Hofjesmenu Ziet Het Levenslicht

nr. nov. 2008HaarlemsenformatI ef en cultureel 4 I Hofjeskrant Hofjesmenu ziet het levenslicht

Natuurlijk aten hofjesbewoon- et vierde en laatste nummer al- sters in de 16e en 17e eeuw een weer, tenminste in 2008. De stuk simpeler dan het Hofjes- Hgratis Haarlemse Hofjeskrant lijkt al helemaal te zijn ingeburgerd. menu dat vanaf 1 november Veel mensen zijn trots op hun stad. twee maanden in restaurant Dat blijkt wel uit het feit dat bijna de helft van de oplage haar weg naar de Het Wapen van Kennemerland liefhebber vond via winkels, musea en op de kaart staat. Maar lekker bibliotheken. Zo ook bij drogisterij uit eten gaan is ook geen Van der Pigge, een winkel met historie, stijl en deskundigheid, waar de dagelijkse kost. Hofjeskrant echt helemaal op z’n plaats is. Dagelijks worden daar tien- “Een kookboek is op zich al een te- tallen hofjeskranten meegenomen. ken van welvaart. Dat is ook het ge- Grote schrik natuurlijk binnen en bui- bruik van in die tijd dure specerijen. ten onze stadsgrenzen toen bekend Heel vroeger moest men in zout worden werd dat deze prachtige winkel in haar betaald, het woordje ‘salaris’ is daarvan bestaan wordt bedreigd (lees ook afgeleid. De recepten uit kookboeken pag. 5). van koks aan Europese hoven of uit die Van enkele hofjesbewoonsters hoor- van bisschoppen en abten, heb ik aan- de ik dat zij de krant zelfs naar familie gepast aan de opvatting over gezond in Amerika en Duitsland sturen. Een eten. Minder vet en meer groente, daar aardige reactie ontving ik van me- komt het op neer. In de middeleeuwen, Hofjesmenu vrouw Smit-Westendorp die herinne- waar veel 16de en 17de eeuwse recep- ringen opdiept aan haar oma die in tuur op is gebaseerd, is zware kost ge- lemse een speciaal hofjesmenu Voorgerecht: het in 1964 afgebroken hofje van Gra- zond. Groente, daar kreeg je maar diar- samen bij de viering van het Vissce met blancmengier Vis gebakken in boter met een groene erwtenpuree tie woonde. Daarover meer in Hofjes- ree van. Je ziet op schilderijen vooral 300-jarig bestaan van het krant 5. Met blijdschap geven wij ken- en geschaafde amandelen dikke, zware mensen. Ik denk dat ze veel Frans Loenenhofje. Elementen nis van de komst van het hofjesmenu, last van constipatie moeten hebben van middeleeuws eten zijn Hoofdgerecht: vanaf 1 november op de kaart in het gehad, maar daar hadden ze ook nog steeds terug te vinden. “Del brodo saracenico” naar een 15de eeuws Wapen van Kennemerland. We blik- weer middeltjes tegen,” vertelt historica Roffioelen bestaat bijvoor- Italiaans gerecht :Gebraden kip ken terug op de drukke Open Monu- Helga Danner. In 2007 stelde de Haar- beeld uit deeg met een vulling in een ragout van pruimen, mentendagen en hoftuinfeestjes. Ver- krenten en amandelen der aandacht voor vergeten ambach- Op vrijdag 14 november start het Gilde Haarlem samen met Nagerecht: ten en de hof van Wouw in Den Haag, stichting De Linde een hofjes-arrangement in restaurant Kweeperentaart het gasthofje in dit herfstnummer. In den Swarten Hondt - zie pagina 6 van deze krant. Hoffelijke groet, van vlees, groenten of vruchten. Ravioli lijkt nu een Italiaanse uitvinding! Het Harlekino in Proveniershof verschil met vroeger is dat we die ver- Typisch Hollands straatbeeld rond 1900: een draaiorgel op een wagen- fijndere deeghapjes niet meer frituren Willem Brand tje in een doodgewone straat. Amsterdammer Leon Warnies zag er in maar in de oven bakken of koken. Ook Restaurant Het Wapen van Kennemer- reuzel gebruikt men vandaag de dag nog land, Ramplaan 125, 023 – 524 05 32, 1875 brood en importeerde steeds mooiere draaiorgels vanuit Parijs. wel, alleen in veel kleinere porties. [email protected]

“Artiesten lieten hun nieuwe schlagers Harlekino maar ook de muziekboeken. vaak ook op draaiorgels spelen, om het Eerst arrangeert hij een bestaand lied bekend te maken,” vertelt Gouwenaar door er allerlei tierlantijnen, voornoten Lapjeskat Lizzy wordt hofkat Adrie Vergeer, draaiorgelman in hart en en tegenmelodieën omheen te maken. Toen Alie Harms, al achttien jaar nieren. Vergeer maakte niet alleen de Dan tekent hij de muziek uit op papier. wonend in het hofje van Dirk van Ba- Elk gaatje, later in karton uitgekapt, correspondeert kenes, in haar woonkamer een ratje met een toets. Hoe dichter ontwaarde, was de maat vol. die gaten op elkaar staan, hoe sneller de melodie. Lies “Regent Thöne moest wel lachen en van Aalst, geboren Haar- zei dat hij dan wel Dirk moest heten,” lemse maar nu als Zeeuwse vertelt Alie. Twee serieuzere voorwaardes in de hofjesstad op bezoek, waren dat de meerderheid van de hof- geniet met een vriendin van dames voor haar komst moest zijn en dat een gratis kopje hofjesthee de verzorging een gemeenschappelijke met Haarlems Halletje. “Als taak moest worden. De zesjarige poes uit kind was het altijd een strijd. Assendelft krijgt een vast woonverblijf in Liep je met het orgel mee of het ketelhuis. Op de deur komt de naam liet je het orgel lopen? Bij Dirkje te staan als eerbetoon aan de stich- het eerste kreeg je thuis op ter van het hof: Dirk van Bakenes. Maar je kop.” haar roepnaam is voorlopig Lizzy.

1 Haarlemse Hofjeskrant Gasthofje: Hof van Wouw De gouden appels van Cornelia Den Haag Een dramatischer geboorte van een hof is niet denkbaar. Op 50-jarige leeftijd wordt Cornelia van Wouw, lid van een vermogende drukkersfamilie, door haar arts doodverklaard. Liggend in de kist roept Elsje Hendriks, Cornelia’s hulp in de huishouding: “Juffrouw is niet gestorven.” Na haar schijndood laat Cornelia als dank aan Elsje in 1647 een hofje bouwen die ze zelf nog maar liefst 31 jaar bestiert. In haar testament vraagt de stichteres de nakomelingen van haar broers en zuster om de hof na haar dood te besturen, iets dat tot op heden in ere wordt gehouden. De twee gezusters Jeanne en Catherine cies op de grens en zat zij in het hofje en Kamerlingh Onnes die in 2001 hun vader de abdis in de tuin van het klooster. Als Heike opvolgden, zijn de veertiende gene- kind verbleef vader regelmatig bij de be- ratie regenten. Uniek in de geschiedenis heerder. Diens moeder wist nog te vertel- van de hofjescultuur. len dat de hofdames hout gingen sprok- “Cornelia die niet getrouwd was en kelen in het Haagse bos.” kinderboeken schreef, liep dagelijks vanaf In 2001 werd het 360-jarig bestaan haar huis naar haar comptoir – Frans voor groots gevierd. Burgemeester Wim Deet- daar waar gerekend wordt - boven de re- man, die het een eer vond in de voetspo- gentenkamer waar ze kantoor hield. Later ren te treden van Cornelia’s grootvader heeft ze de tuin erbij gekocht, zeker ook die eind 16de eeuw burgemeester van Den bedoeld om de familie die de erfenis niet Haag was, kreeg een bijzonder toneelstuk- ten deel viel vriendelijk te stemmen,” vertelt Catherine. Die familie liep dan wel geld mis, ze kon letterlijk de vruchten (én bloemen) plukken die in de tuin groeiden en bloeiden. In een 19de eeuwse brief merkt een oom op dat een andere oom dit jaar wel erg achter de moerbeien heeft ge- zeten.. De naam ‘Tuin der Hesperiden’ verwijst naar de Griekse mythe van de te 17de eeuwse Delfts blauwe tegels met bij elkaar gesprokkeld. Wat blijkt toen de verborgen tuin van Hesperia waarin de daarop kinderspelen zijn afgebeeld, staat eerste spade de grond inging: asbest,” levensboom wordt bewaakt door zeven rechts de oude moerbeiboom. Het langs vertelt Catherine. “De hofhuisjes heeft va- nimfen. Onsterfelijk wordt hij die eet van draad geslingerd (lij)fruit, de trellis van der begin jaren zestig laten moderniseren, de boom met de gouden appels. Niet gewaterd eikenhout met peren en ook de de bedstee werd keuken en de zolder vreemd dat in de maakbare Gouden Eeuw kruidentuin accenturen de 17de eeuwse slaapkamer. Aan de balken van de niet de populariteit van de ‘goudkleurige’ sfeer. Vanaf 2001 toen de tuin werd open- beschoten zolder hingen in vroeger eeu- sinaasappel zo’n grote vlucht nam. Van- gesteld voor publiek, is er elke augustus wen hammen en spek. De wind zorgde dat daag de dag staan achter de hof van een Oranjeappeldag, een dag volledig in het vlees niet ging schimmelen. In de 18de Wouw twintig verschillende soorten het teken van de twintig geurende oranje- eeuw werden de matglazen ramen ver- citrusbomen rond de van acaciahout en boompjes. Op die dag verkopen de hofda- vangen door helder glas. Eén hofbewoon- naar oude tekeningen gemaakte duiventil mes zelfgemaakte marmelade en vruch- ster hoefde niet persé naar buiten te kij- • Piet en Joke, beheerdersechtpaar waarin geen zeven nimfen maar acht tensappen. ken en liet het glas-in-lood zitten. De pauwstaarten huizen. Op 12 juni 2004 Een ander jaarlijks hoogtepunt is de straat is geplaveid met ijsselklinkers, 17de je voorgeschoteld. Daarin speelde Heike vormde een aantal sinaasappelbomen een viering van de verjaardag van de sticht- eeuwse klinkers waarvan vader er in de Kamerlingh Onnes de regent en zijn doch- erehaag om de doopvont tijdens de doop ster. In het testament liet Cornelia opteke- jaren vijftig grote partijen wist op te ko- ter Jeanne de weer terug op aarde geko- van prinses Amalia. Het hof van Wouw nen dat op haar geboortedag een feest- pen.” Het verleden voelt hier zo dichtbij, men zijnde Cornelia. In de bijna onher- als hofleverancier van appeltjes van oran- maal aangericht moest worden met een mijmert Catherine. “Mijn grootmoeder kenbare hofstad was het hof van Wouw de je. Naast de hofpoort waarin op voethoog- koe, een geit, een half schaap, sla uit de dronk elk jaar met de abdis van de kloos- enige plek waar ze zich nog thuis voelde. tuin en slaolie. Op basis van terschool die hiernaast stond een kopje Een besloten wooneenheid met regels en haar aantekeningen maakte kok thee. Dan zette grootmoeder de tafel pre- toezicht is zo gek nog niet. Wim van Wouw (géén familie) een historisch menu die de naam ‘Menu Cornelia’ meekreeg. Na de Tweede Wereldoorlog toen de hofdames er sperziebonen en sla verbouwden, leek de tuin op de bleekveldjes, te zien op de 17de eeuwse bouwtekening van stads- architect Van Bassen. Regent Heike Kamerlingh Onnes riep de hulp van de stadstuinarchitect in om de tijd van Cornelia te doen herleven. Maar onderhoud van de tuin drukt zwaar op de begroting. Vandaar dat de huidige regentessen er middels sponsoring alles aan doen om het in de Napoleonistische tijd verdampte kapitaal niet verder af te laten brokkelen. “Vorige winter moest de riolering plots vervangen worden, met sponsoring hebben veertigduizend euro • Catherine en Jeanne Kamerlingh Onnes, regentesses 2 Haarlemse Hofjeskrant In de schaduw van de kathedraal

Op een zonnige herfstdag lapt in het Hofje van Codde en Van Beresteyn de glazenwas- ser buiten de ramen, binnen drinken oud-binnenmoeder zuster Ancilla van der Sandt en de huidige binnenmoeder Charlotte Schreuder een kopje thee. Door de brievenbus valt een brief met een zwart randje. Twee medezusters blijken op dezelfde dag te zijn overleden. “Ze worden boven met gejuich binnengehaald,” zegt mevrouw Schreuder. “Ik vraag me af wanneer ik ga,” zegt zuster Ancilla, “Jullie moeten me hier wegkijken.”

“De andere hofjes zijn pittoresk, maar zorg alleen kan redden, moet er naar een “Vroeger was het een hier is geen boven. Is er geen trap om bij andere woonvoorziening met meer zorg heel andere tijd,” vertelt je slaapkamer te komen. Dit is het enige uitgekeken worden.” Zuster Ancilla werd Ancilla tijdens een kopje hofje waar het overal gelijkvloers is. Wel na haar pensionering in 1982 gevraagd thee, “Bijna niemand zo handig met achttien vrouwen waar- om met drie zusters het Bavocontact te had tv of telefoon, een van er vier goed mobiel zijn. De taxiser- doen, ouderenzorg vanuit de Ursuline enkeling had een radiot- vice rijdt hier af en zusterorde in een tje. Je had een gasstelle- aan,” vertelt me- buurt waar in die tje op tafel staan. Vroe- vrouw Schreuder tijd veel bejaarden ger zat je niet buiten, je die via haar zus die woonden. Ook om- schilde aardappelen, de thuiszorg in het dat er vanuit de breide, er werd gewerkt. hofje deed, contact overheid toen bijna Je had geen rollators, kreeg met de regen- geen zorg geregeld geen rolstoelen, wel je ten. “Ik ben een was. Kort daarna eigen wasmachine. Re- hulppost. De helft kreeg ze het verzoek gel was ook dat je je was • Zuster Ancilla en Charlotte Schreuder van de bewoners om binnenmoeder voor tien uur ’s morgens heeft een alarmap- in het hofje te wor- naar binnen moest halen. Mevrouw Schreuder vertelt hoe uniek paraat. Ligt er ie- den. “Ik zei dat ik Ik liet de eucharistie hier vieren. Als er het is dat het hofje een tuinkamer heeft. mand op de grond, het twee jaar wilde iemand jarig was, dan ging je die aan de “’s Winters is er elke week soos. Dan zoals vannacht, dan krijg ik een telefoon- doen, maar ik heb het twintig jaar ge- deur feliciteren. Dan kreeg je iets lekkers. doen we voor wie zin heeft een spelletje. tje.” Voorwaarde om in het hofje te wo- daan. Ik heb alles aanvaard wat ik in het Ik heb erin gebracht dat we gezamenlijk Ook de verjaardagen worden er gevierd.” nen, vertelt ze, is dat je zestig plus bent, leven tegenkwam. Hoe aardig of minder Sinterklaas vierden.” Ze laat de plakboe- Onder de oppervlakte ligt altijd de angst niet vermogend maar wel geheel zelf- aardig iemand ook is, je moet werken ken met foto’s van het nagebouwde kar- om het knusse huisje te moeten verlaten. standig. “Zodra je te afhankelijk van je vanuit je hart. Dan heb je nooit ruzie tonnen hofje zien. Na afloop kreeg ieder- Charlotte Schreuder: “Als ze zeggen dat buren wordt en het niet meer met thuis- want je accepteert mensen zoals ze zijn.” een zijn eigen huisje mee. ze zich niet lekker voelen, zijn ze bang dat ze weg moeten. Dan zeg ik: we pra- ten niet over weggaan, maar over goede Hoftuinfeestjes: afscheid van de zomer verzorging.” Traditie in het Essenhofje waar de zen waren er niet en als je geen kinderen Het “Hofje van Codde” tuin na een architectonische in- had, kwam je onderaan de lijst. Toen zij bij testament uit 1598 van kape- greep in 2001 van iedereen werd. naar de Janskliniek ging, zijn we geble- laan Mr. Pieter Janszoon Codde in Daarvoor had iedere bewoner zijn ven. Weet je wat het voordeel van oud 1611 opgericht, werd in 1732 over- zijn is? Dat je alles mag zeggen en niets eigen stukje tuin. Gastheer van de gebracht van de Zuider Schools- meer hoeft te doen,” zegt Jeltje schalks. teeg naar de Nauwe Damsteeg. avond is huismeester Ko van Uit handen van regent Thöne ontvangt Leeuwen, die als de tafels zijn ge- huismeester Ko van Leeuwen een paar In 1871 moest het hofje daar wijken dekt Fredie Kuiper aankondigt. flessen wijn. Die mag hij alleen in bijzijn van de rest van het hofje nuttigen. Ge- voor het Concertgebouw en voor uit- Een schot in de roos want Fredie deelde vreugd is immers dubbele vreugd. breiding van de fabriek van Joh. zingt niet alleen met passie, zij in- Enschedé. spireert ook tot zangdaden. later de hartige lekkernijen van hofkok Het hofje van Codde werd herbouwd Floyd verschijnen, kan het feestje niet in de Lange Herenstraat, naast het In het hofje dat niet opgenomen is in meer stuk. Natuurlijk ontbreekt in dit hofje van Beresteyn (1688). Die hofjes een hofjeswandeling – regent Job Thöne qua leeftijd en achtergrond meest di- moesten door de reorganisatie van het is daar eerlijk gezegd niet rouwig om – verse Haarlemse hof de culturele noot stationsplein in de jaren zestig uit de wonen twee echtparen. De oudste be- niet. Marianne van de Diva’s doet met binnenstad verdwijnen. Op die plek woonster is tante Jeltje (93), volgens Lennaert Nijgh’s gedichten de harten staat nu een beeld van twee beren. Annemarie Visser-Visscher een ouder- heftiger kloppen en ook hofdichteres Historisch onjuist als het bedoeld is wetse lepelaar vanwege haar voorliefde Leonore doet poëtisch een duit in het als eerbetoon aan de stichter van het voor advocaat. “In 1947 trokken mijn zakje. Zo valt het tuinfeest allesbehalve hofje van Beresteyn. man en ik bij mijn schoonmoeder in. Hui- in het water. Belangrijke taak van de Het is half september echt Hollands commissie overigens is de inrichting Op het familiewapen van Nicolaes herfstweer bij de eerste hofborrel van van de gemeenschappelijke én open- van Beresteyn (overleden in 1684) de nieuwe bewonerscommissie in het bare tuin te verbeteren. Eerste goede staat namelijk geen beer maar een Proveniershof. Het regent pijpenstelen. daad was het vernieuwen van het varken geketend aan een steen. Een Maar Henk Walstra, Marianne Matthij- schelpenpad. Samen met Ymere en de communicatiefoutje want een beer is sen. Blanka de Bruyne en Tole Emme- gemeente onderzoekt de commissie ook een mannelijk varken! Het in lot hebben een partytentje geregeld en ook verzoeken van bewoners zoals het 1969 gebouwde fusiehofje dat bestaat daaronder is het droog en lekker knus. de realisatie van een fietsenstalling en uit achttien woningen rond een bin- Een vertederende aanblik als de nieuwe de terugkeer van het informatiebord. nenhof - met een regenten- en tuin- commissie de bewoners welkom heet De vorige was ineens spoorloos ver- kamer – is er qua woongenoegen niet met een kopje hete hofjesthee. Als even dwenen. minder om.

3 Haarlemse Hofjeskrant

Regent op proefrit Hier en daar een deuk voor een beter gevelbeeld Waar vind je nog een tegelzetter die op de Rotterdamse manier werkt? En waar een schilder die nog werkt met puimsteen? In de hofjes staat de tijd al eeuwenlang stil, maar hoe moet de idylle blijven voortbestaan als de ambachtsman verdwijnt?

Het is herfst 1839, de eerste spoorlijn Over hemelwaterafvOeren en deuken van Nederland, die tussen Amsterdam en Haarlem is pas enkele weken geopend. roeger kwam loodgieter Henny van Taarling jaar- Als lid van de Haarlemse geneeskundige Vlijks in het hofje van Loo in de Barrevoetestraat. commissie maakt regent Johannes Kue- Voor de vorstperiode moest de pomp afgetapt worden nen, een bekende Haarlemse apotheker, een proefrit. Op een regentenbord in het en na de winter werden de lederen kleppen vervangen Frans Loenenhofje staat die belevenis be- en aan de pompstang gemaakt. Als alles was vastge- schreven. zet kon de pomp weer in gebruik worden genomen. Er gaan allerlei geruchten over de ef- fecten van nimmer tevoren gekende snel- heden op het menselijk lichaam. Hoezeer “Ik heb ook loden hemel- per en zei: “Sla maar tegen de constructie toch door velen hoog waterafvoeren moeten ver- de pijpen waar jij vindt dat wordt geroemd, er werden hier en daar vangen omdat deze kapot wa- er deuken moeten komen.” ook stemmen van afkeuring gehoord. ren. De nieuwe loden buizen Ik moet toegeven, de door Vraag was of deze nieuwe wijze van ver- heb ik speciaal aan laten voe- hem aangebrachte deuken voer ook uit geneeskundig oogpunt aan- ren in houten kratten, zodat in de hemelwaterafvoeren beveling zou verdienen. Of dat zich deze netjes recht aankwamen. pasten beter in het gevel- (evenals tegen de droogmaking van de Haarlemmermeer bijvoorbeeld) meer of De loden bevestigingsoren er- beeld.” minder gegronde bezwaren zouden voor- aan gesoldeerd en de pijpen Fred Bijvoets, inmiddels doen, die het raadzaam zouden maken bevestigd met zelf gegoten gepensioneerd, herinnert Plastic met lood verbinden, deed Fred voor keukenbedrijf om – bij maatregel van goede Genees- loden kopnagels tegen de zich nog hoe hij in het Teylers dat is een klus. Beide pijpen Davies het tegelwerk op de kundige Politie – het publiek van de stad muur. hof met een optromptang in hebben een even grote diame- zogenaamde Rotterdamse te waarschuwen. Op het steken van de De werkzaamheden waren de weer was om de loden ter, dus moest je de loden pijp manier, dat wil zeggen met trompet ving de tocht aan, en werden de afgerond en de opzichter pijpen groter te maken. Zaak vergroten zodat de nieuwe af- stukadoorskalk. Fred Bijvoets: zakuurwerken voor de dag gehaald. Het kwam langs. Zijn eerste op- was om zonder veel hak- en voer in de oude past. Dan “Dat sloopt gemakkelijker dan was negen uur toen wij wegreden, in het merking was: “Henny, de lo- breekwerk de oude loden pij- werd er eerst een overgangs- als er cement inzit. Aannemer begin statig en langzaam maar allengs den pijpen zijn te netjes recht, pen waar nodig te verbinden stuk in gesoldeerd en daarna Holleman uit Santpoort, die sneller en sneller. Nu wij allen bij onder- er moeten wat deuken in zit- met nieuwe plastic delen. gelijmd.” de restauratie deed, zag dat ik vinding ons van de snelle, gemakkelijke ten”. Ik gaf hem de loodklop- “Helemaal slopen was te duur. In hetzelfde Teylers hof dat op de ouderwetse manier en gelijkmatige beweging van het voer- tuig overtuigden, en wij geen botsingen deed en vroeg nog of ik voor of schokken gewaar werden die enigszins hem wilde werken. hinderlijk genoemd konden worden, Over puimsteen en snOepjes Tegels in oude gangen, ves- moesten wij onwillekeurig het vernuft tibules en tableautegels in van de mens prijzen, die de heerlijke vin- schouwen zitten zonder voe- ding van de stoomkracht, ook op voertui- lak voor de open monumentendagen geeft schil- het ene oor in en het andere gen tegen elkaar. Koud op el- gen langs ijzerbanen in toepassing had Vder Bob van Wanrooy, net als loodgieter Henny oor uit.” kaar noem je dat. Dat is moei- gebracht. De tocht ging pijlsnel voor- van Taarling al veertig jaar in het vak, het hofje ‘In den “Sommige collega’s vinden lijk restaureren omdat er waarts. Een kwartier na vertrek kwamen groenen tuyn’ nog even een onderhoudsbeurt. het allemaal oude troep, maar spanning op zit. Je hebt kans we al in Zwanenburg aan (..). Over de ik vind het leuk om het oude dat het hele zootje valt. Je be- Braken was de beweging meer romme- Een likje hier en een likje om te vragen of men nog een en idyllische zo goed mogelijk gint met drie nieuwe tegels en lend, maar steeds gelijkmatig, en juist daar, zoals hij het zelf zegt. In boodschapje mee moet nemen. te bewaren,” vertelt Bob die al eindigt als het tegenzit met binnen het halfuur hielden we stil aan het station Amsterdam. Op het station was de april 1968 kwam Bob, die als Natuurlijk wordt er ook flink vijftien jaar voor C. den Hol- dertig.” drukte en het gewoel groot. In een ogen- eerste opdracht voor schilders- gebept, maar dat gaat bij mij lander Schilderwerken werkt. blik hadden wij, jonkheer Hoeufft en de bedrijf Cramer de vlaggen- blinde onderwijzeres in de godsdienst, mastknop van de Bavo moest Hij hielp binnen en buiten mee juffrouw Pauw en haar begeleidster een vergulden, voor het eerst ‘In in de Bavokerk, het Teylers bijwagen beklommen, die ons naar de den groenen tuyn’. Sindsdien Museum, De Waag en het Zui- plaats van bestemming zou voeren: het is hij de vaste hofschilder. Hij derhofje en de Proveniershof. Genootschap Natura Artis Magistra in de herinnert zich nog hoe een be- Terugbrengen in de oude staat Plantage. woonster van Duitse origine vraagt geduld. “Als je één keer Spoedig kwamen wij op de vrolijke na eerst op het raam getikt te met de krabber uitschiet, is het Buitenkant aan. Het ruime IJ-zicht met hebben dat raam omhoog naar zijn grootje,” vertaalt zijn mastbos van schepen van allerlei schoof en hem een snoepje Bob, “De jeugd kan helaas niet aard en grootte, en de drukte en bedrij- vigheid die er heerste, bood een aange- gaf. meer plamuren, dat leren ze naam tafereel. De wagen reed zeer gelijk- Soms een appeltje. Nog niet meer. matig door. Al spoedig verlieten de vrou- steeds wordt hij met open ar- En de puimsteen, joh, die welijke reisgezellen ons, en stopten wij men ontvangen en vragen de ligt in het museum. Je hebt nu aan de poort van het grootste Entrepot- dames steevast of hij al iets schuurmachines, maar vroeger dok, een schepping die onze wereldbe- gedronken heeft. Bij oud-bin- ging alles met het handje. roemde handelsstad waardig is. In de na- nenmoeder mevrouw Bakels Werd een deur ingepuimd. Je bijheid van de zoölogische tuin verlieten wipt hij als hij in de buurt is zaagde eerst een stuk puim- wij de wagen en riepen wij de vriende- soms even langs voor een steen op maat en daarmee lijke conducteur van deze waarlijk mooie kopje koffie. “Wat mij opvalt wreef je de grondverf – zink- onderneming een hartelijk vaarwel toe. dat bewoners makkelijk bij el- wit aangelengd met droogmid-

kaar naar binnen lopen. Om del – op de oude grondverf. Regent Wil van Schaik even te kijken hoe het gaat en Dat zat als een huis.”

4 Haarlemse Hofjeskrant ysterieuze muziek met stiltegeluiden als gedruppel, gefluister en een hoge vrouwen- HofDame Vertelt stem die ‘Scarborough Fair’ neuriet begeleidde op 6 september de catwalk van twintig hedendaagse hofdames in de hoftuin van het Frans Hals Museum. Een schouwspel Mdat ogen en oren betoverde door de repeterende choreografie en muziek.

Zes talentvolle Ant- Eigentijdse hofdames Een prachtig vogel- werpse modestudenten kooimeisje van maakten eigentijdse Takumi Yanazaki met kostuums geïnspireerd een geplooide rok van op de Gouden Eeuw. Zo gestijfd papier. is er een stewardessen- look in combinatie met Andere creaties: een Zeeuwse kap. Een een op Escher geïn- andere stewardess spireerde overgooier draagt een omhoog met patchwork en een Hortensia’s gewaaide jas. Tussen die jurk van jute met p een zomerse namiddag zit ik in de futuristische kledij ook ritsen met daaronder Oschaduw in mijn luie stoel in de tuin, serenere nonnenachtige gepaintbrushte pan- vlakbij de grote potten met hortensia’s. kostuums met plooikap- ty’s. Kunstcreaties Het is stil op de hof. Alleen moeder merel pen van de Luxemburg- waarvan een aantal laat horen dat ze weer druk bezig is met se Laure Lamborelle, die ook best draagbaar. het zoeken naar insecten voor haar jon- met haar vijf ontwerpen gen. Voor Henk, onze hofkat, is dit even het dichtst het thema Met dank aan gale- een nare tijd want deze overbezorgde ‘hofdames’ benadert. rie 37 Spaarnestad. moeder beschouwt dat grijze gestreepte beest dat tussen de paden sluipt als de grootste kleine mereltjes moordenaar. In werkelijkheid is hij doodsbang voor die Kruid uw eigen speculaas merel, die constant en met veel gekrijs in December zonder Sinterklaas na nooit meer los. Wij woon- dan hartelijk had begroet, ging duikvluchten over hem heen scheert. is als Haarlem zonder Van der den, en dan praat ik van ze- hij achter zijn werk doen. Deze Heel wijs heeft hij nu een beschut plekje Pigge. Grote schrik om te ventig jaar geleden, op de Zijl- zaak waar je alles kunt kopen gezocht. horen dat deze geweldige weg en als het vakantie was, voor een lekkere kruidige soep Over mijn boek kijk ik naar de prach- zaak in zijn bestaan wordt kwam mevrouw Van Os met de of maaltijd. En dan de specu- tige bloemen van de hortensia’s. Tot nu bedreigd. Dat nieuws maakt kinderen vaak tegen vijven na laaskruiden, de noten en alles toe is het ieder jaar weer een verrassing duizenden reacties los. een dagje Kraantje Lek of het voor de kleine klachten. Van geweest in welke kleuren ze zullen gaan Brouwerskolkje langs. Dood- der Pigge weet altijd raad, bloeien. In de winkel ontmoet ik me- moe sleepten de kinderen dan vraag er maar om.” Geluk zit De eerste die ik kocht was een kleine vrouw Van Ingen (81). “Ik hun schepjes van ijzer over de ‘m in vooral in de kleine din- blauwe die een jaar later wel tweemaal kwam hier als klein kind al grond. Dat krassende geluid gen, is óók haar boodschap. zo groot was geworden maar nu roze aceton voor mijn vader halen. hoor ik nog. De heer Van Os Een spontaan gesprek op Sinterklaas. Met geven. Niet bloemen kreeg, en dat was niet de bedoe- Daar maakte vader, die nam altijd vriendelijk zijn straat, met een biertje in de alleen op 5 december natuur- ling . Om het alles kleurrijker te maken schoenmaker was, melklijm hoed af als hij de winkel bin- zon, de lach van een kind. Ge- lijk. Bak eens een speculaasje kocht ik er een blauwe bij, die helaas het van. De crêpezolen gingen bij- nenkwam en als hij de mensen nieten heeft alles te maken met voor uw buren! jaar daarop ook roze werd. Wat een ei- genwijze dingen. Van iedereen kreeg ik nu goede adviezen: spijkers in de grond zei de één, dus deed ik spijkers in de grond, aluin, zei een ander, dus deed ik aluin in de grond, want ik wilde absoluut een blauwe. En aangezien ik zelf helaas geen groene vingers heb, vertrouw ik op ieders advies. In een tuincentrum kocht ik daarna, op aanraden van een vriendin, een pot Hortensia Blauw met korrels speciaal voor de blauwe hortensia. En die korrels gingen ook de grond in. Op haar vertrouwde ik helemaal, want zelf heeft ze een hoek met prachtige hortensia’s in allerlei kleuren in haar tuin. En als je als hortensia dan nog niet blauw wordt, dan weet ik niet meer. Ik vond in ieder geval dat het aan mij niet had gelegen. Mijn grote angst was nu echter, dat hij door al die blauwe handelingen te blauw zou worden. Zeg maar naar het paars toe, en dat wilde ik ook weer niet. Met spanning wachtte ik af. Maar wat er uiteindelijk te voorschijn is geko- men, is een wonder. Want vanuit mijn luie stoel op deze zomerse namiddag kijk ik naar een hortensia die blauw moest worden maar die het gepresteerd heeft te gaan bloeien met prachtige witte bloemen.

5 Haarlemse open Hofjeskrant monumentendagen Wat een uithangbord! De Haarlemse hofjes worden tjdens de Open Monumentendagen bijna letterlijk overlo- pen. In het Zuiderhofje onthalen de bewoonsters het talrijk toegestroomde publiek met een rondleiding. Het Frans Loenenhofje heeft met een op hofjesmaat gesneden klucht de grootste groep zittende bezoekers. De Haarlemse Hofjeskrant vindt gretig aftrek.

Maar men kijkt altijd weer op van het aantal. Sommigen loop je ze zo voorbij. Beste tijd om ze te bezoeken zijn de maanden mei en juni,” raadt hij aan. Wil van Rhoon, bewoonster van het Wijnberghofje, geeft mevrouw Wijnberg (wat een toeval) een kijkje in haar huisje waar alle hoeken en gaten zijn benut. Zo heeft Wil in de vroegere meterkast haar internethoekje. De badkamer is ruimer dan verwacht en de architect de tijd van turf en gedroogde hammen. heeft ervoor gezorgd dat zij hoewel ze Op zondag wil Jacqueline uit Lisse in aan de straatkant woont via haar slaap- ganzenpas langs twee in de zon zittende kamerraam toch verbonden is met de bewoonsters in het hofje van Bakenes. hoftuin. Met die keuze is En niet alleen zij! Ze is net jarig geweest Wil uiteraard zeer con- en heeft haar zes vriendinnen mee uit tent. Doopsgezind is zij gevraagd voor een hofjestocht. Helaas niet, dat was geen vereis- was er vandaag geen gids beschikbaar, te, vertelt Wil. Of er nog dus doet de jarige de rondleiding met de gemeenschappelijke acti- folder in de hand zelf. Geluk bij een on- Gildegids Ron Langerhorst uit Am- viteiten zijn, vraagt me- geluk. Omdat het Open Monumentendag sterdam vertelt bewoonster Helen vrouw Wijnberg. Na de is, zijn de hofjes, die op papier dicht le- Vriens dat de gele kleur van de mid- renovatie twee jaar gele- ken, toch open. deleeuwse steentjes aangeeft dat het den was er regelmatig Wijnberghofje een privéhofje is. Hij hofberaad, dat is nu ook vergelijkt het met het pleintje achter de kleine ongemakken De klucht ‘Wonderdrank’ de Agnietenkapel in Amsterdam: de- zijn verholpen minder. ‘Wonderdrank’ is speciaal ge- zelfde steentjes in dezelfde kleur. On- Met Kerst is er kerstbe- maakt door het J.J. Cremer derwijzer Frans Beelen uit Uitgeest raad, dan krijgen alle be- doet een hofjestocht met zijn vriendin woonsters cadeautjes van Genootschap, dat al vijftien jaar Marijke Buisman. “Als je hofjestocht de regentessen. Een eer- toneelkind aan huis is in het hof. zegt, zeggen mensen: o, ik ken ze wel. betoon aan de traditie in Na een historische binnenkomer met een gids die vol vuur over de Norber- tijnse monniken (de Witte Heeren) en textielhandelaar Frans Loenen vertelt, Hofjes-arrangement ‘In den Swarten Hondt’ ontspint zich een toneel in een toneel. Het Vlaamse gezelschap blijkt een heuse Op vrijdag 14 november start het Gilde Haarlem samen met ‘medicijnman’ in hun midden te hebben. Al snel tracht die een drankje à la de stichting De Linde een hofjes-arrangement. De Linde is een Haarlemmer Olie aan de man te bren- non-profit organisatie die individuele woonbegeleiding geeft gen. Een handlangster geneest op won- aan mensen met een licht verstandelijke beperking. Daarnaast derbaarlijke wijze. De verwachte aap komt uit de mouw bieden zij ook dagbesteding zoals helpen in een lunchcafé! als de weer ziende dame hond Vosje Lunchcafé en restaurant In den Swarten Hondt, gevestigd Spaarne 37, was dood aantreft onder de tafel met flesjes in de 17de eeuw een herberg en is één van de oudste bestaande horecagele- wonderdrank. Een staaltje Living History genheden in Haarlem. Een mooiere plek voor de start van een hofjeswande- van het zuiverste, of moet ik zeggen, ling is bijna niet te vinden. Gilde Haarlem verzorgde vanuit de Swarten Hondt duvelste water. in de nazomer al samen met De Linde historische vaartochten. De boot ligt inmiddels in de winterstalling, maar de samenwerking gaat verder. Het nieuwe arrangement omvat een ontvangst met koffie en gebak, daarna volgt een wandeling onder leiding van een Gildegids. Als u dan terugkomt, staat de tafel voor u gedekt en wordt er afgesloten een oer-Hollandse hofjes- lunch. Kosten € 17,50 p.p. Telefonisch aanmelden bij Gilde Haarlem tussen 18.00 en 20.00 uur op 06 – 164 108 03. In november en december elke vrijdagoch- tend, start 10.30 (tot circa 13.30 uur). Ook op aanvraag mogelijk bijvoorbeeld voor ‘zussendag’ of verjaardag. Ares: Spaarne 37. Zie ook www.gildehaarlem.nl en www.swartenhondt.nl

6 Haarlemse Hofjeskrant In de geest van de historie In de negentiger jaren van de 20ste eeuw hadden de regenten moeite de huisjes te verhuren. Volgens de beheerster van het Heilige Geesthofje in Den Haag hadden mensen (te) veel noten op de zang. De euro zou daar verandering in brengen. Om het hofjesleven voor vrouwen boven de vijfen- vijftig jaar aantrekkelijker te maken besloot het bestuur van vier huisjes twee te maken.

Maar toen de harde gulden verdween, is te zien hoe in de Grote Kerk vrouwen kwam de klad in de welvaart en werden worden voorzien van turf, linnen en de wooneisen bijgesteld. De verbou- brood. Een groep van tweeëndertig wingsoperatie werd stopgezet. In de vrouwen werd na de bouw in 1616 uit- 17de eeuw keken arme weduwen van verkoren en kreeg naast kost ook gratis katholieke gezindte niet zo nauw. In de inwoning. regentenkamer hangt boven de haard De reglementen vormen bijna vier • Heilige Geesthofje - Den Haag met fraaie schouw een schilderij. Daarop eeuwen later nog steeds een stevige lei- draad voor de bewoon- langs de trapgevelhuizen ziet er keurig sters. Mannen mogen uit. Die orde buiten geeft rust. De histo- logeren, maar samen- rie dient gekoesterd te worden. Pronk- wonen is niet toege- stuk is de juttenpeer uit 1647, die dank- staan. Wat opvalt is zij sponsorgeld van een goede oude dag hoe keurig de tuin die geniet. door heggen in vieren Een week na de Open Monumenten- is gedeeld én paden dagen, die maar liefst zevenhonderd be- zijn bijgehouden. Niets langstellenden naar het hofje bracht, is verraadt een persoon- alles weer bij het oude. lijk tintje. Beeldjes in In de hoftuin genieten bewoonsters de tuin mogen niet her en der van een zomers herfstzonne- want dan verval je al tje. Men keuvelt of doet een dutje. De gauw in tuinkabouters beheerster die vast de aardappelen voor en windmolentjes, stelt de avondmaaltijd schilt, ziet dat het de beheerster. Het pad goed is.

• ZuiderhoFje [advertentie] • Frans LoenenhoFje

Herfst in de hofjes

Blue Square Blue Square ... al meer dan 120 jaar een begrip in slanke damestas lederen damestas met drie vakken. met twee vakken Haarlem en omstreken. en parapluhouder Met een breed assortiment artikelen aan buitenzijde. voor kantoor, school en thuis. Leverbaar in Leverbaar in zeven kleuren. drie kleuren.

Geopend op maandag t/m vrijdag van 9.00 - 18.00 uur en zaterdag van 10.00 - 17.00 uur U kunt ons vinden op: Gedempte Oude Gracht 108, Haarlem Telefoon: 023 5315513, Fax : 023 5328425, [email protected] • het Lutherse hoFje

7 3 Haarlemse Hofjeskrant

Een Bok in de Weide Bruidsparen in hofjes Groen-zwart zijn de clubkleuren van Alliance ’22. De club waar Ton de Bok U zou door bijgaande foto’s misschien denken dat hofjes een al jaren als trainer en vrijwilliger actief geliefde plek zijn voor mooie plaatjes voor het trouwalbum. is en ook de club waar Rutger Leeuwe, Dat is niet zo. Navraag bij bruidsfotografen leert dat kastelen, de veel scorende spits van zondag 1 én de zoon van Neeltje van der Weide, parken en strand een stuk populairder zijn. speelt. Daar op het groene gras kwamen bok Ton en geitje Neeltje elkaar voor Foto De Leeuw uit de Gierstraat wilde Twee bruidsparen in een Chevrolet het eerst tegen. Vandaar dit onder- de bruidsparen nog wel eens het nabij Met een pas gekochte Chevrolet schrift: ‘Groen is gras, groen is gras on- gelegen hofje van Loo inloodsen. In de traden de twee zussen Henny en Ans der hunne voeten’. Witte Heerenstraat stappen bruidsparen Dreyer op 3 augustus 1979 in het huwe- Met dank aan:Henny Dreyer voor het soms even het Frans Loenen- of Lutherse lijk met Adrie en Jaap. Henny: “Aad had uitlenen van haar trouwreportage en hofje binnen na de trouwerij in de tussen de Chevrolet speciaal voor de bruiloft Foto Niek Visser op het Houtplein. beide hofjes gelegen Lutherse kerk. Niek gekocht, een week erna was hij al weer Visser van Foto Niek Visser op het Hout- weg. De dag dat we in ondertrouw gin- plein deed op 17 oktober samen met het gen, maakte Adrie een dolletje met Jaap. bruidspaar Mariëlle Janssen en Robert Dat hij niet durfde te trouwen. O nee, zei Bellaart uit Almère het hofje van Bake- Jaap, ik ga ons morgen op het stadhuis nes aan op weg naar molen De Adriaan. aangeven.” Het kostte Adrie een kratje bier. Later werd afgesproken op dezelfde dag te trouwen. “Maar dan hebben we TEYLERS HOFJE wel een grote trouwauto nodig,” riep In de bocht van het Spaarne ligt achter een Adrie, “Geen probleem, ik ga wel kijken imposante poort het Teylers hofje dat werd ge- wat er te koop is.” Op het stadhuis re- sticht krachtens het testament van Pieter Teyler van der Hulst, en is ontworpen door dezelfde gelden de mannen dat ze tegelijkertijd architect als van de Ovale Zaal in het Teylers in het huwelijksbootje konden stappen. Museum, Leendert Viervant. De lage huisjes Henny herinnert zich nog als de dag staan in contrast tot het monumentale hoofdge- van gister hoe Ans en zij van bloemen bouw, maar het geheel oogt licht en wijds. De een lint regen, die voor op het dash- regentenkamer behoort tot de top honderd van board lag. En het trouwboeket dat maar mooiste historische interieurs van Nederland. niet kwam omdat de bloemenman op Vanaf 2008 onderhoudt en verhuurt woning- vakantie was. Dus droeg Henny het bie- corporatie Elan Wonen het Teylers Hofje. dermeiertje van het bruidmeisje. Tel. 023 - 515 98 59. www.elanwonen.nl

Uitslag Vijftien inzenders, waarvan het merendeel meer dan HEMA één foto toestuurde. De drie winnaars kunnen hun Hofjesfotowedstrijd favoriete foto bij HEMA Foto op canvas laten afdrukken.

1e prijs: C. Boers 2e prijs: W. Vlot 3e prijs: S. Kieft

Haarlemse Fa. van Taarling Hofjes Sanitair installatie bureau Mark Keppel krant Lijstenmakerij & Galerie Fietsen van ‘t Mannetje zijn veel gecopieërd, Oplage: 10.000 LooD En zinkwERk Schagchelstraat 5, 2011 HW Haarlem maar nooit geëvenaard. Redactie: Willem Brand Vormgeving: Kees Reniers DAkBEDEkkinGEn Tel. 023 - 5340750 [email protected] Spaarnwouderstraat 3, Illustratie: Alex van Koten GAS- En wATERinSTALLATiES www.keppellijsten.nl Haarlem, 023 - 540 70 76 Fotografie: Willem Brand SAniTAiRE inSTALLATiES www.tmannetje.nl Rogier ten Hacken CEnTRALE vERwARMinG Af te halen in zorgcentra, diverse boekhan- dels en bibliotheken in Zuid-Kennemerland. RioLERinG In Haarlem in diverse musea, bibliotheken, drogisterij Van der Pigge, Muys Kantoor & Twijnderslaan 3 Kado, HEMA-fotoshop, Juffrouw zonder 2012 BG HAARLEM Zorgen en alle adverteerders. Postbus 123 2100 Reacties: [email protected] AC HEEMSTEDE Tel.: 023 528 90 14 De Haarlemse Hofjeskrant kwam mede tot Fax: 023 528 28 50 stand dankzij (financiële) steun van het be- e-mail [email protected] stuur van de hofjes Codde en Van Beresteyn.