, a. d. Arkansas; 15 D. I. LJusna - elf, eene zich i. d. Bothnische Golf Littre (Max. Paul Emile), '01—'81, Fr. geleerde, ontlastende riv. i. h. N. v. Zweden. geneesheer, philosoof en taalkenner, schreef lianos (spr. ljaan-oz), groote grasvlakten in een „Dietionnaire de la langue franeaise". 't N. v. Z. Amer. ILittrow, 1) Jos. Joh. v. L., 1781—'40, Dt. strk., Liorente (don Juan), 1756—'23, Sp. geschsch., directeur her sterrenwacht teWeenen,schreef: secretaris-genl. der Inquisitie. „Die 'blunder des HimmeIs". 2) Zijne zonen: Lloyd, dusgenaamd naar Edward L., wiens aj Karl Ludw. L., '11—'77, volgde hero te kolfiehuis te Londen (einde 17e eeuw) de plaats Weenen op ; bj Heinrich L., geb. '20, sedert van bijeenkomst der reeders was, thans eene '58 fregat-kapitein, direeteur der acad. v. maatschappij voor de belangen van scheep- kph. te Triest, schrijver over zeevaart-onder- vaart, kph., zee-verzekering, enz. werpen. (Friezen en de Sal, sen. Loanda, havenstad en hpl. der Port. bezittin- Liudger, 744-809, Evangelie-prediker bij de gen in ZW. Afrika; 15 D. I. Livadia, 1) nude st. in Gri., a. d. Helikon, Loango•kust, landsch. in Neder-Guinea, deels oudt. 10 D., tegw. 5 D.I. 2) Russ. keizerlijk tot den Congo-staat behoorende. paleis in de Krim. Lobau, st. met 7 D. I. i. h. konkr. Saksen ; Liverpool, Engl. havenst. in Lancashire, a. d. de „Lobauer diamanten" zijn bergkristallen mond v. d. Mersey in de Iersche Zee; 552 D.I.; nit de omstreek v. L. • 675 Lobe — Lodewijk. 676

Lobe (Joh. Christiaan), 1797—'81, Dt. comp. zijne moeder (Anna v. Spanje) en leiding v. (ook opera's)en schrijver v.leerboeken der muz. Mazarin, vervolgens zelfstandig tot zijn dood Label' (Joh. Wilh.), 1786—'63, Dt. geschsch., 1715; hij maakte vele veroveringen in de Z. prof. to Bonn. Ned. en in Dtl., nam o. a. 1681 Straatsburg, Li ben (Otto Heinr., grf. v.), 1786—'25, Dt. werd hist. berucht door de ophefling (1685) no vellist en dichter (pseud. Isidor Orientalis). v. h. edict van Nantes, bracht Spanje a. h. Lobith, d. in Geld., 2 u. ZO. v. Zevenaar; Hums v. Bourbon (door oorlog 1702-13). ci Zijn grenskantoor voor de inkomende rechten v. achter-klzn. on opvolger L. XV (aanvankelijk belastbare goederen, die uit. Dtl. in Ned. in- onder voogdij v.d. htg. v. Orleans) was kon. gevoerd worden. (W.kust v. Peru. 1715-74, leidde een liederlijk leven, on liet Lobos.ellanden, drie guano-eilanden bij de de schatkist v. Fra. in berooiden toestand Lobositz, st. in Bohemen, a. d. Elbe; 5 D. I.; achter . d] Zijn klzn., de ongelukkige L. XVI, veldslag 1756. kon. 1774-92, boette vrij onschuldig voor al Lochetn, st. in Geld., ca. 4 u. v. Zutphen; 3 D.I. de buitensporigheden en misdaden zijner Locke (John), 1632-1704, vn. Engl. philosoof; voorvaderen, on verloor 1793 zijn hoofd op under Jacobus II uit Engld. gebannen. het schavot. e] Zijn zoon L. XVII regeerde Lockhart (John Gibson), 1792—'54, Sch. ltk. nooit; of hij in de gevangenis gestorven, dan on rorn.-schr., schoonzoon on biograaf van wel er uit gered is, is steeds een raadsel Walter Scott. (strike. gebleven (vgl. Naundortir). f) L. XVIII (br. lock-out, dwang corn het werk to staken; vgl. v. L. XVI) kwam, na deli val v. Nap. I., als loco, (Lat.) op de plaats; I. sigilli, in pl. v. kon. op den troon: t '24. g] L. Filips v. Or- h. zegel. (der Cevennen; 12 D.I. leans, Son. '30—'48. (Zie Egalite, Juli- en Lodive, st. in Fra., a.d. Lergue en den voet Febr.-rev.) 4) tioningen v. Beieren : a] L. I, ILodewkik, 1) Dt. keizers: a] L. I de Vrome, kon. sedert '25, jjverig bevorderaar v. kunsten 814-40; b] L. II, 855-75; c] L. III, 901-905; en wetenschappen, zelf dichter, moest '48 de d] L. IV de Beier, 1344-47. 210ostfrankische kroon nederleggen, daar hij door zijne minna- koningen: a] L. de Duitscher, 843-76 (zoon rijen met de danseres Lola Montez de gan- v. keizer L. I); b] Zijn zoon L. II de Jonge, sche natie tegen zich had gemaakt; hij stierf 876-82; cj L. het Kind, 900-11. 3) 18 konin- '68. b; L. II (klzn. v. L. I), Son. '64—'86, een gen v. Fra., inz.: a] L. IX de Heilige,recreerde prachtlievend on bouwlustig, on daardoor 1226-1270, werd op zijn eersten kruistocht ge- schatten ver ► wistend vorst, leefde in groote vangen genomen in Egypte, on sneuvelde afzondering, Teed aan somberen waanzin, on voor Tunis op zijn tweeden kruistocht; b] L. stierf door zelfmoord. 5) L., kon. v. Holland, XIV, kon. v. 1613 tot 1661 onder voogdij v. '06—'10. Zie Bonaparte no.. 2 e.

677 Lodi — Lomond. 578

Lodi, st. in N. Italie, a. d. Adda; 26 D. I.; Lohmatm, 1) Peter L., geb.'33,Dt.drarn.dichter. genl. Bonaparte overwon hier 10 Mei 1796. 2) Friederike L., gel): Ritter, 1749—'11, Dt. Lodonsirle, oudt, een Poolsch landsch., sedert rom.-schrijfster. 3) Hare dtr. Emilie Friederike 1772 Or., vereenigd met Galicie. Sophie L., 1784--'30, Dt. rom.-schr. Lodz, st. in Russ. Polen; 57 D. I. Loir, zij-riv. v. d. Sarthe in NW. Fra.; L.-et- Loen-en, 1) L. a. d. Vecht, d. in Utr. 2) L. Cher, dept. v. Fra.; hpl. Blois. op de Veluwe, d. in Geld., 2 u. v. Apeldoorn; Loire, Fra.'s grootste riv. komt v. d. W. hel- - ersioot, d. bij L. a. 1. Vecht. (Sneek. ling der Cevennen, en va:lt t. d. Atl. 0. Het Loenga, „(of Loinga), d. in Fri., ca. 1 u. v. dep. L. heeft tot hpl. St.-Etienne; dep. Haute Joel), vergrootglas. L., hpl. Le Puy; dep. L. Inferieure, hpl.Nantes. Loeth. Zie Loiret, 1) zij-riv. v. d. Loire. 2) dep. L. in Loevestein, Nederl. fort in Geld., a.d. samen- midden-Fra., hpl. Orleans. (18 D. I. vloeiing v. Maas en Waal, voorheen Staats- Lokeren, st. i. d. Belg. prov. 0. Vlaanderen. gevangenis, vermaard door de ontvluchting Loki, veurgod in de Noorsche fab. v. Hugo de Groot. Zie ook fluter (Her- Loilarden, eene omstr. 1300 in de Ned. ais man de). (Nrw. ketters vervolgde godsdienstige vereeniging; Lofoden, eene groep eilanden a. d. W. knot v. ze zorgden voor de verpleging v. zieken en log, toestel op een sc,hip, mil de snelheid v. d. voor de begrafenis v. gestorvenen. vaart te meten; - bock, scheepsdagboek. 11...olIum (of Ruigelollurn), d. in Fri., 2 u. v. logarithmen.tafels om de vermenigvuldigings- Boisward. • en deelings-rekeningen te bekorten. lombard, bank van leening. (schilder. Logau (Friedr., vrijheer v.), 1004-55, een der Lotnbardus (Lambert), 1506-70, Z. Nederl. voornaamste Dt. puntdichters. Lombard - Lie, landsch. in Opper-Italie, vormde Logitem (Hendrik v.) Jr., 1775—'43, Nederl. et. net V enetie een zellstandig konkr., ( 4t, dichter. Venetiaansch konkr.), werd vervol- log-Ica, redeneerkunde; - isch, redeneerkundig. gens Or., behoort sedert '59 tot Italie, heeft 1Logier(Joh.Bernh.),1777-16,Fr.cornp.in Engld. tot list. Milaan, en is ingedeeld in 8 .prov. logogriph, letterraadsel. Lombok, een der Kle. Soenda-eilanden, tuss. ...grotto, st. in Spanje, a. d. Ebro ; 12 D. I. Bali en Soembawa. Lohengrin, 1) Zwanenridder der OudDt. legen- Lomenie de Brienne (Etienne. Charles de), de. 2) titel v. eene opera v. Wagner. 1727-94 kardinaal, was 1787-88 Fr. minis- Lohenstein (Dan. Casp. v.), 1635-83, Dt. dichter v. tinancien, en verklaarde Fra. bankroet. ter v. d. tweede Silezische school (treurspelen, Lomond (loch), het grootste Meer in Schl., lust. romans, o. a. „Arminius").. ca. 5 u. v. Glasgow. 679 Lomonossow — Lord 580

Lomonossow (Mich. Wassilj ewitsj ), 1711- Loofhuttenfeesl, Israelitische gedenkdag 65, Russ. dichter en schrijver, prof. der schk. v. d. 40-j. onizwerving i. d. woestijn. Louden, hst. v. grootste st. en Loon, 1) Neer- L. d. in N.-Br., a. d. Maas, 1 voornaamste Spot. der wereld, a. d. Teems, u. v. Grave. 2) Over-L., d. in N.-Br., 2 u. v. 500 vierk.km., circa 500 D. huizen,ca. 4 mn.inw. Box ► eer. 3) L. op Zand, d. in N.-Br., 2 u. Londonderry, hpl. (28 D. I.) v. h. Iersche v. Waalwijk. 4) Gerard v. Loon, 1683-1758, grfs. L. (prov. Ulster), a. d. Foyle. Nederl. geschied- en penningkundige. Long (Izaak le), 1683— omstr. 1760, Nederl. Loos (D. Fr.), 1735—'19, Dt. stempelsnijder. gesch.- en ltk. (1 u. v. Bolsward. Loosdrecht, d. in Utr., 1 u. v. Loenen. Longerhouw (of Langerhove), d. in Fri., ca. Loosduinen, d. in Z.-Holl., 1 u. v. 's Graven- Longfellow (Henry Wordsworth),'07—'82, vn. hage. Amer. dichter. Loosjes, 1) Adriaan L., 1761—'18, Nederl. Longford, lipl . a. h. Iersche grfs. L. (prov. rom.-schr. en dichter, was boekha.ndelaar to Leinster). Haarlem. 2) Zijn noon Vincent L., 1787—'41, Longhl (Gius.), 1766—'31, Ital. kopergraveur. Nederl. ltk. en dichter. Longinus, philosoof to Palmyra, onderwijzer Loots (Cornelis), 1765—'34, Nederl. lien- en v. Zenobia's kinderen, werd 273 onthoofd op dram. dichter. last v. keizer Aurelianus. Lope. Zie Vega 3. Long - Island, een tot den N.-Amer. staat Lopez, 1) Narcisso L., geb. 1799 in Venezuela, Nieuw-York behoorend eil. i. d. Atl. 0. streed als Sp. gent. tegen de Carlisten; '48 Longobarden, een Dt. volksstam, drongen v. verraad beschuldigd, vluchtte hij, ver- onder Alboin 569 n. Chr. het naar hen ge- wekte een opstand op Cuba, en werd '51 noemde Lombardije binnen; hun rijk werd 744 opgehangen. 2) Francesco Solano L., '27—'70, door Karel d. Gr. veroverd. '62 pres. v. Paraguay, verhief zich tot dic- Lonneker, d. in Oijs., rondorn Enschede. tator, streed tegen Argentina, Uruguay en Loo, 1) het Loo, konkl. zornerpaleis in Geld., doc ► wend '70 verslagen. gem.•Apeldoorn. 2) Loo (of Loh). d. in Geld., Lopik, d. in Utr., 2 u. v. lJselstein. 1 u. v. Zevenaar. 3) Jacob v. Los, ± 1613, Loppersum, d. in Gron., 2 u. v. Appingadam. Nederl. portretschilder. 4) Zijne twee klein- Lorca, st. i. d. Sp. pros,. Murcia, a. d. San- zonen Jean Bapt. v. Loo (1684-1745) en gonera; 21 1). I. Andr6 v. Loo (1705-65), beiden, schilder. Lord, Beer (het vrottwelijke is Lady), in Engld. 5) L. M. v. Loo(neef v.Andre),1707---71,schilder. titel der Peers, enz.; E. Mayor, titel v. ',I. lLoodsmannetje, een vischj e, dat steeds den burgemeester 1) v. Londen, 2) v. Dublin en haai vergezelt. 3) v. York. 681 Lord — Louvel. 682

Lore (Wm.), 1679-1744, Fri. wok., ontwierp tegen keizer Hendrik V, werd 4425 Dt. kon. versch. waterwerken in Fri. en 1132 Dt. keizer. Lorelei. Zie Lurie'. Lothian, een Sch. landsch., zijnde de drie Lorenzini (Giov. Ant.), 1665-1740, Ital. schil- graafschappen Oost-, West- en Mid-L. der en graveur, bijgn. Fra Antonio. EMU (Ant.), 1667-1740, Ital. comp. (opera's Lorentz, Dt. naam voor Laurens,Laurentius. en kerkmuziek). Loreto, bedevaartpl. i. d. Ital. prov. Aneona. lotto, 1) het kienspel. 2) Lorenzo L., omstr. 1Lorient, versterkte Fr. haven- en kpst. a. d. 1513— omstr. 4554. Ital. schilder. Atl. O.; 38 D. I. Lottuin, d. in Lbg., 2 u. v. Horst, lorkeboom (of larix), een naaldboom. Lougen-elf, zij-riv. v. d. Glommen in Nrw. L'Orme (Philibert de), 1500-77, Fr. bouw- Louis, Fr. naarn voor Lodewijk. meest er der Renaissance. Louise, inz.: 1) L. de ('.oligny, dtr. v. h. hoofd Lorrain. Zie Claude. der Hugenoten (zie Coligny), werd de vlerde Lortzing (Gust. Alb.), '03—'51, Berlijnsch comp. gmln. v. prins Willem I, en bij hem moeder („Tsaar en timmerman"). v. Frederik Hendrik. 2)L.Henriette,4727-67, Losdorp, d. in Gron., 2 u. v. Appingadam. gmln. v. d. Gr. krv. (zie Frederik 4 c). lossen, 1) ontladen. vrijkoopen. 3) kng. L. (zie Frederik 4 ti). 4) '18—'70, Losser, d. in Oijs., 2 u. v. Oldenzaal. oudste dtr. v. prins Frederik der Ned., Lot, zij-riv. v. de Garonne in Fra., geeft haren werd, door haar huwelijk ('50) met Zweden's naam a. h. Fr. dep. L. (hpl. Cahors). kroonprins Karel in '59 kng. v. Zweden enNrw. Loth, in 't O. T. neef van Abraham, besliep Louisiaden, eene groep eilanden i. d. Stillen zijne beide dochters, en werd zoodoende stam- Oceaan. bij Nieuw Guinea. vader v. d. Moabieten en v. d. Ammonieten. Louisiana, een der N. Amer. Zuid alijke Staten I.otharingen, Pt. htgd., gest. 855 door Lotha- (hst. Nieuw-Orleans a. d. mond v. d. Missis- rius II, den zoon v. keizer Lotharius I (Lotharii sippi in de Golf van Mexico; 216 D. I.). regnum), kwam bij stukken en brokken en Louisville, stad met 124 D. I. aan den Ohio in eindelijk 1766 geheel aan Fra. In '71 wend Kentucky. (Boven-Pyreneen. een dl. (Dt. L.) met den Elzas Dt. rijksland. Lourdes, hedevaartplaats in 't Fr. dep. der Lotharius, 1) L. I, 1- 855, zoon v. Lod. den Louth, 't kleinste grfs. v. Ierland(prov. Lein- Vrome, voerde na. 833 strijd tegen zijn vader ster); de hpl. is Dundalk. en zijne broeders, werd 843 keizer, en be- Louvain, Fr. naam v. Leuven. kwam, met die waardigheid, Italic en eene Louvel (Pierre Louis), 1780—'20, was zadel- strook land tuss. Fra. en Dtl. 2) L. 11,1-1137, maker to Parijs, werd de moordenaar v. d.htg. was htg. v. Saksen, kwam 1115 in opstand v. Berry, en daarvoor gestraft met den dood. 683 Louvet de Couvr ay — Lucretius. 684

Louvet de Couvray (Jean Bapt.) 1760-97, Lublin, Russ. stad aan de Bistritza; 35 D. I.; Fr. rom.-schr., was lid der Nat. Conventie. hpl. van het gouvt L. Louvois (markies de), 1639-91, ber. Fr. stm., Lubliner (H.), Zie Biirger 3. minister van oorlog, schepper van de legers Lublink Weddik (B. Th.), '01—'62, Nederl. van Lod. XIV. (museum. ltk. en dichter, was predikant. Louvre, voorheen konkl. paleis to Parijs, tegw. lubr-iciteit, geilheid ; -iek, geil. 1Louwmaand, Januari. Lucern (of Luzern), st. met 18 D. I. a. d. Lowe (Sir Hudson), 1769—'44. Engl. gouverneur Reuss, is de hpl. v. h. Zwits. k. L. v. St.-Helena, bewaker van Napoleon aldaar. Lucanus (Marc. Annaeus), 39-65 n. C hr. , Rom. Lowe, 1) eene fam. van Dt. tooneelspelers, dichter. inw, Franz Ludw. Feodor L., geb. '16, lier- Eucayische (Zie Bahama-) eilanden. dichter en ber. acteur. 2) Joh. Karl Gott- Lucas, 1) Evangelist, schrijver v. d. Apostel- fried L., 1796—'69, Dt. comp. (ook opera's). gesch. (N. T.), gedenkdag 18 Oct. 2) L. van Lowell, fabr.-st. in Massachusetts, telde in Leiden, 1494-1533, beroe,md Nederl. schilder, '25 slechts tweehonderd, thans 40 D.1. kopergraveur. enz. (baden: hpl. der prov. L. Lowendal (Ulrich Fried, Woidemar. grf. v.) Lucca, Ital. st. a. d. Serchio ; 20 D.I. ; unvt.; 1700-55, achterklzn. v. Frederik III v. De- Eucianus (Lukianos), Is eeuw na Chr., Gri. nemarken. eerst in Poolschen, later in Fr. schrijver uit Samosata in S` rite. dienst, bemachtigde 1747 Bergen-op-Zoom. Lucifer, 1) de Morgenster. 2) de Duivel. loxodromische lUn, kromme lijn over de 3) phosphoriek zwavelstokje. oppervlakte der aarde, snijdt alle meridianen Lucilius (Cajus Ennius), 148-103 v. Chr., under denzelfden hoek. Rom. hekeldichter. Loyola (Ignatius v.), 1491-1556, Sp. officier, Lucius, naam v. drie Pausen ; L. I. (252-253); stichter v. d. orde der JezuIeten, 1622 heilig L. II (1144-45); L. III (1181-85). verklaard. Lucknow. Zie Luknow. (sche eilande,n. Loyselleur de Villiers (P.), 1530-90, uit 11.ticon (of Luzon), 't grootste der Philippijn- Fra. gevlucht Hugenoot, werd hofprediker lucratief, winstgevend. y. prins Willem I, en stelde 1580 diens apo- Lucretia, schoone kuische gade v. Collatinus, logie op tegen de vogelvrij-verklaring door onteerd door Sextus Tarquinius (den zoon v. Filips Tarquinius Superbus), wilds de haar aange- Low.Are, dep, in 't Z. v. Fra.•, hpl. Mende.' dane schanddaad niet overleven, en bewerkte Liibeck, 1) vrije Dt. rijksstad aan de Trave ; door haren dood den val v.h.Rom.koningschap. 55 D. I. (met omliggend gebied 68 D. I.). 2) 01- Lucretius (Tit. L. Carus), 99-55 v. Chr., Rom. denburgsch prinsdom ; hst. Eutin. dichter („de rerum natura"). 685 Lucullus Luneville. 686

Lucullus, 114-57 v. Chr., Rom. vhr. en ver- Gumti; 261 D. I.; prachtige gebouwen, hooge- maarde lekkerbek. school, enz. Luden (Heinrich), 1780—'47, Dt. geschsch., prof. Luleo, Zw. st. en zh. a. d. L.-elf, eene riv., te Jena. • (distr. Arnsberg. die uitloopt i. d. Bothnische Golf. Liidenscheid, st. met 11 D. I. in 't Pruis. reg.- Lullus (Raimundus), 1234-1315, ber. Sp. ge- /Lfiderltzland. Zie Angra Pequena. leerde en alchimist. Liiders (Alex. Nicolajewitsj, grf.), 1790—'74, [Allay (Giov. Batt.), 1633-87, geb. te Florence, Russ. gent., streed in Fra.. tegen de Polen, schepper v. d. Fr. opera-stiil, oprichter en in Azie, in de Krim; '61 sthr. v. Polen. dirigent v. d. Gr. Opera te Parijs. Ludwig, 1) Dt. naam voor Lodewijk. 2) Otto'L., Lulofs (B. H.), 1787—'49, Nederl. ltk.en dichter '13--'65, Dt. dram. dichter en novellen-schr. Lumbye (Hans Chrn.), '08—'74, Deen. comp. ILudwigs-burg, st. in den Wurt. Neckarkreis; van dansmuziek. 16 D. I. ; tweede konkl. residentie ; -hafen, Emmet (Wm. van der Mark, beer v.). -I- omstr. 1) Beier. st. a. d. Rijn, t. o. Mannheim, 21 D. I.; 1576, bevelhebber der Watergeuzen, met wie vrijhaven; 2) st. a. d. zuidpunt v. h. Meer v. hij 1572 den Briel bernachtigde, werd toen Constans; -kannal,Donau-Main-kanaal; -lust, namens prins Willem I sthr. in Z.Holl., dock stad in Mecklenburg-Schwerin '• 6 D. I. moest reeds spoedig om zijne wreedheden Eufft (Hans), 16e eeuw, beroemd boekdrukker •ontslag,en worden. (den Bijbel van Luther 1534). lumen,(Lat.)licht, (fig.) helder hoofd; 1. mundl, Lugan-o, schoon gelegene stad in 't Zwits. k. licht der wereld, groote geest. Tessino, aan het L.-er Meer ; 6 D. I. Luna, de Mann, (Rom. fab.) godin der Maan ; Lugansky (Kosak). pseud. Zie Dahl 2. -r1um, toestel om de bewegingen v. d. maan Luik (Fr.: Li6ge), Belg. st. a. d. Maas; 131 D. I., rondom de aarde voor te stellen. unvt., geweerfabr.; is de hpl. der prov. L. lunch (spr.: luntsj) of luncheon (spr.: luntsj- (2894 vierk. km., 893 D. I., drukke nijverheid, un), (Engl.), tweede ontbijt. steenkool, ijzer, glas). Lund, Zw. st., 14 D. I., unvt., kathedraal. Luini (Bern.), ± ornstr. 1530, Ital. schilder. Luneburg, st. i. d. , Pruis. prov. Hannover, Luinjeberd. Zie Lunjeberd. a. d. Ilmenau; 19 D.I.; hpl. v. h. reg.-distr. luipaard, 1) een roofdier in Azie en Afrika. (landdrostij) L., 11514 vierk. km ., (waarin 2) het wapen v. Groot-Britannic. de L. -erheide). 401 D. I. EukaszewitsJ (Jos. v.), 1797—'73, Poolsch Lunel, st. i. h. Fr. dep. Hdrault; muskaatwijn. geschsch. (bundarland. lunette, (vest.) brilschans. eene bergengte (pas) in Grauw- ILuneville, st. in 't Fr. dep. Meurthe-Moselle, ILuknow, hpl. der Anglo-Ind. prov. Audh, a. d. a. d. Meurthe ; 16 D.I.; vrede van L. '01. 687 Lunjeberd Luxemburg. 688

Lunjeberd (of Luinjeberd), d. in Fri., 1 u. v. faun (Benedetto), 1666-1724, Ital. schilder (al Heerenveen. fresco, in olieverf en in pastel). Lunteren, d. in Geld., 3 u. v. Wageningen. Lutje-broek, d. in N. Hon., ca. 2 u. v. Enk- Lupercus, (Rom. fab.) god Pan. huizen: - gast en - post, Zie ILutke.... Lupin (Friedr., vrijheer v.), 4771—'44, Dt. mi- Llitke (Fedor Petrowitsj), geb. 1797, Russ. neraloog en hum. schrijver. zee-ollIcier en reiziger, '43 adm., stichtte het Lupus In fabula, (Lat.) „de wolf in de fabeI". Russ. adk. genootschap. EurleI (Lorelei), rots a. d. Rijn bij St.-Guar; Eutke - gast (of Lutjegast), d. in Gron., 2 u. v. (Germ. fab.) de schippers in hun verderf Zuidbroek; - post (of Lutjepost). d. in Fri., lokkende waternimf. 3 u. v. Bergum; -wierum, d. in Fri., ca. 2 u. Lusiados (os), Port. heldendicht v. Camoens. v. Snook. Lusignan (Guido de), een Fr. edelman, was Liitschine, zic,11 in 't Brientzer-meer (Zwit- eerst (1185-87) Icon. v. Jeruzalem, daarna v. serland) ontlastende rivier. Cyprus. (schrijver over muz. Lutte, d. in Oils., gem. Loser. Lustig (Jac. Wm.), 4706-96, Nederl. comp. en Eutten, d. in Dijs., 3 u. v. Ommen. lustruin, tiidperk van 5 i. Lotter any Barenberge, d. in Brunswijk (i. d. Lutatlus (Catulus), 1) Quintus L. C., Rom. Hartz(: 1626 ovw. v. Tilly op de Denen. vhr. en dichter, werd door den invloed Dt. pawn der Belg. st. en prov. Loik. Marius ter dood veroordeeld. 2) Cajus L. C., st. in 't Pruis. reg.-distr.Merseburg: Rom. consul,overwon i.d. eersten Pun. oorlog, overwinning v. Gustaaf Adolf (die daarbij 3) Zijn noon Quintus L. C. ± 60 v. Chr., Rom. sneuvelde) op Wallenstein 1632, en v. Nap. censul. te,genstander v. Pompejus en Cesar. I. op de verbondene mogendheden '13. Luther (Maarten), 1483-1546. stichter v. h. Liitzow, 1) Ludw. Ad. Wh., vrijheer v. L., Prot,stantismus in Dtl., 1505 magister en 1782—'34, aanvoerder v. h. '13 door hem op- Aug,tijn, monnik. 1508 prof. der philoso- gerichte Pruis. vrijkorps in den vrijheids- phies 1512 doctor der theo., sloeg 1517 zijne oorlog. 2) Theresia v. L., geb. Struve,'04— vernaaarde 95 stellingen tegen den atlaat- '52, Dt. rom.-schrijfster (pseud. Therese). handel a. d. slotkerk to Wittenberg (begin Luxembourg, 11 een paleis to Parijs, 1615 v. d. Reformatie), verta.alde 1521 't N. T. in gs'st. op last v. Maria de Medicis. 2) Fr. naam 't DC. 1534 den geheelen Bijbel, legde 1523 v. Luxemburg. de monnikspij af, en trad 1525 in 't huwelijk Luxemburg, 1) voormalig Dt., tegw. zelfstan- met Catharina v. Bora, eene gewezene non. dig gr.-htgd. (de tegw. gr.-htg. is kon. Wil- Hij is de schepper en vormer v. d. nieuwe lem III der Ned., die bij zijn dood zal worden Hoogdt. schrijftaal. opgevolgd ale gr.-htg. door den htg. v. Nas- 689 Luxor — Lysistratus. 690

sau), 2587 vierk. km ., onzijdig grondgebied lLyell (Sir Charles), 1797—'75, vn. Engl. geo- met 213 D.I.; de list. L. met 16 D.I. was tot loog. '66 eene sterne Dt. bondsvesting,'doch '67 zijn LUfland (Livonia), Russ. gouvt.a.d.Oostzee(hpl. de vestingwerken geslecht. 2) Belg. prov.. Riga); na eerst (sedert 1561) Poolsch, toen 4418 vierk. km. met 211 D.I., maakte tot '30 (sedert 1660) Zweedsch geweest te zijn, werd deal uit v. h. gr .-htgd.; hpl. dezer prov. het 1721 Russ. (legd voor levenslang. Luxor. Zie Thebe 2. [Arlon. IlJfrente, een jaargeld, dat aan iern. is toege- Luycks-Gestel. Zie Gestel no. 2. Lyly (John), 1554-1600, Engl. dram. dichter. Luyken (Jan), 1649-1712, Nederl. lierdichter ',timers (de), eene streek in Geld. met de geen ber. graven, (ber. Fr. oudheidkundige. meenten Zevenaar en Duiven. Luynes (H. T. P. J. d'Albret, htg. v.), '02—'67, Lympfjord, zeeengte toss. de Noordzee en Luzac, 1) Elie L., 1723-96, Nederl.boekdrok- het Kattegat. (gent. v. Nederl. O. I. her en ber. rgl. 2) Zijn neef Jean L.. 1746— LiJini (Corn. v. d.), was 1645-50 gouverneur- '07, Nederl. rgl., gesch.- en ltk., prof. te Lei- lynchwet, eigeninachtige rechtspleging door den. 3) Diens neef Lod. Casp. I,., 1786—'61, het yolk. zonder vorm v. proces, inz. in N. Am. Nederl. rgl. en strn., in '48 lid der commis- Ltjnslager (Phil. Fred.). t 1796, Nederl. dich- sie voor In grondwetsherziening. (dipl. ter (ook your 't tooneel). Luzan (don Ign. de), 1702-54, Sp. dichter en lynx (of: los), een roofdier. Luzern (spr.: loe-tserrn). Zie Lucern. Lyon, hpl. v. h. Fr. dep. RhOne, na Parijs luzerne, rupsklaver (veevoeder). de grootste st. v. Fra., vn. vest., zetel v. Lwow (spr.: lwof), inz. Alex. L., 1799—'70, een abiss. en grootste zijde-industrie der Russ. violist, comp. v. h. Russ. volkslied. vvereld ; 348 D.I. lLycaonW, oudt. een landsch. in Kle. Azie. lyrlek, het lierdicht. lyceum, een aan Apollo gewijd plantsoen bij Lys of Leye), riv. in Fra., mondt bij Gent (in Athena. waar de peripatetische wijsgeeren Belgie) in d. Schelde. leeraarden, tevens (evenals tegw.)gymnasium. Lysander, Sport. vhr., veroverde Athene 404 Lycle, oudt. een landsch. in 't Z. v. Kle, v. Chr., en sneuvelde 394 bij Haliartus. Azie. (Nederl. dichter. Lyslas, 459-378 v. Chr., Ath. rdnr. Lycklaina a NUeholt (Albertus), 1705-53, Lysimachus, vhr. v. Alex. I. Gr., ward 305 Lycophron, omstr. 250 v. Chr., Gri. tlk. en v. Chr. ken. v. Thracie, veroverde Macedo- treurspeldichter. nig en een dl. v. Kle. Azie, en t 281 v. Chr. Lycurgus, ber. wetgever der Seartanen 850 in Phrygie. (bronzen beelden. v. Chr. (des ; Zie Cresus. Lysippus, 330 v. Chr., ber. Gri. maker v. Lydle, oud landsch. in W. Kle. Azie,hst. Sar- Lysistratus, Gri. bh., br. v. Lysippus. X91 Lyttleson. 692

Lyttleton (George, lord), 1709-73, Engl. ge- Maas, riv. Zie Maastricht; -Hommel, d. schsch. en dichter. in Geld., ca. 2 u. v. Druten; .bracht, d. in Lytton. ZIe Bulwer numero 1. Lbg., ca. 2 u. v. Roermond ; .bree, d. in Lbg., ca, 2. u. v. Venlo; -dams, d. in Z. Holl., 1 u. v. den Haag; -bees, d. in N.Br., M. 2 u. v. Boxmeer; -land, d. in Z. Holl., 1 u. v. Vlaardingen ; -niei, d. in Lbg., ca. 2 u. M. ale Rom. getalmerk „duizend"; in de spraak- v. Roermond st. in Z.Holl., ruim kunsten Masculinum (d. i. mannelijk). 1 u. v. Vlaardingen. Maagd, 1) (str.) een der teekens i. d. Dieren- Maastricht, versterkte hpl. der Nederl. prov. riem. 2) de heil M., Zie Maria. 3) de M. v. Limburg, a. d. Maas (eene uit Fra. door Orleans, Zie Jeanne. Belgie komende linker zij-riv. v. d. Rijn); Maagden-burg (Dt. Magdeburg). hpl. der 20 D.I.; glas- en leder-fabr.; steengroeven. Pruis. prov. Saksen, a. d. Elbe, 124 (met de Maaswaal, een dl. der prov. Geld. (bevat de voorsteden 155) D.I.; vest. v. d. eersten rang; gem. Batenburg, Apeltern, Bergharen, Dreu- stapelpl. van den handel in beetwortelsuiker; mel, Wamel, Druten en Horssen). 1031 door Tilly bestormd en verwoest, kwam Maatsuiker (Joan), 1606-78, was 1653-78 1648aanBrandenburg;-oorlog.Ziellohemen. gouverneur-genl. v. Nederl. Indie. Maanen (Corn. Fel. v.), 1769—'49, Nederl. rgl. Mabille (Jardin M.), tot kort geleden een be- maakte zich als minister v. Justitie onder faamde tuin met danszaal, de verzamelplaats kon. Willem I in Belgie zoo gehaat, dat der elegante lichtekooien en bonvivants to men hem beschouwen kan als eene der oor- Parijs. (Z. Nederl. schilder. zaken v. d. Belg. opstand '30. Mabuse (1 an v.). eigenlijk Gossaert, 1470-1541, Maarheeze, d. in N.Br., 3 u. v. Asten. Mac (verkort Mc. of 111') = „zoon", dikwijls Maarn, d. in Utr., 5 u. v. Rhenen. voorkomend voorvoegsel bij Sch. geslachts- maarschalk beteekende aanvankelijk stal- flamer), b.v. Mac Adam, Mac Mahon, enz. knecht, vervolgens stalmeester, en is thans Mac Adam (John Loudon), een Amerikaan, eene hooge mil. waardigheid. 1775—'36, uitv. van een mengsel van steen- Maarse-n (of Maarssen), d. in de prov. Utr., gruis en andere bestanddeelen, dat gelijk- a. d. Vecht, ca.2 u. v. d. st. U tr.; daarbij 't ge- matig over eene oppervlakte aangebraeht huCht M.-broek en (a. d. Vecht) 't d. •veen. wordt in stede van bestrating, welke be- Maarten (Sint-). Zie St. Maarten. werkina naar hem „rnacadamiseeren" heet. Maartensdijk, 1) d. in Utr., 2 u. v. Maarssen. Macao, 1) Port. vrijhaven op 't Chin. eil. M. 2) Zie St..111, 2) zeker hazardspel. 693 macarone — Madame. 694 macaron-e, 1) draadvormige holle noedel v. riv. in Bri. N. Am. 2) riv. i. h. Z. v. Nieuw- tarwemeel, 2) hansworst ; -ische poezie, ver- Holland. 3) Engl. gnh., bekend door zijne zen, die doorspekt zijn met woorden sit eene twisten met de Dt7 geneesheeren, die hem of meer andere talen. den voet dwars zetteden bij zijne behandeling Macaulay (Thom. Babington, lord), 1800-59, van den keelkanker, waaraan Frederik (keizer ber. Engl. geschsch. v. Dtl. en kon. v. Pruisen) gestorven is. Macbeth, werd 1039 kon. v. Schl. toen kon. Mac Kingly (John), ± '72. Australisch ontdek- Duncan vermoord was; doch in 1056 werd kingsreiziger in Nieuw-Holland. hij door Macduff en (Duncan's zoon) Malcolm Mackintosh (Charles), 1766—'43, Sch. schk., oin 't leven gebracht. Hij is de hoofdpersoon uitv. van de naar hem gen. waterdichte stof in een treurspel v. Shakespeare. mackintosh. Maccabeen, eene Joodsche helden-familie; 167 Mac Mahon (M. E. P. M. grf. v.), geb. '08, v. Chr. bevriidden ze de Joden v. h. Syri- Fr. msk., bestormde '55 i. 'd. Krim-oorlog den sche juk (zie Judas) en regeerden tot 37 v.Chr. Malakow-toren , be vocht '59 de overwinning bij Mac Clinteck, Zie Clintock. Magenta (deswege tot htg. v. Magenta verhe- Mac Ciure, '07—'73, Engl. noordpoolvaarder, ven), was '70 opperbevelhebber der Fr. armee, ontdekte '50 de zoogenaamde noordwestelijke onderdrukte '71 de Commune, werd '73 pres. doorvaart. der Fr. rep.. trad '79 af. Macedonie, landschap in N. Gri. ; in de oud- MAcon, st. in Fra., a. d. Saime; 18 D. I.; zeer heid 't rijk v. Philippus v. M. en diens noon gewilde wijn (wijnbergen v. Lamartine). Alex. d. Gr.; 146 v. Chr. Rom. prov.; sedert magon (eigenlijk: franc mason), vrijmetselaar; de 14e eeuw Tu. vrijmetselarij. Macerata, st. in Midden-Italie; 21 D. I. Macpherson (James), 1738-96, Sch. geleerde, Macfarren (Geo., Alex.), geb. '13, Engl, comp. wordt gehouden voor den vertaler v. Ossian (opera's. oratorien, syrnplonieen, enz.). uit 't Gaelisch. Macgttegor (John). geb. '25, Engl. zeevaarder, Madagascar, eiland i. d. Ind. Oceaan, van de deed reizen in Afr., i. h. Oosten, in Am. O.kust van Z.Afr. gescheiden door de Straat Macharen (of Macheren), d. in N. Br., 1 u. v. v. Mozambique, 592 D. vierk. km ., 3 a 4 mn. Osch. inw., staat onder protectoraat van Fra. Mack (Karl, vrijheer), 1752—'28, Or. genl., was Madame, tegw. de titel, waarmede men in 1798 genoodznakt Napels over to geven. word Fra. elke vrouw aanspreekt. Onder de regee- '05 ingesloten bij Ulm, en onderging '05—'09 ring der Bourbons was M. de titel der prin- vestingstraf. sessen van den bloede, onder Napoleon I de Mackenzie, 1) in de N. IJszee uitloopende gr. titel van 's keizers moeder. 695 Madera — Magna Charta. 696

Madera (Madeira), Port. ell. a. d. W.kust v. Maecenas, vertrouweling v. keizer Augustus, N.Afr., benoorden de Canarische eilanden ; beschermheer v.d. dichtersVirgilius,Horatius, M.-wijn, voortreffelijk, maar sedert '58 wordt enz.;(fig.)beschermheer v.kunst en wetenschap. onder dien naam bijna niets anders dan bocht Maeriant (Jac. v.), t 1300, ber. Middelnederl. verkocht; M.-suiker, uitmuntend. Net verblijf leerdichter in Vlaanderen. op 't eiland is heilzaarn voor longlijders; hpl. Maevins, Zie Bavlus. Funchal. Maffei (Francesco Scipione, marines v.), 1675- Madioen, hpl. v. d. res. M. op Java, a. d. riv. M. 4755, Ital. dram. dichter. Madison, 1) hpl. van den N. Amer. Uniestaat Zie Catnorra. Wisconsin; 10 D. I.; unvt. 2) James M., 1751- Magalhaens (Domingo Josh Gongalves de), '36. was '09—'17 pres. der N. Amer. Unie. Braz. dichter (ook voor 't tooneel), was '59— !Midler (Joh. Heinr. v.),1794—'74,Dt. pop. schrij- '68 Braz. gezant to Weenen. nor over strk.; leverde eene kaart van de main. Magdala, verst. residentie van den kon. van Madoera. Zie Madura. Abessinie, '68 door de Engelschen verwoest. Madonna. Zie Maria 1 a. Magdalena. Zie Maria 1 5, als ,,boetvaardige Madras, stad in Dekan met 406 D. 1., stapel- M." verward met de boetvaardige zondares plaats voor den handel in parelen en edel- in (N. T.) Lucas 7 : 37 e. v.; M.-stichting, gest. steenen, hpl. v. h. Bri.-Ind. presidentschap M., ter zedelijke opheffing v. gevallene vrouwen. groot 365 I). vierk. km ., met 31 Inn. inw. Magdeburg. Zie Maagdenburg. Madrid, hst. v. Spanje, aan de Manzanares ; eige,nlijk Magellmens (Fernando 391 D. I. ; unvt. ; sterrenwacht, en,. de), 1470-1521, ber. Port. zeevaarder, ontdekte madrigal, lierdicht, inz. v. erotischen aard. 1520 de naar hem gen. Straat v. M. Madura, 1) eil. in Nederl. 0. I., door eene Magelone, eene Napolitaansche prinses, is de zeeengte (Straat van M.) van Java gesehei- heldin in een midd.- eeuw. Fr. volksboek. den. 2) st. met 20 D. I. i. h. Bri. Indische pre- Magenta, marktvlek i. d. Ital. prov. Milaan ; sidentschap Madras. '59 overwinning, der Franschen en Piemon- Madvig (Joh. Nic.), geb. '04, Deen. philoloog teezen (onder Mac Mahon) op de Oostenrijkers. (Latinist) en stm., inz. bekend door zijne in inag-le, tooverwerk, tooverij ; .Vers, Chal- versch. talen overgezette Lat. spraakkunst. deeuwsche priesters. Maeander, eene zich in de Egeische Zee ont- magist - er, meester, oudt. een academische lastende riv. in Kle. Azie, tegw. Mendeces graad ; - raat, stedelijke overheid. genaamd, heeft een zeer kronkelenden loop ; Magna Charta, eerste Engl. grondwet (1215 af- (fig.) lets of iemand, zich kronkelend en wen- gedwongen aan Jan zonder land), is de grond- dend in vele bochten. slag der Engl. staatsregeling.

697 magnaten — melte. 698

magnateu, de voornaamste adellijke geslach- werping gebracht. Ze spreken eene taal, die ten in Hongarije ; M.-tafel, het Hoogerhuis verwant is met het Sanskrit. v. d. Hong. rijksdag. maidenspeech (Engl.; spr.: meedn-spietsj), magnetismus, de eigenschap van ijzerho,- eerste redevoering, die iem. in eene verga- dende voorwerpen, otn ijzer aan te trekkers. dering houdt, van welke hij pas lid is ge- De aarde eerie gr. magneet, welkerizuidpool worden. (Medway. aan de geographische noordpool ligt. Zie Maidstone, st. met 30 D. I. in Engld. a. d. Mesmer. (tor eener unvt. snail, brievenpost. Magniliens, „de heerlijke, titel, inz. v. d. rec- Mailand, Dt. naam v. Milaan. (en philosoof. Magnus, 1) Heinrich M., '02—'70, Dt. natuur- Inalmonides, 1135-1204, vn. Joodsch geleerde en schk.2) Ed.M., 1799—'72,Dt. portretschilder. Main, rechter zij-riv. v. d. Rijn. Zie Maintz. Magnusen(Finn), 1781—'47,IJslandsch oudheid- Makin, Z. dl. v. Morea. en tlk., was prof. te Kopenhagen. Mainau, Badensch eil. i. d. Bodensee. Magog. Zie Gog. Maine, 1) zij-riv. v. d. Loire, in Fra. 2) N.- Magus aus Norden. Zie Hamann (J. G.). Amer. Uniestaat, N. v. Massachusetts, 86 D. Magya-r (Laszlo), '17—'64, Hong. reiziger in vierk. km ., 649 D. I.; hpl. Augusta. 3) Louis Atr.; sren = Hongaren. Aug. de Bourbon, htg. v. M., 1670-1736, on- MahAbharata, gr. Ind. nat. epos in 't Skr. echte noon v. Lod. XIV bij Mad. de Monte- Mandi, de door de Muzelmannen verwachte span, werd gebannen wegens samenzwering profeet. Als M. in Soedan '81 opgetreden tegen den htg. v. Orleans. Achmed Soeleiman ( .44—'85), vroeger contro- Maintenon (Francoise d'Aubign6, markiezin leur-genl. der flnancien in Soedan, daarna sla- van), 1635-1719, werd 1651 de vrouw v. d. Fr. venhandelaar, verwierf als M. verbazend groot dichter Scarron, 1660 zijne weduwe, 1669 gou- aanzien, bevocht zegevierend de Egy.ptenaars vernante bij de kinderen, die Mad. de Mon- en de Engelschen. Zie Gordon. tespan gebaard had als bijzit v. Lod. XIV, Mahmoed 11, 1785—'39. sultan v. Turkije '08 die later ook Maintenon zijne bijzit rnaakte, —'39, hief '26 't Janitsaren-korps op; hij verloor doch 1685 heimelijk met haar in den echt trad. Servie en Griekenland; hij screed tegen Me- Maintz, 1) voormalig Dt. aartsbisdom met krvl. hemed-Ali (zie dr.), en voerde in zijn rijk vvaa.rdigheid, 750 gest. door Bonifacius, '30 eenige hervormingen in. geseculariseerci. 2) rijksvesting, hpl. v. Rijn- Mahon, 1) Zie Mae Mahon. 2) Port M., vest. !lessen, a. d. mond v. d. Main i. d. Rijn (t. o. en havenstad met 14 D. I. op 't eil. Minorca. Kastel), 66 D. I.; stb. v. Gutenberg. Mahratten, een Indische volksstarn, in '18 en mair-e, in Fra. zooveel als bij one „burge- opnieuw in '43 door de Engelschen tot onder- rneester"; -le, ambtslokaal v. d. maire. 699 Maire (le) — Malibran. 700

Mare (1e), 1) Jean le M., begin 16e eeuw, in tegenstelling v. mikrokosmus, d. i. It we- Belg. ltk., schrijver en dichter. 2) Jacob le reld in het klein. M., 1585-1617, Nederl. zeevaarder, ontdekte Malabar (de bust v.), de Peperkust (in Z.Dekan). 1616 de naar hem genoemde zeeengte (Strait malachlet, een groen mineraal, koolzuur ko- le M.) toss. Vuurland en Staten-eiland. per-oxyde. (heerlijke zoete M.-wijn. male, rfu. tarwe. (nin. bew. Malaga, Sp. st. met 113 D. I. i. d. prov. Maissoer, Bri. vazalstaat in Voor-Indie; 6 Malakka, Z. sch.-eil. v. Achter-ImU, staat Maistre, 1) Joseph, grf. de M., 1754—'21, gees- onder protectoraat v. Gr.-Britannie, beslaat tig Fr. schrijver. 2) Zijn br. Xavier de M., 154 D. vierk. km .; In hpl. M. (20 D. I.) ligt 1763—'52, othcier in Russ. dienst, Fr. schrij- a. d. Straat v. M. , toss. 't sch.-eil. M. en 't ver (o. a. ,Voyage autour de ma chambre"). eil. Sumatra. maitresse = bijzit, inz. gekamerde. Malakow (of Malakof). Zie Pelissier. Maja, 1) (Gri. fab.) de moeder v. Hermes ( -Mer- Mialare, een Zw. meer, rijk aan eilanden en curius). 2) (bij de Rom.) de vrouw v. Vulea- bochten, ontlast zich i. d. Oostzee. nus. malaria, moeraskoorts. majolika, specialiteit der Ital. aardewerk- Malcolm (Sir John), 1769—'33, Engl. stm. en industrie (uit Majorca). Zie Mallorca. gesclisch.,was'27—'31 gouverneur v. Bombay. maJoraat, het erfrecht, dat a. d. oudste der Malczewski(Anton),1792 —'26, Poolsch dichter. naastbestaauden v. d. overledene de nalaten- Malden, d. in Geld., 1 u.. v. Nijmegen. schap toekende. Maleachi, Isr. profeet en een der boeken v. Majorca. Zie Mallorca. h. 0. T. makame, Arab. dichtvorm, berijmd proza. MaledIven, eene groep koraal-eilanden i, d. Makart (Hans), '40—'84, ber. Dt. schilder (met Ind. oceaan, behoort aan Engld. prachtige kleuren), 11g. v. Piloty. Malelers, een menschenras op In eilatiden v. Makassar (of Vlaardingen), 29 D. I., hpl. der d, Ind. arch., op eenige Zuidzee-eilanden, en afdeeling M. op 't ZW. sch.-eil. v. Celebes ; in een dl. v. Nienw-Holland. Malesherbes, 1721-94, Fr. stm., minister on- makelaar, tusschenpersoon (inz. i. d. kph.). der Lod. XVI, verdedigde hem voor het Con- maid, half-aap op Madagascar. vent. Makkinga, d. in Fri., ca. 2 u. v. Oldeberkoop. Malherbe (Francois), 1555-1628, Fr. dichter. Makkum, st. in Fri., bij de Zuiderzee, 2 n. v. Malibran (Maria Felicitas), geb. Garcia, Bolsward. '08—'36, geb. te Parijs, -(- te Manchester, be- makro.blotlek, In kunst om lang te leven ; roemdste zangeres v. Karen tijd. Zie Garcia -koswus, de wereld in het groot ('t heelal) en ileriot. 701 Malines — Mancini. 702

Malines. Zie,Mechelen. bewind, waarin ze zich handhaafden tot 1517; Mallorca (of Majorca), het grootste der Ba- sedert hadden hunne hoofden (bey's) nog al- learische eilanden; de hpl. Palma heeft 58 D.I. tijd groote macht, die editor in '11 door Me- Malmo, Zw. havenstad, a. d. Sond; 52 D. I. hemed Ali vernietigd werd. Malmstrom (Bernh. Elis), '16—'65, Zw. dichter, MatnertUnen, Sarnnieten, die, in dienst v. prof. te Upsal. Agathocles v. Syracuse, Messina veroverden. Malpighi (Marcello), 1628-94, ber. Ital. ont- In 266 v. Chr. riepen zij Is hulp in v. d. Ro- leedkundige, prof. te Rome. (1709. meinen en v. d. Carthagers, waaruit de Pu- Malplaquet, d. in N.Fra.; bloedige ve,ldslag nische oorlogen ontstonden. Malta, Engl. eil. bij Sicilie, 149 D. I., vroeger Mansiani della Rovere (Terenzio, grf.). 1800 zetel v. d. Johanniter-orde (nit dien hoofde —85, Ital. stm., philosoof en dichter. Maltezer-orde gen.); hpl. La Valetta. mammoet, eene soort v. olifant, de grootste Malthus (Thom. Rob.), 1766=34, Engl. yolks- diersoort, die ooit op de aarde geleefd heeft, huishoudkundige, was tegen de sterke ver- doch reeds v6 or den Zondvloed uitgestorven. menigvuldiging v. h. menschdom, omdat de In Siberie worden nu en dan nog tanden van voortbrenging v. voedingsmiddelen daarmede die dieren opgedolven (ivoor). geen gelijken tred houdt. Mammon, de god v. h. geld. Maltltz (vrijheer v.), drie Dt. dichters : 1) Gott- mammouth. Zie mammoet. (town. hilt Aug., 1794—'73, ook voor 't tooneel. 2) de Man, Engl. eil. i. d. lersche Zee; hpl. Castle- br. Frans Friedrich (1794—'57) en Apolionius Managua, hst. v. Nicaragua; 10 D. I. (1795=70). 3) H. von M. pseud. Zie Klencke. Manasse, i. h. 0. T.: 1) een der zonen v. Jo- Maltzan (rijksvrijheer '26—'74, Dt. weten- zef; naar hem beetle een der stamtnen Is- schappelijk reiziger, ethnograaf en taalge- raels. 2) kon. v. Judea, gevankelijk wegge- leerde. voerd naar Assyrie. (land van Don Quisjot. Mains (Etienne), 1775=12, Fr. natuurkundige, Mancha (la), Sp. landsch. in Castilie, vader- ontdekte de polarisatie v. h. Licht. Manche (la), Fr. naam v. h. Bri. Kanaal; malversatle, verduistering van toe vertrouwd hiernaar heet een dep. v. Fra. ((MI,. In la geld, misbruik van vertrouwen. M., Kanaal-dep.). malvezU (Dt. : Malvasier), een zoete likeur- Manchester, 1) st. in 't Engl. grfs. Lanca- wijn, oorspronkelijk uit Napoli di Malvasia shire; 341 D. I.; M. (of Vrijhandels-) partij; in Laconie. M. school. 2) st. met 24 D. I. in New Hamp- Mamelukken, een Egypt. legerkorps, oor- shire (N. Am.). 3) fluweelachtige katoenstof. spronkelijk gevormd uit Tu. gevangenen.,In Mancini (Laura Beatrice), geb. Olivia, '23— de 13e eeuw maakten ze zich meester van het '69, Ital. dichteres. 703 mandaat — Mans. 704 mandaat, opdracht, lastbrief. mangaan, metaal v. bruinsteen. Mandalay, hst. v. h. konkr. Birma, is in '57 Mani (of Manes). 214-274, stichtte eene sekte gest., en telt ruim 90 D. I. (China. (Zie Manieheers), clod' werd ter dood ge- inandarijn, grootwaardigheidbekleeder in bracht. mandement, herderlijke zendbrief v. eenen Maniehers, eene kettersche sekte, in de 3e bisschop. (schrijver en dichter. eeuw in 't Oosten gesticht door Mani. Bij de Slander (Karel v.), 1548-1606, Vim. s,hilder, Dt. studenten worden „manende schuldei- Mandeville (John), 1300-72, Engl. ridder, sobers" M. genoemd. leidde een avontuurlijk, rondzwervend leven; eene snort van idee fire, hartstochte- men heeft van hem eene indertijd algemeen lijke gehechtheid aan eene hersenschim; m. de verspreide reisbeschrijving. grandeur, grootheids-waanzin; -ac,halve gek. Mandhar, een sedert '25 onder Nederl. gezag manifesta - tie, betooging; - nten, betoogers, staand rip( ter W.kust v. Celebes. deelnemers aan eene betooging. Mandingo, een negervolk (6 a '7 mn. zielen) Manila (of Manilla), het grootste der Philip- ter VV.kust v. Afr. pijnsche eilanden (M. hennep; M. tabak, enz.); inandoline, (muz.) een Ital. snaar-instrument. de hst. M. (a. d. Baai v. M.) heeft 50 (met mandril, boschduivel (soort v. baviaan). de voorsteden 160) D. I. Mand4oe (Mandzjoeren), een Toengoezische Manilius (Marcus), Rom. dichter ten tijde v. volksstam; ze veroverden 1644 China, en Augustus. (Venetie. stichtten daar de nog tegw. regeerende dy- Mania (Dan.), '04—'57, was '48—'49 dictator in nastii Taitsing. Ze hebben hun zetel voorna- manioc, een struikgewas iii W.Indie; uit den melijk in NO. China (Mandzjoerie). wortel wordt voedzaain brood bereid. Zie manige, rijschool. cassave. manes, (bij de oude Romeinen) de schimmen Manlius (Marcus en Titus), 4e eeuw v. Chr., (zielen) der afgestorvenen. twee dappere Rom. legerhoofden tegen de Manes. Zie Mani. Manesse. Zie minnezangen. manna, suikerachtig gedroogd plantensap ; Manethos, 3e eeuw v. Chr. een Egypt. pri. ; (bijb.) hemelbrood. (mythologie. er bestaat nog een fragment van eene door Mannhardt (With.), '31—'80, Dt. schrijver over hem geschrevene Geschiedenis. Mannheim, st. in Baden, a. d. mond v. d. Manfred, 1231-66, was lion. v. Sicilie; hij Neckar in den Rijn; 61 D. I. sneuvelde bij Benevento tegen de Fra.nschen. manometer, werktuig om de drukking van Manfredonia, st. met 8 D. I. in Italic, a. d. stoom to meten. Golf v. M. (een inham der Ad•. Zee). Mans (Le), hp1. v. h. Fr. dep. Sarthe, a. d. 705 Mansard — Marchesi. 706

Sarthe; 50 D. I.; ovw. v. prins Friedr. Karl martin!. (pijlwortel), eene W.Ind. plant; daarop, de Fr. Loir-armee (Chanzy) Jan. '71. van het arrow-root. Mansard, ± 1666, Fr. bouwmeester; naar hem Marat (Jean Paul), 1744-93, aanvankelijk gnh. gen. de mansarden (zolderkamertjes). berucht Fr. rev.-man, mededrijver tot de Sep- Mansfeid (grf. v.), 1580-1626. vn. legerhoofd tember-gruwelen, vermoord door Charlotte der Protestanten I. d. 30-j. oorlog. Corday. Mansion-House, ambtswoning v. d. lord- Marathon, vlek in Attika, 490 v. Chr. over- mayor v. Londen. winning der Atheners op de Perzen. Manteuffel (E. H. K., vrijheer v.), '09—'85, Marbach, geb.-pl. v. Schiller. Pruis. genl., dreef '71 Bourbaki met diens Marbod (of Marobod). ± 38 na Chr., kon. der leger over de Zwits. grenzen, werd '73 msk., Markomannen, stichtte een rijk in Bohemen, '79 sthr. v. Elzas-Lotharingen. werd in 19 na Chr. heoorloogd door Armi- Ittantgum, d. in Fri., 1 u. v. Rauwerd. nius (Herman), den worst der Cherusken, en Mantinea, oudt. st. in Arcadie; 362 v. Chr. vluchtte toe. naar Ravenna. ovw. der Thebanen. (a. d. Mincio; 30 D. I. Marburg, 1) st. in 't Pruis. reg.-distr. Kassel, Mantua, versterkte hpl. v. d. Ital. prov. M., a. d. Lahn; 11 D. I.; unvt. 2) st. in Stiermar- manuaal, 1) (muz.) rij toetsen v. een orgel ; ken, a. d. Brave; 18 D. I. 't tegenovergestelde v. pedaal. 2) handboek, Marceau (F. S. Desgraviers), Fr. genl., streed dagboek. longs den Rijn, en sneuvelde 1796 bij Alten- Manutius. Zie aidina. kirch en. (comp. v. kerkmuz. Manzanares, riv. Zie Madrid. t(landen. Mareello (Benedetto), begin 18e eeuw, Ital. manzanilia, een gif boom op de W. Ind. ei- Marcellus (Marc. Claud.), Rom. vhr. bijgn. Manzoni (Alessandro), 4785—'73, ber. Ital.dich- ,het Zwaard v. Rome", veroverde Syracuse ter, hoofd der romantische school: 212 v. Chr., sneuvelde 208 v. Chr. bij Venu- Maori, inboorling v. Nieuw-Zeeland. sia tegen Hannibal (dien hij 215 v. Chr. bij Mar (Port la). Zie Cobija. Nola verslagen had). inaraboe, in Afr., in Hindostan, op Sumatra, March, voornaamste riv. v. Moravie, door- en op Java levende soort v. ooievaar (pronk- stroornt het aan herinneringen van veldslagen vederen). rijke M.-veld (in Neder-Or.), en valt boven maraboet, Mah. priester. (12 D. I. Pressburg i. d. Drave. • Maracaibo, st. in Venezuela, a. d. Atl. O. ; Marche(Olivier de la), 1422-1502„Fr.geschsch., Maranhao, hpl. met 40 D. I. v. d.Braz.prov. edelman a. h. hof van Filips v. Burgundie M., a. d. Atl. O. en aan dat v. Karel den Stoute. Maranon Amazonenrivier. Marchesi (Pompeo, ridder), 1790—'58, Ital. bh,, 23 707 Marchveld — Maria. 708

Marc!meld. Zie March. Margraten, d. in Lbg., 1 u. v. Gulpen. Marcus, 1) een der Evangelisten (N. T.), is Marheineke (Phil. Konr.), 1780—'46, ber. Dt. de besehermheilige v. Venetie. 2) M. Aurelius, Protestantsch then. Zie Antonlus. Maria, 1) hijbelsehe personen: a] de moeder v. Mardontus, Perz. vhr., sehoonzoon v. Xerxes, Jezus, b] M. Magdalena (M. v. Magdala). sneuvelde 479 v. Chr. bij Platen. 2) vorstinnen: a) M . Th er esia , keizerin v. Dtl., Maremmen, moerasgronden i. h. Z. v. Tos- geb. 1717, regeorde 1740—'80, verioor door den kane, Tangs de zee. 7-j. oorlog Silezie ass Pruisen, verwierf bij Maren, d. in N. Br., a. d. Maas. 2 u v. Oseh. de deeling v. Poles Galicie (de M.-There- Mareneo,twee Ital. treurspeldichters. 1) Carlo, sia-orde, idderorde voor militaire verdien- grf. MI(1800-43). 2) Leopoldo.grf. M. (gob. '31). sten, gest. 1757): b M. I, de Bloeddorstige Marengo, d. i. d. ital. prov. Alessandria; 1800 of de Eatholieke, 1516-58, sedert 1553 ovw. van Nap. I op de Oostenrijkers. kng. v. Engld., vervolgde met bloedige ge- Mareotis, oudt. een landsch. in Neder-Egypte. strengheid de Protestanten, liet hare tegen- Mariori (Carlos), geb. de zoos v. een Ital. kng. Jane Gray ter dood brengen; zij trouwde kok; stond (zegt men) in ontuc,htige betrek- 1554 met kon. Filips II v. Spanje ; c] M. king tot kng. Izabella II v. Spanje. Stuart, kng. v. Sold., geb. 1542, werd 1558 Margareta v. Valois, 1) 1492-1549, kng. v, gmln. v. Frans 11 v. Fra., na diens dood Navarre, grootmoeder v. Hendrik IV v. Fra.: 4565 de vrouw v. lord Darnley, die den zarr- schrijfster v. eene verzam. novellen („Hepta- ger Riccio (met vvien zij, naar beweerd wordt, meron''). 2) 1553-1615, dtr. v. Hendrik II v. ontucht pleegde) liet vermoorden; zij doodde Fra., eerste grn1n. v. Hendrik IV v. Fra., 1567 hares echtgenoot door eene buskruit-ont- 1599 v. hem gescheiden. Zie Maria 2 d. ploffing, trouwde toen met haren medeplich- margarine, kunstboter. ti•e (grf. Bothwell), werd door de Proles- Margate, st. in Engl., a. d. mond v. d. Teems; tantsche partij gevangen genomen, ontvlucht- 16 D. I. te, en naln de wijk naar Elizabeth v. Engld.,. Margaux, d. bij Bordeaux (ber. mode wijn). werd door deze v. hoogverraad beschuldigd, mar-ge (Fr.: spr.-marzj), de witte (onbedrukt ter dood veroordeeld en 1587 ter dood ge- of onbeschreven geblevene) rand van een gebracht; d'i M. v. Medici, kng. v. Fra., 1600 de drukt of geschreven stoic; in -gine, (Lat.) tweede gmln. v. Hendrik IV v. Fra., 1610 na op den witten rand. diens dood voogdes over haren noon Lod. Margeraten. Zie Margraten. XIII, 1630 gevangen genomen, ontkwam naar Marggraff (Hermann), '09—'64, Dt. hum. sehrij- Engld. t 1641 to Keulen; e] M. Christina. Zie ver (romans, tooneelstukken, enz.). Christina no. 3. 709 Mariana -- Marokko. 710

Mariana, 1536-1623, een Sp. Jezuiet, onpar- Markelo, d. in Oijs., 4 U. v. Goor. tijdig en rechtvaardig geschsch. Marken, 1) N.Holl. ail. i. d. Zuiderzee. 2)M - Marlanen, 15 eil. in 't NW. v. d. Gr. Oceaan, binnen, d. in N.Holl., 2 u. v. Beverwijk. 3) de 1521 ontdekt door Magelhaens, die ze Ladro- M., landsch. in Italic. nen of Dieven-eilanden nom-1de, in 1668 M. Markham (Clem. Rob.), geb. '30, Engl. adk., genoemd ter care v. Marie Anne v. Or., reiziger i.d. N. IJszee,Peru.Indie en Abessinie. weduwe v. d. Sp. kon. Filips IV. Markiezen - ellanden (of Marquesas`, groep v. Marie, 1) M. Antoinette, 1755-93, kng. v.Fra., elf ail. in 't 0. dl. v. d. Gr. Oceaan. dtr. v. Maria Theresia, was de gmln. v. Lod. Markomannen, oudt. een Dt. yolk, 8 v. Chr. XVI, en geguillotineerd. 2) M. Louise, Zie in Bohemen, vervolgens het Rom. rijk binnen- nelehstadt. gedron gen, verdwijnt in de 4e eeuw. Marienbad, 1) Boh. bpl. (in de nabtjheid v. Marlborough (htg. v.), 1650-1722, vn. Engl. Karlsbad en Franzensbad). 2) Dt. naam voor vhr. (inz. in den Sp. Successie-oorlog) en stm. een „bain Marie", zijnde een bad v. kokend Marlitt (E.), pseud. coon Eugenie John. '25—'87, water, waarin een of ander inhoudslichaarn zeor gewaardeerde Dt. rornanschrijfster. geplaatst wordt, in hetwelk zich het to koken Marlowe (Christopher), 1564-93," Engl. too- of beet to maken eten of drinken bevindt. neelschrij ver. Marienburg, st. a. d. Nogat, in 't Pruis. reg.- Marinaros, cow. in Hong., hpl. Seigeth; distr. Dantzig ; 10 D. I.; was 1309-1457 de zetel daarin de bronnen v. d. Theiss. (moos v. d. grootmeester der Dt. ridderorde. marmelade, met suiker dikgekookt vruchten- Marienwerder, Penis. st. met 9 D. 1. a. d. Marmier (Xavier), geb. '09, Fr. schrijver (rei- Liebe, bij de Weichseli (tioloog to Cairo. zen en no v ellen). .Mariette (Aug. Ed.), '21—'81, ber. Fr. Egyp- Marmontel (Jean Francois), 1723-99, Fr. marine, zeewezen, zeemacht. schrijver en dichter (ook voor 't tooneel). Marinl(Giambatt.), 1568-1625, Ital. lierdichter. Marmora (Zee v.), de Propontis der Ouden, Mariotti (Luigi). Zie Gallenga. toss. de Midd. Z. en de Zwa. Z. Maritza, eene in de Egeische Zee mondende Marne, 1) zij-riv. der Seine. 2) naar die riv. riv. in Turkije. (en Sidle. gen. Fr. dep., hpl. Chalons. Marius (Gaj.), 157-86 v. Chr. Zie Chnbren Marnix v. St.-Aldegonde (Ph. v.), 4538-98, Ne- Mark, 1) grensscheiding. 2) grensland, b.v. de derl. dichter en stns., vrierrd v. prins Willem I. M. Brandenburg; het grfs. M. in Westfalen, Marno (Ernst), '44—'83, Dt. Afrika-reiziger. enz. (-graaf, waardigheids-titel). 3) good- en marodeurs, (mil.) achterblijvers, die ,.op ma- zilvergewicht. 4) eenheid v. h. Dt. muntstelsel, rode gaan", d. i. kleine rooftochten maken. ingedeeld in 100 penningen. Marokk•of keizerrijk in NW. Afrika, 812 D. Maronieten MaryTand. 712

vierk. km ., 6 mn. inw. (Marokkanen); hst. M. • Berlicum. 2) d. in Gron., 20 minuten v. Ap- met 50 D. I.; .aansch,van(uit of betreffende)M. pingadam. Maronleten, chrl. sekte i. d. Libanon; zie Mars-veld, 1) (Lat.) Campus Martius, oudt. Drusen. de volksvergadering, die in Maart door de marons, weggeloopene negerslaven, die zich Frankische vrijen werd gehouden. 2) te Pa- ophouden i. d. bosschen (Z. Am.). rijs het wereldvermaarde Champ de Mars. Maros, 1) zij-riv. v. d. Theiss, loopt door Ze- Marsyas, (fab.) een fluitblazer in 't oude Grie- venbergen; daaraan 2) de st. M.-Vasarhely kenland, werd in eenen wedstrijd door A- met 13 D. I. pollo overwonnen en levend gevild. Marot (Clement), 1495-1544, Fr. dichter, Martena (Doeke v.), ± 1605, Fri. edelman en bracht de psalmen op rijm. Lat. dichter, ijverde voor den opstand tegen Marpingen, sedert '77 bedevaartplaats in 't Spanje. Pruis. reg.-distr. Trier. Martial's, 1) Marcus Valerius M., 40-100 nn. Marquesas. Zie Marklezen-ellanden. Chr., Rom. puntdichter. 2) de Hollandsche Marruns, d. in Fr., 5 u. v. Holwerd. (romans). I., bijnaam v. Roemer Visscher. Marryat (Fred.), 1792—'48, Engl. schrijver (zee- Martin, 1) Henry NI.. '18—'83, Fr. geschsch. Mars, (fab.) Rom. oorlogsgod. Zie Ares. 2) Konrad M., '12—'79, werd '75 als R. K. Marsala, st. en vest. ter W. kust biss. v. Paderborn afgezet. D. I.; ber. wijn; landing v. Garibaldi '60. Martinet (Joh. Florentius), 1729-95, Nederl. Marsehner (H.), 1796—'61, vn. Dt. opera-comp. gesch.- en natuurkundige, schreef een „Ca- Marsdiep, zeeen,gle tuss. N.Holl. en 't ell. techismus der Natuur"; hi,j was predikant. Tessel (Texel). Martinez de In Rosa, 1789—'62, Sp. stm. en Marseillalse (de), sedert 1792 de Fr. oorlogs- dram. dichter. en vrijheidshymne (door Rouget de Lisle). Martinique, Fr. oil., een der Kle. Antillen, in Marseille, hpl. v. h. Fr. dep. der Monden v. 1193 ontdekt door Columbus. d. RhOne, voornaamste zeehandelstad v. Fra.; Martians, naam v. vijf Pausen : M. 1(649-55), versterkte haven; 363 D. 1. M. II (882-84), M. III (942-45), M. IV (1281 Marsen, 1) volk in Midden-Italie, 91-88 v. —85), M. V. (1417-31). Chr. met de Samnieten strijdende tegen de Martins (K. Fr. Ph.), 1794—'68, Dt. bot., we- Romeinen. 2) Germ. volksstam a. d. Bene- tensch. reiziger in 13raz., prof. te Munchen. den-Rijn. (eilanden, bezitting v. DU. Marum, d. in Gron., 3 u. v. Zuidhorn. Marshall-arehipel, eene groep Australische Marx (Karl), '18—'83, stichter v. d. Interna-. Marston (John), t 1634, Engl. dram. dichter. tionale (socialistische werkliedenbond). !titanium (of Marssum), 1) d. in Fri., 3 u. v. Maryland, N. Amer. Uniestaat; hst. Baltimore. 713 Masaccio — matrone. 724

Masaccio (eigenlijk Tomaso Guidi), 1401-28, Mastenbroek, d. in Oijs., 2 u. v. Zwolle. Ital. schilder. mastodon, uitgestorvene soort v. ojifanten. MasaniEllo, Napol. visscher, 1647 leider v. matador, 1) voornaamste toreador. 2) hoog- eenen volksopstand tegen Spanje. ste troef in eenige kaartspelen. Mas-a-Tierra,het eiland van RobinsonCrusoe. Matanzas, st. op 't eil. Cuba; 28 D. I. Zie Juan Fernandez. (0. v. Madagascar. Mataro, haven- en fabr.-st. i. d. Sp. prov. Mascarenhas, vulcanische eilanden-groep, ten Barcelona, a. d. Midd. Z.; 17 D.1.; wijnbouw. inasculinum, (tlk,) mannelijk geslacht. match, (Engl. spr.: metsj): I) partij. 2) huwe- Masenderan, Perz. pros, a. d. Caspische Zee. lijk. 3) lucifertje, zwavelstokje. Masinissa, lion. der Massyliers in Nubie, Mater dolorosa, „bedroefde moeder" (de 149 v. Chr., streed i. d. tweeden Pun. oor-• heil. Moedermaagd in droefenis overt lijden log tegen de Rom., en werd 202 v. Chr. icon. v. Jezus). v. Numidie. materialls-mus, philosophische richting, die Maskat, handelsstaat v. Arable ; de belang- het zielsleven eenvoudig beschouwt als wer- rijke hst. M. a. d. Arab. Zee heeft 50 D. I. king v. h. lichaam en deszelfs function; Massa Carrara, et. een htgd. in Italie. -t, aanhanger v. die richting. Massachusetts, N. Amer. Uniestaat, a. d. M.- (Oud- en Nieuw-), voorheen af- Baai, 22 D. vierk. km ., I inn. 783 D. I.; list. zouderlijke gem. in Z.Holl., tegw. bij Schie- Boston. dam getrokken. (2) wiskunstig. massage, (gnk.) kneedkuur, knijpkuur. snathe-sis, wiskunde; -matisch 1) wiskundig, Massageten, omstr. 5 eeuwen v. Chr. een Soy- Mathew (Theobald), ger,. „paterM.",' 1790—'56, tische volksstam in Centraal-Azie. Iersch R. K. priester, ijverde tegen den Massalisky. Zie Dora d'Istrla. sterken drank en stichtte het Matigheidsge- Massaua (Massowa), Egypt. zee-, haven- en nootschap. kpst., op een ell. i. d. Roode Zee, a. d. bust Mathlide, rxiarkgravin v. Toskane, 1046-1115, v. Abe„ssinie, '85 door Italie bezet. als wed. v. Godfried met den Bull hertrouwd Massena (Andre), 1758—'17, Fr. genl., bemach- met Welt' v. Beieren, ijverde voor Paus Gre- tigde '06 Napels, werd verheven tot htg. v. gorius VII, en schonk bij testament al hare Rivoli; in Portugal ('10—'11) was het krijgs- bezittingen a. d. R. K. Kerk, hetgeen nieuwe geluk hem tegen. twisten tuss. den Paus en den Dt. keizer ten Massillon (Jean Bapt.), 1663-1742, hiss. to gevolge had. Clermont, ber. Fr. kanselredenaar. matrikel. Zie linmatriculeeren. Massinger (Philip), 1584-1640, Engl. dram. matrone, bejaarde vrouw, inz. uit den defti- aeliter. gen stand. `715 matrijs — Ti laximiliaan. 716 matrUs, 1) vorm waarin letters gegoten wor- 1539 Protestant geworden, was een der voor- den. 2) schroefrnoer. naamste veldheeren in ,de religie-oorlogen Matsys, twee Z. Nederl. sanders, vader en v. zijnen tijd. 2) (1567-1625), prins v. Oranje, zoon: Quentijn M. (1460-1530) en Jan M. zoon van prins Will6m I, was sthr. v. Holl,, (1509-75). (Alper, k. Wallis. uitstekend vhr. en opperbevelhebber der Ne- Matterhorn, booge pick (4482 met.) der Zwits. derl. t, oepen tegen de Spanjaarden. 3) (1696 Mattheiis, schrijver v. h.. eerste boek der —1750), M. v. Saksen, onechte noon van Au- Evangelien (N. To. gust II v. Saksen en de door dezen bedro- Matthias, 1) Dt. keizer van 1612 tot 1619 (Zie gene gravin Aurora v. KOnigsmarck; hij was Dertigiarige). 2) M. Corvinus, kon. v. Hong. msb. (sedert 1720 in Fr. dienst) en een sit- van 1458 tot 1490, -1- ire 't door hem veroverde stelcend vhr. i. d. Poolschen en Or. Succes- Weenen. (dichter. sie-oorlog. Matthisson (Fried, v.), 1761—'31, Dt. lier- Maury (Matthew Fontaine), '07—'73, Amer. Matto Grosso, hpl. der prow. M. G. in W. natuur- en zeevaartkundige, uitv. v. winden Brazilie. regenkaaeten,en schrijver over natuur- en adk. Maubeuge, Fr. vest, a. d. Sambre; 14 D. I. Mauler (Whm.), '34 —'82, Dt. wkt., uitv. v. h. Mauch (Karl), '37—'75, Dt. reiziger in Afr. naar hem gen. M.-geweer. ('74 bezocht hij ook Am.). mausoleiim. Zie, Artemisia nume,ro 2. Maupertuis (P. L. Moreau de).1698-1759, Fr, Miiyius. Zie Bavius. wsk., gunsteling v. Fred. d. Gr. v. Pruisen. Mayors, dichterlijk voor Mars. Maurepas (J. F. Phelypeaux, grf. v.), 1701-- Max, 1) verkort voor Maximiliaa.n. 21 Max 81, Fr. stm., minister onder Lod. XV, we- Waldau, pseud. Zie Hauenschild. 3) Gabriel gens een puntdicht op Mad. de Pompadour Max, gab. '40 te, I'raag, ber. hist.-schilder. verbannen v. h. hof, weed onder Lod. XVI Maxentius, sedert 306 Rom. keizer, verdronk hersteld. 312 in den 'fiber i. h. geveat tegen Con- Maurik, d. in Geld., 2 u. v. Tiel. sta.ntijn. Mauritanig, oudt. 't NW. dl. v. Afr., tegw. Ma- Maximianus, ± 310, van 286 tot 305 Rom. rokko. Zie Mooren. keizer, tegenstander van Constantijn. Mauritius, 1) grootste der Mascarenhas, Maximillaan, 1) M. I., Dt. keizer van 1493 door de Franschen gen. Isle de France, be- tot 1519. oorlogen met F•a.; Eeuwige land- hoort sedert '10 aan Engld.; hpl. Port-Louis. vrede Zie Teuerdank. 2) vorsten v. Beie- 2) keizer v. h. Oostersch Rom. rijk,regeerde men: a] M. I., krv. 1597.-1651; 0] M. Maria .582-602. Emanuel, krv. 1679-1726; c] M. Joseph, krv. Maurits, 1) (1521-53), Mg, en krv, v. Saksen, 1745-77; d] 51. Joseph, krv. 1799—'06, word 717 Maximinus mediatiseeren. 718

toen koning ('06-25) als M. I. Joseph ; e] M. II Meath, Iersch grfs. (prov. Leinster). Joseph, kon. '48—'64. 3) M., ahtg. v. Or., Meaux. Fr. st. a. d. Marne; 12 D. I. '32—'67, keizer v. Mexico '63, gefusilleerd '67. Mechain (P. F. A.), 1744—'04, Fr. strk. Zie Juarez. Mechelen (Fr.: Malines), Belg. st. a. d. Dyle, Maximinus twee Rom. keizers : M. I (235— kruispunt der Belg. spoorwegen, zetel van 238), werd' door zijne soldaten gedood. M. II een abiss.; 43 D. I. (307-313), ontving bij Adrianopel van Licini- Mechitaristen, leden eener geestelijke verus de nederlaag, en maakte toes aan zijn le- eeniging, 1701 to Constantinopel gest. door ven zelf een einde. (ste bedrag. Armenische Christenen; sedert '17 hebben ze maximum,'t hoogste, gelijk mlnimum,'t min- een kl. te Venetie. Mayenne, zij-riv. v. d. Loire in NW. Fra., Meckel (Johann Friedr.), 1781—'33, Dt. ont- geeft hares naam a. h. Fr. dep. M., van het- leedkundige, prof. te Halle, schreef over „a- welk de st. M. (a. d. riv. M.) hpl. is. natornie v. d. inensch". Mayer (Charles), 1799—'62, Dt. pianist en comp. Mecklenburg, gr.-htgd.: 1) M.-Schwerin, 13 Mayo, grfs. 1. d. Iersche prov. Connaught; D. vierk. km ., 575 D. I.; hst. Schwerin. Zie hpl. Castlebar. ook Rostock. 2) M.-Strelitz, ca. 3 D. vierk. mayor, in Engl. steden zooveel als burgemees- km ., 100 D. I.; hst. Neustrelitz. ter ; in slechts 3 steles (Londen, Dublin en medaill - e, 1) gedenkpenning, 2) legpenning; York) is die titel lord mayor. -our,stempelsnijder; - on, miniatuurportretje, Mayotta, Fr. eiland (groep der Comoren). in ronde of ovate kas gevat. Mayr (Simon), 1763—'45, Dt. comp. (opera's). Medea, toovermacht bezittende dtr. v. kon. Mazarin (kardinaal), 1602-61, ber. Fr. stm. iEetes- v. Kolchis, was Jason tegen baron en minister. Zie Anna no. 5. valer behulpzaam em het Gulden V lies mach- Mazatlan, havenstad in Mexico, a. d. Stille tig to worden; vervolgens door Jason ver- Zuidzee; 7 D. I. stooten, doodde zij Krefisa, voor wie hij haar Mazeppa (Iwan), 1644-1709, hoofdman der verstooten had, bracht hare eigene door hem kozakken, 1698 vorst der Ukraine onder Pe- verwekte kinderen om het leven, enz. ter d. Gr., 1709 bondgenoot v. Karel.XII v. Medellin, st. in Columbia (Z. Am.); 14 D. I. Zweden; na diens nederlaag bij Pultawa Medemblik, st. in N.Holl., a. d. Zuiderzee. vluchtte M. naar Bender, en maakte zelfeen Meden. Zie Medi& eind aan zijn leven door vergif. (voor. mediatIseeren,tecr en schadeloosstelling in geld mazurka, een Poolsche dans, en de muz. daar- de souvereiniteit' ontnemen aan den vorst van Mazzini (Gius.), '08—'72, ber. Ital. agitator eenen kleinen staat, en zijn landje inlijven voor de stichting v. d. rep. bij een grooten staat. 719 Medici — Meissen. 720

Mediel,l)ber.adellijk geslacht, kunst en weten- Meern (of de Meren), d. in U tr., 1 u. v. Maarsen. schap beschermende vorsten in Florence 1434 ineerschuim, eene snort v. speksteen; men —1737. 2) geneesheeren(mrv, v. medicus maakt er pijpekoppen, enz., van. geneesheer). Meerssen (of Meersen), d. in Lbg., a. d. Geul. Medig, oudt. een landsch. in Kle. Azie; de Meerten (Anna Barbara v.), geb. Schilperoort, bew. heetten Mediers of Meden. 1778—'53, Nederl. dichteres en schrijfster v. Medina, st. in Arabic, met 't graf v. Mahomed, verhalen voor .jonge lieden. heil. st. der Mahomedanen. Zie iledzjra. Meerveidboven. Zie Mereveidhoven. Meding (Oskar), geb. '29 to Koningsbergen, was Meeteren (of Meteren), d. in Geld., een half u. (sedert '59 in Hannoverschen dienst) de ver- v. Geldermalsen. trouweling v. d. '66 door Pruisen onttroonden ineetbrief, document ten bewijze, dat de in.- lion. George, en schreef versch. opzienbarende houdsruimte van een schip gemeten is door hist. romans onder 't pseud. Gregor Sainarow. aangestelde scheepsmeters. (gadering. rnedl-o, (kph.) in 't midden v. d. maand; -urn, meeting, (Engl. spr.: miet-ing),bijeenkornst,ver- het midden,(in 't spiritismus)tusschenpersoon. Meetuwen, d. in N.Br., ca. 2 u. v. Heusden. Medoe, Fr. landsch. der Gironde (wijn). megatherium, een reusachtig luiaardachtig ?acclaim. Zie Mieduin. zoogdier, zooals er voOr den Zondvloed ge- Medusa, (fab.) eene der Gorgonen, met een leefd hebben, waarvan nog fossiele resten afzichtelijken kop (M.-hoofd), bij welks aan- worden gevonden. blik men dadelijk in steen veranderde. Per- Megera (Megaera). (Gri. fab.) eene der Erin- seus sloeg haar den kop af. nyen of Furithi; (fig. fain.) lielleveeg. Medway, zij-riv. v. d. Teems in Engld. Megen, stadje in N.Br. a. d. Maas. Iffeedes (de), d. in Gron., 1 u. v. Zuidbroek. Mehemed All, 1769—'49, was van '41 tot '48 iliteedhulaen (of Midhuizen), d. in Gron., 1 u. onderkoning v. Egypte. Zie Ibrahim en v. Appingadam. Mamelukken, (opera-comp. Meerane, st. met 22 D. I. in 't konkr. Saksen; Mehul (Etienne Henri), 1763—'17, vn. Fr. hoofdzetel der Saks. wol-industrie. Mei (Bloeimaand), vijfde maand des jaars, gen. Ildeerdervoort, gehucht in Z.Holl., 1 u. v. naar de Rom. godin Maja; -wetter.. (Pruisi- Dordrecht. sche), de wetten '73 en '74 tegen de aanniat,- Meerkerk, d. in Z.Holl., 1 u. v. Gorinchem. gingen v. Rome. Zie Kulturkainpf. 21Seerio (of Mierlo), d. in Lbg., 2 u. v. Horst. Meiningen, hst. v. Saksen-M., a. d. Werra; Meerman (Joh.), 1753—'15, onder kon. Lode- 11 D. I.; hoftheater he Meiningers". Zie wijk directeur van kunsten en wetenschap- George no. 6. (porseleinfabr. pen; museum Meermanniana in den Haag. Meissen, st. in Saksen, a. d. Elbe; 14 D. 1.; 721 Meissner — Menantes. 722

Meissner (Alfred), '22—'85, Dt. dichter en rom.- meloenboom, Zie carica. schr. (schilder. Melpomene, muze v. h. treurspel. Meissonnier (Erneste), geb. '15, ber. Fr. genre- Melusine eene fabelachtige schoone zeenimf, Mekka, heil. st . in Arabia; 45 D. I. Zie stammoeder' v. h. Fr. Huis Lusignan. sued en Kaaba. Melville, 1) eil. a. d. N.kust v. Nieuvv-Holland. Melee (grf. v.), Fr. genl. verwoestte in 1689 2) eil. i. d. N. IJszee, '19 ontdekt door Parry. de Palts, t 1709 bij Malplaquet. (nioedig. 3) Herman M., '19—'74, N.Amer. reiziger en melanchol-le, zwaarmoedigheid; -lek, zwaar- rom.-schr. (Koningsbergen; 20 D. I. Melanchthon (Phil.), eigenlijk Schwartzerd, Memel, haven- en kpst. in 't Pruis. reg.-distr. 1497-1560, gevierd Dt. geleerde, helper v. memento mori, (Lat.) gedenk te sterven. Luther in het doorzetten v. d. Reformatie. ± 1494, Vim. schilder te Brugge. Melanesie,eene groep eilanden \V. v.Australie. Memnon, (fab.) Aurora's zoon, wiens steenen nselasse, suikerstroop. beeld bij Thebe in Egypte bij zons-opgang zijne Melbourne, hpl. der Engl. kolonie Victoria moeder met welluidende tonen begroette. (Z. Australia) a. d. Hobsonsbaai; 300 D. I.; unvt. memor•iaal, eerste opschrijfboek. kladboek ; Melchers (Paulus), geb. '13, abiss. v. Keulen, - le, 1) geheugen, 2) gedenkschrift, 3) uiteen- in '76 krachtens de Meiwetten afgezet, '85 bard. zetting; -Iseeren, vanbuiten leeren. Melchisedek, (0. T.) een tijdgenoot v. Abra- Memphis, 1) oudste hst. v. Neder-Egypte, ham, was priester-koning v. Salem. rumen Z. v. Cairo. 2) N. Amer. st. in Ten- Melchthal (Arnold v.), vriend v. W. Tell, mede- nessee, a. d. Mississippi; 24 D. I. be vrijder v. Zwitserland. (Sp. dichter. Menado, 4 D. I. tellende hpl. v. d. res. M., Melendez Valdez (don Juan), 1754—'17. ber. in 't NO. dl. v. Celebes. (gers. Melibocus, 520 met. hooge berg i. h. Oden- menagerie, 1) beestenspel, 2) zwerm kostgan- wald; prachtvol vergezicht. Menal-strant, zeeengte tuss. 't Engl. prins- Melilla, Sp. st. op de bust v. Marokko; 3 D. dorn Wallis en 't eil. Anglesea. I.; gevecht tuss. Pruisen en zeeroovers in '56. Menaiduns, d. in Fri., 1 u. v. Berlikum, vormt melts, geraffineerde suiker, broodsuiker. met dat d. en nog elf andere dorpen de gem. Meliskerke, d. in Zeel., 2. u. v. Vlissingen. •adeel. (v. Siam. Melissant (of Meliszand), d. in Z. Holl., 4 a Menam. riv. in Siam, outlast zich i. d. Golf 5 u. v. Sommelsdijk. Menander, 342-290 v. Chr., ber. Gri. blijspel- Melkweg,(str.) uit vaste sterren bestaande wit- dichter. achtige gordel a. d. sterrenhemel,den Evenaar Itlenangkabau, et. rijk op Sumatra, tegw. dl. snijdende onder een hoek v. 63 graden. v. d. res. Padangsche Bovenlanden. melodrama, tooneelspel met muziek. Menantei, pseud. Zie Ilunold. 723 Mendelssohn Mereveldhoven. 724

Mendelssohn, 1) Mozes M., 1729-86, philoso- Mentawe.eillanden, eene groep bewesten Su- phisch schrijver, vriend v. Lessing, 2) Felix matra; ze zijn onbewoond. M. Bartholdy, '09—'47, klzn. v. d. vorige, ber. Mentone, st. in 't Fr. dep. Zee-alpen, a. d. Dt. comp. Midd. Z., 7 D. I.; bpl, met gunstig klimaat Mendoza, 1) st. in d. Argentijnsche rep. 2) don voor 't hersteller' v. zieken. Diego Ilurtado de M., 1503 - 75, klassiek Sp. mentor, zooveel als gouvernesr over kinderen, dichter en stm. inz. de M. v. Telemachus. Menelas, lion. v. Sparta. Zie Helena numero 1. Mentzel, 1) Adolf M., gels. '15, vn. Dt. hist.- Menenius Agrippa, een Rom. patricier, wist schilder. 2) Wolfgang M., 1798—'73, Dt. schrij- de uitgewekene plebejers, door Don sent fa.- ver en critic.. bel te verhalen, to bewegen out naar Rome Mentzer. Zie Fischart. tertig to keeren (494 v. Chr.). snenuet, een tegw. niet sneer in zwang zijnde Menes, omstr. vijfduizend jaar v. Chr. (de dans. (in de legende v. Faust. eerste) lion. v. Egypte. Mephistopheles (Mephisto), naarn v. d. duivel Mengs (Ant. Rafael), 1728-79, vn. lit. schilder mephitisch, stinkend. te Rome en schrijver over kunst. Meppel, st. met 9 I). I. in Drente, a. h. Mep- menie, rood lood-oxyde. peler-diep. Mennisten, seheldnaant voor Mennonieten; Merlin, druk bezochte bpl. in Tirol, a. d. Etsch. eene - waarheid, slechts een dl. v. d. waarheid. Merapl, naalil v. twee vuurspuwende bergen, Menno Simonsz., 1492-1561, R. K. priester 1) sip Java, 2) op Sumatra. in Fri. en Holstein, stichter v. d. sekte der Merbaboe, eels vutirspuwende berg op Java. naar hens genoemde Mennonieten of Doops- Mercadante (Saverio), 1796—'70, Ital. opera- gezinden, die den doop slechts aan volwasse- Cum p. nen toedienen. Zie Phllipz. Mercator (Gerard), eigenlijk Kremer, 1512-94, Menorca. Zie Minorca. (dendasn. ber. Vint. geo. en verbeteraar v. d. landkaar- Mensingeweer, d. in Gros., 2 it. v. Onder- ten (M.-'s projectie). Itlensiikow (prins Alex.), 1672-1730, Russ. stns. Mercier (Louis SOb.), 1740–J14. geestig Fr. en vms., van geringe of komst, later alverino- schrijver, was prof. te Bordeaux. gend minister, 1727 ten val gebracht en ver- Mercurius (Gri. Hermes), 1) (fab.) bode der bannen. goden, god v. d. koophandel (en v. d. dieven). menstruatie, de maandstonden, de regels, 2) (strk.) eene planeet. 3) kwikzilver. maandelijksche zuivering v. h. vr. geslacht. Meredith (Owen). Zie, Bulwer no. 3. Mentana, d. bij Rome; '67 nederlaag der Gari- Mereveldhoven (of Meerveldhoven), d. in N. balclianen. door de Fransehen. . Br., 1 u. v. Eindhoven. 725 Merida — m etaphysiek. 726

Merida, 1) st. in Spanje, a. d. Guadiana; 6 mesaillance, huwelijk met iem. v. minderen D. I. 2) st. in Yucatan; 32 D. I. stand; ook wel huwelijk tuss. twee persorien, werldlaan, middagcirkel, door zenith en nadir die zeer veel in jaren verschillen. van eene pl., equator en horizon loodrecht .Mesmer (Fr. Anton), 1733—'15, Dt. genees- doorsnijdende. Eerste M. zie Ferro (in Engld. heer en natuurkundige, grondlegger v. d. Greenwich, in Fra. Parijs, in N. Amer. toepassing v. h. dierlijk magnetismus. Washington). Mesopotamia, i. d. oudheid een bloeiend Merimee (Prosper), '03—'70, ber. Fr. schrijver. landsch. tuss. Euphraat en Tigris. merino, weefsel van kamwol: -schapen, Sp. Mesra, nachteliike hemelvaart v. Mahomed. schapen met tijne wol (zie Electoraal). messagerie, 1) postwagen-dienst your 't per- Merkelbeek, d. in Lbg., ca. 2 u. v. Sittard. sonenvervoer. 2) stoomvaartlijn. Merken (L. W. v.), 1721-89, Nederl. dichteres, Messalina, zedelooze eerste groin. v. d. Rom. was gehuwd met den dichter N. S. v. Winter. keizer Claudius; werd 48 n. Chr. vermoord. Merle d'Aubigne (Jean Henri), 1794—'71, Fr. Messchert (Willem), 1790—'44, Nederl. dichter. theo., schreef eerie Gesch. her Hervornring. Messenle, omit. een landsch. i. d. Pelopon- Merlin, de. toovenaar i. d. Arthur-legende. lIPSUS. Meroe, oudt. een priesterstaat in Ethiopia. Messiade, Dt. epos van Klopstock. Merowingen, Frankische koningen 448-752. Messias, (Hebr. ■ Gezalfde. Zie Pepija. Messidor, in den kalender der gr. Fr. rev. de Merseburg, hpl. der Pruis. prov. Saksen, a. maand v. 18 Juni tot 18 Juli. d. Saale; 16 D. I.; kathedraal. Messina, versterkte st. rnet 76 D. I. a. d. Merselo (of Merslo), d. in Lbg., 1 u. v. Horst. Straat v. M., hpl. der Ital. prov. 01. op 't Mersey, eene in de Iersche Zee mondende ail. Sicilia, unvt., haven, zijdeweverij, kph. riv. in Engld. messing, geel koper (mengsel v. koper en zink). Merslo. Zie Merselo. Messaros (Lazarus), geb. 1796, Hong. stm., Mertens (Frans Hendrik), 1796—'67, Vim. ltk., was gent. i. d oorlog tegen Or., red- behuwdvader v. Jan v. Beers. de zich toen door de vlucht en leefde sedert Merthyr Tydvil, grootste st. (52 D. I.) i. h. '53 in Am. (aflosbaar in klinkende munt. Engl. prinsdom Wallis, a. d. Taft metailleken, staatsschuldbrieven, alleen Merw, oaze i. d.. Turkmeensche woestijn (Cen- metallurgic, op de metalen toegepaste schei- traal-Azie). kunde. Merwede, riv. in Z,Holl. ontstaanuit de ver- meta - morphose, gedaante-verwisseling ; eeniging van Maas en Waal, loopt v. Gorin- - phoor, beeldspraak; -physiek, bovenna- cheng tot Dordrecht, tuurkunde, 727 Metastasio Meyerheim. 728

Metastasio, 1698-1782, Ital. dichter a. h. hof Metslawier, d. in Fri., ca. 2 u. v. Dokkum. te Weenen, schiep 't moderne Ital. zangspel. Metsu (Gabr.), 1630---88, Nederl. genre-schilder. meta-stasis, (gnk.) verplaatsing v. d. zetel metten, bij de R. K.: vroegmis. eener ziekte naar een ander lichaamsdeel ; Metternich (prins v.), 1773—'59, tegen alto ■ thesis, (tlk.) verspringing van een (of meer vrijzinnigheid. gekant Or. stm., minister en clan een) letter in een woord. staatskanselier, was de aid der Heilige Metauro, riv. in Midden-Italie, mondt i. d. Alliantie, en regeerde tot '48 feitelijk geheel Adr. Zee. (thagoras. Europa. metempsychose, zielsverhuizing. Zie Py- Mettray (Nederl.), kolonie v. weldadigheid mete-oor, vurig luchtverschijnsel (m.-steen, (voor verwaarloosde knapen) bij Zutphen. uit het wereldruim op de aarde neervallende Metz, verst. hpl. v. Dt. Lotharingen. a. d. Moe- vuurbol); -orologie, weerkunde. zel; 54 D. I.; in 1648 afgestaan aan Fra.; door meter, tienmillioenste dl. v. d. omtrek der de Duitschers, na hunne overwinningen bij aarde, gemeten over de polen, is de eenheid Colornbey, Novilly, Vionville en Gravelotte der lengtemaat. (Aug. '70) en den veldslag; bij Noisseville, her- Meteren, 1) Zie Meeteren. 2) Em. v. M., 1535 overd (capitulatie v. Bazaine). —1612, Z.Nederl. geschsch., was to Londen incurs (Joh. v.), 1579-1639, Nederl. ltk., huts- consul der Nederl. kooplieden. onderwijzer bij Oldenbarneveld, geschsch. method-e, 1) stelselmatig plan. 2) leerwijze ; der Staten v. Holland, later prof. to Sortie -Isten, Anglicaansche sekte. (Zie 'Wesley). in Denemarken. Methodius, Evangelie-prediker onder de Bul- Meurthe, rechter zij-riv. v. d. Moezel (Fr. : garen. (969 j. oud. Moselle); M.-et-Moselle, Fr. dep., hpl. Nancy Methusaletn, werd (volgens Genesis 5 : 27) met 73 D. I. a. d. M. Metis, (Gri. fab.) eerste vrouw v. Zeus, die Meyer, I) Jonas Daniel M., 1780—'34, Nederl. haar opat, waarna uit zijn hoofd Pallas ge- rgl., een der samenstellers. v. d. grondwet boren werd; zij is het zinnebeeld der wsheid. v. 1814. 2. Hk. Am. M., '10—'54, Nederl. zee- Metius (Adriaan Adriaansz.), 1570-1635, Ne- oflicier, dichter. 3) Joh. Heinr. M., 1759—'32, derl. wsk. en strk., was prof. te Franeker. Dt. schilder, bevriend met Gothe. metonymia, zekere beeldspraak. Mexico, rep. ten Z. v. d. Vereen. Staten v. Metra (Olivier), t '89, Fr. comp. (inz. walsen; N. Am., bestaat uit 27 bondsstaten(waaronder ook de opera „Yedda"). de staat M., met de 241 D. I. tellende hst. metr-lek, leer v. d. vers-bouw; -isch, naar M. a. d. Golf v. M). Zie Juarez. het -urn (d. i. de vers-maat). Meyerbeer. Zie Beer numero 1. metropoli-s, hoofdstad; -taan, abiss. Meyerheiw, Dt. schilders-fam.: . 1) Ed. M., 729 Meyern Hohenbe rg — Midwolde. 730

'08—'79, genre-schilder. 2) Zijn br. Wilh. Alex. Middelbert, d. i. d. prov. Gron., 1 u. v. d. st. B., '15—'82, schilder v. paarden. 3) Diens zoon Groningen. Paul M., geb. '42, schilder v. dieren. Middelburg, hpl. v. Zeeland (eil. Walcheren), Meyern Hohenberg (Gustav von), '20—'78, tegw. 17 D. I. (in de 18e eeuw 28 D. 1.). Dt. dlchter en rom.-schr. Middeleeuwen, tijdvak van 476 (ondergang Meyr (Melchior), '10—'71, Dt. schrijver en dich- v. h. Westersch Rom. rijk) tot 1517 (begin ter. (Ital. taalgeleerde. der Reformatie). Mezzeranti (Gius.), 4774—'49, kardinaal, vn. Middelharnis, d. in Z. Boll., bij Sommelsdijk. Mheer, d. in Lbg., 2 u. v. Gulpen. !Viddelle, d. in N. Ho11.1/2 u. v. Edam. (Afr. Miako, vroegere naam v. h. tegw. Kloto(zie Middellandsche Zee, tuss. Europa, Azle en then naam), et. de hst. v. Japan. middeirlf, (ontl.) een vlies tuss. de borst- en miasm-en, voor de gezondheid schadelijke buikholte. (togenbosch. gassen; -atisch, aanstekelijk, besmettelijk. Middelrode, d. in N. Bra., ca. 2 u. v. 's-Her- Miauiis (Andy.), 1768—'35, zeeheld i. d. Gri. Middelstum, d. in Gron., 1 u. v. Onderdendam. vrijheidsoorlog. Middlesborough, fabr.-st. in 't Engl. grfs. Micha, Isr. profeet; een der boeken v. h. O. T. York; 55 D. I.; ijzerhandel. Michael, een der aartsengelen; -is, zijn kkl. Middlesex, grfs. in Engld. benoorden den gedenkdag (29 Sept.). (en dichter. Teems (in INIT ligt Londen). Michaud(Jos. Francois), 1767—'39, Fr.geschsch. Midgard, (Noorsche fab.) de woonplaats der Michel Angelo Buonarotti, 1475-1564, ber. menschen (d. i. de Aarde), omkronkeld door Ital. schilder, bh. en architekt. de M.-slang (d. i. de Zee). Michelet (Jules), 1798—'74, Fr. geschsch. Midhat-Pacha, '22—'84, Tu. stm. nit Bulgarije, Michiels (A. V.), 1797—'49, Nederl. genl., bij grout-vizier; daar hij '76 de hand had gehad den derden krijgstocht naar Bali gesneuveld. in 't vermoorden v. Abd-oel-Asis, werd hij Michielsgestel. Zie Gestel no. 4. ;81 gebannen naar Taif, waar hij stierf. Michigan, N. Amer. Uniestaat ; M.-meer. Zie Midhuizen. Zie Meedhuizen. Canada. (dichter. Midianleten, oudt. een yolk i. h. N. v. Arabie. Mickiewicz (Adam), 1798—'55, ber. Poolsch Midland. Zie Midsland. Midas, fabelachtig icon. v. Phrygie, voor wien Mid-Lothian, het Sch. grfs. Edinburgh. alles wat hij aanraakte in goud veranderde Midlum, d. in Fri., 1/2 u. v. Harlingen. en aan wien Apollo ezels-ooren gaf(M.-ooren). Midsland (of Midland), N. Hull. d. op 't eil. middagcirkel, meridiaan. Terschelling, 1 u. v. Westerschelling. MIddelaar, 1) d. in Lbg., 1 u. v. Gennep. Midwolde, twee dorpen in Gron. : 1) 1 u. v. 2) (N. T.) Verlosser, Zaligmaker, Heiland. Winschoten. 2) ruim 1 u. v. Zuidhorn. 731 Midwoud — Mimnermus. '732

Midwond, (I. in N. Ho11., 2 u. v. Medemblik. Mildam, d. in Fri., 4 u. v. Heerenveen. Miedum(of Medum),d.in Fri..l u.v.Leeuwarden. Milete, eerie st. der oudheid in Kle. Azie, a. d. infer, 4) hot bekende insekt. 2) eene „inier" Egeische Zee, word 494 door de Perzen ver- aan iem. (of aan iets) hebben = van iem. (of Milieze, 4. in N.Br.,- 2 u. v. Aston. [woest. van iets) afkeerig zijn. Rlilitnire Grenzen, tot '73 de naam v. h. Kro- Mierde, (Hooge M. en [Age M.) twee dorpen atisch Slavonische grensgebied (Z. v. Hong.) in N. Br., ten ZW. v. Oirschot. ZiP, Kroaten. Allereveldt, 1) Michiel M.. 1567-1611, Nederl. Mill (John Stuart), '06—'73, Engl. philosoof en schilder en graven, 2) Zijn zoon Pieter M., sthhk., ijverig voorvechter voor de rechten 17e eeuw, Nederl. portretschilder. der vrouw. (schrijver. inierikswortel, de geurige wortel v. d. mierik Miller (Martin), 1750—'14, Dt. dichter en rorn.- (eerie soort v. lepelblad). Millet (.1. F.), '15—'75, Fr. landsch.-schilder. Mieris (Frans v.), 1) de Oude, 1635-81, ber. Miilevoye (Ch. Hubert), 1782—'16, Fr. dichter. Nederl. genre-schilder. 2) de Jonge, 1689- duizendste dl. Zie deci. 1763, schilder en geschsch. Millingen, d. in Geld., ca. 3 u. v. Nijmegen. Mierloo, d. in N. Br., 1 n. v. Helmond. Millocker (Karl), gob. '42 to Weenen, gewild Mieroslawski (Lod.), '15—'78, Poolsch revo- comp. v. operetten. (en geschsch. lutie-leider '46, '48 en '63. (tretschilder. Milinan (Henry Hart), 1791—'68, Engl. dichter Mignard (Pierre), 1610-55, Fr. hist.- en per- Milo, 1) ,een der Cycladen; hpl. Castro. 2) eon rtitignet (Francois), 1796—'81, Fr. geschsch. Gri. n.thleet nit Crotone, omstr. 520 v. Chr. migraine, scheelhoofdpijn. milrels. Zie renal nurnero 2. Miguel (dom Maria Evarist), '02—'66, Port. Miltiades, Ath. vhr., overwinnaar bij Mara- prins, '28 als regent aangesteld, liet zich tot thon, t 489. Zie Cimon. uitroepen, werd '33 weggejaagd. Milton (John), 1608—'74, her. Engl. dichter mikado, keizer in Japan. Verloren Para.dijs") en vn. stk. en gods- mikro-ben, mikroskopische dieren; -kephit- dienstig twistschrijver. (dichter. len, aapmenschen met een to klein hoofd; Milutinowitki (Simeon), 1791—'48, Servisch ■ kosmos, Zie makrokosmos; -meter, Milwaukee, grootste st. i. d. N. Amer. staat toestel om zeer kleine grootheden to meten; Wisconsin, a. h. Michigan-moor; 116 D. I. -phoon, klankversterker; -skoop, toestel mim-e, oudt. Siciliaansche volksklucht; -en, om kleine voorwerpen to vergrooten. gebaren; -lek, gebarenspel. Milani*, Ital. st. a. d. Olona; 343 D. I.; hpl. (Noorsche fab.) een blanke reus, die de der prov. M. (wits,] en Servies bron der wijsheid bezit. (v. Chr. Milan (kon.), M. Obrenowitsj. Zie .0breno- MIntermus, Gri. lierdiehter, omstr. 6 eeuwen 733 Mina — Miramon. 734

Mina, twee Sp. generalen 1) don Francisco minimum. Me maximum. Espoz y M., 1781—'36, streed in den guerilla- minne, liefde, volgens de ridderlijke opvatting oorlog ('08—'14) tegen Jozef Bonaparte. 2) Zijn in de middeleeuwen; -zangen, gedichten der neef don Xavier, geb. 1789, streed ook i. d. . zangers (Germaansche lierdichters, 12e guerilla-oorlog, ook • met de opstandelingen en 13e eeuw) ; de rijkste verzameling in de in Mexico tegen de Spanjaarden; werd '17 Parijsche bibl. Zie Manessisch. minaret, minaret-torentje. [gefusilleerd. Minneapolis, st. met 47 D. I. a. d. Mississippi Minas Geraes, eene prov. v. Brazilie ; hpl. (N. Amer. uniestaat Minnesota). Ouropreto. (stroomt 't Garda- meer. Minnehoven(Fr.:,cotirs d'amour"), waren ver- Muncie, zij-riv. v. d. Po in N. Italie,. (1.1.- eenigingen. ontstaan in Provence (12e eeuw) 1111nd (Gottfr.), 1768—'14, ber. Zwits. schilder om to liederen (ler minnezangers (troubadours) v. katten, bijgn. „Katten-Rafael". te beoordeelen, en recht te spreken in liefdes- Mindanao, hpl. v. h. Philippijnsche eil. N. avonturen. Minden, st. i. d. Pruis. prov. Westfalen, a. d. Minnertsga, d. in Fri., 3 u. v. Harlingen. Weser; 18 D. 1. Minesota, zij-riv. van den Mississippi, en daar- Minderbroeders, Franciscaner monniken. Zie naar genoemd een der N. Amer. Uniestaten. Franciscus v. Assisi. min-eur, (Fr.) minderjayig(e), onmondig(e); Minding (Julius), geb. '08, Dt. dichter, ± '50 te -Grant, erfopvolgingsrecht der jongeren; Nieuw York. (Calapan. - oriteit. Zie majoritelt. Mindoro, een der Philippijnsche eilanden; hpl. Minorca, 't kleinste der Balearische eilanden miner-aal, delfstof, onorganische bestand- i. d. Mild. Z.; hpl. Port Mahon. deelen v. d. aardkorst, en ontbindingsproduk- Minos, kon. v. Kreta (zie Ariadne),wetgever; ten v. organische stoff,,n(kool,petroletim,enz.); na zijn flood een der rechters i. d. Onderwereld. -alogie, leer der delfstoffen; -aalwater, delf- Minotaurus. Zie Theseus. stofhoudend en geneeskrachtig bronwater. Minsk, st. in Rusland ; 45 1). I. Minerva, (Rom. fah.) = de godin Athene der minstrels, (i. d. middeleettwen) rondreizende Grieken. Zie Pallas. zangers in Fra. en in Engld. suinerval, college-gelden, te voldoen door de Mirabeau (graaf v.), 1749-91, een der op den studenten aan eene hoogeschool. voorgrond tredende figurer in de gr. Fr. rev., Mingreire.•Zie Kutais. (i. d. Atl. 0. geweldig redenaar, '89 pres. v.d. club der Jaco- Minho (spr.: mien-jo), riv. in Spanje, mondt bijnen,later(doch te laat) gewonnen voor 't ho)'. Minie (Claude Etienne), '04—'79, Fr. officier, Miramon (Miguel), '31—'67, pres. v. Mexico, uitv. ('47) v. h. naar hem gen. mini6-geweer. werd insk. onder keizer Max., en te gelijk met Zie Franeiseus v. Paula. dezen gefusilleerd. 735 Miranda — Modica. 736

Miranda, 1750—'16, Fr. genl., werd na den slag Zie Koerland. bij Neerwinden (1792) uit Fra. gebannen, ver- Mitford (Mary Russell), 1- Engl schrijfster wekte '04 een opstand in Z. Am., doch werd (novellen) en dram. dichteres. door de Spanjaarden gevangen genomen. Mithra, (Indische fab.) god des lichts; vereerd Mires (Jules), '09—'71, Fr. bankier, stout on- bij de Perzen; later ook bij de Romeinen. dernemer op financieel gebied ; beschuldigde ?Intimidates de Gr., 132-63 v. Chr., kon. v. in een groot proces, '62 vrijgesproken. Pontus, veroveraar, ook zegevierend t. o. mirza, (Perz.) heer. Rome, Iced later herhaaldelijk de nederlaag, Mirzapoer, st. in Voor-Indie, a.d. Ganges;70D.I. vluchtte, en stierf door zelfmoord; hij bevor- Mirza-Sehaffy, Zie Bodenstedt. derde kunst en wetenschap en sprak 22 talen. misanthr-oop, menschenhater; -opie, afkeer Mitscherlich (Eilhard), 4794—'63, ber. Dt. schk. v. h. menschdom; -opiseh, menschenhatend. mixed pickles, jonge groenten, met specerijen miseellania, mengelingen. ingelegd in azijn. Misdroy, zee-bpl. op 't Pruis. eiland Wollin. mixtuur, 1) mengsel. 2) (muz.) een der wise, (spl.) inzet, inleg. registers van een orgel. mise•en-seene, tooneelschikking. Minsen, een Meer in Nrw. (leer. Miserere, 1) kerkgezang (naar psalm 57). 2) ber. mnemoniek (of mnemotechniek), geheugen- gezang in de opera „il Trovatore". Mnemosyne, (fab.) godin v. h. geheugen, werd Missaal, (kkl.) Misboek (bevat de R. K. liturgie). door Zeus moeder der Muzen. miss-le, zending v. christen-leemars onder de" Moabieten, een Semitische volksstam (0. T.) heidenen: -lonaris, (kkl.) zendeling. in Arabie en a. d. Doode Zee. Mississippi, 1) grootste riv. v. N.Am., 6270 km. Mobile, kpst. met 29 D. I. in Alabama, a. 2. lang, komt uit 't Itaska-rneer en valt i. d. Golf uitwatering der riv. M. in de M.-baai. v.Mexico. 2) N.Amer. Uniestaat, hst. Jackson. Mockern, 1) staclje in 't Pruis, reg.-distr. Maag- Missolunghi, vest. in Gri., a. d. Golf v. Patras: denburg ; '13 overwinning v. York op de Fran- 6 a 7 D. I.; i. d. vrijheids-oorlog belegerd en schen. 2) d. nabij Leipzig, '13 overwinning v. bezweken (Zie Byron no. 2). Met de vertaling Blucher op de Franschen. van eene lieve Dt. novelle v. A. von Tromlitz Modena, Ital. st. met 31 D. I en unvt.; hpl. „De val van M.", opende de samensteller van der prov. M., vroeger zelfstandig htgd., '60 dit kleine lexikon in '42 zijne ltk. loopbaan. bij Sardinie ingelijfd. Missouri, 1) grootste zij-riv. v. d. Mississippi. Moder-n, nieuwerwetsch (i. d. theo. tegen- 2) N.Amer. Uniestaat, ruim 2 run. inw. (waar- overgesteld aan orthodox); •niseeren, naar van een kwart mn. Duitschers); hst. Jefferson. den hedendaagschen tijd inrichten. Mistral, koude NW. wind in Provence. Modica, st. met ruim 40 D. I. op Sicilie. 737 Modlin — Molitor. 738

Modlin. Zie Now° Georgiewsk. 1) hpl. van het W.Russ. gouvt. M., 42 D. I.; modus, wijze, manier; - vivendi, afgebakende ovw. der Franschen onder Davoust op de gedragslijn voor twee of meer t. o. elkander Russen '12. 2) stad in Podolie, 18 D. I. staande partijen, om het elkaar gedurende Mold (Robert von), 1799—'75, Dt. rgl. en stm., eenigen tijd niet lastig to maken. grondlegger v. h. nieuwe Dt. staatsrecht. moeder-koorn, bederf in 't graangewas ; moire, (tech.) gewaterd. -vlek, huidvlek waarmede men geboren is. M ohr '28—'76, Dt. Afrika-reiziger. moefti. Zie mufti. Mokka, havenstad in Arabie ; 8 D. 1. ; koffie. Moekden, hst. v. Mandzjoerie ; 170 D. I. mol, (mt.* Zie dur. Moens (Petronella), 1762—'43. Nederl. dichteres Molay (Jac. Bernh.), was van 1298 of tot 1314 on rom.-schr., was sedert 1766 blind. (de laatste) grootineester der Tempeliers; hij moeraal (of rnureen), een visch, inz, i. d. Midd. word op bevel v. Filips den Schoone Ievend Z., geliefkoosd gerecht bij de oude Romeinen. verbrand. Moa4diik, d. in N.13r., ca. 2 u. v. Zevenber- Moldau, 1) Dt. naam vocr Moldavie. voor- gen ; ber. spoorwegbrug. naarnste riv. van Bohemen, ontlast zich bij Moergestel. Zie Gestel no. 3. (berg. Melnik in de Elbe. Moerkapelle, I. in Z.-Holl., 2 u. v.Hillegers- Moldavie, voorheen een vorstendom aan den Illeerkerkerland, NO. deel van de Hoeksche Beneden-Donau, met de hst. Jassy; word '59 Waard in Z.-Holl. met Walachije vereenigd, on vormt tegw. 't N. Moerzoek. Zie Murzuk. deel van het konkr. Rumenie. Moesie (Mesie), oudt. eene Rom. prov. ten Z. molecule, kleinste, deeltj e waarin de lichamen v. d. Beneden-Donau. of voorwerpen verkleind kunnen worden. moesson, periodieke wind in Indie en in de Moienaarsgraaf, d. in Z.-Holl., ca. 1 u. v. binnenlanden v. China. Sliedrecht. Moezel (Fr. Moselle, Dt. Mosel), zij-riv. v. d. Moleschott (Jac.), gob. '22 to 's-Hertogenbosch, Rijn. in Fra. en Dtl. beroemd Nederl. physioloog, hgl. to Rome Mogador, st. in Marokko. a. d. Atl. 0.; 12 D. I. en sedert '76 senator. Mohacz, st. in Hong., a. d. Donau; veldslagen Molfetta, st. met 28 D. T. in Italie, aan de 1526 on 1687. Adr. Zee. mohair, weefsel v. angora-wol. Moliere, eigenlijk Jean Bapt.Poquelin, 1622— Mohammed. Zie Mahomed. 73, grootste klassiek Fr. blijspeldichter. Mohicanen, et. een Indianen-stain in N.Am. ; Molin (Joh. Peter), '14—'73, ber. Zw. bh. is uitgestorven. Molitor, 1) G. J. J., grf. M.,1770—'49, Fr. msk., Mohilew, twee Russ. steden aan den Dnjepr '11—'13 Fr. be velhebber i. d. Ned. 2) Wilhelm 24 71) Molkwertnn — monogram. 740

M., '19—'80. 'Dt. roni.-schr. (strekkieg ultra- Hone (Frans Jos.), 1796—'71, Dt. oudheidkun- montaansch). dige, tot '30 prof. te Leuven, later archivaris Molkweruan, d. in Fri., 1 u. v. Hindeloopen. te Karlsruhe. Moloch,Arab.afgod;men offer de hem menschen. Monge (Gasp.), 1746—'18, vn. Fr. wsk., stichter Molossen, oudt. een Helleensch volk in Epirus van de Polytechnische School . te Parijs, uit- en Thessalie. vinder van de ornschriivende geometrie. Moltke (Helmuth K. Bernh. grf. v.), geb. 1800, Monghir, st. met 60 D. I. in Bri. Indic, bij sedert '22 in Pruis. krijgsdienst, '58 chef v. d. den Ganges. gent. staf ; overwinnaar in de oorlogen '64, Mongibello. Zie Etna. '66 en '70—'71 ; '70 graaf, '71 vms.-genl. ; ook Mongol - en, een Altaische volksstam(zie Gen- militair schrijver. (groep i. d. Ind.Oceaan. gis-Khan); - 1E, een groot landsch. in China, Itiolukken(Specerij-eilanden),Nederl.eilanden- waar de M. nornadiseeren. mom, 1) masker. 2) bier (Zie BrunswiJk). Monica, R. K. heilige, moeder v. d. heiligen Momtnsen (Th.),geb.'17, ber.Dt. oudheidkenner Augustinus. (courant. en geschsch. Moniteur, van 1789—'68 titel v. d. Fr. stoats- Momus, (fah.) god der spotternij. monitor, torenschip, oorspronkelijk van de Monaco, klein souverein prinsdom in 'L Fr. Noordelijken in den Amer. burgeroorlog, een dep. Zee-alpen. Monte-Carlo (speelbank). seer plat pantserschip met draaibas en pant- Monaghan, hpl. met 4 D. I. v. h. lersche grfs. sertoren. Zie Ericson. M. (prof. Ulster). Monk (Georg), htg. van Albemarle, 1608-70, Monaldeschi (Giov., rnarkies), Ital. edeltnan, Engl. geul. onder Cromwell, bewerkte 1660 stalmeester en gunsteling v. kng. Christina. dat Karel II weder op den troon kwam, van Zweden, dipl., werd 1657 to Parijs ver- streed 1666 als adm. tegen de Ned. moord op haar bevel. Monmouth (James, htg. v.), 1649-85, geb. te monarch, een vorst, die voor den dour van Rotterdam als bastaard v. kon. Karel II, heel sijn• leven a. h. hoofd staat van een door deed 1685 pogingen orn Jacobus II v. (1.Engl. en hoofd geregeerd land ( - chic), dat dos troon te weren en self kon. te worden, doch • - cal geregeerd wordt. werd als opstandeling overwonnen, gevangen Monastir (of Bitolia), st. in Nur. Turkije; 40 D. I. genomen en onthoofd. (see; :3 D. I. • Mondego, i. d. Atl. O. mondende riv. in Por- Monnickendain, st. in N.Holl., d. Zuider- tugal. monnikskap, eerie seer gevaarlijke gifplant. Moudovl, st. met 18 D. I. a. d. Ellero in N.- mono - cle, sic blnocle; - gantie, (huwelijks - ) Mendragon (Christof. v.), 1504-96, vn. Sp. orngang met slechts 66n vrouw ; - gram, in- • vlir. i. d. 8 -j. oorlog. eenge,slingerde aanvangs-letters van eenen 741 monoloog — Montenegro. '742

naam, (ook) naams-teeken v. 0. maker onder bouw. 2) Charl. Forbes de Tryon, grf. de in, een kunstwerk; -loog, alleenspraak; -mann, '10—'72, Fr. ultramontaan, publiCist en still. waanzinnige met lln idle fixe (-manic, zulk Montana, een territorium der N.Amer. Unie, een waanzin); •physleten, eene chrl. sekte, in Nov. '89 verheven tot Unie-staat; hst. He- die in Christus slechts eln natuur (nl. de lena. (en diehter. goddelijke) erkende; hunne zienswijze 451 door Montanelli (Gins.), '13—'62, Ital. Itk., schrijver de Kerk als kettersch veroordeeld; -polie, Montanisten, eene chrl. sekte, gest. door(en uitsluiting v. d. concurrentie; -theirsinus, gen. naar) den Phrygier Montanus; die sekte geloof aan slechts eon eenigen God (niet aan hield rich staande tot in de 6e eetiw. Drielenheid) ; -theleten, eon chrl. sekte, die Montauban, Fr. st, a. d. Tarn; 27 D. I. in Christus twee naturen, ► naar slechts lln Mont-Blanc, een berg der Alpen, hoogste wil erkenden; die zienswijs werd 680 door de berg van Europa, 4810 met. M.-Cenis, berg Kerk veroordeeld als kettersch; -toon, een- der Grajische Alpen, 3584 meter, bergpas, tonig (-tonie, eentonigheid). tunnel (12 kin.) voor den spoorweg. Monroe (James), 1758—'31, van '17 tot '24 pros. Montebello, marktvlek i. 0. Ital. pro, Vi- der Vereen. Staten van N.Ain. Zijn stelsel cenza, a, d. Alde,go; ovw. v. La.nnes (tie dr.) (de M.-leer) v. 2 Dec. '23 gedoogt geenerlei 9 Juni 1800. inrnenging van eene Eur. inogendheid in de Monte-Carlo. Zie Monaco; M.-Casino, her. taken van de N. Amer. Unie kl. i. d. Gal. prow. Caserta, is de oudste Monrovia, hst. v. Liberia, a. 0. Atl. 0.; 10 D.I. stichting der Ilenedictijnen; M.-Chrlsto, Mons. Zie lIergen no. 2. 1) Ital. oil. i. d. Midd. Z., bij Elba. 2) Graaf v. Monsigny (Pierre Alex.), 1729—'17, Fr. comp. At C.. her. roman v. Alex Dumas (den wader): monstrous, beker, waarin de gewijde hostie Montecuccoli (grf. v.), 1608-80, Dt. rijks- (It. K.). (achtigheid ; -um, monster. prins, vn. Or. vhr. i. d. '30-j. oorlorr , 1664 monstr-eus, motsterachtig; -ositeit, monster- overwinna.ar op de Turken, 1672 opperbevel.' Itiontagn-ards, 1) bergbewoners. 2) be Jaco- bobber tegen de 1"ranschen. bijnen en de Cordeliers. vornie,nde be Berg- Montetiore (Sir Hones), 1784-1885, Joodsch partij (la Montagne) i. d. gr. Jr. rev. bankier to London, roemval beschermer van Montague (Mary Pierrepont), lady -Wortley, zijne geloofsgenooten in heel de wereld, en • 1690-1762, Engl. ltk. en schriifster. achtenswaardig weldoener v. d. gansche Montalgne(MichelEyquem de),1533-92,Fr.wijs- menschheid. (ver - (her.derromans). geerig schrijver over „philosophie morale". Montemayor (Jorge de).1520-82, Port. schrij- MontaIembert, 1)M. R., markies de M., Montenegro, prinsdon op 't Balkan4chiereil., 1800, Fr. wkt., sits, van een stelsel v. vesting- 240 D. inw. (Gri. Katholieken); hat. Cetinje.- 743 Monte-Rosa — Montreux. '754

Monte-Rosa, op een na de hoogste berg der Monthyon (baron de), 1733—'20, Fr. philan- Alpen. 4638 met. throop, stichtte 1782 den prijs voor de deugd Montespan (markiezin de), 1641-1707, bijzit (prix M.). v. Lod. XIV, had 8 kinderen bij hem. Monti (Vincenzo). 1754—'28, Ital. dichter. Montesquieu, 1689-1755, ber. Fr. philoso- Montigny, Zie Montmorency no. 3. phisch-stk. schrijver, een der voornaamste Montlucon, st. met 22 D. I. in Fra., a. d. Cher. wegbaners voor de moderne geestbeschaving. Montmartre, een 130 met. hooge heuvel, N. Monteverde (Claudio). 1588-1643, Ital. comp. v. Parijs. Montevideo, haven- en hst. v. Uruguay, a. d. Montmorency, 1) Anne de M., 1492-1567, Fr. mond v. d. Rio de la Plata; 73 D. I. Inst. en connetable, vijandig tegen de Huge- Monte Viso. Zie Cottische en Po. noten. 2) Zijn klzn. Henry de M., 1595-1632, Monte. (Lola.), '20—'61, Sch. danseres, bijzit v. Fr. msk. en insgelijks een vijand v. d. Huge- kon. Lod. I v. Beieren. noten, kwam 1632 in opstand tegen 't honn Montezuma, laatste vorst der Atzteken, door Toulouse, en werd deswege onthoofd. 3)Flo- de Spanjaarden onderworpen; ± 1520. ris v. M., htg, v. Monti gny, 15'28-70, Z.Nederl. Montferrat, tot 1703 een htgd. in N.-Italic, edelman, br. v. d. grf. v. Hoorne, was sthr. toen ingelijfd bij Savoye. v. Doornik, in 1561 en 1566 als gezant naar Montfoort, st. in Utr., a. 1. Holl. 1,1sel; 2 D. I. Madrid om verzachting van de plakkaten te Montfort, 1) d. in Lbg., 2 u. v. Roermoml. verkrijgen, werd bij the tweede zending in 2) Simon v. 31.. grf. v. Leicester, 1206-65, Spanje gevangengezet, en 1570 in den kerker Fr. edelman, 1236 in Engl. dienst. te Simancas vermoord. Montgollier (Jos. Mich.), 1740—'10, en zijn br. Montpellier, st. in Z. Fra., a. d. Midd. Z.; (Jaeq. Et. 31., 1745.-99), Fr. uitv. Y. d. lucht- 53 D. I.; unvt. (sedert 1196), bot. twin (sedert ballon. 1593). Zie ook Vermont. Montgomery, 1) grfs. in 't Engl. prinsdom Montpensier (htg, v.), geb. '24, inz. de coon 'allis. 2) Gabr. de 31., Fr. edelman, doodde v. d. Fr. ton. Lod. Filips; '46 gehuwd met 1559 hij ongeluk kon. Hendrik II in een sleek- de infante Louise V. Spanje. spel, en vluchtte ; later als Hugenoot versla- Montreal, st. met ca. 145 D. I. in Canada, gen en gevangengenomen, werd hij 1574 ont- a. d. St.-Laurentius-riv. en 't Ontario-meer. hoofd. 3) James M., 1771—'54, Engl. dichter. Montreux, Zwits. bpl. (luchtkuur) in 't k. Monthoion (Charles Tristan de), grf. v. Lee, Waadt, a. h. Meer v. Geneve; 8 D. I.; in de 1782—'53, Fr. genl., een der getrouwen v. nabijheid Clarens, een der dorpen, die schil- Nap. I, verzelde hem naar St.-Helena, en was derachtig a. h. Meer v. Geneve liggen en tot later een der aanhangers v. Nap. 1II. M. behooren; daarbij 't moderne kasteel „des 745 Montrose -- Morgue. 746

Cretes", met het tat Rousseau's H6loise be- Morales (Luis dc), 1509-86, Sp. schilder. kende „Bosquet de Julie". Moratin, 1) Nic. Fernando de M., 1737-80, Montros,, st. in Schl., a. d. Noordzee ; 15 Sp. dichter, prof. te Madrid. 2) Zijn zoon Le- D. I. 2) John Graham, markies v. M., 1612- andro Fernandez de M., 1760—'28, Sp. too- 70, Sch. krijgsman, streed voor de Covenan- neeldichter. ters, 1641 verzoend met Karel I, na 1649 Moray-le, een markgraafschap, kroonland v. ijverende voor de Stuarts, werd 1670 onthoofd. Or.-Hong. ; hpl. Brtinn ; -ische broeders, Zie Montserrat, 1) gebergte in Spanje (prov. Bar- Bohemen. celona). 2) Engl. eil. in W.-Indie, ZW. van Morava, in Servie, zij-riv. v. d. Donau. Antigua. Morbihan, een dep. v. Fra. ; hpl. Vannes. monument, gedenkteeken. „Monumenta Ger- More (miss Hannah), 1745—'33. Engl. schrijf- maniae historica", verzam. van bronnen ster en dichteres (ook voor 't tooneel). voor de gesch. v. Dtl. (in '28 begonnen door Morea, Gri. (oudt. Peloponnesus). Pertz). c28 D. I. Moreau (Jean Victor), 1761—'13, ber. Fr. genl.; Monza, st. i. d. Ital. prov. Milaan, a. d. Lambo; '04 door Bonaparte uit naijver gebannen, ging Mook, d. in Lbg. ca. 2 u. v. Gennep ; -er- hij naar Am., van daar '13 in dienst v. Rus- heide, tuss. Mook,' Groesbeek en Heurnen land, werd hij bij Praag -doodelijk gekwetst. 14 April 1574 sneuvelden hier Lod. en Hen- Morelia, st. in Mexico; 37 D. I. drik v. Nassau. (1 u. v. Gouda. more misJorum, volgens oud gebruik. Moordreeht, d. in Z.-Holl., a. d. Boll. IJsel, mores, zeden ; iern. oh. leeren = iem. Moore (Thomas), 1779—'52, vn. Engl. dichter Moreto y Cavana (don Augustijn), 1600-68, („Lalla Rookh"). ber. Sp. dramaturg („Donna Diana"). Mooren, de Mah. be w.v.Mau ritanie (Barbarije,), Moretto, „il M. de Brescia", bijnaam v. Ales- die 711 Spanje veroverden; toen ze later uit sandro Bonvicino. Spanje verdreven werden, omhelsden velen Morgagni (Giov. Batt.), 1682-1771, Ital. gnk., (ten einde er te kunnen blijven) het Christen- prof. te Padua, grondlegger van de patholo- dom (dat zijn de Moriscos). gische anatomie. mora, verzuirn ; in m. stellen, (rcht.) in ver- Morgan (Sidney, lady), geb. Owenson, 1783—'59, zuim stollen; er is periculum in m. = uitstel Iersch schrijIster (reisverhalen en romans). is gevaarlijk. (zedelijk. morganatiseli huweltjk, huwelijk met de mor-aal, zedenleer; -alitelt, zedelijkheid; -eel, linkerhand, met eene vrouw, die niet in stand moraine, ophooping v. steenen en bergpuin met den man gelijkstaat. (Venus. langs den weg, dien neergestorte gletschers Morgen•land, het Oosten; aster, de planeet afgelegd hebben. Morgue (de), plaats, waar de lijken van ver- 747 Morier Mossel. 748

ongelukte personen te Parts worden neder- staat, maar alleen op het papier aanvvezigis. gelegd, om door familie-leden of vrienden Mortier (E. A. C. J.), lag. v . Treviso, 1768— herkend te worden. '35, Fr. 'risk., diende onder Nap. 1, werd '34 Morler(James),1780—'49, Engl. reiziger,schreef minister v. oorlog, en stierf bij den moord- reisverhalen en romans. (novellist. aanslag v. Fieschi. Morike (Eduard), '04—'75, vn. Dt. dichter en Mores (Thomas), 1480-1535, Engl. sttn. (Lord- Morisco. Zie Mooren. kanselier) en humanist („Utopia"), als kkl. Moritz, 1) Dt. naam voor Maurits. 2) Karl tegenstander v . Hendrik VIII onthoofd. Philipp M., 1757-93, Dt. rom. -schr. en dich- Moscheles (Ignatius), 11'94—'70, Boh. comp. ter, prof. te Berlijn. en piano-virtuoos. Mormonen, zich noemende „Heiligen v. d. Moscherosch (Joh. Mich.), 1601-69, Dt, schrij- jongsten dag", godsdienstige sekte '30 gest. ver v. woncierlijke verhalen ; pseud. Philipp door Joe Smith, huldigt de veelwijverij, heeft v. Sittewald. (dichter. zich '47 a. h. Zoutrneer in Utah nedergezet. Moschus, 3e eeuw v. Chr., Gri. episch lier- Mornay (Philippe de), 1549-4623, Fr. stm.. Mosel, Dt. (Moselle, Fr.) naa.in v. d. Moezel. Hugenoot, onderhandelaar v. Hendrik IV.met Mosen (Jul.), '03—'67, Dt. dichter en dramaturg. de liga, viel later in ongenade. Mosenthal (Salon, Herm., ridder Morny (Ch. Aug. Louis Jos.), '11—'6.5, Fr. strn., Dt. dram. dichter („Deborah", „Sonnenwen(1- zoos v. kng. Hortense bij haren stalmeester • hof"). grf. Flahaut, was minister en alvermogend Moser (Just.), 1720-94, Dt. schrijver („Osna- onder zijn halfbr. Nap. III. brucker Geschichte"; „Patriotische Phant, Moro (A_ntonis), 1512-81, Nederl. portretschil- sien"). (theo. (Luthersch). der, in zijn laatsten tijd in dienst v. Fillips II Mosheini (Joh. Lor. v.), 1694-1755, ber. Dt. v. Spanje. (slaap. moskee, bedehuis. Morpheus, (fab.) god der droornen en v. d. Moskou, kronings- en tweede residentie-st. morphine (morphium), alkaloide v. opium, v. Rusland, a. d. Moskwa; 751 D. I.; brand kramp- en pijnstillend, maar zeer verdoovend v. M. '13. (a. d. M., Zie Borodino. middel. (speler. Moskwa, zij-riv. v. d. Oka in Rusland; slag Morphy (Paul), '37—'84, ber. Amer. schaak- rtfoslemin (nrv. v. Moslem), Muzelmannen, Morris (William), geb. '34, Engl. dichter. belijders v. d. Islam. (Caraibische Zee. Mors, Deen. eil.; op hetzelve de st. Nykobing. Mosquito - kust, kuststreek in Nicaragua, a. d. Morse (Sam.), 1791—'72, Amer. verbeteraar Mossel (lia.at), eene Rotterdatnsche visch- ('35) v. d. elect. telegraaf. vrouw in den tijd der Patriotten; ijverend mortepaai, matrons, die wel op de scheepsrol voor Oranje. 749 Mostar — 790

Mostar, hpl. v. d. llertzogewina, a. d. Narenta; Mozes, bevrijder en wetgever der Israelieten, • 14 D. I. (reden; 3) (muz.) thema. 1500 v. Chr.; de 5 Boeken v. M., de 5 eerste motief, 1) beweegreden, drUfveer ; 2) grond, Boeken v. h. 0. T. Motley (John Lothrop), '14—'77, N. Amer. ge- mufti, Mah. wets-uitlegger; Gr.-M. (Sjeik-oel- schsch., schreef eene gesch. der Nederl. rep. Islam), opperhoofd der Ulema's, Tu. minister motto, 1) zinspreuk, kernspreuk, kenspreuk. v. eeredienst. 2) kort citaat in proza of in dichtmaat boven Miigge (Theod.), '06—'61, schrijver v. romans, een hoofdstuk, om daarvan doel en strekking novellen, enz. aan te duiden. Miihlbach (Louise), eigenlijk Klara Mundt, mouchard, (Fr. scheldwoord) speurhond der geb. nailer, '14—'73, vn. Dt. rom.-schrijfster. Politie, stifle verklikker, klernhaak. Miihlhausen, st. in 't Pruis. reg.-distr. Er- mouche (spr.: moesj). 1) vlieg. 2) schoonheids- furt, a. d. Unstrut; 25 D. I. pleistertje. 3) vriendin v. Heine (zie Seiden). Mulde-n,st. in N. Holl., a.d. Zuiderzee; 2 D.I.;in Moulin (Jurriaan), 1798—'56, Nederl. Ilk. en de nabijheid-rberg met zijne vermaarde echo.- dich ter. mull, 1) een schoeisel, tegw. schier algemeen Moulins, st. in Fra., a. d. Allier ; 22 D. I. door den pantoffel vervangen. 2) de bek v. Mounier (Jean Jos.), 1758—'06, Fr. stm., was sommige dieren ; of .ezel, bastaard v. 1789 pres. der Nat. Vergadering, doch moest hengst en ezelin of v. ezel en merrie. (als te gematigd) aftreden. inui-s, 1) het bekende knaagdiertje, waarvoor mous-seux, schuimend; -seeren, schuimen. de olifant bevreesd is. 2) (ontl.) gedeelte v. d. mozalek, ingelegd werk van versch. gekleurde hand onder den chum; -zen en kikvorschen stukjes hout, steen of glas. oorlog, bezono• en o. a. door Bilderdijk en door Mozaisch, van Mozes. Rollenhagen. 'Zie Batrachomyosnachle. ?Mozambique, de op een eilandje liggende hst. Mulatten, afstammelingen v. blanken en nege- (met 8 D. I.) v. d. Afr. kuststreek M. (t. o. rinnen. Madagascar), waar de Portugeezen eenige be- Mulde, zij-riv. v. d. Elbe in Saksen. zittingen hebben. Het Kanaal v. M. is de zee- Mulder. 1), molenaar. 2) Ger. Joh. M. '02—'80, engte tuss. Afr. en Madagascar. ber. Nederl. schk., sedert '41 prof. te Utr. Mozart (Wolfgang Amadeus), 1756-91, Dt. 3) Lod. M., geb. '22, vn. Nederl. historicus en comp., een der grootste toonzetters v: heel rom.-schr. de wereld, deed reeds hunstreizen als 6-j. Miilhausen, st. in Opper-Elzas, a. d. Ill; mid- knaapje; componeerde meer dan 600 werken, delpunt der Elzasser weverijen; 70 (met de o. a. de opera's Don Juan, Figaro, Toover- buitenwijken 77) D. I. fluit, enz.; Requiem; symphonieen, enz. Miilhelm, twee Pruis. fabr.-steden 1) M. d. 751 Muller -- Murat. 752

Rijn, reg.-distr. Keulen; 23 D. I. 2) M. a. d. Munkacs, st. in Hong., a. d. Latorcza; 10 Ruhr, reg.-distr. Dusseldorf; 24 D. I. D.1.; hier zat '21—'23 Alex- Ypsilanti gevan- Muller, 1) Fried, M., „Schilde.r M.", 1749- gen ; het is de geb.-pl, van Munkacsy. '25, Dt. schilder en dichter te Rome. 2) Joh: Munkacsy (Michael), geb. '46, ber. Hong. M. Zie Beglotnontanis. 3) Joh. M., '01- schilder te Parijs („Christus voor Pilatus"). '58, ber. Dt. physioloog, prof. te Berlijn. Munoz (don Fernando), '08—'73, heimelijk ge- 4) Joh. v. AL, 1759—'09, her. Dt. vschsch. huwd met de Sp. kng. Maria Christina, werd, 5) Wilh.M. 1794—'27, vn. Dt .lierdichter. 6) Zijn toen dit bekend was geworden, verheven tot zoos Max '1\1., geb. '23, ber. Dt. taalgeleerde grande v. Spanje en htg. v. Rianzares. te Oxford. Munster, eene prov. v. Ierland. Milliner (Amad. Gottfr. Adolf), 1773—'29, Dt. Munster, 1) kathedraal, domkerk. 2) st. in dram. dichter. Westfalen (Pruis. reg.-distr. M.) a. d. Aa ; Multatuli. Zie Dekker. (vermenigvuldig,en.. 40 DJ.; 1648 M.-sche (of Westfaalsche) vrede; multipli-catie, vermenigvuldiging; -ceeren, 't was 1534-35 de zetel der Wederdoopers. enumle, tegen ontbinding beveiligd (gebal- Muntendam, d. in Gron., 1 u. v. Zuidbroek. semd) en dos verdroogd Muntok, hpl. v. d. res. Banka in 0. I. Miinch-Bellinghausen (pseud.; Friedr.Halin), Mfintzer (Thomas), 1489-1525, godsdienstig '06—'71, Dt. dram. dichter (Griseldis, Sohn dweper, aanstoker v. d. Zuiddt. Boerenop- der Wildnis, Fechter van Ravenna). stand, werd 1525 leeraar bij de Wederdoopers. Munchen, hst. v. h. konkr. Beieren, a. d. te Miihlhausen, doch gevat en ter dood ge- Isar; 260 DJ.; is rijk aan kunstschatten. bracht. Miinehhausen (vrijheer v.), 1720-97; zijne leu- Muntzinger (5' erner), Dt. taalge- genachtige vertellingen(„Miinchha,usiaden"), leerde en wetensch. reiziger in Kie. Azie en 't eerst in 't Engelsch verschenen, Dt. v. d. Afr. dichter Burger (1787). (7 D. I. Mur, zij-riv. v. d. brave in Stiermarken. Minden, st. in Hannover. aan Werra en Fulda; Murad, vijf Tu. sultans, inz. M. I, 1359-89, Mundt, 1) Theod. M., '08—'61, Dt. ltk.,•histo- en M. II. 1421.-51, beiden zegevierend t. o. rieus en rom.-schr. 2) Zijne vrouw, zie Miihl- de Christenen. 2) M.-Su, Zie Euphraat. bach. Murat (Joachim), kon. v. Napels, dapper genl. Mungo Park, 1771—'06, ber. Sch. reiziger en zwager v. Nap. I (zie Bonaparte 2 g.), in de binnenlanden v..Afr., verdronk in 't 1771—'15, '04 msk., '08 kon. v. Napels, '12 op- konkr. Haussa. perbevelhebber der cavalerie, sloot na den Munielp•ien (mrv. v. municipium), gemeen- slag bij Leipzig een verdrag met Or., koos ten; -alltelt, gemeente-bestuur. na Nap.'s terugkeer van Elba diens zijde, werd 753 Muratori — mystificeeren. 854

'15 yerslagen, op zijne vlucht gevangen geno- Aug. 1735-70, Dt. schrijver v. Dt. yolks- men en krachtens de krijgswet gefusilleerd. sprookjes. (en v. h. vuur. Muratori (Lodov. Ant.), 1672-1750, Ital. ge- Muspelhelm, (Noorsche fab.) rijk des lichts schsch., bibl. to Modena. Musschenbroek (Peter v.), 1692-1761, Ne- MurawJew, 1) Nikolai Nikolajewitsj M.,1793 derl. natuurkundige. —'66, Russ. genl., veroverde in '56 Kars. Mussel-, 1) Alfred de M., '10—'75, ber. Fr. dich- 2) Mich., grf. M., 1795—'66, was '63—'65 de ter, minnaar v. George Sand. 2) Paul de M., verdrukker van Polen. (Engl. geoloog. Fr. rom.-schr. (zooveel noodig. Murchison (Sir Rod. Impey), 1792—'71. ber. mutatis niutandis, gewijzigd of veranderd Murciadst. in Spanje, a. d. Segura; 92 D. I.; Muzelman. Zie Moslem. hpl. der prov. M. a. d. Midd. Z. Muzen, (fat.) zanggodinnen, 9 in getal. nl.: mureen. Zie rnoeraal. lino, Euterpe, Thalia, Melpomene, Terpsi- Muret, 1) Mark Antoine M., 1526-85, Fr. hu- chore, Erato, Polyhymnia, Urania, Kalliope. manist. 2) Theod. Cesar M., '07—'66, Fr. too- Mycenae. oudt. Gri. st. in Argos. neelschrijver. (Baden. MkJdrecht, d. in Utr., ruim 2 u. v. Loenen. Murg, zij-riv. v. d. Rijn, in Wurternberg en MUnsheerenland, d. in Z.Holl., ca. 2 u. v. Murger (Henri), '22—'61, Fr. rom.-schr. en myople, bijziendheid. ['s-Gravendeel. dram. dichter. inyriade, duizendtal. Murillo, 1617-82, ber. Sp. schilder. Myrmidonen, (fab.) een yolk in Thessalia, Miiritz,.'t grootste meer van N.Dtl. in Meck- ontstaan nit mieren; (fig. fam.) dwergen, lenburg-Schwerin. (001,) brekebeenen, krukkeu. Murner (Thomas), 1475-1537, Dt. satiricus, Myron, omstr. 450 v. Chr., ber. Gri. bh. en bestrijder v. Luther. metaalgieter. Murray, 1) grootste riv. van Australia (Nieuw- Myrrha, (Gri. fab.) de moeder v. Adonis. Holland), mondt in de Ind. Zee. 2) Ch. Aug. MysW, oudt. een landsch. in Kle. Azie. M., geb. '06, Engl. stm., reiziger en schrij- myst - erie, geheimenis, verborgenheid (m. spe- ver. 3) James Stuart M., een half br. v.Ma- len, midd.eeuw. tooneel-vertooningen v. ta- ria Stuart, verdreef deze uit Schl., en werd fereelen uit de bp. gesch.); .erieus, 1) ge- 1569 vermoord. (8 D. I. heimzinnig, 2) duister, onverklaarbaar; - lek Murzuk (Moerzoek), hst. v. Fezzan in N. A fr.; ( - leismus), geloof aan de wonderdadige ius- Musaeus, 1) een Gri. dichter, die waarschijn- schenkomst van onzichtbare machten in het- lijk nooit bestaan heeft, 2) in de 5e eeuw, geen voorvalt op de aarde; - Menne, ver Gri. taalgeleerde en episch dichter; men heeft schalking, fopperij, beetnemerij; - Iftceeren, v. hem „Hero en Leander". 3) Joh. Karl beetnemen, foppen. 755 mijter Namen. 756

muter, bisschopshoed. nachtrnerrle, in 't oude volksgeloof een kwel- myth-e, verdichtsel, sprookje; -ologle, fabel- geest voor de menschen in hunnen slaap ; kunde, fabelleer, -ologiseh, aan de fabelleer tegw. eene benauwdheid, die in den slaap ontleend of daaraan gelijk. ontstaat door belemmering in den omloop Mytilene, oudt. de grootste st. op 't ell. Lesbos. des bloeds. nadir, (strk.) voetpunt bij 't doen v. waarnemingen, t. o. zenith (toppunt). N. Naerebout (Frans), 1748—'18, ber. Zeeuwsche loods, aanwiens moed en beleid talrijke schip- N als Rom. cijfermerk 900. breukelingenhunne redding te dankenhadden. Naaktloopers, eene kleine sekte v. dwepers Naevius (Cnejus), 3e eeuw v. Chr., Rom. episch o. a. in de 16e eeuw te Amst. en dram. dichter. (afdeeling. Naalden v. Cleopatra, twee Oud-Egypt. Nagara, st. met 5 D. I. op Borneo, Z. en 0. obelisken uit Alexandrie: de eene is '78 naar Nagasaki (of Nangasaki), st. met 40 I). I. op Londen overgebracht, de andere '80 naar 't Jap. eil. Kioesioe (Kiusiu), is de oudste Nieuw York. voor vreemdelingen geopende Jap. haven. NaaldwiJk, d. in Z.Holl., 2 u. v. den Haag. Na.tel (Ger. Heinr.), 1794—'61, ambtenaar in Naarden, vestinc, in N.Holl., ca. 4 u. v. Amst. Nederl.' 0. I., en Nederl. roni.-schr. Nabateen, een Semilische volksstam in S teen- Nagold, zij-riv. v. d. Entz in Wurtemberg. achtig Arabie; omstr. 't begin onzer jaartel- Nagpoer, st. An Bri. Indie ; 90 D. I. ling door de Romeinen onderworpen. Nagy (Sandor), '04—'49, Hong. genl. in den op- Nabloes (Nablus), Tu. st. in Palestina '; het stand v. '48, viel in handen der Oostenrijkers Sichem uit de oudheid. en werd door hen opgehangen. nabob, titel der Bri. vazallen in Indie; (fig.) Naharro (Bartolome de Torres), 16e eeuw, Sp. schatrijk man, die op een vorstelijken voet didactisch, hekelen blijspeldichter. leeft. Sale, zij-riv. v. d. Rijn (in de Rijnprov.). Nabo.nassar, kon. v. Babylon (747-733 v. Nahum, profeet in Israel, omstr. 720 v. Chr., Chr.); .polassar, kon. v. Babylon (625-605 en eon der Boeken v. h. 0. T. v. Chr.), onderwierp Assyrie; hij was de vader na.lef, onnoozel; -ivitelt, onnoozelheid. v. Nebucadnezar. NaJac grf. v.), '28—'89, Fr. dram. dich- Naehtlgal (Gust.), '34—'85 Dt. gnk. en ber. ter (schreef met Sardou ,Divoreons"). Afrika-reiziger, '84 keizerlijk commissaris in NaJaden, (fab.) waternimfen. 't Togo-gebied en Kameroen, t op de zeereis Namen (Fr. : Namur), Belg. st. aan Sambre naar Europa. en Maas; 25 D. 1.; hpl, der prov. N. 757 Nana — narcose. 758

-Nana Sahib. Zie Nena Sahib. zegevierend opperbeVelhebber der Fr. armee Nancy, voorheen de hst. v. Lotharingen. Zie in Italik, '98 in Egypte, '99 consul voor le- Nangasaki. Zie Nagasaki. [Meurthe. venslang, '05 keizer; overwinnaar op de Nanking, hpl. der Chin. prov. Kiang-soe, a. Oostenrijkers, Pruisen, Russen, enz.; Iced '12 d. Jancr-tse-kiang ; een half mn. inw. (Zie verschrikkelijk de nederlaag in zijn veldtocht China).b Daarnaar heet eene snort dicht ge- tegen Rusland, '13 tegen de verbondene mo- weven geelkatoen „nanking". gendheden, moest '14 afstand v. d. troon Nantes, hpl. v. h. Fr. dep. Loire Inferieure, doen; naar Elba, '15 onverwachts terug (de a. d. Loire, nabij den mond der riv.: kruis- Honderd Dagen), Iced voorgoed de nederlaag punt v. spoorwegen ;• zeehandel (haven St. bij Waterloo, werd gevankelijk overgebracht Nazaire); 125 D. I.; Edict v. N. naar St.-Helena, waar hij 5 Mei '21 stierf. Nanning (Fred. Pet. Gisius), 1799—'32, Nederl. 2) Nap. II. Zie Reichstadt (htg. v.). 3) N. III, krijgskundige en dichter. Louis N., '08—'73, zoon v. Lod. Bonaparte Nantucket, N.Amer. eil. a. d. kust v. Massachu- en Hortense de Beauharnais, werd, na een setts. paar mislukte aanslagen op den Fr. troon, Nap-els, (Ital. Napoli, Dt. Neapel), vroeger de '49 pres. der Fr. rep., door den staatsgreep hst. v. h. konkr. der Beide Sicilien en N., a. v. 2 Dec. '52 keizer der Franschen, oorloogde d. Golf v. N. (een inharn der Midd. Z.) prachtig zegevierend in de Krim en in Italie, zag zijne gelegen, schoone st. met ca. 500 D. I.; vandaar expeditie in Mexico mislukken, leed '70 ge- het Ital. spreekwoord „N. zien, en dan ster- weldig de nederlaag in zijn oorlog tegen ven"; sedert '60 is het de hpl. der Ital. prov. Dtl., werd bij Sedan krijgsgevangen geno- N.; -olitaansch, van (uit, in den trant v.) men, en als zoodanig op Wilhelmshiihe bij N.; -olitanen, de bevolking v. N. . Kassel vastgehouden tot de vredesvoorwaar- naphtha, ether, zeer brandbare aard-olie; -li- den, die Dtl. aan Fra. stelde, waren aange- ne, koolwaterstof in teer, aard-olie, enz., 'e- nomen; toen ('71) onttroond, nam hij de wijk vert prachtige verfstoffen. naar Engld. (Zie Eugenie). 4) Jos. (Jen) N. Napbtall, (O. T.) zoon v. Jacob en Lea. (bijgn. „Plon-Plon"). Zie Bonaparte 2h. Napier, 1) Sir Charles N., 1786—'60, dapper Narbonne, Fr. fabr.-st. in Languedoc, a. d. Engl. adm. 2) John N., 1550-1617, ber. Engl. Midd. Z.; 26 D. 1. wsk., uitv. v. d. Logarithmen, en v. d. naar Narcissus, (Gri. fab.) een zeer sehoon jonge hem gen. N.-sche rekenstaafjes. ling, die,verliefd geworden op zich zelven,door Napoleon, 1) N. I. (Zie Bonaparte2b), geb. de goden veranderd werd in eene bloem (naar 1769 te Ajaccio, t '21 op St.-Helena, kwam hem narcis gen.). 1779 op de mll. school te Brienne, was '96 narco-se, verdooving; verdoovend; 759 Narenta — Nazarener. 760

.eotiseeren, in eenen stoat v. verdooving parlernenten in Fra. (1789-92, '48— '51, '71- brengen. '76), Dtl. ('48—'49) en Pruisen ('48). Narenta, riv. in Dalmatie, mondt i. d. Adr. Zee. natron, een alkali, oxyde v. natrium; kool- Narew, zij-riv. v. d. Bug (Boeg) in Polen. zure. N . soda; dubbelkoolzure N., zie bruis- Narowa, riv. in Rusland, is de uitwatering v. poeder. h. 'neer Peipus i. d. Finsche Golf. naturally-atie, toekenning v. h. inboorlings- Narses, Byz. sthr. in Italie. Zie Goten. recta ; -eeren, dat recht toekenntn aan ; Narvaez, htg. v. Valencia, 1800-68, Sp. msk. geloof dat de wereld door de natuur Versch. malen minister. is voortgebracht en blijft bestaan, en niet door Narwa, st. in Rusland, a. d. Narwa ; 7 D. I.; God; -t, aanhanger van dat geloof. Karel XII v. Zweden bevocht hier in 1700 Naubert (Christiane Benedicte Eugenie), 1756 eene ovw. (zoogdier. —'19, Dt. rom.-schrijfster. narwal, zee-eenhoorn, een walvisc,hachtig Naubelm, bpl. in Opper-Hessen. (te water. Naseby, d. in Engid.; nederlaag v. Karel 1(1645). naumachie, 1) zeegevecht. 2) spiegelgevecht Nashville, list. v. Tennessee, a. d. Cumber- Naumann (Joh. Gottlieb), 1741—'01, Dt. comp. land; 43 D. I.• unvt. Naumburg, st. in 't Pruis. reg.-distr. Merse- Nasiregn, oudt. eene Israelitische sekte ; ze burg, a. 4. Saale; 18 D. I. lieten hun Naar groeien en dronken geen wijn. Naundorff (Karl Will.), 1785—'45, horloge- Nasmyth (James), geb. '08 te Edinburgh, maker te Krossen, volgens sornmigen een uitv. v. d. stoomhamer, v. d. stoomram, gelukzoeker, die zich uitgaf voor (en volgens Nassau, Zie 'lessen 20. anderen werkelijk) de in de gr. Fr. om wente- Nassr-ed-Din, geb. '31, sedert '48 schach v. ling verdwenen dauphin, noon v. Lod. XVI; Perzie, bereisde '73, '78 en '88 Eur. als zoodanig erkend door het Nederl. gouvt.; Natal, Bri. kol. in 't Kafferlancl; 403 D. 1. hij stierf te Delft. Een zijner zonen diende Nathalie. Zie ServiiE. onder den geslachtsnaam Bourbon als kapi- Nathusius, 2) Philip Engelhard von N., '15- tein in 't Nederl. leger. (5 D. I. '72, Dt. journalist, stichtte een opvoed-asyl Nauplia, vest. in Gri., a. d. Golf v. Argolis ; voor knapen. 2) Zijne vrouw Marie von N. geb. Navarino, havenstad in Gri.; ruin duizend Scheele, '17—'57, schreef Dt. novellen. inw.; nederlaag der Fr. vloot ('27). Nation-aal Gedenkteeken. Zie Bingen; -ale Navarra, voormalig konkr. aan beide zijden garde, de schutterij in Fra., ontstaan 1789, v. d. Pyreneen, tegw. deels Fr., deels Sp. sedert '72 afgeschaft; -aal liberale partij in Naxos (Naxus, Naxia), 't grootste eil. der Cy- den Dt. Rijksdag en in den Pruis. Landdag; claden. Zie ook Ariadne. -ale Vergadering, naam voor wetgevende Nazarener, inz. Jezus uit Nazareth; -a, 1) de 761 Neander nektar. 762

eerste Christenen; 2) de Jong - Dt., romantisch- Neefs (Pieter), twee Vim. bwk. en schilders: katholieke schilderschool to Rome, met den 1 ) de Oude (1577-1659). 2) de Jonge(16‘20-80). Lubecker Overbeck (1789—'69) aan 't hoofd. Neer, 1 ) d. in Lbg., ca. 2 u. v. Roermond. Neander, inz. Joh. N., 1769—'50, Protestantsch 2) zij-riv. v. d. Maas in Lbg. 3) Aart v. d. N., kkl.-hist. schrijver (een gedoopte Jood). 1619 -1708, Nederl. landsch.-schilde,r. Neapel, Dt. naam v. Napels. Neerbosch, d. in Geld., ca. 1 n. v. Nijmegen; Nearchus, aanvoerder der vloot v. Alex. d. Gr. een gesticht voor acme weezen. Nebraska, N. Amer. Uniestaat (prairieland). Neeritter, d. in Lbg., 3 u. v. Weert. Nebucadnezar, kon. v. Babylon, verwoestte Neers. Zie Jeruzalem 586 v. Chr. Neerwinden, d. in Belgie, toss. Luik en Me- %echo, 610-595 v. Chr., kon. v. Egypte, liet . chelen; veldslagen 1693-1793. beginnen met het graven v. een kanaal v. d. NeerLJnen, d. in Geld., 1 u. v. Geldermalsen. Roode Zee naar de Midd. Z., en liet de Phe- nefas, onrecht; per fas et nefas. meLalle geweld. niciers eene reis doen rondom Afr. Negapatans, st. in Bri. Indio, a. d. trust v. Neckar, rechter zij-riv. v. d. Rijn (zie Mann- Coromandel; in 1781 door Ned. verloren. heim); neg - atie, ontkenning; -atlef, ontkennend; Necker (Jacques), geb. 1732 te, Geneve, Fr. - eeren, ontkennen. financier en ber. stm., '77 Fr. minister v. neg - ers, lieden van het Zwarte (Ethiopische -) financien, riep de Staten-genl. bijeen; hij toad enschenras; - retti, schapen met korte, fijne 1790 af. Zie Stael. Negropont. Zie Eubea. [wol. Nede. Zie Neede. negus, pons v. rondos wijn. Nederland (eigenlijk: de Nederlanden), het Nehalennla, Germ. godin, beschermster v. konkr. dat wig bewonen, sedert de afschei- kph. en zeevaart. ding v. Belgie ('30) 33 D. vierk. kin. met ca. NeIlemin, 1 ) schenker v. kon. Artaxerxes v. 5 mn. bew.; hst. Amsterdam; residentie-stall Perzie, sthr. in Jeruzalem, omstr. 440 v. Chr. 's-Gravenhage. Met zijne overzeesche bezit- 2) een der boeken v. h. 0. T. tingen (vnl. in 0. I.) is N. ruim 2 inn. vierk. Nehrung. Zie Halt km . groot met 33 a 34 mn. bew. Neisse, vest. in 't Pruis. reg.-distr. Oppein, Nederweer (of de Kerkstraat), d. in Lbg., 1 a. d. Glatzer N.; 22 D. I. (lierdichter. u. v. Weert. (u. v. Helmond. Neidhart von Neuenthal, begin 13e eeuw, Dt. Nederwetten (of Neerwetten), d. in N.Br., 2 Nekrassow (Nik.), '21—'77, Russ. lierdichter. Neede (of Nede), d. en Geld., 2 u. v. Groenlo. nekro - logle, sterflijst; - mantle, doodenbe- Neefe (Christian Gottlieb), 1748-98, Dt. comp. zwering; doodenstad. (opera's en .kerkmuz.). nektar, godendrank.. 763 Nelson — Neufchatel. 764

Nelson, 1758—'05, ber. Bri. adm., overwon 4798 Nerthus, Germ. godin der vruchtbaarheid. de Fr. vloot bij Aboekir, '01 de Deensche bij Nerve (Marcus Coccejus), 96-98, Rum. keizer, Kopenhagen, '05 de Sp.-Fr. bij Trafalgar, regeerde rechtvaardig. waar hij 't leven verloor. Neryl*rs, oudt. een Germ. yolk a. d. Sambre. Neine - a, oudt. een dal bij Corinthe; Gri. spe- Nes, 1) Fri. d. op 't eil. Ameland. 2) Fri. d., len (-Ische s'pelen). 2 u. v. Holwerd. 3) Fri. d., ca. 3 u. v. Hee- Nemesis, (fab. en ► g.) godin der straffende renveen. gerechtigheid (of der wraak). Nesseirode (grf. v.), 1780—'02. Russ. stm., nam Nemours (Louis Charles. v. Orleans, htg. v.), deel a. 1. conferentien der mogendheden '13— geb. '14, tweede zoon v. kon. Lod. Filips v. '15, werd '10 minister, '54 rijkskanselier, trad Fra., leefde '48—'70 in Engld. '56 a f. (comp. v. opera's te Leipzig. Nena - Sahib, berucht wreedaardig hoofd v. d. Nessler (Victor), geb. '41 in den Elzas, gewild 0. I. opstand '57—'58. Nessus. (Gri. fab.) een centaur, werd gedood invoering v. nieuwigheden, inn. v. door Herakles. nieuwe woorden; - ogismus, nieuw waord; Nestor, grijze Ori. kon. in den Troj. oorlog ; .00g, kenner en in zwang brenger v. nieuwe (lig.) hoogst bejaarde onder de ouden. woorden. (den. Nestor - ius, ± 441), patriarch v. Constantinopel, .neophyten, 1) pas ingewijden. 2) nieuw bekeer- weed 431 afgezet medal hij de twee naturen Nepal (Nepaul), konkr. in Centt .aal-Azie; in Christi. v. elkander afscheidde. Lijne Kathmandoe. aanhangers heett.en - Janen. Nepomuk, beschermheilige v. Bohemen, nerd Nestroy (Joh. Nepomuk), '02—'02, Or. acteur op bevel v. kon. Wenceslas te Praag in de en blijspeldichter. Moldau. geworpen. Netersel, d. in N.Br., 3 cc. v. Oirschot. Nepos (Cornelius), 95-28 v. Chr., Rom. ge- Nethe,. riv. in Belgie. Lie Hyle. schsch. (biographieen, inz. v. ber. Gri. veld- Netscher (Casper). 1639-8.1, Nederl. genre- , heeren). (van neefjes en vriendjes. schifiler (geb. to Heidelberg,. nep - os, (Lat.) neef; -otismus, begunstiging Nettelbeck (Joachim), 1738 —'24, Penis. patriot, neptunistuus, de leer, dat alle gedaante-ver- inet Gneisenau . verdedig, van Kol berg tegen wisselingen der aardkorst zijn teweeggebracht de Fransche '07. door water. Netterden, (1. in Geld., 2 U. v. Terborg. Neptunus. Zie Poseidon. (Nereiden). netto. Zie bruto. Nereus, (Gri. vader v. 50 zeeiliin fen (de Neuenahr, bpl. i. d. Rijnprov., a. d. Ahr; 2 D.I. Nero, Rom. keizer, 54-08 n. Chr., een wreed- Neuenburg, Dl. naani v. Neufchatel. aard; christenvervolging; brand v. Rome. Neufchatel, hpl. (met 16 D. v. h. Zwits. k. 765 Neuhof — Newton. 766

N., a. h. Meer v. N. In 1707 kwam k. N., nevel-beeiden. Zie dissolving ; -vlekken, krachtens erfrecht, aan Pruisen, dat in '48 wolkachtige vlek,jes a. d. sterrenhemel, met afstand daarvan deed: den teleskoop als sterrengroepjes herkenbaar. Neuhof (Theod., baron von), 1696-1756, noon Nevers, st. in Fra., a. d. Loire; 24 D. I. van een Westfaalsch edelman in Fr. dienst, Nevis,een der KIe.Antillen (behoort aan Engld.). werd 1736 als Icon. van Corsica uitgeroepen. New, (Engl., spr.: njoe) Nieuw. In de meeste loch 1738 door de Franschen verdreven. Engl. geo. namen, die met New aanvangen, st. in Fra., a. d. Seine; 17 I). I. is het meestal verkieslijk dat woordje onver- Neumann (Herman),'08—'75,Dt. episch dichter. anderd te behouden, b.v.: Newcastle, fabr.-st. Newmark (de), maakte oudt. dl. nit v. Bran- en hpl. v. h. Engl. grfs. Northumberland, a. denburg, en had tot hpl. d. Tyne ; 1.45 D. I.; steenkolenmijnen; New- neur - algie, tenuwpijn; - asthenie, zenuw- Hampshire, een der staten van Nieuw-Enge- zwakte. land, besproeid door den Merrimac ; hst. Neurenberg, Ho11. naam v. Nurnberg. „Concord"; haven „Portsmouth"; Newhaven, Neureuther (Eugen. Nap.), '06--'82, Dt. san- havenstad in Connecticut; ber. hoogesehool der, teekenaar en graveur. („Vale College"); New-.Jersey, N.Amer. Unie- neushoorn, (drk.) rhinoceros. staat; hot. „Trenton - ; New-England. Zie Neusiedlermeer,een Me, in 't v.110 ngariji , . Nieuw•lEngeland; New-Orleans Zie Nieuw. Neuss, Pruis. st. in de Rijnprov. ; 16 D. I. Orleans; New-Port, tie Wight; New-York, Neustrelitz. Zie !Mecklenburg nut ► ero 2. tie Nieuw - York. Neustrie, oudt. 't, W. (11. v. h. Frankische rijk Newa, Russ. riv. waardoor 't Ladoga-meer zich (van de Schelde tot de Loire). in de t'insche Golf outlast. neutr - aal, onzijdig, 2) onpartijdig. (sehk.) Newark, 1) st. in New-Jersey (N.Am.); 137 1).1. niet tour of aIlcalisch reag,eereml ; - aliteit, 2) N.-upon-Trent, st. in Engld„ a. d. Trent; 1) onzijdigheid, onpartijdigheid ; - alisatie, 13 D. 1. de daad van - aliseeren, (1. i. neutraal ► naken. Newfoundland, tot Bri. N. Amer. behoorend Neuwied, Pruis. st. net 10 .1). I. i. d. Ftijnprov., eil. Fie Caboto numero 2. De honden v. N. met hosted v. d. prins v. `Wed (gehuwd 'net zijn vermaard door hunne grootte en kracht. prinses "Maria der Nederlanden, de dochter v. Newgate, groote strafgevangenis te Londen ; Prins Frederik). - bird (spr. njoe-geet-beurd), zooveel als een Nemten (of Ter Neuten). st. in Feel. (Zeeuwsch spinhuishoef. Vlaanderen), aan de Westerschelde ; 5 1). I. Newton (Sir Isaac), 1G12----1727 hoop ber. Engl. Nevada, een der stolen v. d. N.Amer. Cole; wis-, natuur- en strk., ontdef,te On wetten der hpl. Carson City. zwaartekracht, On ditferentiaal-rekening, de 767 Ney nicotine. 768

deelba.arheid v. h. zonlicht, enz. Newton's Nicias, ± 413 v. Chr., Ath. vhr. en stm., streed metaal. Zie D'Arcet. tegen de Peloponnesiers, en sloot 421 v. Chr. Ney (Michel), htg. v. Elchingen, prins v. d. vrede met Sparta. Moskwa, 1769—'15, Fr. msk.; '14 na den val Nicobaren, groep eilanden i. d. Ind. Oceaan. v. Nap. bij Lod. XVIII ; na Nap.'s terugkornst Nicodemus, lid v. d. Joodschen raad to Jeru- v. Elba weder bij dezen ; na den slag v. Wa- gunstig gezind jegens Jezus. terloo voortvluchtig, doch werd gevat en go,- Nicolaas, 1) N. de Wonderdoener, heilige der fusilleerd. Gri. Katholieke kerk ; naar hem heet 't Sint- Nigaini-sneer, een zoetwater-meeri. h. binnen- N.-feest (6 Dec.). 2) naam van res Pausen land v. Z. Afr., '49 ontdekt door Livingstone a] N. I de Groote, 858-867 (scheiding fuss. en Murray. de Roomsche, en de Gri. Kerk) b] N. II, Niagara, riv. die rich nit 't Erie-meer in 't 1058-61 ; c ] N. III, 1277-80 ; d] N. IV (eigen Ontario-meer ontlast, met den hoogsten wa- naam : Hieronymus v. Ascoli), 1288-92; e] N. terval der wereld, in 2 armen, de eene 47, de V (eigen naam : Pietro Reinaluci), tegenpaus andere 44 met. hoog. van Johannes XXII ; f] N. VI (eigen naam Niam-Niam (of Sandeh), een Afr. volt d. Thomas Parentucellis), 1447-55. 3) N. I, Witten Nijl. keizer van Rusland. Zie Nikolaas. 4) N. I, Nias, eil. a. d. W.kust v. Sumatra. geb. '41, sedert '60 vorst v. Montenegro, t'89. Nibbixvvoude, d. in N.Holl., 2 u. v. Medemblik. was dram. dichter, en wordt ook wel „Nikita" Nibelungenlied, ber. Oud-Dt. nat. epos uit 't genoemd. laatst der 12e eeuw. Nicolaasga (St.-), d. in Fri., 2 u. v. d. Lemmer. Nicander (Karl Aug.), 1799—'39, Zw. dichter. Nicolaasimek (St.-). NW.-punt vaa Java. Nicaragua, rep. in Centraal-A m.; hst.Managua. Nicolai, I) Fried, N., 1733—'11, Dt. schrijver Niceolini (Gio v. Batt.), 1782—'61, vn. Ital. dram. en boekhaudelaar, bevorderaar v. d. Dt. ltk., schrijver. bevriend met Lessing en Mendelssohn. 2) Otto Nice, 1) bpl. Zie Nizza. 2) Gri. godin. Zie Nike. N., '10—'49, Dt. comp. („Die lustigen Weiber Nicea, st. in Bithynie; twee oecumenische con- von Windsor"). cilien (325 en 787). Nicomedia, oudt. de hst. v. Bithynie. Nicephorus, 1) Byz. keizers (N. I, 802-811 ; Nieopolis, vest. in Bulgarije, a. d. Donau; 6 D.I. N. II, 963-969 ; N. III, 1078-81). 2) N. Con- Nicot (Jean). Zie nicotine. stantinopolitanus, 758-828, Gri. geschsch. Nicotera (Giovanni), geb. '28, Ital. stm., '57-- 3) N. Bryennius, t 1137, Gri. geschsch., was '60 galeislaaf (wegens stk. misdrijf), werd bede schoonzoon v. keizer Alexius Comnenus. vrijd door Garabaldi, en word '76 minister. Nicetas, t 1216, Byz. geschsch. nicotine, alkaloide uit tabak, een zwaa• v er- 769 Niebert — Nieuw. 770

gif ; dus gen. naar Jean Nicot (1530-1600), een Nieuw, 1) N. Amsterdam, de oorspronkelijke tijdlang Fr. gezant in Portugal, die de tabaks- naam v. Nieuw-York, tot 1664, toen het aan plant in Eur. invoerde, en ook een Port. wbk. de Hollanders ontweldigd word door de En- schreef. gelsche 2) N. Britannia, eene groep eilanden Niebert, d. in Gron., 2 u. v. Zuidhorn. i. d. Sti. Oeeaan, NO. v. Nieuw-Guinea. 3) N. Niebuhr (Barth. Gg.), 1776—'31, ber. Dt. ge- Brunswijk, prov. v. Bri. Canada (hpl. Frede- schsch. (ROmische Geschichte") en philoloog; ricton). 4) N. Caledoni), groep Australische Niederwaid. Zie Bingen. [Pruis. stm. eilanden i. d. Sti. Oceaan; behoort aan Fra. Niedorp, twee dorpen in N.Holl.: 1) Nieuwe 5) N. Engeland,•'t NO. dl. der Amer.Uniestaten. N., ca. 2 u. v. Schagen. 2) Oude N., een half 6) N. Granada (Zie Columbia no. 4). 7) N. u. v. Nieuwe N. (Zuidhorn. Grieksch, de taal, the heden ten dage in het Niehove (of Nyehove), d. in Gron., 1 u. v. sedert '30 herborene Griekenland gesproken Niekerk, 1) d. ire Gron., drie kwartier v. Zuid- wordt ; is natuurlijk ontstaan nit het nude horn. 2) d. in Gron., 3 u. v. Onderdendam. Grieksch. 8) N. Guinea, 't grootste ell, v. 3) Zie Mikerk. Australia, i. d. Sti. Oceaan; Nederl. nederzet- Niel (Ad.), '02—'69, Fr. msk. '59 (na Solferino). tingen op de knot. 9) N. Holland, 't vasteland Nieland, twee dorpen in Gron.: 1) Ooster N., v. Australia. 10) N. Mexico, territoriuin der ca. 4 u. v. Onderdendam. 2) Wester N., 2 u. N. Amer. Unie (bpi. Santa Fe). 11) N. Orleans, v. Onderdendam. hst. v. d. N. Amer. Uniestaat Louisiana. 12) N. Me/abseil von Strelenau (Nic.), '02—'50, een Schotland, eene prov. v. Bri. Canada (bestaat Hongaar, Dt. dichter (pseud. Nic. Lenau), was nit 't sch.-eil. N. Schotland. en 't eil. Cape seder) '44 krankzinnig. Breton); hpl. Halifax. 13) N. Siberia, groep Nietneewiez (Jul. Ursinus), 1757—'41 (-f- to Pa- Russ. eilanden i. d. Noordelijke IJszee. 14) N. rijs), Poolsch dichter v. hist. liederen. Westminster, list. v. Bri. Columbia ; heette Niemeu. Zie NJemen. vroeger Queensborough. 15) N. York, de groot- Niepee, 1) Jos. Nicephore N., 1765—'33. Fr. wkt. ste stad in geheel Am., en na Londen de en schk. (Zie Daguerre). 2) Claude M. Fran- grootste kpst. van heel de werelei, met 2 ran. cois N., '05—'70, neef v. d. vorige, dien hij bew. (heette tot 1664 N. Amsterdam) en ligt in zijne nasporingen ter zijde i. d. 16) N. Amer. Uniestaat N. York (ruin 5 Niers (of Neers), riv. in Pruisen en Lbg., ont- nip. hew.); hot. Albany. 17) N. Zeeland, Bri. last zich i, d. Maas. (Niersteiner). bezitting i. d. Sti. Oceaan, bestaande nit twee Nierstein, d. in Hessen-Darmstadt ; Rijnwijn groote (en eenige kleine) eilanden; hot. Auck- Nierstrass (Joh. Leon.) Jr., 1796-L-'28, Nederl. land. Het land is zeer bergachtig; tuss. de 2 dichter. gr. eil. stroomt de Cook-straat; de bevolking 25 771 Nieuwe — Nikita. 772

bestaat uit ornstr. 500 duizend Engelschen en. Nleuwkulk, d. in N.Br., ca. 2 u. v. Waalwijk 45 duizend Maori's (inboorlingen). 18)N. Zuid- Nieuwland, 1) d. in Z. Holl., ca. 2 u. v. Gorin- Wallis, Engl. kol. op Nieuw-Holland, a. d. chem. 2) Brielsch N., d. in Z.Holl., een half Sti. Oceaan; hpl. Sydney. . u. v. Brielle. 3 , N. (of Nyland), d. in Fri., 1 Nieuwe, 1) Nieuwediep, in Noord-Holl., met 't u. v. Sneek. 4) Pieter Nieuwland, 1764-94, marine-etablissement Willemsoord, vorrnt 't Nederl. dichter, prof. der wsk. te Leiden. 0. dl. der gem. Helder. 2) 't N. Dorp, d. in Nieuwolda, d. in Gron., 2 u. v. Zuidbroek. Zeel., ca. 2 u. v.tHeinkenszand. 3) N. Hebriden, Nieuwpoort, 1) Belg. st. in Vlaanderen; 2 Juli eene groep eilanden i. d. Sti. Oceaan. 4) N.- 1600 bevocht prins Maurits hier eene schit- Schans, d. in Gron., a. d. Pruis. grens. terende ovw. 2) stadje in Z. Holl., a. d. Lek, 5) N.schoot (of Nijeschoot), d. in Fri., ca. 1 schuin t. o. Schoonhoven. u. v. Heerenveen. 0) N.-Stijl, de Gregoriaan- Nieuwstadt, d. in Lbg., 1 u. v. Sittard. sche tijdrekening. 7) N.- Tonge (of N. Kerk in Nieuwveen, d. in Z. Holl., 2 u. v. Woubrugge. Grijpsoord), d. in Z. Holl., 1 u. v. Sommelsdijk. Nieuvwvliet(of Sint-Pier), d. in Zeel.,2 u.v.Sluis. Nieuwen, 1) Nieuvvendam, d. in Noord-Holl., Niezkll (of Nyezijl), d. in Gron., 1 u. v. Zuidhorn. 3 u. v. Edam. 2) Nieuwenhagen, d. in Lbg., Nifterik, d. in Geld., a. d. Maas, 1 u. v. Wychen. 1 u. v. Heerlen. 3) N.-Hoorn-en-Nieuwe-Groote, Niger, hoofdriv. v. Centraal-Afr., komt v. h. d. in Z. Holl., 1 u. v. Brielle. 4) Jan Nieuwen- Loma-gebergte, en valt in de Golf v. Guinea huyzen,1724—'00, doopsgezind predikant (eerst (stroorngebied ca. 3 mn. vierk. km.). Bovenloop te Middelharnis, toen te Aardenburg. eindelijk Dzjoliba, Middelloop Mayo of Isaballeo, dan te Monnickendam), stichtte 1784 de Maat- Issa of N'egirreu (d. i. „Niger"), daarna Quorra scha.ppij tot Nut van het algemeen. (Kwara). Zij-riv. Binoewee. Nieuwer, 1) Nieuwer-Amstel, d. bij A mst. Nightingale (Miss Florence), geb. '23 te Floren- 2) Nieuwerkerk, d. in Zeel. (eil. Duiveland). ce, philanthropische Engl. dame, vol zelfop- 3)Nieuwerkerk,d. in Z.Holl., 2 u. v. Rotterdam. offering werkzaam in de hospitalen tijdens 4) Alfred Emilien, grf. v. Nieuwerkerke, gel. den Krim-oorlog. '14, Fr. bh., modelieerde 't ruiterstandbeeld Nigritte. Zie Soedan. (v. Loenen. van prins Willem I dat te 's-Gra.venhage voor Nigtevecht, 1. in Utr., a. d. Vecht, anderhalfu. 't konki. paleis staat. Nieuwersluis, a] d. in nihil-ismus, de vernietiging van de besta.ande Z. Roll., a. h. Voornsche kanaal, anderhalf u. orde van zaken beoogende stk. partij in Rus- v. Brielle, 0] fort en schutsluis in Utr., a. d. land ; -ist, lid of aanhanger v. die partij. Vecht, een half u. v. Loenen. 6) Nieuwe, Nike, (Gri. fab.) godin der ovw., dtr. v. Pallas. Ter-Aa, d. in Utr., ca. 1 u. v. Loenen. Nikita (Nicolaas 1), '41--'89, vorst v. Monte- Nieuvwkoop*, d. in Z. Holl., 2 u. v. Woerden. negro sedert '60. (dram. dichter). '773 nikkel noblesse. 774 nikkel, een zilverkleurig metaal; de Dt. tien- a. d. Wolga ; 58 D. I.; groote jaarmarkten. penning-stukken zijn van n. Nisse, d. in Zeel., 1 u. v. Heinkenszand. nikker, 1) Zwarte. 2) de Duivel. Nistelrode, d. in N.Br., vijf kwartier v. Osch. Nikolaas (Pawlowitsj), 1796—'55, keizer v. Rus- Nithart, 790—,843, Frankisch geschsch., klzn. land sedert '25 (zie Dekabrist), streng abs,olu- v. Karel d. Gr. tistisch, zegevierend over Perzie en over Tur- nitro-glycerine, met zwavel- en salpeterzuur kije, onderdrukte '30 den Poolschen opstand, behandelde glycerine, vergiftige en ontplof- leed de nederlaag in den Krim-oorlog. bare vloeistof. (gelijk maken. Nikolajew, st. in Rusland, a. d. Zwa. Z.; 83 D. I. niv-eau, viakte v. d. waterspiegel ; -elleeren, NIkolajewsk, havenstad in Siberie, aan de Niveiles, st. in Belgie, a. d. Thienne; 10 D. I. Amoer (Amur) ; 5 a 6 D. I. Nivose, in den kalender der gr. Fr. rev. de Nikolsbuirg, st. in Moravie ; 7 D. I.; vrede tuss. rnaand van 21 December tot 19 Januari. Or. en Pruisen '66. nix, (Germ. fab.) watergeest. Nilsson (Christine), geb. '43, her. Zw. zangeres. nizam, 1) Tu. linie-troepen of staande armee. nimbus, lichtkrans, aureool. (56 D. I. Zie redif. 2) een der titels v. d. Tu. grootvi- Nimes, hpl. v. h. Fr. dep. Gard, a. d. Vistre, zier. 3)hoofdtitel v. d. heerscher in Hyderabad_ Nimrod, fabelachtig stichter. v. h. Bab. rijk Nizza cFr. Nice), hpl. v. h. Fr. dep. Zee-alpen„ en v. d. Toren v. Babel („een geweldig jager"). a. d. Midd. Z.; 52 D. I.; haven ; ber. bpi.; het Niwwegen. Zie Nijmegen. grfs. N. is '60 door Sardinie aan Fra. afgestaan. Ningpo, Chin. haven, sedert '42 voor de Euro- Niemen (of Niemen), riv. in W.Rusland en 0., peanen opengesteld ; 260 D. I. Pruisen, mondt i. h. Kurische Haft Ninive, omstr. 608 v. Chr. verwoeste, sedert Njord, (Noorsche fab.) god v. h. vuur en van '43 gedeeltelijk blootgegravene hst. v. Assyrie, regen en wind. a. d. Tigris. Noach, volgens den Bijbel de in de Ark uit den Ninus, fabelachtig gemaal van Serniramis, en Zondvloed geredde stamvader (vgl. Deuka. stichter v. h. Assyrische rijk. lion), eerste planter v. d. wijnstok ; vader v. Niobe, de door de pijlen v. Apollo en Diana Sem, Cham en Japhet. van hare 12 kinderen beroofde en door Zeus Noailles (Adr. Maurice, htg. v.), 1678-1766, in eene rots veranderde trotsche gade v. Fr. msk., streed i. d. Poolschen oorlog en i. Amphion. Niobidengroep to Florence. d. Or. Successie-oorlog; was later dipl. Niort, st. in Fra., a. d. Sevre ; 23 D. I. nobili, „a.dellijken", in de rep. Venetie de ge- Nipon. Zie Japan. rechtigden tot deelneming a. d. regeering. Nirwana. Zie Boeddha. noblesse oblige, (Fr.) „adel verplicht" eta Nidni-Nowgorod, hpl. v . h. Russ. gouvt. N., edel to handelen. 775 Nodier — Noordwijk. 776

Nodler (Charles), 1780—'44, Fr. schrijver. Noord (de), zoo noernt men de Maas tusschen Noesa-taut, een der Moluksche eilanden. Dordrecht en den mond v. d. Schelde. Noirmoutiers, eil. aan de W.kust van Fra. Noordbroek, d. in Gron., 1 u. v. Zeidbroek. NoIsseville. Zie Metz. NoorddUk, d. in prov. Gron., 1 u. v. d. st. Gron. Nola, st. met 12 D. I. in Italic. Noordeloos, d. in Z.Holl., anderhalf u. van nolem volens, tegen wil en dank. Gorinchern. Nolet de. Brouwere van Steeland (Joh. Ka- Noorden, d. in Z.Holl., 2 u. van Woerden. rel Hub.), '15—'88, vn. 171m. dichter. Noorder, 1) N.districten. afdeeling ter W.kust noll me tangere, (Lat.) rack mij niet aan; (plk.) v. Celebes. 2) N.-kanaal, noordelijke ingang kruidje-roer-me-niet. van de Iersche Zee. nomad-e, rondzwerver zonder vaste woon- noorderlieht, v. h. aardmagnetismus afhan- plants; -iseeren, een zwervend Leven leiden, kelijk lichtverschijnsel aan den nachtelijken zonder vaste woonplaats. (kenland. hernel. (horn. nomarchie, prov. v. h. hedendaagsche Brie- Noordhorn, d. in Gron., een half u. v. Zuid- nom de guerre, (Fr.) kunstenaars-pseudoniem. Noordkaap, de noordelijkste punt v. Eur. now de plume, (Fr.) schrijvers-pseudoniem. Noordlaren, d. in de prov. Gron., ruim 2 u. nomenelatuur, lijst of register v. benainingen. v. d. st. Gron. nominaal, in naam. (treurspelen). Noordsche mythologle,godenleer der Noord- NOMSZ (Jos.), 1738—'03, Nederl. dichter (inz. Germaansche volken; N. 7e Oorlog, 1700-21 non, neen, niet; n. plus ultra, het alles over- v. Karel XII v. Zweden tegen Denemarken, treffende; n. possumus, .,wij kunnen niet", Polen-Saksen en Rusland, dat daardoor tot weigeringsformulier der Roomsche Curie t. o. den rang v. groote mogendheid kwain (zie wereldlijke rnogendheden; -conformisten, Peter I). afgescheidenen v. d. Engl. staatskerk. Noordstrand-eilanden, a. d. W.kust v. Nonnus, 5e eeuw, Gri. dichter in Egypte. Sleeswijk. (wershaven. nonseus, onzin. Noordwelle, d. in Zeel., anderhalf u. v. Brou- Noorbeek, d. in Lbg., anderhalf u. v. Gulpen. Noordwolde, 1) d. in Fri., anderhalf u. v. Noord, tegenovergesteld aan „Zuid"; N.-Ame- Oldeberkoop. 2) d. in Gron., anderhalf u. v. rika (zie Amerika en Vereenigde Staten); Onderdendam. 3) Zie N.-Duitsche Bond ('66 tot aan de Mainlinie Noord-wijk, 1) d. in Gron., ca. 3 u. v. Zuid- onder Pruisen, '71 opgegaan in 't Dt. rijk); horn. 2) twee dorpen in Z. Holl.: a] N.-bin- N. Holland, zie Holland; N.pool, noorder- nen, 2 u. v. Leiden, bj N.-buiten (of N. aan aspunt der aarde; N.ster, zie Poolster; N.- Zee), een half our vender; •wijkerhout, d. zee, tuss. den Atl. O. en de Oostzee. in Z.Holl., dicht bij Noordwijk-binnen. 777 Noormannen — Novara. 778

Noormannen, Skandinavische zeeschuirsers Normand-1E (of -kW, et. prov. v. Fra., a. h. (Wikingen) van de 9e eeuw af in alle kust- Kanaal ; hpl. Rouaan. Gest. als htgd. in 912 landen v. Eur. en zelfs naar IJs land, Groenland door Rollo den Noorman, werd N. in 1204 Fr.; en N.Am. voorwaarts dringend, be volkten o. 't was 1417-19 Engl., en werd 1450 weder Fr. a. de Fr. prov. Normandije, en stichtten onder Normandische eilanden, eene groep Engl. 'illem den Vero veraar (1066) de Fr.-Norm an- eil. i. h. Kanaal (Jersey, Guernsey, Alderney dische dynastie in Engelatid. en Sart). (thologie Noorsch, 1) Noorweegsch, 2) Zie Noordsch. Nornen, Schikgodinnen in de Noorsche my- Noort (Olivier v.), Nederl. ontdekkings-reizi- Norrktiping, st. in Zweden, a.d. Motala; 27 D.I. ger; 1598-1601 tocht rondom de aarde. Norriand, het noordelijkste dl. v. Zweden. Noorwegen, Skandinavisch kon kr., 1925 D. Norte (Rio Grande del), zich i. d. Golf v. list. Christiania ; het staat met Zweden onder Mexico ontlastende gr. riv. in N. Am. 46n kon. North (Fred., lord). 1733-92, Engl. stm., trad Nootdorp, d. in Z.Holl., 1 u. v. Voorburg. 1783 als minister af. doch had, door 't heffen Norbert, 1085-1134, R. K. heilige, stichtte v. een invoerrecht op thee, den opstand der 1120 de Premonstratenzer-orde. N.Arner. volkplantingen veroorzaakt. Nordenskitild (vrijheer v.), geb. '32, Zw. ge- Northampton, hpl. met 41 D. I. v. h. Engl. ognost en poolvaarder ; '78—'79 ber. tocht op grfs. N. (castle. de Vega (noordoostelijke doorvaart gevonden). Northumberland, grfs. in Engld.; hp1. New- Norderney, Pruis. eil. a. d. Oostfriesche kust Norton (Caroline Elizabeth Sarah), geb. '08, (landdrostij Aurich); zeebaden ; vuurbaak. Engl. rom.-schrijfster en dichteres, klein- Nordhausen, st. in 't Pruis. reg.-distr. Erfurt; dochter v. d. Engl. dichter Sheridan. 27 D. I. Nordhauser koornbrandewijn. Norwich, st. met 88 D. I. in Engld. aan Ntirdlingen, d. in Beieren, a. d, Eger; 8 D. Wensum en Yare. I.; veldslag 1634. Norwid (Cyprianus Camillus), geb. '24. Poolsch Norfolk, grfS. in Engld.; hpl. Yarmouth. dichter, woont in Parijs. (Libanon. Norg, d. in Drente. 3 u. v. Assen; daarbij 't NossariErs, leden eener Mah. sekte op den gesticht Veenhuizen. (Donau. Nossibe, Fr. eil. bij Madagascar. Noricum, oudt. Rom. landsch. a. d. Beneden- Nostradamus, 1303-66. lijfarts v. d. Fr. kon. Norische Alpen, een dl. der Alpen in de Karel IX en astroloog. htgd. Saltzburg en Stiermarken, in Kam- Nottingham, Engl. fabr.-st. a. d. Trent; 187 then (Carinthia) en Or. tot in Hong. D. I.; hpl. v. h. grfs. N. nortnaal, volgens richtsnoer of regel;n.-school, Novalis. Zie Hardenberg 2. kweekschool your onderwijzers. Novara, Ital. st. in Piemont; 15 D. I.; '49 over- 779 Nova-Zembla — Nijl. 780

winning v. Radetzky op de Sarden; 't is de Numidie oudt. een rijk N.Afr. (i. h. tegw. bpi. der prov. N. Algeri4 Nova-Zembla, Russ. groep eil. in de N. JJszee; nutnismat-iek, munt- en penningkunde; -lens, overwintering der Hollanders 1596. rnunt- en penningkundige. novelle, romantisch verhaal. Nunen (of Nuenen), d. in N.Br., ca. 2 u. v. Hel- November, Slachtmaand, de elfde(bij de oude mond. (u. v. Roermond. Romeinen negende) maand des jaars. Nunheim (of Nunum), d. in Lbg., anderhalf Novi, st. met 14 D. I. in N. Italie ; veldslag Nunspeet, d. in Geld., ca. 3 u. v. Harderwijk. 1799. nunti-us, Pauselijk gezant, die geen kardinaal noviciaat, proeftijd der novicen (die in eene is; -atuur, ambt en standplaats v . een N. geestelijke orde wenschen to treden). Nunum. Zie Nuttheim. Nowgorod, st. in Gr.-Rusland, a. d. Wolchow; Nurnberg, kpst. en fabr.-st. in 'I Beier. reg.- tegw. 20 (in den tijd der Hansa400)D. I.; hpl. distr. Mittelfranken, a. d. Pegnitz; 115 D. I. v. h. gouvt. N. Zie Hohenzollern no. 3. Nowo, 1) N. Georgiewsk, Russ. vest. in Po- Nuyen (W. J. J.), '13—'39, Nederl. schilder. len, aan Bug en Weichsel; heette vroeger Nyanza. Zie Modlin. 2) N. Tsjerkask, st. met 37 D. I. i Nijawier, d. in Fri., ruim 4 u. v. Dokkum. h. land der Donsche Kozakken. Nyborg, Deen. st. op 't eil. Funen, a. d. Gr. Noyaden, in de gr. Fr. rev. (inz. 1793 to -Nan- Belt; 5 a 6 D. I. tes) barbaarsche verdrinking v. alien, die ver- NUbrock, d. in Geld., 2 u. v. Apeldoorn. dacht werden van royalismus; ze werden rug Nkie 4) naamsbegin v. versch. Fri. dorpen: aan rug gebonden in het water geworpen. N.-berkoop, N.-ga (3 u. v. Beetsterzwaag), nuan-ce, schakeering ; -ceeren, schakeeren. N.-ga (2 u. v. Hindeloopen). N.-,ga (3 u. v. NubiE, land tuss. Egypte en Abessinie. de Lemmer), N.-haske (14 Heerenveen), N.- Nucha, Russ. st. in Caucasie: 25 D. I. holtpade (1 u. v. Oldeberkoop), N.-holtwolde Nuts, d. in Gron., ruim 2 u. v. Zuidhorn. (derdehalf u. v. Oldeberkoop), N.-borne (2 Nukahlwa,'t grootste der Markiezen-eilanden. u.,v. Heerenveen), N.-mirdum (2 u. v. Lemmer), Numaasdorp (of Buitensluis), 9. in Z.Holl., N.-trijne (4 u. v. Oldeberkoop). 2) N.-veen, derdhalf u. v. Oud-Beierland. in Drente, 1 u. v. Meppel. Numantia, oudt. st . in Spanje, was 143-134 Nijkerk, 1) st. in Geld. op de Veluwe; 8 D. I. v. Chr. in oorlog met de Romeinen. 2) twee dorpen in Fri.: Ooster-N. (bij Dokkum) Nurna Pompillus, tweede kon. v. Rome en Wester-N. (bij Holwerd). (715-672 v. Chr.). Nykoping, st. met 5 D. I. in Zwe den. Nutneri, het vierde Boek Mosis (0. T.). NUI, riv. in Afr., komt uit de in de streek v. 781 Nijlpaard — occupeeren. 782

d. Evenaar liggende Nijl-meren Victoria en Oberlin (Joh. Friedr.), 1740—'26, Elzasser phi- Albert-Nyanza. en ontlast zich met delta-vor- lanthroop in 't Steinthal (0.-genootschapperi). ming in de Midd. Z. na een loop van 6170 Oberon, kon. der Elfen (Zie Wieland 2 en met., waarin zij jaarlijks door overstrooming Weber 3); gmln. Titania. Nubie en Egypte vruchtbaar maakt. oblig.aat, (muz.) solo-voordracht ; .atie, NUIpaard (rivierpaard, hippopotamus),een zich 1) schuldbekentenis, 2) rentegevende schuld- in den Nip en andere Mr. rivieren ophoudend brief. (speler v. d. oboe. zoogdier, log en dik v. huid, met tanden, die obo.E, (muz.) een blaas-instrument; -1st, be- ivoor leveren. obool (obole), oudt. een Gri. stuk geld (pas- Nijmegen, st. in Geld., a. d. Waal; 28 D. I.; munt), ter waarde van onistr. 7' cent Nederl. 1678 en 79 Vrede v. N. tuss. Fra., Spanje, DO, Obotrieten, een Wendische volksstam, 1170 en Zweden. onderworpen door Hendrik den Leeuw. Nymphenburg, d. bij Munchen, met een konkl. Obrecht (J.). 1430-87, Nederl. comp. (vroeger krvl.) kasteel, wear ini 1740 de oor- ObrenovvitsJ, vorstelijke dynastic in Servie. log werd beraamd tegen Maria Theresia. O'Brien (Will. Smith), '03—'74, Iersch lid v. Nyx, (Gri. fab.) godin v. d. nacht. h. Lagerhuis, '48 als revolutionair ter dood veroordeeld, welk vonnis in deportatie werd veranderd; kwam '56 weder in vrijheid. 0. obsceniteit, liederlijkheid. obscurant.ismus,lichtdomperij; -fatten, licht- 0' voor Iersche geslachtsnarnen „zoon van". dompers, ridders v. d. domper. Oajaca, st. in Mexico ; 26 D. I. ohservatie-leger, (mil.) een korps, a. d. gren- onse,bewoonde vruchtbare plek in eene woestijn. zen opgesteld, om de bewegingen v. d. vijand Ob (of Obi), voornaarnste riv. v. W.-Siberie, in het oog to houden. ontlast zich in de Obische Golf der IJszee. observatoriuiu, sterrenwacht. Obadja, Israelitisch profeet in een der bodies Occam (William), 1270-1347, Engl. geleerde, v. h. 0. T. bestreed den Paus, en werd deswege in den Obbicht, d. in Lbg., ruim 1 u. v. Sittard. ban gedaan. Obdam, d. in N.Holl., ca. 4 u. v. Medemblik. Occident, het 'Westen (in tegenstelling v . obelisk, spits toeloopende kolom (Egypt. monu- Origilit, het Oosten). ment). occup.atie, 1) bezigheid, 2) inbezitneming, Oberammergau, d. in Beieren, a. I. Ammer; 3) bezethouding ; -eeren, 1) bezighouden bekend door de passie-spelen. (-eeren voor, rcht. optreden voor), 2) bezet- Obergum, d. in Gron., 1 u. v. Onderdendam. ten, in bezit nemen, 3) bezel houden. 783 Oceaan — Oecolampadius. 784

Oce-aan, wereldzee ; -aniden, (Gri. fab.) de Odelsthing. Zie Storthlng. drieduizend dochters v. Oceanus, br. en geml. odenburg. Zie, Oedenburg. v. Thetys; •anie,- Zie Australig. Oden-se. Zie Fiinen; -weld, West-Dt. ge- ochlokr-aat, aanhanger v. d. -atie, d. i. de bergte toss. den Neckar en 't Maindal. regeermacht v. h. gepeupel. ( schilder. Odeon, bij de oude Grieken een gebouw voor Ochoa (don Eugenio de), '15—'72, Sp. ltk. en muzikale wedstrijden; tegw. concertzaal, (oolc) Ochotsk, st. in Siberie, a. d. Zee v. O. (een opera-gebouw. dl. v. d. Sti. Oceaan) ; ca. 2 D. I. Oder, Dt. riv., komt uit 't 0.-gebergte in Mo- Oehten, d. in Geld., 2 tr. v. Tiel. ravie. • en ontlast zich in de Oostzee. Ockerse, -I) Willem Antony O., 1760—'26, Odessa, Russ. zeeen kpst. a. d. Zwa. Z. ; 208 Nederl. ltk. en dieliter ; anti-Oranjegezind. D. I.; unvt. ; haven. 2) Zijne zuster Antoinette O., 1763—'28, Nederl. Odevaere (Jozef Dionys), 1778—'30, Ylm. hist.- dichteres. schilder. O'Connell (Dan.),1775—'47, ber. Iersch agitator Odin, Oud-germ. godheid. Zie Wodan. voor erna.ncipatie v. d. Katholieken en wet- Odo, 898, grf. v. Parijs, verdedigde die st. gevende zelfstandigheid v. Ierland (Repeal). tegen de Noormannen (886). In 887 tot loon. O'Connor (Feargus Edward), 1796—'55, Iersch gekozen, had hij strijd to voeren tegen Karel volksmenner, versch. rnalen lid v. h. Palle- den Eenvoudige. merit ; sedert '52 krankzinnig. Odoaker, aanvoerder der Gerrnanen in West- Octavianus. Zie Augustus. Rom. soldij, bracht 476 't Rom. rijk (onder Ro- October, Wijnmaand, de tiende (bij de oude mulus Au crustulus) ten val, doch werd 493 over- Romeinen achtste) rnaand van het jaar. wonnen door' Theoderik, kon. der Oostgoten. octr-ooi, 1) uitsluitend recht v. voortbrenging, O'Donnell(don Leopoldo),'09 –'67,ber. Sp. genl. bescherrning tegen namaak.2)accijns,stedelijke en stm., herha aide malen Eerste minister. impost; -oyeeren, eigenmachtig vaststellen. odontine, middel tegen kiespijn, enz. ocul-air, een glas, dat naar het oog is gekeerd Odoorn, d. in Drente, 4 a 5 u, v. Assen. v. dengene, die zich v. d. kijker bedient; OdUk, d. in Utr., derdhalf u. v. Wijk-bij-Duur- -eeren, (tnb.) een paar knoppen van eenen stede. edelen vruehtboom op eenen wiiden stam en- Odyss-ee (zie Domerus)• -eus, Gri. naam ten; -1st, oogheelkundige, oogmeester. v. Ulysses (Lat.), held v. 'd. Troj. oorlog, na odaliske, blanke slavin i. d. Tu. harem. langdurige omzwervingen terugkeerende in Odd fellows, oorspronkelij k (1760) leden eener zijn vaderland. Zie Ithaka,Laertes,Pene- niet door de Orde erkende vrijrnetselaarsloge lope, Telemachus. ode, verheven lierdicht. [in Engld. Oecolampadius (Joh.), eigenlijk Hussgen, 1482 785 oecumenisch — Ogowai. 786

—1531, Zwits. hervormer, hield 1529 een dis- Oestel. Zie Ostel. puut met Luther (te Marburg). Oeta, oudt. eene zich van den Pindus oostwaarts oecumenisch, algemeen; - concilie, kerkver- uitstrekkende bergketen in Griekenland. gadering, waartoe alle bisschoppen zijn op- Oettinger. Zie Ottinger. geroepen door den Paus . Oetzthal. Zie Otzthall. (Wieringen. Oedenburg (Odenburg), st. met 24 D. I. in Oever (den), vervallen d. op 't N. Holl. eil. Hong., a. d. Ikva. (ca. 2 u. v. Veghel. oever-aas, eenda, -vlie,(r langs riv.-oevers. Oederode (St.-), d. in N. Br., a. d. Dommel, Oeynhausen, bpi'. in Westfalen, a. d. Werra; Oedipus, (Gri. fab.) kon. v. Thebe, had (zon- 2 a 3 D. 1. der dat te weten) zijn eigen vader gedood en Ofanto, riv. in Z. Italie, mondt i. d. Adr. Zee. diens weduwe (zijne eigene moeder) tot vrouw Oren, Dt. naam v. Buda. Zie Budapest. genomen. Toen hij een en ander ontdekte, Ofenheim (Victor), ridder v. Pont-Euxin. '21— stak hijzelf zijne oogen uit en begaf zich in '86. herucht Or. financier. ballingschap. Zie Antigone en lokaste. Offenbach, 1) Hess. fabr.-st. a. d. Main; 32 D. I. Oeffelt, d. in N. Br., 1 u. v. Boxmeer. 2) Jacques 0., '22—'80. Dt. comp. v. operetten Oegstgeest. d. in Z. Boll., ca. 1 u. v. Leiden. te Parijs (Offenbachiaden). Oehlenschiliger. Zie Ohicnschliiger. offensief, aanvallend ; o. en defensief verbond, oeil de boeuf, (Fr.) „ossen-oog", rond raampje; bondgenootschap waarbij men zich verbindt daarnaar wachtkatner in 't paleis to Versailles elkander bij te staan, als een der verbonde- onder Lod. XIV, 't tooneel v. hofschandalen. nen door eenen vijand word t aangevallen of ()eland. Zie Oland. het noodig acht aanvallenderwijze tegen eenen Oene, d. in Geld., 3 u. v. Apeldoorn. vijand te werk te gaan. Oeneus, fabelachtig kon. v. Pleuron en Caly- ofilcieus, wel uitgaande v. een ambtsbekleeder, don in Etolie. beplantte de Etolische bergen doch niet ambtshalve, d. i. of[icieel. met ,Angaarden. ofileinaal, in (van, uit, betreffende) de apo- Oenkerk, d. in Fri., 2 u. v. Bergum. theek. Oenotriers, de oudste bewoners v. ZW. Italie. Offingawier, d. in Fri., een half u. v. Sneek. oer, ljzerhoudende aarde; -os. Zie auer-os. Oggione (Marco de), omstr. 1500, Ital. hist.- Oerebro (Orebrol, st. met 12 D. I. in Zweden. schilder. Oerie (of Oirle), d. in N. Br., ca. 2 u. v. Eind- Ogliby (John), 1600-76, Sch. dichter en schrij- oer•os. Zie oer. 'hoven. ver (geschiedkundige werken). Oersted. Zie *rated. Oglio, zij-riv. v. d. Po, in N. Italie. Oesel. Zie Ogowai (of Ogowe), riv. in Centraal Afr., out- Oeser. Zie Oser.' last zich, met delta-vorming, i. d. Atl. 0: 787 Ogyges — Oliva. 788

Ogyges, fabelachtig kon. v. Attica en Beotie. 9) 0.-markt, d. in Oijs., ca. 3 u. v. Steen- Ohe, d. in Lbg., derdhalf u. v. Roermond. wijk. 10) Zie Oldetrijne en Oldouwer Ohio, voornaamste .zij-riv. v. d. Mississippi ; hieronder. daarnaar heet de N.Arner. Uniestaat 0. Zie Oldenbarneveldt (Jan v.), 1547-1619, ber. Columbus no. 2 en Cincinnati. Nederl. patriot en stm., tegenstander v. prins Ohlenschiliger (Adam Gottlob), 1779—'50, ber. Maurits; verloor zijn hoofd op 't schavot. Deen. en Dt. dichter. Oldenburg, st. met 21 0. I. a. d. Hunte, is Ohm (Georg Sim.), 1787—'54, vn. Dt. natuur- de hst. v. h. Dt. gr.-htgd. 0. kundige, heeft een stb. to Munchen. Oldenzaal, st. in Oijs., ca. 4 u. v. Almelo; 4 D. Ohmacht (Landolin), 1760—'34, Dt. Ws. I.; Nederl. grenskantoor als men per spoor Oirle, 1) Zie Oerle. 2) Zie Oirlo. (Horst. uit Dtl. komt. OW° (of Oirle), d. in Lbg., anderhalf u. v. Oldenzkil, d. in Gron., 2 u. v. Onderdendam. Oirsbeek, d. in Lbg., 1 u. v. Sittard. Olde-ouwer. Zie Oldouwer. Olrschot, d. in N. Br., ca. 3 u. v. Eindhoven. olderman, oudt. een overheidspersoon in Oise, zij-riv. v. d. Seine, in Fra. (burg. Saks. en Fri. streken; -shock, verzam. v. Oisterwijk, d. in N. Br., anderhalf u. v. Til- wetten en keuren der st. Gron. (1434-1770). Oka, zij-riv. v. d. Wolga, in Rusland. Oldetrijne, d. In Fri., 3 u. v. Oldeberkoop. okumenisch. Zie oecumenisch Concilie. Oldham, st. in Engld. a. d. Medlock; 112 D. I. Olaf, eenige kon. v. Nrw., inz. 0. de heilige, Oldouwer (of Olde-ouwer), d. in Fri., ca. 3 1029 gedood door Kanut v. Dnm.; -orde, u. v. de Lemmer. eene '47 gest. Nrw. ridderorde. Ole Bull. Zie Bull 3. oland, Zw. eil. i. d. Oostzee. oleIne, in ether en in alkohol oplosbaar be- Olbers (H. W. M.), 1758—'40, gnh. to Bremen, standdeel v. °lien en vetten. en vn. Dt. strk. Olenek, riv. in Siberie, mondt i. d. N. IJszee. Olde (zooveel als Oude), 't voorste lid v. versch. Oleron, Fr. eil. i. d. Biskaaische Golf, vOor dorpsnarnen: 1) 0.-berkoop, d. in Fri., 3 u. den round der Charente. v. Heerenveen. 2) 0. -boorn, d. in Fri., 2 u. oligarch, voorstander of aanhanger v. d. -1e, v. Heerenveen. 3) 0.-broek, d. in Geld., een d. i. de regeering, uitsluitend in handen van half u. v. Elburg. 4) 0.-holtpade, d. in Fri., ettelijke familien. anderhalf u. v. Oldeberkoop. 5) 0.-holtwolcle, Olim, de goode wide tijd (in de dagen v. 0.). d. in Fri., 2 u. v. Zuidhorn. 6) 0.-hove, d. in Olinda, st. met 12 D. I. in Braz., a. d. Gron., anderhalf u. v. Zuidhorn. 7) 0.-kerk, A tl. 0. d. in Gron., ca. 1 u. v. Zuidhorn. 8) 0.-lamer Oliva, 1) d. i. d. prov. West-Pruisen ; 1660 (of 0.-lemmer), d. in Fri., 3 u. v. Oldeberkoop. vrede v.0. 2) Fernan Perez de 0., 1497— omstr. 789 Olivier -- Onbevl ekte ontvangenis. 79(1

4533, Sp. dram. dichter. 3) Pepita de 0., Olynthus. oudt. eene Gri. kolonie ter Z. kust '30—'68, ber. Sp. danseres. v. Macedonia. Olivier, 1) Heinrich 0., 1783—'48, Dt. hist.- Omaha, st. met 21 D. I. i. d. Amer. Lillie-- schilder. 2) Zijne twee br. a] Joh. Heinr. sta,at Nebraska, a. d. Missouri. Fend. 0., 1785—'41, Dt. landsch.-schilder, en Omajjaden, Arab. kalifen 661-1031 (van 756 b] \Voldemar Friedr. 0., 1791—'59, Dt. hist.-, of slechts to Cordova). landsch.- en portretschilder. 3) Juste Daniel Omar, de tweede der kalifen 634-44. 0., '07—'76, dichter en schrijver uit Fr. Zwit- O'Meara (Barry Edward), 1786—'36, lijfarts v. serland. Nap. I op St.-Helena. olla podrida (spr.:ol-ja po-dried-a), een Sp. Omega, laatste letter v. h. Gri. alphabet; gerecht, zijnde een mengsel van versch. spij- Alpha en 0., 't begin en 't einde. zen, eene soort van hutspot. Omel. Zie Onsmel. 011endorlf (Heinr. Gottfr.), '03—'65, taalmees- omen, voorteeken. ter to Parijs („Praktische spraakkunst"). Omer Pacha, '06—'71. ber. Tn. gent., tot deny olmboom (of olm), een boom, die ook ijp (.9f Islam overee,gaan, in den Krim-oorlog op- iepl genoemd wordt. perbevellieller der Tu. troepen. (Asters. versterkte st. in Moravia, a. d. March; Onmyel (of Omel), d. in N.Br., anderhalf a. v. 20 D. I. Ommelanden (Groningen), oude naam v. dat 01st, d. in Oijs., a. d. IJsel, 2 u. v. Deventer. deel der prov. Gron., dat Hunsingo, Fivelingo- Oltenterp, d. in Fri., een half u. v. Beetster- en 't Westerkwartier bevat. zwaag. Ommen, 1) sta.dje in Oijs., a. d. Yecht; 15 hon- Oltmans (Jan Fred.), '06—'54. vn. Nederl.schrij- derd inw. 2) ambt 0., een d. in de nabijheicl ver (onder de gefingeerde nainen J. v. d. Hage ten Z. en J. v. d. Capelle) v. ber. gewordene hist. Ommeren, 9. in Geld., anderhalf u. v. Tiel. romans. Ommerschans, bedelaars-kolonie benoorden, Olkjfberg, (N. T.) een berg bij Jeruzalem, door 't stadje Ommen. (vraten, alverslinders. het dal v. Josaphat daarvan gescheiden; Jezus omnivore', 1) dieren, die altos eten. 2) vest- nazis en afscheid van zijne discipelen. Onspbale, volgons de fabel eene kng. v. Lydia, Olymp-us (Olymp), berg in Thessalie. (fab.) die Hercules dwong zich als vrouw to ver- woonplaats der goden; -la, in Elis, schouw- kleeden en aan 't spinnewiel to zitten. plaats der sedert 776 v. Chr. om de 4 jaren Omsk, st. in W.Siberie, a. d. Irtysj ; 31 D. I. plaats hebbende Olympische spelen '(sedert Onbevlekte ontvangenls (Lat.: Immaculata '75 opgravingen op kosten v. h. Dt. rijk); conceptio), sedert '54 een door Pans Pius IX -lade, viertal jaren tuss. 2 Olympische spelen. afgekondigd leerstuk (dogma) der R. K. perk,, '791 Ondaatje — Oostenrijk. 792

Ondaatje (P. Ph. S. Quint), 1760—'18, Nederl. Ooltgensplaat, d. op 't Z.Holl. eil. Goeree-en- dichter, was rgl. en vijandig aan Oranje. Overtlakkee, 3 u. van Sommelsdijk. Onderdendam, d. in Gron., 4 u. v.Appingadam, Oost, 1) de O., alledaagsche benaming voor Ondereet (Karel), '04—'68, Belg. tooneelspeler Nederl. Oost-Indio. 2) Jacob v. O., twee Vim, en -schrij ver. schilders, vader en zoon: a] de Oude, 1600— Onderwereld (ofHades).schimmenrijk,verblijf- 71, en b] de Jonge, 1637-1713. plaats v. d. zielen der afgestorvenen, volgens Oost, in sam. : 1) O. Friesland, vorstendom in de Gri. fabelleer ingesloten door de rivieren N.Dt1.,tegw.Pruis.2) O.-Gothland,Zw. landsch. Styx, Acheron, Pyriphlegeton en Cocytus. tuss. de Oostzee en 't Wetternmeer. 3) 0.Indie, Onderwierum, d. in Gron., bij Onderdendam. de sch.-eilanden V66r- en Achter-Indie (zie on dit, (Fr.) men zegt; (als z. n.) gerucht. Indri). De 0.-Indische Compagnie(1602-1795), Onega, Meer in Rusland, beoosten 't Ladoga- Nederl. vereeniging om handel op 0.-Indie meer. to drijven en er kolonien to stichten. 4) O.- Oneida, Meer i. d. N.Amer. staat Nieuw-York. Pruisen, was aanvankelijk Poolsch, stond onera, (Lat.) listen. later under de Duitsche Orde, kwam 1611 als Onfeiibaarheid (Pauselijke), in '7J op 't Vati- Teen aan Brandenburg, word 1618 bij Bran- caansch concilie door Pans Pius IX afgekon- denburg ingelijfd, vormde daarmede vervol- digd leerstuk (dogma) der R. K. kerk. gens 't O. dl. der vroegere prov. Pruisen v. h. Onoltzbach. Zie Ansbach. (gebannen. konkr. Pruisen, doch is sedert '78 eene af- Onomakritos, Ath. dichter, werd 516 v. Chr. zonderlijke prov. (hpl. Koningsbergen). 5) O.- Onoverwinneltike vloot, eene oorlogsvloot Rumelie. vroeger prov. v. Eur. Turkije, sedert van °Instr. 150 schepen, door den Sp. kon. '86 ingelijfd bij Bulgarije, beslaat 36 D. vierk. Filips II in 1588 uitgezonden, orn Engld. en km . met ca. 1 mn. bew. (2 D. I. de Ned. to veroveren, word in 't Bri. Kanaal Oostburg,st. in Zeel. (in ZeeuwschYlaanderen); verslagen, en door stormweder verder ver- Oostenrtjk, 1) aartshertogdom O., grondbe- nield op de Sch. en Iersche kusten. standdeel v. h. keizerrijk O. 2) de 01.-Hong. Onrust, zeer ongezond eilandje a. d. N.kust monarchie, sedert '68 (vergelijk met Hongarije) v. Java ; maritiem etablissement. de titel van de vroegere monarchie, 673 D. Onslow (George), 1784—'53, Fr. comp. vierk. km ., circa 41 mn. bew., hst. \Veenen. Onstwedde, d. in Gron. ca. 3 u. v. \Vinschoten. De „Or. Successie-oorlog"(1741-48) v.Beieren, Ontario, meer in Cana:da. Zie Niagara. Fra., Spanje, Saksen, Pruisen, Napels en Onswaard, vroeger d. in Z.Holl., '57 ingelijfd Sardinie tegen Or. over de vrouwelijke troon- bij Melissant. opvolging aldaar (Maria Theresia), beeindigd onyx, (min.) gestreepte chalcedoon. Zie catnee. door den Vrede van Aken. 793 Ooster opereeren. 794

Ooster, 1) 0.-beek, d. in Geld., 1 u. v. Arnhem. Oostkaap, oostelijkste punt v. Azi6, bij de 2) 0.-bierum, d. in Fri., 2 u. v. Harlingen. Behringstraat (2 u. v. Middelburg. 3) 0.-buren, Fri. d. op 't eil. Schiermonnikoog. Oostkapelle,d. op 't Zeeuwsche eil.Walcheren, 4) H. G. 0.-dijk Schacht, 1731-95, Nederl. Oostkerke (of Wolphaertsdijk), d. in Zeel., gnh., Lat. en Nederl. dichter. 5) 0.-end, twee anderhalf u. v. Goes. dorpen, a] in N.Holl., op Tessel, b] in Fri., Oostrum, twee dorpen, 1) in Fri.. 1 u. v. Dok- 2 u. v. Bolsward. 6) 0.-hesselen, d. in Drente, kum. 2) in Lbg., 1 u. v. Horst. 3 u. v. Hoogeveen. 7) 0.-pout, st. met 10 D. I. Oostuin, d. in Gron., 2 u. v. Zuidhorn. in N.Br., 2 u. v. Breda. 8) 0.-land, twee dor- Oostvoorne, d. in Z.Holl., 1 u. v. Brielle. pen, a] in Zeel., 2 u. v . Zierikzee, b] op 't Oostwold, twee dorpen in Gron.: 1) anderhalf N.Holl. eil. Wieringen. 9) 0.-leek (of de u. v. Winschoten. 2) anderhalf u. v. Zuidhorn. Leek), d. in N.Holl., 2 u. v. Hoorn. 10) O.- Oostwond, d. in N.Holl., anderhalf u. vas littens, d. in Fri., 2 u. v. Rauwerd. 11) 0.- Medemblik. meer, d. in Fri., 1 u. v. Rauwerd. 12) 0.- Oostzaan, d. in N.Holl., 1 U. v. Zaandam. wierum, d. in Fri., ruim 1 u. v. Bergum. Oostzee (de), of Baltische Zee, dl. v. d. Atl. 0., 13) 0.-wolde, twee dorpen, a] d. in Fri., 3 u. tuns. Dtl., Ithsland, Zweden en Dnm., staat v. Oldeberkoop, b] d. in Geld., 1 u. v. Elburg. door de Sond in gemeenschap met de Noord- 14) 0.-wijk, twee dorpen, a] in Z.Holl., ca. zee. Drie prov. v. Rusland, a. d. 0. (Esthland, 2 u. v. Gorinchern, b] Zie OisterwiJk. Lijfland en Koerland) heeten de „postzee- 15) 0.-mijtwerd, d. in Gron., 1 u. v. Appin- provinciiSO. gadam. 16) a] 0.-zee, d. in Fri., 1 u. v. Ootmarsum, staclje in Oijs., 3 u. v. Almelo. de Lemmer, b] Joh. Jac. v. 0.-zee, Ooy, 1) d. in Geld., 1 u. v. Nijmegen. 2) twee Nederl. theo., prof. to Utr., begaafd redenaar. buurtschappen in Geld. (a gemeente Zevenaar, Oostersch, uit het Oosten ; de 0.-e Kerk, de b gem. Echteld). (keeringen. Gri. Katholieke Kerk ; de 0.-e Quaestie, voor opaal, een edelsteen met versch. kleurscha- Eur. een steeds dreigend stk. spook, geboren Opeinde, d. in Fri., 2 u. v. Beetsterzwaag. nit de vermolmdheid van Turkije en den na- Opende, d. in Gron., 3 u. v. Zuidhorn. ijver toss. Engld. en Rusland ; 0.-e taal- en oiler-a, 1) dram. voorstelling met zingende (in ltk., kennis van de tales en geschriften der p1. v. sprekende) personen, 2) mrv. v. „opus" volken v. Kle.-Azie en Centraal-Azi; het 0.- (werk. inz. muzikale, compositie); -atie, 1) 11- Rom. keizerrijk, zieByzantiinseltekeizerrijk. nancieele ondernerning, 2) heelkundige kunst- Oosthein, d. in Fri., 1 u. v. Sneek. bewerking, verricht door een -ateur (d. i. Oosthuizen, d. in N. Holl., anderhalf U. v. praktisch heelkundige); -ette, zangspel, kle. Edam. opera ; -eeren, hlk. operatien doen. 795 operment — Orchomenos. 796

operment (oflauripigment), verbinding v. zwa- opus, zie opera 2; -cultun (Fr. opuscule), vel met arsenicurn, Invert gels verfstof (ko- werkje. ningsgeel). Opwierda, d. in Gron., bij Appingadam. Opheusden, d. in Geld., 3 u. v. Tiel. Optjnen, d. in Geld., 5 kwartier van Gelder- ophthalthie, oogontsteking. malsen. (dl. eener krone. Opitz (Mart.), 1597-1639, stichter v. d. eerste or (spr. eur), Zw. stukje kopergeld. honderdste Silezische dichterschool. ora, (Lat.) bid ! - et labors, bid en werk - pro opium, gedroogd heulsap; °plant, opiumhou- nobis, bid voor ons ! dead verdoovingsmiddel. orakel, in de oudheid „godspraak", voorspel- Opioo, d. in N.Br., ruins 5 kwartier v. Boxmeer. ling, woord vol diepen zin; ook het beeld, °pincer, d. in N.Holl., ca. 3 u. v. Medemblik. dat het 0. uitsprak; en ook de heilige plaats Oporto. Zie Porto numero 1. waar het 0 gegeven we rd. Delftsch 0., bijnaam opossum, Virginische buidelrat. v. Hugo de Groot. Oppein, st. in Pruis. Silezie, a. d. Oder ; 15 D. I. Orangisten, de Iersche Protestanten. Oppenhehn (Heinr. Bernh.), '19—'80, verdien- Orange, st. met 11 D. I. in 't Fr. dep. Van- stelijk llt. publicist. cluse, et. de hst. v.h. prinsdom 0. Zie Oranje. Oppenhuizen, d. in Fri., een half u. v. Sneek. Oranje, kle. prinsdorn in 't tegw. Fr. dep. Opperdoes, d. in N.Holl., een half uur van Vaucluse, behoorde 1530--1713 a. d. graven v. Medernblik. (meren v. Canada. Nassau. en is then aan Fra. gekomen. Prins Oppermneer (of Bovenmeer), 't grootste der 5 . 0. was de titel, sedert '15 door ooze kroon- Oppert (Jul.), geb. Dt. orientalist, prof. to prinsen gedragen; 0.-rivier, in den Atl. 0. Parts, ontcijferaar van spijkerschrift. uitloopende riv. in Z. Afr. vorint de N. grens Otis, (fab.) Rom. godin der vruchtbaarheid. der Kaapkolonie; 0..vrUstaat,' sedert '54 een Opsterland, eene uit 14 dorpen bestaande gem. (vroeger aan Engld. toebehoord hebbende), in Friesland. zelfstandige staat in Z.Afr.(hst.Bloemfontein). opteeren, zijne stern uitbre,ng,en. Oratorlanen, eene 1548 door Filippo Neri to optic-a, lichtleer; -ien, (Fr.) gezichtkundige. Rome gest. monnik-orde. optim-atert, aristokraten ; opvatting oratorium, 1) plechtig-dramatisch kkl. toon- van de dingen van hunne gunstigste zijde sink. 2) bidvertrek. (het tegenovergestelde is pessimismus); -1st, Orcadische eilanden. Zie Orkney's. iem. die alle dingen van de gunstigste zijde Orcagna (Andrea), eigenlijk Andrea di Ciorre, beschouwt (terwijl de pessimist.de ongunstig- ()Instr. 1330—omstr. 1370, Ital. bh., schilder ste zijde ziet); -istisch, vol gunstige (pessi- en bwk. mistise,h, vol ongunstige) verwachtingen. Orchotnenos, st. i. h. oude Beotie, a. Is. nicer 797 Orcus — Orstedt. 798

Copais, 367 v. Chr. door de Thebanen verwoest. hond Sirius aan den sterrenhernel verplaatst. Orcus, (fab.) onderwereld, schimmenrijk. Oristano, st. op 't eil. Sardinie; 2 D. I. ordallen, godsgerichten in de middeleeuwen. Orizaba, st. i. d. Mex. staat Veracruz; 16 D. I. Orebro. Zie Oerebro. orkest, bij muziek-uitvoeringen de plaats waar Oregon, N.Arner. Uniestaat (hst. Salem), heet de •muzikanten zitten; (ook) zij zelven; (ook) naar de riv. 0. (Zie Columbia 2). hunne instrumenten. Orel, st. in Rusland, a. d. Oka; 54 D. I. Orkney's (of Orcadische eilanden), eene groep Ore (Joh. Kaspar v.), 1787=49, Zwits. ltk., Bri. eilanden benoorden Schl. prof. te Zurich, werd vereerd met 't Grieksehe Orlando furioso (d. i. Razende Roeland), burgerrecht. ber. Ital. epos v. Ariosto. Orenburg, Russ. st. a. d. Oera.1 (Ural); 48 D. orleaan, eene gele verfstof. • (leans in Fra. I.; hpl. v. h. gouvt. 0. Orlear2isten, aanhangers der dynastie v. Or- Orendel, Dt. dichtstuk tilt de 12e eeuw. Orleans, 1) zijtak der Valois en Bourbons, Orestes. Zie Klytemnestra en Pylades. aan welken het htgd. 0. verleend was. Zie Orfa (het oude Ur of Oer), Tu. st. in Mesopo- LodewtJk, enz. 2) hpl. v. h. Fr. dep. Loiret. tamia; 30 D. I. 3) de Maagd v. 0. Zie Jeanne. Orfila (Math. Jos. Bonaventure), 1787—'53, Sp. Orlers (Jan), 1580-1646, Nederl. geschsch. gnk., prof. te Parijs, ber. kenner v. d. leer Orlowsky, 1) Alex. 0., 1777—'32. Russ. schilder vergiften, bewees gr. diensten a. d. ge- der. 2) Boris Iwanowitsj, 1793—'37, Russ. bh. rechtelijke gels. Ormuzd. Zie Ahriman en dualismus. orgieen, 1) Bacchusfeesten. 2) zwelgpartijen. ornaat, priesterlijk ambtsgewaad. °Atm' (Barnabe), t '32, Ital. strk., een der Orne„ riv. in N. Fra., mondt in 't Bri. Kanaal. eersten, die de baan v. Uranus berekenden. ornithol-ogle, natuurlijke gesch. der vogels: Orient. Zie Occident; -aal, Oostersch. -alist, -oog, vogelkenner. geleerd kenner v. d. Oostersche talen en ltk. orographie, beschrijving v. gebergten. Orientalis (Isidor). Zie Orontes, riv. in Syrie, month i. d. Midd. Z. oriflamme, tot 1429 het Fr. rijksvaandel. °rosins, 5e eeuw, Rom. geschsch. Origenes, 185-254, geleerd kerkvader. Orpheus, Gri. zanger. Zie Eurydice. origin-e, oorsprong; -eel, I) oorspronkelijk, Orsini (Felice, grf. v.), '19=58. Ital. revoltiti- 2) zonderling. onair, '58 aanslag op Lodewijk Napoleon (0.- Orihuela, st. in Spanje, a. d. Segura; 10 D. I. bommen); werd ter dood gebracht. Orinoco, riv. in Venezuela, ontlast zich met Orsova (de IJzeren Poort), twee Hong.vestin- deltavorming i. d. Atl. 0. gen a. d. Donau. Orion, (fab.) een reusachtig jager, met den Orstedt (Hans Christ.), 1777—'51, ber. Deen. 799 ortel — Ostel. 800

natuurkundige, ontdekker v. h. electro-mag- die gehuwd was met prinses Louise (dtr. v. netismus '20. prins Frederik) der Nederlanden, regeert se- Ortel (Max Jos.). geb. '35, prof. te Munchen, dert '72, en is een bevorderaar v. kunst en hoogst verdienstelijk door behandeling v. wetenschap. strottenhoofdziekten en diphteria; uitv. v. d. Oscen. Zie Osken. cs-Hertogenbosch. zgn. „Schweninger kuur". Zie ook Bunting, Osch (of Oss), d. in N.Br., vierdhalf u. v. Ortega' (Kaap). landtong v. Sp. Galicie. Osdorp d. in N.Holi., gem. Sloten, anderhalf Ortelius (Abr.), 1527-98, Nederl. adk., in dienst u. v. Amst. v. Filips II v. Spanje. ('s-Hertogenbosch. Osel, Russ. eil. i. d. Oostzee: hpl. Arensburg. Orten (of Orthen), d. in N. Br., een half u. v. ‘Oser (Adam Friedr.), 1717-99, Dt. schilder, ortho-dox, rechtzinnig (-doxie, rechtzinnig- directeur der kunst-acadernie te Leipzig. heid) i. d. geloofsleer; -graphie, goede spel- Osiris, (fah.) opperste der goden bij de oude ling; -pedie, behandeling om lichaamsver- Egyptenaren. Zie Isis. krornmingen te genezen. Osken, oudt. een yolk in Nede,r-Italie. Ortler, hoogste punt (ca. 4 D. met.) v. d. Ortler Osinaansch riJk (het Turksche rijk). naar den Alpen in Z. Tirol en Lombardije. stichter Osman Al-Ghasi (1288-1326), sedert Ortnit, I) kon. der Longobarden. 2) een Dt. 't 1-3erlijnsche Congres ('78) 6246 D. vierk. km . epos (1250) de gesch. v. O. (der Midd. Z. met 43640 D. I. ortoiaan, een zangvogel, vnl. lungs de kusten Osnabriick, st. i. d. Pruis. prov. Hannover, Oruro, st. met 8 D. I. in Bolivia, bijna 4 D. a. d. Base; 36 D. I. met. boven de zee. Ossa, gebergte in 't oude Thessalia:. heet tegw. Orvieto, st. met 16 D. I. in ltalie. Kissabos. (gen-op-Zoom. oryctographie, beschrijving v. d. delfstoffen. Ossendrecht, d. in N.Br., derdhalf u. v. Ber- Os, 1) Jan van Os, 1714—'08, Nederl. schilder. Ossenisse, d. in Zeel., derdhalf u. v. Hulst. 2) Zijne twee zonen, beiden 11g. v. hun vader Osseten, Indo-Germ. yolk in Caucasie. en schilder als hij: a] GeorgeJac. Joh.v. Os, Ossinn, Gaelisch bard uit de 13e eeuw. Zie 1782—'51, cn bj Pieter Ger. v. Os, 1775—'39. Macpherson. Osagen, een Indianenstam in N.Am. Ostade, 1) Adr. v. O., 1610-85, ber. Nederl. Osaka, st. met 292 D. I. in Japan (eil. Nipon). genre-schilder en graveur te Haarlem. 2) Zijn Osborne, op 't eil. Wight, zonierresidentie v. br. Isaac v. O., 1621-49, genre-schilder. d. Engl, kng. Victoria. Ostara, (Germ. fab.) god v. h. morgenrood en Oscar, koningen v. Zweden O. I, noon v. Ka- v.' d. lente. (Vandaar het Dt. woord .,Ostern", rel XIV (Zie Bernadotte), regeerde '44—'59. dat Paschen beteekent). O. II, geb. '29, br. en opvolger v. Karel XV, Ostel (Phil. Friedr. Wilh.), 1798—'67, Dt. schrij- 801 Ostende Ottomane. 802

ver voor het yolk (pseud. W. 0. von Horn). Othman, derde kalif, schoonzoon v. Mahomed; Ostende, Belg. haven en kpst. en ber. bpl. (prov. regeerde sedert 644, en word 656 vermoord. W.Vlaanderen) a. d. Noordzee; 20 D. I. Otho (Marc. Salvius), t 69, was slechts 3 maan- Ostia, oudt. de havenstad v. Rome, a. d. mond otoskoop, oorspiegel. [den Rom. keizer. v. d. Tiber; tegw. vervallen en slechts 2 a 3 Otranto, st. met 2 D. I. in Z.Italie, a. d. Straat hondqrd inw. v. 0. (eene zeeengte tuss. de Midd. Z. en de Ostiaken, een nomadenvolk in Az. Rusland, Adr. Zee). tuss. de Jenissei en den Ural. Ottawa, hst. met 28 D. I. v. Engl. Canada, a. ostracismus (d. i. Schervengericht). Als in 't d. riv. 0. (of Grand River), eene zij-riv. v. d. nude Athene eene volksvergadering te beslis- St.-Laurentius. . (Elbe, bij Altona. sen had over het al of niet tijdelijk verbannen Ottensen, st. met 16 D. I. in Holstein, a. d. v. een burger, die gevaarlijk scheen to zullen Otterloo (of Aanstoot), d. in Geld., vierdhalf worden voor de rep., schreef elk, die voor de u. v. -Wageningen. verbanning was, 's mans naam op eene scherf. Ottersum, d. in Lbg., bij Gennep. Ostrok, een kl. in Montenegro (met kruitma- Ottinger (Eduard Maria), '08—'72, Dt. humo- gazijn on bolwerk), 6 a 7 u .760. v. Cattaro, ristisch schrUver (ook romans en novellen). werd 1786 verdedigd door dertig Irian tegen Otto, inz. 1) 0. I de Gr., Dt. keizer van 936- dertio. duizend Turken. (veldslagen '07 en '31. 73, bekwam door huwelijk de kroon v.Italie, Ostrolenka, st. met 5 D. I. in Russ. Polen ; overwon 955 op 't Lechfeld de Hongaren. Ostuni, st. rnet 17 D. 1. in Z. Italie. 2) 0. I (een Beier. prins) was kon. v. Gri. Oswald, 1) 0. de Heilige, Dt. epos nit de 12e van '35 tot '62, werd toen door rev. verdre- eeuw. 2) 0. v. Wolkenstein, 1367-1445, Dt. ven, t '67 to Bamberg. 3) 0. v. Wittelsbach. dichter. Zie Philips 2. Oswego, st. met 22 D. 1. i. d. N.Amer. slant Ottokar, 1) twee Icon. v. Bohemen: a] 0. I Nieuw-York, a. d. riv. 0., die zich outlast in Przemysl, regeerde 1198-1233 ; 5] 0. II 't Ontario-meer. Przemysl, zoos v. Wenceslas I,regeerde 1253- Otahelte. Zie Tahiti. 78. stichtte 1255 (op een kruistocht tegen de Oterduin, d. in Gron., 3 u. v. Appingadam. Pruisen) de st. Koningsbergen, en werd 1273 Oterleek, d. in N.Holl.,Anderhalf u.v.Alkmaar. door keizer Rudolf i. d. ban gedaan. 2) 0. v. Otfried, omstr. 868 Benedictijner rnonnik te Stiermarken, omstr. 1300, Dt. dichter (eene Weissenburg i. d. Elzas, schrijver van eene rijmkroniek). Oudhoogdt. Evangelien-harmonie met eind- Ottoland, d. in Zeel., 2 u. v. Gorinchem. rijmen. kjaloersche man. Ottomane, Tu, rustbank of sofa; ■n, onder- Othello, naar Shakespeare's treurspel 0. een danen y. h. Osmaansche rijk. 26

803 Otway — Ouwater. 804

Otway (Thomas), 1651-85, Engl. dram. dich- Ouderkerk, 1) 0. a. d. Amstel, anderhalf u. . ter. (lijk . .Alpendal in Tirol. v. Amst., gem. 0.-Amstel. 2) 0. a. d. IJsel, Otzthal (het dal v. d. Otz), een bekoor- d. in Z. Holl., 2 u. v. Rotterdam. Oudaan (Joachim), 1628-92, Nederl. geschk. Oud•Heusden, d. in N. Br., bij Heusden. en dichter (ook voor tooneel). Oudhuizen, d. in Utr., anderhalf u. v. Loenen. Ouddorp (of Oudorp), d. op 't Z. Holl. eil. Oudinot (Charles Nic.), htg. v. Reggiot1767— Goeree-en-Overflakkee, 3 u. v. Sommelsdijk. '47, Fr. msk. en pair. Zijn noon (geb. 1791, t '63), 2) Zie Oudorp. genl. onder Nap. I en Nap. III, bestuurde '49 Oude, 1) de „O. v. d. Berg", Zie Assassik 't beleg v. Rome. nen. 2) 0.-ga (or Oldega), drie dorpen in Oudkarspel. d. in N. Holl., 2. u. v. Alkrnaar. Fri.: a] 2 u. v. Hindeloopen, b] derdhalf u. Oud-Katholieken. Zie Rouge. v. Sneek, c] derdhalf u. v. Beetsterzwaag. Oudkerk (of Oldkerk), d. in Fri., derdhalf u. 3) 0.-haske, d. in Fri., 1 u. v. Heerenveen, v. Bergum. 4) 0.-horne, derdhalf u. v. Heerenveen. Oudorp (of Ouddorp), 1) d. in N. Holl., bij 5) 0.-lande, d. in Zeel., 2 u. v. Heinkenszand. Alkmaar. 2) Zie Ouddorp. 6) 0.-mans (Anth. Corn.), 1798—'74, Nederl. Oudry (Jean Bapt.), 1685-1735, Fr. schilder. tlk. 7) 0.-Mirdum, d. in Fri., ca. 3 u. v. Oudshoorn, d. in Z. Holl., a. d. Rijn, vlak de Lemmer. 8) 0.-naarden, st. in Belgie, a. bij Alphen. d. Schelde; 5 D. I. (veldslag 1708). 9) 0.- Oudwoude (of 01twolde), d. in Fri., 2 u. v. schans, d. in Gron., ca. 2 u. v. Winscho- Do k ku m (tagne. ten. 10) 0.-Schild, d. in N. Holl. (eil. Tessel). Ouessant, Fr. eil. bewesten 't sch.-eil. Bre- 11) 0.-schoot, d. in Fri., 1 u. v. Heerenveen. Ouida. Zie 'Matinee. 12) 0.-Sluis, d. in N. Holl., anderhalf u. v. Oukoop, di. der gem. Hekendorp (in Z. Holl.), Schagen. 13 a) 0. Stijl, zie Jullaansehe ka- 2 u. v. Woerden. lender. 13 b) 0.-Tonge, d. in Z. Hall. (ell. Ouro-Preto ('t vroegere Villarica), st. in Goeree-en-Overflakkee). 14) 0.-water, st. in Braz.; 6 D. I.; goudmijnen. Z. Holl., a. d. Holl. IJsel, 2 u. v. Schoon- Ourthe, zij-riv. v. d. Maas, in Belgie. hoven. 15) 0.-wetering, d. in Z. Hall., 1u. v. Outhof (Gerardus), 1673-1733, Nederl. ltk. Woubrugge. (gedichten en stichtelijke lectuur). Ouden, 1) 0.-bosch, d. in N. Br., anderhalf Outshoorn (Wm. v.), 1635-1710, was 1691- u. v. Zevenbergen. 2) 0.-dijk, d. in N. Holl., 1705 gouverneur-genl. v. Nederl. 0. I. anderhalf u. v. Hoorn. 3) 0.-hoorn, d. in ouverture, (muz.) orkest-stuk als inleiding Z. Roll., anderhalf u. v. Brielle. 4) 0.-rijn, van een groot toonstuk. d. in Utr., 1 u. v. IJselstein. Ouwater, 1) verkort voor Oudewater. 2) Al- 805 Ouwerkerk — pacificeeren. 806

bert v. 0., omstr. 1366— omstr. 1424, Nederl. Oviedo, hpl. der Sp. prov. Asturie; 15 D. I. schilder. Owen, 1) Rich. 0., geb. '04,ber.Engl.natuurkun- Ouwerkerk, 1) d. in Zeel., 1 u. v. Zierikzee. dige. 2) 0. Meredith, Zie Bulwer no. 3. 2) Zie Ouderkerk, 3) Hendrik v. Nassau 0., Oxenstierna, 1) Axel, grf. v. 0.. 1583-1654, Zw. bastaard v. prins Maurits, was Nederl. genl. kanselier onder Gustaaf Adolf, na diens dood i. 0. Sp. Successie-oorlog. bestuurder v. d. Evangelischen Bond, voogd Ouwerschie. Zie Overschle. over kng. Christina. 2) Joh. Gabr. 0., 1750- Ouwsterhaule (of Oosterhaule), d. in Fri., '18, Zw. stm. en dichter (o. a. Milton's „Yen- ovaal, eirond. [3 u. v. de Lenin-ter. loren Paradijs" in Zw. verzen). Ovampo's, negervolk in 't NV. v. Z. Afr. Oxford, Engl. st. a. d. Teems ; 41 D. I.; ber. ovatle, openbaar hulde-betoon van velen ge- unvt. sedert 1201 ; is hpl. v. h. grfs. 0. zarnenlijk. (Zie Nazarene, oxyde, verbinding van eene zelfstandigheid Overbeck (Joh. Friedr.), 1789—'69, Dt. schilder. met zuurstof. Overbeek (Bonaventura v.), 1660-1706, Ne- Oyapok, riv. in Z. Am., tuss. Fr. Guyana en derl. schilder en graveur. Braz., outlast zich Atl. 0. Overscbie (of Ouwerschie), 0. in Z. Boll., a. Oyen, d. in N. Br., a. d. Maas, 1 u. v. Osch. d. Schie, een half u. v. Schiedam. Ozanana (Ant. Fr6d.), '13—'53, geestig Fr. Overskon (Thomas), 1798—'73, Deen. ltk. en schrij ver. dichter. (anderhalf u. v. Axel. Overslag, d. in Zeel. (gedeeltelijk in Belgie), Overstraten (Pieter Gerard v,), t '01, was sedert 1797 gouverneur-genl. v. Nederl. 0. I. Overtoom, et. een dam, over welken vaar- paalwoningen, in de hooge oudheid op palen tuigen van het eene vaarwater in het andere gebouwde woningen aan weer- of riv.-oevers, gesleept werden, zoo b.v. de 0. to Amst. 't eerst ontdekt '53 bij Zurich door Keller. (tegw. eene buitenwijk). Paalzow (Henrietta von), 1788—'47, Dt. rorn.- Overveen (of Tetro4e), d. in N. Holl., gem. schrijfster. Bloemendaal. Paasch-elland, een Austr. eil. i. d. Sti. Overweg (Adolf), '22—'52, Dt. reiziger sedert Oceaan. '49, t i. d. Sahara. (Heinkenszand. Paasloo, d. in Oijs., 2 u. v. Steenwijk. Overzande (of Overzand), d. in Zeel., 1 u. v. Pa./► a, (Tu.) 1) sthr. 2) vhr. OvIdIus (Publ. 0. Naso), 43 v. Chr. —17 n. Chr., pacif-lek, vreedzaam; -iceeren, bevredigen, Rom. dichter (Metamorphosen, enz.), t in tevredenstellen•, -icatie v. Gent:1576, verdrag ballingschap. tuss. de N. en Z. Ned. tegen Spanje. 807 Paderborn — Palestrina. 808

Paderborn, st. in 't Pruis. reg.-distr. Minden, Hoogerhuis of Huis der Lords. In '48 is de a. d. Pader ; 15 D. I. Chambre des Pairs vervangen door een Se- Padua, Ital. st. a. d. Bacchiglione ; 47 D. I; naat (de leden daarvan heeten senatoren). unvt.; hpl. der prov. P. (Parijs. Paisiello (Giov.), 1741—'16, vruchtbaar Ital. Paer (Fernand.), 1771—'39, Ital. opera-comp. to opera-comp. Paestum, oudt. st. ter W. kust v. Lucanie Paisley, st. in Schl., a. d. Cart; 56 D. I. (verwoest 10e en lie eeuw). Paixhans (Henrick Jos.), 1783—'54, Fr. genl., Paez (Jose Antonio), 1790—'73, toss. '30 en '63 uitv. v. d. homkanonnen P. viermaal pres. der rep. Venezuela. Palacky (Frans),1798—'76, Boh. geschsch., enz. pagaai, roeistok met breed blad a. h. onder- ridder (oorspronkelijk v. d. Tafel- einde, dat a. h. achtereind eener boot in het ronde). water heen en weer wordt bewoge n,- en zoo- Palafox y Meizi (don Jose de), 1780—'47, Sp. doende de boot voortstuwt (dit beet pa- gent.. verdedigde '08—'09 Saragossa tegen de gaaien). paiankijn, draagstoel. [Franschen. pagadet, 1) duif met roode oogen en een v.lee- Palawan, O. I. eil. (gedeeltelijk Sp.), toss. de zigen knubbel boven op den bek. 2) hoer. Chin. Zee en de Zee v. Mindoro. Paganini(Nicolo),bijgn. „koning der violisten", Palembang, hpl. met 30 D. I. (a. d. riv. v. 1784—'40, wereldberoemd Ital. vioolvirtuoos. P.) v. tot '21 onaf hankelijke rijk P. ter page (spr. : paazj), edelknaap. 0.kust v. Sumatra), tegw. eene res. v. Ne- Pagenstecher (Alex.), '28—'79, her. Dt. oog- der'. O. I. arts to Wiesbaden. Palencia, st. met 14 D. I. in Spanje. pagin-a, bladzijde; -eeren, de bladzijden van Palenquie, d. in Mexico, nabij de grenzen v. een doorloopend volgnommer voorzien. 'Yucatan (belangwekkende rninen). pagoden, 1) vrijstaande tempels der Hindoe. paleo-graphie, kennis van schriftsoorten uit 2) afaodsbeelden met knikkend hoofd. de hooge oudheid; -logen, laatste dynastie paillas, hansworst. v. Byz. keizers (1261-1453); -ntologie, leer pailletten, loovertjes. der schepselen uit het vroegste tijdperk der Paine (Thom.), 1737—'09, Engl. vrijzinntg pu- wereld en de daarvan versteende overblijfselen. blicist („de rechten v. d. mensch", 1791). Palermo, Ital. st. ter N. kust v. Sicilie, a. d. pair, in Fra. van '14—'48 de titel v. ieder lid Golf v. P.; 186 D. I.; unvt.; hpl. der prov. P. v. d. hoogen adel. De pairs waren krachtens Pales, (fab.) Rom. godin der kudden. hunne geboorte lid v. d. „Chambre des Palestina, het Ileilige Land. Pairs", gelijk de „peers" in Engld. nog Palestrina (Giov. Perluigi da P.), 1514-94, tegw. door hun geboorte-recht lid zijn v. h. her. Ital. comp. v. kerkmuz.

809 palet P almerston. 810

palet, verfplankje der kunstschilders. Pallandt, oud-adellijk Nederl. geslacht;.inz. Pa'grave, 1) Francis P., 1788—'61, Engl. ge- Floris v. P., grf. v. Culemborg, 1- 1598. In schseh. 2) Zijne twee zonen: a] Francis Tu- zijn paleis te Brussel ontving hij de verbon- rner P.. geb. '24. Engl. dichter, b] William dene edelen, waarom dat paleis, op last v. Gifford P., geb. '26, reiziger in Arabic, Tar- Alva, vernield werd. kije en Egypte. (floeddhisten in Z. Azie. Pallas, (fab.) de Gri. godin Athens (Rom. Pali, de a. h. Skr. verwante heilige tail der Minerva), die gewapend te voorschijn kwam Palikao (Ch. Guill. Marie Apoll. Cousin de nit het hoofd v. Zeus (Jupiter). Montauban, grf. v.), 1796—'78, Fr. genl., '60 Palleske (Emil.). '23—'80, Dt. tooneeldichter ; opperbevelhebber der 1"r. troepen in China, dram. voordracht v. Shakespeare's meester- door wie hij 't keizerlijk zomerpaleis hij Pe- stukken. (middel. king list plunderen, werd '70 Fr. minister v. palliatief, slechts tijdelijk helpend genees- oorIog, dock spoedig nit dat ambt verwijderd. paint. 1) Gri. mantel. 2) schouderkleed der palikaren, oudt. in Turkije Gri. soldaten ; R.K. ahiss. tegw. in Gri. ongeregelde troepen. Palm, 1) ,Joh. Phil. P., 1766—'06, Dt. boek- palimpsest, perkament. waarop het uitge- handelan.r te Brannan, werd wegens 't ver- wischte schrift door schk. bewerking weder spreiden v. een patriotisch geschrift op bevel, to voorschijn gebracht is. v. Napoleon I gefusilleerd. 2) Joh. Henr. van palindroom, kreeftvers (Lat. : versus can- der P., 1763—'40, ben Nederl. kanselredenaar crinus), een versregel, die ook een verstaan- en prozaschrijver (.,Bijbel v. v. d. P."); theo. baren volzin oplevert van achteren naar vo- prof. to Leiden. ren gelezen. Palma, 1) Giacomo P. (P. Vecchio, d. palinodie, 1) herhaling v. h. refrein. 21 her- Oude). 1480-1528. vn. Venet. schilder. 2) Zijn roeping v. eene hetichting. (overhoord. reef Jacopo P. (P. it Giovane,, d. i. de Jonge), Palinurus, de stuurman v. Eneas, viel slapend 4544-1628, Venet. schilder. 3) 't westelijkste palissa-de, schanspaal; -deeren, met schans- der Canarische eilanden (Palmsekt). 4) Zie palen. ontoegankelijk waken. Mallorca. Palissot de Montenoy (Charles), 1730—'14, Palmarum, Palmzondag vOcir Paschen. Fr. dichter. Ceylon. Palmblad (Wh. Fred.), 1788—'52, Zw. geo. en Palkstraat, zeeengte Cuss. Voor-Indie en oudheidkundige. prof. to Upsal; cok rom.-schr. palls, oudt. mantel der Rom. vrouwen. (o. a. zijn ber. hist. roman „Aurora KOnigs- Palladio (Andrea), 1508-80. Ital. bwk. mark och hennes shigt"). Palladium, heil. beeld van Pallas to Troje ; Palmerston (Henry John Temple, viscount), beschermend heiligdom. 1784—'65, her. Engl. stm., eerst tory, then 821 Palmyra — Pantheon. 812

whig, minister v. buitenlandsche zaken, mi- pancreas, (ontl.) alvleeschklier. nister-pres. „Lord Firebrand". Pandekten, hoofdbestanddeel v. d. Corpus Palmyra, rifinenstad der Syrische woestijn juris (burgerlijk wetboek). („Palmenstad", Tadmor), 744 verwoest door Pandemonium, tempel voor alle goclen. de Saracenen. Zie ook Zenobia. pandemisch, (gnk.) overal verbreid. Palomino y Velasco (don Acisilo Ant.), 1653- pandoe-r, zekc, kaartspel ; -ren, Zie' Pan- 1725, Sp. schilder. Pandora. Zie Eplinetheus. [duren. Palos, 1) st. in Spanje, a. d. Atl. 0.; 1492 Panduren, Or. voetsoldaten; ze vochten onder zeilde Columbus hier uit. 2) Kaap P. tee Trenck, voor Maria Theresia. 0. ktist v. Spanje. panegyrist, lofredenaar. Zie Pfaltz. (en rom.-schr. panein et circensis, (Lat.) brood en verma- Paludan Milner (Fred.), '09—'76, Deen. dichter kelijkheden (al mat 't Rom. plebs noodig had Pamir, woeste hoogvlakte in Centraal-Azie. om rostig te blijven). panispas,groote boomlooze laa,gvlakten inZ.Am. Pangam. Zie Goa. Pampeluna. Zie. Pamplona. (Amphipolis. pangeran, adellijke titel in 0. I. pamptillus, omstr. 375 v. Chr., Get. schilder uit Panhellenismus (Panslavismus. Pangrerma- pamphlet, 1) schotschrift. viugschrift. nismus, enz.). het streven naar vereeniging Pamphylie. oudt. landsch. in Tile.-Azio. van alle Jielleensche (Slawische. Gormaan- Pamplona (of Pampeluna), verst. Sp. st. inet sche, enz.) stammen tot een geheel. 26 D. I. in Navarra, is hpl. v. d. prey. P. paniek (Panische schrik), plotselinge alge- Pampas, een ondiep vaarwater toss. het IJ ineene ontsteltenis. en de Zuiderzee,. Panizzi (Ant.), 1797—'79, Ital. ltk., blbl. v. h. Pan, 1) (fab.) god der herders, wordt afgebeeld Fri. Museum te Londen. met bokspoo ten ; hij wordt gen. uitv. v. d. Pannerden, d. in Geld., 1 u. v. Zevenaar, herderstluit (Pansfluit). 2) in Sam. Zie 12, 1:3, waar de Rj,jri zich in 2 armen splitst. 24 en 37 regels verder. (kwalen. Panning.* (of De Kapel), d. in Lbg., 3 u. v. panacee, geneesmiddel voor alle ziekten en Horst. Panama (landen,gte v.), toss. Middel- en Zuid- Pannonie, oudt. een landsch. a. d. Donau. Am, (Zie Darie en Lesseps), is een afzon- Pan - optikon, verzameling v. allerlei beziens- derlijke stoat met de hst. P., zijnde eene vrij- wa.ardigheden; -orama, geschilderde voorhaven met 18 D. I. stelling in de rondte; - theismus, she leer Panay, een der Philippijnsche eilanden. dat God niets anders is, dan alles wat be- Pancratius, christelijk martelaar, 293 onder staat (-theist, aanhanger van die leer); Diocletiaan onthoofd. -theon, hell. verzamelplaats van alle (of 813 pantomime - Pardoe. 814

althans vele) goden, of van standbeelden van bastus, 1493-1141, rondreizend Zwits. ge- al de verdienstelijkste mannen uit de gesch. neesheer, vn. schk. en theosoof; ber. door eener natie; -tomime, gebaren-spel. gelukkige geneeskuren, verrijking v. d. ge- ,pantograaf, teeken-aap. neesmiddelenleer en kennis v. schk. stoffen. pantser, harnas; -schepen (-torens), schepen parachute. valscherm. (torens) die met ijzeren platen omkleed zijn. paradigma, (tlk.) verbuigings-voorbeeld. waardoor ze tegen 't vijandelijk geschut als paradox, schnbare tegenstrijdigheid. met een pantser gewapend zijn. Paradijs, (b((b.) woonplaats v. Adam en Eva Paoli (Pasquale), 1726—'07, Corsicaansch pa- v6Or den val; (fig.) woonplaats van alien, die triot, streed 1755-69 tegen Genua, 1789-96 de eeuwige gelukzaligheid zijn ingegaan. tegen Fra., vluchtte toen naar Londen, waar paraffine, eene door Reichenbach in teer ont- hij stierf. dekte stof voor kaarsen, enz. Paolo Veronese, dus gen. naar zijne geb.-pl. paragraaf, onderdeel v. een hoofdstuk. Verona, heette eigenlijk Paolo Cagliari, 1528 Paraguay, riv., vormt, met de riv. Parana yen- —88, ber. schilder der Venet. school. eenigd. den Rio de la Plata; daarnaar is gen. Papekop-en-Diemersbroek, d. in Z.Holl. de Z. Amer. rep. P. (hst. Asuncion). anderhalf u. v. Woerden. Paralipomena,(bijb.)deBoeken der Kronieken. Papendrecht, d. in Z.Holl„ a. d. Merwede, parallel, evenwijdig. t. o. Dordrecht. (Sittard. paralogismus, valsche sluitrede. Papenhoven, d. in Lbg., anderhalf u. v. paralysis, verlamming. (kolonie Suriname. PaphlagonlE, oudt. landsch. in Kle.Azi(;. Paramaribo, hot. met 24 D. I. der Nederl. Paphos, naam v. twee steden oudt. op 't eil. Parana, riv. Zie Paraguay. Cyprus. paraphrase, omschrijving. • papier-mache, (Fr.) dikke pap van papier- parasieten, 1) tafelschuimers, klaploopers. deeg met gips, krijt, enz., waarvan men al- 2) woekerclieren (of woekerplanten), die op of lerlei maakt, die men clan laat dro- in andere dieren (of planten) leven. gen, waarna ze hard zijn als steer. parate executie, dadelijke ten uitvoer legging papyrus, tropische plant, welker bladeren van een vonnis. door de Ouden gebruikt werden orn er op to Parcel'. Zie Schikgodinnen. schrijven. (35 D. I. Parchliu, st. in Mecklenburg-Schwerin, a. d. Para (of BeleM), st. in Braz., a. d. Rio P.; Elbe; 9 D. I.; geb.-pl. v. Moltke. parabel, gelijkenis. Percival. Zie Parsival. parabool, 1) werplinie. 2) Zie parabel. Pardoe (Julia), '12—'62, Engl. schrijfster v. no- Paracelsus (P. A. Theophrastus), bijgn. Bon- yeller; en reisverhalen (pseud. the Nun). 815 Pardubitz — partisaan. ste.

Pardubitz, Boh. st. a. d. Elbe; 10 D. I. Parnassus (Parnas), Gri. berg, a. d. Muzen parenthese, ingelaschte tusschenzin; -a, de geheiliod, heet tegw. Liakoera. twee haakjes, waartussehen zulk een inge- Parnell Stewart). geb. '46, vn. Iersch laschte zin. agitator, lid v. h. Bri. Lagerhuis, hoofd der par force, (Fr.) met geweld, met alle geweld, homertilers (P.-isten), mede-oprichter v. d. met inspanning v. alle krachten (zoo, b. v. Iersche landliga; aanklager in 't heruchte p. f. jacht. p. f.' rit, enz.). rechtsgeding ('88) tegen den „Times" wegens. warrant, geur; -eeren, welriekend maken; laster. -eur, verkooper v. reukgoed. Parny (E. I). Desforges, vicomte de), 1753—'14, par-i, (klerntoon op de i), weddenschap; (klem- Fr. dichter, bijgn. „de Fransche Tibullus". toots op de a), gelijkstaand bedrag (zie al paroch-le, kerspel; -fatten, lidmaten eener p. pari); -ieeren, weclden. parod-le, lach•ekkende vervorming van den paria, in de Iridische maatschappelijke indee- ernstin'en inhoud v. een bekend dichtstuk, ling in casten, tot den laagsten stand behoo- met behondb v. dezelfde rijmwoorden; (fig.) rend individu; (fig.) versclioveling, verschop- lachwekkende nabootsing. peling, verstooteling. (dichter. paroxysinus, heftigheid. (ward. Parini (Gins.). 1729-99,. Ital. Tier- en hekel- Parrega (of Parraga), d. in Fri., 1 u. v. Bols- Paris, zoon v. Priainus, scheidsrechter in den parricide, 1) vaderrnoordenaar, 2) vadermoord. schoonheidswedstrijd tuss. Here. Athene en Parry (Wm. Edw.),1790—'55, Engl. noordpool- Aphrodite; hij schaakte de schoone Helena, vaarder (deed '20—'27 vijf tochten). De Parry- hetgeen de oorza.ak werd v. (1. Troj. oorlog. eilanclen„ eene groep ten N. v. h. vasteland pariteit, rechtsgelijkheid voor leden v. een v. N. Am. (bidders, Gebern. andcr kerkgenootschap. (reiziger. Parsen, aanhangers v. Zoroaster, vutfr-aan- Park (Mungo), 1771—'05, ber. Engl. Afrika.- Parsival. held in de Bretonsche Graal-legende. parlement, voiksvertegenwoordiging; -air, Zie Eschenbach. (Arsakiden. overeenkornstig de gebruiken in het parle- Parthen, bewoners v. Parthie in Perzie. Zie ment, (als z. n., in den oorlog) iem. die naar Parthenon, ternpel der „maagdelijke"Athene den vijand wordt gezonden °in to -eeren op de akropolis to Athene, gebouwd onder (d. i. to onderhandelen). Perikles, wend 1087 door eene Venet. born Parma, Ital. prov. (vroeger htgd.); de hpl. P. vernield. heeft 44 D. I., unvt. en kathedraal. Parrne- Parthenope, oude Tram v. Napels; vandaar zaa.n-kaas. (1504-40, Ital. schilder. de benaming der in 1799 gestichte „Parthe- Parmegglitno (eigenlijk Francesco Mazzola), nopeIsche republiek". Paratenides. Zie partisaan, (oudt.) eene korte piek. 817 partisan — Patkul. 815

Partisan, partijganger. passle, 1) hartstocht. 2) lijden (v. Christus); partituur, gemakkelijk door den orkestmeester p.-spclen. zie Ammer; -f, lijdend.'- te overzien zijnde toonzetting voor al de stem- Passow (Frans), 1786—'33, Dt. schrijver v. eery men v. een toonstuk. Gri. Lexikon. (zulke stiften. partner, 1) (spl.) maat; 2) (kph.) compagnon. pastel, droge verfstift; -schilder. schilder met. parvenu, opkomeling. Pasteur (Louis), geb. '22. ber. Fr. schk., prof. Parijs, hst. v. Fra., a. d. Seine, 76 D. huizen, te Parijs (inenting: tegen 't miltvuur, tegen ruim 2i/4 mn. inw., 36 km. lange vest.-muur de hondsdolheid, enz.). met 34 gedetacheerde fortes ; ber. sterren- pastinak, witte wortel. wacht (le meridiaan). (v. Madura. pastorale, herderdicht, herderzang. Pasaroean, hpl. der res. P. op Java, a.d. Straat pataca, Braz. stuk zilvergeld, ongeveer 94. Pascal (Blaine). 1623-62, vn. Fr. wsk., natuur- Nederl. venten. • kundige en schrijver („Brieven tegen de Je- Patagonia, Z. dl. v. Z. Am., bewoond door- zuieten"). Indianen, '81 deels bij Chili, deels bij de Ar- Paschalis, drie Pausen : P. I (817-824); P. II gentijnsche rep. ingelijfd. (1099-1118); P. III (1164-68). patacon, Sp. stuk zilvergeld, ongeveer eon pasigraphie, cij ferschri ft. Holt. rijksdaalder. Pasiphae, (Gri. fab.) dtr. v. Helios en gmln. patent, 1) vergunning ors een beroep uit te- v. Minos: door een stier bezwangerd, baarde oefenen (p.-berasting). 2) Zie Octrooi(p.-olie). zij den Minotaurus. Pater, d. i. ,vader", de algemeene naam van Paskewitsi (Iwan Fedorowitsj), prins v. War- de R. K. priestess, die tot eene orde behoo- schau, 1782 —'56, zegevierend Russ. vlir.,%egen ren (b. v. paters Jezuieten, paters Redemp- Turken en Perzen '26—'29, Polen '30—'31, toristen, enz.). Zie, het mrv. patres; -nosier, Hongaren '49. (of iem. 1) Vader-ons (zie Rozenkrans). handboei; paskvvil, 1) schotschrift. 2) bespottelilk iets -nosterwerk, werktuig ow water naar boven passaatwinden, bestendig waaiende Oosten- te brengen ter besproeiing of ter verwijdering. winden tuns. de Keerkringen. (Egypte). paterstuk (Fr.:en treceite).fijn stuk rund vleesch. Passah, Joodsch Paaschfeest (uittocht uit path-etlsch, gevoelvol; -ologie, ziektenleer; Passaro (kaap), zuidpunt van Sicilie. gezwollenheid (van still), verheffiiig (van Passau, verst. st. in Neder-Beieren aan Donau stern). (digs behandeling is. en Inn; 16 D. I.; Vrede v. P. 1552. patient, iem. die onder genees- of heelkun- Passavant (Joh. David), 1787--'61, Dt. hist.- patiEntie. ge.duld; (ook) naam v. zeker schilder en schrijver over kunst. Patkul (Joh. Reinh. v.),1660-1707. lid der Lilf- Passeyer, dal in het Tiroler hooggebergte. landsche ridderschap, welker rechten hij tegen 819 Patmos — Pausanias. 820

Zweden verdedigde, deswege tot rebel ver- hertog v. Wurtemberg, geb. 1797, t '60, na- klaardz, werkte 1698-1705 in Saks. en Russ. tuurkundige en reiziger. diens t tegen Zweden; werd 1706 aan Karel XII Paula, 1) Francisc. v. P., 1416-1507, heil. ver- uitgeleverd en ter dood gebracht. klaard 1509, stichtte de R. K. orde der Min- Patmos, Tu. eil. met 5 D. bew.; volgens de derbroeders. 2) Vincent. v. P., 1576-1660, overlevering werd Johannes de Evangelist heil. verklaard 1737, was R. K. huiskapelaan hierheen verbannen. van Fra.'s kng. Margareta, en stichtte een Patna, st. a. d. Ganges in Bri. 0. I.; 160 D. I. seminarie tot opleiding van missionarissen. patois, (spr. : pa-twa), verbasterde taal, zooals Paulding (James Kirke), 1778=60, N.Amer. de gemeene man spreekt. (v. P. dichter en rom.-schr. .Patras, st. met 35 D. I. in Gri., a. d. Golf Paull (Georg Reinh.), '23—'82, Dt. geschsch., patres (mrv. v. pater), vaderen; ad bij de prof. te Marburg, daarna te GOttingen. vaderen verzameld, d. i. dood. Pauline (Christiane Wilhelmine), 1769—'24, patri-arch, 1) aartsvader der Joden; 2) in de prinses v. Lippe, regeerde ten tijde v. Nap. I, Katholieke kerk de 5 hoogste bisschoppen werd lid v. d. Rijnbond, schafte het lijfeigen- ,(zie Pans); -eller, in 't oude Rome aanzien- schap af, en was dichteres. lijk burger (tegenstelling v. plebejer), bur- Paulus, 1) (v6 zijne bekeering gen. Saulus ger v. aanzienlijke af komst; -inoniuns, va- en een vervolger v. d. Christenen), apostel derlijk erfgoed(monium Petri,erfgoed door den der Heidenen, geb. te Tarsus in Cilicie, ging apostel Petrus nagelaten aan den Paus. Zie in 62 naar Rome, werd daar in 64 onthoofd. Kerkelijke Sinai. (Hektor gedood. 2) vijf Pausen, inz. P. III (zie Farnese) was Patroklus. vriend van Achilles, weed door 1534-49 Pans, voerde 1542 de Inquisitie in ; Patti (Adeline), gel, '43 te Madrid, her. dram. P. IV (Paus 1555-59) voerde den Index van zangeres, van '66—'77 de wettige vrouw van verhodene boeken in; zie Caraffa; P. V (Paus markies de Caux. 1605-21), zie lilorghese. 3) P. Diaconus (730- Pattiala, vazaistaat in Bri. Indie ; de vorst, 797), schreef eene Gesch. der Longobarden. bezit een rijken schat van diaroanten. pauper, arme ; algemeene armoede. Pau, hpl. v. h. Fr. dep. Neder-Pyreneen ; 26 Pans (Fr. pape, Dt. Papst, Lat. papa, d. i. D. 1. ; geb.-pl. v. Hendrik IV. Vader), oorspronkelijk de eernaam v. iederen pauk keteltrom. hiss. ; sedert 1075 uitsluitend v. d. hiss. van Paul, 1) Fr. naam voor Paulus. 2) P. I Petro- Rome als eerste der 5 patriarchen, hoofd der witsj, keizer van Rusland, van 1796 tot '01, R. K. kerk. bondgenoot v. Nap. tegen Engld., werd door Pausanias, 1) Spart. vhr., verried Griekenland saamgezworenen vermoord. 3) P. Fred. Willi., aan de 479 v. Chr. door hem overwonnene 821 Pauwels — Pegoe. 822

Perzen, werd deswege in den aan de godin Pecht (Aug. Friedr.), geb. '14, Dt. hist.-schil- Athene gewijde,n tempel te Sparta opgesloten, der en schrijver over kunst. die toen werd dichtgemetseld, zoodat hij er pedaal, (muz.) voetklavier. 467 v. Chr. den hongerdood stierf. 2) Gri. pedel, zooveel als dienstknecht hij eene open- geschsch. en geo. uit de 2e eeuw(,,Periegesis"). bare instelling. (wkt.). Pauwels, 1) Jan Ant. Frans P., 1747—'23, pedometer (of hodometer), schredenteller (een Nederl. dichter en prozaist. 2) Ferdinand P., Pedro, 1) P. I de Alcantara, zoon kon. Jan geb. '30, Vim. hist.-schilder, sedert '76 prof. VI v. Portugal, werd '22 tot keizer v. Brazilie a. d. kunst-academie te Dresden. gekozen, deed afstand v. d. Port. troon ten Pavana, een °ride Sp. dans. behoeve van zijne dtr. Maria da Gloria. voor Pavia, Ital. st. a. d. Ticino ; 30 D. I. ; hpl. wie hij den usurpator dom Miguel verdreef ; der prov. P. Veldslae• 1525. legde '31 de keizerskroon v. Brazilie ceder. Pax, (Lat.) vrede ; - inerantibus, vrede zij den en stierf '34 als regent v. Portugal. 2) P. II binnentredenden ; - tibi (rnrv. - vobiscum), de Alcantara, geb. '25, zoon en opvolger van vrede zij met u (mrv. met ulieden). den vorige, regeerde v. '31—'40 onder voogdij, Paxo, een der Ionische eilanden. sedert zelfstandig, en moest afstand van den Paxton (Sir Joseph), '03—'65, Engl. bwk., troon doen '89, toen de rep. uitgeroepen bouwmeester v. h. kristallen paleis. werd. Payer (Jul., ridder v.), geb. '42, Or. luitenant, Peel (de), moerasstreek in N.Br. en Lbg., noordpoolvaarder (ontdekte „Frans-Jozef- grootendeels drooggemaakt. Land") en hist.-schilder. Peel (Sir Robert), 1788—'50, ber. Engl. stm., Payne (John Howard), 1792—'52, N.Amer. dich- bracht de emancipatie v. d. R. Katholieken ter (o. a. van „Horne, Sweet home"), was een tot stand, zoo ook het vrijhandelsstelsel. tijdlang consul te Tunis. Peele (George), f omstr. 1598, Engl. dram. Pazzl, adellijk Ital. geslacht in Florence, dichter, voorlooper v. Shakespeare. smeedde een aanslag op 't leven der Medici Peene, 1) riv. in Mecklenburg en Pommeren. (1478), en werd deswege nagenoeg geheel uit- 2) Hipp. J. v. P., '11—'64, Vim. tooneeldichter' geroeid. Peerlkamp (P. Hofrnan), 1786—'65, Nederl. ltk., Peaam. Zia Piaam. '22—'49, prof. te Leiden. Peabody (George), 1795—'69, N.Amer. philan- Pegasus, (fab.) 't gevleugelde paard der Muzen. throop, vestigde zich '37 als bankier te Lon- Pegnitz.orde, een near taalzuivering strevend den ; grootsche stichtingen ten algemeenen dichtlievend genootschap te Nenrenberg)2644). nutte zoowel in Am. als in Engld. Pegoe, hpl. v. h. landsch. P. in Achter-Indie. peccavi = ik heb gezondigd. '53 door de Engelschen aan Birma ontweldigd. 823 peignoir — pence. 824 peignoir, los overkleed der dames, als ze ge- denkende da,t ze hem zoodoende weder jong kapt worden. zouden maken. Pei-ho, riv. in China, loopt langs Peking, en Pelissier (Aimable Jean Jacques), 1794—'64, mondt i. d. Golf v. Petsjili. Fr. genl., stread '46 zegevierend tegen de Peins, d. in Fri., ca. 3 u. v. Harlingen. A.rabieren (waarvan hij er het jaar to voren Peipus, een Meer in Rusland, uitwatering in duizend had laten stikken door rook), was de Golf v. Finland. '55 opperbevelliebber in de Krim, bestorinde Peitho, (Gri. tab.) godin der overreding. den Malakof-toren ('t bastion v. Sebastopol), Peize, d. in Drente. ca. 4 u. v. Assen. daarvoor rusk. en lag. v. Malakof, werd '60 Pekalongan, hpl. der res. P. op Java, 'W. v. gouverneur v. Algerii. Semarang. (kudden. Pellegrini (Pellegrino), gen. Tibaldo, 1527-92, pekari, het Z.Amer. ,,navelzwijn", leeft in ital. schilder en bwk., maakte het ontwerp Pekela, in de prov. Gron., eene riv., waaraan van het Escuriaal. de 2 dorpen Nieuwe P. en Oude P. (1 a 2 u. Peiiico (Silvio), 1789—'5-1, Ital. schrijver, was v. Winschoten). '20—'30 Or. gevangene („Le retie prigioni"). Peking, d. i. ,,Noordelijke hoofdstad", hst. v. Pelopidas, Thebaansch vhr., bevrijdde 379 v. China, a. d. Pei-ho ; ruim 800 D. I. Chr. Thebe v. Sparta, en sneuvelde 36'4 v. Chr. Pei (Joh. Ludov. Jac. Hub.), '23—'76, Nederl. bij Kynokephalae(Cyn...). -Vgl.Epaininondas, genl., gesneuveld in Atjeh. Peloponne-sus, Z. sch.-eil. v. Gri. (Morea), Pelagianea, kettersche sekte in Engld. in de aldus genoemd naar Pelops (zie dien naam); be eeuw, verwierp het leerstuk der erfzonde. -sische oorlogen toss. Athe.ne en'Sparta 431 Pelagius, 1) een Engl. monnik, ± 420, het hoofd —404 v. Chr. van de sekte der naar hem gen. Pelagianen. Pelops, (Gri. fab.) door zijn vader Tantalus 2) twee Pausen: P. I (555-560), P. II (578--590). gedood, en door de goden weder levend ge- Pelasgen, de oorspr. bew. v. Gri, maakt, word hij de grootvader v. Agamemnon pile-mine, door elkander. (Peliden. en van Menelaus. Zi.e Peloponnesus. Pelee., vader van Achilles en stamvader der peloton, (mil.) gedeelte eener compagnie. Pelew-ellanden, 26 ell. toss. de Philippijnsche Pelouze (Theoph. Jules), '07—'67, ben Fr. schk. en de Carolina-eilanden. Pelushint, omit. st . in Neder-Egypte, a. d. pelgrim, bedevaartganger. Nijl ; veldslag- 525 v. Chr. Pellets, -coon v. Poseidon, zond zijn neef Jason Pembroke, hpl. met 14 D. I. v. h. grfs. P. naar Kolchis om het Gulden Vlies to halen. in 't Engl. prinsdom Op aanraden van Medea sneden zijne eigene Penaten, (fah. en fig.) huisgoden. dochters hem aan stukken en kookten die, pence, het mrv. van penny. 825 Pendsjab — periodiek. 826

Pendsjab, ,.Vijfrivierenland", NW. deel van digheid erfelijk. 3) Diens klzn. P. de Korte, Voor-Indie. Zie Delhi, Lahore. t 768. werd 751 zelf kon. en grondvester v. d. Penelope, de trouwe gade van Ulysses. Carolingische dynastie. In 755 schonk hij de Peneus,,riv. in Thessalie; heet tegw.Salamoria. op de Longobarden veroverde steden a. d. Penn (William), 1644-1718, nit Engld. uitge- Paus (het begin der wereldlijke macht v. d. -weken Kwaker, stichtte Pennsylvanie (tegw. Paus). Bij zijn dood werd Pepijn de Korte een N.Amer. Uniestaat,hpl. Harrisburg; vgl. opgevolgd door zijn noon Karel d. Gr. Philadelphia numero 1.) Pera, eene voorstad van Constantinopel. PenniJnsche, 1) P. Alpen, dat dl. der Alpen, Pere, (Fr.) Vader (Lat. pater); P. Lachaise. dat zich ititstrekt toss. den Mont-Blanc en Zie Lachaise. de bron der riv. Tessino. 2) P. bergketen, in pereat, (Lat.) dat hij verga! Schl., •hoogste piek Crop Fell. (pence. Perekop, st. met 4 a 5 D. 1. op de Russ. land- penny, Engl. penning = een Boll. stuiver. Zie engte v. P., a. (I. Zwa. Z. Zie Krim. Pensa, st. in Rusland, a. d. riv. P.; 35 D. I. Pergamum, oudt. st . in Kle. Azie ; sedert '78 Pensacola, st. i. d. N.Amer. uniestaat Florida belangrijke opgravingen v. Humann. met 4 D. I. en voortreffelijke haven. Pergolese (Giov. Batt.), 1710-36, ber. Ital. pensionaris, in de rep. der Vereenigde Ned. comp. v. kerkmuziek („Sta.bat Mater", enz.). een bezoldigd ambtenaar, raadsman van het Periander, 629-585 v. Chr., tiran v. Corinthe, stedelijk bestuur. was een der 7 wijzen van Gri. pentarchle, vijfhoofdige regeering; in Ear. Perier (Casimir), twee Fr. staatslieden, vader (15—'60) het overwicht v. d. vijf gr. mogend- en noon 1) 1777—'32 (vader v. h. ,,juste mi- heden. lieu"). 2) '11—'76. Pentateuch, de 5 Boeken Mosis (0. T.). perigeiim, in de loopbaan der maven het punt, peper, de bekende specerij; -baal, ter W.kust waar zij het dichtst bij de aarde is. v. Java; -ga, d. in Fri., derdehalf u. v. Olde- Perigord, et. een landsch. in Z. Fra. berkoop ; •kust (of: kust v. Malabar), 't ten. Perigueux, st. met 22 D. I. in Fra., a. d. Isle. W. v. d. Tandkust gelegen deel van Opper- perihelium. Zie aphelium. Guinea. Perlkles, ber. Ath. stm., 493-426 v. Chr., be- pepiniere, kweekschool. vorderde kunst en wetenscha.p. pepsine, bestanddeel van het maagsap, waar- Perim, verst. Engl. eil. i. d. Straat Bab-el- door het zijne spijsverterende kracht heeft. Mandeb. Peptin, 1) P. v. Landen, t 629, was majordomus period-e, 1) tijdsbestek. 2) (str.) omloops-tijd. a. h. Frankische hof. 2) Zijn klzn. P. s' Herstal, 3) geregelde terugkeer; -lek, geregeld terug- f 714, insgelijks majordomus,maakte die waar- keerende. 4) (tlk.) volzinnen-verband. 827 peripatetici — Peshawer. 828 peripatet-ici, wandelende philosofen (zie perspectief, 1) vergezicht. 2) vooruitzicht ; Aristoteles); miseh, Aristoteliaansch. „vogel-p.", overzicht sit de hoogte. peripherie, omtrek (v. een cirkel, enz.). Perth, hpl. met 30 D. I. (a. d. Tay) v . h. grfs. peristyle, 1) zuilenrij. 2) voorhof. P. in Midden Schl. Perm, st. in 't 0. v. Eur. Rusland, a. d. Kana; Perthes (Friedr. Christoph.), 1772—'43, Dt. boek 23 D. I.; hpl. v. h. gouvt. P. handelaar, een der leiders v. d. beweging o.m Pernambuco. Zie Fernambuco. Hamburg en N. Dtl. v. d. Fr. overheersching Pernan, st. in Rusland, a. d. Oostzee; 13 D. I. to bevrijden. (de Pretorianen. Peru's, d. in Z.Holl., 3 u. v. Ridderkerk. Pertinax, Rom. keizer 192-193, gedood door Peronne, st, in Fra., a. d. Somme ; 5 D. I.; Pertz (Georg Heinr.), 1795—'76, Dt. geschsch. Karel de Stoute hield Her in 1467 zijn leenheer ( „Monumenta Germaniae historica"). (kon. Lod. XI v. Fra.) gevangen. Peru, Z.Amer. rep. a. d. Stille Zuidzee (zie perpendiculair, loodrecht. Pizarro), ca. 3 mn. inw.; hst. Lima. perpetuum mobile, tevergeefs gezocht werk- Perugia, Ital. st. in Umbrie ; 17 D. I.! unvt. ; tuig, dat, eons in beweging, uit zich zelf ein- hpl. der prov. P. deloos in beweging blijft; (ir.) kakelende tong, Perugino, 1446-1524, ber. ital. schilder to (inz.) vrouwentong. Perugia, leerin. v. Rafael. Perpignan, versterkte hpl. v. h. Fr. dep. Oost- Peruzzi (Balthazar), 1481-1537, Ital. schilder Pyreneen ; 32 D. I. en b wk. Perrault (Charles), 1628-1703, Fr. dichter. Perzi-e (of Iran), keizerrijk in Azie, 1648 D. Perrin (dame). Zie Labe. vierk. km . met 7700 D. I. (Perzen); hst. Teheran; persenning. Zie presenning. de -sche Golf is een dl. der Ind. Zee, tuss. Persephone, (Gri. fab.). Zie Proserpina. Perzie en Arabie. Persepolis, oudt. hst. v. Perzie, a. d. Araxes. Pesaro, st. met 21 D. I. in Italie, a. d. Adr. Zee. Perseus, 1) (fab.) zoon v. Zeus en Danae (zie Pescara, riv. i. 1. Ahruzzen,mondt i.d.Adr.Zee. Medusa, Andromeda). 2) laatste kon. v. Peschel (Oskar Ferd.), '26—'75, ber. Dt. adk., Macedonia 179-168 v. Chr. verloor zijne kroon prof. der landen volkenkunde to Leipzig, a. d. Romeinen bij Pydna. (landsch. redacteur v. „das Ausland". Persis (het tegw. Farsistan), oudt. een Perz. Peschiera, kle. maar sterke vest. in Italie a. Persius Flaccus (Aulus), 34-62 na Chr., Rom. d. Mincio. (Bijbel. hekeldichter. Peschito, Syrische vertaling (2e eeuw) v. d. personiti-catle,verpersoonlijking; -eeren,ver- peseta, Sp. munt-eenheid (in goud .48, in zil- persoonlijken (d. i. een onbezield ding voor- ver = 45 Nederl. centen). (d. Kabul. stellen als een persoon). Peshawer, vest. met 60 D. I. in Bri. Indict, a. 829 • pessimism us — Pfaltz. 831)

pessimis-mus, ■ t. Zie opthnismus. ter („sonetten aan Laura"), schreef een aantat pest, 1) levens-wegmaaiende ziekte. 2)Zie Buda. Lat. werken (zie Vauciuse). Pestalozzi (Joh. Heinr.), 1746—'27, ber. Zwits. petrefacten, versteeningen. pedagoog en pedagogiseh schrijver. Petri, 1) twee hr.: OlausP. (1497-1552) en Lau-- Peter, keizers v. Rusland : 1) P. I d. Gr.,1672 rentius P. (1499-1573)„hervormers in Zweden. —1725, keizer 1682, alleenheerscherI689,verhief 2) Suffridus P., 1527-97, Nederl. geschsch., het door hem hervormde Rusland tot eene prof. te Leuven. groote mogendheid en zee-mogendheid, over- Petrikow, st. in Polen, a. d. Strada; 17 D. I. won Karel XII v. Zweden enz. 2) Zijne klein- petroleum, aard-olie, sedert '59 aigemeen ge- zonen a; P. 1I, geb. 1715, keizer 1727-30 ; worden handels-artikel. P. III. geb. 1728, keizer 1762, sloot vrede met Petronius Arbiter, -I- 67 na Chr., Romeinsch Fred. d. Gr., werd door zijne gmln. Katharina schrijver over de verdorvenheid van zeden bij v. d. troon gestooten en door Orlow vermoord de Romeinen. (Zie Pugatsieff). Petrus (Simon), 2. i. ,de Rots" (Hebr. Kephas), Peter van Amiens, f 1115, een kluizenaar, trok apostel, volgens de R. K. overlevering eerste rond predikend, 1093 overal aansporende tot biss. v. Rome (42-67), stierf onder Nero den den eersten Kruistocht. kruisdood,begraven in de Pieterskerk te Rome. Peterhof, stad met 15 D. I. a. d. Finsche Golf, PetsJill, NO. prov. v. China; hpl. Peking. residentie v. d. keizer v. Rusland. Petten, d. in N. Holl., a. d. Noordzee, 2 u. v. Petermann (Aug.), '22—'78, vn. Dt. geo. en Schagen. cartograaf, maakte zich hoogst verdienstelijk Pfilffers, ber. geneeskrachtige warme bronnern door aan te sporen tot wetensch. reizen. in 't Zwits. k. St.-Gallen, a. d. Tamina, een, Petersburg, 1) st. in Virginia (N. Am.) ; 22 half uur wandelens v. Ragatz. D. I. 2) Zie St.-Petersburg. (veldslag 1716. Pfaltz (in 't IIollandsch Pelts), Dt. keizerlijke Peterwardein, vest. in Hong.,a.d.Donau;4 D.I.; hofburg met het daartoe behoorende grond- peti-tie, verzoekschrift van verscheidene per- gebied onder „paltsgraven" (rechters en stede- sonen gezamenlijk a. d. hooge regeering ; houders), inz. het (tot 1623 bijeenbehoorende). -tionnement, onderteekening v. eene petitie htgd. Opper-Palts (hst. Amberg) en het palts- door zeer velen. gas. a. d. Rijn, gen. Rijnpalts of Neder-Palts Pettit& (Alex.), geb. '22, geniaal Hong. lierdich- (hst. Heidelberg). Tegw. grootendeels tot ter, was '48—'49 adjudant v. Bems, doch ver- Beieren behoorende : deRijnpalts,reg.-district. dween (sneuvelde waarschijnlijk) in den slag Rijn-Beieren (hpl. Spiers) en in 't eigenlijke bij Schassburg. Beieren 't reg.-distr. Opper-Palts (hdl. Re- Petrarca (Francesco), 1304 —74, ber. Ital. dich- gensburg). Pfarrius — Philemon. 832 Pfarrius (Gustav), 1800-84, Dt. dichter. PharizeEn (Farizeen), eene Joodsche sekte in Pfeifle' (Gottl.. Konr.), 1736—'09, Dt. dichter 't N. 'F.; (fig.) huichelaar, schijnheilige. (inz. fabelen); sedert 1757 blind. pharmasceut, apotheker ; -die, artsenijbe- Pfeiffer, 1) Ida P., geb. Reyer, 1797—'58, eene reiding, 2) apotheek; -copee, handboek voor Dt. dame, ber. door hare wetensch. reizen naar de bereiding v. geneesmiddelen. Egypte en Palestina ('42), naar IJsland ('45), Pharos, 1) oudt. eil. bij Alexandria met een naar Z.Am., Azie en Gri. (46—'48), rondom de bee. vuurtoren. 2) vuurbaak. wereld ('51—'54). 2) Frans P. '15—'68, ber. Dt. Pharsalus ( tegw. Fersala), oudt. st . in Thes- taalgeleerde en ltk., prof. te Weenen. sane. Zie PompeJus. Pfortzheim, Bad. fabr.-st. in den kreis Karls- phase, 1) schijngestalte (b. v. v. d. maan ruhe; 27 D. I. (Scheria (Corfu). nieuwe maan, eerste kwartier, voile maan, Phaeaken, bij Homerus de gelukkige bew. v. laatste kwartier).2)overgangs-toestand,waarin Phaedra, dtr. v. icon. Minos v. Kreta, gmln. iein. of lets zich tijdelijk bevindt. v. Theseus, liet haren stiefzoon Hyppolytos Phasi-s, riv. in Kolchis ; -anus (de fazant), (die hare liefde versinaadde) um 't leven been- een van die riv. herkomstige vogel. gen, en hing zich op. (v. Augustus. phelloplastiek, kurksnij kunst (uitv. omstr.1790 Phaedrus . Rom. fabeldichter, een vrijgelatene Agostina Rosa, bwk. te Rome). PhaZton, zoom v. d. Zonnegod (Phebus). phenotneen, 1) natuurverschijnsel. 2) wonder. vericreeg v. 'zijn vader de vergunning om den phettylzttur. Zie carbolzuur. zonnewagen te mermen, duels was voor die taak Pherecrates, omstr. 430 v. Chr., Gri. blijspel- niet berekend en verongelukte, neergeslingerd dichter. (ieerrn. v. Pythagoras. door den bliksem v. Zeus. Pherecydes, 6e eeuw v. Chr., Gri. wijsgeer, phalanstere. Zie Fourier. Phidlas, 500-436 v. Chr., grootste Gri, bh. phalanx, (mil.) bij de ouden wigvormig opge- Philadelphia. 1) grootste st. in Pennsylvanie, stelde kolonne; vermaard is de Macedoni- tuss. de Delaware en de Schuylkill; 847 D.I.; sche ph. unvt. 2) Jac. Ph., omstr. 1720, ber. goochelaar Phalaris, tiran v. Akragas (Agrigente), re- uit Pn. (tempels. geerde 565-549 v. Chr., een wreedaard, die Philae, eil. i. d. Nijl, bij Assoean; oude Egypt. menschen levend liet verbranden in een daar- philanthr-oop, menschenvriend, -ople, men- toe vervaardigden koperen stier. schen min, inenschlievendheid ; -opisch, phantom'', geestverschijning, spook. inenschlievend. pharao, 1) in 't oude Egypte „koning" (ifir , Philemon, omstr. 520 v. Chr., Gri. blijspel- faro; -'s rat, zie ichneu- pharaonen). 2) Zie dichter; Ph. en Haucis, (fab.) een vroom mon. echtpaar in Phrygie, untying gastvrij Zeus, 833 Philetas — Phrygie. 834

die daarom hunne bede verhoorde dat zij, vernield gewordene onverwinnelijke vloot uit eenmaal oud geworden, gelijktijdig mochten tegen Engld.; tegen hem begon ,onze 80-j . sterven. (uit Alexandria. oorlog. Philetas, omstr. 280 v. Chr., elegieen-dichter Philipz (Dirk), 1504-70, ambtgenoot v. Menno Philhelienea,, vrienden der Hellenen (d. i. Simonsz., was hem behulpzaam in 't stichten der Grieken) en van al wat Grieksch is; inz. v. d. sekte der Doopsgezinden. zij, die in den vrijheids-oorlog ('21—'31) de philister, (bijb.) vijand v. h. uitverkoren yolk; Grieken steunden met geld en met wapenen. (studententaal) ploert, niet-student. Philidor (Andrd Danican), 1726-95, Fr. comp. Philistijnen, eon Semitische volksstam a. d. en ber. schaker, t te Londen. kust der Midd. Z., schier aanhoudend in oor- Phllippeville,strnet 12 D.I.in Algerie,gest.'38. log met de Israelieten, totdat ze door kon. Philippi, oudt. st. in Macedonie; Octavianus David onderworpen waren. versloeg hier (42 v. Chr.) Brutus en Cassius. Philoctetes, Gri. boogschutter, doodde Paris philippica, redevoering zooals er door De- d. Troj. oorlog. mosthenes tegen Philippus v. Macedonie, en Philodemus, epicurisch wijsgeer en puntdich- door Cicero tegen Antonius werden uitge- ter uit Gadara in Syrie, hield ten tijde v. sproken; (fig.) heftig uitvarende taal. Cicero verblijf te Rome. Philippine, d. in Zeel., 2 u. v. Axel; et. vest. philo-logle, taalkunde; -loog, taalgeleerde ; Philippopel, hst. v. O.-Rumelie, a. d. Maritza; •sophie, wijsbegeerte; -roof, wijsgeer. 24 D. I.; '85 bezet door Alex., vorst v. Bul- Phocea, oudt. eene Ath. kol. in Ionie. garije. Phoe Zie Phe Philippson (Ludw.), geb. '11, Joodsch geleerde, Photius, 858-891, patriarch v. Constantinopel, uitgever v. h. Dt. Algemeen dagblad v. h. aanhcudend strijdende tegen de macht v. dien Jodendom, was '33—'62 i‘abbijn, eerst te Maag- te Rome (d. i. van den Paus). denburg, daarna to Bonn. phrase, 1) volzin. 2) spreekwijs; sologle, ver- Philippus, 1) discipel v. Jezus, omstr. 'tijaar zameling v. spreekwijzen. 80 to Hierapolis gemarteld. 2) koningen v. phrenesie,wartaal sprekende krankzinnigheid. Macedonie. phrenologie, hersenschedelleer, door Gall Philippijnen (Philippijnsche eilanden), eene ontworpen. groep Sp. eilanden i. d. 0. I. archipel (grootste Phrixus, ontvluchtte met zijne zuster Helle, ell. Lugon); hst. zie Manila. op een ram, zijne stiefmoeder, en bracht de Philips (meestal gespeld Filips), koningen v. yacht v. dien ram (het guldenvlies) naar Spanje : Ph. II regeerde 1556-98; hij veroverde Kolchis. 1580 Portugal, en zond 1588 de zoo jammerlijk Phryg-le, oudt. een landsch. in Kle. Azie, a. 27 835 Phryne — Pinakotheek. 836

d. Propontis; - Ische muts, rood hoofddeksel Plccini (Nicolo). 1728-1800, Hal. comp., Wed- der omver-werpers v. d. monarchalen regee- ij verend Inet ringsvorm. (Praxiteles. Plccolomini (prins Ottavio), 1599-1656, kei- Phryne, ber. lichtekooi te Athene, model v. zerlijk virr. i. d. 30-j. oorlog, voornaamste phylloxera, „druitluis'', eene in '65 uit Am. werktuig om Wallenstein ten val te brengen. naar Eur. gekomene soon v. bladluis, die Picenum, oedt. landsch. in Italie, a.d. Midd. Z. den wijnstok vernielt. Pichegru (Charles), 1761—'0,1, Fr. gent. , tegen- physi - ca, natuurkunde -ek, natuurlijk (als stander v. Napoleon, '04 in hechtenis geno- z.n.: lichamelij ke toestand); - ognomie, ge- men en in de gevangenis geworgd. laat, aangezicht; - ologie, leer der levens- Piimont, voormalig prinsdom in Opper-Italie, verschij nselen. later voornaamst 'bestanddeel v. h. konkr. Piaam (o f Peaam), d. in Fri., 2 u. v. Bolsward. Sardinie. Piacenza, Ital. st. d. Po; 35 D. I.; hpl. der Pieneman, 2 ber. Nederl. historie-schilders prov. P. (voorheen een htgd.). 1) Jan Wm. P. (1776—'53) en 2) zijn zoon Ni- piaristen, leden eener 1607 in Spanje (door kolaas P. (10—'60). Casalanza., een Sp. edelman) gest,. geestelijke Pier (Lange), t 4520, Fri. zeeschuirner op de orde,welkerhoofddoel is het geven v.onderwijs. Zuiderzee, bestreed Karel V. Plasten, de eerste Poolsche dynastie: ze regeer- Piershil, d. in Z. Boll., 2 u. v. Oud-Beierland, den in Polen tot 1370. in Massovie tot 1526, Pieter - Buren, d. in (iron., 3 u.v.Onderdendarn; in Silezie tot 1675. - man, zie lleer-Oudelands - Ambacht. piaster, een geldstukje ter waarde v . ca. 11 oud Nederl. stukje zilvergeld zevend- Nederl. centen in Turkije, v. 12 cent. in haltje 32 , /, cent). Egypte. Pllatus 1) Pontius P., Rom. Iandvoogd in Ju- Piatra, st. in Moldavie. a. d. Bistritza; 20 D.I. dea; under hem weed Christus gekruisigd. Piave, kustriv. in Venetia, mondt i. d. Adr. Zee. 2) hooge berg a. h. Vierwalstattermeerin de Piazza, 1) (Ital.) plain, plants. 2) Ital. st. op nab))heid v. Lucern. Sicilie: 20 D. I. Piloty (K. v.), '26—'86, ber. Dt. hist.-schilder, Piazzl (Gins.), 1746—'22, Ital. strk., stichtte hootd der nieuwe coloristenschool:(Defregger, eene sterrenwacht te Palermo, en ontdekte Max, Makart. enz.). '01 de planeet Ceres. Plipal. Zie Bidpal. Picander. Zie Henrici. (dichter. Pilsen, fabr.-st. in W. Bohemen, a. d. Beraun; Picard (Louis Benoit), 1769—'28, Fr. blijspel- 47 D. I.; P.-er bier. PicardiE, oudt. landsch. in NO. Fra. ; hpl. Pinakotheek, schilderijen-verzam. (te Mun- Amiens. chen; vgl. Glyptotheek). 837 Pinang — Plata. 838

Pinang (poeloe), of poeloe Penang, Engl. ell. vereenigde Ierland met Engld., bestreed de a. d. W.kust v. Malakka. (v. Chr. Fr. rev. en Napoleon. Pindarus, grootste Gri. lierdichter. 522-441 Pittsburgh, fabr.- en kpst. a. d. Ohio in Penn- Pindemonte, 1) Giov., markies P., 1751—'12, sylvanie; 156 D. I.; unvt. Ital. tooneeldichter. 2) Zijn br. Ippolite, mar- Plus, negen Pauses, inz. : P. IX (Pio nono), kies P., 1753—'28, Ital. lierdichter (ook sati- vroeger grf. v. Mastai Ferretti,1792—'78, Paus ren en tooneelstukken). (salio. '46, aanvankelijk vrijzinnig, sedert '48 reac- Pindus, Gri. gebergte tuss. Epirus en Thes- tionair onder den invloed der Jezuieten. Zie Pinerolo, st. in N. Italie; 17 D. I. (ward. onfeilbaarheid. PingJum (of Pingum), d. in Fri., 2 u. v. Bois- Pizarro (Francisco), 1471-1541, Sp. zeevaar- pinguin, vetgans (een zwernvogel). der, ontdekker en veroveraar v. Peru. Pinksteren, een 50 dagen na 't Paaschfeest placet, (Lat.) ,het behaagt". Het recht v. pla- invallend kkl. feest 1) bij de Christenen ge- cet legt aan een of aan sneer dan een kerkge- denkdag der uitstorting v. d. heil. Boost: nootschap de verplichting op, dat geese be- 2) bij de Joden gedenkdag der wetgeving op sluiten v. d. hal. ovet-heid mogen afgekon- Pinsk, st. in Rusland; 11 D. I. [Sinai. digd worden zonder do voora!gaande vergun- Pinturicchio (Bernardino), 1454-1513, Ital. ning v. h. staatsbestuur. (v. P. schilder. plagi-aat, ltk. diefstal; -arias (-ator),pleger onder schilderijen, achter den naam v. plaid, bontgeruite omslagdoek der Berg- d. schilder, beteekent „heeft het geschilderd". schotten. Pio, Ital. naam v. Pius. (schansgraver. plane-tarium, aanschouwelijke voorstelling pion, naam der gemeene schaakstukken; -ler, v. d. heweging der -ten, dat zijn de sierras Pima, st. in 't konkr. Saksen, a. d. Elbe. 12 D.I. die zich rondom de zoo bewegen en van daze Piron (Alexis), 1689-1773, .Fr. blijspeldichter licht en warmte ontvangen, t. w.: de kleine (ook vuile verzen). p. (planetoiden, zie asteroiden), de 4 v. mid- Pisa, Ital. st. a. d. Arno; 54 D. I.; unvt.; de delbare grootte (Mercurius, Venus. de Aarde, bar. scheeve toren; hpl. der prov. P. Mars). de 4 groote (Jupiter, Saturnus, Ura- piscicultuur, kunstmatige vischteelt. nus, Neptunus). Zie ook bU-planeten. Pitaval (Francois de), 1673-1743, Fr. rgl., Plantagenet, het Fr. Huffs Anjou op den Engl. schrijver v. „Causes celebres et interessantes". Croon (1154-1485). Pitt (William), grf. v. Chatham, twee ber. Engl. PlantUn(Christoffel),verlatijnscht „Plantinus", staatslieden, vader en zoon : 1) 1708-78, te- 1514-89, ber. als boekdrukker to Antwerpen. genstander v. Fra. 2) 1759—'06, tegenstander plast-iek, bhk.; -inch, beeldend. v. Fox, verhief de zeeen koloniale macht„ Plata, Zie Ilio, ArgentUnsch. 839 Plateae — Ply mouth-broeders. 840

Plateae (in Beotie), ovw. der Grieken op de Plewna, st. in Bulgarije; 11 D. I.; '77, na Perzen 479 v. Chr. eene heldhaftige verdediging van Osman Pa- Platen (Aug., grf. v.), 1796—'35. vn. Dt. dichter. cha, ingenomen door den Russ. gent. Tod- Plater (Ladislas, grf.), hoofd der Poolsche lehen. (fabrikant to Parijs. ballingen. woont bij Zurich in Zwitserland. Pleyel (Ign.), 1757—'31, Or. comp. en piano- Plathoolden (platkoppen, Engl. Flatheads), Plinius Secundus, twee ROM. schrijvers : een Indianenstam in N. Am., ten W. v. h. 1) 23-79 n. Chr., schreef de Encyclopedic., Rotsgebergte. „Historic naturalis", t bij de door hem vvaar- platlna, het zwaarste metaal, zilverkleurig, genoniene uitbarsting v. d. Vesuvius. 2) de rekbaar, wordt niet door zuren aangetast, zoon v. zijne zuster, door hem als kind aan- dienstig voor schk. gereedsch., enz. genomen, 62-110 n. Chr., schreef de Episto- Plat-o, ber. Crri. pl ► ilosoof, 429-347 v. Chr., lae en den Panegyricus (op Trojan.). 11g. v. Sokrates; -onische liefde, zuivere ideate Plombl4res, ber. bpl. in 't Fr. dep. Vogesen. liefde, vrij van zinnelijke begeerten. Plotlnus, 265-270, neoplatonisch wijsgeer nit Platten-meer (of Balaton), een Meer in Hong., Lycopolis in Egypte. (meerderheid. staat door de riv. Sio in gemeenschap met plur-alis, (tlk.) meervoudig getal; -alltelt, den Donau. • (Witte Elster: 43 D. I. plus, en daarbij, bovendien. Pitmen, fabr.-st. in 't konkr. Saksen, a. d. Plutarchus, ber. Gri. schrijver, inz. biograaf, plausibel. aannemelijk. ± 120 v. Chr. Plautus, 254-184 v. Chr., de voornaamste Plut-o, (fab.) hr. v. Zeus en god v. d. onder- Rom. blijspeldichter. wereld; -oeratle, 1) macht v. h. geld, Pleb-ejars, de tot het Rom. plebs behoorende 2) stand der geidbezitters; -onisch, van vul- lieden (zie 1 reg. verder); -iscit, volksbesluit canischen oorsprong; -us, (fab.) god v. h. als gevolg van eene algemeene stemming; -s, geld. 1) de volksklasse der nit veroverde steden pluvi-ometer, regenmeter; -ose, in den ka- Romeinen gewordene lieden, in tegenstelling lender der gr. Fr. rev. de maand v. 20 Ja- van de patriciers, met wie ze eerst 286 v. nuari tot 18 Februari; -us, bijnaam v. Jupi- Chr. gelijkgesteld warden, 2) tegw. het ge- ter als regen-gever. meene volk, (inz.) het gepeupel. Plymouth, verst. zee- on havenstad in ZW. plein pouvolr, (Fr.) onbeperkte volmacht. Engld. a. h. Kanaal, met het daar t. o. lig- PleJaden, Zevengesternte, Zevenster. Zie Al- gende Devonport 139 D. I. Zie Eddystone; plenum, voile vergadering. [eyone. ovw. 1652 bier door M. Az. de Ruyter bevoch- pleonas-mus, (Ilk.) overtolligheid van uitdruk- ten; -broeders (of DarbyIsten) eene sekte in king; -tlsch, overtollig. Engld. sedert 841 pneumatisch Polsbroek. 842

pneum-atiscir, 1) door de drukking v. d. lucht Poitou in 't tegw. dep. Vienne; 36 D.J. 2) Di- in beweging gebracht, 2) ademhalings-; -onie, ana v. P., 1499-1566, bijzit v. Hendrik II. longtering. Poitou. Zie Poitiers. Po, de grootste riv. v. Italie, komt v. d. Mon- pokhout. Zie guajak. te Viso, en valt in de Adr. Zee. Pol (Wintzentz), '07—'73, Poolsch dichter. Pocci (Frans, grf.), Dt. dichter, schil- Pohl. Zie Istrie. der en comp. poleiniek, pennestrijd. podagr-a, voetjicht, voet-euve,i ; -eus, daar- Polen, voormalig konkr. in 1772, 1793 en 1795 aan lijdende; -1st, lijder (of lijderes) daaraan. gedeeld tuss. Rusland, Pruisen en Oostenrijk., podesta, in Italie zooveel als burgemeester. had tot hst. Warschau, thans de hpl. v. d. Podiebrad (Georg v.), 1420-71, v. 1458 of Russ. prov. P. ('t „Weichsel-gouvt."). kon. v. Bohemen. polenta, maispap (Ital. volksspijs). Podolle, een gouvt. in W. Rusland. polichinel, Jan Klaassen, Hansworst. Poe (Edg. Allan), '09—'49, Amer. dichter, ge- Polignac (Jules, prins v.), 1780—'47, Fr. stm., niaal, maar bandeloos. minister-pres., door de Juli-rev. gevallen, zat Poederoyen, d. in Geld., a. d. Maas, ander- '30—'36 gevangen te Ham. half u. v. Zalt-Bommel. polls, verzekeringsbrief. Poegatsjell. Zie Pugatsjeff. Ptilitz (Karl Heinr. Ludw.), 1772--'38, Dt. ge- PoeldUk, d. in Z.Holl., 1 u. v. Naaldwijk. schsch., prof. to Leipzig. Poelkowa, bergrug in Rusland. bij St.-Pe- Poliziano (Angelo), eigenlijk Ambrogini, 1454 tersburg, met vermaarde sterrenwacht. —94, Ital. dichter en humorist. Poeltawa, Russ. st. i. d. Ukraine; 34 D. I.; Polk (James Knox), 1795—'49, van '45 tot '49 nederlaag v. Karel X11 v. Zweden 1709. pres. der Vereenigde Staten v. N.Am. Poerim. Zie Purim. (dichter. polka, eels Boh. dans. Po&rio (Alessandro), '02—'48, Ital. patriotisch Pollajuolo, twee br.: 1) Antonio del P., 1429 Poerworedjo, hpl. v. d. res. Bagelen op Java. —98, Ital. goudsmid, bwk., schilder en bh. Poesjkin (Alex., grf.), geb. 1799, 1- door duel 2) Pietro del P., 1441-96, Ital. schilder en bh, '37, Russ. dichter en rom.-schr. Pollock (Robert), 1799—'2'7, Engl. dichter. Pogge (Paul), '38—'84, Dt. Afrika-reiziger ('80 Pollux. Zie Dioskuren. met Wissmann). Polo (Marco), 1254-1323, ber. Venet. reiziger Pogodin (Michael), 1800-75, Russ. geschsch. (Mongolie en China). (panslavist) en prof. te Moskou. (49 D. I. polonaise, een Poolsche dans. Point de Galle, st. ter ZW. kust v. Ceylon; Polsbroek, d. in Utr., 3 u. v. IJselstein (1 u. Poitiers, 1) hpl. v. h. voormalige Fr. htgd. v. Schoonhoven in Z.Holl.). 843 Poltawa — ponton. 844

Poltawa. Zie Pultawa. tige bijzit v. Lod. XV v. Fra., diende hem polyandrie, veel mannerij. (zie 4 regels lager). later als koppelaarster. Poly-bius, Gri. geschsch., t 121 v. Chr.; Pompejl, oudt. eene st. in Campania, 79 n. -ehromie, beschildering met vele kieuren; Chr. door eene uitbarstin , v. d. Vesuvius .eder, veelvlak, door polygonen begrensd; onder lava bedolven, 1748 'ten deele weder -gainie, veelwijverij (-andrle, 't onderhou- opgegraven. den van vleeschelijle gemeenschap inet vele Poinpejus (Ca. Magnus), eerst (60 v. Chr.) met mannen); -glut, boek in vele talon; -gnotos, Cesar en Crassus het eerste trium viraat vor- ber. schilder te Athena (5e eeuw v. Chr.); mende, streed 49 v. Chr. tegen Cesar, die hens -goon, veelhoek; -histor, veelzijdig geleerde, 48 v. Chr. bij Pharsalus overwon; hij werd (ir.) veelweter; -bymnia, muze der muziek; later door Ptolemetis in Egypte vermoord. -kletos, ber. Gni. beeldhouwer ten tijde v. pompiers (spr. pom-pieez), in Belgie en Fra. Phydias (zie Doryphorus); -krates, tiran de inannen v. d. brandweer. v. Samos 535-521 v. Chr., door de Perzen pond, vijf onsen g:ewicht = eon half kilo; p. gevangen genomen en gekruisigd (held eener sterling. Zie sterling. ballade v. Schiller); -nesii",, 0. eil.-groep v. Pondiehery, Fr. Isotonic op de bust v. Coro- d. 'Austr. arch.; -phemos, (fab.) een cycloop, mandel, met de 40 D. I. tellende hst. P. Zie werd door Odysseus van 't ,,-;ezicht beroofd Lally-Tolendal. (zie Galatea); -phonic, (moo.) veelstemmig- Poniatowski (Jos. Antoni), 1762—'13, een heid; -technisch, alle ta.kken v. kunstvlijt Poolsche prins, Fr. msk., verdronk in de El- onavattend; -theismus, veelgoderij. ster na den slag bij Leipzig. Pomare, '11—'77, kng. v. Tahiti, sedert '42 Ponsard (Francois), '44—'67, Fr. dram, dichter. onder Fr. protectoraat. Ponson du Terrail (P. A., vicomte de), '29 Pombal (markies v.), 1699-1782, Port. minis- —'71, Fr. rom.-schr., was een nazaat v. rid- ter, verdreef 1759 de Jezuieten nit Portugal. der Bayard. Pomeranus (Dr.). Zie Rugenhagen. Pontano (Giovanni Giovano), 1-426-1503, Na- Pomme-ren, voormalig htgd., tegw. Pruis. politaansch minister, geschsch. en dichter. prov. a. d. Oostzee; hpl. Stettin; -rsche Half Pontanus (Joh. Isaac), 1572-1639, Deen, ge- ( sf Stettiner Haff), zeebekken v. d. Oder, schsch., prof. te Harclerwijk. door de eilanden Usedom en Wollin geschei- pontifex, priester hij de nude Romeinen; p. den v. d. Oostzee. maxim., opperpriester; later titel v. d. Paus. porno-loog, ooftkenner; -logic, kennis v. ooft- ponton, plat vaartui.7, dienende om eene schip- boomen; -na, (fab.) godin der boomvruchten. brug te leggen; -nler, (mil.) schipbruggen- Pompadour (markiezin v.), 1721-6-4, de ma,cli- legger. 845 Pontus — Portorico. 846

Pont-us, 1) P. Euxinus = de Zwa. Z. 2) land- Porcia, t 42 v. Chr., Bade v. Brutus, doodde sch. in Kle. Azie = Kappadocie. ZieMithri- zich, toen deze de nederlaag leed. dates; -ijnsche moerassen, i. d. Ital. prov. Porcupine. Zie Cobbett. Rome, a. d. Tyrrheensche Zee; in die zee de por-eus, vol luchtgaatjes; -en (-lin), zweet- -ijnsche eilanden. Zie Ponzs. gaatjes der huid. pony, paardje, hit (klein paardenras). Porpora (Nicol.), 1686-1767, Ital. comp. Ponza, het grootste der Ponza (of Pontijnsche) Porsenna, kon. v. Etrurie, overwon 507 v. eilanden. Zie 3 regels hooger. Chr. de Romeinen. Pool, 1) inboorling v. Polen. 2) een der twee Porta, 1) Baccio della P. (of Fra Bartolommeoj, eindpunten v. d. as der aarde (geo. P.), van eigtenlijk Pagholo del Fattorino, 1475-1517, eene magneet (rnaginetische P.;, van eene Ital. schilder. 2) twee Ital. bh.: a] Guglielmo kolom v. Volta (elect. P.); sster (-star), de della P., ± 1579, en b] zijn br. Giacomo della Noordster. P.. 1539-1604. poorter, oude naam voor „stadsburger". Portalegre, st. in Braz.; 25 D. I. (30 D. 1. Poortugaal, d. in Z.Holl., u. v. Ridderkerk. Port-au-Prince, hst. v. Haiti, a. d. Atl. O.; Poortvliet, d. in Zeel., anderhalf u. v. Tholen. Porta Westfalica(d.i. de Westfaalsche Poort), Poot (Huibert Cornelisz.), 1689-1733, Nederl. plants bij Minden, waar de Weser zich een dichter. weg baant door het Weser-gebergte. Pope, 1) Alex. P., 1688-1744, Engl. dichter. Porte (de), het Turksche rijk. 2) Gri.-Katholiek wereldlijk geestelijke. Port Elizabeth, havenstad d. Kaap-kolonie, Popo,gebied op de Slavenkust in Opper-Guinea: a. d. Algoahaai; 16 D. I. (Maarssen. Klein-P. (onder Dt. gezag), Groot-P. (Fr. be- Portengen-Noordeinde, d. in Utr., 2 u. v. zitting). porter, Engl. bruin bier. (12 D. I. Poppaea (Sabina), was eerst de 14 zit v. keizer Portici, st. in Italie, a. d. Golf v. Napels , Nero, werd vervolgens keizerin, doch ontving Port In Mar. Zie Cobija. van haren geml. bij zekere gelegenheid een Portland. st . met vuurbaak en 11 D.I. in Engl.; schop, ten gevolge waarvan zij stierf. a. h. Kanaal; zeeslag 28 Februari 1653. POppig (Eduard), 1798—'68, Dt. natuurkundic , Port Louis, hpl. v. Mauritius, a. d. Ind. Zee; en wetensch. reiziger. (Rauwerd. 30 D. I. Poppingawier, d. in Fri., een half u. v. Porto, 1) P. of Oporto, Port. haven-, kpst. en popul-air, 1) in de volksgunst deelende, 2) voor fabr.-st. a. d. Duero, nabij den mond der riv.; het yolk verstaanbaar; -ariteit, volksgunst; 106 D. I.; portwijn. -atie, bevolking. Portorico, Sp. eil., een der Gr. Antillen, 754 Poquelin. Zie Moilire. D. I. (suiker, koffie, tabak); hst. P., 18 D. I. 847 Port Said — Prairial. 848

Port said, in '60 gest. havenstad in Eg.ypte potpourri (spr. po-poer-ri), muziekstuk sa- a. d. Midd. Z. en 't kanaal v. Suez. mengesteld uit bekende en geliefkoosde melo- Portsmouth, op 't eil. Portsea a. h. Kanaal, dieen (quodlibet). sterkste vest. v. EngId., oorlogshaven, tuig- Potsdam, st. in de Pruis. prov. Brandenburg, huis, grootste scheepswerf der wereld; 128 a. sl. Havel; 51 D. I.; konkl. residentie kas. D. I.; ber. zeebaden. teel Sanssouci v. Fred. d. Gr. Portugal, konkr.; 92 D. vierk. km ., 4708 D. I.; poudrette, tot powder gebracht riool- en al- hst. Lissabon; met de overzeesche bezittingen lerlei ander vuil, als mestspecie. 1917 D. vierk. km .. 9692 D. I.; bevolking Por- Pougens (Marie Charles Jos. de), 1755—'33, tugeezen; al wat in P. to huis behoort, van Fr. tlk. en dichter, onechte zoon v. d. prins daar komt. of aan de bevolking eigen is heet v. Conti. was sedert 1779 blind. Po rtu geesch. (der zee. Poujoulat, 1) Jean Jos. Franc. P., geb. '08, Poseidon, (Gri. fab.; Lat. Neptunus), de god Fr. gesch.-kundige en rom.-schr. 2) Zijn br. Posen, Pruis. prov., het bij de deeling v. Polen Baptiste P., '09—'64, Fr. gesch.-kundige en aan Pruisen gekomen dl.; 1703 D. I.; hst. P. reisbeschrijver. (spraak. a. d. Warthe. 68 I). I.; vest.; zetel van een abiss. pour parler, onderhandeling, (ir.) morgen- Possart (Ernst), geb. '41 te Berlijn, ber. Dt. Poussin (Nie,.), 1594-1665, vn. Fr. landsch.- tooneelspeler (te Munchen). en hist.-schilder to Rome. (18 D. I. post (*embalm (,na het feest"), (fig.) als mos- Pozzuoli, st. in Italie a. d. T y rrheensche Zee; terd na den maaltijd. Praag, hst. v. Bchemen, a. d. Moldau; 177 (met Postaart. Zie Posterholt. (Roerrnond. de 4 voorsteden 278) D. 1.; unvt. sedert 1348. Posterholt (of Postaart), d. in Lbg., 2 u. v. Pragmatieke Sanctie, regeling eens voor al posteriori (a), van achteren beschouwd. van eene bepaalde staatszaak, b. v. : a) waar- posthumus, geboren na 's vaders (in 't licht bij Lod. IX 1169 de rechten der. Fr. geeste- verschenen na des schrijvers, of bekend gelijkheid regelde; b) Karel VII bevestigde 1438 worden na des vervaardigers) dood. de vrijheden der Gallicaansche kerk; c) Karel postludium, naspel (op 't orgel). V regelde 1549 de opvolging in de Nederl. postulant, onbewijsbare stelling, die men aan- : gewesten; d) Karel VI stelde 1-7-74- de onver- neernt als axioma, om eene andere stelling deelbaarheid der Or. erflanden vast en de to bewijzen. troonopvolging ook door vrouwen (Maria Potchefstroom, hst. v. de Transvaal. Theresia); e) Karel III v. Spanje regelde 1759 Potemkin (prins), 1739-91, Russ. vms., was de de erfopvolging in Sicilie. gunsteling, met wien Catharina II boeleerde. Prairial, Lentemaand volgens den Fr. rev. ka- Potosi, st. in Bolivia; 11 D. I.; zilvermijnen. lender (20 Mei-18 Juni). 849 prairie — projectie. 850 prairie, onafzienbare grasvlakte zonder boom- prima vista, (kph.) op zicht (op vertoon) be- groei in N.Am. taalbaar; (muz.) onvoorbereid van 't blad of Praxiteles, ber. Ath. bh., t 335 v. Chr. spelende. precedent, iets dat later als maatstaf be- primogenituur, recht v. eerstgeboorte. schouvvd zal kunnen worden; -eptor, leer- PrInsenroof (Saksische). Door Kuntz von meester, onderwijzer; -ipitaat, (schk.) neer- Kaufungen werden de zonen v. d. Saks. krv. plofsel, neerslag; -les, nauwkeurig, juist. Frederik den Zachtrnoedige (de prinsen Ernst pred-estinatie,(theo.)voorbeschikking;.ikaat, en Albrecht) ontvoerd; hij werd echter gevat, adellijke titel, (t1k.) gezegde; -Ikant, dominee; an 1455 onthoofd. • ikheeren, Dominicaner monniken; -Hectic, prior, priester, die aan het hoofd v. een kl. voorkeur, voorliefde; -osnineeren, zich het staat, doch niet den titel v. abt heeft. ineest doen gelden. prioriteit, voorrang. prefect, (in Fra.) hoofd v. een dep.; (bij de privilegie, voorrecht. oude Romeinen) burgerlijk bevelhebber. probatuin, goed gebleken. Prentzlau, st. in 't Pruis. reg.-distr. Potsdam, probi-eem, op to lossen vraagstuk, (fig.) a. d. Uker; 17 D. I. raadsel; -einatiek, onopgelost, (fig.) raadsel- Presbyt-er, (kkl.) ouderling; -erianen, kkl. achtig. (calvinistische) partij in Schl. en N.Am. proces, 1) rechtsgeding. 2) ontwikkeling, ver- Pressburg, Hong. st. a. d. Donau; 48 D. I.; loop; -sic, plechtstatige ona- of rondgang. hpl. v . h. corn. P. Procopius, Zie Hussieten. presum-eeren, vermoeden; -tie, vermoeden. procura, volrnacht. pn,zenning (of persenning), geteerd zeildoek. Proeth (Pruth), zij-riv. v. d. Donau in Gallicie, riamus, kon. v. Troje, i. d. Troj. oorlog, bij Bukowina, Bessarabie an Rumenie. ,e overgaaf v. d. st. door Pyrrhus (noon v. prof-aan, 1) ongewijd, 2) met heil. dingen chilies) gedood. spottend; -aneeren, 1) ontheiligen, 2) met apus, (fab.) god der voortteling. heilige dingen spotten. essnitz. Zie Griifenberg. prone', gezicht van ter zijde. estiey (Jos.), 1733—'04, N. Amer. theo. en prognos-e (-tick), voorspelling, afgeleid uit r. natuurkundige (ontdekte de zuurstof, de de ziekte-verschijnselen. aterstof, enz.). programma, uiteenzetting van hetgeen men . Zie lamprel. to hooren, to zien of to lezen zal krijgen. (Juan), grf. v. Reuss, '14—'70, Sp, geol. progreesisten, (stk.) ultra's v. d. partij v. voor- stm., mede-bewerker v. Espartero's val, uitgang. d '68 minister-prey.,, t vermoord. proj ec-tle, afbeelding v. een voorwerp op een 851 projectiel Providentie. 852

kaart-teekening; -tiel, iets dat voort- prospectus, overzicht van al hetgeen waar- geslingerd wordt (b. v. een kanonskogel). door eene nieuwe onderneming (inz. de uit- Prokesch-Osten (Anton, grf. v.), 1795—'76, gave van een boekwerk) zich bij het publiek Or. dipl.; gaf reisbeschrijvingen over Kle. aanbeveelt. (Abdera. Azie en Egypte. (bezitters. Protagoras, 480-410 v. Chr., wijsgeer uit proletur-inat, stand der -iers, d. i. der niets- protect-ie, bescherming; -Ionist, voorstander prollong-atle, verlenging; -eeren, verlengen. vats het beffen van beschermende rechten op proloog, voorrede, inleiding. Zie epiloog. handels-artikelen ; -or, bescherrner. Prometheus, (fab.) zoon v. d. titan Japetus, protest, verzet ; -eeren, verzet doen hooren roofde het hemelvuur, word deswege op be- (eon wissel -eeren, tegen de niet-betaling vel van Zeus aan eene rots vastgeklonken, verzet aanteekenen) ; -partij, in Elzas en waar een gier hem overdag zijne lever kwam Lotharingen de partij, die tegen de inlijving uitpikken, die 's nachts weder aangroeide. bij Dtl. gekant is ; -anten, leden der versch. Hij weed bevrijd door Herakles. met-R.K. kerkgenootschappen, ontstaan doer promo-tie, bevordering ; -veeren, 1) bevor- de kerkhervorming in de 46e eeuw. deren (inz. tot een academischen grand), Proteus, (fab.) bij Humerus een grijzaard, die zijn aeademisch eind-examen voldoende de zee bewoont, voorspellingen doet, en al- afleggen. lerlei gedaanten aanneemt. Pronay (Gabriel, baron), '12—'75, Hong. rednr. protocol, versiag van het verhandelde. en schrijver (novellen). (zijn wortel. Protogenes, omstr. 300 v. Chr., Gri. schilder. pronlkgetai, son' v. een quadraatgetal met protonotarius, lid v. h. college van 12 hocge pronunciamiento,inSpanje militaire opstand. geestelijken to Rome, bestuurders v. d. P4U- propaganda inaken, aanhangers werven. se4jke financien. propeller, voortstuwende schroef. prototype, toonbeeld. (ciali Propontis, oude naam der Zee v. Marrnora. Proudhon (Pierre Jos.), '09—'65, ber. Fr. propor-tie, evenredigheid ; -tioneel, geeven- Proven-ce, ontstond uit de provincie (Gal redigd. der Romeinen in ZO. Fra., hpl. Aix ; orn propylegn, voorhoven (b. v. van tempels). tegw. versch. departementen. Bevolk proscriptie, vogelvrij-verklaring. -Tale.; het -caalsch (Langue d'Oc), de t prosel-let, nieuwbekeerde, bekeerling, ; .itis- der troubadours, enz. mus, bekeerings-ijver, proselietenmakerij. proviand, mondvuorraad; -eeren, van na, Proserpina, (fab.) dtr. van Zeus en Ceres ; voorraad voorzien. (s. vrouw van Hades (Pluto). Providence, hpl. v. Rhode-Island ; 105 I prosodie, leer van den versbouw. Providentie, (then.) Voorzienigheid. 853 provincie -- Punch. 854 provincie, gewest, een der landsdeelen, werd v. Amor; -later, geneesheer voor ziels- waarin een rijk is ingedeeld ; •aal, gewes- ziekten (voor krankzinnigen) ; •ologie, ziel- telijk (als z. n.: 1. bewoner v. h. platteland - kunde. (Zondvloed. eener provincie ; 2. kkl. titel v. h. hoofd der pterodactylus, vogelhagedis, leefde v6Or den geestelijken in eene provincie) ; Ptoleme-en, dynastie in Egypte, 323-30 v. 1) uitdrukking of woord, niet opgegeven in Chr.; -iis, geo., strk. en wsk. in de 2e eeuw. de schrijftaal v. een yolk, 2) geest, die pro- Chr.; in zijne theorie v. h. heelal (Ptole- na vincialen bezielt, om de belangen van hun meIsch wereldstelsel) is de Aarde beschouwci gewest te stellen boven die van het geheele als middelpunt v. h. planetenstelsel. land. puberteit, manbaarheid. (dag. provi-sle, 1) percentswijze belooning voor publicist, schrij ver over stk. onderwerpen v. d.. moeite, 2) voorraad; -or, eerste apothekers- (prins v.), geb. 1784 to Mus- bediende, bevoegd om zelf zich als apotheker kau in Silezie, ± '71 to Branitz bij Kottbus,. te vestigen ; -loneel, voorloopig. schepper v. d. her. parken op beide plaatsen, Prudenti-a, voorzichtigheid ; -us, 350-410, reiziger en reisbeschrijver ; verkocht '46 zijn Rom. dichter nit Spanje, was Christen. landgoed Muskau aan Prins Fred. der Ne Pruisen, 1) een heidensch Litatasche yolks- derlanden. (ponden = 16,38 kilogram. stam, 1233-83 door de Dt. Orde tot onder- pud (of pond), Russ. handelsgewicht v. 40 Russ. werping gebracht. 2) konkr. sedert 1701, toen Puebla, Mex. rep. met de 65 D, I. tellende 't keurvorstendom Brandenburg met het htgd. hst. P.a. d. Rio de Tlasca.la, 2170 meter boven P. werd vereenigd ; sedert twee eeuwen aan- de zee, in '63 door de Franschen belegerd' houdend zijn grondgebied vergrootende is P. en ingenomen. eindelijk ('71) de overwegende staat geworden Pufendorf (Sam., vrijheer v.', 1632-94, vn. v. h. toen gestichte Dt. keizerrijk, en is de leeraar v. natuur- en volkenreeht en geschsch. kon. v. P. tevens erfelijk keizer v. Dtl. Pugatsjeff, Russ. a.vonturier (een Kozak), die Pruth, riv. Zie Proeth. (dichter. zich uitgaf voor Peter III, verwekte 1773 een Prutz (Rob. Ed.), Dt. schrijver en gevaar4Iken opstand tegen Catharina II, doch Przemysl, st. a. d. Sau, in Galicie ; 25 D. I, wend 1775 geschavotteerd. pseudo, ondergeschoven, valsch, verdicht ; Pultawa (of Poltawa), Russ. st. i. d. Ukraine; (ps. Isidorus, verzam. v. pauselijke decretalen 34 D. I.; nederlaag v. Karel XII v. Zweden uit de 9e eeuw, toegeschreven aan Isidorus Juni 1709. v. Sevilla, t 636) ; -niem, 1) verdichte naam, Punch, (Engl., spr. puntsj): 1) hansworst; 2)de 2) onder een verdichten naam. naam v. het ben. Engl. humoristische tijd- Psych-e, ziel, (fab.) eene godin, die de vrouw schift ; 3) = pons (de bekende drank). 855 Vuniers -- Qnarneo. 856

Punters = Carthagers ; Punische oorlogen, Pyrenean, grensgebergte tuss. Fra. en Spanje Zie Carthago. (het Pyreneesche Schiereiland). Punt (Jan), 1711-79, Nederl. acteur en graveur. Pyrker (Joh. Ladislas), 1772—'47, abiss. v. pupil, 1) opening in de buitenzijde v. d. oog- Erlau, episch dichter. (deck.) appel voor de lichtstralen. 2) minderjarige Pyrmont, bpl. in 't prinsdom P. (Zie Wal- onder voogdij. Pyrrhus, kon. v. Epirus, bevocht 279 v. Chr. Purcell (Henry), 1658-95, Engl. comp. op de Romeinen eene „P.-overwinning" („nog Purim (Poerim)feest. Zie Esther en Haman. den ovw. zoo, dan zijt gij verloren"). purls-mus, overdreven ijver tegen het opne- Pythagor-as, Gri. wsk. en philosoof uit Sa- men van vreemde woorden in onze taal ; -t, mos, -I- omstr. 500 v. Chr. (zielsverhuizing); ijveraar voor zuiverheid in de taal. -een, zijne aanhangers, inz. in Gr.- Gri. Puritein-en, naar Evangelische ,,reinheid" Pytheas, adk. uit Massilia (Marseille), bevocht strevende afgescheidenen v. d. Presbyteria- in de 3e eeuw v. Chr. N. en W. Eur. nen ; -sch, overdreven-vroom. Pythia (en Pythisch). Zie Delphi. rummer (de), een 1618-22 drooggemaakt Meer Python, (Gri. fab.) eene reusachtige slang, in N.Holl.; daarbij de st. -end, 4 D. I.; -land, die door Apollo gedood werd. 2) (drk.) de d. in N.Holl., ca. 1 u. v. Purmerend. reuzenslang op de Soenda-eilanden. Pusjkin (Alex. Sergejewitsj, grf.), 1799—'37, Zi e Poesjkin. Putbus, zee-bpl. op Rilgen met 2 D. I. Q. Pyat (Felix), gab. '10, Fr. tooneeldichter en communard. quadru-manen, (drk.) vierhandigen (de open); Pygmeen, (Gri. fab.) een met de Kraanvogels -peden, viervoetige dieren. in oorlog levend dwergvolk. Quakers. Zie Kwakers. Pygmalion, (fab.) bh. op Cyprus, vervaar- qualilic-atie, I) bevoegdmaking; .eeren, 1) be- digde een vrouwenbeeld, dat op zijn verzoek voegd maken, 2) bij zijn waren naam noemen. door Venus met leven bezield ward, waarop qualiteit, hoedanigheid. hij het tot gade nam. quant-itelt, hoeveelheid; -uin, het hoeveel. Pylades, trouwe vriend v Orestes. qunrantaine, afzondering, waarin schepen, Pyramiden, spits toeloopende grafsteden van die verdacht worden smetstof aanboord to koningen der oude Egyptenaren ; de groot- hebben, gedurende eenigen tijd (vroeger „40 ste, die van Cheops. is 151 met. hoog; (fig.) dagen") buiten de haven moeten blijven. bouwstukken van dien vorm op een door Quarnero (Golf v.), een zeeboezem der Adr. driehoeken begrensd grondvlak. Zee, tuss. Istria en Croatie. 857 quasi — Rabelais. 858 quasi, schijnbaar. Quinet (Edgar), '03—'75, Fr. ltk. en ge Quasimodo, 1) (kkl.) de Zondag na Paschen. sehiedkundig schrijver. 2) een der hoofdpersonen in Victor Hugo's Quintana (Manuel JosI), 1772—'57, ber. Sp. ber. roman „Notre Dame de Paris". dichter (ook voor tooneel). Quatre-bras, d. in Belgie, veldsla.- 16 en 17 quintessens, kern, (het) eigenlijk ware. Juni '15 ('t begin v. d. slag bij Waterloo). Quintus [cilium. Zie Guischard. Quediinburg, st. in de Pruis. prov. Saksen Quirinaal, paleis to Rome, tegw. v. d. kon. a. d. Bode; 19 D. I. v. Italie (vroeger v. d. Paus. Zie Vaticaan). Queen's Bench,hoogste gerechtshofin EngId., Quito, hst. v. Ecuador; 80 D. I.; unvt.; dik- dus gen. omdat Engld. thans eene „queen" wijls aardb. (d. i, koningin) heeft; regeert er een „king" quodlibet, ,wat belieft", allegaartje. Zie (d. i. koning), dan heet dat gerechtshof „King's potpourri. (deeling. Bench". quot-a, aandeel; (rek.) uitkomst eener Queensborough. Zie Nieuw no. 14. Queretaro, hst. v. d. Mex. stoat Q.; 27 D. I. Zie Juarez. qui, (Fr.) wie; qui vive, wie daar ? werda ? (op zijn qui vive zijn goed oppassen, zich R. (op thermometers) Reaumur. niet laten overrompelen); qui vivra verra Raab, st. in Hong., a. d. uitwatering derriv. de tijd zal het leeren. R. in den Donau; 21 D. I.; zetel v. een biss.; quid pro quo, vergissing, verwarring. hpl. v. h. corn. R. quietismus, eene 1675 door Molinos in Spanje raadpensionaris, hoogste staatsdienaar i. d. gest. mystieke richting i. d. R. K. kerk, werd rep. der Vereenigde Ned. vervolgd door de Jezuieten. Raalte, d. in Oijs., 4 u. v. Deventer. quina(china, kina),koortsbast,de bast v. versch, Raabe, 1) Hedwir, R., geb. '44, geviercie Z, Amer. boomen (geslacht cinchona); bevat Dt. actrice. 2) Wilh. R., geb. '31, Dt. hum. de quinine, een voortreffelijk middel tegen rom.-schr. (pseud. Jacob Corvinus). koorts. (ter. Raamodonk, d. in N. Br., anderhalf u. v. Quinault (Philippe), 1635-88, Fr. dram. dich- Oosterhout. (v. Holwerd. Quincey (Thomas), 1786—'59, Engl. schrijver Raard (of Rauwerd), d. in Fri., anderhalf u. over de vizioenen, die hij had ten gevolge Rabaut de St.-Etienne (Jean Paul), 1748-93, v. h. gebruik v. opium. Fr. rednr. en geschsch.; geguillotineerd. Quincy, st. i. d. N. Amer. Uniestaat Illinois; Rabelais (Francois), 1495-1553, ber. Fr. sa- 24 D. I. tiricus. 859 Rabener — Ranke. 860

Rabener (Gottlieb Wilhelm), 1714-71, ber. radja, 1) titel der Ind. prinsen. 2) in Turkije Dt. satirist. de niet-Mahomedanen. Rachel, 1) (bijb.) de tweede vrouw v. Jacob. Rakoczy, 1) prinsen v. Zevenbergen, inz. 2) Joachim R., 1618-69, Dt. hekeldichter. Frans II (1676-1733); „R.-marsch", nationale 3) Elisa R. (spr. : ra-sj ell) bijgn. Felix, '20—'58, marsch. 2) minerale bron to Kissingen. wereldberoemde Fr. treurspelspeelster. 4) Zie Raleigh (Sir Walter), 1552-1618, ber. Engl. Rahel. zeeman, word op bevel v. Jacobus I onrecht- Racine, 1) Jean Bapt. de R., 1639-99, ber. vaardiglijk ter dood gebracht; had 1603-15 Fr. dram. dichter. 2) Zijn zoon Louis de R., in de gevangenis eene „Gesch. der wereld" 1692-1763, Fr. lierdichter. geschreven. Radcliffe (Anna), gob. Ward, 1764—'13, Engl. Ram, eon sterrenbeeld i. d. Dierenriern. schrijfster (over spoken en kl.-gruwelen). Rambouillet, st. in 't Fr. dep. Seine-et-Oise; Radetsky7(Jos. Wenceslas, grf. v.), 1766—'58, 5 D I.; in de nabijheid „Bosch v. R." met vn. Or. vms. vermaard konkl. zornerpaleis, waar Karel X Radziwill (Ant. Heinr., prins), 1775—'33, Pruis. in '30 afstand v. d. troon deed. stm.; comp. (muz. op GOthe's Faust). Raineau (Jean Phil.), 1683-1764, ber. Fr. Rafael (Sanzio), 1483-1520, grootste schilder opera-comp. en muz.-geleerde. v. alle tijden („Sixtijnsche Madonna", fres- Ramee (Louise de la), geb. '40, Engl. rom.- co's in 't Vaticaan, enz.). schrijfster, is v. Fra. afkomst en schrijft in Ralf (Joach.), '22—'82 vn. Dt. comp. 't Engl. en in 't Fra. (pseud. Oujda). Raffles (Sir Thomas Stamford),' 1781—'27, was d. in Belgie, tuns. Leuven en Na- `10—'14 Engl. gouverneur-gent. v. Nederl. 0. I. men; veldsla , 1706. Ragatz, bpi. in 't Zwits. k. St.-Gallen. Zie Ramler (KarlWilh.).b 1725-98. Dt. dichter. Pfliffers. Rammekens (of Zeeburg), fort op 't Zeeuw- Raglan (Fitzroy James Henry Somerset, lord), sche oil. Walcheren; 1585-1616 verpand aan 1788—'55, Engl. vms., streed onder Welling- Engld. ton en Spanje, voerde 't opperbevel i. d. Rainolino (Maria Laetitia), moeder v. Nap. I. Krim-oorlog. Ramsay (Allan), 1685-1758, Sch. volksdichter. Rahel, be, gade v. Varnhagen v. Ense. Ramsgate, havenstad in Engld., 19 u. v. Lon- Bahl (Karl), '12—'65, vn. Or. hist,-schilder. den ; 23 D. I. Raimund (Ferd.). 1790—'36, Or. acteur en tn1.- Randwiik, d. in Geld.. 3 u. v. Nijmegen. dichter (,Verschwender", „Bauer als Millio- Rangoon, zeeen kpst. in Eft Birma, a. d. nar, enz.) riv. R... ruim 1/4 mn. inw. Baltzell Serviers (Gri.-Katholiek). Ratlike (Loop. v.), 1795—'86, vn. Dt. geschsch. 861 Ransdorp R0aumur. 862

Ransdorp, d. in N. Ho11., 3 u. v. Edam, een u. v. Leeuwarden, vormt met nog 4 andere half u. v. d. Zuiderzee. d. de gem. -erhein. Rapenburg, d. in Zeel.. gem. Stoppeldijk. Ravaillac (Francois). 1578-1610, een Fr. dwe- Itaschl (Salomo-ben-Isaak), 1040-1105, t te per, vermoordde kon. Hendrik IV, en werd Troyes, ber. Joodsch Talmud-commentator. levend gevierendeeld. Bask (Rasmus Krist.), 1787—'32, ber. Deen. Ravenna, hpl. der Ital. prov. R. in de Emilia, taalgeleerde. nabij de Adr. Zee; 60 D. I.; rijk aan monu- Raskolniken, dissidenten der Gri. kerk in menten: zetel der keizers v.h. Westersch Rom. Rusland. „Starowertzi". rijk (404), v. Odoaker (476), v. Theoderik (493), Rasmussen (Louise Christine). Zie Danner. enz.; werd 755 door kon. Pepijn a. d. Paus Raspail (Franc Vine.), 1794—'78, vn. Fr. na- geschonken. Bier stierf Dante. tuurkundige en volbloed republikein. Ravenswaay, d. in Geld.. 2 u, v. Tiel. Rastatt, Bad. vest., a. d. Oos ; 12 D. I. Ravestein, st. in N. Br., a. d. Maas; 1 D. I. Rathenow, st. in 't Pruis. reg.-distr. Potsdam. Ravesteyn (Jan van), 1572-1657, Nederl. por- a. d. Havel; 11 D. I.; brillen. tretschilder. Ratibor, st. a. d. Oder (Pruis. reg.-distr. Rawlinson (Sir Henry), geb. '10, vn. Engl. Oppeln); 27 D. I. a.rcheoloog, ontcijferaar v. d. opschriften in ratilicatie, bekrachtiging (van tractaten) door wiggeschrift. het hoofd v. d. staat. rayon, (str.) straal; (vest.) ringlijn. Ratisbonne, Fr. naam v. Regensburg. razzia, strooptocht. Ratzeburg,1) tot Mecklenburg-Strelitz reaal, 1) op (le werkelijkheid gericht. 2) Port rend prinsdom. O. v. Lubeck. 2)st. in Lauen- ,okenmunt (duizend realen =1 mil- burg op een eil v. h. R.-er weer. 2.70 2.75 gulden). 3) voorheen een Rau, 1) Karl Heinr. R., 1792—'70. prof. te Ilei- Sp. stul,j, zilvergeld. (verouderde. delberg. vn. Dt. staathuishoudkundige. 2) He- reactie, I) tegenwerking. 2)teruggang naar het ribert R., '13—'76, Dt, rom.-schr. Read (Thomas Buchanan), '22—'72, N. Amer. Rauch (Christian). 1777—'57, VD. Dt. beeldhou- schilder en dichter, (A frika-reiziger. wer (praalgraf v. kng. Louise te Charlotten- Reade Winwood), '38—'75, Engl. burg. kolossaal monument v. Fred. d. Gr. te realiteit. Zie reEel. Berlijn). Rea Sylvia, eene Vestaalsche maagd, werd, Rauhe Haus (hst). Zie Wicherii. in weerwil van hare gelofte v. levenslange Raupach (Ernst Benj. Salomo), 1784—'52, Dt. kuischheid, moeder v. Romulus en Remus. dram. dichter. Reaumur, 1683-1757, Fr. natuurkundige. Zie Rauwerd, 1) Zie Raard. 2) d. in Fri., ca. 3 thermometer. 863 Rebekka Reichstadt. 864

Rebekka, (0. T.) de vrouw v. d. aartsvader Reeuvvtik, d. in Z.Holl., 1 u. v. Gouda. I zaak. refugles, de voor de vervolging v. -Lod. XIV Reboul (Jean), 1786—'64, Fr. Iierdichter. (Zie edict) nit Fra. gevIuchte Hugenoten. rebus, figuren-raadsel. ref-useeren, weigeren; .uus, weigering. recens-ent, beoordeelaar ; -le, beoordeeling ; regal-eeren, vorstelijk onthalen ; •1a, konkl. -eeren, beoordeelen. (v. bezoekers. rechten. recep-isse, ontvangst-bewijs; -tie, ontvangst regatta, wedstrijd met roei- (of met zeil-) booten. recherch-e, nasporing ; -cur, ter nasporing Regensburg, st. in Beieren, a. d. Donau ; 36 uitgezonden politie-dienaar. D. I.; bisschopszetel; in de nabijheid de door reehterzUde, (stk.) in 't Wetgevend lichaam kon. Lod. I v. Beieren gest. „Walhalla". de regeeringspartij. Reggio, twee Ital. steden : 1) met 19 D. I., hpl. Recife. Zie Fernambuco. der prov. R (nell' Emilia). 2) met 40 D. I., recipl-Zeren, ontvangen, onthalen ; -Ent, ont- hpl. der prov. It (di Calabria) a. d. Straat v. vanger, vergaarbak. Messina (zie Oudinot). (denaar. reciproc-eeren, op gelijke wijze beantwoor- regicide, (Fr.) 1) koningsmoord. 2)koningsmoor- den ; -itelt, wederkeerigheid. Reglomontanus (eigenlijk Joh. Milner), 1436— recit-atief, zangerige declamatie (met begelei- 76, vn. Dt. wiskundige. ding v. muz.); -eeren, opzeggen, voordragen, Regnault, 1) Jean Bapt., baron R., 1754—'29, declameeren. Fr. hist.-schilder. 2) Henri R., '43—'71, Fr. Recke (Elise von der), geb. Medem, 1754—'33, schilder. Dt. dichteres; zij ontmaskerde Cagliostro. Ft egnier (Ma.thurin),1573—I613,Fr.hekeldichter. redan, zaagvormig vestingwerk. Regnitz, zij-riv. v. d. Main in Beieren. Redemptoristen, (geestelijke) orde v. d. Ver- Reichardt, 1) Gust. R., 1797 —'84, Dt. liederen- losser, gesticht door Alfonso Liguori to Na- comp. („Was ist des Deutschen Vaterland"). pels; heeft veel overeenkomst met de orde der 2) Joh. Friedr. R., 1752—'14, Dt. schrijver JezuIeten. over muz. en comp. (Neisse ; 28 D. I. redif, na 6 jaar bij den nizam gediend to heb- Reichenberg, fabr.-st. in N.Bohemen a. d. ben, behoort men nog 8 j. tot de r.(d. i. de Reichenhall, st. in Opper-Beieren, a. d. Saal- reserve). ach; 3 D. I.; gr. zoutkeet; druk bezochte bpl. Red River, zij-riv. v. d. Mississippi in N.Am. Reichstadt (Nap. Frans Jos. Karel, htg. v.), Reek, 1. in N. Br., 1 u. v. Grave. '11—'32, eenige zoon v. Nap. I en Maria Louise re-eel, werkelijk ; .aliteit, werkelijkheid. v. Or., ontving bij zijne geboorte den titel v. Reenist, zandige vlakte in Geld., gem. Ede. .,Kon. v. Rome", woonde na '14 to Weenen, Reesen. Zie Ressen. en wordt door de Bonapartisten gen. „Nap.II". 865 Reigersbergh — respirator. 866

Reigersbergh (Maria van), 1589-1653, gade v. rendez-vous, bijeenkomst. (13 D. I. Hugo de Groot, hielp hem 1621 Loevestein Rendsburg, st. in Pruis. Silezie, a. d. Eider ; ontvluchten. renegaat, afvallige (van zijn geloof). Reimarus (Herm. Sam.), 1697-1768, Dt. wijs- Renesse, d. op 't Zeeuwsche eil. Schouwen, 2 geer, schreef de „Fractmente eines Ungenann- u. v. Brouwershaven. ten", uitgegeven door'Lessing, die ten gevolge Renfrew, hpl. v. h. Sch. grfs. R., a. d. ZW.kust. daarvan zijn „Anti-GOtze" in de wereld zond Reni (Guido), 1575-1642, Ital. schilder. (zie Glitze). RenIer,(Petrus Joh.),1795—'59,VIm.fabeldichter. Reims. Zie Rheims. Renkum, d. in Geld, 1 u. v. Wageningen. Reltdiep benedenloop der riv. Hunse in Rennes, hpl. v. h. Fr. dep. Ille-et-Vilaine a. Gron., tuss. Gron. en Zoutkamp. d. vereeniging v. die 2 rivieren; 48 D.I.; unvt. Reitsum, d. in Fri., anderhalf u. v. Holwerd. Renoy (of Rhenoy), d. in Geld.,2 u.v.Culemborg. ekken (of Recken), d. in Geld., a. d. Berckel, Rens (Frans), '05—'76, Vim. ltk. en dichter. 2 u. v. Groenlo. Renswoude, d. in Utr., 3 u. v. Rhenen. Rellstab (Ludwig), 1799—'60, Dt. rom.-schr. Repeal (Engl., spr.: rup-i e 1), herroeping v. d. Rembrandt, 1607-69, beroemdste der Nederl. wet waarbij aan Ierland zijne autonomic ont- Schilders. nornen werd. Zie O'Connell. Remonstranten, leden van eene sekte der represent-ant, vertegenwoordiger; -atief,ver- Protestanten, die het leerstuk der predesti- tegenwoordigend;-eeren,vertegenwoordigen. natie, door Gomarus (zie dit woord) gepre- represailles, maatregelen, waardoor men door dikt, verwierp. Zij werden ook Arminianen anderen gepleegde onbillijkheden aan hen gen., naar prof. Arminius. In 1619 word hunne betaald zet. leer over de predestinatie door de synode reptillin, kruipende dieren; -fonds fonds van Dordrecht veroordeeld. Hunne tegenstan- waaruit publicisten betaald worden, die' be- ders (de Gomaristen) werden Contra-U. ge- zoldigd worden door 't gouvt. noern,:l. (Dusseldorf ; 34 D. I. republ-lek, gemeenebest; voorstander Remscheid, fabr.-st. in 't Pruis. reg.- distr. v. d. .ikeinschen regeeringsvorrn. Remus, br. v. Romulus. repudi-atie, verwerping; -eeren, verwerpen. Remusat (Abel), 1788—'32, her. Fr. orientalist. requi-em, zielmis; -escat, dat hij ruste (in Renaissance, „wedergeboorte" v. d. antieken pace, in vrede), verkort H. I. P. kunststijl (15e en 16e eeuw). Vergelijk het Resjt, Perz. fabr.- en kpst. (inz. voor zijde) woord cinquecento. a. d. Kaspische Zee ; 60 D. I. Henan (Erne'st), gab. '23, Fr. orientalist en resonans, weergalrn. schrijver (o. a. een Leven v. Jezus). respir-atie, ademhaling ; sator, werktuig om 28 857 Ressel — r hapsodie. 868

de ademhalings-organen to ondersteunen. revanche, verschaffing v. genoegdoening aan Ressel (Jos.), 1793—'57, Dt. uitv. v. d. scheeps- zich zelven, wegens ondervonden nadeel of schroef. onrecht. (trumpet). Hessen (of Reesen). d. in Geld., 1 u. v. Blot. reveille, (mil.) wek-signaal (met trom of restauratle, 1) etenshuis. 2) herstelling van reel-deeren, nogmaals nazien, herzien; besehadigde voorwerpen van kunst. 3) herstel 1) herziening, 2) (typ.) voor de tweede maal v. eene verdrevene dynastic op den troon. to corrigeeren (of gecorrigeerde) drukproef, restitu-eeren, teruggeven; -tie, teruggave. (ook :) tweede correctie. Bethel (Alfr.), '16—'59, Dt. hist.-schilder. revo-catie, herroeping; •ceeren, herroepen. retort, destilleerkolf. revolut-ie, omwenteling; -ionair, strevend Retzsch (Moritz), 1779—'57, Dt. schilder. naar (of voortspruitend uit)ornwenteling,(als Reuchlin (Joh.), 1455-1522, ber. Dt. humanist z. n,) bewerker van (of deelnemer aan) eene en voorlooper v. d. Reformatie ; verbeteraar omwenteling. v. h. schoolwezen. revue, 1) overzicht. 2) wapensehouwing. (ter. Reumont (Alfr. v.), '08—'87, Pruis. dipl. en Rey v. Naglowiee (Nic.), 1515-69, Poolsch dieh- geschseh. (inz. rakende Italie). Reybaud, 1) Marie Rods Louis R., 1799—'79, IRefinie ■kainers, in 1680 door Lod. XIV inge- Fr. schrijver (romans en sthhk. werken). stelde gerechtshoven, die te bepalen hadden 2) Madame Charles R. (eigenlijk Fanny R., wells grondgebied nog toegevoRgcl moest wor- gel, Arnaud), '02—'71, Fr. rom.-schrijfster. den aan de veroverde la.ndstreken, die hem Zie LIsland. -Reykjavik. bij vredesverdrag waren toegewezen. Reyiuerstock (of Rirnmerstock of Rijmerstok),. Deus (spr. : ree-oes), fabr.-st. in de Sp. pros'. d. in Lbg., 1 u. v. Gulpen. Tarragona; 28 D. I. (schot. Reyniersz. (Karel), 1603-53, was sedert 1650 Hensel (of Reuzel), d. in N. Br., 4 u. v. Oir- gouverneur-genl. v. Nederl. O. I. Reuss (spr. ruis), twee Dt. prinsdommen: Reynolds (Sir Joshua), 1723-92, uitstekend 1) R.-Greitz, 56 D. I., hpl. Greltz. 2) R.- Engl. portret- en hist.-schilder, pres. v. d. Schleitz. 111 D. I., bpi Gera. schilder-acad. te Londen. Reuter (Fritz), '10—'74, ber. plat-Dt. diehter. Fteynst (Gerard), ging 1614 als gouverneur-genl. Reutlingen, Wurt. st.in 't Schwartzwald;17 D.I. naar Nederl. O. I., en stierf daar 1615. Reutum, d. in Oijs., gem. Tubbergen. rhftbdomant. Zie tooverroede. lFteuver, d. in Lbg., gem. Beesel. rhapsod-en, bij de oude Grieken rondtrek- Iteuzengebergte, tuns. Pruis. Silezie en Bo- kende heldenzangers; -le, samenraapsel van hemen (Schneekoppe 1611 inet.). (51 D. 1. fragmenten uit verschillende zangen of ge- neva', hpl. v. Esthland, a. d. Finsche Golf; schriften.

869 Rheden — Richter. 870

Rheden, d. in Geld., anderhalf u. v. Arnhem. R., hpl. Lyon, 2) dep. der Monden v. d. R., Rheims (of Reims), oude kroningsstad der hpl. Marseille. Fr. koningen, in 't dep. Marne, a. d. Vesle; rhythmus, maat. 90 D. I.; hpl. voor den handel in champagne- Inibera (Jusepe), gen. Spagnoletto, 1588-1656, wijn. ben Sp. schilder te Napels. Rhenanus (Beatus), 1485-1547, Dt. humanist. Ricardo (David), 1772—'25, Engl. bankier, ber. Rhenen, st. met ca. 5 D. I. in Utr., 5 u. v. sthhk. (-66. Ital. schilder en bh. Amersfoort. Ricciarelli (Daniele), bijgn. da Volterra, 1509 Rhenoy. Zie Renoy. Riccio. Zie Maria Stuart. rhetor, redenaar; -Ica, uiterlijke welspre- Riccoboni, 1) Ludovico R., 1677-1753, Ital. kendheid. tooneelschrijver en schouwburg-directeur,her- rheuma, zinking; -tisch, door zinkingstof ont- vorrnde 't Ital. tooneel. 2) Zijn zoon Antonio staande; -tisinus, pijnlijke aandoening in de Francesco R., 1707-72, Ital. blijspeldichter, gewrichten en spieren. en van dezen de gade 3) Marie Jeanne R., Rheydt, fabr.-st. in 't Pruis. reg.-distr. Dus- gab. Laboras de 'Mezieres, 1714-92, Fr. rom.- seldorf, a. d. Niers; 19 D. I.; weverij. schrijfster. Rhianos, omstr. 250 v. Chr., Gri. dichter. Richard, 1) koningen v. Engld. : a] R. I Leen- Rhigas (Konst.), 1754-98, voorbereider v. d. wenhart. 1189-99, op qnen terugkeer v. d Gri. vrijheids-oorlog (R.-hymne); door Or. kruistocht door htg. Leopold v. Or. gevangen a. d. Turken uitgeleverd, werd te Belgrado gehouden (zie Biondel); b] R. II, 1377-99 gefusilleerd. (zie Hendrik IV Bolingbroke); c] R. III, de Ithingulph Zie Kretschmann. Gebochelde, 1483-85, usurpator en bloeddor- Rhode-Island, een der staten v. Nieuw-Enge- stige dwingeland (zie Hendrik VII). 2) R. land. Zie Providence. zonder Vrees, htg. v. Normandie, 942-96. rhododendron, Alpenroos. Richelieu (htg. v.), kardinaal, 1585-1642, ber. Rhodope, gebergte in 't oude Thracie. Fr. stm., onbeperkt leider v. d. Fr. staat- Rhodus, Tu. eil. a. d. kust v. Kle. Azie (zie Jo. kunde onder Lod. XIII. hanniter-ridders). De hpl. R. heeft 10 D.I. Richmond, inz. de hst. v. Virginie, a. d. James Talton, gebergte in Centraal Dtl., bestaat uit River; 64 D. I. de zuidelijke, de hooge en de Vorder-R. Richter, 1) Adrian Ludw. R., '03—'84, Dt. land- Rhone, de oude Rhodanus, op den St.-Gothard sch.- en genre-schilder. 2) Eugen R., geb. '38, ontspringende riv., doorstroomt het Meer v. lid v. d. Dt. rijksdag en publicist, voornaamste Geneve, outlast zich in de Midd. Z., en geeft redenaar v. d. Dt. vrijzirinige partij. 3) Gust. haren naam aan 2 dep. v. Fra., 1) dep. R., '23—'84. vn. Dt. hist.- en portretschilder. 871 Ridderkerk — Robusti. 872

4) Joh. Paul Friedr. R. (gewoonlijk gen. Jean b] del Norte, riv. in N. Am. tuss. de Ver- Paul), 1763—'25, grootste Dt. humorist. eenigde Staten en Mexico, c] do Sul, prov. Ridderkerk, d. in Z. Roll., op 't eil. IJsel- v. Brazilie (hpl. Portalegre), R. de Janeiro, monde, anderhalf u. v. Dordrecht. versterkte hst. v. Brazilie a. d. Baal R. de Bidders v. d. Ronde Tafel. Zie Arthur. Janeiro, 275 D. I., unvt.; R. de la Plata, Z. lAidinger (Joh. El.), 1695-1767, Dt. schilder en Amer. riv. (zie ArgentUnsch). kopergraveur (jachtstukken). H. I. P. Zie Requieseat. (speelster. Riebeck (Emil), '53—'85, Dt. ontdekkingsrei- Ristori (Adelaide), geb. '22, ber. Ital. tooneel- ziger in Azie. Ritschli (Fr. Wilh.), '06—'76, ber. Dt. philoloog, Riebeek, 1) Jan Anthonie v. R., 1653-1713, prof. te Leipzig,vroeger te Breslau en to Bonn. stichter v. d. Kaap-kolonie. Zijn zoon Abra- Ritter (Karl), 1779—'59, schepper v. d. alge- ham v. R. was 1709-13 gouverneur-genl. v. meene vergelijkende aardkunde to Berlijn. Nederl. 0. I. Riviera, kuststreek a. d. Golf v. Genua. Ried,.d. in Fri., derdhalf u. v. Harlingen. Robert, 1) R. II. gen. de Duivel, htg. v. Nor- Riedel, 1) August R., 1799—'83, Dt. genreschil- mandie 1027-35. 2) Ernst Fried, Ludw. R. der, prof. te Rome. 2) Karl R., gel, "K. Dt. 1778—'32,' Dt. satiriek en dram. dichter (br. comp., bezorgde ook uitgaven v. oude toon- v. Babel). 3) Louis Leop. R., 1794--'35, vn. stukken. (sch.-schilder te Munchen. Fr. schilder. Riefstahl (Wilh.), geb. '27, vn. genre- en land- Robertson (Wm.), 1721-93, Engl. geschsch. Riego (Rafael del), 1785—'23, Sp. revolutionair, Robespierre, 1758-94, hoofd der Fr. Jaco- opgehangen (R.-hymne). bijnen en v. h. Schrikbewind; geguillotineerd. Riel, d. in N. Br., 3 u. v. Ginneken. Robinean (A. L.). Zie Beaunoir. Riele, d. in Oijs., gem. Diepenveen. Robin Hood, 13e eeuw, Engl. roover, held Rienzi (Cola di), 1312-54, Rom. volkstribuun, in versch. balladen. republikein. (half u. v. Eindhoven. Robinson Crusoe, bekende roman voor het Rietboven (of Rythoven), d. in N. Br., derd- yolk en voor de jeugd, ontleend a. d. levens- Rietschel (Ernst Friedr. Aug.), '04—'61, ber. geschiedenis v. d. Sch. matrons Selkirk ; zie Dt. beeldhouwer. Defoe. Riga, hst. v. Lijiland, a. d. Duna; 169 D. I. Robinsonaden, avontuurlijke verhalen. Rigas. Zie Rhigas. Rdbling (Joh. Aug.), '06—'69, ingenieur uit Rigi, berg in 't Zwits. k. Schwytz. Thuringen, bouwer v. ber. Amer. bruggen Rio (Sp. en Port.) = rivier; R.-bambo, Zie (over den Niagara, enz.). Bolivar no. 3; R. Blanco, Zie GundalaNara; robust, (Fr.) forsch-gespierd, sterk. R. Grande, a] de Santiago, riv. in Mexico, Robusti, twee Ital. hist.-schilders, vader en

873 Rochdale — roman. 874

zoon: 1) Jacopo R., bijgn. it Tintoretto (1518 Roger (Gust. Hippolyte), '15—'79, ber. Fr. tenor- —94) en 2) Domenico R. (t 1637). zanger. (dents. Rochdale, st. in 't Engl. grfs. Lancaster, a. d. Bohan (kardinaal). Zie halssnoer-geschle- Roch; hoofdzetel der katoen-industrie; 69 D. I. Rohlfs (Gerhard), geb. '31, Dt. Afrika-reiziger (waaronder ca. 14 D. werklieden). en reisbeschrijver te Weimar. Rochefort, l) st. in Fra., a. d. Charente; 30 D. I. Rokltansky (Karl v.), '04--'78, ber. prof. der 2) Victor Henri, grf. v. R., geb. '32, Fr. ra- pathologische anatomie te Weenen. dicaal (,,Laterne"). Rokoko, Fr. stijl uit den tijd van Lod. XV Rochelle (la), st. en bpl. in Fra., a. d. Atl. O.; („Louis quinze"). Vgl. Pompadour. 21 D. I.; hoofdbolwerk der Hugenoten, 1628 Roland. 1) gevierdste held in de legenden v. veroverd door Richelieu. Karel den Gr. (R.-'s Lied). Zie Bedard°. Rochester, 1) st. in Engld., a. d. Medway; 2) R. de la Platiere, 1734-93, en zijne gade 22 D. I. 2) st. met 90 D. I. i. d. N. Amer. staat Manon R., Girondijnen, hij, 1792 minister, Nieuw-York. doodde zich, nadat zij geguillotineerd was. Rochus, de heilige, 1295-1327, Fr. geestelijke, 3) R.-s zuilen (man met ontbloot zwaard) op verpleegde in Italie pestlijders. 't marktplein van N.Dtl., ten teeken dat ze Rockanje, d. in Z.Holl., 2 u. v. den Itriel, hare eiaene rechtsmacht hadden. met een meertje, waarin alles versteent. Rolde, d.b in Drente, 1 u. v. Assen. Bockylnountalns,Rotsgebergten in W.N.Am. Rollenhagen (Georg). 4542-1609, Dt. dichter Rococo. Zie Rokoko. v. d. Muizen- en Kikvorschen-oorlog. Zie Rode (Pierre), 1774--'30, Fr. violist en comp. Batrachomyomachle. voor viool. Romaansch, ontstaan uit 't Romeinsch of Roden (of Rhoden), d. in Drente, 1 u. v. Assen. Latijn ; -e talen : Ital., Sp., Port., Fr., Pro- Roderik (of Rodrigo), laatste kon. der W.- vengaalsch en Rumeensch. Goten in Spanje, vermoordde 710 zijn voor- roman, verdicht verhaal van eenige uitge- ganger, en verdronk zelf 711, op zijne vlucht breidheid in proza (beknopter heet het no- na de hem bij Jerez (Xerez) de la Frontera velle); -ce, kleine vertelling in dichtmaat, door de Mooren toegebrachte nederlaag. roman tisch van inhoud ; -cero, Sp. zanger Rodewolde, d. in Drente, 4 a 5 u. v. Assen. (ook verzam.) van romancen (zie ballade); Rodomont-e, zwetser, held met den mond ; -tier (spr. -sjee), romanschrijver; -tiek, mid- .ade, heldhaftige grootspraak. deleeuwsch (in tegenstelling met „antiek"); Roemelie. Zie Rumen& -tisch, gedeeltelijk of geheel verdicht, in Roemenie. Zie Rumenle. meerdere of mindere mate onwaarschijnlijk Roemer Visscher. Zie VIsscher. (in tegenstelling met „klassiek"). 875 Romano — Ross. 870

Romano (Giulio), 1492-1546, Ital. schilder en vluehtte toen naar Engld., en keerde '52 in bouwmeester, 11g. v. Rafael. Dtl. terug. (trant der klassieken. Romanow, Russ. Bojarengeslacht: Anastasia Ronsard (Pierre), 1524-85, Fr. dichter i. d. R.-na, gmln. v. Iwan II ; Michael Feodoro- Roode, het R. boek in Or. (zie Blauwe); de witsj R., 1613 tsaar v. Rusland; zijne nazaten R. hond (zie Bond); de R. Zee of Arabische regeerden tut de mannelijke linie tot 1730, Golf, toss. Afr. on Arabre, deel v. d. Ind. toen met Anna Iwanowna de vrouwelijke li- Oceaan, waarmee zij gemeenschap heeft door nie op den Russ. troop kwam. de Straat Bab-el-Mandeb. Romberg, 1) Andreas R., 1767—'21, Dt. comp. Roodhulden, Indianen in N.Am. (o. a. „das Lied von der Glocke"). 2) Zijn neef Roodkerk, d. in Fri., 2 u. v. Dokkum. Bernhard R., 1787—'41, Dt. violoncellist en noomsch, uit (van, betreffende) Rome of het comp. voor violoncel. Westersch-Rom. rijk, b. v.: R.-e Curie, R. Rome, 1) st. a. d. Tiber: al het oude R., gest. koning en R. keizer (gekozen door de keur- 753 v. Chr., volgens de legende door Romulus vorsten), R.-Katholiek. (werd. en Remus (zie lEnems); uitgangspunt en hot. Roordahuizen, d. in Fri.. een half u. v. Rau- v. h. Rom. wereldrijk; b] het nieuwe R., zetel Roos, 1) Richard R., Zie Engelhardt. 2) Oor- v. d. Paus en sedert '71 hst. v. h. konkr. c.log v. d. Witte en de Roode R., tuns. de Hui- 272 D. I. 2) als rijk : a] het oud-Rom., 753- zen York en Lancaster om den Engl. troon. 510 v. Chr. konkr., 509-31 v. Chr. rep., 30 v. Roosteren, d. in Lbg., 3 u. v. Roermond. Chr.-476 n. Chr. keizerrijk, 395 n. Chr. ge- Roothaan (Joh. Phil.), 1785—'53, een Neder- deeld in bjhetOostersch-Rom. of Byzantijnsche lander, was sedert '29 genl. v. d. orde der en c] het Westersch-Rom. Zie Odoaker. Jezuieten. Romeln - en,de bevolking v.h.oudeR.-sclierijk. ropki, O. 1. stuk geld ; een „lak" ropijen , Romer (spr. : reum-er), 't raadhuis to Frank- honderd duizend ropijen. fort a. d. Main (waar door de keurvorsten de Roquefort, d. in 't Z. v. Fra. ; R.-kaas. Roomsch-Dt. keizers werden verkozen). Rosa (Salvator), 1615-73, her. Ital. schilder. Romulus. Zie Rome nurnero 1 en Odoaker. Roselus,134 - 61 v.Chr., ber.Rom.tooneelspeler. Rouge (Joh.), '13—'87, R.K. geestelijke, schreef Roscoe (William), 1753—'31, Engl. ltk., dichter '44 tegen de tentoonstelling v. d. Christus-rok en geschsch. to Trier, werd deswege met den banvloek Hose - metaal, Zie D'Arcet. gestraft, stichtte toen de Duitsch-Itatholieke Roulnante, de magere knol ('t oude rijpaard) gemeente, welker leden zich na '70 met de van Don Quijote. Jansentsten (de zich noemende Ottd-Katho- Ross (Sir John). 1777—'56, Engl. noordpool- lieken) vereenigden. Hij nam '48 Cool a. d. rev., vaarder, ontdekte de inagnetische pool, '50— 877 Rossbach — rowdy. 878

'31 expeditie ter opsporing v. Franklin, zoo- Rotterdam, na Amst. de voornaamste zeestad als reeds '48—'49 zijn neef Sir James Clark R. der Nederlanden (prov. Z. Hull.) a. d. Maas (geb. 1800, t '62), zuidpool-expeditie '39—'43 en de Rotte; 170 D. I. (antarctisch continent). Rottevalle, d. in Fri., 5 u. v. Leeuwarden. Rossbach, d. bij Merseburg; 1757 o ver winning Rottmann (Karl), 1798—'50, Dt. landsch.- v. Fred. d. Gr. op de Franschen en de Rijks- schilder. armee. Rouaan (Fr. Rouen), Fr. st. a. d. Seine (dep. Hossein (of Rossum), d. in Geld., a. d. Waal, der Beneden-Seine); 99 D. I.; zetel v. een bij Zalt-Bommel. 2) Maarten v. R., t 1555, hiss.; 1431 de Maagd van Orleans verbrand. vhr. v. Karel v. Gelder tegen keizer Karel V, Roubaix, bloetende fabr.-st. (weverijen) in 't berucht door zijne wreedheid in 't oorlog- Fr. dep. Nord; 90 D. I. voeren, ging 1543 in diesel v. Karel V over, Rouen. Zie Rouaan. (seillaise". en werd gouverneur v. Luxemburg. Rouget de Lisle, 1760—'36, dichter v. d. „Mar- Rossi, 1) Ernesto R., geb. '29, ber. Ital. too- Bomber (Eugene), '14—'84, Fr. stm., onder neelspeler. 2) Gravin R. Zie Sontag. Nap. III zoogenaamd „onderkeizer"; was tot Rossini (Gioachino), 1792—'68, ber. Ital. opera- '79 leider v. d. Bonapartisten. comp. in Fra. („13arbier de Seville"). Rousseau, 1) Jean Bapt. R., 1670-1741, Fr. Rosamlissler (Emil Adolf), '06—'67, Dt. na- dichter (satiren en oden). 2) J. J. R. (door- tuurkundige en pop. schrijver. gaans kortweg Jean Jacques gen.), 1712-78, ROSSUlkl. Zie Rossein. een der meest invloed uitgeoefend hebbende ilostock,grootste st. in Mecklenburg-Schwerin Fr. schrijvers, mede-wegbereider your de Gr. a. d. bevaarhare Warnow; 39 D. I.; haven (zie Omwenteling v. 1789 (voornaamste werken Warnemiinde); unvt. ; geb.-pl. v. Blucher. „Emile", „Nouvelle Heloise", ,.Contrat So- Roth (Rudolf), gab. '21, Dl. taalgeleerde, prof. cial", enz.). 3) Theod. R., '12—'67, Fr. land- te Tubingen. Zie Bohtlingk. sch.-schilder. (kluts, bedrevenheid. Rothenburg, inz. R. a. d. Tauber, in 't rout-e, weg; -Me, 1) sleur, slendriaan, 2) slag, Beier. reg.-distr. Mittelfranken; 6 a 7 D. I.; Rouveen (of Roveen), d. in Oijs., derdhalf nude gebouwen. u. v. Zwolle. Rothschild, bekende gr. bankiersfIrma, gest. Roveredo, st. in Tirol, a. d. Etsch; 9 D. I. door Mayer Anselm R. te Frankfort a. d. Rovigno, havenstad in Istrie, a. d. Adr. Zee; Main (geb. 1743. t '12). 4ne zonen zijn '22 10 1). I.; vuurbaak. verheven tot vrijheeren. Rovigo, st. in N. Italie; 12 D. I. Rotteck (Karl v.), 1775—'40, Dt. geschsch. en rowdy (mrv. rowdies), in N. Am. op roof be- vrijzinnig politicos. lust gepeupel. 879 rozenkrans — Rusland. 880 rozenkr-ans, snoer met koralen, °in daar- Riigen, 't grootste Dt. eil. in de Oo stzee, 967 naar de verrichte formulier-gebeden of to vierk. km .; 46 D. I.; hpl. Bergen. tellen; -uisers, leden v. een mystiek genoot- Ruggeri. Zie Cremona. schap in de 18e eeuw. Ruhrort, havenstad in 't Pruis. reg.-distr. Ruben, oudste noon v. d. aartsvader Jacob. Diisseldorf, a. d. mond v. d. Ruhr i. d. Rijn; Rubens (Peter Paulus), 1577-1640, ber. Ne- 9 D. I.; steenkolenhandel. derl. schilder. Zie Loiluns. Rubinstein (Anton), geb. '30, ben Dt. comp. Ruinen, d. in Drente, 2 u. v. Hooge" en pianist, was '62—'67 Directeur v. h. con- Ruinerwold, d. in Drente, 1 u. v eppel. servatoire to St.-Petersburg. Ruisdael (Jac. v.), 1625-82, ber. haarlemsch Rubicon, grens-riv. tuss. Italie en Gallie; met landsch.-schilder. den overtocht over die riv. opende Cesar Rule Britannia„.heersch, Britannic", aan- (49 v. Chr.) den burger-oorlog; „den R. over- yang v. d. Engl. nat. hymne. trekken" (fig.) beteekent: een waagstuk on- rum, brandewijn uit.'t sap v. suikerriet. dernernen. Eur. helft v. h. Tu. rijk. Ook voor- Riickert (Friedr.), 4788—'66, vn. Dt. dichter. malig Tu. sthr.-schap Thracie en Macedonie. Rildeshelm, st. in Hessen-Nassau, a. d. Rijn; 1Rumeni6, konkr. sedert '81; 130 D. vierk. 4 D. I.; voortreffelijke rijnwijn (Rildeshei- 5376 D. hst. Bukarest. Zie Dacie. mer). Rumpt (of Rempt), d. in Geld., 2 u. v. Gel- Rudolf, 1) Dt. vorsten: a) R. v. Zwaben, was dermalsen. 1077-80 tegenkeizer van Hendrik IV ; I)] R. Ruben, oudste schriftteekens der Germanen. I, grf. v. Habsburg, was 1273-91 Roomsch Rupel, riv. Zie Dyle. kon.; c] R. II, 1576-1612, Meld zich bezig Ruppius (Otto), '19—'64, Dt. rom.-schr. met strk. (de R.-ijnsche Tafels v. Kepler zijn Rurik, een Normandisch zeeschuimer, j- 879. hem ter eere zoo genoemd). 2) R. kroonprins stichter v. d. Russ. monarchie. Zie llwan II. v. Oostenrijk, geb. '58, gehuwd met eene dtr. Rusland, keizerrijk, 't grootste rijk der aarde, v. Leopold II v. Belgie, stond in ongeoor- ruim 22 mn. vierk. km . met 104 mn. bewo- loofde liefde-betrekking met eene adellijke ners; list. Petersburg; kroningsstad Moskou. jonge dame (barones Vetzera), die '89 stierf De bevolking v. R. (de Russen), spreken eene op 't kasteel, waar hij zelf zich eenige uren eigene taal ('t Russisch), en hebben een eigen later van 't leven beroofde. godsdienst(de Russische Kerk,een tak v.d.Gri.- Rudolstadt, st. met 9 D. I. a. d. Saale, hst. Katholieke Kerk), onder het hoofdbestuur eene v. h. prinsdom Schwartzburg-R. door den tsaar benoemde synode, aanwelker Rugdiik, d. in N.Br., gem. Tilburg. hoofd staat de metropolitaan v. Nowgorod. 881 Russell — Rijswijck. 882

Russell (John, lord), 1792—'78, ber. Engl. die eigene souvereiniteit hadden en recht- stm., zette '31 de Reformbill door. streets onder den keizer stonden. Riitli, Zie IRkin, de grootste riv. v. Dtl., ontspringt in Ruyter 1) Michiel Adr.'szoon de R., 1607-76, Zwitserlanl, stroomt door 't Meer v. Constans, her. Holl. adm., overwon de Sp., Engl. en Fr. en komt bij Schenkenschans in ons land, um vloot, en de Afr. roofstaten. 2) Herman de R., met versch. armen i. d. Noordzee uit te loopen. osss nkooper nit 's-Hertogenbosch, bemach- De Dt. wijnbergen langs den Rijn leveren tigde 1570 bij vcrrassing het slot Loevenstein, meestendeels voortreffelijke wijnsoorten ; en sneuvelde toen de Spanjaarden het hem -Beleren, Zie Pfaltz -; -bond, het bondge- weder ontweldigden. nootschap der Dt. staten (uitgezonderd Prui- Ruzzante. Zie Beollus. sen en Or.), dat '06—'13 onder 't protectoraat Rybinsk, st. in Rusland, a. d. Wolga; 15 D.I. v. Nap. 1 stood; -land, gr. waterschap in liliickevoort. Zie Ilkikevoort. Z. Holl. a. d. Noordzee; -provincle, Pruis. RUckholt, d. in Lbg.. 1 u. v. Maastricht. prov. a. d. Rijn; hpl. Keulen. (brugge. ruder, in ons oude muntstelsel 1) de gouden RUnsaterwoude d. i. Z. Holl., 1 U. v. Wou- R. = 14 gulden. 2) de zilveren R.. zie dukaton. RUnsburg, d. in 'Z. Holl., 1 u. v. Leiden, en Rydqvist (Joh. Erik), 1800 - 77, Zw. ltk., opper- een halt' u. v. Katwijk-binnen; et. eene ber. bibi. te Stokholm. abdij v. adellijke dames. d. in N. Br., 2 u. v. Ginneken. Blip (de), 1) d. in N. Holl., 2. u. van Purmer- rUfelen = dobbelen. end, is de geb.-pl. v. Leeghwater. 2) Jan RUk, 1) Jacob Sirnonsz. de R., aanvoerder v. Cornelisz. de R.. een koopman, maakte onder d. Watergeuzen bij den Briel. 2) Jul. Con- Heemskerk en Barendsz. den tocht naar stantijn R., 1787—'54, Nederl. adm., als mi- Noorden mede, doch moest met zijn schip in nister v. marine. (v. Boxmeer. eene Russ. haven overwinteren. RUkevoort (of Rijckevoort), d. in N. Br., 1 u. RUperkork, d. in Fri., anderhalf u. v. Bergum. rUks-ban, et. in Dtl. de straf op hoog verraad, RUpwetering, d. in Z. Holl., gem. Alkemade. werd tegen den schuldige uitgesproken door RUsberken, d, in N. Br., a. d. Aa; anderhalf den keizer en den -dug, zijnde tegw. in som- u. v. Ginneken. mige landen de vergadering v. de rijksgrooten RUshof, d. in N. Br., gem. Tilburg. en de volksvertegenwoordigers, doch destijds RUsoord, d. in Z. Holland., a. d. Waal, 1 u, (in het Heilige Roomsche rijk. d. i. het '06 op- v. Dordrecht. gehevene Duitsche keizerrijk) de vergadering RUssel. Zie Lille. van hooge kkl. en wereldlijke waardigheids- RUssen, st. in Oijs., a. d. Regge, 2 u. v. Goor. bekleeders en afgevaardigden der •steden, RUswlick, (hie Vim. dichters, 1) Jan Theod. 883 Rijswijk — Sage. 884

v. R., '14—'49, stierf krankzinnig. 2) Jan Romeinen overwonnen;-ache niaagdenroof, Bapt. v. R., '18—'69. 3) Lambert v. R., geb. door de eerste bewoners van het pas ge- '22 (van beroep ciseleur in silver). stichte Rome, die gebrek can vrouwen hadden. BUswUk, 1) d. in Z. Holl., een kwartier gaans Sacehini (Ant. Mar. Gasp.), 1734-86, Ital. v. 's-Uravenhage (Vrede van R. 1697). 2) d. opera-comp. in N. Br., a. d. Maas, 2 u. v. Heusden. 3) d. Sachalin, Russ. ell. i. d. Zee v. Ochotsk, vd6r in Geld.. a:. d. Rijn, 2 u. v. Tiel. den mond v. d. Amur; 16 D. I. IllUzenhurg, d. in Utr., 2 u. van Wijk-bij- Sacher-Masoch (Leopold von), geb. '36, Or. Duurstede; R. K. seminarie. rom.-schr. nit Galicia (o. a. „das Vermacht- niss Rains"). Sachs (Hans), 1494-1576, Neurenberger schoen- S. maker; meesterzinger; rijkste dichter uit den tijd der Reformatie. Saadi. Zie Sadi. Sachsenspiegel. Zie Saksensplegel. Saaksum (of Saaxum), d. in Goon., anderhalf Sacr-ainent, (theo.) genade-middel der Kerk; u. v. Zuidhorn. -huizen, d. in Gron., 2 u. v. -ailment°, st. en riv., zie California; -Ile ■ Onderdendam. glum, heiligschennis. Saale, twee riv.: 1) de Frankische S., zij-riv. Sadduceen, oudt. eene Joodsche sekte, die de v. d. Main, in Beieren. 2) de Saksische S., overlevering verwierp, en de weder-opstan- zij-riv. v. d. Elbe. ding nit de dooden als dwaalleer bestreed. Saalfeld, st. in Saksen-Meiningen, a. d. Scale; Vgl. Kareen. 7 D. I.; '06 gevecht tuss. Pruisen en Fran- Sade (Laura de). Zie Laura. sch en. Sadi (Saadi), 1191-1291, ber. Perz. dichter. Saar, zij-riv. v. d. Moezel; -bracken, st. in Sadowa, d. in Bohemen, bij Koniggratz; be- 't Penis. reg.-distr. Trier, a. d. Saar, middel- slissende nederlaag der Oostenrijkers, 3 punt v. h. Saarbriicker steenkolengebied; 10 Aug. '66. (en met 't t.o. liggende St.-Johann 22) D. I.; Saenredam, 1) Jan S., omstr. 1565-1607, be, -loula, Pruis. vest. a. d. Saar, 7 D. I. Nederl. schilder en graveur. 2) Zijn zoon Pie- Sant., st. in Bohemen, a. d. Eger; 11 D. I. ter S., 1597-1666, Nederl. schilder v. ge- Saavedra. Zie Cervantes. bouwen. Sabino:(Lago). Zie Iseo. Saftieven, twee Nederl. schilders i. d. 17e eeuw: Sobranje. Zie Sobranje. 1) Cornelis S. (tevens etser) - en 2) zijn br. Sabijn.en, de oorspronkelijke bewoners v. Herman S. (landsch.). Midden-Italie, werden 290 v. Chr. door de Sag-a, (Noorsche fab.) godin der gesch.; 885 Sago — Sand. 886

legende, zij al dan niet op waarlieid ge- saline, zoutgroeve, zoutkeet. grond; -o, voedzaam merg v. eene palmsoort. Sails (vrijheer v.), 1762—'34, Zwits. lierdichter. Sahara, grootste woestijn der aarde, N. Afr., Salisbury, st. in Engld. a. d. Avon ; 15 D. I. 6663 D. vierk. km ., 3 a 4 inn. bew. Zie Franken; -e wet, ontstaan in de Saint, heilig v66r versch. namen. Zie St.- 5e eeuw; daarbij werden de vrouwen van de Sakoentala, ber. Ind. tooneelspel van Kali- troon-opvolging uitgesloten; werd '30 in Spanje dasa. a fgeschaft door Ferdinand VII. Saksen, 1) Dt. volksstam, oorspronkeltik toss. Sallustius, 86-35 v. Chr., Rom. geschsch. Eider, Elbe en Trave, door Karel d. Gr. onder- salaniak. Zie ammoniak. worpen en gedwongen om het Christendom Salomo, zoon en opvolger v. kon. David v. te omhelzen. 2) Omstreeks 850 Ludolf, Mg. v. Israel, stichtte den tempel v. S. te Jeruzalem, Saksen; zijn zoon Otto verwierf Thuringen beet in den Bijbel „de Wijze". daarbij; diens zoon Hendrik, (en van dezen Salomons-eilanden, eene Austr. groep 0. v. de achterklzn. Hendrik (zie Hendrik no. 1, Nieuw-Guinea; de 3 grootste behooren aan Dtl. to en b). 2. 't konkr. S. (tor06 keurvorstendom), salpeter, een gewichtig zout (zie buskruit); 15 D. vierk. km ., ruim 32 D. bew.; hst. Dres- -zuur, dienstig om good of te scheiden (zie den. 3) drie hertogdommen (S. Alienburg, sterkwnter). S. Koburg-Gotha en S. Weimar-Eisenach) zie Saltzburg, Or. htgd., rijk aan zoutgroeven; de Altenburg, Koburg, Weitnar. 4) Pruis. hpl. S. a. d. Saltzach hee ft 25 D. 1. en is prov. met 25 D. bew.; hpl. Maagdenburg. de zetel v. een abiss. en geb.-pl. v. Mozart. Saksenspiegel, middeleeuwsch wetboek der Saltzkammergut, Or. Alpenland langs Stier- oude Saksen. Zie Eike v. Hepgow. ma.rken en Saltzburg, rijk aan zoutgroeven. SaladUn, sultan v. Egypte en Syrie 1.171-93, Zie Gmunden en Isehl. ber. tegenstander v. d. Kruisvaarders in den Salvador (San-), 1) st. in Centraal-Am., hst. der eersten kruistocht. rep. S. 2) een der Bahama-eilanden; het eerste Salamanca, Sp. st. a. d. Tormes; 18 D. I.; land slat Columbus van Amerika ontdekte. unvt. sedert 1239; hpl. v. d. prov. S. Samaritaan. Zie (N. T.) Lucas 10 33 en v. salamander, hagedisachtig dier zonder schub- Sansarkand, list. v. Russ. Centraal-Azie; 36 D.I. ben; kon(naar laid v. d.fabel) in het vuur leven. Samarovv. Zie Meding. Salamis. Zie Themistokles. Samoa-eilanden, i. d. Gr. Oceaan, 2787 vierk. Salerno, Ital. st. a. d. Golf v. S.; 31 D. 1.; ber. km. met 36 D. I. (meest Christenen); hst. Apia. unvt. 1150 gest., opgeheven '17; hpl. der prov. S. Samoem, verzengende woestijnwind. salicyl-zuur, middel tegen gisting, bederf, Sand, 1) George S., pseud. v. Aurore barones koorts, enz. v. Dudevant, '01—'70, vn. Fr. rom.-schrijfster 887 Sandeh — Saturnus. 888

(zie Musset). 2) Karl Ludw. S., de moorde- a. d. Ebro • 85 D. I.; zetel v. een abiss.; unvt.; naar v. Kotzebue. citadel, belegerd door de Franschen '08 en '09. Sandell. Zie Niam Niam. SaraJewo. Zie BosniE. San.Domingo. Zie Haiti. Saratoga(S.-Springs),bpl. in den N.Amer. staat Sandwichs.eilanden (Hawaii), konkr. i. d. Nieuw York, a. d. Hudson en het S.-meer ; Stillen Oceaan; hst. Honoloeloe. 11 D. I.; jaarlijks 30 D. badgasten. San-Francisco. Zie California. Saratow, O. Russ. fabr.- en kpst. a. d. Wolga; San Jose, hst. v. Costarica (Centraal Am.); 110 D. I.; hpl. v. h. gouvt. S. (vinnig. 16 D. I. San Sebastian, Sp. vest. met 22 D. 1. sarcas ■ me, bijtende spot; -tisch, (fig.) bijtend, a. d. golf v. Biskaye; bpl. Zie Guipuscoa. sarcophaag, versierde steenen lijkkist. Sankt, (Dt.) „heilig", vdor namen. Zie St.-. Sardanapaius, een weelde en wellust minnend San-Marino, tie, rep. in Italie. kon. v. Assyrie, die zich 888 v. Chr. met al sans, (Fr.) „zonder"; -facon, zonder plichtple- zijne vrouwen en schatten liet verbranden"In gingen ; ongedwongen. het door den Medischen sthr. Arbaces bele- sansara. Zie Boeddha. gerde Ninive. sansculott-en, ,broekeloozen", in de Gr. Fr. SardiniE, Ital. ell. i. d. Midd. Z., voormalig rev. de ergste heethoofden, meestendeels slor- konkr. met provincien in Italie ; hst. Turijn. dig of haveloos gekleed; republikein- Zie Victor Emanuel. sche dolheid. (Zie Indo-Germaansch. sardoniek (sardonisch), hoonend grijnzend. Sanskrit, de taal der Oud-Ind. letterkunde. Sardou (Victorien), geb. '31. vn. Fr. tooneel- Santiago, 1) S. de Compostella, 21 D. I., bede- dichter. vaart-p 1., hst. v. Sp. Galicia. 2) S. de Cuba, Sarthe, riv. in NW. Fra., valt in de Loire, en 37 D. I., st. op Cuba. 3) hst. v. Chili. geeft haren naam a. h. dep. S. (hpl. le Mans). Sadne, riv. in Fra , ontlast zich bij Lyon in de Sassari, st. op 't ell. Sardinie ; 35 D. I.; zetel RhOne, en geeft haren naam aan 2 dep.: 1) Bo- v. een abiss.; unvt.; hpl. der prov. S. ven-S., 2) S.-et-Loire. satelliet, 1) bij-planeet. 2) lijftra'vant. Sapbir (Moritz Gottlieb), 1795—'58, een Hon- eater. Zie satyr. gaar, geestig Dt. hum. schrijver. satir-e, 1) spottend hekelschrift. 2) hekelende sapient' sat, (Lat.) een goed verstaander heeft spotternij ; -lek, spottend hekelend. maar een half woord noodig. (Chr. Saturn-us, 1) (fab.) Gri. Kronos, vader v. Ju- Sappho, Gri. dichteres uit Lesbos, omstr. 600 v. piter; -ische eeuw gouden eeuw; sarabanda, statig-stijve Sp. dans. Saturnus-feesten, (fig.) zwelgpartijen, gepaard Saracenen Mahomedanen. met wulpsche liederlijklieden. 2) (str.) Zie Saragossa, st. in Spanje (hpl. der prov. S.) planeten. 889 satyr — Schelde. 890

satyr (of sater), (fab.) wellustige boschgod, met Scaliger, twee ber. philologen, wader en zoon, bokspooten, metgezel van Bacchus. nl. : 4) Jul. Cesar S., geb. 1484 te Verona, Saul, eerste kon. der Israelieten. t 1558 to Agen in Fra. 2) Jos. Just. S., geb. -Saulus, naam v. d. apostel Paulus v66r zijne 1540 te Agen, t 1609 te Leiden (Z. Holl.). bekeering. scalp, bij de Indianen schedelhuid met het Savannah, 1) grensriv. tuss. Georgie en Z. voorhoofdshaar v. d. r gescalpeerden" st- Carolina. 2) voornaamste haven v. Georgie a. and als zegeteeken. d. riv. S.; 31 D. I. Scarlatti (Alessandro), 1649-1757, vn. Ital. savannen, steppen in N. Am. comp. (Maintenon. savoir, (Fr.) weten, kennen, (als z. n.) kennis, Scarron (Paul), 1610-60, Fr. dichter. Zie kunde ; -faire, bekwaamheid, handigheid; schach, (Perz.) koning. -vivre, levens-toon. Schaaps-eilanden. Zie Faroe, Savonarola (Girolamo), 1452-98, Ital. yolks- Schaffhausen, hst. v. h. Zwits. k. S., a. d. prediker te Florence voor volksvrijheid en Rijn. met den ber. waterval bij Laufen. tegen zedeloosheid, werd geworgd op last v. Schangal. Zie Sjangai. Lorenzo de Medici, en zijn lijk vervolgens Schamyl (Schemyl), 1797—'71, sultan der kau- verbrand. kazische bergvolkeren, streed tegen Rusland Savoy-e, htgd., stamland v. d. Sardische mo- '21—'59, werd teen onderworpen, t te narchie (konkr. Sardinie), doch in '60 aan Medina. Fra. afgestaan, vomit tegw. 2 Fr. dep. nl . Schaumburg-Lippe, Dt. prinsdom met 37 (1. hpl. Annecy, 2. hpl. Chambery); -ards, be- D. inw.• hst. Buckeburg. volking v. Savoye, (in beperkten zin) aller- Scheele '(Karl Wilh.), 1742-86, ber. Dt. schk. lei arm volkje, dat uit Savoye naar Fra. Scheeren, klippen en rots-eilandjes langs de (inz. naar Parijs) komt, om daar als straat- Zw. kusten. (novellist. zangers, venters met muizenvallen, enz.. den Schefer (Leop.), 1784—'62, Dt. dichter en kost te verdienen. Scheilifel (Jos. Viet. v.), '26—'86, Dt. dichter sbirren, voorheen in Italie (inz. i. d. Kkl. („Trompeter v. Sackingen", „Ekkehard") ; Staat) gerechts- en politie-dienaren. werd '76 geadeld. sc. (verkort voor) scilicet, d. namelijk; (op Scheharasade, vertelster v. Sprookjes in koperplaten voor) scuipsit, d. heelt 't ge- .,Duizend en een nacht". graveerd. Schelde, riv., die in de Ardennen ontspringt, Scala, 1) toonladder. 2) schaal ingedeeld in stroomt langs Antwerpen, en ontlast zich graders; Teatro della S., opera-gebouw te met 2 armen (Ouster- en Wester-S.) in de Madrid. Noordzee. 891 Schenkendorf — Sclleiermacher. 892

Schenkendorf (Max. v.), 1783—'17, Dt. zan- Schli ipanse, eene zeer op den mensch ge- ger der vrijheids-oorlogen. lijkende apensoort nit W. Afr. (bet. Schenkenschans, op een eilandje in den Rijn, Schimper (Karl Friedr.). '03—'67, ber. Dt. nabij de grens tuss. Ned. en Dt1.1586 aange- Schindler (Jul. Alex.), '18—'85, Or. dichter legd door Maarten Schenk (ruiterhoofdman, (pseud. Jul. v. der Traun). geb.1529. gesneuveld bij een rnislukten aanslag Schipka, d. in 0. Rurneli, a. d. Sch.-pas over op Nijmegen 1589). den Balkan; '77 gevangenneming v. d. Tu. Scherenberg, 1) Christian Friedr. S.. 1798- armee door de Russen. '81, Dt. dichter (inz. veldslagen). 2) Zijn neef Schiras, hst. v. Farsistan; 30 D. I.; in '24 en Ernst S., geb. '39, Dt. lierdichter. in '53 door aardb. verwoest. Scherer (With.), '41—'86, ber. germanist to Schirmer, twee ber. Dt. landsch.-schilders Berlijn. (geschsch. 1) Aug. With. S. ('02—'66). 2) Joh. Wilh. S. Scherr (Joh.), '17—'86, onafhankelijk Zwits. (07—'63). Schervengericht. Zie Ostracismus. schisma, scheuring in de Kerk, inz. 't Gr. Scheveningen, vroeger 4. bij (tegw. stads- Sch. 1378 —1409 met Pausen to Rome en to wijk v.) 's-Gravenhage ; ber. zee-bpl. Avignon; -tiek. Zie ketter. Schibboleth, volgens Richteren 12 : 6 (0. T.) slaapwandelen ('t). Zie Somnambulismus. herkenning;swoord, herkenningsteeken. Schlagintweit, 3 br., ber. reizigers en na- Schiedam, havenstad aan Maas en Se1de, in tuur-onderzoekers 1) Herm. v. S. ('26—'82 de prov. Z. Holt.; 23 D. I.; jenever-branderipn. to Munchen). 2) Adolf v. S., '29—'57, to Schikaneder (En-Ian.), 1751—'12, Dt. schouw- Kasjgar in Azie vermoord. 3) Robert v. S. burg-ondernetner, schreef den tekst voor ('33—'85, t als prof. to Giessen). Mozart's ,Tooverfluit", enz. Schlegel, twee br., staan met Tieck a. h. Schikgodinnen (Parcen.. (fab.) Zie hoofd der Dt. ,romantische" school: 1) Aug. Lachesis, Atropos. Wills. v. S., 1767—'45, dichter, criticus, Dt. !_14childpad-eilanden, Zie Galapagos. vertaler v. Shakespeare en v. Calderon. Schill (Ford. v.), 1776—'09, , kloek Dt. partij- 2) Friedr. v. S., 1772—'29, schrijver over phi- ganger tegen Nap., I, sneuvelde bij de held- losophie en gesch. der ltk., voerde delstudie haftige verdediging v. Stralsund. v. h. Sanskrit in Dtl. in. Schiller (Joh. Christoph Friedr. v.),1759—'05, Schleicher (A ug.), '21—'68, vn.Dt. taalgeleerde. groot en meest pop. Dt. dichter: de S.-stich- Schleieronacher (Friedr. Dan. Ernst), 1768— ting tot ondersteuning v. schrijvers, enz. '34, baanbrekend vrijzinnig Dt. theo., vertaler dagteekent v. 10 Dec. '59, zijn honderdsten v. Plato. geboortedag. Schlesien. Zie 893 Schleswig — Schwanthaler. 894

Schleswig. Zie Sleeswtjk. Dt. schrijfster. 2) Haar zoon Arthur S., 1788 Schliemann (Heinr.), geb. '22, tot '63 koop- —'60, vn. Dt. philosoof („die Welt als Wille man, ber. Dt. oudheidkundige (opgravingen and Vorstelllung"). te Troje, Mikene, enz.). Schot-land, vroeger zelfstandig konkr., sedert Schlosser (Friedr. Christoph), 1776—'61, vn. 1707 met Engld. te zamen Gr.-Britannic vor- Dt. geschsch. mende, heeft tot hst. Edinburg; 79 D. vierk. Schnitzer (Aug. Ludw. v.), 1735—'05, vn. Dt. km ., met 3735 D. I. (Schotten); -sch, (ook de gesch.- en stk.-schrijver. (ter en bh. naam v. zekeren dans), uit Schl. of v. d. Schot- Schlfiter (Andr.), 1664-1714, ber. Dt.bouwmees- ten; in de kunstvlijt : met ruitjes (vgl. plaid). Schrualkaldische bond der Protestantsehe schout, voorheen iets meer dan tegw. een corn- vorsten tegen Karel V 1531. missaris v. politic ; s.-bij-nacht, bij de Nederl. Schindler (Jos. Andr.), 1785—'52, vn. Beier. marine een vlag-officier, ddn rang beneden taalgeleerde („Beiersch Vv'bk".). vice-admiraal. (over kkl. hist. Schueckenburger Max),( '19—'49, Dt. industri- Schriickh (Joh. Matth.), 1723-67, Dt. schrijver eel, dichter v. „Die Wacht am Rhein", zie Schrodter (Adr.), '05—'75, Dt. hum. genre- Wilhelm. schilder. Schneider, 1) Eulogius S., 1756--94, Dt. prof., Schubart (Christian Friedr. Dan.), 1739-91, dichter en Fr. rev.-man in den Elzas. 21 Friedr. Dt. dichter en musicus, zat 1777-87 gevangen S., 1786—'21, Dt. comp. (oratorin, enz.). op den Hohenasberg. 3) Joh. Gottlieb 5.,1750--'22, „Gri.-Dt. Wbk". Schubert, 1) Frans Peter S., 1797—'28, vn. Or. 4) Louis S., '05—'78, Dt. tooneelspeler en veel- comp. (liederen en instrumentaal muz.). zijdig schrijver. 2) Gotth. Heinr. v. S., 1780—'60, Dt. natuur- Schnorr v. Carolsfeld (Jul., ridder), 1794—'72, kundige. (te Pyrmont. ber. Dt. hist.-schilder, (Platenbijbel). Schiicking (Lev.), '14—'83, vn. Dt. rom.-schr. scholastiek, de middeleeuwsche philosophie. Schumann (Rob.), '10—'56, Dt. comp. (inz. Schtinbein (Christ. Ferd.), 1799—'68, Dt. prof. liederen). (D. I. der schk. te Bazel (ozone, schietkatoen). Schumla, Bulgaarsche vest. a. d. Balkan ; 23 Sehoone kunsten, in tegenstelling van die, Schurtz (Karl), geb. '29 bij Keulen, nam '49 welke tot nut dienen. deel a. d. Bad. opstand, bevrijdde '50 Kinkel, Schonhausen, d. in 't Pruis. reg.-distr. Maag- is sedert '52 in Am., stm., genl. gezant, mi- denburg, stamzetel v. Bismarck. Schwab (Gust.), 1792—'50,93t. dichter. [nister. Sella:hitch' (Joh. Luc.), 1793—'64, ber. Dt. ge- Schwalbach (Langen-S.), bpl. (staalbron)in 't neesheer te Berlijn. Pruis. reg.-distr. Wiesbaden. Schopenhauer, 1) Johanna Henr. S., 1770—'38, Schwanthaler (Ludw. Michael), '02—'48, ber. 895 Schwartz — Seine. 896

Dt. beeldhouwer (o. a. „Bavaria" te Munchen). Hannibal i. d. tweeden Punischen ooriog, 202 Schwartz(Berthold), een Franciscaner monnik, v.Chr. 2) Zijn aangenomen klzn. P. C. S., bijgn. wordt gehouden voor den uitv. v. h. bus- Africanus de Jonge, veroverde en verwoestte bruit 1330. Carthago 146 v. Chr. (schr. Schwartzburg, 2 Dt. prinsdommen, die naar Scott (Sir Walter), 1771—'32, ber. Engl. rom.- hunne hst. heeten S.-Rudolstadt en S.-Son- Scribe (Augustin Eugene),1791—'61, vruchtbaar dershausen. Fr. tooneeldichter; schepper v. h. burgerlijk Schwartzenberg, inz. Karl Phil., prins v. S., Scylla. Zie Charybdis. Lblijspel. 1771—'20, Or. vhr., '13—'14 generalissirnus der Scythen, zoo noemden de ouden alle nomaden- Geallieerden tegen Nap. I. volkeren benoorden de Zwa. Z. en de Kas- Schwartzwaid, gebergte in ZW. Dtl.: de S.- pische Zee; de landen waar ze zich ophielden kreis in Wurtemberg (hpl. Reutlingen). werden met den naam ScythiE aangeduid. Schweidnitz,st. in 't Pruis. reg.-distr. Breslau, Sealslield (Charles), pseud. v. Karl Postl (uit a. d. Weistritz ; 24 D. 1.. Dt. Zwitserland), 1793—'63, schreef romans Schweinfurt, st. in 't Beier. reg.-distr. Unter- die in N. Am. speelden. franken, geb.-pl. v. Friedr. Ruckert. seapoys, inlandsche troepen in Bri.-Indie. Schweinichen (Hans v.), 1552-1616, schrijver Sebastopol, Russ. oorlogshaven en zee-vest. v. „Denkwurdigkeiten", belangrijk voor de a. d. kust v• d. Krim, in '55 bestormd door geschiedenis der beschaving. Pelissier. Schweninger (Ernst), gel). '50, lijfarts v. prins Secchl (Angelo), '18—'78, pater v. d, orde der Bismarck ; naar hem beet de S.-kuur tegen Jezuieten, voortreffelijk directeur v. d. ster- zwaarlijvigheid (zie Ortel. en Banting). renwacht te Rome. Schwenkleldi(Kaspar).1490-1561, godsdienst- Sedan, verst. st . in 't Fr. dep. der Arden- dweper uit Silezie, waande te doorgronden nen. a. d. Maas; 16 D. I.; 2 Sept. '70 namen wat ondoorgrondelijk is. de Duitschers bier Nap. III gevangen en zijne Schwerin, 1) hst. v. Mecklenburg-S., aan 't Fr. armee v. 83 D. man. S.-ermeer ; 32 D. I. 2) Karl Christoph, grf. v. See (Gust. vom), pseud. v. Gust. v. Struensee, S., 1684-1757, Pruis. vms., genl. v. Fred. d. '03—'75. Dt. rom.-schr. Gr., overwinnaar bij Mollwitz, Prang, enz.; Segur (Paul, grf. v.), 1780--'73, Fr. gent. en sneuvelde bij Praag. geschsch. (Gesch. v. d. Russ. veldtocht '12). Schwind (Mor. Ludw.v.),'04—'71,vn.Dt.schilder. Seidl (Job. Gabr.), '04—'75, Or. lierdichter. Schwytz, Zwits. k. (zie Waidstiitte); hst. S. Seine, Fr. riv., die bij Havre in 't Kanaal uit- met 7 D. I. loopt, geeft haren naam aan 4 dep. v. Fra., Scipio, 1) P. C. S., bijgn. Africanus, overwon nl. 1) dep. S. (hst. Parts). 2) dep. S.-et-Marne S97 seladon Servie. 898

(hpl. Melun), 3) dep. S.-et-Oise (hpl. Versail- se non a vero, C ben trovato, (Ital.) ale les). 4) dep.S. Inferieure, d.i. Beneden-S. het niet waar is, is het Loch goed gevonden. Rouaan). sensaal, rnakelaar. seladon, smachtende minnaar. sepia, 1) inktviseh ; 2) bruine verf. duur v. 7 jaren; - un- SeMen (Camilla). gen., „Mouche", vriendin en sept - entsaat ( - ennium), verpieegster v. Heinrich Heine. gInta 70: zoo dc Alexandrijnsch-Gri. Selenkos (Seleucus): S. Nikator, 350-280 v. overzetting, v. h, 0. 'F. (Haar laid der over- Chr., vhr. v. Alex. A. Gr., nam 312 v. Chr. levering) door 70 (of 72; Joodsche Schriftge- Babylon in daarrnede neemt het tijdvak der leerde,n, op last v. 0. Egypt. kon. Ptolerneas Seleukiden (Seleuciden) een aanvang, die Philadelphus (285-247 v. Chr.). in ees ter waren v. h. konkr. Syria tot 64 v. request - er, bewearder v. een betwist voor- Chr., toen hot een Rom. wingewest werd. werp; •reeren, gerechtelijk beslag leggen selfgovernment, (Engl.) zie autonomic. ( - vatic, gerechteiijk beslag) op een onroerend en goed. Selkirk (Alex). Zie Robinson Crusoe !le Dampier. Serapis, een god dee oude Egyptenaren, Selters, d. in 't. Pruis. reg.-distr. Wiesbaden; in eene stier verblijrhoudende ziel van Osiris. bee. mineraalwater. Serben, bewoners v. Serbia. Zie Servie. Seen, oudste noon v. Noach, en stamvade• der Serooskerken, twee Zeeuwsche dorpen : 1) op Semieten (Az. volken). 't oil. Schouwen, 2) op 't oil. OVaicheren. Semmering, bergrug der Or.-Stiermarksche Serpa Pinto (Alex. e.;, geb. '46, Port. Afrika- grens. 0.-spoorweg sedert '54, romger. Semiramis. fabelachtige kng. v. Assyria. serpentijusteen, eene bitteraarde inhoudende, „Hangende tuinen" v. S. te Babylon. groene, tot allerlei voorwerpen te verwerken (steensoort. Sempacb, st. in 't Zwits. k. Lucern; 1386 ovw. Servct. Zie Calvinus. der Zwitsers op de Oostenrijkers (Winkelried). Servie, vroeger een prinsdom, sedert '78 on- Sen - sat, bongo raadsvergadering (zie patri- af han elij k v. Turkije en in '82 tot konkr. verheven; 49 D. vier:, Lim. met ca. 2 mn. hewo- ciers); - ator, lid v. d. S. Seneca (Luc. Ann.), 2-65 n. Chr., Rom. phi- ners (Serviers of Serben); hst. Belgrado. De losoof, opvoeder v. Nero; door dozen veroor- sedert '68 als worst (prins) geregeerd hebbende deeld. maakte hij zelf een elude aan zijn leven. Milan Obrenowitsj (geb. '54), die Ins '82 kon. Senefeider(Aloysius),1771—'34, uity. v. d. steen- werd, liet zich '89 van zijne gemalin Nathalie drukkunst (lithographic) te Munchen. (die met Rusland heulde) scheiden en deed Senegambia, land in W. Afr. Rivieren: Sene- afstand v. d. troon ten behoeve v. zijnen gal en Gambia. noon (een nog minderjarig knaapje). 29 899 Serviten - Siberg. 900

Serviten, leden eener 1233 te Florence gest. ter te Stratford, grootste v. alto dram.diehters. geestelijke orde (dienst v. Maria). In 1284 ook Shanghai, havens). in China, a. d. Stillen eene nonnen-orde (Servitinnen). Oceaan; 273 D. I. Servius zesde hon. v. h. oude, Rome, Shannon, riv. in Ierland, doorstroomt vele werd vermoord door Tarquinius Superbus. meren, en ontlast etch in den Atl. 0. Sesostris, Gri. naam der Egypt. koningen Se- Shaw (Rob, Barkley), '39—'79 Engl. reiziger thou I en Ramses IL (Voor-Indic, Centraal-Azie, Aeliter-Indi); t Setubal. Zie St. - Ubes. (schrijver. te Mandalay. Senate (Joh. Gottfr.), 1763—'10, Dt. dichter on Sheerness, st. met 14 D. I. in Engld., a. d. Sevenuin, 1. in Lbg., 1 u. v. Horst. Medway; 1667 veroverd door de Hollanders. Severn, 1) riv. in Engld., mondt in '1 kanaal Sheffield, st. in 't Engl. grfs. York; 284 D. I.; v. Bristol. 2) riv. in Fri. N. Am., outlast etch voornaamste fabr.-st. your de vervaardiging i. d. Hudsonsbaai. v. rnetaalwaren. Severus (Lucius Septimius) van 193 tot 211 Shelley (Percy Bysshe), 1792—'22, Engl. dichter, Rom. keizer. vriend v. Byron,verdronk in de Go i f v.Spezzia. Sevigne (narkiezin v.), 1626-96, ber. Fr. schrijf- Sheridan, 1) Rich. Brinsley S.. 1751—'16, ber. . ster (o. a. de Brieven aan hare dtr.). Engl. blijspeldichter en stm. 2) Phil. Henry Sevilla, Sp. st. in Andalusid, a. d. Guadalquivir; S., e‘eb. '33, ber. genl. in den Amer. burger- 134 D. I.; unvt.; gr. kathedraal; handel; hpl. oorlog,' order Grant. der prov. S. Seine; ber. porselein-fabr. sheriff, in Engld. onbezoldigd 1e arnbtspersoon Sevres, vlek in 't Fr. dep. Seine-et-Oise, a. d. v. een , shire" (spr. : sjier), d. i. grfs. Sevastopol. Zie Sebastopol. sherry, Xereswijn. Sexagesiana, zesde Zondag vddr Paschen. Shetland-ellanden, eene groep Engl. eil, be- Sexhierunt, d. in Fri.. ca. 2 u. v. Harlingen. noorden Schotland (in oude Hollandsche boe- sextant, ,zesdedeel"-cirkel, werktuig oin de ken gen. „Iiiitland"). hoogte der sterren te meten (bij het zeewe- shilling, (Engl. mtw.) twintigste dl. v. eon pond sexueel, geslachtelijk. zen). Spiegel-s. Sterling, is = 60 cent Nederl. (ter. Seydelmann (Karl), 1795—'43, ber. Dt. tooneel- Shirley (James), 4596-1666, Engl. tooneeldich- speIer te Berlijn. Shrewsbury, st. in Engld., a. d. Severn; 27 Seydlitz (Fried, Wills. v.), 1721-73, voortref- D. I.; hpl. v. h. grfs. Shropshire. le4jkst gent. der ruiterij v. Fred. d. konkr. in Aehter-Indie, ca. 6 rnn. bewo- Shakers (spr. sjeek-erz), „sidderaars", eene ners; list. Bangkok. 1770 gest. sekte der Kwakers. Siberg (Joh.), van '01 tot '04 gouverneur-genl. Shakespeare(Williarn),1564 - 1616, Engl. dich- v. Nederl. 0. I. 901 Siberie — silhouette. 902

Siberie, hoofdgedeelte v. Az. Rusland, ca. 13 Siegenbeek (Matthijs). 1774—'54, Necierl. taal- D. vierk. km ., 4 MA. inw. (baeken. geleerde en prof. te Leiden. Zie Weiland. Sibylbetb,in de oudheid waarzegsters; -Unsehe Siegert (Aug.), '20—'83, Dt. genre-schilder. Sicambren, oudt. Germ. volksstam, went 80 Siegfried. eene figuur nit de IA. heldenlegende. v. Chr. onderworpen door Tiberius. Siegmund. Zie Sigismund. Sicheni, in de oudheid eene st. in Samaria. Siemens, 3 br. sit Leuthe in Hannover, vn. 'Siell-l(L 1) eil. in de Midd. Z., 29241 vierk. natinirkundigen, technici en city. op 't gehied 3061 D. I. 2) voormalig konkr. (Konkr. der v, telegralie, electrische verlicliting, verwar- Beide Sicilien) bestaande nit 't eil. en een dl. ming, en,. 1) Ernst Werner S. to Berlijn v. Z. Italie (zie Napeis). Laatste kon. Frans (geb. '16). 2) Karl Willi. S. Sir William S.) II, '61 door Garibaldi verdreven; - iaansehe te Londen ('23—'83); Friedr. S. te Londen vesper, bloedige volks-opstand to Palermo (geb. '26). 1282, om de Franschen nit Sicili9 to verdri; ven. Siena, Ital. st. in Toskane ; 25 D. I. ; unvt. ; 'Siekingen (Frans v.), 1481-159.1, ber. vhr. v. hpl. der prov. S. Maximiliaan I en van Karel V, sloot zich bij Sierra, in vele geo. namen bergketen de Reformatie aan. siesta, (Ital.) middagdutje. Siddeburen,d. in Gron., ea. 2 u.v. Appingadam. Sieyes (get.), 1748—'36, Fr. stm. ,,Wat is de 3e Siddons (Sarah), geb. Kemble, 1755—'34 ber. stand ?" 1789. Engl. tooneelspeelster, beoefende ook de beeld- Sigerswoide, d. i. Fri., 2 u. v. Beetsterzwaag. houwkunst. S1gisinund, Pt. keizer van 1411 tot1437, .'oark- Sidney, 1) st. Zie Sydney, 1) Philip S., 1554— grf. v. Brandenburg, verpandde de mark aan 86, Engl. dichter en krijgsman, sneuvelde in Fred. v. Hohenzollern. Leicester's leger voor Zutphen. 3) Algernon Signiaringen, Pruis. stadje, a. d. Donau, 4' S., 1622-83, Engl. republikein, 1660-77 in D. I.; hpi. v. Hohenzollern. ballingschap, werd onthoofd als sainenzweer- S ignorelli (Luca), 1441-1523,ber. Ital. schilder. der tegen de Stuarts. Sikhs, leden eener 1500 gest. Mali. sekte, die Sidon (tegw. Saida), omit. Phenicische haven- sedert 1794 een konkr. vormde, dat '49 inge- stad a. d. Midd. Z. lijfd werd bij Bri. Indie. Siebenhiirgen. Zie Zevenbergen. Siicher (Friedr.), 1789—'60, Dt. comp. (liederen). Siebold, inz. Philip 'Frans v. S., 1796—'66, Silezie (Dt. Schlesien), 1) Pruis. S., eene prov. hoogst verdienstelijk jegens de kennis van v. Pruisen, 1740-45 door Fred. d. Gr. op Or. Japan en de Jap. taal. veroverd; hpl. Breslau. 2) Or. S., een Or. kroon- Siegen, st. met 15 D. 1. in 't Pruis. reg.-distr. land; hpl. Troppau. Arnsberg, a. d. Slog, die in den Rijn tlitloopt. silhouette, schadnwheeld, zwart op mitten. 903 Silistria — Sjoerds. 904

grond, 1737 uitgevonden door (en genoemd Sint, vo(ie gro. nausea. Zie naar) Etienne de S., (Fransch minister v. fi- Sir Darja (Jaxartes), riv. in Centraal-Azie, nancien). uitioopende in 't sneer Aral. Silistria, vest. in Bulgarije; 11 D. I.; dikwijis Sire..., 1) (Cab.) door gezang aanlokkende zee- solegerd; '77—'78 bezet door de Russell. nimi fen; (fig.) lokkende lichtekooien. 2) (zeew.) Simancas, st. in de Sp. pro, Valladolid; op misthorens• ( Hood.. last v. Ion. Filips II werd Montigny bier in Sirius, 1) Orion. 2) holdere ster in den Gr. 1070 gewargd. Zie Montmorency. Sirocco, heette ZO.wind in Neder-Italie, enz. Simbirsk, st. in Rusland. bij de Wolga; 27 D. I. Sisyphus, (bob.) eon bon. v. Corinthe, veroor- Simferopoi, list. v. (1. Krim. deeld, ow in de Onderwereld een stoen. die Simonides, lie en lie eeuw v. Chr., Gri, lier- telkens -weer naar beneden rolde, tegen een dichter uit SaMOS. berg op to wentelen ; S.-work, vergeetsche Simonie, het koopen en verkoopen van gees- maelte. telijice bedieningen, dus genaamd naar „Siroon Sittewaid (Ph. v.). Zie Moscherosch. d. Toovenaar", die, bekeerd tot het Christen- sit veniaa verbo, (Lat.) de uttdrukiung zij ver- dom, dacht dat de H. Geest to koop was (zie norloofd. bet N. T.) (ter; prof. to Utr. si vis parent, pare helium, (Lat.) verlangt SiMOBS (Adam), 1709—'34, Nederl.ltk. en dich- gij vrede, timid u dan gereed ten oorlog. Simonshaven, d. in Z. Hell., ca. 3 u. v. lirielie. Shiva, een der goden hit de drieC,enigheid der Simonskerkeol. opt Zeeuwsche eil.Schouwen. (centen). Simpeiveld, (I. in Lbg., 1 u. v. Guipen. sixpence, een halve Engl. shilling (Nederl. 30, Simplon, Aipenpas in 't Zwits. k. NValris; de Sixt - us, llama v. versch. Pausen, inz. 1) S. IV S. weg 4w r Nap. 1 ('01—'00) aangeiegd. Zie (van 1471 tot 1484), voerde de Inquisitie in Domo d'Ossoin. (en vertaler. Spaaje in, en liet de naar hem gen. - tijnsche Sintrock, Kari), '02—'76, Dt. dichter, gerinanist lapel to Room bouwen. 2, S. V (van 1585 tot Simson, (141).) Hebr. nat. held in den strijd 1590), vooArefrelijk worst en stun. ; krachtig ; tegon de Phiiistijnen. grootsche bouwwerken. enz.; -ijnsche 'Madonna simnitann, gemeenschappelijk voor versch. van RataN in de gale,ij to Dresden. kerkgenootschappen. (Geboden solving. kjagrijn, 1) knagend zie,svordriet. 2) generfd Sinai, berg in Arable, wear Mazes de Tien sinecure, good bezoLligd ambt, waarin men Sjangni. Zie Shangai. niets to doen heett. Sjiiberg (Erik), 1794—'28, Zw. dichter (pseud, SIngels (de). Zie Dungeness. (en gelogenheidsdichte, Singhrtla. Zie Ceylon. Sjoerds (1.4'ocke), 1730-70, Friesch gesehsch, 905 Sjogren Smolensk. 206

Sjogren (Andreas Joh.), 1794—'55, Finsch tlk. Sloe, een vaarwater tuss. Walcheren en Z. en geschiedkundige, prof. to Petersburg, Bevelnnd ; is '71 afgedarnd. deed wetensch, reizen in Azie. Slooddijk, (I. in Fir., gem. Loenen. Skanderbeg (eigenlijk George Kastriota), held Slooten, stadje in Fri., a. h. Slootermeer. der Albaneezen, na 1444 hun aanvoerder ca . 2 u. v. de Lemmer. tegen de Turken, was een tot het 'Christen- Sloten. d. in N. Holl., 5 kwartier v. Amst. dom bekeerd Mahomedaan. Sloterdijk, cl. in N. Moll. , een half uur v. '„Skandinav-le ('t -ische schiereiland), Zweden Amst. (v. Hongariie. en Noorwegen. (geestelijken. Siowaken, Slawisehe volksstate in 't NW. skapulier, schouderkleed der R. K. ordes- Sion%enen, is Slawiselne hew. v. Carinthia, skat, een sedert '35 deer in zwang gekomen Crain, Croatia en Stiermarken. ka.artspel. Siuis, stadje met hijna 2 D. I. in Zeeuwsch skating rink (spr.: skee-ting rink), rijbaan Vlaanderen, a. h. Zwin. your liefhebbers op schaatsen met rolletjes. d. in Geld., 5 kwartier v.Elst. skepsis (skepti,ismus), naar ongeloofoverhel- smaldeel, di. eerier oorlogsvloot. lende twiitelzucht. Smallingerland, eene uit 7 d. bestaande gem. Skoeptsjina, lancIdag, in Servii", in Fri. Slangen- -eiland. Zie Anguilla. smaragd, groene edelsteen. Slaw - en, een volksstane, waartoe behooren : Smetana (Friedr.), Czechisch comp., de Russen, Poles. Tsjeehen, Bulgaren. See- volgeling v. 'Wagner. viers, Montenegrijnen, Kroaten, Slowaken, Smichow, voorstad v. Praag. (romans, enz.). Wender:, enz.: - Nell, van (of betreffencle) de Smidt (1Ieinr.), 1789—'67, Dt. schrijver (dee- Slowest ; -mile, die CroatiE en Essek; Smande, d. in Drente, a. d. Smildervaa.rt, 2 - ophilen, de nat. Russ. partij. u. v. Asses. SleeswiJk (Pt. Schleswig), tot '64 een htgd. 1) Adam S., 1723-90, Engelschman, ruder den Icon. v. Denemarken ; sedert '66, stichter v. d. rnoderne sthhk. 2) Joe S.. '05- met Holstein (Zie dr.) vereenigd, eene prow. '44. Zie Mormon.). 3) George S., '40—'76, v. Pruisen : hpl. S. (16 D. I.) a. (1. Schlei. bur. Engl. Assyrioloog. Sleeswi,j1,11olstein. Zie Sleeswkik. Smithson (James). 1-'29, Engl. geleercle, ver- SleenwUk, d. in N. Br., a, d. Merwede, 3 u. maakte 120 duizend pond sterling a. d. st. v. Heusden. Washington (in N. Are.), waarvoor aldaar Sliedreeht, d. in Z. Poll., a. d. Merwede, ca. de „Smithsonian Institution" is opgericht. 3. u. v. Gorinchem. (nand. Smits (de oude heer). Zie Sloehteren, d. in Gran., ruim I tn. v.Hooge- Smolensk, Russ. st. a. d. Dnjepr ; 24 D. I, 90'7 Smollet — Sokrates. 908

nederlaag der Russen '12; hpl. v. h. gouvt. S. Soeloe•eilanden. Zia Solo - eil. (doera. Smo'let (Tobias), 1721-71, ber. Engl. hum. Soenianap, havenstad ter 210. knot v. Ma- Smyrna, Tu. st. a. d. Bocht v. S., voornaam- Soembawn, hot. v. h. Sounds-oil. S. ste kpst. v. Kle. Azie; 150 D. I. Soenda (Sunda). 1) Straat S., de zeeengte Sneek, st. in Fri.; 11 D. I. toss. Sumatra en Java. 2) S.-eilanden, de snees, twintigtal. Groote Arehipel in O. I. De Groote sneeuwsehoenen, lange (1 a 2 met.) soort zijn : Sumatra, Borneo, Celebes. Java en: v. houten schaatsen, waarop de bew. in 'I Banka met Billiton De Kleine S.-eil. zijn: hoo,ge N. v. Ear. over de sneeuw loopen. Bali. Lombok. Soembawa, Kommoto, Flores,. Snellius (Willebrord), 1591-1626, ber. Nederl. Sandelbosch, Solor, Sabrao, Lomblem, Pan- wiskendige (wet der straalbreking). tar, (Sashay en de Timor-groep. Do S.-eil. Sneirewaard, d. in Utr., 2 u. v. I.Joelstein. staan grootemleels (Alder Nederl. gezag. Snorri. Zie Edda. (dierensehilder. Soeomi - taaU Zie Finsch. Snyders (Frans), 1570-1657, ber. Antwerpseh Soerabaya, havenstad ter N. Rust v. Java:. Sobieski Johan III , S., 1674-96, ken. v. Po- 130 D. I.; hid, der residentie S. streed roe,mvol tegen Thssen, Tartaren Soerakarta, iniandsch keizerrijk en Nederl. en Turken, en ontzette 1683 het door Soli- residentie op Java, met de 100 D. I. tellende- man II beiegerde Weenen. lost. S. a. d. Solo-rivier. Sobranja, de Nationale vergadering in Bal.- Soeren, twee dorpen in Geld. I) Hoog-S. garije. (gem. Apeldoorn). 2) Laag-S. (gem. Rheden). Societelts - ellanden. Zie Gezeischaps. Soerendonk, d. in N. Br., rains 3 u. v. Aster. Soeinianen, volgelingen v. Laeflits Saunas Soest, 1) st. in Westfalen ; 14 D. 1. 2) d. in 1562), verwierpen het leerstuk der DrieOen- Utr., 1 u. v. Amerofoort. heid. (2 D. I. Soestdijk, buurtscha.p is de prov. Utr.. gent. Soden, Pcuis bpl. in 't Taunusgebergte ; 1 a I3aarn, net het vorstelijk zome,rverblijf S., Sodom en Gomorra, in 't 0. T. twee,steden na den slag V Waterloo ten gesehenke ge- (lie van de aarde verdelgd werden wegens geven a,. (1.- Prins v. Oranje (later Ron. Wil- de goddeloosheid harer bewoners zo zija lem II) van wien het is overgegaan op zijne verzwolgen door de wate,ren der Doode Zee. erfgenamen. Soeakim, havenstad in Egypte, a. d. Route Soet (Jan), 1608-74, Nederl. tooneeldiehter. Zee; 8 D. I. Sofia, hst. v. Bulgarije ; 20 D. I. Soedan (Sudan, Nigritie), landstreek in Afr., Sokrates, ber. wijsgeer, als godloochenaar v. d. zuiderrand der Sahara tot aan de Even- veroordeeld tot den gifbeker ; t 399 v. Chro naehtslijn. Zie Mandi. to Athene. Zie Plato, Xenophon. 909 Solferino — Sorel. 910

Solferino, marktvlek in de Ital. prov. Mantua; Sonderbond, bondgenootschap in '45 range- '59 ovw. door de Franschen en Piernonteezen gaan toss. zeven R. K. kantons v. Zwitserlancl, op de Oostenrijkers. (alien voor werd '47 door de gewapende macht der overige solidalr, gemeenschappelijk (den voor alien en kantons vernietigd. (schilder. Soliman, 3 Tu. sultans, inz. S. II, geb. 1496, Sonderland (Joh. I3apt.), '05—'78, Dt. genre- regeerde 1520-66, en voerde de macht van Sondershausen (Zie Schwartzburg), st. a. Turkije ten top. d. Wipper ; 0 D. I. Solingen, st. in 't Pruis. reg.-distr. Dussel- sonnet, tdk.) klinkdicht. dorf; 17 D. I. (staalwaren). Sonoy -(Diderik), 1429-37, een der eerste -Wa- Solo - (of Soeloe-) ellanden, eene groep In tergeuzen, noon prins Willem. I gouverneur v, O. tuns. de Philippijnen en Borneo. De N. Holland, werd door prins Maurits ontsla- S.-riv. op Java ontlast zich i, d. Straat v. gen als Leicester-gezind. Medoera. De S.-zee, zie Celebes. Sontag (Henriette), '06—'54, zeer ber. Dt. zan- Solon, ber. wetgever van Athene, 594 v. Chr. gores. sedert '30 gravin Rossi, ± in Mexico. Solothurn, st. a. d. Aare ; 8 D. I.; hpl. v. h. Sophie Charlotte, 1668-1705, kng. v. Prui- k. S. (in -W. Zwitserland). see, gmln. v. kon. Fred. I („de philoso- solvent, in staat om to betalen. phische koningin"). Solwerd (of Solwert), d. in Gron., een kwar- sophis-me, drogrede ; -t, drogreclenaar; tier v. Appingadam. -tiselk, door drogreden misleidend. Someren, d. in N. Br., een half u. v. Asten. Sophokles, 495-406 v. Chr., grootste Gri. Somerset, grfs. in ZW.Engld.;hpl.Taunton; treurspelclichter. grootste st. Bath. Sophonisbe, eene Carthaagsche, was de groin. Somme, 1) riv. in N. Fra. valt in 't Ea- v. kmn. Syphax v. Numidie ; Dam vergif in, naal, 2) dep. S., hpl. Amiens. om niet in harden v. d. Romeinen to valien Sommelsdijk, d. in Z. Boll. in 't eil. Goeree- (203 v. Chr.). (Thuringen. en-Overflakkee. Sorben, oudt. eon Slawische volksstam in somnambul - ismus, toestand v. h. slaapwan- sorbet, frissche drank (in water gekookte no- delen. van inaanzucht en v. It. zoogenaamde zijnen, met citroensap en muskus). helderzien in den magnetischen slaap; e., de Sorbonne (de), aanvankelijl, hooge,school to helpster van een magnetiseur. (eil. Seeland. Parijs ter opleiding v. R. K. geestelijken Solid- (de), zeeengte toss. Zweden en 't Deers. (gest. 1252 door Robert de Sorbon); tegw. sonde, (hlk.) instrument om wonders to peilen. then. faeulteit a. d. hoog•eschool to Parijs. Sondel (of Sindel), d. in Fri., ca. 2 u. van de Sorel ,(Agnes), 1409-50, bijzit van kon. Karel Lemmer. VII v. Fra. 911 Sorlingen – Spanje. 912

Sorlingen (de). Zie Scilly - eilanden. sovereign = pond sterling. (D. I. Sorrento, fraaie st. a. d. Golf v. Napels; 6 D. I.; Spa, bee. bpl. in de Itelg. prov. Luik; 6 a 7 geb.-pl. v. Tasso. Spaanseh, van (nit, betreffendepanje, (fig.) sottovoce, fluisterend. verschrikkeliik; -0Toen. azijnzuur koper-oxyde Sonbise (Charles de Rohan, prins v.), 1715- als veil; vergiftig; -e mark, onder Karel d. 87, Fr. rusk., i. d. 7-j. oorlog. Dr. 't land toss. de Pyreneen en de Ebro; soubrette, (till.) schatkseli kameniertje. -e pokken, de sleehte ziekte; -e Suceessie- Souburg (Oost- en West-i, twee dorpen op 't, oorlog, 1702-13, vnl. toss. Fra. (Lod. XIV) Zeeuwsche ell. Walcheren. Te NV. S. een en Or. (Leopold I. 'Lie Itugenius), onder- gdkt. tool . Marnix v. St.-Aldegonde. steund door Engld. Zie Marlborough), souffleor, (tn1.) inblazer of toefluisteraar, em eindigde net den vrede v. Utrecht; -e vlieg, tooneelisten to helpen wier geheugen to schildvleugelig insekt, waaevan in de pha. kort schiet. eene blaaetrekkende ze.lf bereid worth. Soulle (Melch. Fred.), 1800-47, Fr. schrijver Spaarn - e, vergraven kle. riv. in N. Holl. (rornans en tooneelstukkeh). komt nit de ring,aart v. d. Haarlemmer- Soulouque. Zie Faustin. meerpolder; d. in N. Boll., ca. 1 u. Soult (Nic. Jean de Dieu), htg. v. Dalmatie, v. Haarlem, a. h. Spaarne; - woude, 4. in 1760—'51, order Nap. I. Fr msk., onder Lod. N. Hod., ca. 1 u. v. Haarlem. XVIII en onder Lod. Filips minister v. oorlog. Spagnoletto. Zie ittibera. (rie. '47 minister-president. spahis, (mil.) Fr. inlandsche ruiters in Alge- Soumet (Alex.), 1788—'45. Fr. episch en dram. Spakenburg, 4. in Utr., a. d. Zuiderzee. dichter. Spanbroek, d. in N. 01011., en. 3 u. v. Me- sourdine, klankdemper. demblik. sousterrain. in een woonhuis een vertrek Spandau, Penis. vest a. 4. mond v. d. Spree onder den beganen grond. i. d. Havel; 32 D. I.; de citadel Joaus-toren soutane, large zwarte jas der 11.K. priesters. in de nabijheid. Southampton, haven- en kpst. in 't Engl. Spandau, (lingo Albert), 1777—'55, Nederl. grfs. Hampshire ; 60 D. I. lierdichter. Southey (Robert), 1774—'43, Engl. geschsch., Spanga (of Spangen), d. in Fri., a. 4. greets episeh en drain. dichter. Spanje, konkr. op 't Pyreneesche sch.-eil., souverein, hoofd v. d. staat; hoog- net zijne Fee. eilanden 407 D. vierk. km . ste geza,g in den Stant. en ca. 17 D. I. Spanjaarden). list. Madrid; Souvestre (1,7,mile), '06-54, Fr. schrijver(no- teit met zijne overzeeschebenttingen 9'35 D. veilen, romans en tooneelstukken). vierk. kin. met ruim 25 me. bew. 913 Spankeren — Spinoza. 914

Spankercn, d. in Geld., ca. 4 u. v. Arnhem. zee-officier, list zich. one de eer der Nederl. Spannum, d. in Fri. derdhalf u. v. Bolswa.rd. vlag to redden, 5 Feb. '32 (op de Schelde Sparks (Jared), 1789—'66, N. Amer. geschsch. voor Antwerpen) met zijn schip in de lucht Sparta, list. v. Laconie, voerde strijd met vlieg en. Athens om de he,i_z•ernonie v. Gri. Spczzla, 1) (of La Spezia), Ital. vest. a. (I. Tyr- Spartacus, aanvoerder der sloven in den rheensche Zee; 31 D. I. 2) S. (of Petza), Gni. Slaven-oorlog (73-71 v. Chr.) to Rome; sneu- oil. vO6r de golf v. Nauplia. acids tegen Crassus. Sphinx, 1) Oud-Egypt. holossaal gedenktee- Spartivento (I(aap), de zuidpunt v. Italie, ken ; het !ijf v. con leeuw inet het hoofd v. a. d. Ionische zee. een mensch. 2) (fob.) een Monster bij Thebe, Spaubeek, d. in Lbg., ca. 2 u. v. Sitta.rd. gaf raadsels op, verrnoordde degenen die ze Speaker (Engl. spr.: spiek-er), voorzitter v. niet konden oplossen, loch word door Eudi- h. Engl. Parlement. pus overwonnen. Specerki - ellanden. Zie Molukken. gob. vn. Dt.rom.-schr. Speckbacher (Jos.), 1767—'20. Zie Hofer. Spiers (Dt. Speier), hp!. v. d. Rijnpalts, a. d. speech (Engl., spr.: spietsj), 1) redevoering. Rijn: 16 D. domkerk met keizers-grafsteden; 2) toespraak. rijksdag 1529 (oorsprong v. d. naam „Prote- Speelman (Corn. Jz.), 1628-84, was 1681-84 stanten", omdat de Evangelischen toen pro- gouverneur-gent. v. Nederl. 0. I. testeerden). Speler, Pt. naam v. Spiers. Spiess (Christian Heinr.), 1755-99, Dt. schrijver Speke (John), '27—'64, be, Engl. Afrilca-rei- (tooneelstuick en, ridden- en rooverromans en ziger ; ontdekte de bronnen v. d. Nijl. spookhistories). spelt, eene graansoort grower dan tarwe, wordt spille - beenen, ooieva.arsbeenen (dun on Lang); inz. verbouwd in Dtl. en Zwitserland en is een leengoed, waarvan de erfopvolging (volgens Plinius) de oudste soort koorn. 'Van ook aan vrouwen vergund was; - maag, blood- spelt heeft men het ..!-rriesmeel". verwant v. d. zijde der vrouw. Spencer, 1) George John, grf. S., 1758—'34, Spindler (Karl), 1796—'55, Dt. rom.-schr. (o. a. Engl. stm., beza.t de grootste particuliere der Jude). bib!. in Europa. 2) Herbert S., gob. '20, Engl. Spinola (Ambrosio, markies v.), 1561-1630, philosoof. (dichter. vn. Sp. vhr., oorloogde tegen prins Maurits. Spenser (Edmund), 1553-99, Engl. episch Spinoza (Baruch), 1632-77, Nederl. diepzinnig Spermaceti. Zie waischot. (sau. wijsgeer (pantneist); als onrechtzinnig Israe- Spessart,gebergte in Heieren en Hessen-Nas- liet door de Joden uitgestooten; stb. te 's-Gra- Speyk (Jan Carel Josephus v.), '02—'32, Nederl. venhage, nabij 'thuis waar hij gewoond heeft. 915 spiritismus — Sint. 91e; spirit - Ismus, geloof as.n 't verkeer met de Spremberg, Pruis. st. a. d. Spree (reg.-distr .. Melee v. afgestorvenea door een tesschen- Frankfort): 11 D. I.: lakenfabr. persoon (gen. medium); - 1st, aanhanger v. Springfield. 1) hst. v. d. N. Amer. staat Mas- dat geloof; - isosa, geestrijke ( - us of alkohol sachusetts, a. (1. Connectient. 2) st. met 13 inhoudende) dranken. D.I. i. d. N. Amer. steal Ohio, a. d. Mad. River. Spithead, reede a. d. ]cost v. Engld., hij Wight. Sprokkelinaaud. Fehruari. Spitsbergen, eerie groep onbewoonde eilan- Spurgeon (Charles Haddon), geb. '34, ber. en den i. d. N. IJszee, 1594 ontdekt door Hoer.- zees populair Engl. prediker en schrijver ; kerk, Barendsz. en de Rijp. non-conformist. Spitzeder (Adele). Zi.e Dachau. spurrie, client tot veevoeder. spleen (Engl,, spr.: splice), miltzucht, grit- square (Engl., spr.: skweer), vierkant plein, ziekheid. als plantsoen aangelegd. Splfigen, een 2117 met. hooge bergpas i. d. squatter (Engl. = neerhurker), in Australie Alpen v. Grauwbunderiand. (en vn. comp. en in N. Am. een kolonist, die zich in eene. Spoiir (Louis), 1784—'59, Dt. viool-virtuoos onhe,woonde streek heeft neergezet zonder Spoleto, st. 22 D. I. i. (1. Ital. prov. Perugia. eenig recht te, hebben op het door hem in spontaau, uit eigen beweging. hezit genomen land. Spontini (Gasparo), 1774—'51, ber. Ital. opera- squire (Engl. spr. skwwair),land-edelrnan. comp. (te Pain], en te Berlijn). vddr geo. en andere namen = Sint Sporad-en, etc Cycladen; - isch, als enkele, (Fr. en Engl. Saint ; Dt. Sankt), b. v.. St.- genecl op zich zelf staande gevallen voorko- Bernhard (Gr. en Kle.) Zie Bernhard mend,: 't t. o. gestelde v. epideinlsch. no 5 en 6 ; St.-Cyr (Zie Cyr); St.-Denis, st. Sporenslag. F e Courtray. in 't Fr. dep. Seine, a. d. Seine, net 44 D. sport, uitspanning, waartoe lichaams-oefening I. en grafkelder der Fr. Koningen ; St.-Die, vereischt wordt (paardrijden, zwernmen, st. a. (1. Meurthe ; 14 D. I. (Zie Dill; St.- Jaen, enz.). Etienne, hpl. v. h. Fr. dep. Loire. net 120' spotvogel, 1) twee vogels (een uit N. Am. en D. I.; St.-Eustatius, Nederl. eit. in 'P. Incite; een zwart en geel gekleurde uit Z. Am.), die St.-Gallen, hpl. v. h. O. Zwit. k. St.-G.; St.- beiden hot getuld v. cite andere vogels na- Geertruide of Eysden-op-den-Berg), d. in bootsen. 2) grappenmaker, die gaarne den Lbg., ca. 2 u. v. .Maastricht; St.-Germain. (lraak net iets of met iem. steekt. (grf.), een Fr. avonturier, sedert 1770 in Fra. Sprang, d, in N. een half u. v. Waalwijk. en aan versch. hoven, beweerde een levens- Spree, riv. in Pruisen. besproeit Berlijn, en elixir uitgevonden te hebben ; St.-Gotthard, vait bij Spandau i. d. Havel. dl. der Lepontische Alpen (hoogte 2114 met.). 917 Si.- — Staphorst. 918

met hospitaal voor roizigers, en eon '82 ge- stadium, 1) overgangs-tijdperk, 2) bij de nude openden 14920 met. langen spoorwegtunnel; Grioken; afstand v. 125 schredsn. St.-Helena, Bri.-Afr. ell. i. d. Atl. 0., van Stael - Holstein (Anna Louise Germaine de),. '15 tot aan zijn dood '21 de plants, waar Nap. of kortweg Mad. de Stael, 1766—'17, doch- I in ballingschap doorbracht ; St.-Hilaire (Zie ter v. `Tacker, 1786-96. gade v. d. Zw. gezant Barthelemy, no. 3 en Geoffroy no. 2); St.- baron v. St.-H.; stk. werkzame, ber. schrijf- Jan Steen, d. in Zeel., een half tr. v. Hoist; ster (romans ; de l'Allemagne). St.-Joostland, een '18 met Walcheren ver- 'Matra, een der Engelsche Hebriden (Fingals- eenigd Zeeuwsch ail.; St.-Joris (St.-George), grot. 1) R. K. heilige, tat de 3e eeuw, bestreed Stafford, hpl. met 15 D. I. v. h. Engl. grfs. S.. een drank en stierf den marteldood, 2) rid- Stagira, oath,. st. in Macedonia; gab.-pi. v. derorde v. St.-.T. in Hannover, Rusiand en Austoteles. Beieren ; St.-Laurentius, uit het Ontario- Stagnelius (Erik Joh.). 1793—'23, Zw. dic,hter.. meer komende riv. in N. Am., outlast zich Stant boel, Zie Constantinopel. d. St.-Laurentius-golf v. d. Atl. 0.; St.. standfries Zie Burmania. Louis, gr. Spot. in Missouri, a. d. Missis- Stanhope, 1) James. g r f. S., 1673-1728, Engl. sippi; 250 D. I..; unvt.; St.-Maarten, d. in N- stin. en gel. (i. d. Successie-oorlog). was Holl., ca. 1 u. v. Schagen; St.-Maa.rtensdijk, 1710-12 krijgsgevangen. 2) Lady Esther d. in Zeel., 2 u. v. Tholen ; St. - halo, Fr. Lucy S., 1776—'39. nicht on geheimschrijfster zh. en vest. ter N. kust v. Bretagne; 10 0. v. Pitt (den minister), vestigde zich in Syria, I.; St.-Michielsgestei, d. in N. Br., hi) den want zij geacht en ge,ilerd ward um hare- Bosch, met doofstommen-instituut ; St.-Pe- weldadigheid. 3) Phil. Henry, grf. S., '05—'75, tersburg, hst. v. Rusland, a. d. Nowa ; 930 Engl. stm. en geschsch. D. I.); St.-Pierre (Zie Bernardin'); St.-Simon Stanislas H, Aug. grf. v. Poniatowski; laatste. (Claude Henri, grf. v.),1760—'25, stichter van kon. v. Polen 1764-95. de socialistische school (St.-Sirnonisten); St. - Stanley (Henry Morton), geb. '43 to Denbigh Ubes (of Setubal), havenst. in Port.; 15 D. I. in 't Engl. prinsdom Wallis, ging reeds vroeg staartpeper. Zie cubeba. naar Am., her. reiziger in Afr., deed in '89 Stabat Mater, ben midd.-eeuw. kerklied (schil- weder ling van zich spreken, dear men hem dert de Moedermaagd a. d. voet v. h. Kruis. vermoord dacht, totdat in Dec. de zekerheid Stablae, tgw. Castellamare. Zie, Vesuvius. kwam, dat hij behouden on op weg naar Stadt aan 't Baringvliet, d. in Z. Holt., an- Eur. was. derhalf u. v. SommelscNk. stance pede, (Lat.) op staande voet. Stade, Pruis. st. in Hanover; 10 D. I. Staphorst, d. in Oijs. 3 u. v. Zwolle. 919 Stargard — stellionaat. 920

Stargotrd, naam v. versa. steden, inz. in 't negouwen. a. d. Senile ; nederlaag v. Wil- Pruis. reg.-distr. Stettin ; 22 D. I. lem HI 1692. Stassfurt, st. in 't Pruis. reg.-distr.Maa.gden- Steensel, 4. in N. Br., 2 u. V. Eindhoven. burg, a. d. Bode; 12 D. I.; steenzoutgroeve. Steenuljk, st. in Oijs., 6 u. v. Zwoile. statica, evenwichtsleer. Steen•kikerwold, LI. in Oijs., 1 u. 'V. Steen- Statius (Publ. Panius), 60-96 na Chr., Rom. wijk. dichter. steeple - chase (Engl. spr.:stiepl-tsjeez). wed- statue, standbeeld. ; ren met lundernissen. status quo (ante), (Lat.) dezelfcle toestand (als Steffens (Henrik), 1773—'43, Nrw. wijsgeer. to voren). natuur-onderzoeker en dichter ; prof. te Be, Staunton, 1) George Thorn. S., 1781—'59, Engl. (Westeinde. wetensch. reiziger en beoefenaar v. Chinee- Steggertia, d. in Fri., gem. Stellingwerf- sche taal en Itk. 2) Howard S., '10—'74, ber. , Steiermark, Dt. naam v. Stiermarken. Engl. schaakspeler. Stein, 1) Heinr. Fried, Karl, vrijheer worn en Stauplte (Joh. v.), ± 1524, vicaris-genl. der Au- zum S., 1757—'31, her, Pruis. stmt., '07—'s ousti'venj , was een vriend on voorstander v. minister met schier onbeperkte macht, was Luther. door talrijke hervormingen de voorbereider Stavanger, st. in Nrw., a. d. Atl. 0.; 21 D. 1. v. Pruisen's herlevenden bloei en v. (1. bevrij- -Stavenisse, d. in Zeel., 3 u. v. Tholen. ding v. h. Fr. juk. 2) Charlotte v. S.. geb. Stavoren, zeer oude st. in Fri., en et. vn, v. Schardt, 1742—'27, „Gothe's Brieven" aan Spot.: tegw. 7 honderd inw. haar. 3) d. in L'ug., 2 u. v. Meersen. 4) d. S'tawropol, verst. st. in Russ. Caucasie, a. (I. in Z. Roll. (half gem. Reeuwijk, half gem. Tasjlo: 34 D.I.; hpl. v. h. gouvt. S. Gouda). steatite, (Engl. spr.; stiern-er) stoomboot. Stellate (Joh. Ed. v.), '10—'85, Dt. hist.-schilder. Stedunt, d. in Grow, 2 u. v. Appingadarn. Steinmetz (Karl Friedr. v.). 1796—'77, Pruis. steekspel, i. d. mid(1.-eeuw. spiegelgeveeht vms., zegevierend '66 en '70. toss. ridders. Stella (Jacques). 1596-1657, Fr, schilder, hof- Steele (sir Rich.), 1671-1729, Iersch schilder v. Lod. XIII. (melsdijk. Steen (Jan), geb. 1636 to Leiden, ± 1689 te Delft, Stellendam, d. in Z. Holl., 2 u. v. Som- ber. Nederl. genre-schilder. Stellingwerf, twee gem. in Fri.: 1) Oost-S.. Steenbergen, st. in N. Br., 2 u. v. Bergen- omvat 10 dorpen; 2) West-S., omvat 20 dor- op-Zoom. (burg. pen. Steenderen, d. in Geld., anderhalf u. v. Does- stellionnat, (rcht.) bij 't aangaan van eene teelikerken (Steenkerque), Belg. (1. in He- overeenkomst gepleegd bedrog. 921 Steithamer — Souse. 922

Stelthamer (Frans), '02—'74, Or. dichter i. d. strain Shandy", enz.). 2) Daniel S., zie Agoult. volks-taal. 3) Earns S., zie Krause. Stendal, st. met 15 D. I. in Pruis. reg.- stetoskoop. Zie auseultatle. distr. Maagdenburg; geb.-pl. v. Winckeltnann. Stettin, haven- fabr.- en kpst. in Pommeren, Stenden, staten-vergadering. a. <1. Oder; 100 D. I.; -er Haff, Zie Pom. Stendhal. Zie Beyle. mersehe. Stentor, een der helden voor Troje, wiens Stevensweert, <1. in Lbg,„ op een eilandje stemgeluid eene verbazende kracht had; van- i. <1. Maas, 2 U. v. Roermond. daar de uitdrukking : net eene stentorstem. Steyr, st. in Or., a. d. Bans; 18 D. I. Stephanus, 1) eerste martelaar voor het Chris- Stic ► it (het), de prey. Utr. Over - S., oudt. de tendom. word omstr. 37 to Jeruzalem dood- prov. Oijs.. dl. uitmakende v. h. bisdom Utr. gesteenigd. 2) S. I, de Heilige, 997-1038, (Heinr.), '03—'49, Dt. dichter. Zijne eerste kon. v. Hong., voerde daar 't Chris- vreuw (Charlotte Willhaft) maakte '31 door tendom in, en ontving v. 11. Pans de S.-kroon. zelfmoord een einde aan 'tar leven, hopende 3) S. v. Blois, 1135-54 kon. v. EngId. 4) S. zoodoende door de smart over haren deed Bathori, 1575-86 ken. v. Polen. 5, naam van een einde to 'oaken aan het zenuwlijden van 9 Pausen, waaronder S. VI, 897 geworgd, en haren man. S. VIII. 942 -f- in de gevangenis. Stieitjes (Thorn. Joannes), '19—'79, ber. Ne- Stephenson (George), 1781—'48, h.ngi. indus- derl. waterbouwkundige. (warden. trieel en wki., city. v. 8. locomotief en daar- Stiens (of Steens), d. in Fri., ca. 2 u. v. Leon-• door voornaamste grondlegger v. h. spoor- Stieler, 1) Adolf S., 1775—'36, Dt. cartograaf. wegwezen (bouwde '12 de eerste locomotief, 2) Jos. Karl S., 1781—':i8, Dt. portretschilder. '25 den eersten spoorweg). Zijn zoon Rob. S., Zija zoos 3) Karl S., '42—'85, dichter in het bouwde de Britannia-hrug. Munchener dialect. steppe, uitgestrekte vlakte zonder boomgroel, Stiermarken (Dt. Steiermark), Or. htgd. en: inz. in Z. Rusiand. Vgl. ilanos en pampas kroonland, 22 D. vierk. km ., 1213 D. I.; hst. in Z.Am., savannen in N.Am. Grate. („Studien", ,. sure (of wisse), kubiel, meter. Stilter (Adalbert), '06—'68, vn. Dt. schrijver- sterkwater. Zie salpeterzuur. stilet, kleine doll,. Sterling, Engl. mtw.: een Pond S. (12 gulden Wandaalsch vhr. in dienst v. Rome, Nederi.) heeft 20 shillings, de shilling 12 word 335 voogd over keizer Honorius, die pence. hem 408 v. h. leven beroofde. Sterne 1) Lawrence S., 1713--OS, ber. Engl. StilkejIerm.), '03—'60, Dt. hist.-schilder; zijne hunt. („Yorik's sentimental journey", „Tri- vrouw Hermine, '08—'69, bloemenschilderes.. 923 Stine Zee — Stra tfort de Redcliffe. 924

Stine Zee (heet ten Z. v. d. Evennachtslijn Stolle (Ludes. Nerd.), '06—'72, Dt. Rom.-schr. veelal: Stine Zuidzee), grootste oceaan v. d. Stoip, st. in 't Pruis. reg.-distr. Koslin; 22 D. I. wereld, toss. Azle, Am. en Australia, stall!, Stolwijk (of Stolle), d. in Z. Holl., ca. 2 u, v. door de Behringstraat in gemeenschap met Schoonhoven. de N. 1Jszee. Stompwiik, d. in Z. Holl., 1 it. v. Voorburg. Zie Jung. stoop, oiide vochtmaat (derdhalve liter). stipendium, toelage. stouter, oud Nederl. stukje geld (12 5 cent). d. in N. Br., 1 u. v. Helmond. Storthlag (spr.: steer-ting), 't Now. implement: tirling, 1) hpl. net 15 D. I. v. h. grfs. . in Lagthing, le Ranier ; Odelsthing, 2e Kamer. 't Z. v. Schl., waar de Romeinen eenen Sloutenburg, d. in Er., 1 u. v. Amersfoort, rnuur bouwden orn de Picten te were, 2) behoorde i. d. 17e eeuw aan Oldenbarneveld. Wm. Alex., grf. v. S., 1580-1640, Engl. still. Stowe (Harriet), [Lie Beecher 2. en dichter. straat, 1) geplaveide weg. 2) Zeeengte. "%Altman (v. Limburg), grafelijke Nederl. fa- Straatsburg, st. in den Elzas, vesting v. d. milie. Zie Buy') v. Maasdam. (dendam. eersten rang•, a. d. Ill ; 102 1). I.; zetel van Stitswertl, d. in Gron. eon half u. v. Onder- een hiss.; unvt.; 1681 ingelijfd bij Fra.; 28 Sept. tocker (Adolf). geb. hofprediker te Her- "it) door de Duitschers heroverd. (dichter. stichtte '78 de zoogenaamde christelijk- Strachwitz (Moritz, grf. v.), '22—'47, Or. lier- soeiale partij, ziel v. h. anti-semitische drij- omstr. 40 v. Chr., Got. adk. (reizen von in Pruisen. (60 D. I. in Ethiopic, Armenia, Italie en Egypte). 'Stocliport, Bahr.-st. its 't Engl. grf. Chester ; Stradelha (Aless.) 1645-81, Ital. comp. v. Stocliton upon Tees, st. in Engld. a. d. opera's, word verrnoord uit jaloezie. Neordzee; 42 D. I. Stradivari. 'Ste Cremona. Stoicijnen, volgelingen d. Ath. wijsgeer Strait - Settlements, Engl. nederzettingen op Zeno. omstr. 460 V. -Chr. 't seb.-eil. Malakka; hst. Singapore. Stockholm, hst. v. Zweden, konkl. res., ha- Stralsund, st. in 't Pruis. reg.-distr. S.; 29 D. I.; venen kpst. a. d. uitwatering v. h. Main., tot '76 vest.; 1628 belegerd door Wallenstein; de Oostzee; 160 D. I. '09 flood v. Schill. Stoke (Melts), omstr. 1300, Nederl. eeuw. Straschiripka (Joh. v.). Zie Canon. no. 9. dichter (rijmkroniek). Strassburg, Dt. (Strasbourg, Fr.) mum' van Stolberg, twee br., letters van den GOttinge,r S traatsburg. Hainbond: 1) Christiaan, grf. tot S. (1748— Stratford de lledcliffe (Sir Str. Canning), '21) ell 2) Fried, Leop., grf. tot S. (1750—'19). 1788—'80, vn. Engl. dipl., tot '58 veelinvloed Site Stolwiik. hebbend gezant te Constantinopel. 925 Stratum — Suarneer. 926

Stratum, d. in N. Br., ten Z. 0. v. Eindhoven. Strucbt, d. in Lbg. ten W. v. Gulpen. 'Strauss, 1) David Friedr. S., '08—'74, ber. Dt. Struensee, 1) Joh. Fred., grf. v. S., 1737-72, Protestantsch theo. en schrijver („clas Leben geneesheer en ber. Deen. stns. en alvermo- Jests"). 2) Joh. S., '04—'49, ber. Or. comp, v. gond minister, gunsteling v. kng. Karoline dansmuziek (bijgn. „Walsenkoning"). 3)Zijne Matisilde, beschuldigd haar verleid to hebben 3 zonen : a] Joh., geb. '25 (walsen, operetten); tot echtbreuk on deswege ter dood gebracht. b] Jozef, '27—'70 (dansmuz.); a] Eduard, geb. 2) Gustav Otto v. S. (pseud. Gustav von See), '35 (dansmuz.). '03—'75, Dt. rom.-schr. en novellist. Streckfuss, 1) Adolf Frieda. Karl S., 1779- Struve, 1) Friedr. Georg. Wills. S., 1793—'64, '44, Dt. dichter, vertaler van Ariosto. Tasso, ber. Dt. strk. to St.-Petersburg(graadmetin- Dahte. 2) Zijn noon Adolf S., geb. '23, Dt. gen in Rusland en in Scandinavie). 2) Gus- politicos en schrijver. tav von S., '05—'70, I3eiersch republikein. Streefkerk, d. in Z. Holl., a. d. Lek, 2 u. v. schreer gesch.- en staatkundige werken.(Zie Sliedrecht. Hecker). Strehlenau (Niernbsch v.). Zie 1%Tiembsch. Strijen (of Strien), d. in Z. Holl., anderhalf Strelitz. Zie Mecklenburg 2. u. v. 's-Gravendeel. Strelltzen, Russ. lijfwacht, met vele voor- Strijp, (1. - in N. Br., dicht bij Eindhoven. rechten, betrokken in talrijke opstanden, Stuart, Sch. konkl. dynastie 1370-1688. Zie onder Peter d. Gr. afgeschaft. Jacob no. 2. Strien. Zia Strijen. Stu131weissenburg, st. in Hong.; 26 D. I. strike (En ;l. spa.: strajk), werkstaking; - ma. Store (Sten), Zw. rijksstedehouder 1470-1503. ken, het werk stakes ow de werkgevers Start (Charles), t '69 bijna blind, Engl. ont- zoodoende tot concession to dwinge,n. dekkingsreiziger in Nieuw-Holland. Strodtmann (Ad.), '29—'79, Dt. dichter en Stuttgart, hst. v. Wurtemberg, a. d. Nesen- schrijver. bach; 125 D. I. Stroe, d. in N. Doll. op 't oil. Wieringen. stylieten, pilaarheiligen. Stromboli, een der Liparische eilanden: zee- stymphallsen, (Gri. fab.) roofvogels met lco- gevecht toss. fidm. de Ruyter en de Fran- peren vleugels; verdreven door Herakles. schen ouster Duquesne 1676. Styx, (fob.) riv. der Onderwereld, over welke Strozzi (Bern.), 1581-1644, Ital. schilder. de veerman Charon de zielen der afgestor- Strousberg (Bethel Henry), '23—'84, onderne- venen naar het rijk der schimmen overbracht; mend industrieel (inz. spoorwegen) to Berlijn, bij den S. plaehten de goden to zweren. op vorstelijken voet levende, '75 in stoat van Suakim, havenstad v. Nabie, a. d. Roode Zee. faillissernent. Suainecr, d. in Fri., een half u. v. Bergum. 927 Suawoude — Susteren. 928

Suawoude, d. in Fri., anderhalf u. v. Bergum. Sully, 1560-1641, Fr. stm. en minister v. Hen- subaltern, ondergeschikt. drik IV. sub rosa, (Lat.) „onde,r de roos",in vertrouwen. sultan,Oostersch vorst,inz. de keizer v. Turkije. Successle, 1) opvolging (inz. als hoofd v. d. Sumatra, een der 4 gr. Soenda-eilanden. staat), nalatenschap (s.-recht, beiasang summunt bonum, (Lat.) het hoogste good. door erfgenamen v. h. geerfde to betalen); Sunda. Zie Soenda. S. - oorlog, 1) de Spaansche, '1702-13, ein- Sunderland, st. in Engld. a. d. Noordzee ; digde set den Vrede v. Utr. de Pooische, 117 1). 1. 1733-35, eindigde met den Vrede v. We,- Suner (Luigi), ± '32, Ital. blijspeldiehter v. nen, die 1738 word bokraehtigd. 3) de Oos- Sp. afkomst. tenrijksehe, 1740-48, eindigde net den Vrede Suon - a, overleveringen betreffende Mahomed; v. Akan. 4) de Beiersehe, 1778-79, eindigdo .ieten, de Mahomedanen, die, behalve den net den Vrede v. Teschen. Koran, not de Surma aannemen. Sudeten, bergketene , in Dtl., toss. de liar- supercargo, aanboord van eon koopvaardij- pathen en de Elbe. sehip de verantwoordelijke man voor de la- Size (Eugene), '04—'57, her. Fr. rom.-schr. ding, die hot schip inheeft. (..Mysteres do Paris", „juif Trrant", „7 132- Suppe (Frans v.), gob. '20, kapolmeester te• ches capitaux"). Weenen, comp. v. operetten: Suetonids, eigeolijk Caj ■ is Tranquillus. ornstr. supplement, aanhangsel, toevoegsel ter aan- 70-140, Rom. geschseh. Sueven, omit. eon Germaanseh volk; ze zijn Surhuisterveen. d. in Fri., 3 u. v. Bergum. de voorouders der Zwaten. Surhuizatin, (I. in Fri., een our van Surhuis- Sue., ze.ehandelstad in Egypte; 11 D. 1.; zuid- terveen. punt der Landengte en v. h. (de Midd. Z. Suriname, Nederl. tot. in W. Indio, 1666 door met do Roode Zee verbindende) Iianaal v. S. eon Zeetrwschen taper op de Engelschen ver- (Zia Lesseps). overd; hst. Paramaribo. (ford. Suffolk, Engl. grfs., a. d. Noordzee; hpl. Surrey, Engl. grfs. a. (1. Teems ; hpl. Guild- Ipswich. surrogaat, lets dat de plaats inset vervangen: suikerki, 1) de wortel, surrogaat voor koille. van tots andors. 2) het lot of loof, keukengroente. surseance, (rcpt.) schorsing (van totaling). Sulfa, ter. Romein,.138-78 v. Chr., overwin- Susquehanna, rie. in Pennsylvania (N. Arn.),, naar in vele oorlogen, out i. d. bargeroor- vaa i. d. Atl. 0. log tegen de democ. partij onder Marius, 82 Sussex, .Engl. gets.; hpl. Lewes. (tard. —79 v. Chr. dictator (proseripties). Susteren, stadje in Lbg. anderhalf u. v. Sit-. 929 Sutherland — syncope. 930

Sutherland, grfs. in 't N. v. Sehl., a. d. Sybrandabuls, d. in Fri., 1 u. v. Dokkum. 0. en de Noordzee; hpl. Dornoch. sycophant, 1) verhlikker. 2) in 't onde A- Swaigen (of Swollegen), d. in Lbg., gem. ' thene was de S. een ambtenaar die to waken Meerloo. (mond. had. dot er geene vijgen uitgevoerd wierden. Swairsten, d. in Lbg., vijfkwartier v. Roe, Sydenham, voorstad v. London. met 20 D. -Swammerdam (Jan), 1637-85, ber. Nederl. I.; daarin het. Paleis". natuurhundige te Amst. Sydney.. Zie Nieuw - Zuldwadlis. Swanenveld (Herman v.), 1620—'90, Nederl. 1 Sydow (Emil von), '12 --;;1, her. Dt. adk. schilder, lig. v. Dou. I Syllabus, v. leerstellingem die door de Swansea, st. in -Wallis (Wales), 64 D.I. (wen. Slerk als dwalingen zijn veroordeeld (inn. de Swantowit, (fah.) hoogste god der ()tide Sla- aan de Pauselijhe eneyeliek van '64 toege- 'Swart (Jacob), 1796—'66, Nederl. zeevaartken- voegde). dige (tarots voor strk. en zeevaarthende). 53114,glasnus, shlitrede. 1...=iwartbroek. d. in Lbg., gem. Weert. syipben (sylphiden), luchtgeesten. Sweaborg, Russ. vest. in Finland, a. d. Fin- t.i3,11,,a (Carmen). Zie Elizabeth no. 0. sche golf; 2 D. I. Sylvester, Brie Pausen: 1) S. I de Heilige, Swedenborg (Emanuel v.), 1688-1772. Zw. 314-335, beheorde Consiantijn (I. Gr., nest- wkt., geestenziener en theo. dweper. ring van denote den Ebb. Stoat: t 31 Dec. 'Sweelinck (Jan Pietersz.), 1562--1621, Nederl. The naar hem St.-S.-ring heet. 21 S. II, 909- comp. v. Eur. vermaardheid; was organist 1003, was eon vn. philosoof en wsk. 3) S. III, te Amst. teg,npaus v. Gregorius VI en v. Benedietus Sweykhuizen (of Swijkheizen), d. in Lbg., IX. word 1046 afgezet. anderhalf u. v. Sittard. (Harlingen. symb - ool, zinnebeeld: - olick, leer der gods- Swept. (of Zweins), d. in Fri., derdhalf u. v. thenstige symbolen. Swift (Jonathan), 1667-1745. vn. Engl. satiri- Synamachus (Coelius). Pa. van 498 tot 514. c.' en stk. schrijver („Gulliver's reizen"). s ^ unui etrie, gelijkmatigheid in afmetingen Swineinonde, Preis. st. met 9 D. I. in Porn- van VOrin meren, op 't oil. Usedom, a. d. Oostzee. tzenegenheid, die ontstaan is nit sybariet, verwijfde lekkerbek (naar de oude over,nstemming in denkwijze en gevoelen S; Gni. st. Sybaris in Z. Italie a. d. Golf v. - etisch, oil (door, betreffende) sympathie. Tarente). symphonic, muzielistuk voor vol orkest. 1Sybekarspel, d. in N. Holl., bij Medemblik. symptom., verschijnsel. sSybrandaburen, d. in Fri., .gem. Rauwer- synchronisniies, g e 1 ij 1-0 ij dig held. derhem. syncope. (tik.) uitstooting v. eene letter. 30 931 synode — Taglioni. 932 synod - e, kerkvergadoring; - aai, van de synode. synottlem, van gelijke, of nagenoeg gelijke beteekenis ; -en, zulke woorden. synop - sis, vergelijkend overzieht; -tisch, met elkander in verband besehouwd. Taag, voornaarnste riv. v. h. Pyrenee,sche synttexis, (tile.) woordvoeging, wooNlochikking. sch. - ei I. (Sp. Tajo; Port. Tejo.) Zie Lissabon. synthesis, (red.) samenstelling van do deelen Tabago, Engl. eii.. eon der Ele. Antillen. tot een geheel (het tegenoVergestelde v. ana- tabernakel, 1) hij do Israelieten bewaarplaats lysis). vow. de Verbonds-ark. 2) altaarkastje als be- syphilis. chronisch venerisehe ziekte. waarplaats voor de monstrans (R. K.). 3) lui- Syrat, een der Cycladen; hpl. Hermupolis. fel hover (le beelden v. heiligen en boven Syracuse, st. op 't nil. Sicilie, 20 (in de oud- altaren. held 300) D. I.; hpl. der Ital. prov. S.; adrn. tableau vivant, nabootsing v. none schilderij. M. Az. de Ruyter i 1676. door groepeering v. levende personen. Syrte, landsch. v. Az. Turkije (Soristan). Zie Taborieten. Zie Seteukos. Syrisch, van (uit of betrefiende) Taebtigiarige oorlog v. (1. Ned. tegen Spanje, Syrie. eindigde met den Munsterschen Vrede 1648.. syrinx. (Gel, fab.) eene nimf nit Arcadio, tachygraphie, onelschrijf kunst, uitgedacht vluchtte voor god Pan, en word in een riet door een vrijgelaten slaaf v. Cicero. veranderd. Tacitus, her. Rom. geoehsch., 4-117 („Ger- Syrmie, oudt. htgd. in Slavonic. mania").- Syrte de Gr. on de lite.), twee zeeboezems der Tadenta. Zie Alma-Tadesna. Midd. Zee i. d. N. knot v. Afr. (matig. Tadnaor. Zie Palmyra. system - a (systeem), steisel; - atisch, stelsel- Tafel - baai, Baai v. (1. All. 0. bij Kaapstad ; systole. Zie diastole. - berg, berg in Z. Afr. ten Z. v. Raapstad; Szechenyi (Stephan, grf. v.), 1792—'60, Hong. - dans, een spiritistische vertooning; - ronde, patriot, hoogst verdienstelijk jegens de ver- ridderkring v. Icon. Arthur. standeli•e en stoffelijke verheffing v. zijn va- Tagal, hpl. (met 9 D. I.) v. (1. res. T. op Java. derland (sedert '48 krankzinnig). Taganrog, Russ. haven en kpst. a. 0. Zee v. Szegedin, versterkte st. in 't Hong. corn. Czon- Azof; 48 D. 1. grad, a. d. mond v. d. Maros in de Theiss; Taglion - I, be, dancers-fam., bevorderaars 73 D. I.; na de overstrooming v. '79 nieuw h. moderne ballet: 1) Phil. T., gob. 1777 to opgehouwd. Miiaan, ± '71 to Como. 2) Paul T., gob. Szekiers, Hong. volkostarn in Zevenbergen. to Weenen, t '84 to Berlijn. 3) Marie T., geb- 933 Tahiti — Tauchnitz. 934

'04 to Stokholm, werd door huwelijk gravin om eeuwig 'longer en dorst to lijden, met de Voisins. t '84 to Marseille. 4) Marie T., overvloed van ailes rondom hem; - iseeren, geb. '33 to Berlijn, werd door huwelijk prin- (iem.) graagmaken naar iets, dat men bijna ses Windischgratz. binnen zijn bereik brengt, dock zonder dat Tahiti (of Otaheite), het grootste der Gezel- hij het hereiken kan. . schaps-eilanden i. d. Stillen Oceaan, staat tantierne, zoo veelste dl. onder Fr. protectoraat; hst. Papeiti. tapir, eel log zoogdier, inz. in Z. Am., ook Tajo. Zie Tang. (drik V v. Engld. op Sumatra, en in China en Achter-Indio. Talbot (John), 1373-1453, krijgsheld v. Hen- Tarent 1) T. (of Taranto), st. in Z. Italie, a. d. talisman, tooverkracht bezittend middel om Golf v. T.; 34 D.1. 2) (Jul.v. T.). Zie Leisewitz. onheil of to wenden. Tariza Zie Grabowski. tamer qualiter, (Lat.) la la, zoo zoo. Tarik, Arab. vhr., veroveraar v. Spanje in Talleyrand - Pi,rigord (htg. v.), 1754—'38. hiss. 711. Zie, Jerez, Goten en Gibraltar. v. Anton, sluw Fr. strn. en dipl. met een Tarpejische rots. Zie Kapitool. elastiek geweten. (Fr. treurspelspeler. Tarquinius, twee koni ► gen v. h. oude Rome, Tabun (Franc. Jos.), 1763—'26, hooglijk ben nl. T. Priscus (d. i. de Onde), zijnde de vijfde, Talmud, kkl. wethoek der Joden., bestaat nit en T. Superbus (d. i. de Trotsehe), zijnde 2 deelen (1. de Misjna, d. i. herhaling v. (1. de zevende en laatste 534-510 v. Chr. Zie Wet ; 2. de Gemara, d. i. de volledige ver- Brutus en !Lucretia. blaring). Tart - area, Az. volksstam, a. d. Oeral (Ural); talon, de papierstrook, van welke do coupons - ariJe, hun land; - aarsch, hunne taai. der effecten afgeknipt worden. Tartarus, (fab.) in de onderwereld de verblijf- talud, glooiing. pla.ats der verdoeinden. Tamerian (Timoer), 1336-1405, Az. verove- Tasman (Abel), -1- 1659, Nederl. zeevaarder, ont- raar v. geheel Centraal-Azie, Perzie en Indio. dekte Nienw-Holland, Nienw-Zeeland, 't naar Tanagra, Beotische ruInenotad, waar kleine hem genoemde tegw. Engl. oil. Tasmania terracotta-figuren zijn gevonden. (of Van Diemensland), waarvan de hpl. is Tananarivo, hot. v. h. ell. Madagascar. Hobarttown. Tancred, held v. (1. eersten kruistocht, prins Tasso (Torquat,), 1544-95, bee. Ital. dichter v. AntioehiE,, , t 1112; door Tasso bezongen. (..'t bevrijde Jeruzalem"). Tannhiiuser, ridder nit de legende v. d. Ve- Tattersall, verzamelplants der liefhebbers v. nusberg, vereenzelvigd met een minnezanger wedrennen, de ,,paardenbeurs", in Londen uit de 13e eeuw (Opera v. Richard Wagner). 1795 ingevoerd door Richard T. Tantal-us, (fat.) i.ad. onderwereld veroordeeld Tauchnitz, 1) Karl Christian Traugott T., 935 Taunus — tenor. 936

1761—'36, boekfirukker, boehhandelaar,sedert 1 gemeenschap to brengen) • - alle, de kunst om 'Ai de eerste Pt. stei eotypengieterij. 2) Zijn I de t. to Lehandelen; - alist,arnbtenaarbij den neef Christian Bernhard, vrijheer v. T.. gel). dienst der telegrafie, '10 to Leipzig (-Collection of Eritish Authors", Telemachus. zoos v. Odysseus. Zie Fenelon. enz.). (Wiesbaden. Zie ook Iltomburg. teleologic, leer Or doelmatigheid v. h. be- Taunus, hergketen in 't Flails. reg.-ilistr. staande (in,. als bewijs voor 't bestaan v. Taurie (Tauris). Zie hrho en ilphigenia. een Scher,' per). (ker. Tauroggen, Russ. viek a. d. nzis. grens, tele - phoon, verre-spreker; -skoop,verre-kij- Zie York 2. I Tell (Willem). fahelachtig Zwits. vrijheidsheld. Tansig (Karl), '41—'71, bee. Dt. klaviervirtimos. I die hij Kiissnaeht (a. h. Meer v. Lacers) uit tautologic, (fig.) herkauwing. de boot Ilan wal sprong. en Gessier doorschoot Taylor (Bayard), '25—'78. her. Amer. reiziger, , (zie (messier). Drama v. Schiller. dichter en dipl. (gezant to Berlijn ; vertaler I telluriseh. Zie kosmisch. v. Gothe). ' Tenses, riv. in 't llong. corn. T., waarvan de Teckop (of Tekkop). d. in Utr. 2 u. v. Maarssen. hpl. Temesvar (37 D. 1.). Tedeilm, pleehtige, dankilienst (R. K.). Tempelheeren (Tempeliers), geestelijke rid- Teeffelen (of Teffelen), d. i. N.Br., 1 u. v. Osch. derorde, gest. 1118 in Palestina, in de 13e Teems (of Theenis), de zich beneden Sheerness eenw naar Fra. overgebracht, aidaar 1312 i. d. Noordzee ontiastende grootste riv. v. door den Pass opgeheven. Zie Molay. Engeland. tesnperament, genmedsgesteldheid naar de Teesinge. Zie Thesinge. vermenging v. d. sappen in 't menschelijk Tegelen, d. in Lbg., 1 n. v. Venlo. Heiman). Tegettholf (Willi., vrijheer v.), '27—'71, ber. Tenedos, hpl. v. h. Tn. eil. T. in de Egelsehe Or. adm., overwon '04 hij Helgoland de Deen., Zee, dat '53 reel Teed door aardb. '66 q Lissa de Ital. vloot. Tenerife, 't grootste der Canarische eii., met Tegner (Esaias), 1782—'40, her. Zw. dichter eon vulkaan (de Piek v. T.). („Fritlijofssaga,", eon.). Teniers (David), twee vn. Antwerpsche genre- Teheran, list. v. Perzie ; 200 0. I. sehilders. wader en zoon : 1) 1582-1649. Teisterbant, oudt. (7e eeuw)een grfs., dat zich 2) 1610-85. uitstrekte v. Tiel tot Vlaardingen. Tennessee, linker zij-riv. v. d. Ohio, in den Tekkop. Zie Teckop. Unie-staat T. (hst. Nashville). telegr - ani, seistoestel om met elect. snelheid Tennyson (Alfred), geb. '10, an. Eng,I. lie, berichten over to brengen (telegraafkahel, orn dichter (poeta laureates). overzeesche landen met elkander in -affsche tenor (spr: : te-noor), bovenste mansstem in de 937 tentaccien — Teut. 938

inuz.; (spr.: teen-or) (Lat.) woordelijke inhoud. tertium, (Lat.) een derde; t. non datur, eon tentamen, voorloopig examen. derde, is er niet. Teplitz, st. in N. Bohernen i. d. nahijheid v. Ter - Wispel, (1. in Fri., 1 u. v. Beetsterzwaag. Karlsbad; 15 D. I.; bpl. Terwolde, (1. i. Geld., ca. 3 IL v. Apeldoorn. Ter-Aa, d. in Utr., gem. Loenersloot. 'rerzka of Terzky (gr).), Or. gent., zwager Ter - Aar, d. in Z. Hall., nabij Alphen. v. Wallenstein, met coca in 1634 te Eger Ter•Apel, d. in Gran., 6 cc. v. Winschoten. vermoord. Terband, d. in Fri., 5 kwartier v. Heerenveen. Teschen, st. in Or. Silezia: 10 D. 1. ; Vrede Ter - Borg, stadje in Geld., a. d. Ouden "Nei. v. I. 1779 (einde Beier. Successie-oorlog). Terentius, Rain. blijspeidichter uit CarC,14..);o Tessei. Fie Texel, amstr, 190-159 v. Chr. Tesseischade, Fie Visscher. Terheyden, d. in N. 13r., 1,nderha1f v. v. Breda. Tessino, eerie zich in de Po ontlastende, riv. Terhorne, d. in Fr., :3 u. v. Heerenveen. in Zwitserland en Italia, geeft Karen naam Teridsert, d. in Fri., ca. 2 u. v. Oldeberkoop. a. h. Zwits. canton T. (hst. Bellinzona). Terkaple (of Terkappel), d. in Fri.. derdhalf , test - ament, 1) Oud en Nieuw T., de schriften u. v. Heerenveen. v. h. Oude en Nieuwe Verbond. de Bijbei, term, 1) woord of uitdrukking. 2) eindpunt, 2) (rcht.) uiterste wiisbeschikking; - ateur, grens; - ineeren, beindigen, - inologie, (le maker ( - atrice, maakster) van een testa- in kunst, qverheid. koophandel, enz..eigen- ment: - eeren, een testament malcen; - Imo- aardige uitdrukkirgen; 1)eindpunt Van Mum, getuigseehrift (-imonium paupertatis, eon tij dsbestek, 2) gedeeltelijke afdoening v. rowijs van onvermogen). eon geheel. Teteringen, d. i. N. Br., 3 u. v. Breda. Termunten, d. in Gran., ca. 4 u. v. Zuldbroek. Tethys, (Gri. fah.) zee,godin, moede,r der Oeea- Ternaard, d. in Fri., gem. Dongeradeel. nieden. Ternate, Nederl. eil., een der Aloinkken. Tetrode. Zie Overseen. Termonde. Zic, Dendermonde. Tetuan, st. in Marakko; 16 D. I. Terneuzen. Zie Nenzen. (koorgezang. Tetzel, 1455-1519, een Dominican, monnik Terpsichore. mu, van de danskunst en het te LeipZig. wiens ergerlijke regalia in afla- terra cotta, gebakken ten aanleiding gaf 1517 tat het eerste optre- terrarium. Fie aquarium. den van Luther. Terroris-nms, secirikhewind. Inz. v. d. Jaco- Teuerdank, allegorisch die,htstuk over de bijnen 1793 en - t, man v. h. schrikbewind. lotgevallen van keizer Maximiliaan I, door Terschelling, eil. i. d. Noordzae(prov. hem zelven ontwarpen (1517). geb.-pl. v. Win. Barendsz. Tent (Tuisko), god der Gemanen, icon slam- 939 Texas — thermen. 940

,fader -oburgerwoud, bergketen in 'West- gest. door liadmus 1500 v. Chr.; ber. door z.ijne falen (zie Arminius); .onett,ZieChnbren. leg enden ; bekwam onder Epaminondas en Texas, N. Amer. linie-staat a. d. Golf v. Pelopidas to hegemonie in Griekenland (371 Mexico ; list. Austin. —362 v. Chr.), werd 335 v. Chr. door Alex. Texel (of Tessel), oil. in de Noordzee (prov. d. Gr. verwoest ; is het tegw. Thiva met 3 a N.Holl.). v. h. vasteland gescheivlen door 't 4 D. I. Marsdiep. 'hems~. Pie Teems. Teyier, 1) Johannes T., 2e helft 17e eeuw, Ne- theirs-tarts, geloof aan 66n levenden God alp derl. sehilder en graveur. 2) Pieter T. van der Settepper en regeerder v. h. heelal ; be- Hulst. 1702-78, eon rijk burger v. Haarlem, lijder v. h. theIsmus. schonk bij testament zijn vermogen a. d. stall, Thelss, linker zij-riy. v. d. Donau in Hong. sin er eerie stiehting ter bevordering v. kunst Themis, (fah.) godin der gerechtighe,id. en wetenszhap voor in het aanzijn te roepen Themistokles. ber. Ath. vhr.. 528-460 v. Chr., („Teyler's Genootsehap"). overwon Perzen(kon. Xerxes) i. d. (zee- Thamnp (Thom.). 1749—'21, Deen. diehter. slag hi) Salamis 480 v. Chr. Thaekeray (Win. Makepeaee), '11—'03, ben Theoderik d. Gr., kon. der Oost-Goten (zie Engl. humorist. Goten), in de Dt. legende Dietrich v. Bern. Thalatta „De Bee !" uitroep van Xenophon's Theodora, gmln. v. keizer .VH011E11E41)1., leger (zie Anabasls), teen ze de geiukkig Theodorns H, keizer v. Abessinie. gel, '18, bereikte zee ',age, bende-hoofd, veroverde het land, '55 golcroond, Thalberg (Sigism.), gob. '12 te Geneve,1- '71 to regeerdo ais despoot, door de Engelscheu Napels, vn. klaviervirtuoos en comp. onder•orpen. t '68 door zelfmoord. Thales, een der 7 wijzen v. Griekenland (phi- Theodosius d. Gr., Rom. keizer 31'9-95. deehle losophie, wsk. en strk.). het risk tuss. zijne zonen : Areadins (Ooste,cl) Thalla, (fah.) nnize v. h. blijspel, eery der 3 en lionorius (Westersch Born. rijk). grati(, n. Pie Charitinnen. Theokritos, Gri. idyllendiehter nit Syracuse Thapsus, oudt. st. ter N.kust v. Air.; 46 v. owstr. 800. Chr. ovw. v. Cesar op Pompejus. theol-oog, godgeleerde ; -ogle, godge,leerd- Theatkinen, leden eerier 1524 door kardinaal -ogisch, godgeleerd. Caraffa (Pans Paulus IV) te Theati gest. gees- Therese. Pie ilAtzow no. 2. telijke orde. therm-en, war, e bromic), of badst, ,,,, Thebe, 1) het oude T. met 100 poorten, list. v. d. kalender der Fr. rev, de n,aand Opper-Egypte (v. Thebais). a. d. Niji (ru'inen van 19 Jul) tot 18 Aug.; -.meter, warnate - bij Karnak, Luxor, one.). Gri. st. rn 132Uti(, , ' meter met indeeiing in graders It. (16aumur), 941 Thermopylen — Thurin g er Wald. 942

C. (Celsius) of F. (Fahrenheit); -opylen, ,,universalis", 1323 heilig verklaard. 3) Th. a bergpas in Griekenland, Zie Leonidas. Kempis, 1380-1471, geb. to Kenipen bij Keulen, Theseus doodde den Minotaurus in 't Labyrint. to Zwolle, theo. ("Vier boeken v. d. Navol- ifhesinge (of Teesinge), d. in Goon., 3 u. v. ging Christi). Appingadam. (2) Zie ursis. Thomaslus (Christ.), 1655-1728. ber. Dt. rgl., thesis, 1) (mrv. thesesl, stelling (zie Luther). prof. to Halle, voorlezingen i. d. Dt. taal, Thespis, stichter v. h. treurspel in Athene ; hestrijder v. d. heksenprocessen. Th. - kar, schertsend voor rondreizend too- Thomson (James), 1700-48. Engl. dichter neelgezelschap. ('81 tot 't konkr. Gri. (.,De jaargetijden", „Rule Britannia"). Thessalie, landsch. in N. Gri.. behoort sedert Thor (Thunar, Donar), Noorsche Dondergod. Tbessaionica (tegw. Salonici), oudt. st . in Thorn, 't Mozaische wetboek. Macedonia. Thorhecke (Joh. Rod.), 1796—'72. Nederl. vrij- 'Thetis, godin der zee, moeder v. Achilles. zinnig rgl. en stm., herhaalde malen minister theiirg, geestenbanner, toovenaar. en minister-pres. 'Thibaut (Ant.), 1774—'40. ber. Dt. rgl. te Hei- Thorn, versterkte st. in 't Pruis. reg.-distr. delber,9; („Pandektenrecht"). Mari,nwerder. a. 1. Weichsel; 23 D. 1.; (pe- Thibet. Zie Tibet. perkoek): geb.-pl. v. Copernicus. Thierry (Augustin), 1795—'56, vn. Fr. geschsch. Thorwaidsen (Alb. Bertel), 1770—'44, ber. 'riders (Louis • Adolf), 1797—'77, her. Fr. stm. Deen. beeldhouwer. en geschsch., sedert '23 liberaal journalist, Thot, Egypt. godheid. Zie Hermes no. 3. '32—'40 herhaalde malen minister: toen in de Thracie, oudt. landsch. in 't N. v. Gri., is .oppositie ; tegenstander v. Nap. Ill. '71 aan sedert 'to 14e eeuw 't hoofd der regeering, sloot den vrede net Thrasybuius, 390 v. Chr. vermoord; Ath. 1)11., onderdrukte de Commune, Pres. der rep., vordreef 403 v. Chr. de 30 tirannen. en word nicest '73 aftreden, stond '77 aan het hoofd toes hevclhebber der vioot. der rep. partiy,n. Thucydides (Thuhydides). omstr. 460-400 v. thing (,,ding"), Skandinavisch woord voor Chr., ber. Gri. geschsch. „volksvergadering" Zie Folliething, Stor- Thun, stadje in 't Zwits. k. here. a. h. Meer thing. v. T. (Thunermeer). Thionville. Zie Hiedeuhofen. Thurgau. N. 5. v. Zwits. (de riv. Thur outlast Thoien, st. met 3 D. I. op 't Zeeuwsche eil. T. i. d. Rijn); list. Frauenfeld. Thomas, 1) de apostel ; ongeloovige Th. (Jo- Thfiring-en, di. v. Dt1., tuss. Werra, Saale, hannes 20 24 e. v.). 2) Th. v. Aquino,1205- den Hartz on het .er Wahl, eon ge'nergte 74, ber. scholastieus, gen. „Dr. angelicas" of in contra:') 913 Thorn — Tinnallinge. 944

Thum, 1) Heinr. Matthias, grf. v. Th., 1580- Tien-Gemeten, eil. in 't Haringvliet (Z.Holl., 1633, aanvoerder der Boh. Protestanten, op- gem. Z. Belerland). stand 1618, begin v. d. 30-j. oorlog. 2) Fr. v. Tien - haven, twee dorpen 1) in Utr., 1. u, Th. en Taxis voerde in Dtl. 1516 het brieven- v. Maarsen. 2) in Z. Holl., 3 u. v. Gorinchem. vervoer per post to paard in ; de fa o. Th. en Tiers - elat, derde stand (de burgerij). Zie. Taxis word 1688 tot den prinsenstand verheven. Sieyets. Thud, Zie Tietjerk (of Tioteerk), een der 15 dorpen, (lie Thijm. Zie Alberdingk de Fri. gene. -eradeel, vormen. Thyrrhenia. Zie Etrurli,7. Tiflis, Russ. st. in Caucasid, a. d. Koer (Kerr),: tiara, driedabbele kroon v. d. Pans. 104 D. I.: hpl. v. h. gouvt. '1'. Tibaido. Zie Pellegrini. Tigris . Zie 114:uphrnat. Tiber, r1v. in Centraal Italie, ontlast zich i. d. Tilburg, fabr.-st. in N.Br.: 30 D. I. Tyrrbeensehe Zee. (Job., grf. v.), 1559-1632, keize,rlijk vhr. Tiberias, in den Bithel vermelde stad in Ga- i. (I. 30-,). oorlog, bijna altijd zegevierend. lilea. a. h. Meer v. T.: tegw. slechts 3 D. 1. Tilsit, Penis. lipst. en fair.-st. a. (I. Memel; Tiberius Claudius Nero, berucht Rom. kei- 22 D. I.: vrede v. Fru. met Rusland en Pruisen. zer. 14-37 n. Chr. Jolt 1807. Tibet, 1) een aan China cijnspliehtig land toss. Timboektoe,karavanen - en kpst. in W. Soedan,. Himalaya en Kuenluen, 1688 D. vierk. km ., op 15 ken. afstands v. (I. nick zuidwaarts wen- ca. 6 inn. boeddhistisehe inw. onder een Dalai denden Niger; '20 D. I. (bovendien menigmaal Lama. 21 eerie snort .,, elceperde molten stof. 10 D. vreemden). Tichborne, een rijk Engelsehman (28 haft Times, (En spr.: tajmz) de voornaarnste Engl. 19e eeuw), op wiens nalatenschap aanspraak krant (sed,t 1786; reeds 1783 onder een an- gemaakt wend door iern., die zich uitgaf voor dere. titel). min zoos ( L.-princes). Tiinoer. Zie Tamerlan. Ticino, Ital. naam der riv. Tessino. Tiuoieon, -1- 337 v. Chr., Corinthiseh vhr. Zie Tieek (Ludw.), 1773—'33, Dt. diehter, novel- Dionysitts. list en criticus (Zie Schlegel). Thnon d. mensehenhater to Athene omstr. 400 Tiedge (Christoph Aug.), 1732—'41, Dt. clichter v. Chr. (spreekwoordeliik). . Urania. ). Timor, een der kleine Soenda-eilanden: de Z. Tiel, st. in Geld., a. (1. Waal; 10 D. I.; geb.-pl. helft is Nederl., de N. belft Port. . gen'. Chased. Timotheus, 1) Gri. lierdichter, i 257 v. Chr. Tiendaagsehe veldtocht, '31, tegen onze in 2) medewerker v. (1. apostel Paulus. opstand gekomen zuidelijke provincien. Tinnallinge, d. in Gran., I u. v.. Onderdenclarn, 945 Tintoretto — torpedo. 94G

Tintoretto,1512 - 94, her. Venet.hist.-sehilder, toga, bij de oude Romeinen in vredestijd ge- Ilg. v. Titiaan. dragen wit hurgerlijk bovenkleed. Tippo Sahib, 1751-99, sedert 1782 sultan v. Tokay, Hong. st. a. d. Theiss (T.-er wijn). MysOre, heoorloogde de Engelsehen om hen Tokio. Zie Japan. uit 0. I. te verdrijven, en sneuvelde bij de Tolbert (of 't Oldebert), d. in Gron., ea. 2, ud verdediging v. Seringapatam. v. Zuidhorn. Tirol, tot prinsdom verheven grfs., een Or. Toledo, Sp. st. a. d. Taag; 21 D. 1.; hpl. der kroonlaud met 912 D. I. Zie Innsbruck en prov. T.; geb.-pi. v. d. htg. v. Alva. Hofer. Toil.. (Hendrik) CZ., 1780—'56, Nederl. dichter Tischbein. eene Dt. sehilders-fain., in, Joh. (0. a. ons Volkslied en de Overwinte,ring op Heinr. \Vh. T. (bijgn. .,de Napolitaan",, 1751 Nova-Zemb lay. —'29, bevriend met Gotbe. tomahawk, strijdbijI der N.A.mer. Indianen.. Tisiphone, (fah.) eon der 3 Furii6n. Tomsk, st. net 34 kph., en nnvt. sedert '79, Titan-en. Zie Giganten; -in. Zie Oberon. a. 4. Tom; hpl. v. h. Russ.-Siberisch gouvt. T.. Titiann, (eigenlijk Tiziano Veceltio), 1477 — Tongeren. d. in N. Br., 2 u. v. Helmond. 1570, grootste schilder der Venetiaa,nsehe Tonkin, Fr. hot., N. v. Anam, school. tonsunr, gesehoren kruin (ook kruinsehering) titni-air , sle,chts den titel dra.gende, slechts in der R. 1G. goestelijisen. naam; hetiteling. toover - lantaarn, toestel om met behulp van Titurel. held nit de G,rial-legande. • een vergrootglas beelden of to schaduwen op. - roede, een stokje, Titus (Flavius Vespasianus), Rom. keizer 79- een doorsehijnend seller.); 81 n. Chr., verwoestte Jerusalem in 70. dat in de hand v. 4. toovenaar (rhabdomant). Tjalleberd, d. in Fri:, 1 n. v. Heerenveen. de plaats moet aanwijzen, svaar bronnen of ert- Tjamsweer, 4. in Goon., een halfu. v. Appin- seal of een verborge,n se,hat te vinden zijn. gadam. Topfer (Earl), 1792—'71. Dt. blijspeldiehter. Tjerkgraast,d. in Fri., een half u.v. de Leanmer. topographic, plaatsbesehrijving. Tjerkwe•d, 4. in Fri., een halt' u. v. Bolsward. toreador, Isampvechter in de Sp. stierenge- 'Fjuns (ofTzum), (I. in Fri., 2 a. van Harlingen, veehten. Zie matador. Tjummarum, (1. in Fri., niet ver v. Tjum. Tories, leden der Tory-partij (de conservatieve , Todleben (Frans Ed., grf. v.), '18—'84, Russ. partil in Engld.). Tegenstelling Whigs,leden gent., '55 verdediger. v. Sebastopol, '78 verder Whig-partij (d. i. de liberale pa.rtij). ove,ar v. Plewna. Torino, Ital. naam v. Tur'jn. Toengoezen, een Mongoolseh volts in 't 0. v. torpedo, „zeemijn", ondeozeesch toestel, Siberie. sehepen in de lueht te doen vliegen. 947 Torquemada — Treviren. 948

Torquemada (Tom. de), berucht inquisiteur- Trafalgar, Sp. kaap a. d. All. 0. Zie Nelson. gent. der Sp. Inquisitie 1483-98. Trajanus, voortreffelijk Rom. keizer 98-117. Torriceili, 1608-47, Ital. philosoof en wsk.; Trakelin•en, "n. stoeterij in 't Pruis. reg.- uits'. v. d. barometer. distr. Gumbinnen; (-er paard). torso, romp v. eels standbeeld. (oorlog. Trans, in all, namen : „aan de andere zijde Torstenson, 4603-51. Zw. vhr. in den 30-,j. van" (Zie Cis); - vaal, „ants gene zijde der Tortosa, verst. Sp. kpot. a. d. Ebro; 24 D. 1. Z.A fr. rep., 829 D. I. (rneest negers), Tory. Zie Tories. gest. door de „Boe..en". Toskane, vroeger gr.-htgd. in hidden-Italie Trispezunt. Zie Vrebizonde. (zie Etrurie); list. Florence; sedert '60 ltal. Trappisten, leden cener strenge monnik-orde. prov. met 0907 D. I. 1122 gest. door de Ranee. Ze spreken nooit Totieben. Zie Todleben. met elkander, its slapen in steenen doodkisten. Toul, verst. Fr. st. a. d. Sloezel; moest zich Zie Laa Trappe. Sept. '70 overgeven a. 4. Duitschers. Trasimene (I. Steer v.) in Centraal Italie. 217 Toulon, verst. havenstad in 't Fr. dep. Var v. CI, ovw. v. Hannibal op de Romeinen. a. 4. Midd. Z.; 47 D. I. Tennis (Jul. a. d.). Zie Schindler. 'Toulouse, hpl. v. h. Fr. dep. der Boven-Ga- Traimmeer. Zie Gmunden. ronne, a. 4. Garonne.; 115 D. 1.; unvt. Trebizonde (Dt. Trapezunt), kpst. in Az. Toureoing, labr.-st. in 't Fri. dep. `word; 51 , Turkije, a. Ct. Zwa. Z.; 50 D. I. Zie Kom- D. I. 'seises's. 'Tournay (Vim. Doornik), st. met 33 D. I. in Treitseiske (Hein, Gotthard v.), geb. to Belgie, a. d. Schelde. Dresden; prof. to Berlijn; geschsch. en publi- Tours, hpl. v. inFr. dep. Indre-et-Loire, a. d. cist, sedert den dood v. Ranke ('86) historic- Loire; 46 D. I.; einde '70 octet der Fr. regee- graaf v. th Pruis. stoat. ring, Jan. '71 bezet door de Duitschers. Trenek, 1) Frans, vrijheer von der T., 1711-49, Toussaint (A. L. G.). Zie Itioshoont. Pandoeren-hoofdman in Or. dienst, select Toussaint 1' Ouverture, een neger op Haiti, 1746 voor levenslang gevangen genet. 9) Zijn officier eerst in Sp., daarna in Fr. dienst, , neef Friedrich, 1723-9.1, een gelukzoeker in 1;97 opperbevelhebher op St. Domingo,maakte Penis. dienst, oat op bevel V. Fred. el. Gr. tot dat eil. onafhankelijk en word pros. dies rep.; 1765 gevangen naar Parijs getroliken, word word '02 gevankelijk naar Era. gevoerd. hij daar geguillotin,eed. Tower, oud-ber. citadel to Londen, Trente, st. met 20 D. I. in Tirol. Concilie, v. konkl. kasteel,daarna staatsgevangenis, T. 1545-63 ((likwjls afgebroke,n). tegw. museum. Treviren,een Germaarisehb volksstam in Belg. 049 Treviso — Ts. 950

Gallie ; cc werden onderworpen door Cesar. Tritons, (fab.) zeegoden (van voren mensel, Treviso, st. in Neder-Italie (Venetie); 17 D. I.; van achteren visch). hpl. der prov. T. triumvir, (hist.) Drieman; -nut, Drie ► an- 'Tribonittnus. Zie Justinianus. sehap. Zie Cesar en Augustus. ins. Volks-T. in 't oude Rome, tot trivi-nal, 1) alledaagsch. plat; -"MOW, bescherming v. d.Plebejers. Zie ook 1;. alledaagschheid, 2) platheid. trichin - en, draadwormen. b.v. in varkens- Trochu (Louis Jules). geb. '15, Fr. genl., in vleesch ; daarme,de in 't lieliaam v.d.mensch '70 verdediger v. Parijs. in weerwil v. zija komende veroorzaken ze. -osis (de T.-ziekte). ann de Duitsehers verpande eerewoord. Tricht, d. in Geld., ea. 2 u. v. Culeinborg. Troglodyte'', holbewoners. (Helena no. 1. tricoiore, driekleurige vlag of coearde der Trojaansche oorlog. 1193-1184 v. Chr. Zie Fr. rep. Troje, st. in KM. Azie. Zie Illas en Schlie- tricycle, velocipede, op 3 wielen. trombe, waterhoos. -Trident. drietand (v. Neptunus): -111121, Lat. trombone, sehuiftrompet. naam v. Trente; .ijnsch, van Trente. Tromp (Maarten Harpertszoon), 1597-1053, Talent, Dt. naam v. Trente. lioliandseh ad(n., bevoeht zegevierend de Trier, Pruis. st. in de Rijiiprov. a. d.Moczel, Spanjaarden en de Engelsehen; sneuvelde bij 26 D. I.; oudheden; rob v. Christi's. Scheveningen. Triest, hpl. v. h. Or. kustla,nd a. d. Golf v. 'Frond Truyen. T., gTootste zeehandelstad v. Or. en vrijha- Trondjhem. Zie Drontheim. yen; 75 (met de voorsteden 1.33) D. I. trope, zegeteeken sit den buit. drieblad; (fah.) hoogste Crop - en, 1) Reerkringen, 2) zinnebeeldige uit- Slawisehe godheid met 3 boobies ; - goon- drukkinge.n - itch, 1) Reerkrings-, 2) zinne- metric. driehoekstneting. een dl. der wsk.: beeldig. bijeenbehoorende drania:s,inoerti 'Froppau. hpl. v. Or. Silnie; 20 D. I. • (fab.) Indisehe drievuldigheid der troubadours, de ridderlijke Fr. diehters der godheid (Brahma, Seltepper ; Wisjnoe, On- 12e en 13e eeuw. Zie Provence. (42 D. I. derhouder ; Sims. Tenietdoener); Troyes, hpl. v. h. Fr. dep. Aube, a. d. Seine: Drieeenheid v. d. God der Christenen. Troys, Engl. gewieht voor edelsteenen, edel Triton" (Thnot116.0. Zie Lespes. metaal on geneesmiddelen; eon pond T. Tripolis, st. in N. Afr. a. d. Midd. Z.; 16 D. bijna 0,375 kilogram. I.; hpl. der Tu. prov. T. (vazalstaat). Zie Truyen (St.-1. in 't Fr. St.-Trond, st. met 12 Harbarije. D. I. in Belgie, 3 u. v. Hasseit. (namen. 'Tristan. Zie Gottfried 2. Ts, uitspraak v. d. met Cs gespelde, Slawische 951 tsaar — Tuseia. 952

tsaar (of Czar), titel v. d. keizer v. Rasland. Tull-en - 1 Waal, d. in Utr.. 3 a. v. Wijk-bij- Tseltudl, vrijneerlijk Zwits. geslacht uit Gla- Duurstede. rus 1) Egidius T., 1505-72, gesehse,h. v. Tulius llostilins, de larde Icon. v. h. °tide. Zwitserland. 2) Jac. v. T., geb. '18. natuur- Rome. ondernekend reiziger in Z. Am., was '66— Tunguzen. Zie Toengoezen. '83 Zwits. g,ezant to .Weenen. (names. Tunis, st. itt N. At,. A. 4. Golf v. T.: 125 D. Tsj, uitspraak v. d. net Cz gespelde Hong. 1. (zia Carthago); hpl. v. (I. onder Fr. pro- Tsjjeelt.en (Czech.), de van Slavische afkomst teetoraat staanden stoat '1'. zijnde bewoners v. Bohemen ; bannstunnel, onderaardsche a'eg your spoortreinen. tool. Turenae (Henri, vicomte 60,1911-75, nitste- TsjerketisW (Cireassie.), een bergachtig Russ. bend Fr. vhr. in den 119-l. oor!og en in de. stadhonderschap tuss. de Zwa. Z. en de lias- veroverings-oorlogen v. Lea. XIV. pische Zee;bevolking Tsjerkessen(Circassiers), Turgenyew(twan Sergelewitsl), 48—'83,meest zeer schoone vrouwen. severs hodend,t,sch Russ. (licheer. Tsjerny, 1) George Petrowitsj T., gen. Kara- Turia. Zie Guadalawlar. gjorgle (d. 1. de Zwarte Joris), bewilder en I Tark.en, to beveling v. ti. Osmaansche,rijk;- .Seb, hum', taul eerste vorst v. Servie van '04—'17 ; vermoord. • Ziln noon Alexander I, '42 vorst v. Servi, Turkestan, ,.u. Tart,ile. .58 afgezet. Karl I, (Czerny), 1791—'57, Turlii,R.Zie Oslysnanseik rijk (Az. en Dar. T.). ber. Or.• klavier-onderwilzer en comp. Tairmayr. Zie Aventinus. tsjahoek, Tu. p4) orn tabak to rooken. turner, degeue die to turnkunst beoefent, dot Tubbergen, 2. in Oijs. 2 u. v. Ootmarsum. is de kunst um de spieren kravhtig to ma Tubingen, st. i. (1. Wart. Schwartzwaldbreis, ken door lichaamsbeweging. a. d. Neckar 12 D. L; unvt. select 1477. Turnhout, st. in Belgie; 46 D. I.; ruiterge- Tudor, Engl. koningshuis 1485-1603 (van lieu- vecht 1597. drib VII tot Elizabeth). Tnrr (Eugenia). Zie Kapnist. Tull (or Tliuy1), 4. in Gold., a. d. Waal, ea. Tarr (Stet.), geb. '25, Hong. patriot, streed u. v. Geiderrnalsen. '49 en '59 tegen Or., '60 under Garibaldi to- Tuilerieen, het in '71 bij den Commune-op- gun Napels, Ieidt 11,1 de cioorgraving so 4. stand platgebrande reshlentle-paleis to Purijs. iandongte v. rorinthe. Tula, st. in Gr. - Itusland, a. d. Upa; 57 D. I. ; Turijia, st. in N. Italie (toC(10 hst. v. h. konkr. metaalwaren; hpl. v. h. gusset. T. Sardin10; 251 D. I.; nederlaag (ler Fi'anschen zeker gaasachtig weefsel, dus gen. naar 1706 tegen Ed•enius v. Savoye. Zie ardinlea de Fr. st. Tulle (14 D. I.) a. d. Corr6ze. Tuscia. Zie Etrurle. 1)53 Tusculanurn — Uitgeest. 954

Tuscul-anum, Cicero's landgoed in T. - um - : Tyrus, kpst. in 't oude Phenicie, a. d. Midd. plaats v. ongestoorde afzondering. Z., 332 verwoest door Alex. d. Gr. Tusken. Zie Etrurie. Tzum. Zie TJunt. tufa frutti, (Ital.) alle,rlei vrucht. Twain (Mark), geb. '35, Amer. hum. Tweed, grensriv. toss. Engld. en Schl., ont- U. last zich i. d. Noordzee. Tweelingen. Zie Gemini en Dioskuren. Uhaehsberg (of Ubagsberg), d. in Lbg.,nabij Twelloo, d. in Geld. 2 u. v. Apeidoorn. de grens v. Pruisen en anderhalf u. v. -Twente, landseh. in 't 0. v. Oijs. (spinnerij Heerlen. en weverij). Ubbergen. (I. in Geld., een half u. v. Nijmegen. Twisk, d. in N. Hell., I u. v. Medemblik. Ublers. oudt. een Germaansch yolk longs den TwtJsel, d. in Fri., 2 u. v. Bergum. Rijn, hij Keulen. Tyche, (Gri. fob.). Fie Fortuna. uhii1uiteit, leer dat het vleesch en blued v. Tycho. Zie Brahe. (N. Amer. Coin. Christus aanwezig is in 't heilig avond- Tyler (John), 1790—'62, was '41—'45 pres. der maalsbrood. Tynemouth, st. met 45 D. I. a. d. in de Uden, 1) d. N.I3r., anderhalf u. v. Veghel. Noordzee uitloopende riv. Tyne. 2) Lucas v. C., 1595-1672„Z. Nederl. landsch.- Typhon, (Gni. fah.) coon v. Tartarus en Gea, schilder en graveur. varier v. monsters, werd door Zeus wider de Udenhont, d. in N. Br., anderhalf u. v. Til- Etna begraven. burg; brand '5-4. typh - us, zenuwkoorts; -ens, zenuwkoorts- Udine, st. met 32 D. I. in Italie, toss. Triest achtig% (druid:mist. en Venetic. typ-ograaf, boekdrukker ; -ographie, bock- Uffelte, d. in Drente, gem. Havelte. Zie Tirol. Uganda, een machtig negerrijk in 't binnen- Tyrrh - enters, in de oudheid een Pelasgi,he land v. Air. volksstam a. d. Egeische Zee. he Grieken Uhland (Ludes.), 1787—'62, vn. Dt. dichter; gaven den naarn 1'. aan de hewoners v. E- prof. der Dt. ltk. to Ttibingen. trurie (Toskane) en noemen de Toskaansche Ullekooten (of Ulicoten), d. in N. Br., 3 u. Zee - eensche Zee, zijnde het gedeelte der v. Ginnekon. Midd. Zee, slat zich uitstrekt longs de W. Ulikens (Jac. Alb.), 1772—'25, eerst predikant, bust v. Italie. later theo. prof. to Gron., schreef populair Tyrtaeus, mini 6 eeuwen v. Chr., Gni. her- over natuurkunde. dichter (krijgszangen). Uitgeest, 2. in N. Boil.; bier komen de spoor- 955 Uithoorn — Urania. 956

treinen v. Amst. en v. Haarlem naar Helder (- democrn.at, e,nz.); Emarijn, blanwe verf; same n. - montaan, dweepziek R. K. Uithoorn, d. aan den Amstel, 3 u. v. Amst. Ulysses Odysseus. Ulthui - zen, 2. in Gron., 2 u. v. Onderdendam; Umberto, Ital. naam voor Humbert. - zermeeden, d. in Gron., een half uur Umbrie, prov. in Midden-Itali; ruins 370 D. I. verde, unelatalletters. kapitale letters, inz. voor op- Ultwellingerg.a, d. in Fri., 1 u. v. Sneek. schritten. Uitwierde (of Uitwierda), O.. in Gron., 1 u. Undinen, (fab.) Watergeesten. v. Appingadam. unieum, lets dat eenig is in zijne snort. Uitwijk, d. in N. Br., 2 u. v. Heusden. unie, vereeniging; - v. Utrecht, het 1579 door ukaze, keizerlijk besluit in Rusland. de Nederl. gewesten gesloten verbond, urn Ukerniark, noordelijkst dl. v. d. mark Bran- de Sp. dwingelandii of te schadden; N. Amer. denburg; hpl. Prentzlau. • (Dnjepr. Unie, de Vereenigde Staten v. N. Amer. Ukraine, Rte.-Russ. landsch. a. d. Beneden- Unitariers, 1) Protestanten, die het leerstuk Ulanen of Uhlanen), Dt. lansiers. v. Gods Drieeenheid verwerpen; gemeenten Ulbach (Louis)., '22—'89, Fr. rom.-schr. en tier- in N. Am. 2) stk. partij (1795) in de Ned.; ze dichter. wilden een rep. (Mil en ondeelbaar, geen eon- Ulema, Tu. titel dot juristen en theolog,en. federatie v. d. versch. gewesten. Ulestraten, d. in Lbg., 1 u. v. Meerssen. univers - eel. algemeen; - iteit. hoogeschoot Zie Goten. (die to Leiden 1576 is de oudste in de Ned., Ulft of Ulst). d. in Geld., 1 u. v. Terhorg. die te Praag 1348 de oadste Dt.); - um, heelal. Ulibis1eff (Alex-.), 1795—'38, Russ. schrijver Unterwalden, k. v. Zwitserland, gesplitst in over muz. deelen : 1) U. oh dean -Wald, list. Sarnen, Ulicoten. Zie Ullekooten. (D. I. 2) U. nid dem Wald, list. Stant, Um, versterkte st. in Wart., a. d. Donau; 34 Upsala (of Upsal), st. in 't ZO. v. Zweden; Ulpiantss, 170-228, ber. Ron, rgl. 18 D. I.; unvt.; zetel v. een abiss.; hpl. v. h. Ulruns, d. in Gron., vie,rdehalf u. v. °niter- lan U. dendam. Ural, grensgebergte tuss. Azle en Eur., in Ulster, prov. v. Ierland; w•arin de steden wells zuidelijk gedeelte de Russ. riv. U. Belfast en Londonderry. ontspringt, die zich outlast in de Kaspische ultim - a ratio, laatste (utterste)middel,-atum, Zee; aan die riv. de st. - sk (Az. Rusland) met onherroepelijk laatste voorstel tot minnelijke 18 D. I. schikking; - o, laatste dag der ,naand. Uran - ia, she hemelsche", b. v. 'Venus; (ook) ultra, uiterst, erg, overdreven, dweepziek maze der std.', enz.; .us, 1) (fab.) god den 957 urbaan — Vaalrivier. 958

hemels, vader v. Saturnus, 2) Zie planeten. 't Pornmeroche Hoff van de Oostzee scheidt. urb - aan, steedsch, hoffelijk; - aniteit, hoffelijk- Usipeten, een Germaansch yolk in Gallie; ze held, levens-toon. worden 55 v. Chr., onderworpen door Cesar. Urbanus, naam v. acht Pausen, inz. U. II use j usance, gebruik; usueel, gebruikelijk. ;1088-99), die de vorsten opriep tot den Eer- Usquert (of Uskwert), d. in Gron., 2 u. v. On- sten kruistocht. der dendam. Urbino, st. in Midden-Italie, 17 D. I.; geb.-pl. Usseloo, d. in Oijo., 1 u. v. Enschede. v. Rafael. (z waag. usurp - atie, weclerrechtelijke bemachtiging; Ureterp, ,(1. in Fri., vijf kwartier v. Beetster- - ator, overweldiger; - eeren, zich wetlerrech Uri, Zwits. k.; hot. Altorf. telijk meester waken van (het gezag, dent Urias, de door Son. David met een brief (U.- troon, one.). brief) een wissen dood to gemoet gezonden Utah, territoor der N Amer. Unie; 143 D. I. man v. Bathseba. Zie Mormonen en Zoutmeer. Urk, bij N.Holl. behoorend oil. i. d. Zuiclerzee. uterus, baarwoeder. Uranond, d. in Lbg., 5 kwartier v. Sittard. Utica, oudt. eene Phenicische st. in N. Afr.,. urn, kruik, pot of vaas, inz. orn er de arch bij Carthago. (aangename._ der dooden in to bewaren. utile cum dulci, (Lat.) het nuttige met het Urquhart (David), '05—'77, 17,ngl. stm., schreef Utingcradeel, eene nit 6 dorpen bestaande- over Tutuje. gem. in Fri. Ursul - a, R. K. heilige. Zij was eene Bri. ko- Utop-la, Luilekkerland; -ie, hersenschim. ningsdoehter, die tnaagd wenschte to blijven, Utraquisten, Zie CalixtUnen. zoodat Zij, om niet tot een huwelijk gedwon- Utrecht, hpl. der Nederi. prov. U., aan Rijn gen to worden, naar het Vasteland vluchtte, enVecht; 72 D. I.; unvt.; zetel v. een R.K. abiss. vergezeld van Elf Duizencl matigden, even en v. d. bisschop der Jansenisten. vroom als zij ; alien worden ze to Keulen door Ullman (Barbara), 1514--75, invoerster v. h. cte Hunnen ver:noord. Ter barer eere weed kantkloppen i.h. Saks. Ertsgebergte. 1537 door Angela Merici eene orde v. - finer U. of Utz (Joh. Peter), 1720-96, Dt.lierdichter.. nonnen gest., net den regel v. d. Soil. Augustinus. (v. Hoorn. Ursurn (of . Ursern), d. in N.Holl., derdhalf u. V. Urugitay, zij-riv. v. d. Rio de la Plata, geeft haren naam a. d. Z. Amer. rep. U. a. d. Atl. Vaalrivier, in Z. Afr. de grensscheiding toss. O. (hst. Montevideo). d. Oranje-Vrijstaat en de Transvaal; ontiast Usedorn, Pruis. eil., dat (met 't eil. zich in de Oranje-riv X59 Vaals — carts,. 960

Vaals (of Vaels), (I. in Lbg., 2 u. v. Gulpen. Valparaiso, st. in Chili; 100 D. I.; vn. han- Vaasraad of Vaesmde), d. in Lbg., ea. 2 u. delshaven. v. Heerlen. valuta, 1) waarde, 2) muntvoet. Vanssen, d. in Geld„ ea. 2 u. v. Apeldoorn. vatnpier, 1) in 't volksbijgeloof, inz. in Servi. vacuum, ledige ruimte, leegte. een doode, die sit zijn graf verrijst, om ass 'vademecum, h andboekje, de levenden hun bleed sit to zuigen. eene Vadutz, list. v. Liechtenstein; 1 D. 1. coact Z. Amer. vledermuis. Vae victis • , (Lat.) wee den overwonnenen Vancouvers - elland, Engl. eil. a. d. \V.kust vagebond, landlooper; -age, landlooperij. v. N. Amerika; Mil. -Victoria. vale, (Lat.) vaarwel. Vandal-en, een Germ. volksstam, die in de 'Valliant (Francois le), 4753—'24, ben reiziger, eeuw Italie verwoestte; verniel- was geb. to Paramaribo. Meld veelai verblilf zucht. in Fra., en deed voor de 0. 1. Compagnie Vandannue(Dominique Jos.), grf. v. Etineburg, eene onderzoekingsreis in Z. Afr. 1770—.30, ber. gen!. v. Nap. I, bij ge- - Valencia, Sp. st. a. d. Guadalquivir; 444 0.1.; vangen. unvt.; kph. en fabr.; hpl. der prov. V. (voor- Vanderbilt (Cornelius), 4794—'77, bijgen. ..de heen een Moorsch kenkr.). Spoorwegkoning", een Amerikaan v.Nederl. Valenciennes, st. in Pea., a. d. Schelde; 27 D. I. afkornst, verwierf zich door spoorweg-onder- Vaientiinsdag, de 14e Febr., waarop zich in nemingen grooten rijkdom, die nog aanzien- Engid. en in Pea. telkens een „Val,ntijn" en Ljis wend door zijn zoos Wil- eene „Valentine" voor een jaar verbinden liam V. (/- '85). tot eene ridderlijk gaiante betrekhing. Vatn - Diemensiand. Zie Tasmania. - Valerius, 1) V. Placcus, ) 89 v. (The., Rom. Vanitas, (Lat.) IJdeiheid; v. vanitatum, ijdel- dichter (episch). 2) V. Maximus, le eeuw na heid der ijdelheden. Chr., Rom. geschsch. Vanloo (of Van Leo), ber. Pr. sehildersfarn.: Valkenburg, 1) d. (et. st.) in Lbg., anderhalf 1) Lod. V., 1641-1713, fresco-sehilder 2) Zijne in Meerssen, a. d. Geul. d. in Z.Holl., zones: es] Jean Bapt. V., 4684-1745, portret- 1 u. v. Leiden; paardenmarkt. schilder; I)] Charles Andre .V.4705-65, prof. Valkenswaard, d. in N.Br., 2 u. v. Eindhoven. der acad. Vatladolid, st. in Spanje, a. d. Pisuerga; 53 al. vapeurs, sterke ontwikkeling v. gas in de in- Valle (Pietro della), 1586-1652, Ital. reiziger gewanden, benauwdheden. i. h. Oosten, en reisheschrijver. VnIftlinalS1, Zie Bemires. Vaimy (htg. v.). Zie Kellermann. vari - a, verscheidenheden, - abet, ver- 'Valois, Pr. koningshuis, 1328-1589. anderlijk, ongestadig; - ante, andere lezing; variatie — Veit. 962

- atie, verandering, (in de muz.: uitbreiding vaudeville, zangspel, bl,ijspel met zang. op een the ► sm); - atio delectat, ,,afwisseling Veda's, 4 verzam. v. d. oudste godsdienstige behaagt", verandering van spijs doet eten; schriften in 't Sanskrit. - eeren, verschillen; eteit, verscheidenheid. Veemgericht, geheime reehtbank, inz. in Varik, d. in Geld. 2 u. v. Geldermalsen. Westfalen, bloeide in de 14e en 15e eeuw. Varinas, hpl. v. Zamora (een der stater van Weendant, (1. in Gron., ca. 2 u. v. Zuidbroek. Venezuela); 4 D. I. ; tabaksteelt. Veenendaal,. twee, dorpen, die te zanies' Oda Varkens - eilanden. Zie Ilatbuyanen. gem. vomits en : 1) Stichtsch V., in Utr., an- Varna, Bulgaarsehe havenstad a. d. Zwa. Z. ; derhalf u. v. Rhenen, aan de grens v. Geld., 25 D. I. en zich daaraan aanslisitende 2) Geldersch Varnlingen v. Ense (Karl Aug.). 1785--'58, V. in Geld. vn. Dt. schrijver (biographie en kritiek). Zie Veenhuizen, 1) (1. in N. Moll. , ca. 3 u. v. Alk- 'label. maar. 2) (1. in Drente, 2 u. v. Assen; bade- Varsseveld, d. in Geld. ca. 2 u. v. Terborg. laars-gesticht. Va.'s (Publ. Quinct.). Zie Aranlulus. Weenwouden, d. in Fri., 2 u. v. Dokkuni. Vartzin (Varzin), Pruis. d. tit Pomineren, rid- Veere (of Vere). st. op 't Zeeuwsche eil. Wal- dergoed, kasteel v. Bismarck. cheren, anderhalf u. v. INIiddelburg; 1 D. I. Vasco de Gana. Zie Gama. Veessen (of Vesen), (I. in Geld., 4 n. v. Elhurg. vaseline, uit petroleum bereide vettige zelf- Vega, 1) Garcias Laso de la V., 1503-33. ber. standigheid, die niet ransig wordt, en die, Sp. theist, (herderdicht). 2) Geor ,, , vrijheer stig is voor zalf, pomade. enz. v. V.. 1755—'02, Or. luitenant-koronel, wis- Vatican'', palms en residentie v. d. Paus te kundige (logarithmentafels). 3) Lope Felix Rouse ; -salt Concilie, Zie onfeilbaarheid. de V. Carpio, 1562-1635, beroernd Sp. dram. Vauban (Sebastian le Pre,tre de), 1633 —1707, (Heisler (ruin 1500 stukken). 4) ster van de Fr. msk., ineester in de vestingbouwkunde. °erste grootte iu 't sterrenbeeld de Lier. Vauvanson (Jacques de). 1709 —'82, ber. Fr. veget-abilien, planten, inz. keukengroenten,; vervaardiger van automaten. - ariers, zich slechtsinet voortbr,ngselen uit Vaucluse, dep. in ZO. Fra. (zie Avignon); Ise; piantenrijii voedediden ; -atie, planten- daarin 't d. V., 1337-57 verblijCplaats van groei; - eeren, een plantenleven leiden. Petrarca; waterval der Sorgues. Veglgyel , d, in N. Br., 4 u. v. den Bosch. Vecht, 1) riv. in Utr., uitwatering v. d. Rijn Vehse (Ka,1 El.), '02—'70, Dt. geschsch. (Ge- i. d. Zuiderzee. 2) riv. in Oijs., outlast zich schiciste der deutschen IICife); '± blind. (met het Zwarte Water) als Zwolsche Diep Veit, 1) Phil. V., 1793—'77, ber. Dt. schilder. in de Zuiderzee. 2) Veitsdans, Zie Vitus. 31 963 Veji verbaal. 964

Veil, omit. st . in Etrurie, 396 v. Chr. veroverd Vendome, I) st. in Fra. , a. d. Loire; 10 D. I. door de Romeinen. 2) Fr. adellijk geslacht, dat afstamde v. Cesar Velasquez, 1599-1660. ber. Sp. schilder. (coon v. Hendrik IV) en Gabrielle d'Estrees. Velde (van der). 1) Holl. schilders, inz.: Venetie,voorrnalige rep., strew , aristocratisch, a] Adriaan (1639-72) te Amst. ; Willem. onder gekozene Dogen ; 1797' door Bonaparte 'de Oude. 1610-93, zeestukken; zoo ook c] zijn verbrokkeld, '15 als „kroonland V." aan Or. coon "Willem, de Jonge, geb. 1633 to Leiden, gekomen, '66 aan 't konkr. Italic. De hpl. V., + 1707 te Londen. 2) Frans Karl v. d. Velde, op •eilandjes (in de lagunen) der Golf v. V. 1779—'24. vruchthaar Dt. rom.-schr. gebottwd, heeft 130 D. 1. Velden, d. in Lbg., 1 u. v. Venlo. hoven. Venezuela (Vereen. Staten van), federatieve Veldhoven, d. in N. Br.. 5 kwartier v. Eind- rep. in 't N. v. Z.Am., 21 a 22 D. I. (meest Veldhulzen, d. in de prov. Utr., anderlialf u. kleurlingen van gemengd ras); hst. Caracas. v. d. st. Utrecht. Venhuizen, d. in Z. Holl., vijf kwartier v. Velletri, st. i. d. Ital. prov. Rome; 17 D. I. Enkhuizen. velociped - e, snelwieler, een licht voertuig, Venlo, st. in Lbg., a. d. Maas, ca. 5 u. v. dat in beweging gebracht wordt door het Roerrnond; 10 D."1. trappen van den -1st (d. i. den daarop zit- Venray, d. in Lbg., 2 u. v. Horst. tenden berijder). luchtverversching ; - eeren, be- Velp,. 1) d. in Geld., 1 u. v. Arnhem. 2) d. in hoorlijk van versche lucht voorzien. N.Br., een half u. v. Grave. Ventese, in den kalender der gr. Fr. rev. de. Veltlin, het dal v. d. Adda in N. Italie. maand v. 19 Feb, tot 20 Maart. Veluvue, dat dl. v. Geld., dat toss. Rijn, Used, Venus (Gri. Aphrodite), (lab.) godin der schoon- Zuiderzee en de grens van Utr. ligt. heid en der liefde (zie Urania); (str.) eene Velzen, 1) d. in N. Boll., een half u. v. Be- planeet ; - berg in Thuringen (zie Tann- verwijk. 2) Gerard v. V.. Holl. ridder 13e eeuw, bauser); - dier, hoer; - haar, een der krul- vermoordde 1296 grf. Floris V, en werd ow- varensoorten, waaruit de capulaire stroop gebracht door. 't gepeupel. wordt getrokken;-henvel,rnet haar begroeide Vendee (de). Fr. dep., trouw a. h. iconingschap verlievenheid hoven de schaarndeelen:-.1ekte, 1789-95 in den bloedigen oorlog tegen de slechte ziekte. (staat V. republikeinen ; '12, '15 en '30 in opstand voor Veracruz, hst. (met 17 D. I.) v. d. Mex. kust- de - Bourbons. veranda, eene (meestal net groen loof) over- Vendemialre, i. d. kalender der le Fr. rev. dekte zit- of wandelplaats, langs een of meer de maand van 23 Sept. tot 22 Oct. zijden van een gebouw aangebracht. vendetta, (Ital.) bloedwraak. verbaal, woordelijk. 965 Verdi — Vesuvius. 966

Verdi (Giuseppe), geb. '18, ber. Ital. comp., eerie Israelitische vrouw, die medelijdend het voornaamste v. d. tewg. tijd. zweet van Christus' aangezicht afdroogde op verdict, de door eene rechtbank v. gezworenen Zijnen lijdensweg, en die tot loon op den ge- gedane uitspraak. bezigden doek het beeld van Christus ontving. Verdun, verst. st . in 't Fr. Maas-dep., a. d. Versailles, hpl. v. h. Fr. dep. Seine-et-Oise; Maas; 16 D.I.Verdrag v. V. 843 (zie Franken). 37 D. I.; voorheen konkl. residentie; '71—'79 Vere. Zie Veere. zetel der rep. regeering; uitroeping v. h. Vereenigde Staten v. N.Am„ een rep. Sta- Duitsche keizerrijk en onderteekening v. d. tenbond, 9068 D. vierk. km ., 57 inn. inw., 39 vredespreliminairen. staten, 8 territorien, I Indianen-gebied, 1 Versteeg (Michiel), 1756—'43, Nederl. schilder. bondsdistrict ; hst. der Unie Washington. verte: keerorn ! Tot 1'/74 Engl. bezitting ; in den vrijheids- verticaal, loodrecht. oorlog onder Washington 1775-83 de onaf- Vertu M BUS, (fab.) Rom. god v. d. tuinbouw hankelijkheid bevochten ; '61--'64 burger- en to herrstvruchten. oorlog der in opstand gekornene zuidelijke Verus (L. iElius Commodus), 169. was na 161 (slavenhoudende) staten onder Jefferson Davis mederegent v. keizer Marc. Aurelius. (± '89) tegen de noordelijke staten °rider pies. verve, bezieling, geestdrift. Lincoln. (erkennen als richtig. Verviers, st. der Belg. prov. Luik; 41 D. I.; veriii - catie, erkenning als ; - eeren, laken fabr., machine-fabr., enz. Vermandois, oudt. grfs. in N. Fra. (hpl. St.- Verwolde, d. in Geld., 1 u. v. Lochem. Quentin); kwam 1215 a. d. Iiroon. Verwoude. Zie Ferwoude. Vermeyen (Jan Cornetisz.), 1500-59, Nederl. esallus (Andre), 1514-64, Z. Nederl. ontleed- schilder (landsch. en gevechten). kundige, de beroerndste van zijne eeuw. Vermont, een der staten van Nieuw-Engld. ; Vespasianus (Tit. Flay.), Rom. keizer 69-79. hst. Montpellier met 3 D. I. Vesper, 1) namiddag-tijd; 2) namiddag-gods- Verne (Jules), geb. '28, Fr. schrijver, schepper dienstoefening; 3) vooravond v. een kkl. feest. v. d. leerzamen natuurkundigen roman. Zie Sicillaansch. Vernet, ber. Fr. schilders to Par*. 1) Jos. V. Vespucci (Amerigo). Zie Amerigo. (1714-89). Zijn zoon 2) Charles V. (1758—'36), Vessemn of Vissern), d. i. N.Br., 2 u. v. Oirschot. diens zoon 3) Horace V.(1789—'36) veldslagen. Vest - a, (fob.) godin v. h. haard- en offervuur, Verona, versterkte Ital. st. a. d. Etsch; 60 dat onderhouden werd door de - alinnea D. I.; congres '22; hpl. der prov. V. (-aalsche maagden). 2) Zie asteroiedea, Veronese (Paul). Zie Paolo. vestibule, voorhuis, voorhof. Veronica (de Heilige), volgens de overlevering Vesuvius, bij Napels, de eenige nog werkende 967 veteraan —ion. 968

vuurspuwende berg v. h. Eur. vasteland, 1297 eernaarn „Re galantuomo" d. i. „koning en met. hoog, met een ber. waarneusings-station man van eer". v. prof. Palmieri;uitbarsting 79 n. Chr„wartrbij Victor Hugo. Zie Hugo no. 4. Herculanum, Pompeji en Stabiae onder de Victoria,1)(fab.)godin der overwinning.2)EngI. lava werden begraven. kol. in Z. Australia, 921 D. I. (list. Melbourne). veteran'', oudgediende. 3) naam v. versch. steden in de Engl. bolo- veterinair, veearts. 4) V. I Alexandrine, bug. v. Engld.. veto ('t recht van), in constitutioneele staten keizerin v. Indic, gab. '19, regeert sedert '37 aan den monarch toegekend, orn besluiten v. (zie Albert 2). 5) V. (dtr. v. 4), geb. '40, ge- d. volksvertegenwoordiging te niet te doen. huwd 8 !net kroonprins Frederik v. Pruisen Veuillot (Louis), '13—'83, ber. Fr. clericaal (R. (zie )Frederik) en moeder van keizer Wil- K.) schrijver en publicist. helm II v. Dtl. Veur, d. in Z. Holl., 1 u. v. Yoorburg; her. Vidocq (EugCne Francois), 1775—'57, berucht kostschool op 't buiteno,e(1 Noorthey. Fr. politie-spion (commissaris v. politie en Vevey, Zwits. St. met '8 D. I. a. h. Meer v, hoofd v. dievenhenden); schreef vermakelijke Geneve; baden. (weg. gedenkschriften. viaduct, brag over een laagli , gend dl. v. d. Viers (dos. Marie), 1716—'09, Fr. schilder. Vianen, st. in Z. Boll., a. d. Ilk; 4 D. I. Vienne, 1) zijriv. v. d. Loire in Fra. 2) st. met Viardot (Pauline), geb. Garcia, '21—'83, ber. 27 D. I. in Fra., a. d. RhOne; concilie 1312. Fr. zangeres en componist. Zie Garcia. Vieriluizen, d. in Gron.. 4 u. v. Onderdendam. viaticum, teerpenning; (R. K.) sacrament der Vierlingsbeek, d. in N. Br., 5 kwartier v. stervenden. Boxmeer. vice, (v6Or titels) onder-, plaatsvervangend (b.v. Vierwaldstiidter-weer. Zie Woudsteden. -president, onder-voorzitter); - versa, been Vieuxtentps (Henri), '20—'81, ber. Fr. viool- en terug. virtuous en comp. Vicenza, Ital. st. a. d. Ba2higlione; 27 D. I.; vignet, titelplaatje. titelblad-versiering. hpl. der prow. V. Vigny (A. V. de), 1799—'63, Fr. dichter. Vichy,druk bezochte bpl. in 't r.dep. Allier:8D. I. Vikingen ( Wik n gen). Zie Noormannen. vicomte, (Fr.) = viscount (Engl.), „burggTaaf", Vilagos. Zie Gorgel. adellijke titel, in rang tuss. baron en grf. vilajet..Zie ejaleea. Victor, pawn v. 4 Pauses (+ 203, 1056, 1087, Villa - franca, vlek in Verona; '59 vrede tuss. 1164). Nap. III en Frans Jozef I.; - ilea. Zie Our°. Victor Emanuel II, van '49—'61 kon. v. Sar- Preto. (tig. daarna '62—'78 loon. v. Italie, met den Villon (Francois), 1431-61, Fr. dichter, hoer- 969 Vilvoorden — Vlaanderen. 670

Vilvoorden, st. in Belgie 2 a. v. Brussel: Vikinoe. Zie Trimoerti. 8 D. I.; tuchthuis. Visscher 1) Roemer V., 1547-1620, Nederl. Vincennes, vlek met 19 D. I. beoosten Parijs. ltk. en dichter. 2) Zijne twee dochters: a] Anna. Vinci. Zie Leonardo. Roemers. V., 1584– 1651, en b] Maria Tes- Vinckebooms (David), 15'78--1619, Z. Nederl. selschade Roemers. V., 1594-1649, waren schilder (Inn en Lech. beiden dichteres. Vindelica, oudt. de naam voor het land lass. Vissehersring, Pauselijke zegelring, Petrus Vineta, st. der Wenden. volgens de legende voorstellende in eene vischschuit. in de nabijheid v. Wollin in 't water verzon- Vissem. Zie Vessent. Vinkega. Zie Finkega. ' f ken. vision) repertum, schriftelijke verklaring v. Vinkenvangst, (hist.) Bit Dann. (Loenen. geneeskundigen betreffende eene door hen Vinkeveen, d. in Utr., anderhalf u. v. op rechterlijk gezag volbrachte lijkschouwing. violoncel, bas-viool ; - list, bespeler er van. Visvliet, d. in Gron., a. d. Lauwers, 2 u. v. Vionville. Zie Metz. Zurd horn. Viotti (Giov. Batt.), 1753—'24, Ital. vioolvir- Vitalis. Zie Sjhberg tuoos en comp.; '19 directeur der Gr. Opera Vitellianus, Pans 657 - 72. te Parijs. Vitellius (Aulus), Rom. keizer, bckend door Virchow (Rucl:), vn. Dt. ontl., anthropoloog, liederlijke onmatigheid, werd in 69 door de lid v. h. Parlernent te Berlijn (partij v. voor- soldaten v. Vespasianus omgebracht. uitgang). Viterbo, st. in Italie; 10 D. I. Virgillus, 70-19 v. Chr., ben Rom. dichter;in de Viti - eilanden. Zie FidzJl. (en Tiberius. middeleeuwen ve,rheerlijkt als V. de toovenaar. Vitruvius, Rom. bouwmeester onder Augustus Virgini - a, 1) Zie Claudius 1. 2) N. Amer. Unie- Vitusdans (Sint-) of Sint-Veitsdans, eerie ze- staat a.d. At1.0. (hst. Richmond); -ache nuwziekte, die rnaakt dat de daaraan lijdenden, groep in W. Indie beoosten Portorico; den niet bedaard kunnen voortloopen, maar - teat, maagdelijkheid. onder stuiptrekkingen allerlei sprongen viribus unitis, (Lat.) met vereende krachten. maker. virt - coos, werkend artist die groote kunst- Vitzliputzli, opperste god der nude Mexicanen. vaardigheid (.trositeit) heeft. vivisectie, ontleedkundige operatie op levende Viscaya, Sp. naam. v. Biskaje (Zie dr.). dieren 010 physiologische waarnemingen te Vischrivier (Groote), i. d. Kaapkolonie (Z. doen. (de Vlamingen.

Afr.) outlast zich i. d. Ind. Zee. li Vlaamsch, van (uit, betreffende) Vlaanderen of Visconti, van 1295 tot 1447 de regeerende dy- Vlaanderen, voormalig Nederl. grfs., tegw. nastie in Milaan. deels tot de Ned. (Zeeuwsch V.), deels tot 971 Vaardinge n — Volta. 972

Belgie, deels tot Fra. behoorende. Belgisch den (of Aves-eilanden), twee Isl. Nederl. ei- V. vormt 2 prov.: Oost-V. (hpl. Gent) en West- landen bij de N. knot v. Venezuela. V. (hpl. Brugge). Vogelenzang, d. in N Holl., gern.Bloemendaal, Vlaardingen, 1) st. met 10 D. I. in Z. Ho11., a.d. Holl. spoorweg; oudt..jachtslot v.Floris V. a. d. Nieuwe Maas (in de nabijheid het d. Vogezen (Fr. Vosges; Dt. Wasgau, Wasgen- . Vlaardinger-arnbac,ht). 2) Zie ?Makassar. waid) ; 1) gebergte toss. den Elzas en . Fra. viadika, tite.l v. d. vorst der Montenegrijnen. 2) dep. v. Fra. (hpl. Epinal). Vlagtvvedde, d. in Gron., 3 u. v. Winschoten. Vogler (Georg Jos.), gen. ,,abt Vogler", 1749— Vlatningen, de Vlaarnsch sprekende Belgen. '14, Dt. comp. Vledder, d. in Drente, 4 u. v. Meppel. Volgtland, 't ZW. dl. v. h. konkr. Saksen, bij Vleuteu, d. in Utr., 1 u. v. Maarssen. 't Ertsgebergte. Vilegende Hollander, volgens de legende Volapiik, de door pastoor Schleyer te Latzel- een zeenran, voor zijne gruweldaden gedoemd stetten uitgedachte zoogenaamde wereldtaal. om eeuwig op zee rond to zwerven. Volendam, d. in N.Holl., a. d. Zuiderzee, an- Vlieland,•tot N.Holl. behoorend oil. toss. Tes- derhalf u. v. Edam. sel en Terschelling. Volk...liana* (Rids. v.), geb. '30, ber. heelmees- Vlierden, d. in N.13r., 1 u. v. Aster, ter to Halle, en dichter under het pseud. Ri- Vlies. Zie Gulden V. chard Leander. Vlissingen, havenstad op 't Zeeuwsche ell. volksverhuizing, het heen- en weertrekken Walcheren, a d. mond der 'Wester-Schelde; inz. v. d. Germ. volksstarnrnen op veroverings- 11 D. I.; geb.-pl. v. adm. De Ruyter, v, de toehten 375-476, de toenmalige wereld van Evertsens, v. Bellamy on v. E. Wolff geb. gedaante veranderende, het Westersch-Rom. Bekker; word '09 gebombardeerd door de rijk ten val brengende, overgang v. d. oud- Engelschen. (mond. heid tot de middeleeuwen. Vlodorp (of Vlodrop), d. in Lbg.. 2 u. v. Roer- Vollega, d. in Fri., 5 kwartier v. d. Lemmer. Vochteloo. Zie Fochteloo. Vollenhoven, 1) st. in Oijs., 4 u. v. Zwolle; Voerendaal, d. in Lbg., 1 u. v. Heerlen. 17 honderd inw. 2) Ambt V., d. om de st. heen. Voetins (Gisbertus), of Gijsbert Voet, 1588— Volney (C. F. de Chasseboeuf, grf. v.), 1757— 1676. Nederl. theo., prof. to Utr., streed '20,Fr.reiziger en geschsch. (,,Les ruines" etc.). voor de strenge, rechtzinnigheid in de leer. Volscen (Volsken), een yolk in 't oude Latium, Zie Coccejanen. word 338 v. Chr. onderworpen door de Ro- Vogel, 1) Eduard V., '29—'56, Dt. Afrika-reizi- meinen. ger. in Wadai vermoord. 2) V. v. Vogelstein, Volta (Alessandro, grf.), 1745—'27, ber. Ital. 1788—'68, ber. Dt. hist.-sehilder. 3) V..ellan. natuurkundige, prof. te Pavia, uitv. v. d. elec- '9'73 Voltaire — Waal. 974 • trophoor, den condensator, de Voltasche Vriescheloo, d. in Gron., 2 u. v. Winschoten kolorn. Zie Batterij en Galvani. Vriesland. Zie Friesland. Voltaire (Franc. Mar. Arouet de), 1694-1778, Vriezeveen, d. in Oijs., anderhalf u. v. Almelo. ber. Fr. dichter, geschsch. en philosoof, rnede VOTE kunsten (de), in de midd.-eeuw. vereen der voornaamste wegbereiders v. d. gr. stond men daaronder : taalkunde, rekenkunde, rev. Zie Calas en Lally - Tolendal. muziek, sterrenkunde, dislectiek en rhetorica. volum - en, ruimte-inhoud; groot v. Vught, d. in N.Br., eels half u. v. Den Bosch. omvang. Vulcanus. Zie Hephestos. Vondel (Joost v. d.), geb. 1587 te Keulen, t Vulgata, de Lat. bijbelvertaling (omstr. 400 1679 te Amst., ber. Hollandsch dichter. voltooid), als gezaghebbend erkend door de Voorburg, d. in Z.Holl., 1 u. van den Haag. R. K. Kerk. Voorhout, d. in Z.Holl., een half u. v. Noord- Vulpius (Christian Aug.), 1762—'27, Dt. schrij- wijk; geb.-pl. v. Boerhaave. ver (,Rinaldo Rinaldini" een rooverroman). Voorne - en - Putten, eil. v. Z. Holl., door 't Spui Zijne, zuster Christiane V. was de gade v. gescheiden v. d. Hoeksche Waard. GOt he. Voorschoten, d. in Z.Holl., 1 u. v. Leiden. Vuren, d. in Geld., 3 u. v. Geldermalsen. Voorst, d. in Geld., 3 u. v. Apeldoorn. Vuurland (Sp. : Tierra del Fuego), groep ei- Voorthuizen, d. in Geld., 2 u. v. Nijkerk. landen , a. d. zuidpunt v. Z. Am., v. h. waste- Vorarlberg, dl. der Or.-Hong. Inonare,hie, tuss. land gescheiden door de Straat v. Magellaan. den Rijn, 'trneer v. Constans. Tirol en Beieren; Vuursche (de), d. in Utr.. 2 u. v. Arnersfoort. hpl. Bregentz. VUlen (of Vielen), d. in Lbg., anderhalf u. v. Vorden, d. in Geld., 2 u. v. Lochem. Gulpen. Vorgten (o Vorchten),d.in Geld.,4 u. v. Elburg. Vorstenbosch, d. in N.Br., 4 u. v. 's-Herto- genbosch. W. Vosges. Zie Vogezen. Voss (Joh. Hernr.). 1751—'26, Dt. dichter en Waadt (of Waadtland, Fr.: ,Pays de Vaud"), ooidheidkenner (ber. vertaler v. klassieke k. v. W. (of Fr.) Zwitserland; hpl. Lausanne. dichtwerken, Homerus, enz. Idylle „Louise"). Waaigat, Russ. eil. i. d. N. IJszee. vox poplin, vox del, (Lat.) de stem des 'tV a a 1 , I) riv. in Geld., is een tak v. d. Rijn, yolks is de stem van God. begint bij Pannerden, en valt bij Gorinchem Vreeland, d. in Utr., een half u. v. Loenen i. d. Maas. 2) 't Waal, d. in Utr., 3 u. v. Wijk- a. d. Vecht. (1 u, v. IJselstein. bij-Duurstede. 3) De Waal, d. op 't eil. Teasel Vreeswljk (of : de Vaart), d. in Utr., a. d. Lek, (prow. N.Holl.). 975 Waalre — Waldenzen. 970

WanIre, (I. in N.Br., 5 kwartier v. Eindhoven. Wageningen, st. in Geld., ca. 4 u. v. Arnhem; WattIsch, het verbasterde Fransch, dat de 17 D. I. Walen spreken. Wagner (Richard), '13—'83. Dt. dichter-comp. Waaiwtik, d. in N.Br., 2 a. v. den Bosch. (en schrijver over nm: .,het Kunstwerk der Waarde, d. in Zeel., 3 u. v. Goes. Toekomst". in zijn tweede tijdperk „Tann- Waardenburg, d. in Geld., 5 kwartier v. Gel- hauser", „Lohengrin", „Tristan en Isolde", derm alsen. „Meistersinger", „Ring v.h. Nibelungenlied"; Waarder. d. in Z.Holl., 1 u. v. Woerden. .,Pa•sifal". (Nap. I in 1809. Waardgelders, troepen in - 1617 als rustbe- Wagram, d. in Or. unter der Enns; ovw. door - waarders in dienst genomen in versch. steden Wagrie, een landsch. in Holstein. v. Utr. en Boll.; ze werden 1618 door prins Wahabiten, Mah. sekte in Arable; zij semen Maurits afgedankt. casket den Koran aan (niet de overlevering) Waaxens, 2 dorpe,n in Fri. 1) een half u. v. en bewijzen aan Mahoined geen goddelijke- Holwerd; 2) 1 u. v . Bolsward. eer. Wachenhusen (Hans), geb. '27 to Trier, Waiblingen, Dt. st. i.d. Neckarkreis starnburg - vrirchtbaar rom.-schr. en reisbeschrijver to der Hohenstaufen (Waiblingen, Glsibellijnen) `Wiesbaden. (prof. der gesch. to Leipzig. 'altz (Georg), '13—'86, vu. Dt. geschsch. Wachsmuth (Ernst), 1784—'66, Dt. geschsch., Wakefield, st. in 't Engl. gist's. York: 31 D. I. Afr. rijk in 0. Soedan. 445- D. vierk. WalachUe, ZW. Rumenie; hst. Bukarest; de kin.; ca. 3 mn. inw.; hst. Abesjr. bevolking Walachen; de taal Walachisch. Wadden (de), ondiepten toss. het vosteland Walelieren. 't grootste der Zeeuwsehe eilan- v. d. Nederl. noordelijkste provincien en de den: doarop de st.-Middelburg. reeks ten N. daarvan liggende eila.nden, v. Waidal - gebergte in Rusland vormt de water- Ylieland of tot a. d. rnond v. d. Weser. seheiding toss. de Oostzee en. de Kaspische Waddinxveen, d. in Z. Hell., 1 u. v. Gouda. Zee. Wadenoyen, 4. in Geld., 1 u. v. Tiel. Waidau (Max.) Zie Wadwelde, d. in N. Boll., 2 u. v. Iloorn. W'aldeek, prinsdom v. h. Dt. rijk (snot Wars (Land v.), de Belg. landst,ek toss. Ant- prinsdorn Pyrrnont) 1121 vierk. km .; 570. inw. werpen en Gent. 1,3'aide ma r, 4 koningen v. Dnm. (j- 1182, 1241, Wagenaar (Jan), 1709-73, Nederl. geschsch., 133(1. 1375). (lau; 12 D. I. was klerk ter secretarie v. Amst. Waldenburg, st. in 't Pruis. reg.-distr. Bres- Wagenherg, d. in N. Br., 2 u. v. Breda. Walldenzen, eene sekte, in de 12e eeuw door Wagenborgen, d. in Gron., 2 a. v. Zuid- Pets-us Waldus gest. op den grondslag v. h. broek. apostolische Christendom, on in weerwil v. 977 Waldersee -- Wander. 978

d. bloedigste vervolgingen in stand gebleven, Maleischen arch. 3) William W., '14—'65,Engl. inz. in Piemont; sedert '48 in Italie oinstr. pianist en opera-comp. 30 D. zielen. Wallenstein (Alb, v.), 1583-1634, werd 1624 Waidersee (Alfr., grf. v.), geb. '32, Pruis. htg. v. Friedland, 1625 generalissimus en genl., '81 1vartiermeester-genl., '88 opvolger vms., 1630 ontslagen, 1632 weder opperbevel- v. d. her. v. Moltke als chef v. d. generalen hebber, trot zich na den slag bij Lutzen staf. (tucht- en werkhuis. naat. Bohemen terug met de Saksen,Zweden Waldheint, st. in 't konkr. Saksen; 8 D. I.; en Brandenburgers onderhandelende, en werd Waldis (Burk.), omstr. 1490-1556, Dt. fabel- te Eger op keizerlijk bevel vermoord. (Zie dich ter. Dertigiarige oorlog en Butler 1). Waldmiltiler (Rob.). Zie Duboc. (sander. Wallis, 1) Engl. prinsdom. Zie Wales. 2)W. Waldorts (Anth.), '03—'60, Nederl. landsch.- of Walliserland (Fr. le Valais), k. in Z. Zwit- Waldstildte. Zie Woudsteden. serland, mina 5 D. vierk. km ., 400 D. I. (zie Waldstein. Zie Wallenstein. Bern 2 en Simplon); hst. Sitten (Fr.: Walen. Zie Wallons. Sion), 5 D. I. Wales, Engl. naarn v. prinsdom Wallis, 't Wallons, nazaten v. d. Gallische 13e1g,en (ruins westelijk dl. v. h. eigenlijke Engld. De oor- 3 inn., waarvan ruin: 2 mn. in Belgie, de spronkelijke hewoners Kelten (Kymren). Prins . overigen in 't aangrenzende Fra. en Pruisen). v. d. Engl. kroonprins. v. W. is de titel "Walpurgispacht, de nacht v. 30 April op I Walhalla, 1) in de fab. der oude Germanen Mei; dan dansen (volgens 13geloof) de hek- de woonplaats v. Wodan. en de verblijfplaats sen met den duivel op den Blocksberg : eel's der gesneuvelde helden. 2) door ton. Lod I. nod Heidensch feest, door de Christenen ge- v. Beieren '30—'41 gest. zaal voor de borst- mijd a. d. heil. Walpurgis 778). heelden v. her.. Duitschers. walschot (of spermaceti), vet uit de schedel- Walkuren (of Walkyrien), (Noorsche fah.) holten v. d. potrisch. maagden, die de zielen der gesneuvelde hel- Walter Scott. Zie Scott. den van het slagveid naar de Walhalla Walther v. d. Vogelvveide, de veelzijdigste brachten. lierdichter uit de Dt. middeleeuwen, bloeide Wallace, 1) William \V., 1276-1305, Sch. vrij- 1198-1227. ligt begraven te Wiirtzburg. heidsheld, bevrijdde Schl. v. d. Engelschen, Walultdo. Zie Houwald. weed 1299 gevangen genomen, 1305 aan de Warne', d. in Geld.. a. d. Waal, 2 u. v. Druten. Engelschen uitgeleverd en door hen ter dood `Vandalen. Zie Vandalen. gebracht. 2) Alfred Russell W., geb. '23. Engl. Wander (Carl Frans Wilt.), '03—'79. schrijver natuur-onderzoeker, gaf beschrijvingen v. d. v. h. „Deutsche Sprichworter-Lexikon". 979 W an dsb eck — Waterford 980

Wandsbeek, Pruis. st. in Sleeswijk-Holstein, Warstiens (of Warnstiens), d. in Fri., 2 u. . bij Hamburg ; 17 D. I. •er Bode. Zie Clau- Rauwerd. dius 2. (vuurbaak. Wartburg, bergkasteel bij Eisenach; verblijf- Wangeroog, Oldenburgsch eil. i. d. Noordzee; plaats v. Luther 1521-22; zangwedstrijd on- Wanneperveen, d. in Oijs., derdhalf u. v. der landgraaf Hermann v.Tharingen 1206(of 7). Vollenhove. (Boxrneer. Wartena (of Wartna),d.in Fri.,2 u. v. Rauwerd. Vi;anroy (of Wanrooy), d. in N.Br., 3 u. v. Warthe, !rechter zij-riv. v. d. Oder in Polen. Wanssum, d. in Lbg., 2 u. v. Ilorst. Warton(Thomas),1728-90,Engl. ltk.en dichter. VVap (Jan Jac. Franc.), 1800-80, Nederl. ltk. Warwick (Richard, grf. v.), f 1471 bij Barnet, en dichter. (werpsch hist.-schilder. de hoofdpersoon in den Engl. oorlog Cuss. de %rappers (Gust., baron), '03—'74, ber. Ant- Roode en de Witte Roos; in 1461 verhief hij War4gen, Noormansche Wikingen. York tot kon., en in 1471 Lancaster; vandaar Warflum, d. in Gron., anderhalf u. v. Onder- zijn bij naam..kin gmaker", d.i. kon ing en-maker. dendam. Wasa, a deilijk Zw. geslacht, dat met Gustaaf Warfhuizen, d. in Gron., 2 u. v. Onderdendam. W. 1523 op den troon kwam en in de rechte Warmenhuizen, d. in anderhalf u. lijn met kng. Christina 1689 uitstierf. v. Schagen. Wasgau (Wasgenwald). Zie Vogesen. Warmbrunn, bpl. i. d. Pruis. kreis Hirsch- Washington, 1) George VT., 1732-99, stichter berg. (R. K. seminarie. v. d. onathankelijkheid der N. Amer. Unie en Warmond, d. in Z. Holl., dicht bij Leiden ; eerste President (1789-97). 2) bonds-hst. der Warnemiinde, zeehaven voor Rostock en Unie en sedert 1800 zetel der bondsregeering zee-bpl. a. d. mond v. d. Warnow. en v. h. congres (zie Columbia), a. d. Poto- Warns, d. in Fri., 2 u. v. Hindeloopen. mac; 147 D. I. (1e meridiaan). 3) vroeger ter- Warnsinck Bz. (W. H.), 1782—'57, Nederl. ritorium, sedert '86 staat, in 't NW. v. d. Unie. dichter. Waspik, d. in NI3r.. 5 kwartier v. Waalwijk. W'arnstiens. Zie Warstiens. Wassenaar, d. in Z.Holl., 2 u. v. den Haag. Warnsveld, d. in Geld., a. d. Berkel, ca. 1 u. iNassenaer, Nederl. geslacht v. zeer ouden v. Zutphen. adeldom; inz. Jacob v. W., Heer van Obdam, Warrington, st. in Engld., a. d. Mersey; 42 D.1. 1610-65, Nederl. adm., opvolger 1653 v. Maar- Warsehau, vroeger hst. v. h. konkr. Polen, ten Harpertsz Tromp, vloog 1665 bij Lestoffe tegw. zetel v. d. Russ. gouverneur-genl. v. met zijn schip in de lucht. Polen en versterkte hpl. v. h. Russ.-Pool- Wassenbergh (Everwijn), 1742—'26, Nederl. sche gouvt. W.; unvt.; met de voorstad Praga ltk. en dichter. 339 D. I. Waterford, st. in lerland; 24 D. I. 931 Watergang — Weichsel. 982

Watergang, d. in N. Ho11., anderhalf u. v. Dt. dichter, dipl. in dienst v. Engld. 2)Wilh. Purmerend. Ludw. W., 1739-92, geestig Dt. schrijver. Watergeuzen, door het Sp. geweld gebannene %%'edde, d. in Gron., 5 kwartier v. Winscho ten. of er voor gevluchte Nederlanders, voeren na Wederdoopers. Zie anabaptisten. 1568 met kaperbrieven v. prins Willem v. Wedgwood (Jos.), 1731-95, Engl. uitv. v. h. Oranje om afbreuk te doen a.d. Spanjaarden. naar hem genoemde aardewerk. In 1572 bemachtigden zij den Briel, en waren Weegschaal, (strk.) een der teekens v. d. zoodoende het begin v. d. Nederl. zeemacht. Dierenriem. Watergraafsmeer (of Diemermeer), d. in N. Weenen (Dt. Wien, Fr. Vienne), list. v. Or., Holl. bij Amst. a. d. Donau; ruirn 1 mn. bew. Vrede v. W. Wateringen, d. in Z.Holl., 1 u. v. Naaldwijk. 1738, '09, '61, '66. Congres v. W. '14—'15. Zie Waterlandkerk.Je,d. in Zeel., 1 u. v.Oostburg. ook Sobieski. Waterloo, 1) d. in Z. Braband; nederlaag v. Weeninx, 1) Jean Bapt. W.,1621-60, Nederl. Nap. I, 18 Juni '15. 2) Antonie W., eerste helft schilder. 2) Zijn zoon Jan W., 1644-1719, schil- 17e eeuw, Nederl. schilder en graver,. der v. stillevens. Watson (James), '38—'80, directeur der sterren- weergeld, bij de oude Germanen de geldsom, wacht te Madison, ontdekte meer clan 30 die door den dader rnoest uitgekeerd worden asteroleden. a. d. bloedverwanten v. d. door hem gedoode. Watt (James), 1736--'19, Engl. wkt., uitv. v. d. Weerseloo, d. in Oijs., anderhalf u. v. 01- condensator a. d. stoommachine. denzaal. Watteau (Ant.), 1684-1721, ber. Fr. schilder. Weert, I) st. in Lbg., a. d. Z. Willemsvaart, Wat-Tyler, hoofd van een opstand der boeren 4 u. Roermond; 8 D. 1. 2) Jan v. W., genl. in Engld. tegen Richard II; hij werd 1381 ter der keizerlijke ruiterij i. d. 30-j. oorlog, deed dood gebracht. wonderers v. dapperheid; j- 1652. Waubach, d. in Lbg., 1 u. v. Heerlen. weerwolf, een fabelachtig wezen, dat leder- Waverveen, d. in Utr., 2 u. v. Loenen. een met schrik vervulde. Weber, 1) Bernh. Ans. W., 1766—'21, Dt. comp. Weesp, st. in N.Holl., 2 u. v. Amst.; 4 D. I.; 2) Karl Jul. W.. 1767—'32, Dt. satiricus („De- en om de st. heen 't d. -ercarspel. mokritos"). 3) Karl Maria v. W., 1786—'26, Wehe, d. in Gron., derdhalf u. v. Onderdendam. ber. Dt. comp. („Freischiltz", „Oberon"). d. in Geld., 1 u. v. Doetinchern. Webster (Dan.), 1782—'52, N. Amer. strn., eerst Weichsel, riv. in Polen en Pruisen, komt uit bestrijder, later verdedrger v. d. slavernij ; Or. SileziO, en ontlast zich bij Dantzig in de schreef een ber. Engl. Wbk. Oostzee (in 't Frische Haff); „W.-zopf" is de Weckherlin, 1) Georg Rudolf W., 1584-1650, Dt. naam (hlk.) der Poolsche haar vlecht. 983 Weidum Werf. 984

Wehimn, d. in Fri., anderhalf u. v. Rau- '52, Bri. vhr. en stns., sedert '08 bevelhebber werd. (Slegenbeek. tegen de Franschen op 't Pyreneesche sch.-eil., Weiland (Petrus), 1754—'42, Nederl. tlk.; Zie werd na de overwinning bij Vittoria '13 vms. Weimar (gen. „Ilin-Athene"), hst. en resid. en htg. v. Vittoria, rukte, Fra. binnen, cam v. Saksen-W., a. d. urn ; 22 D. I. April '14 Toulouse, werd htg. v. Wellington, Weinsberg, st. i. d. Wurt. Neckarkreis, slechts overwon '15 met Blucher bij Waterloo ; was even 2 D. I.; rumen v. d. burg „Weibertreu" sedert '27 opperbevelhebber der Bri. land- (herinnering der belegering door Koenraad macht en versch. roalen minister. 1140). (ro ► .-schr. Wellington. Zie Wellesley 2. Weise (Christian), 1646-1708, Pt. dichter en Welsch, uitiseernach. vreemd, buitenlandsch, Weishaupt (Adam). Zie Illuminaten. voorheen Keltisch (vgl. Wales), later Ro- Weissenburg, st. i. Elzas; 7 D. 1.; nederlaag maansch: W.-e. (kalkoensche) haan:W.-koorn, der Franschen 4 Aug. '70. mais, Tu. tarwe noot. walnoot, gr. Weissenfels, st. i. (1. Pruis. prov. Saksen, okkernoot ; VV.-land, Italic ; W.-Tirol, 't Zui- a. d. Saale; 20 D. I. (gadam. den v. Tirol, waar hoofdzakelijk de W.-e (Ital.) Weiwerd, d. in Gr.., 5 kwartier v. Appin- tail wordy gesproken. (13olswa.rd. Welfen. 'Fie Este en GbibelliJnen. Na de WelsrUp (of Wielsrijp), (1. in Fri., 3 ir. v. inbezitneming v. Hannover door Pruisen ( .66) Welter, (1. in Lbg., 1 kwartier v. Heerlen. de partij, die werkzaam was om de konkl. Weltevreden, eerie wijk van Batavia, ander- dynastie v. Hannover weder op den troon to half in, v. d. eigenlijk st. af. (Goes. brengen. „W.-fonds" de renten van het '68 Wemeldinge, d. in Feel.. anderhalf u. v. gesequestreerd vermogen v. kon. George V, Wenceslas. 1) W. de Heilig.e, htg. v. Bohemen ter bestrijdin,g v. d. W. 928-91i5, W.-kroon der Boh. koningen en de- Weihaven (Joh. Seb. Cammermejer), '07— vies der Tsjechen. 2) Dt. keizer 1378-1400. '73. Nrw. dichter. Wendell, Slawen, tegw. die i. d. Saks. en Weil, twee dorpen 1) in Geld., a. d. Maas, Pruis. Lausitz. anderhalf u. v. Zalt-pommel. 2) in Lbg., a. Wenermeer, meer in 't Z. v. Zweden. (1. Maas, 2 u. v. Horst. Wentzel = W'enceslas. Wellentreter (Treumund). Zie Ileinroth. Werder (Aug. v.), '08—'87, Pruis. genl., onder- Wellesley, 1) Rich. Cowley, markiesW.,1760 scheiddP, zich in de oorlogen '66 en '70—'71 ; —'42, was 1797—'05 gouverneur-gent. v. Br. '79 tot grf. verheven. O. I., '09—'12 Bri. minister v. buitenlandsche Werf (P. Adr.'sz. v. d.), 1529-1604, Nederl. zaken, '21—'28 onderkon. en '33—'34 lord-lui- strn., burg,emeester v. Leiden tijdens 't ver- tenant v. Ierland. 2) Zijn br. Arthur, 1769— maarde beleg door de Spanjaarden. 985 Werff — \Tv' etsinghe. 986

Werff (Adr. v. d.), 1659-1722, vn. Nederl. hist.- Wester - Emden, d. in Gron., 2 u. v. Appinga- en portretschilder. dam, (half u. v. Dokkum. Wergehoad (Hear.), '08—'48, Nrw. dichter. Westergaast(of'Westergeest), d. in Fri. ,an der- Werkendam, d. in N. Br., 4 u. v. Heusd e n. Westerhoven, d. in N. Br. derdhalf u. v. Werkhoven, d. in Utr., anderhalf u. v. Wijk- Eindhoven. bij-Duurstede. Westerlee,d.in Gron.,anderhalf u.v.Zuidbroek. Wermiand, een Zw. ; bpi. liarlstad esterinan (Marten), 1775—'52, Nederl. ac- Wernigerode, st. d. Pruis. prov. Saksen, teur en tooneeldichter. a. d. voet v. d. Hartz; 9 D. I. Westervoort, d. in 'Geld., 1 u. v. Arnhem. •Wernike (Christian), 1660-1720, Dt. punt- Weskerwkitwerd, d. in Gron., 1 u. v. Onder- dichter. dendam. Werra. Zie Weser. ‘Vestfaalsch. Zie Westfalen en Weser. werst, Russ. mijI, ea. 1067 met. Westerseh Romeinsch rkik. Zie Rome. 'Wervershoof, d. in N. Boll., 2 tr. v. Enk- Westfalen, Pruis. pro v., 20 D. vierk. kin., 2 huiz,en. (21 D. I. inn. hew.; hpl. Munster. Vi, restfaalsche (Man- Wesel. vest. in 't Pruis. reg.-distr. Dusseldorf; stersehe) vrede, 1618, waardoor een einde Weser, N. Dt. riv., ontstaat uit:de, samenvloei- Imam a. d. 30-j. en 80-j. oorlog. ing van Fulda en Werra, breekt bij Minden AN'esthem, d. is Fri. , anderhalf u. v. Sneek. (Porta Westphalica) door h0 W.-gebergte, en West - Indies, in Antilles en de Bahama-eil. salt beneden Bremerhaven i. d. Noordzee. Westkapelle, (1. in Zeel. 3 u. v. 'Vlissingen. Wesley (John), 1703-91, Engl. theo., stichtte 14117 estmaas, d. in Z. Boll., 2 u. v. 's-Gravendeel. met Whitefield de Methodisten (Wesleyanen, Westmeath, grfs. i. (1. Iersche prov. Leinster ; Whitefieldianen). hpl. Mullingar. Wessel Gansfoort. Zie Gansfoort. Westminster, eene wok v. London (Vrede v. N'Vessem, d. in Lbg., anderhalf r ► . v. Roer- 1654 on 1674 toss. Engfd. en Ned.). W. mond. begraafplaats der Engl. koningen en Wessex. Zie Angelsaksen en Essex. ben. Britten. Westbroek, 1) d. Utr., 5 kwartier v. Maar - "W'est - Pruisen, het W. dl. der vroegere prow. sen. 2) Zie Westerbroek. Pruisen v. h. konkr. Pruisen is sedert '78 Westdorpe, d. in Zeel., anderhalf u v. Axel. ! eerie afzsnderlijke prov. (hpl. Dantzig). Westerbaen (Jac.), '1599-1670, Nederl. dichter. Westvvoud, d. in N.Holland.. 2 u. v. Enkhuizen. %Vesterbork, d. in Drente, 4 v. Hoogeveen. Westzaan, d. in N. Holl., 1 u. v. Zaandam. Westerbroek (of Westbroek), d. in (iron., 1 Wetsens, (1. in Fri., 1 u. v. Dolckum. u. v. Hoogezand. ♦ etsinghe, d. i. Gron., 1 u. v. Onderdendarn. 987 Wetternmee r — Wight. 988

Wetternmeer, een meer in 't Z. v. Zweden. Widukind, 1) gesehsch. uit de 10e eeuw, Wettin, een Saks. grafelijk geslacht, dat voort- monnik te Corvei. Zie Wittekind. leeft in de oudste of Erne,stijnsche linie (Saks. Vied, 1) voorheen zelfstandig Dt. grfs. (hst. hertogen) en de jongste of Albertijnsche linie Neuwied), sedert '14 Pruis. 2) Max., prins v. (Saks. koningen). W.. 1782—'67, Dt. reiziger in Brazilie en N.. Wetzel (Wezel), Joh. Karl V.7., 1747—'19, Dt. Am. 3) Wilh., prins te W., geb. '45, is ge- tooneeldichter en rom.-schr. huwd met prinses Marie, dtr. v. prins Fred. "Wetzlar, d. in 't Pruis. reg.-distr. Koblentz, der Ned. (cunabelen". a. d. Lahn; 7 a 8 D. .1. (1693—'06 Reichskam- wiegedrukken, Boll. benaming voor „in- mergericht). Wieland, 1) in de Oud-Germ. heldenlegende Weurt, d. in Geld. a. d. Waal; gem. Beuningen. een kunstige kreupele smid. 2) Christ. Mart. Wexford, hpl. (met 12 D. I.) v, h. Iersche grfs. W., 1733—'13, en. Dt. schrijver, dichter van W., prov. Leinster. ,.Oberon". (sche Kil. Weyprecht (Karl), '38—'81, Dt. noordpool- Wieldrecht, buurtschap in Z.Holl., a. d. Dort- vaarder, met Payer. Wlellczka, st. in W.-Galicie (Or.), 6 D. I.: Wezel, riv. Zie Wesel. her. steenzoutgroeven. Wezel. Zie Wetzel. Wien, Dt. naa ► n van Weenen. Whigs. Zie Tories. Wienbarg (Ludolf), '02—'72 te Altona, een der whiskey, 1) eene soort van Engl. en N.Ann. voornaamste schrijvers v. h. ..Jonge Dtl." koornbrandewijn. 2) eene soort van open wa- Wienerwald, een tak v. d. Norische A.lpen gentle voor een paard. (kaarten. in Z.Dtl. whist, Engl. kaartspel (4 personen, met 52 Wier. d. in Fri., 1 kwartier v. Berlikum. White (Henry Kirke), 1715 —'06, Engl. dichter. Wierden, d. in Oijs., 1 u. v. Almelo. WhItefield (George). 1714-70, Zie Wesley. Wieringen, tot N. Boll. behoorend eil. 1. d. Wiborg,st. in Finland, a.d. Finsche Golf: 15 D.I. Zuiderzee. Wichern (Joh. Heinr.), '08—'82, Dt. theoloog, Wlertz (Anton Jos.), '06—'65, vn. Belg. hist.- stichtte te Hamburg „das Rauhe Haus", asyl schilder, bh. en schrijver over kunst. voor verwaarloosde kinderen. Wierum, 1) d. Fri., anderhalf u. v. Holwerd. Wiclef (John), Engl. geestelijke in de 14e eeuw, 2) Lutke-W., d. in Fri., 2 u. v. Bolsward. voorlooper van de Reformatie, leverde eene Wiesbaden, ber. Dt. bpl. in Hessen-Nassau ; Engl. vertaling van den Bijhel. 55 D. I. Wicquefort (Abr. v.), 1606-88, Nederl. ge- Wiewert, d. in Fri., 1 u. v. Rauwerd. schsch. (14 D. I. Wight (spr. : wwajt), Engl. eil. in 't Kanaal; Widdin, versterkte st. in Bulgarije, a. d. Donau; zeebaden; hpl. Newport. 989 Wikingen — Willem. 990

Wikingen, oud-Noorsche, inz. Noormansche (1569), vermoedelijk gedicht door Philips v. zeehelden (zeeschuimers). Marnix v. St.-Aldegonde. Wilbrandt (Ad.), geb. '37 te Rostock, vn. Dt. Wilkie (David), 1785—'41, Engl. schilder. schrijver voor 't tooneel (ook novellen, ro- Wilkinson (sir John Gardner), 1797—'75, Engl. mans en gedichten). oudlieidkundige en Egyptioloog. %Vildbad, 1) drukbezochte bpl. in 't Schwartz- Willaert (Adriaan), 1480-1562, V1m. comp. wald; 4 D. 1. 2 algemeene naam v. plaatsen Willebrordus, 657-729, biss. en heilige, met geneeskrachtige warme bronnen. Zie ste Evangelie-pred. in de Ned. Gastein en Kreutb. Willem, 1) versch. graven v. Holl. en Zeel. Wildervank, d. in Gron., 2 u. v. Zuidbroek. 2) prinsen v. Oranje, stadhouders in de Wildungen, st. in Waldeck, a. d. Wilde ; voornaamste Nederl. gewesten, inz. prins W. 3 D. I. ; bpl. I (W. de Zwijger), de grondlegger v. onze Wilhelm, 1) Dt. kon. 1227-56, sedert 1234 grf. onafhankelijkheid, geb. 1533, door Balthazar v. Holland, door Pans Innocentius 1V in 1247 Gerards vermoord 1584. 3) koningen der Ned.: gekteld als tegentoning v. Fred. II, 1248 ge- a] W. I, t'43, van '14—'15 souvereine vorst, krd'ond, doch eerst algemeen erkend 1254 na en van '15—'30 kon. over het konkr. der Ne- den dood van Koenraad IV. 2) Dt. keizers derlanden, door de Gr.-Mogendheden ge- a] W. I. geb. 1797, ± '87, sedert '40, als ver- vormd uit de Noord- en Zuid-Nederl. gewes- moedelijk troonopvolger„.prins v. Pruisen", ten, en nadat laatstgenoemden zich in '3 ,;) '57 plaatsbekleeder voor zijn br. kon. Fred., hadden losgescheurd, kon. over de Noorde- '58 prins-regent, '61 kon. v. Pruisen, '67 Pres. lijke provincien tot '40. toen hij afstand deed v. d. N.Dt. Bond, '70 opperbevelhe,bber over v. d. troon ; bl Zijn zoon W. II, de held v. 't Dt. leger, '71 te Versailles tot Dt. keizer Waterloo, regeerde '40—'49 (zijn sterfjaar), uitgeroepen. Zijn klzn. (zoon v. keizer Fred. na '48 aan zijn yolk eene herziene grondwet II en keizerin Victoria), geb. '59, '88 keizer te hebben geschonken; c] diens zoon W. III v. Dtl. (en kon. v. Pruisen). 3) Karl W.. '15 regeert sedert '4944) koningen v. Engld., inz., —'73 te Schmalkalden, bekend geworden als a; W. I, de Veroveraar, t 1087, sedert 1035 de comp. van „die Wacht am Rhein" (Zie htg. v. Normandie, veroverde 1066 Engld., Schneekenburger). 4) Zie Willem. en verdrukte de Angelsaksische bevolking; Wilbehnina - dorp (of Nieuvvedorp), d. in Zeel., b] W. III, geb. 1650 als prins v. Oranje, se- ca. 1 u. v. Goes. dert 1672 sthr. der voornaamste Nederl. ge- Wiihems-haven. Zie Jade ; Zie westen. bevrijdde 1688 het Engl. yolk v. d. Kassel. gehate regeering van zijnen schoonvader Ja- 'ilheimuslied, yt oudste Nederl. volkslied cobus II, dien hij verdreef, en roemvol zelf )91 Willnner -- Winter. 992

als kon. v. Engld. regeerde tot aan zijn dood ondheidkundige, stichter v. d. wetensch. ar- 1702. 5) Zie Wilhelm. cheologie en v. d. Gesch. der oude Kunst ; WiHeiner (Marianne v.), geb. Jung, 1784—'60, werd te Triest door een roover vermoord. de „Suleika" in GOthe's,WestOstl. Divan". Windesheim (of Winsem), d. in Oijs., ander- Willemstad, 1) vest. in N.Br., a. h. Hollandsch half is. v. Zwoile; vroeger was bier 't 51. v. Diep ; 2 D. I. 2) list. v. h. Nederl. W.I. eil. d. Broeders des gemeenen !evens. Curacao. Windsor, st. a. d. Teems, 37 km. W. v. Lon- 'Wilms (Joh. Willi.), 1772—'47, Dt. comp., ves- den, konkl. zomerresidentie. Zie Eton. tigde zich in Amst., en compone,erde 't Ne- Winer (Georg Bened.), 1789—'58, then. prof. derl. Volkslied. te Leipzig, schrijver v. „Biblisch Realwor- (Vilna, st. in W.Rusland, a. d. Wilia; 89 D. I. terbuch". (waarvan een derde Joden); unvt. 1587—'31. Winfried. Zie Bonifacius. Wilnis, d. in Utr., 2 u. v. Loenen. Wingolf, godinnenzaal in Walhalla. Wilp, 1) d. in Geld., derdhalf u. v. Apeldoorn. Winkel, 1) d. in N.Holl.. ea. 2 u. ZO. v. Scha- 2) De W. (of De Wulp), d. ten deele in Fri., gen. 2) Lammerd Allard te W., '00—'68, ben ten deele in Gron. (v. Maastricht. Nederl. Ilk., grondlegger v.d. hedendaagsche 'W'llre (of Trichtwiller), d. in Lbg., 1 half u. Nederl. 'Willson, 1) Alex. W., 1706—'13, Soh. dichter, Winkelried (Arnold Struth v.), nit Unterwal- bestudeerde in Ain. de vogels, en word een den, wordt gezegd zich in den slag bij Sem- ber. ornitholoog. 2) John W., 1785—'54. Engl. pach 1380 opgeofferd te hebben, doordien hij dichter en schrijver(pseud.Christopher North). aan de spits van Leopold's ridders de baan 3) Horace Hayman W., 1786—'00, Engl. orien- brak voor de Zwitsers. Standbeeld sedert '05 talist; prof. te Oxford. te Stantz. (Gron. ; 7 D. I. Wilsum. 1) d. in Oijs. a. d. IJsel, 1 u. v. Winsehoten, st. i. d. prov. Gron.. 0 u. v. (I. st. Kampen. 2) Zie Wolsum. Zie Windesheim. Wilten (of Wiltzen), omit. een Slawische yolks- %Vinsemius (Pierius), d. i. Piet, v. Winsum, slam in 't NO. v. DO. 1535-16-.44 Fri. geselisch. (Kroniek v. Fri.). Wimpifen (Felix, baron v.). '11—'84, dapper Winssen, d. in Geld., a. d. Waal, ca. 2 u. v. Fr. gnl., onderteekende (nadat Mac Mahon Druten. gekwetst was) 2 Sept. '73 de capitulatie van %Vinsums, 1) d. in Gron., I a. v. Onderdendam. Sedan. 2) d. in Fri., 2 u. v. Rauwerd. Winchester, st. in 't Engl. grfs. Hampshire; Winteire, d. in N.Br., ca. 2 u. v. Oirschot. 18 D. I.; nude Angelsaksische residentie. Winter (N. S. v.). 1718-95, Nederl. dichter, Winekelmann (Joh. Joach.), 1717-08, Dt. gehuwd met. L. W. v. Merken. J93 Winterhalter — wojwodschap. 994

Winterhaiter (Frans Xay.), '56—'73, vn. Dt. Witteisbach, (1209 verwoeste) burg.bij Aichach portretschilder en graveur. in Opper-Beieren. Otto v. W. werd door kei- Winterswijk, d. in Geld., 2 u. v. Groenlo. zer Fred. I met 't htgd. Beieren beleend, en - Winterthur, st. in 't Zwits. k. Zurich; 140 D. I. , is de stamvader v. h. Beier. vorstenhuis. • Wirdum, 1) d. in Gron., 1 u. v. Appingadam. Wittem, d. in Lbg,.. een half u. van Gulpen. 2) -W. (of Wierdsheim), d. in Fri., anderhalf Wittenberg, st. a. d. Elbe in 't Pruis. reg.- u. v. Leeuwarden. distr. Merseburg ; 14 D. I.; van W. ging 1517 Wisjnoe. Zie Trimoerti. de Refornmtie uit. (gadain. Wisby, hpl. v. h. Zw. eil. Gothland. Wittewieruin, ml. in Grem., ca. 2 u. v. Appin- Wisconsin, zij-riv. v. d. 1lississippi. 2) N. Witte Lee, inhain v. d. N. 1Jszee. Amer. Uniestaat sedert '48. Zie Madison. Witzleben (K. A. F v.). Zie Tromlitz. Wiselius (Sain. Iperusz.), 1760—'45, Nederl. Ric Wiadika, 1516—'52 titel v. h. kkl. en slants- Wiseman (Nie.), '02—'65, abiss. v. -Westmin- opperhoord bij be Montenegrijnen. ster en primaat v. mi. R. K. Kerk in Engld. Wiadimir, d. Gr., vorst v. Rusland 981-1015, 'Wismar, zee-, haven- en Icpst. in Mecklenburg- werd 988 Christen, en stichtte de Gri.-katho- Schwerin. a. d. Oostzee ; 16 D. I. (land. lieke Seri, De W -orde werd gest. 1782. Wissekerke, d, in Zeel.. op 't eil. N•Beve- NVIadisinw. 'Zie Ladislas. Witituys (Carel Godtried), 1794—'65, Nederl. Wiasta. Zie BobeemseheMaagdenooriog. dichter; was directeur der landsdrukkerij. Wodan opperste God der oude Ger- W ittnarssum, d. i, Sri., anderhalf mi. v. Bois- nasen. (Bergen-op-Zoom. ward. Te W. stichtte Means Simonsz. in 1536 Woensdrecht, d. in N.Br., anderhalf U. v. de sekte der Doopsgezinden. Woensel,(1. in N.Br..anderhalf u. v.Eindhoven. W itsen Geysbeek. Zie Geysbeek. Woerden, st. in Z.Holl., a: d. Ouden Rijn, bij Witt (Gebroeders De) 1) Joan d. W., ber.Ne- . de grens der prov. Utr.; 5 D. in 1672 en derl. sun., tegenstancler v. h. Huis v.Oranje, in '13 geteisterd door de Franschen. 1653-72 raadpensionaris v. Holland, werd Woeringen, dorrje i. cl. Rijnprovincie; Floris met zijn br. 2) Cornelis mi. Imirgerneest, \' v. Hall. en Jan I v. Braband versloegen v. Dordrecht, in 1672 door het Ilaagsche ge- hier (1288) de Gelderschen en lieulschen. peupel op straat vermoord. Wognum, 2. in N.Holl., I u. v. Hoorn. Wittekind, 1) -Widukind, aanvoerder der het- Vit'ohigemuth (Mich.), 1434.-1519, Dt. schilder densel, Saksen tegen Karel d. Gr.,onderwierp en houtgray. te Neurenberg; leen,. v. Duren zich 785 en werd Christen (waarvoor hij be- wojwod - e, (Slawisch) leger-aanvoerder ; in loond werd met den titel v. htg. v. Saksen). 't vroegere Polen ook sthr. eener prov.; 2) ziltbad te Halle a. d. Saale sedert '46. -schap, stadhouderschap. 32 995 Wolchow Wiirtzburg. Jllti

Wolchow, riv. in Rusland, waardoor het Workum, 1) st. in Fri., anderhalf u. v. Bin- meameer zich in 't Ladoga-rneer ontlast. ' dentopen; ca. 5 D. I. 2) Zie 'Woudrichem. Wolcott (John), 1733—'19 (blind gestorven), Wormer, 1) d. in ande,rholt. u. v. Pun- Engl. hekeldichter (pseud. Peter Pindarl. mereud; hij W. 21 bet (1. Wkide W. Woldendorp, (1. in Cron.. 3 u. v. Zoidbrock. Wormerveer, d. in d. Loan. Wolf, 1) Christian. vrijheer v. W.,1679—1754, Worms, and-ber. st. in Rijnhessen, a. d. bee. Dt. philosoof. 2, Fried, Aug. W..1759— 22 D. bier verscheen Luther voor den her. Dt. oudheitikumlige, criticus, enz. Rijksdag 1521: prachtig Luther-monument. Wolineretsdklk. 1) et. Zeettwsch eil. toss. N. en st. in den Beneden-Elzas; '70 overwin- Z. lieveland, thans met Z.Beveland vereenigd. icing der Duitschers op Mac-Mahon. 2) (1. in Zeel. Lie Oostkerke. Woubragge, (1. 2 u. v. Leiden. Wolfenbuttel, st. in Bronswijk; 12 DJ.; bibl. Woudenberg. d. in Utr., U. v. Amersfoort, Wolfram. Lie Esehenbach. Womirlehem (of Workum), st. in N.Br., a_ Wolga, de grootste riv. v. Fur. outlast zich (1. Maas, derdlialf u. v. neusden. met vele arnien in In Kaspische, Lee. Woclsend, d. in Fri.. ruim 2 u. v. Sneek. Wollln, Prois. st. op 't eil. W. (reg.-distr. W o udsted en (Dt. -WaldstAdte), he vier oor- Stettin). Zie Vineta en Misdroy. spronkelijke kantons v. Zwilserland (Uri, Wolsey (Thom.), 1471 - 1330, kardinaal,kanse- Schwytz, Unterwalden en Lucern) a. h. Vier- lier v. Hendrik VIII v. Engld., t als gevan- waldstAdtermeer; gene, bescholdigd v. hoogverraad. Wouterswoude (of Wolterswoude), d. in Fri., Wolsum (or Wils(int), d.in u.v.Sneek. 1 u. v. Dokkom. (op-Zoom. Woltersum, d. in Groh.. 2 u. v. Appingadain. WOUW, d. in N.Br., anderhalf u. v. Bergen- Wolvega, a. in Fri., (len -limit' u. v. Oldeber- Wouweromo (Phil.). 1619 - 68. her. Haar- koop: was de woonpl. v. Onno Zw ter a. Parer, le(nsch schilder (landsch. en veldslagen.) AVolverbampton, st. met 76 1). I. in Engld., Wrankgodinnen. Lie Erinny'en. 4 U. NW. v. Birmingham. Wrangel, 1) Karel Gust., grr. v. W., 1GT3-76, Woilzogen ( Caroline v.), geb. v. Leng,eveld. Zw. sets. in den oorlo2'. (vaarder. 1763—'47, behowdzuster v. Schiller, schreef Wrangell (F. v.). 1795—'70. bee. Russ. ',ee- Zijilt, biographic. 1 Wulverborst, (1. in Ltr., 2 u. v. I.Jselstein. Wommels, (1. in Fri., anderhalf ii. v.Bolsward. Wiirst (Rich.), '2-1—'81, Dt. comp. 'Woos, d. i. Fri., anderhalf u. v. Ilolsward, is Wiirtemberg, konkr., in rang de derde :lee een der 27 dorpen v. d. ge(m. -eroded,. staten v. IL Dt. keizerrijk. Woolwich, voorstad v. Londen. Wiirtzburg, st. in 't, Beier. reg.-distr. tinter- 'Wordsworth (Wm.), 1770—'50, Engl. dichter. ! franken, a. (I. Slain; 55 D. I.: unvt. 97 Wijchen — Young. 9t8

IWIjehegs, d. in Geld., 3 a. v. Nijmegen. 1541 zendeling in Indie, 1619 heilig verklaard. WUdenes, d. in N.Holl., 5 kwartier v. Hoorn. Xenokrages, 397-342 v. Chr., Gri. wijsgeer, 14 ijl^ e, d. in Oijs.. 2 a. v. Raalte. Xenophanes, Zie Elea. [11g. v. Plato. 'Wilk, 11 W. bij Heusden, d. in N. 13r., a. (1. Xenophon, onistr. 430-354 v. Chr., 11g. v. Maas. 2) De W., (1. in Drente. bij Meppel. Sokrates, ber. Gri. vhr. en sehrijver. 3) W. aan Zee en - W. aan Duin. d. in N.Holl., Xeres (nieuwe spelling Jeres), twee Sp. steden: bij I3everwijk. voorstad v. Maastricht. op 1) X. de la Frontera, prov. Andainzie; 65 D. I.: non rechter Mans-oever. W.-bij-Dnurstede. ovw. der Mooren op rle Goten in 711 (X.-wijn St. in Utr. a. d. Rijn. 4 u. v. Aniersfoort; 3 sherry). 2) X. de los Cavalleros, in Estrenm- I). I. ((lit is het oude Dorestade). dura; 10 D. I.; nederlaag der Mooren in 1235. Wykel, d. in Fri., ea. 2 0. v. d. Lemmer. Xerxes, kon. v. Perzie, 485-465 v. Chr., 011- 1011,j1re, d. in Lbg.. een kwartier v. Gulpen. gelukkige krijgstocht tegen Gri. 480 v. Chr. YVtienbritseradeel, gem. in Fri.. 27 dorpsn. xylograaf, en, houtgraveur, enz. Wynaldum (of Wynnadm), d. in Fri., 1 I, v. 1J. vroeger een arm V. d. Zuiderzee bij Amst. Harlingen. (Heerlen. Yankee, (sehertsende naam voor)Noord-Ame- 1'Vkjnantsraede, d. in Lbg., anderbalf u. v. rikaan - doodle, 't N.-Amer. volkslied. d. in Fri., 1 u. v. Beetsterzwaag. yard. Engl. en N.-Amer. el 0.914 met. 'yns, it. in Fri.. ca. 3 n. van ltergnm. (den. Yarmouth, havenstad in 't Engl. grfs. Norfolk, Wiltgaard, d. in Fri., anderhalf a. v. Leeuwar- a. d. Noordzee ; 46 D. I. yfitagttiG, 1) korte sabel, die ook dienst doet, als cloilc. 2, bajonet. die ook dienst doet als X, LT (e.n Y) en Z. It-etitto. Fie Tokio en Japan. [sabel. Yellowstone. rechter zij - riv. v. d. Missouri. Xanten, Pruis. st. in de Rijn-pro v.. a. (I. Rijn: Yemen. Zie Jensen. 4 D. I.; hier verwoestte Claudius Civilis (69 Yesd. Zie Jesd. n. Chr.) (le ROM. sterkte Contra Vetera. ljhorst, (I. in Oijs., 4 u. v. Zwolle. Xanthippe, vrouw v. Sokrates; fig. –plaag- en 1Jmuiden, d. in N.Holl, aan 't kanaal v. Amst. twistzieke vrouw", „mannenplang". soar de Noolaizee. Xanthippus, Ath. vhr.. varier v. Pellicles, was Yorik, sehrijversnaam v. L. Sterne. 479 v. Chr. beveltiebber der vlcot. en over- York, litgd. Y. (Yorkshire), 't grootste Engl. won bij Micate; later werd hij verbannen. grfs.. a. (1. Noordzee hpl. Y. met 5401),I. Xamithus, (Mt. Syrische . st. ZW.kust v. Kle. Young, 1) Edw. -Y., 1681-1765, Engl. dichter. Azie. 43 v. Chr. verwoest door de Romeinen. .,Nachtg.edaehten'. 2) Brigham Y., '01—'77, Xaverius (Franciscus), 1506-52, Sp. Jezuiet, hoofd der Mormonen. 999 ijp — Z anzibar. 1000

lip (iep), olmboom. dichter (komisch epos „der Renommist", enz.). Ypsilanti, eene fanarioten-farn., inz. Alex. Y., Zalk (of Salk), d. in Oijs., a. d. IJsel, ander- 1792—'28, a. h. Isoofd der Gri. heteristen, half u. o. Kampen. (v. Tiel; 4 D. I. vluchtte '21 naar Or., waar hij tot '27 (niet tot Zalt - Hommel, st. in Geld., a. d. Waal, 3 a. '23) gevangen oat to Munlmcs (zip dr.) Zama, st. ZW. vast Carthago; overwinning v. IJsel, twee riv.: 1) in Z. Hell., ontlast zich in Scipio op Hannibal 202 v. Chr. de nahijhoid v. Rotterdam in de Moos. 2) in Zambesi, grootste riv. v. Z. Air., ontlast zich Geld., ontlast zich i. d. Zaideoz,; - monde, in 't kanaal v. ',Mozambique. 1) eil. in de Maas-delta, posy. Z. Poll.. 2) (1. Zand ((set). Zie Zandeweer. op dat eil., derdhalf a. v. Dordrecht; -mai- Zandberg, d. in Drente, 6 u. v. Asses. den, d. in Oijs., niet ver v. Kampen; - stein, Zandeweer (of het 'Land), d. in Goon., 2 u. st. in Utr., a. (1. Moll. IJsel; 3 D. I. v. Onderdendam. IJzen-doorn, d. in Geld., anderhalf a. v.Tiel; Zandpoort (of Sandpoort), d. in N. Poll., een - dijke, st. in Zeeuwsch Vlaanderen; 3 0. 1. halt' a. v. Beverwijk. 1,11sland, vulcanisch eil. (Deers.) i, d. All. 0., Zandt (het), d. in Goon., anderhalf u. v. Ap- toss. Nrw. en Groenland; 105 D. vierk. km .; pingadam. 72 D. bey:.; iipl. Reykjavik. 1Jslandsche. mos. Zandvoort, a. in N. Moll., a. d. N000dzee. Uszee: 1) de Noordelijke of Arctische IJ. a. (I. anderhalf II. v. Haarlem; bpl. Noordpool. 2) de Zusdelijke of Antarctische IJ. Zanguebar (of Zanzibar), list. (op het eilandje (solo Poolzee gen.) a. (I. Zuidpool. Z.) v. h. onafhankelijke stiltanaat Z., een Mzeren kroon, koningsloroon v. Lombasdije. kustland in 0. Air. a. 2. Ind. Oceaan. Orde v. d. IJ. ',roost ('05—'14. Fransche rid- Zante, hpl. islet 17 D. I. v. h. Ionische ell. Z. derorde). sedert '16 Oostenrijksche dito. Zarathustra. Zie Zoroaster. IJzeren Poort, de rots-mate toss. Orsova en Zech, 't gansche mijnveld. Zie Kux. Gladow. door welke de Donau stroomt. Zarskoje - Selo (d. i. Keizersclorp), st. met 15 iizerhout, eene zeer horde houtsoort. D. I. in Rasiand, hij St.-Petersburg. Zaantslag, (1. in Zeel.. 1 u. v. Axel. Zebaoth, (bijb.) der legerseharen. Zaan, vergraven riv. in N. Moll., (lie zich in zeboe I) (dohs.) in Z. Azie en in N. Afr. eerie Noorclzee-kanaal ontlast hii Zaandam, st. soort randesen. met 14 D. I. (in 1697 werkte bier tsaar Peter zebra, (drk.) Kaapsche ezel, gestreepte ezel. de Gr.); aan de Zaan tigt ook het d. Zaandijk. zebu, hpl. v. In Philippijnsche eil. Z. Zabern of Saverne), st. in den Elms; 7 D: I. Zebulon, een zoos A'. d. aartsvader Jacob. Zachar - la (-ias), profeet in 't 0. T. zeeehine, (Intw.) voorheen Ital. dukaat. Zacharlae (Just. Friedr. 1720-77, Dt. • Zanzibar. Zie Zanguebar. 1001 Zeddam Zevenhuizen. 1002', • Zeddain, d. in Geld., anderhalt u. v. Ter- Zendrial (Bern.), '37—'79, Ital. dichter, vertaler Borg. v. Heine. (nadir, voetpunt. Zedekla, (bijb.) laatste icon. v. Juda. zenith, (strk.) toppunt, als tegenstelling v. Zee - Alpen (Fr. Alpes maritirnes), tuss. de Zeno, twee philosofen v. h. oude 1) Zie Po-vlakte en den Monte-Viso. Elea. 2) Zie stoleUnen. (reiianus. Zeebueg. Zie Rammekens. Zenobia, kng. v. Pahnyra 267-272. Zie Au- Zeeland, 1) Nederl. prov.. hpl. Middelburg. Zenta, st. in thong. a. d. Theirs: 20 D. 1.; over- 2) d. in N. Br., 2 u. v. Grave. 3) Nieuw-Z. winning v. Eugenius v. Savoye op de Turken Zie Nieuw. 1697. (640-609 v. Chr.). Zeelst• d. in N. Br., 1 u. v. Eindhoven. (darn. Zephanja, profeet in 't 0. T. onder kon. Josia. d. in Gron., anderhalf u. v. Appinga- Zephyr, 1) Westenwind (fab. ook als godin). Zeeus (Jacob), 1686-1718, Nederl. dichter. 2) gewevene stoffen die bijzonder dicht en fijn. zeewind, waait overdag nit zee landwaarts; zijn. 3) straf-bataljon v. jagers in Algerie, enz.. de landwind des nachts van land zeewaarts. Zerubabel, aanvoerder v. d. Israelieten op , zegelaarde. Zie bolus. hun terugtocht uit Babylon. (dichter. Zeggelen (Wm. Jac. v.), '11—'79, Nederl. yolks- Zesen (Philipp v.), 1619-89, Dt. ltk., Ilk. ea dichter (inz. komisch). Zetten, d. in Geld.. 2 u. v. Elst. Legveld, d. in Utr., derdhalf u. v. Maarssen. zeugiodon (mrv. zeuglodonten), voorwereld- Zegwaard, d. in Z. Boll., anderhalf u. v. lijke reuzenwalvisch. (piter.. Voorburg. (st. TJtr.: Hernhutters. Zeus, opperste god der oude Grieken. Fie .11u.. Zeist, d. in de prov. Utr., andernalf u. v. d. Zeuxis, her. Gri. schilder uit Heraklea omstr. Zelandus. Zie Bellamy. 400 v. Chr. (4 D. I. Zellingen, d. in Gron., gem. Vlagtwedde. Zevenaar, st. in Geld., ca. 3 u. v. Arnhem; zeloot, ijveraar; zelotismus. geloofs-ijver. ZevenbergenlTranssylvanie),voormalig Hong. Zelter (Karl Friedr.), 1758—'32, Dt.bouwineester grootvorstendom, met eigene staatsregeling en prof. der muz. a. d. Berlijnsche acad.; tot '68. torn het volkomen met Hong. word leerrn. v. Mendelssohn, Meyerbeer, enz.; vriend vereenigd; 56 D. vierk. km .. 2152 D. I. v. Gothe. Zevengebergte, tangs den Rijn. bij Bonn. Lend, de oud-Baktrische tail (het oudste lid Zevengesternte(of Zevenster). Zie Pleijaden. v. d. Iranischen tak v. d. Indo-Germ. taal- Zevenhoven, d. in Z. Holl., 5 kwartier v . stem) en de daarin geschreven cornmentaren Woubru gge. op de Avesta („oorkonde"), de heil. schriften Zevenhuizen, twee dorpen : 1) Z. Holl., an v. Zoroaster, met deze to zamen den naann derhalf u. v. Hillegersberg. 2) in Gron., derd- v. Zendavesta dragende. half u. v. Zuidhorn. 1003 Zevenjarige 0 orlog — zone. 1004

Zevenjarige Oorlog, begon 1757 en eindigde Zion, de hoogste (.stelijkste) heuvel v. Jerti - net den Vrede v. Hubertsburg 1763. ',dem met den burg v. David, den tempel v. Zevenslapers, volg,'ens de legende 7 jonge- Saloum; (fig.) ook Jeruzalem; ook : de kerk lrngen Thebe, sliepen 135 j aar lang in v. Christi. (in de strengst geloovige beteeke- eene spelonk, en on thwainen daardoor a. d. nis',. b.v. Z.-s broederen, Z.-s \yachters. Christen- vervolging. lieiligverklaa d. zipperlein, Dt. imam v. pmlagra. Zevenwouden, een dl. der prov. Fri.: daarin Zirknitzer - weer. in Hong., prom. Iirain, is de st. Slooten en 9 gem. (7 a 8 I). I. afwisselend vol water of drooggeloopen. Zierikzee, st. op 't Zeenwsche eil. Schouwen; Ziska (Joh.). 'Lie iiussieteu. (23 D.I. Zieten illans Joach. v.). 1699-1786, be, miter- Zittau, Saks. fabr.- en kpst. fl. d. Mandan enl. v. Fred. (I. Gr. Zemin), :`..ioravisehe st. a. d. Thai-a: 12 I). I. Zicuwcnt, d. in Geld.. 1 half u. v. Groenlo. wapenstilstand toss. Ira. en Or. '09. Zigeaner, Dt. naam voor .,heidens" the in Zodiac, (strk.) Dierenriem; Dierenriems-. 't Fransch gen. worden „Bohemiens". oriniat Zoeien, d. in Geld.. 1 u. v. Tiel. ze vnl. uit Bohernen komen. veelal als here', Zoeinnond. (I. in Geld., 1 u. v. Culeniborg. leiders, en, ze Leiden een nomaden-Leven. Zoeloe - katters, een volksstam in Z. Afrika. 'Ziller, Z.-dal een zij-dal v. d. Inn in Tirol, Zoetcrnuecr, d. in Z. Boll., 2 u. v. Yoor- doorstroonid door tie Z.-beek. De van bier in burg. (den. '37 uitgewekene Protestanten stichtten toes Zoeterwonde, (I. in Z. Holt.. I. half u. v. Lei- de kolonie bij Erdmannsdort in Silezie. vitzuchtige liekelaar (Z. gen. soar een Zilverviloot, de vloot, die ieder jaal• schatten 0 ri. rhetor urt Ainphipolis. 3e eeuw v. Chr., nit Sp. Ain. WI.' Spanje bracht; werd in 1028 die vi tte op de weaken v. Ilomerus). ve,verd door Piet Hein. Zola geb. '40 to Parijs, 1"r. rorn.-schr. Zimmermann, 1) Joh. Georg v. Z . 1728-95, (naturalistisch, in sommige werken plat en Zwits. geneesheer en schrijver to Hannover. 2) Willi. Z., '07—'78, Dt. geschsch. („Gesch. Ziiiiner, 1) twee Dt. comp. voor mannenstem- v. d. Boeren-oorlog"). men: a] Karl Z., 1800-60; b] And, Z., '04—'62. Zingarelli (Nicolo),1752—'37, Ital. comp. (kerk- 21 Joh. Karl Friedr. Z., '34—'82, Dt. schrijver, muz. en opera's). die 't spiritismus wetensch. verdedigde. Zinkgref (Jul. Willi.), 1591-1635. Dt. Zondagsletter, wijst den hoeveelsten dag der verzamelaar en maker v. d. „Apophthegrnata". eerste week des jaars aan, waarop de Zon- Zinzen dorf (Nic. Ludw., grf. v.), 1700-60, dag viel. stichter v. d. Broedergemeente (zie dr.), zone, gordel, ook op hewel- en op aardgloben schrijver v. stichtelijke geschriften en liederen. (voor deze Londe, 2 gematigde „zonen" 1005 Zonnemaire Zwa.ardbroeder. 1006

en 1 heete „zone" tuss. de Keerkringen). In Zuidhorn, (1. in pros,. Gron.. 2 U. v. st. Gran. adgerneenen zin streek, oord. Zolidlaren, (1. in Drante, 5 u. v. Assen. Zonnemaire, d. op 't Zeeuwsche eil. Scliouwen. Znidwolde, 1, d. in Drente, kij Hoogeveen. zool - ogle, therkunde; -oog, dierkundige. (3,ron.. and,rhalf u. v. Onderdendam. zoophyten, plantdieren of dierplanten. Zuldzande, (1. in 7,4,1., 1 u. • v. Sluis. Zoppot,veelbezoehtelipl.(zeebaden)nij Dantzig. Zuldzee, Fie Stine Zee. Zorndorf, (1. in Brandenburg, anderhalf tt. v. Zuilen v. Hercules. Zte Calpe. Kastrin; ovw. v.Fred. d. Gr. op de Russen 1758. Zumpt (Earl Gottlob). 1792—'49, prof. to Ber-• Zoroaster (Zarathustra; bli de•tegw. Perzen lijn. s(direef Lat. spraakkunot voor Duitschers. Zerdoesjt), stichter en leer., v. h. oude Perz. Zumsteeg (Joh. Bud.), 17b0—'02, Dt. comp. geloof (zie Parsen,, v. d. strijd v. Ahriman Zunderdorp, (1. in N. Hell. , ea. 3u. v. Edam. tegen Ormuzd, zijnde het de plicht van alle Zundert ;Groot en Klein), 2 dorpen in N. Br., geloovigen net Ormuzd mede to striper, u. v. Ginnikvn. oin hem de eve •winning to doen Zmit. (Loop.), 1791—'81 eon joodsch geleerde Zoutelande, (1. in Feel., 2 in v. Vlissingen. to Berlijn, hoogst verdienstelijk door de we- Z011t11111111 (Jolt. Arn.), 1724-93, Nederl. schout- tensein behandeling v. (1. rabbijnsche UK. bij-nacht; slag bij Doggerobroek 1781. Zurich, Zwits. ttnvt.-st. met 25(de voorsteden Zoutmeer (Great Salt Lake), een meer in Utah ineegeteid 76) I). 1., a. (1. Limmat, waardeze- (N. Ain.), 127E; 'net. boron de zee. uit het Meer v. Z. (Ziirche,see) lcomt; Zrinyi (Fie., grf. v.), 1508-66, banns v. CroatiO. v. it. kanton Z. (D. I. sneuveldo als verdediger v. Szigoth tegen So- Zutphen, st. in Geld. aan I-Jsel en Berke1;17 liman, die daar in4,relijks sneuvelde,. Zweden, konkr., 450 D. vier], km., 4682 D. I. Zschokke (Heinr.), 1771—'48, Dt. rom.-schr. (ingest Protestanten); hot. Stokholm; 't stank Zug, st. met S D.I. in 't binnenste v. Zwitser- met Noorwegen under een bevolking land. a. h. Meer v. Z.; is•pl. v. it. kanton Z. Zweden; taal Zweedsch. Znldbroek, 1, d. in Groin, ridnt 2 u. v. Win- Zweeloo, (1. in Drente, 4 u. v. Hoogeveen. schoten, 2) in Z. Hell., 2 a. v. Sehoonhoven. Zwengauer (A.), '10 — .84, Dt. landsch.-sch. Zuiderwoude, (1. in N. Hon_ 1 5 a. v. Edam. Zourdijk, (1. in Ursa., derdlialf u. v. Onder- Zulderzee, een inham v. d. Noordzee, waarvan &Enda)), (Maarssen. zij gescheiclen is door de eilanden Tessel, Zuyllen of Zillion), d. in Utr., anclerhalf u. v. Vlieland, Terschelling en Ameland; strekt Zuyliehem (of Zuilichem), (1. in Geld., ca. 2 a. zich uit toss. de Nederl. prov. N. Hell., Utr., v. ZaIi•Bominel. Geld., Oijs. en Fri., on bevat de eil. Wierin- Zwaardbroeders. geesteliike ridderorde in gen, Urk, Schokland en Marken. 1200 gest. door Albert v. Lijaa.nd. 1007 Zwaben Zijdewind. 1006

'Zwaben (Dt. Schwaben), 1) oudt. Dt. htgd. Eur. en Azie, met de Zee v. Marmora in ge- (ook Alemannie gen.), lag a. d. Rijn en grensde ineenschap door de Straat v. Constantinopel, nan Zwitserland, 2) Z. en Neuberg, dl. v. en met de Zee v. Azof door de Straat v. liertsj. Beieren tuss. den Donau en de Alpen; hpl. Zwickau, Saks. st. a. d. Z.-er Mulde; 39 D. I. Augsburg. (2 en 3 u. v. Breda. Zwingli (Ulrich). 1484-1531. Zwits. kerkher-, Zwaluwe (Hooge en Lage), 2 dorpen in N. Br. vormer, met Luther in strijd over de Avond- d. in Z. Holy. , a. d. Rijn, 1 u. maalsleer; sneuvelde in den slag bij Kappel. v. Alphen; Teed vreeselijk v. d. Franschen 1672. Zwirner bwk.,hestuur- Zwarte: Z. dood, pest die 14e eeuw in Europa de sedert '33 de voltooiing v.d. Keulschen Dom. woedde. Z. Hoop, een troop soldaten, door Zwitseriand, bondsstaat van 22 republieken George v. Saksen in dienst genomen, tegen kantOns gen.). 41 I). vierk. km., 2906 D. I.: de Gelderschen, dock 1515 aan hun lot over- , bonds-list. Bern; hevolking Zwitsers. gelaten, liepen toen plunderend het land' af, Zwolle, hpl. v. Oijs., a. h. Zwarte Water; 32 en vielen meesternieels in handen van den D. I.; gob.-pl. v. Thorbecke; bier stierf Tho- heal. Z. kunst = tooverij. Z. Prins (zie Edu- mas a kiempis. (monde, t. o. Dordrecht. ard no. 4). Z.-wail, 4. in Z. Boll., a. d. Zwkindrecht, 4. in Z. Holl. op 't oil. IJset Nieuwe Maas, 1 u. v. Iirielle. Het Z. Water, ZUderveld, d. in Z. Boll., 5 kwartier v. Vianen. -riv. in Oijs., dient tot uitwatering v. 4. Vecht ZLJdewiud (of Zijdenskerke), d. in N. Holl., I. h. Meppeter Diep. Z. Zee, binnenzee tuss. 5 kwartier v. •Schagen. UITCAVE VAN MITHIEMC&C.4 Wie'i ,errassend korten td Z U TPHEN. zonder onderwijzer ' --0) reernde Taller, will leers ■ X_-,e ' Au f Spve n i ' schaffe lice en S'ehviii ES .. 3• ich aan eenen cursus Ck co 167. ANGENSCHEIDT-SERVAAS DE BRUIN. o_ k s elke taa,ru,th compleet - Duitsch in - Engelsch - Latijn - Grieksch, 'szL 'C 18 brieven c5 1k- a 60 cent of 110,80 it- c5 Italiaalsch -Spaansch Zweedsch- Deensch(Noorsch)-11811., . 44, elke teal compleet 4:5 in 12 brieven a 60 4,.9P vE73T, cent of f 7,20. (F.ralle :andere ME , VORZEY;F9Nor,RrucH r r/4 °DEN . DE MALEISCOE TAAL voor zelfonderricht, door A. A. ROCKOFF, itgegeven Onapr toezicht van L. K. HARMSEN Lector te Leiden. mpleet in 12thrieven a 60 cent, compleet dus 1 7.20.

— .2 JAVAAll SCHEiv TAAL voor zelfonderricht, door A. A. FOKKER, P,r toeziebt 'hn MR. G. J. GRASHUIS, Lector te Leiden. Compleet brieven va 60 cent, compleet dus [ 9. —. TTitg

DE WC Iai

HET RI „Di vee

f 9 . DE WE1 mat Got

HET W doo geb