Wedde, Wedderbergen (Gemeente Bellingwedde, Gr.)

Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek (IVO-O) CONCEPT Steekproefrapport 2017-06/04 Wedde, Wedderbergen (Gemeente Bellingwedde, Gr.)

Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek (IVO-O) CONCEPT Steekproefrapport 2017-06/04 Wedde, Wedderbergen (Gemeente Bellingwedde, Gr.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek (IVO-O)

Een onderzoek in opdracht van Anjost bv

Steekproefrapport 2017-06/04 ISSN 1871-269X Status: concept

Auteur: drs. J.M.G. Bongers (fysisch geograaf / senior KNA-prospector) Autorisatie: dr. J. Jelsma (senior KNA- archeoloog/prospector) (actorregistratie respectievelijk 819810 en 388073)

Goedgekeurd door de bevoegde overheid gemeente Bellingwedde dhr. R. Kampyon d.d......

De Steekproef bv werkt volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 4.0. BRL 4000, Protocollen 4002 & 4003.

Foto’s en tekeningen zijn gemaakt door De Steekproef, tenzij anders vermeld.

© De Steekproef bv, 30 juni 2017

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding.

De Steekproef bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

De Steekproef bv Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau, Hogeweg 3, 9801 TG Zuidhorn telefoon 050 – 5779784 internet www.desteekproef.nl e-mail [email protected] kvk 02067214 Inhoud

Samenvatting

Administratieve gegevens van het plangebied

1. Inleiding...... 1 1.1 Aanleiding en doel (KNA 4: LS01)...... 1 1.2 Locatie (KNA 4: LS01, LS02)...... 2

2. Bureauonderzoek...... 4

3. Veldonderzoek (KNA 4: VS05)...... 5 3.1 Methoden en technieken (KNA 4: VS01)...... 5 3.2 Resultaten veldwerk (KNA 4: VS02, VS03)...... 7

4. Conclusies en advies (KNA 4: VS07)...... 10

Gebruikte bronnen Lijst van figuren en tabellen Archeologische periodes

Appendix: - Boorstaten - Laagbeschrijvingen boringen volgens Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode Samenvatting In verband met een geplande uitbreiding is een inventariserend archeologisch veldonderzoek uitgevoerd bij Camping Wedderbergen te Wedde, gemeente Bellingwedde, provincie Groningen. Voor de uitbreiding worden watergangen aangelegd en wordt een sanitairgebouw geplaatst. Hiervoor is graafwerk nodig dat een bedreiging betekent voor eventueel aanwezige archeologische waarden. Het doel van het onderzoek is om vast te stellen wat de kans is op de aanwezigheid van archeologische waarden. Het inventariserend onderzoek bestaat uit een booronderzoek van zestien boringen en een veldkartering. Eerder is een bureauonderzoek uitgevoerd door Libau. Door het plangebied loopt een ondergrondse zandrug die ontstaan is doordat noordelijk en zuidelijk ervan dalen zijn uitgesleten. Op de rug is de bodem zo sterk aangetast dat eventuele archeologische grondsporen er verloren zullen zijn gegaan. Door het dal noordelijk van de rug loopt de Westerwoldsche Aa. Waarschijnlijk heeft een voorganger van deze rivier door het dal zuidelijk van de rug gelopen tijdens de laatste ijstijd. Beide dalen zijn binnen het plangebied opgevuld waardoor ze niet meer zichtbaar zijn. Het onderste deel van de opvulling van het zuidelijke dal bestaat uit veen. Hierin kunnen losse archeologische materialen liggen zoals van jacht, visvangst, een veenpad of rituele deposities. Op het veen ligt een laag stuifzand dat is afgezet omstreeks het eind van de middeleeuwen. Het plangebied heeft een relatief dikke geroerde bovenlaag die ter plaatse van de dalen een gemiddelde dikte heeft van 1,8 meter. Deze grote dikte is onder meer het gevolg van aanvoer van grond. Aan het maaiveld zijn enkele scherven aardewerk opgeraapt die uit de nieuwe tijd dateren. Waarschijnlijk zijn ze samen met de grond aangevoerd van elders. Het selectie-advies door senior KNA-prospector drs. J.M.G. Bongers luidt: 'Aangezien de kans op archeologische grondsporen klein is en aangezien losse materialen in veen bijna niet zijn op te sporen, adviseren wij om geen nader archeologisch onderzoek te ondernemen. Wel attenderen wij erop dat als bij het graafwerk archeologische vondsten worden gedaan uit bijvoorbeeld het veen, dat daarvan direct melding dient te worden gemaakt conform de Erfgoedwet 2015, artikel 5.10 & 5.11. Wij adviseren dit te doen bij de gemeente Bellingwedde.' Administratieve gegevens van het plangebied

Tabel 1: Wedde, Wedderbergen: administratieve gegevens

Provincie Groningen Gemeente Bellingwedde Plaats Wedde Toponiem Wedderbergen Kaartblad 13A Centrumcoördinaat onderzoeksgebied 268,330 / 568,200 Kadastrale perceelnummers D4075 Oppervlakte van het onderzoeksgebied 2,1 hectare NAP-hoogte maaiveld 0 meter NAP Huidig grondgebruik grasland Soort onderzoek veldonderzoek verkennende fase Opdrachtgever Anjost bv Uitvoerder De Steekproef, drs. J.M.G. Bongers (senior KNA-prospector) Bevoegde overheid Gemeente Bellingwedde Steekproef projectcode 2017-06/04 Onderzoeksmeldingsnummer 4549133100 Datum veldwerk 16 juni 2017 Maximale diepte onderzoek 420 centimeter Beheer en plaats documentatie De Steekproef bv / Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / DANS / Noordelijk Archeologische Depot Nuis/ DINO-loket (boorgegevens) 1. Inleiding

1.1 Aanleiding en doel (KNA 4: LS01) In opdracht van Anjost bv, vertegenwoordigd door de heer A.J.S. Fluttert is een archeologisch onderzoek uitgevoerd bij Camping Wedderbergen te Wedde, gemeente Bellingwedde, provincie Groningen (zie Figuur 1). De aanleiding voor het onderzoek is een geplande uitbreiding van de camping met circa zeventig plaatsen (zie Figuur 2). Deze komen te liggen langs twee watergangen die op het moment van het onderzoek al gegraven waren (zie Figuur 3). De watergangen zullen met een nog te graven watergang in verbinding worden gebracht met de Westerwoldsche Aa. De oostelijke uiteindes van de watergangen zullen met elkaar verbonden worden met behulp van duikers om de doorstroming te bevorderen. In het zuidoosten van het plangebied is een sanitairgebouw gepland. Voor verdere realisatie van de plannen zijn bodemingrepen nodig die mogelijk een bedreiging vormen voor eventueel aanwezige archeologische waarden. Het doel van het onderzoek is om vast te stellen wat de kans is op de aanwezigheid van archeologische waarden. Het onderzoek bestaat uit een inventariserend veldonderzoek verkennende fase (IVO-O). Een archeologisch bureauonderzoek is eerder uitgevoerd door Libau (De Jong 2017). Hiervan is een samenvatting met enkele aanvullingen opgenomen.

Figuur 1: Wedde, Wedderbergen: Uitsnede van de topografische kaart 1:25.000. Het plangebied is rood omlijnd. Bron: Topografische Dienst Kadaster, Emmen [2017].

1 Figuur 2: Wedde, Wedderbergen: plankaart (niet op schaal).

1.2 Locatie (KNA 4: LS01, LS02) Camping Wedderbergen ligt tussen Wedde en Blijham. Het plangebied ligt op het noordelijke deel van de camping langs de Westerwoldsche Aa (zie Figuur 1). Het terrein bestond tot voor kort uit grasland. In april van dit jaar heeft men de twee west-oost lopende watergangen aangelegd (zie Figuur 2). De daarbij vrijkomende grond was deels verspreid over het gebied en lag nog deels in bulten te wachten op een nieuwe bestemming. Zuidelijk door het plangebied loopt een pad dat met puin is verhard. Volgens informatie van het Kabels en Leidingen InformatieCentrum (KLIC) loopt er een elektriciteitsleiding zuidelijk langs dit pad.

2 Figuur 3: Wedde, Wedderbergen: de zuidelijke watergang gezien in oostelijke richting.

3 2. Bureauonderzoek Voor plangebied Wedderbergen is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd door Libau (De Jong 2017). In de paragraaf 'Overweging en advies' staat: 'Het plangebied ligt in het beekdal van de Westerwoldsche Aa en wordt aan de noordzijde begrensd door de rivier. Door het plangebied loopt een oude meander die echter in het historisch kaartmateriaal niet (meer) als zodanig herkenbaar is. In meer of mindere mate kunnen voormalige depressies in het terrein in de middeleeuwen zijn dicht gestoven door de aanwezigheid van het stuifzandgebied aangrenzend ten zuiden van het plangebied. Ook is in het beekdal, mogelijk tot in het plangebied, een dun kleidek afgezet. Het oorspronkelijke loopvlak is in dat geval enigszins beschermd tegen (ondiepe) bodemingrepen. In het beekdal bestaat kans op daaraan gerelateerde archeologische resten (zie bijvoorbeeld Rensink, 2008).Hierbij is te denken aan resten van jacht en visvangst, zogenaamde depotvondsten (rituele deposities), infrastructuur (zowel voorden, bruggen als vaartuigen), ingrepen in het kader van waterbeheersing, zoals molens, en afvalplaatsen. Resten van bewoning zijn voornamelijk op de hogere gronden nabij de beek te verwachten. De kans daarop is binnen het plangebied tamelijk klein, maar zeker niet uit te sluiten, vooral wat betreft het zuidelijk deel van het plangebied waar de bodem oploopt. Nederzettingsresten kunnen bijvoorbeeld bestaan uit jachtkampjes van jager-verzamelaars. Het is bekend dat in het plangebied in de 19de eeuw een kleine molen aanwezig was. Het is niet bekend in hoeverre hier nog archeologische resten van aanwezig zijn. Gezien recent uitgevoerde ingrepen in de vroege 21ste eeuw en in het voorjaar van 2017 is binnen het perceel plaatselijk bodemverstoring opgetreden. Geadviseerd wordt langs de twee al (gedeeltelijk) gegraven waterlopen op korte termijn een inspectie van het talud te laten uitvoeren door een archeoloog. De inspectie dient te bestaan uit visuele inspectie en metaaldetectie van het talud en de ontgraven grond. Mochten zich in het sloottalud archeologische sporen aftekenen waarvan documentatie noodzakelijk is, dan dient zo spoedig mogelijk contact te worden opgenomen met de gemeente Bellingwedde en met Libau. Voor het optekenen en afwerken van archeologische sporen is namelijk een door de bevoegde overheid, de gemeente Bellingwedde, goedgekeurd Programma van Eisen (PvE) benodigd. Tevens wordt geadviseerd om een archeologisch booronderzoek uit te laten voeren. Dit booronderzoek dient te bestaan uit 6 boringen per hectare (een totaal van 14 à 15 in het plangebied). De plaatsing van de boringen dient gericht te zijn op de geplande werkzaamheden; namelijk in de hartlijn van de geplande watergangen (de nog niet ontgraven delen), ter plaatse van de afwaterings- en rioleringssleuven en op de beoogde bouwlocatie van het gebouw voor sanitaire voorzieningen. Het onderzoek dient gericht te zijn op de gaafheid van de bodem, het voorkomen van oude (intacte) loopvlakken, oude beekvullingen en archeologische indicatoren zoals houtskool, vuursteen en aardewerk. Aan de hand van de resultaten van het booronderzoek wordt besloten of verder archeologisch onderzoek op deze locatie noodzakelijk is. Het booronderzoek kan gecombineerd met de archeologische inspectie worden uitgevoerd.'

4 3. Veldonderzoek (KNA 4: VS05)

3.1 Methoden en technieken (KNA 4: VS01) Het veldwerk is uitgevoerd op 16 en 20 juni 2017. Waar mogelijk is de aanpak zoals voorgesteld door Libau gevolgd. Maar door de omstandigheden in het veld moest hier wel van worden afgeweken. Er is een inspectie van het talud van de al gegraven watergangen uitgevoerd. Maar doordat deze is uitgevoerd circa twee maanden na het graafwerk waren de taluds licht verspoeld en begroeid. Daardoor waren eventueel aanwezige archeologische sporen niet meer te herkennen. Wel waren materialen zoals scherven aardewerk en grind goed herkenbaar in de taluds. Daarnaast is de grond geïnspecteerd die over het terrein was gebracht of in bulten lag opgeslagen.

Figuur 4: Wedde, Wedderbergen: het talud van de noordelijke watergang gezien in zuidwestelijke richting.

Er zijn zestien boringen uitgevoerd (zie Figuur 5). Het was niet mogelijk om de boringen te doen ter plaatse van de geplande watergangen doordat deze, met uitzondering van de nog te graven aansluiting met de Westerwoldsche Aa, al waren gerealiseerd. De lengte van de noordelijke watergang was 100 meter en van de zuidelijke watergang 160 meter (zie Figuur 5). Aangezien de watergangen al bijna volledig gegraven bleken te zijn, was het niet meer mogelijk om op die delen te boren zoals geadviseerd door Libau. Daarom is besloten om in plaats daarvan de boringen te doen in een gelijkmatig driehoeksgrid met afstanden tussen de raaien van 35 meter en tussen de boringen van 40 meter. Boring 16 is extra uitgevoerd ter plaatse van het geplande sanitairgebouw. De boringen zijn uitgevoerd met een edelmanboor van zeven centimeter diameter en een guts van drie centimeter diameter. De boringen zijn zo mogelijk gedaan tot ruim in het pleistocene zand. De opgeboorde monsters zijn beschreven door ze laagsgewijs af te snijden in de boorkop en de guts. De boordieptes variëren tussen 140 en 420 centimeter beneden maaiveld. De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische Standaard

5 Boorbeschrijvingsmethode (ASB). De hoogtes zijn gemeten met een waterpas en gerelateerd aan het NAP met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland 2. De resultaten van de boringen zijn opgenomen in de Appendix in de vorm van boorstaten en laagbeschrijvingen.

Figuur 5: Wedde, Wedderbergen: boorpuntenkaart. De genummerde punten zijn de locaties van de boringen. De blauw gearceerde delen zijn de reeds gegraven watergangen zoals die op 16 juni 2017 zijn ingemeten in het veld met een GPS. De onderbroken witte lijnen zijn hoogtelijnen van de top van het pleistocene zand. Hierbij vermeld staat de hoogte in meters ten opzichte van NAP. Boringen 1, 2, 5, 6 en 8 liggen op een rug die aan weerszijden wordt begrensd door een dal.

6 3.2 Resultaten veldwerk (KNA 4: VS02, VS03) geologie In Figuur 5 is het reliëf zichtbaar van het pleistocene zand dat in de ondergrond ligt. Bij boringen 1, 2, 5, 6 en 8 is dit zand aangeboord binnen een meter diepte. Het zand is zeer fijn en bevat glimmers. Waarschijnlijk betreft het zogenaamd Peelozand. Dit is een fluvioglaciale afzetting uit de voorvoorlaatste ijstijd (elsterien). Bij boring 1 zit in de top van dit zand enige humus. Het is niet duidelijk of dit een restant is van een podzolbodem of dat de humus is ingespoeld uit een voormalige veenbedekking. Bij de andere genoemde boringen is de bodem verstoord tot in het geelgrijze zand (C-horizont). Dat betekent dat er niet of nauwelijks bodemvorming is opgetreden door natte omstandigheden, of dat de bodem er diep verstoord is. Het ondiepe zand van boringen 1, 2, 5, 6 en 8 heeft als een rug in het landschap gelegen. De rug is niet gevormd door opblazing door de wind, maar is ontstaan doordat aan weerszijden dalen zijn uitgesleten. De dalen die ten noorden en ten zuiden van de rug gelegen hebben zijn tegenwoordig grotendeels opgevuld, waardoor ze niet meer zichtbaar zijn. Boringen 3 en 4 zijn gezet in het noordelijke dal. Bij beide boringen ligt beeksediment bestaande uit een gelaagde afzetting van zandig veen of venig zand. Deze afzetting is gevormd door de Westerwoldsche Aa die dus in het verleden door het noordelijke deel van het plangebied heeft gemeanderd. In de beekafzetting van boring 3 ligt op -0,4 meter NAP een drie centimeter dikke kleilaag. Deze is hoogstwaarschijnlijk aangevoerd vanuit de Dollard, die zijn maximale omvang kende tijdens de vijftiende en zestiende eeuw. De zee kon tijdens stormvloeden via de Dollard tot in het plangebied komen. Een dikke bovenlaag van respectievelijk 140 en 235 centimeter bestaat bij beide boringen uit opgebrachte grond met brokken zand, klei en veen. In het zuidelijke dal bij boringen 9 tot en met 16 zijn geen afzettingen van een beek herkend. Blijkbaar heeft de Westerwoldsche Aa daar niet gestroomd tijdens het holoceen. Waarschijnlijk heeft een voorganger van de beek er gelopen tijdens de laatste ijstijd. Op het pleistocene zand ligt abrupt een pakket veen dat is gevormd in een moeras. De maximaal vastgesteld veendikte is 215 centimeter bij boring 12. Op het veen ligt vaalgrijs, gelaagd zand. Op de overgang van veen naar zand zijn gelaagde afzettingen van zandig veen en venig zand gevonden. Het gaat om zogenaamd stuifzand. Dit zand is door verstuiving in de nabije omgeving het moeras ingewaaid. Lokaal was de aanvoer van zand zo groot dat de veenontwikkeling vrijwel ophield. Bij boring 10 ligt in het stuifzand een enkele centimeters dikke kleilaag op -0,3 meter NAP. Blijkbaar dateert het stuifzand ongeveer uit dezelfde tijd als de maximale omvang van de Dollard, dus van omstreeks de vijftiende en zestiende eeuw. Bij boringen 7 en 14 is een dikkere kleilaag bewaard gebleven.

Figuur 6: Wedde, Wedderbergen: monster boring 13 van 230 tot 290 centimeter beneden maaiveld. In de diepst gelegen rechterhelft van de guts ligt veen. In de linkerhelft ligt het daarop gelegen fijn gelaagde stuifzand.

7 De meeste klei is aangetroffen als brokken in de geroerde bovenlaag waarin ook brokken zand en veen zitten. Waarschijnlijk is er grond aangevoerd naar het gebied ter opvulling van de moerassige laagtes. In oplopende volgorde bedraagt de dikte van de geroerde bovenlaag bij de zestien boringen: 25, 50, 85, 105, 110, 110, 115, 120, 140, 145, 170, 190, 215, 220, 235 en 340 centimeter. De gemiddelde dikte op de rug is 0,9 meter, de gemiddelde dikte in de dalen is 1,8 meter. Deze relatief grote dikte is onder meer het gevolg van de genoemde ophoging van de moerassige laagte in het verleden en van de in april dit jaar uitgevoerde ophoging. De geringste dikte is van boring 1 in het noordwesten van het plangebied. De grootste dikte is van boring 16 in het zuidoosten. Daar is in het verleden ontgraven tot op of in het pleistocene zand. De hiervoor terug gestorte grond bestaat uit zand met kleibrokjes. Onderin is een brokje steenkool gevonden. archeologie De rug die van west naar oost door het plangebied loopt lijkt een aantrekkelijke verblijfplaats te zijn geweest voor jagers/verzamelaars. Eventuele archeologische grondsporen uit die tijd zijn naar verwachting verloren gegaan door latere verstoringen. Voor de bouw van een boerderij lijkt deze plek minder geschikt te zijn geweest in verband met de toegankelijkheid en het overstromingsgevaar. De dalen aan weerszijden van de rug zullen door de zeer natte omstandigheden ongeschikt geweest zijn als vestigingsplek voor mensen tijdens de prehistorie. Wel kunnen in het veen archeologische materialen uit die tijd bewaard gebleven zijn zoals visfuiken, veenpaden en rituele deposities. Dergelijke materialen zijn alleen op te sporen door het gebied volledig af te graven. In de veenbrokken die bij het uitgraven van de watergangen aan het maaiveld zijn komen te liggen, zijn geen archeologische materialen gevonden. Aan het maaiveld zijn zes scherven opgeraapt (zie Tabel 2 en Figuur 7). Behalve deze scherven lag aan het maaiveld ook enig puin en grind. De vondsten dateren waarschijnlijk uit de nieuwe tijd. Eenduidig oudere vondsten heeft het onderzoek niet opgeleverd. De vondsten lijken samen met grond in het verleden te zijn aangevoerd naar het gebied ter ophoging van de lage moerassige delen.

8 Tabel 2: Wedde, Wedderbergen: vondsten die van het maaiveld zijn opgeraapt. Ze zijn gedetermineerd door KNA-aardewerkspecialist J.B. Veenstra MA. Vanwege hun geringe ouderdom adviseren wij om de vondsten te deselecteren en ze dus niet te bewaren of deponeren.

nr betreft datering selectievoorstel 1 stuk dakpan late middeleeuwen of nieuwe tijd deselecteren 2 scherf aardewerk omstreeks 1900 deselecteren 3 scherf witbakkend geglazuurd 17e - 19e eeuw deselecteren 4 scherf roodbakkend geglazuurd 17e - 19e eeuw deselecteren 5 scherf roodbakkend geglazuurd 17e - 19e eeuw deselecteren 6 scherf steengoed, Westerwald 18e eeuw deselecteren

Figuur 7: Wedde, Wedderbergen: vondsten. Voor beschrijving zie Tabel 2.

9 4. Conclusies en advies (KNA 4: VS07) belangrijkste resultaten Door plangebied Wedderbergen loopt in de ondergrond een zandrug van west naar oost. De rug is ontstaan doordat noordelijk en zuidelijk ervan dalen zijn uitgesleten. Door het noordelijke dal loopt de Westerwoldsche Aa. Deze lijkt tijdens het holoceen niet door het zuidelijke dal te hebben gelopen. Beide dalen zijn binnen het plangebied opgevuld waardoor ze tegenwoordig niet meer zichtbaar zijn. In het zuidelijke dal bestaat de opvulling uit veen. Daarop ligt stuifzand dat dateert van omstreeks het einde van de middeleeuwen. In het plangebied ligt een relatief dikke laag opgebrachte grond die ter plaatse van de dalen gemiddeld 1,8 meter dik is. Aan het maaiveld zijn enkele scherven aardewerk uit de nieuwe tijd gevonden. Ze lijken met grond van elders te zijn aangevoerd.

archeologisch verwachtingsmodel De rug lijkt een aantrekkelijke verblijfplaats te zijn geweest voor jagers/verzamelaars. Eventuele sporen uit de tijd waarin mensen zo leefden, zijn naar verwachting verloren gegaan. Tijdens latere periodes, waarin mensen een vaste woonplaats hadden, lijkt de rug geen geschikte vestigingsplek meer te zijn geweest. De dalen zullen tijdens alle archeologische periodes te nat zijn geweest voor menselijke bewoning. Wel kunnen in het veen losse archeologische materialen liggen zoals bijvoorbeeld van jacht of visvangst. Daarom blijft voor de veenlagen in het plangebied de archeologische verwachting van kracht.

selectie-advies door senior KNA-prospector drs. J.M.G. Bongers Aangezien de kans op archeologische grondsporen klein is en aangezien losse materialen in veen bijna niet zijn op te sporen, adviseren wij om geen nader archeologisch onderzoek te ondernemen. Wel attenderen wij erop dat als bij het graafwerk archeologische vondsten worden gedaan uit bijvoorbeeld het veen, dat daarvan direct melding dient te worden gemaakt conform de Erfgoedwet 2015, artikel 5.10 & 5.11. Wij adviseren dit te doen bij de gemeente Bellingwedde.

10 Gebruikte bronnen

AHN-Viewer. www.AHN.nl. Actueel Hoogtebestand Nederland. Rijkswaterstaat, Adviesdienst Geo-informatie en ICT.

Bosch, J.H.A. Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode versie 1.1. Deltares-rapport 2008-U- R0881/A. 29 september 2008.

Jong, M. de. Camping Wedderbergen te Wedde, gemeente Bellingwedde. Een Archeologisch Bureauonderzoek. Libaurapport 17-82. Groningen, 15 mei 2017.

Kadata via www.kadaster.nl. Topografische Kaart 1:25.000 van Topografische Dienst Kadaster, Emmen 2017.

Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 4. www.SIKB.nl. Centraal College van Deskundigen Archeologie, 7 juni 2016. Lijst van figuren en tabellen

Figuren

1 Topografische kaart 1:25.000

2 Plantekening

3 Foto plangebied

4 Foto plangebied

5 Boorpuntenkaart

6 Boormonster

7 Vondsten

Tabellen

1 Administratieve gegevens

2 Vondsten

Archeologische periodes

paleolithicum: ijzertijd: paleolithicum vroeg: tot 300.000 BP ijzertijd vroeg: 800 - 500 vC paleolithicum midden: 300.000 - 35.000 BP ijzertijd midden: 500 - 250 vC paleolithicum laat: 35.000 BP - 8.800 vC ijzertijd laat: 250 - 12 vC paleolithicum laat A: 35.000 - 18.000 BP paleolithicum laat B: 18.000 BP - 8.800 vC romeinse tijd: romeinse tijd vroeg: 12 vC - 70 nC mesolithicum: romeinse tijd vroeg A: 12 vC - 25 nC mesolithicum vroeg: 8.800 - 7.100 vC romeinse tijd vroeg B: 25 - 70 nC mesolithicum midden: 7.100 - 6.450 vC romeinse tijd midden: 70 - 270 nC mesolithicum laat: 6.450 - 4.900 vC romeinse tijd midden A: 70 - 150 nC romeinse tijd midden B: 150 - 270 nC neolithicum: romeinse tijd laat: 270 - 450 nC neolithicum vroeg: 5.300 - 4.200 vC romeinse tijd laat A: 270 - 350 nC neolithicum vroeg A: 5.300 - 4.900 vC romeinse tijd laat B: 350 - 450 nC neolithicum vroeg B: 4.900 - 4.200 vC neolithicum midden: 4.200 - 2.850 vC middeleeuwen: neolithicum midden A: 4.200 - 3.400 vC middeleeuwen vroeg: 450 - 1.050 nC neolithicum midden B: 3.400 - 2.850 vC middeleeuwen vroeg A: 450 - 525 nC neolithicum laat: 2.850 - 2.000 vC middeleeuwen vroeg B: 525 - 725 nC neolithicum laat A: 2.850 - 2.450 vC middeleeuwen vroeg C: 725 - 900 nC neolithicum laat B: 2.450 - 2.000 vC middeleeuwen vroeg D: 900 - 1.050 nC middeleeuwen laat: 1.050 - 1.500 nC bronstijd: middeleeuwen laat A: 1.050 - 1.250 nC bronstijd vroeg: 2.000 - 1.800 vC middeleeuwen laat B: 1.250 - 1.500 nC bronstijd midden: 1.800 - 1.100 vC bronstijd midden A: 1.800 - 1.500 vC nieuwe tijd: bronstijd midden B: 1.500 - 1.100 vC nieuwe tijd A: 1.500 - 1.650 nC bronstijd laat: 1.100 - 800 vC nieuwe tijd B: 1.650 - 1.850 nC nieuwe tijd C: 1.850 – heden Appendix Wedde, Wedderbergen: Boorstaten

(cm) (cm) 03 02 05

100 06 100 07

04 08

50 01 50

basis geroerde bovengrond

0 0

beeksediment

-50 -50

-100 -100

-150 -150

-200 -200

-250 -250

-300 -300

-350 -350 Appendix Wedde, Wedderbergen: Boorstaten

15 16 (cm) 14 (cm) 10 13 11 12 100 100

09

50 50

0 0

-50 stuifzand -50

-100 -100

-150 -150

-200 -200

-250 -250

-300 -300

-350 -350 Appendix Wedde, Wedderbergen: Laagbeschrijvingen

01 X-coordinaat (m) : 268291 Y-coordinaat (m) : 568221 Maaiveld (cm) : 5

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 25 klei matig siltig, mix, opgebrachte grond, Opm.: Zandbrokken 25 - 40 zand zwak siltig, 10yr3/3 40 - 60 zand zwak siltig, 10yr4/2, C-horizont 60 - 140 zand zwak siltig, 2,5y5/3

02 X-coordinaat (m) : 268325 Y-coordinaat (m) : 568240 Maaiveld (cm) : 99

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 75 zand zwak siltig, 2,5y6/3, opgebrachte grond 75 - 100 klei matig zandig, 2,5y3/1, vergraven 100 - 110 zand zwak siltig, mix, vergraven, Opm.: Kleibrokken 110 - 120 zand zwak siltig, 2,5y5/2, C-horizont, Opm.: Gelaagd 120 - 160 zand zwak siltig, 2,5y7/1, homogeen

03 X-coordinaat (m) : 268360 Y-coordinaat (m) : 568260 Maaiveld (cm) : 104

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 50 zand zwak siltig, 2,5y6/3, opgebrachte grond, vergraven 50 - 75 klei matig zandig, 2,5y3/1, vergraven 75 - 140 zand kleiig, 2,5y4/2, vergraven, Opm.: Kleibrokken 140 - 143 klei zwak siltig, 5y4/1 143 - 190 zand zwak siltig, 2,5y4/3, C-horizont, Opm.: Beeksediment 190 - 215 veen sterk zandig, 10yr3/3, Opm.: Beeksediment 215 - 235 zand zwak siltig, 2,5y5/3, C-horizont

04 X-coordinaat (m) : 268395 Y-coordinaat (m) : 568280 Maaiveld (cm) : 45

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 55 zand zwak siltig, mix, vergraven, Opm.: Kleibrokken 55 - 235 veen sterk zandig, mix, Opm.: Scheve gelaagdheid,Kleibrokken,Baksteenspikkel op 132 en 195 cm 235 - 260 zand zwak siltig, 2,5y5/3, veenlagen, Opm.: Beeksediment,Takjes

05 X-coordinaat (m) : 268395 Y-coordinaat (m) : 568240 Maaiveld (cm) : 85

1 / 4 Appendix Wedde, Wedderbergen: Laagbeschrijvingen

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 170 zand zwak siltig, mix, vergraven, Opm.: Brokken bouwvoor, schoon zand, klei, veen

170 - 220 zand zwak siltig, 5y6/1, C-horizont

06 X-coordinaat (m) : 268360 Y-coordinaat (m) : 568220 Maaiveld (cm) : 69

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 85 zand zwak siltig, mix, basis scherp, vergraven 85 - 150 zand zwak siltig, 5y6/1, C-horizont, Opm.: Glimmers

07 X-coordinaat (m) : 268325 Y-coordinaat (m) : 568202 Maaiveld (cm) : 70

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 115 zand zwak siltig, mix, opgebrachte grond 115 - 135 klei zwak siltig, 2,5gy4/1, slap 135 - 145 klei zwak siltig, zwak humeus, 2,5y4/1, slap 145 - 280 veen zwak zandig, 7,5yr3/3, Opm.: Bovenin en onderin wat gelaagd, midden homogeen 280 - 287 zand zwak siltig, 10yr5/2, C-horizont 287 - 295 zand zwak siltig, 100yr2/2, Opm.: Wat humeuze inspoeling uit veen

08 X-coordinaat (m) : 268290 Y-coordinaat (m) : 568180 Maaiveld (cm) : 39

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 50 zand zwak siltig, mix, vergraven, Opm.: Kleibrokken 50 - 170 zand zwak siltig, 2,5y5/2, homogeen, C-horizont, Opm.: Glimmers 170 - 250 zand monster niet gezien

09 X-coordinaat (m) : 268255 Y-coordinaat (m) : 568160 Maaiveld (cm) : 33

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 50 zand kleiig, 10yr4/2, vergraven, Opm.: Kleibrokken 50 - 120 klei matig zandig, sterk humeus, 2,5y3/1, vergraven, Opm.: Zandbrokken en veenbrokken 120 - 140 zand zwak siltig, 2,5y5/3 140 - 180 veen sterk zandig, 10yr3/3, Opm.: Bovenin zandlagen 180 - 230 veen zwak zandig, 10yr3/3, basis scherp, Opm.: Onderin donkerder en amorf 230 - 255 zand zwak siltig, 10yr5/2, C-horizont

10 X-coordinaat (m) : 268290 Y-coordinaat (m) : 568141 Maaiveld (cm) : 114

2 / 4 Appendix Wedde, Wedderbergen: Laagbeschrijvingen

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 75 zand zwak siltig, 10yr4/2, vergraven, Opm.: Brokken veen en klei 75 - 105 zand zwak siltig, 2,5y4/2, vergraven, Opm.: Kleine kleibrokken 105 - 120 zand zwak siltig, 2,5y5/2, Opm.: Stuifzand met zwakke gelaagdheid 120 - 140 zand zwak siltig, zwak humeus, 2,5y2/2, Opm.: Gelaagd stuifzand 140 - 145 klei zwak siltig, 2,5y3/1 145 - 165 veen sterk zandig, 10yr3/2, Opm.: Kleiniveautje 165 - 195 veen zwak zandig, 10yr3/3 195 - 212 veen sterk zandig, 10yr3/2 212 - 220 zand zwak siltig, 2,5y6/3, Opm.: Ingestoven 220 - 235 veen sterk zandig, 10yr3/2 235 - 250 veen zwak zandig, 10yr3/3 250 - 280 veen zwak zandig, 10yr2/2, Opm.: Gelaagd,Gyttja-achtig 280 - 295 zand zwak siltig, 10yr3/2, C-horizont

11 X-coordinaat (m) : 268325 Y-coordinaat (m) : 568160 Maaiveld (cm) : 95

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 55 zand zwak siltig, 2,5y6/3, opgebrachte grond 55 - 75 zand zwak siltig, 2,5y3/1 75 - 115 veen sterk zandig, 10yr3/3 115 - 145 veen sterk kleiig, 2,5y3/1, Opm.: Kleibrokken 145 - 180 veen sterk zandig, 10yr3/3 180 - 240 veen zwak zandig, 10yr3/3, Veen: zwak amorf 240 - 270 veen zwak zandig, 2,5y3/1, Veen: matig amorf, Opm.: Gelaagd 270 - 275 veen sterk zandig, mix, Opm.: Enig gewassen zand 275 - 290 zand zwak siltig, 10yr3/3, C-horizont

12 X-coordinaat (m) : 268359 Y-coordinaat (m) : 568179 Maaiveld (cm) : 77

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 40 klei zwak zandig, 10yr3/3, opgebrachte grond 40 - 190 klei matig siltig, 2,5y3/1, vergraven, Opm.: Dikke brokken zand en veen 190 - 205 veen sterk zandig, 10yr3/3 205 - 405 veen zwak zandig, 10yhr3/3, Veen: zwak amorf, basis scherp 405 - 420 zand zwak siltig, 10yr5/2, C-horizont

13 X-coordinaat (m) : 268430 Y-coordinaat (m) : 568220 Maaiveld (cm) : 103

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 85 zand zwak siltig, 10yr4/2, vergraven, Opm.: Kleibrokken 85 - 220 klei zwak zandig, mix, vergraven, Opm.: Brokken zand en veen 220 - 265 zand zwak siltig, 2,5y4/2, Opm.: Gelaagd met onderin kleilagen en stuifzand 265 - 285 veen sterk zandig, 10yr3/3, zandlagen 285 - 315 veen zwak zandig, 10yr3/3, basis scherp 315 - 340 zand zwak siltig, 7,5yr5/2

3 / 4 Appendix Wedde, Wedderbergen: Laagbeschrijvingen 14 X-coordinaat (m) : 268429 Y-coordinaat (m) : 568179 Maaiveld (cm) : 119

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 40 zand zwak siltig, matig humeus, 10yr2/1 40 - 110 zand zwak siltig, mix, vergraven, Opm.: Kleibrokken 110 - 220 klei matig siltig, 2,5y3/2, Opm.: Sterke gelaagdheid met lagen zand, veen en hout 220 - 310 veen zwak zandig, 10yr3/3 310 - 320 zand zwak siltig, 10yr2/2

15 X-coordinaat (m) : 268392 Y-coordinaat (m) : 568161 Maaiveld (cm) : 131

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 215 zand zwak siltig, 10yr5/6, veel roestvlekken, opgebrachte grond, Opm.: Kleibrokjes 215 - 240 veen sterk zandig, 10yr3/2 240 - 350 veen zwak zandig, 10yr3/3, Veen: zwak amorf, basis scherp, Opm.: Hout 350 - 380 zand zwak siltig, 10yr4/3

16 X-coordinaat (m) : 268419 Y-coordinaat (m) : 568164 Maaiveld (cm) : 128

Diepte (cm) Omschrijving Grondsoort 0 - 25 zand zwak siltig, mix, opgebrachte grond 25 - 340 zand zwak siltig, 10yr5/6, basis scherp, opgebrachte grond, Opm.: Kleibrokjes,Onderin baksteenspikkel en stukje steenkool 340 - 370 zand zwak siltig, 10yr5/6

4 / 4