PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

GMINY WĘGORZEWO

NA LATA 2004 - 2011

Autor opracowania: JERZY KOZŁOWSKI

Konsultanci: mgr inż. Karolina Kładko mgr inż. Jolanta Pawlak mgr inż. Paweł Pytel mgr Danuta Ilasz mgr Marek Stępak

1 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

S P I S T R E Ś C I str.

1. Wstęp...... 3 2. Ogólna charakterystyka gminy...... 5 3. Analizy uwarunkowań i kierunków rozwoju gminy...... 10 4. Kompetencje gminy w zakresie ochrony środowiska...... 15

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO NA LATA 2004-2011... 21

5 Zasoby przyrodnicze - ochrona i użytkowanie...... 22

5.1. Ochrona i użytkowanie wód...... 22 5.2. Ochrona gleb i powierzchni terenu...... 38 5.3. Ochrona różnorodności biologicznej...... 42 5.4. Lasy – ochrona i racjonalne wykorzystanie...... 45

6. Poprawa jakości środowiska...... 46 6.1. Jakość powietrza...... 46 6.2. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych...... 49 6.3. Gospodarka odpadami...... 52 6.4. Hałas i awarie przemysłowe...... 58 6.5. Ochrona przed powodzią...... 60

7. Edukacja ekologiczna...... 62

HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ NA LATA 2004-2007...... 66

8. Współpraca transgraniczna...... 75 9. Monitoring środowiska...... 76 10. Ocena i kontrola realizacji programu...... 78 11. Źródła i nakłady finansowe na realizację programu w latach 2004 – 2007...... 80 12. Bibliografia...... 86

2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

1. WSTĘP.

PODSTAWA OPRACOWANIA PROGRAMU.

Program ochrony środowiska dla gminy Węgorzewo jest wynikiem realizacji postanowień ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku „Prawo Ochrony Środowiska”, która w dziale III art. 17 wprowadza obowiązek opracowania programów na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Program sporządzany jest przez Burmistrza , a następnie uchwalany przez Radę Miejską w Węgorzewie.

CEL I ZAWARTOŚĆ PROGRAMU.

Celem opracowania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Węgorzewo jest realizacja polityki ekologicznej państwa na szczeblu gminy. Program niniejszy określa cele i zadania, których realizacja pozwoli na dotrzymywanie standardów środowiska wytyczonych przepisami prawa. Ustala również rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz wskazuje na mechanizmy prawdo – ekonomiczne oraz źródła pozyskiwania środków finansowych niezbędnych dla realizacji wyznaczonych celów. Wytyczone w ramach Programu cele zostały skoordynowane z zapisami zawartymi w następujących dokumentach miejscowych: • Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Węgorzewo do 2015 roku, • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Węgorzewo, • Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, • Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Węgorzewo na lata 2004 – 2011.

Wyznaczając cele i zadania realizacyjne wzięto pod uwagę zapisy zawarte w programach wyższego szczebla: Wojewódzkim i Powiatowym Programie Ochrony Środowiska. Uwzględnione ponadto zostały inne dokumenty wyznaczające kierunki polityki ekologicznej, a w szczególności : ● Dokumenty szczebla krajowego „ II Polityka Ekologiczna Państwa, „ Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, „ Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa, „ Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, „ Krajowy Program Oczyszczania Ścieków,

3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

„ Ustawy i rozporządzenie zawierające regulacje w zakresie ochrony i funkcjonowania środowiska. ● Dokumenty szczebla wojewódzkiego: „ Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego województwa warmińsko - mazurskiego, „ Wojewódzki Program Zwiększania Lesistości na lata 2001 – 2010, „ Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami, „ Regionalny Program Rozwoju Rolnictwa na lata 2002 – 2006. ● Dokumenty szczebla powiatowego: „ Program Ochrony Środowiska dla powiatu węgorzewskiego, „ Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu węgorzewskiego,

METODA OPRACOWANIA PROGRAMU.

Warstwę merytoryczną programu opracowano w oparciu o analizę stanu środowiska przyrodniczego gminy zawartą w dokumentach administracji samorządowej oraz służb ochrony środowiska. Wykorzystana została również wiedza uzyskana w wyniku przeprowadzonych wizji lokalnych w terenie. Ponadto, mając na względzie znaczenie szerokiego udziału społeczności lokalnej w tworzeniu Programu, przy jego konstruowaniu korzystano z wiedzy i doświadczenia społecznych konsultantów – osób, które zawodowo i z zamiłowania działają na rzecz poprawy stanu środowiska naturalnego w gminie Węgorzewo. Na potrzeby niniejszego Programu przeprowadzone zostały próby badawcze - badanie natężenia ruchu samochodowego na terenie miasta Węgorzewa oraz oznaczenia fizyko – chemiczne niektórych wskaźników zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Podstawę do sformułowania celów i zadań stanowiły: 1. analiza stanu środowiska przyrodniczego gminy Węgorzewo, 2. stan zaawansowania infrastruktury ochrony środowiska, 3. cele i priorytety wytyczone w dokumentach krajowych, wojewódzkich i powiatowych. W warstwie konstrukcyjnej, Program realizuje zalecenia zawarte w „Wytycznych do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” wydanych przez Ministerstwo Środowiska. Jako podstawę metodyczną i merytoryczną wykorzystano również Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko – Mazurskiego. Opracowany projekt Programu ochrony środowiska, poddany został zaopiniowaniu przez samorząd powiatowy oraz organizacje społeczne i ekologiczne funkcjonujące na terenie gminy Węgorzewo.

4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY.

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE.

Gmina Węgorzewo leży w północno-wschodniej części województwa warmińsko- mazurskiego. Zajmuje powierzchnię 341 km². Od północy granica gminy jest jednocześnie granicą Państwa Polskiego z Obwodem Kaliningradzkim, z pozostałych stron graniczy z gminami: Srokowo, Kętrzyn, Giżycko, Budry i Pozezdrze. Powierzchnia terenu gminy charakteryzuje się zróżnicowanym ukształtowaniem. Rzeźba terenu utworzona w okresie plejstocenu , ostatecznie ukształtowana została w wyniku ostatniego zlodowacenia – bałtyckiego. Większość gminy skupiona jest na obszarze doliny Wielkich Jezior Mazurskich oraz położonej na północ od Węgorzewa Krainie Węgorapy. Zgodnie z podziałem fizjograficznym [5] teren gminy należy do makroregionu Pojezierza Mazurskiego, który jest częścią podprowicji Pojezierza Wschodniobałtyckiego składowej prowincji Niżu Zachodniorosyjskiego. Makroregion Pojezierza Mazurskiego podzielony jest na mezoregiony, w których wyróżnione zostały mikroregiony – najmniejsze jednostki podziały fizjograficznego wyodrębnione ze względu na jednorodność rzeźby terenu, występujących gleb oraz szaty roślinnej. Poniżej zamieszczone zostały skrótowe charakterystyki mikroregionów, które w całości lub w części występują ma obszarze gminy Węgorzewo[50]:

Mezoregion - Równina Sępopolska Mikroregion: Obniżenie Oświńskie - (64 km²) - niewielki mikroregion będący częścią mezoregionu Równiny Sępopolskiej. Mikroregion ma ukształtowanie równiny morenowej (70 -113 m n.p.m.) urozmaiconej pagórkami kemowymi i nieckami bezodpływowymi. Kraina o charakterze rolniczym, na glebach kompleksu pszennego. Niewielkie skupisko boru mieszanego w części południowo-wschodniej. Głównym obiektem przyrodniczym jest jez. Oświn – objęte ochroną rezerwatową w ramach Konwencji o Ochronie Środowisk Wodno-Błotnych – RAMSAR . Głównym dopływem jest rzeka Ruda. Odpływ wód jeziornych następuje za pośrednictwem rzeki Oświny dopływu Pregoły.

Mezoregion - Kraina Wielkich Jezior Mazurskich. Mikroregiony: Wyniesienie Pozezdrzańsko-Kożuchowskie – (364 km²)- Na Gminę przypada jedynie niewielki skrawek powierzchni tego mikroregionu w części płd-wsch. Wyniesienie powierzchni 116-130 m n.p.m. Rzeźba terenu bardzo zróżnicowana. O charakterze decydują równiny sandrowe urozmaicane pagórkowatymi łańcuchami wzgórz moreny dennej. Licznie występują jeziora o niewielkiej powierzchni i głębokości np. Wilkus, Brząś, Krzywa Kuta. Głównym ciekiem jest rzeka Sapina uchodząca do jeziora Święcajty. Pokrywa glebowa przeważnie uboga – piaszczysta, stanowiąca siedlisko boru mieszanego.

5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Pojezierze Giżycko - Węgorzewskie - ( 366 km²) Na gminę przypada około ⅓ powierzchni mikroregionu. Wyniesienie powierzchni 116-130 m n.p.m. Cechą charakterystyczną jest znaczny udział powierzchni wodnych skupionych w postaci dużych jezior np. Mamry, Święcajty. Powierzchnia lądowa w strefach przyjeziornych obfituje w siedliska olsowe i torfowiskowe. Pozostała część powierzchni jest licznie usiana pasmami wzgórz moreny dennej i równinami zastoiskowymi Stosunkowo niewielkie skupiska leśne mają charakter grądów. Gleby będące w użytkowaniu rolnym są żyzne. Należą do kompleksu przydatności rolniczej – pszennego dobrego.

Mezoregion – Kraina Węgorapy. Mikroregiony: Wyniesienie Pawłowskie – (157 km²) Mikroregion w około ½ leżący na obszarze gminy. Wyniesienie terenu 100-160 m n.p.m. Cechą charakterystyczną jest brak jezior. Region zdrenowany jest przez rzekę Węgorapę. W rzeźbie terenu dominuje morena denna falista, liczne są zatorfione zagłębienia. Niewielkie skupiska leśne występują w okolicy miejscowości i Olszewo Węgorzewskie. Siedliska leśne są zróżnicowane. Występują zarówno siedliska grądowe i łęgowe jak i borowe. Gleby utworzone na bazie utworów gliniastych i piaszczysto- żwirowych zaliczane są do kompleksu pszennego dobrego. Najwyższe wzniesienie mikroregionu usytuowane w miejscowości Góry osiąga wysokość 161,5 m n.p.m.

KLIMAT

Klimat gminy wykazuje właściwości klimatu przejściowego kontynentalno-morskiego. Przejściowość ta objawia się dużą dynamikę zmian pogodowych w krótkich przedziałach czasowych. Charakterystyczną cechą jest znaczna amplituda temperatur w układach noc-dzień i lato-zima. Według podziału na Regiony Klimatyczne Polski zaproponowanego przez E. Romera - Węgorzewo należy do regionu pojeziernego. Z braku stacji meteorologicznej na terenie gminy charakterystyka jej klimatu oparta została na danych pochodzących z blisko położonych stacji i niektórych opracowaniach szczegółowych. Na klimat lokalny poza czynnikami makroklimatycznymi oddziaływają również czynniki mikroklimatyczne całego regionu, jak i czynniki lokalne: rzeźba terenu, szata roślinna, wody powierzchniowe i inne np. duża objętość wód powierzchniowych oddziaływuje na wilgotności powietrza, które wynosi średnio 80 %. Najniższa wilgotność powietrza występuje w maju i czerwcu, spadając niekiedy do 60 %. Rozkład opadów jest zgodny z ukształtowaniem terenu. Opady średnie utrzymują się na poziomie 550 – 650 mm. Gmina należy do regionu o najniższej (poza górami) średniej temperaturze roku – ok. 6 ºC. Implikacje tej cechy tutejszego klimatu to: opóźnienie, w stosunku do innych regionów, nadejścia wiosny i lata z czego wynika najkrótszy w kraju okres wegetacyjny (trwa ok. 190 dni)

6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

– około 1 m-c krótszy niż w Polsce środkowej , krótszy okres bezprzymrozkowy i najdłuższa zima.

STRUKTURA UŻYTKOWANIA TERENU.

Struktura użytkowania terenu gminy wykazuje znaczne zróżnicowanie. Przewagę uzyskują grunty i użytki rolne, a w tej kategorii dominuje zdecydowanie użytkowanie w postaci gruntów ornych. Cechę charakterystyczną jest natomiast duży udział gruntów pod wodami i stosunkowo mały udział, w stosunku do średniej wojewódzkiej, powierzchni leśnych i zadrzewionych. Zamieszczone niżej tabele (tab.1i 2) prezentują udział poszczególnych form użytkowania oraz strukturę użytkowania rolnego.

Tab. nr 1. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Węgorzewo i w województwie warmińsko - mazurskim. Form użytkowania terenu Udział w % Udział w % Średni udział w pow. gminy m. Węgorzewo wojew. w % użytki rolne 56,4 1,6 55,8 Grunty pod lasami i zadrzew. 16,0 0,3 31,2 Grunty pod wodami 18,5 0,1 5,7 Tereny komunikacyjne 2,8 0,3 2,6 Tereny osiedlowe 2,1 0,7 0,7 Użytki kopalne 0,03 0,03 0,1 Nieużytki 4,1 0,2 3,2 Źródło:[47, 45,60]

Tab. nr 2. Struktura użytkowania rolniczego w gminie Węgorzewo. struktura użytków rolnych Użytki rolne gminy użytki rolne w Powierzchnia w ha - udział w % województwie w %

Grunty orne 11248 58,8 69,3 Sady 57 0,3 0,4 Łąki 2505 13,1 Pastwiska 5321 27,8 30,4 Źródła: [47,52]

7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Rys. 1. Udział poszczególnych form użytkowania rolniczego.

58,8

27,8

13,1 0,3

grunty orne sady łąki pastwiska

Dominacja użytkowania rolniczego w postaci ornej jest konsekwencją przewagi gleb stosunkowo żyznych – w klasach bonitacyjnych IIIb, IVa. Na całym obszarze gminy przeważają gleby zwięzłe – utworzone na bazie glin zwałowych i piasków gliniastych. Są to przede wszystkim gleby w typie - brunatne właściwe i wyługowane. Z punktu widzenia przydatności rolniczej zaliczane są one do kompleksu pszennego dobrego.

BUDOWA GEOLOGICZNA I SUROWCE MINERALNE .

Teren gminy Węgorzewo leży w obrębie obniżenia tektonicznego, zwanego Niecką Mazowiecką. Nachylenie jej wykazuje kierunek północny, a utworów ją podścielających – południowy. Najwyższą warstwę tworzą osady czwartorzędowe o miąższości przeciętnej około 200 metrów (w okolicy wielkich jezior 100-150 m ,w Wegorzewie 206 m). utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez osady plejstoceńskie . Są to głównie osady moreny dennej (np. gliny zwałowe) , osady fluwioglacjalne (piaski, żwiry sandrowe, mułki i iły zastoiskowe)[42]. Na obszarze gminy identyfikowane są również osady holocenu. Są to przede wszystkim osady aluwialne w dolinach rzek, osady deluwialne u podnóży zboczy oraz osady organiczne – torfy, gytie, kreda jeziorna itp. Poniżej osadów czwartorzędowych zalegają utwory trzeciorzędowe i kredowe o miąższości około 300 – 700 m. Spąg kredy przechodzi w osady paleozoiku podścielone krystalicznymi utworami prekambryjskimi.

8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Surowce mineralne

Wśród bogactw naturalnych, o charakterze kopalnym, występujących na terenie gminy można wymienić: torf, glina, wapno łąkowe, kreda jeziorna oraz kruszywa naturalne – piasek, żwir, kamienie. Zasobność w/w surowców nie jest na tyle wielka by uzasadniała eksploatacje, na większa skale, uzasadnioną ekonomicznie. Pokłady torfu zidentyfikowano w okolicy Trygortu i w okolicach jez. Oświn. Pokłady kredy jeziornej i wapna łąkowego wykryto w okolicach Węgorzewa, Ogonek oraz w pobliżu miejscowości . Gliny i iły występują w okolicach Ogonek. Funkcjonująca do końca lat osiemdziesiątych cegielnia w Harszu eksploatowała iły jeziorne. Na dzień dzisiejszy eksploatacja zidentyfikowanych surowców nie jest prowadzona.

STRUKTURA ADMINISTRACYJNA I LUDNOŚC.

Gmina Węgorzewo wraz z gminami Budry i Pozezdrze tworzą powiat Węgorzewski będący częścią województwa Warmińsko – Mazurskiego. W przestrzeni administracyjnej gminy wyodrębnione są: ● obszar miejski – miasto Węgorzewo - podzielone na 2 dzielnice, ● obszar wiejski - gmina Węgorzewo - podzielona na 31 sołectw. Miasto Węgorzewo w dniu 31.12.2003 r. zamieszkiwało 12246 osób, obszar wiejski gminy liczył natomiast 5769 mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia na obszarze gminy wynosiła 53 osoby/ 1 km2 (na obszarze wiejskim ok. 18 osoby/ 1 km2)- średnia dla Polski - 124 osoby/ 1 km2. Z danych statystycznych wynika, że występuje niewielka ale stała tendencja spadkowa liczby ludności. Można domniemywać, że wpływ na to mają dwie główne przyczyny. Pierwsza to zmniejszanie się wskaźnika przyrostu naturalnego, druga - migracja młodzieży do większych ośrodków miejskich z przyczyn ekonomicznych. Druga przyczyna jest również ściśle skorelowana ze zjawiskiem, którego wieloaspektowe skutki dotykają całego spektrum funkcjonowania społeczności gminy. Mowa tu jest o zjawisku bezrobocia, które w gminie Węgorzewo dotyczy blisko 35 % populacji ludności czynnej zawodowo i jest istotną barierą w rozwoju gminy.

9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

3. ANALIZA UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ROZWOJU GMINY.

Program Ochrony Środowiska, jako czynnik aplikacji zrównoważonego rozwoju gminy, uwzględnia postulaty sformułowane w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Węgorzewo. Studium wskazuje, że głównymi kierunkami rozwoju gminy powinny być; turystyka i produkcja rolna. Do realizacji funkcja rekreacyjnej predestynowany jest głównie obszar wokół jezior, w południowej i zachodniej części gminy, a do rozwijania produkcji rolniczej wskazana jest części wschodnia i północna. Gmina posiada dobre położenie do rozwoju turystyki kwalifikowanej wędrownej, wędrownej wodnej, jeździectwa, myślistwa z możliwością uzupełnienia o rozwój wypoczynku stacjonarnego na bazie agroturystyki[47]. Wsparciem dla postawionej wyżej tezy są przeprowadzone niżej syntetyczne analizy: SWOT, Cenności Ekologicznej i Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej. Analiz SWOT jest narzędziem planowania strategicznego. Ułożona w hierarchicznym porządku lista czynników sprawczych i limitujących, umożliwia sformułowanie predyspozycji i barier rozwojowych z punktu widzenia zarówno wewnętrznego jak i zewnętrznego. Jasne zdefiniowanie stron słabych i mocnych oraz szans i zagrożeń ułatwia wskazywanie celów i ich osiąganie.

UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE.

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

• Atrakcyjne położenie geograficzne • Niewykorzystane w dostatecznym stopniu walory krajobrazowe - obszar Zielonych Płuc Polski, • Brak długofalowego programu rozwoju - szlaka Wlk. Jez. Mazurskich, turystyki na terenie gminy, • Bogactwo bioróżnorodności florystycznej i • Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura faunistycznej, obsługi ruchu turystycznego, • Duży udział obszarów wodnych • Brak kompleksowego systemu zarządzania atrakcyjnych turystycznie, środowiskiem, • Malownicze urozmaicenie rzeźby terenu, • Niezadowalający stan czystości wód • Nasycenie obszaru Gminy obiektami i powierzchniowych. obszarami przyrody chronionej, • Niskie dochody budżetowe gminy, • Korzystna struktura agrarna gospodarstw • Niskie nakłady finansowe na realizację wiejskich,

10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

przedsięwzięć proekologicznych, • Duży udział w strukturze bonitacyjnej gleb dobrej jakości, • Wysoki poziom bezrobocia,

• Niska antropopresja przemysłowa, • Niski poziom zamożności społeczeństwa,

• Akceptacja społeczna dla • Mała aktywność społeczności lokalnej, proekologicznych form gospodarowania, • Pogarszająca się struktura demograficzna • Bardzo niski, na poziomie tła, stan ludności, zanieczyszczenia gleb i powietrza, • Brak efektywnej infrastruktury wsparcia • Dobry stan zdrowotny lasów, inicjatyw gospodarczych,

• Zróżnicowanie etniczne i kulturowe • Niezadowalający stan techniczny dróg mieszkańców gminy, regionalnych,

• Niski stopień zaludnienie i urbanizacji • Brak zintegrowanego systemu gospodarki obszaru gminy, odpadami,

• Rozwój proekologicznych form turystyki • Słabo rozwinięta infrastruktura np. agroturystyka, kanalizacyjna na obszarach wiejskich,

• Korzystne warunki dla produkcji zdrowej • Mała ilość miejsc pracy poza rolnictwem na żywności, wsi

• Ponadregionalna działalność kulturalna, • Niski poziom wykształcenia ludności terenów wiejskich, • Dobrze rozwinięta infrastruktura :

- wodociągowa, energetyczna, tele-

komunikacyjna,

UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE.

SZANSE ZAGROŻENIA

• Ożywienie gospodarcze związane z akcesją • Stagnacja gospodarcza Kraju, do Unii Europejskiej, • Brak stabilnych przepisów i opóźnienia • Rozwój regionalnych i lokalnych form legislacyjne dotyczące aktów prawnych finansowego wsparcia inwestycji i działań z dziedziny ochrony środowiska, pro środowiskowych, • Opóźnienia w dostosowaniu prawa • Możliwość pozyskiwania środków polskiego do prawa unijnego,

11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

pomocowych z Unii Europejskiej, • Brak preferencji prawnych oraz • Koordynacja polityki ekologicznej od ekonomiczno-finansowych dla rolników szczebla krajowego do lokalnego, na realizację programów rolno- środowiskowych, • Napływ wysoko kwalifikowanej kadry • Krótkie okresy przejściowe w • Rozwój edukacji ekologicznej poprzez rozwój dostosowaniu do wymogów UE, agroturystyki • Wzrost poziomu bezrobocia, • Wykorzystanie współpracy z zagranicznymi ośrodkami partnerskimi dla rozwoju • Migracja wykształconej młodzieży z gospodarczego, terenu gminy,

• Wdrażanie programów rolno - • Pauperyzacja finansowa środowiskowych, społeczeństwa,

• Współpraca w ramach Związków Gmin, • Wzrost presji turystycznej na obszary najcenniejsze przyrodniczo, • Inwestycje realizowane na obszarze gminy w ramach programów krajowych i • Niski przyrost naturalny ludności, wojewódzkich, • Brak wsparcia finansowego władz • Wzrost zapotrzebowania na zdrową wyższego szczebla w pozyskiwaniu żywności. środków pomocowych UE.

Przyjmując jako podstawowe kryterium – zrównoważony, przyjazny dla środowiska naturalnego rozwój, powyższa analiza wskazuje na duże, potencjalne możliwości rozwoju prognozowanych kierunków ekspansji gminy. Są to:

• zrównoważona, ekoprzyjazna turystyka, • rolnictwo zrównoważone i ekologiczne.

Wniosek taki znajduje uzasadnienie w przeprowadzonych niżej waloryzacjach: • cenności ekologicznej, • rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

OCENA CENNOŚCI EKOLOGICZNEJ GMINY WĘGORZEWO.

Cenność ekologiczna szacowana jest w oparciu o trzy parametry: • stopień zachowania naturalnych elementów środowiska, mierzonych ilością lub wielkością elementów środowiska prawnie chronionego, • zanieczyszczenie i stopień zdegradowania poszczególnych elementów środowiska, • „Moc ekologiczna” - forma użytkowania uzależniona od rodzaju użytku gruntowego, mierzonej procentowym udziałem poszczególnych użytków gruntowych.

Tab. nr 3. Stopień zachowania naturalnych elementów środowiska. Elementy środowiska prawnie Ilość (sztuk) Liczba punktów chronione na terenie gminy Wielkość (ha) < 15 1 Pomniki przyrody - szt. 15 2 > 15 3 < 50 ha 1 Powierzchnie rezerwatów i parków 50-200 ha 2 narodowych 200-500 ha 3 > 500 ha 4 < 10 ha 1 Inne obszary prawnie chronione 10-20 ha 2 >20 ha 3 Suma punktów dla gminy Węgorzewo 10

Naturalne elementy środowiska Liczba punktów Stopień zachowania Ocena stopnie zachowania 7 – 10 I Dobra 5 –6 II Średnia 3 – 4 III Mała 0 - 2 IV B. mała Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo.

Tab. nr 4. Zbiorcza ocena zanieczyszczenia środowiska. Stopień L. Stopień L. Stopień L. Stopień L. L. zanieczyszcz. p. zanieczyszcz p. zanieczyszcz. p. zagospod. p. Hałas p. powietrza wód gleb odpadów Mieści się w 3 przewaga 3 3 Wysoki 3 Mieści się 3 normie wód 0o w normie I klasy Do 20 % 2 2 2 Średni Do 20 % 2 przekracza II klasy I o 2 przekracza normę normę Od 20 do 50 1 1 1 Niski 1 Od 20 do 50 1 % przekracza III klasy II o % przekracza normę normę Powyżej 50 % 0 Poza klasą 0 0 Bardzo 0 Powyżej 50 0 przekracza III o niski % normę przekracza normę

13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Liczba punktów – suma za zanieczyszczenie środowiska poszczególne elementy oceny zbiorczej Stopień Ocena

10 – 15 I Dobra 7 – 9 II Średnia 4 – 6 III Mała 0 - 3 IV B. mała Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo.

Tab. nr 5. Ocena „mocy ekologicznej” gminy Węgorzewo. Liczba punktów Stopień „mocy ekologicznej” Ocena formy użytkowania

7 – 10 I Dobra 5 –6 II Średnia 3 – 4 III Mała 0 - 2 IV B. mała Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo.

Na stosunkowo niską ocenę „mocy ekologicznej” rzutuje mała lesistość terenu gminy i młody wiek lasów.

Tab. nr 6. Sumaryczna ocena stopnia cenności ekologicznej gminy Węgorzewo. Liczba punktów Stopień „mocy ekologicznej”

10 – 12 Obszary o dużej cenności ekologicznej 8 – 9 Obszary o średniej cenności ekologicznej 6 – 7 Obszary o małej cenności ekologicznej 3 – 5 Obszary niecenne ekologicznie

Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo.

WALORYZACJA ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ.

Opracowana przez IUNG1 metoda uwzględnia następujące parametry: jakość gleb (wg klas bonitacyjnych), agroklimat, warunki wodne i rzeźbę terenu.

1 - Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.

14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Tab. nr 7. Cechy waloryzacji kompleksowej. Wskaźniki waloryzacyjne punktacja

Jakość i przydatność rolnicza gleb max. 75 pkt. Agroklimat max. 15 pkt. Rzeźba terenu max. 5 pkt. Warunki wodne max. 5 pkt.

Tab. nr 8. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wskaźnik bonitacji Ogólny Jakość i Rzeźba Warunki wskaźnik Wyszczególnienie przydatność Agroklimat terenu wodne rpp2 rolnicza gleb Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6 Województwo 51,9 8,3 3,3 3,5 66,0 Powiat 53,9 6,9 3,2 3,6 67,6 Węgorzewo 56,9 7,4 3,3 4,0 71,6

Źródła: [30,47].

Uzyskany ogólny wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej – 71,6 pkt. na 100 możliwych, jednoznacznie wskazuje na wysokie walory rolnicze i przyrodnicze gminy. Jednocześnie jego wartość należy do grupy najwyższych na bardzo zróżnicowanym pod tym względem obszarze województwa warmińsko – mazurskiego.

4. KOMPETENCJE GMINY W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA.

Zgodnie z art. 376 ustawy Prawa ochrony środowiska organem ochrony środowiska na szczeblu gminnym jest burmistrz, wójt lub prezydent miasta (jako organ samorządowy). Posiada on kompetencje, na mocy których realizuje szereg zadań z zakresu ochrony środowiska. Ustawa o samorządzie terytorialnym wprowadza podział zadań gminy na zadania własne oraz zadania zlecone. Zadania własne realizowane są na podstawie przepisów obowiązującego prawa, które wskazuje na organ gminny jako właściwy do wykonywania określonych działań.

2 - rolnicza przestrzeń produkcyjna

15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Do najważniejszych zadań własnych gminy zaliczane są sprawy: • ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska, • wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków, • utrzymanie czystości na terenie gminy, • budowa i eksploatacja urządzeń sanitarnych i składowisk odpadów, • utylizacja odpadów komunalnych, • zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną, • zieleni komunalnej i zadrzewień. Zadania zlecone wykonywane są przez gminę po zapewnieniu środków finansowych przez administrację rządową i traktowane są często jako zadania ponadlokalne [57]. Zadania i kompetencje związane z ochroną środowiska zawarte są w wielu aktach prawnych, wśród których do najważniejszych należą: • ustawa „Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku, • ustawa „o samorządzie terytorialnym” z dnia 8 marca 1990 roku. Ustawy szczegółowe; • ustawa „o odpadach” z dnia 27 kwietnia 2001 roku, • ustawa „o opakowaniach i odpadach opakowaniowych” z dnia 11 maja 2001 roku, • ustawa „Prawo wodne” z dnia 18 lipca 2001 roku, • ustawa „o ochronie przyrody” z dnia 16 kwietnia 2004 roku, • ustawa „o lasach” z dnia 28 września 1991 roku, • ustawa „Prawo łowieckie” z dnia 13 października 1995 roku, • ustawa „o inspekcji ochrony środowiska” z dnia 20 lipca 1991 roku, • ustawa „o utrzymaniu czystości i porządku w gminie z dnia 12 września 1996 roku, • ustawa „o ochronie gruntów rolnych i leśnych” z dnia 3 luty 1995 roku. Wymienione wyżej akty prawne regulują większość kompetencji / zadań organów gminnych (rada gminy, burmistrz) wśród których do ważniejszych można zaliczyć:

™ Kompetencje organów gminy w zakresie działalności inwestycyjnej i zarządzania środowiskiem. Podstawa prawna - ustawa Prawo Ochrony Środowiska – art. 17-20, 32,149,150,152,154,157,162,245,286,363,368,372,379, 420,421. Rada gminy: • Uchwala gminny program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami oraz inne programy związane z ochroną środowiska, • zatwierdza budżet gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Burmistrz: • sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym swoją kompetencją,

16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

• sporządza projekty gminnych programów dotyczących ochrony środowiska, • przyjmuje, gromadzi, udostępnia lub wyłącza z udostępniania dane dotyczące instalacji i substancji w środowisku naturalnym, w ramach posiadanych kompetencji. • nakazuje wykonanie czynności prowadzących do ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko instalacji eksploatowanej przez osobę fizyczna w ramach zwykłego korzystania ze środowiska, • wstrzymuje oraz przywraca zgodę na funkcjonowanie instalacji, zespołu obiektów lub obiektu budowlanego oddziaływującego niekorzystnie na środowisko, po ustaniu przyczyn wstrzymania. Podstawa prawna - ustawa „o inspekcji ochrony środowiska” art. 8, Rada gminy: • rozpatruje informację Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na obszarze województwa. Burmistrz: • wydaje właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia bezpośredniego zagrożenia środowiska.

™ Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony przed hałasem.

Podstawa prawna - ustawa Prawo ochrony środowiska - art. 157 ust.1 Rada gminy posiada możliwość ograniczenia czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń , z których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na środowisko.

™ Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony przyrody.

Podstawa prawna - ustawa „o ochronie przyrody” – art. 10,16,23,29,44,81,83,84,88 Rada gminy: • opiniuje i uzgadnia projekty planów ochrony oraz projekty związane z utworzeniem, rozszerzeniem lub likwidacją parku narodowego i krajobrazowego oraz innych obszarów chronionych np. obszary w ramach sieci Natura 2000, • sporządzanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, lub jego zmiana, po ustanowieniu planu ochrony dla obszaru objętego planem ochrony, • sporządzanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszarów chronionego krajobrazu oraz zespołu przyrodniczo – krajobrazowego poddanych ochronie przez radę gminy, • wprowadzanie ochrony przyrody w formie: pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego, zespołu przyrodniczo – krajobrazowego, wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu,

17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

• zakładanie i utrzymywanie w należytym stanie terenów zieleni i zadrzewień, • tworzenie parków gminnych na terenach zadrzewionych, położonych poza obrębem miast i wsi o zwartej zabudowie. Burmistrz: • wydaje zezwolenia oraz ustala opłaty za usunięcie drzew lub krzewów z terenów nieruchomości, • wymierza karę administracyjną za zniszczenie drzew lub krzewów lub ich usunięcie bez wymaganego zezwolenia.

™ Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony świata roślin i zwierząt.

Podstawa prawna – ustawa „o ochronie zwierząt” art. 7,11 Rada gminy: • przyjęcie, w drodze uchwały, programu zapobiegania bezdomności zwierząt.

Burmistrz: • zapobieganie okrutnemu traktowaniu zwierząt przez odebranie ich właścicielowi i przekazanie do schroniska, • wyłapywanie i zapewnienie opieki bezdomnym zwierzętom, Podstawa prawna – ustawa „Prawo łowieckie” art. 8,11,29, Burmistrz: • opiniowanie planów łowieckich oraz uzgadnianie projektów zagospodarowania obwodów łowieckich w zakresie ochrony i hodowli zwierząt, • opiniowanie wydzierżawienia obwodu łowieckiego. Podstawa prawna – ustawa „Prawo ochrony Środowiska” art. 149,150,152,154,162,

Burmistrz: • kontrolowanie wielkości emisji substancji do środowiska w ramach zwykłego korzystanie ze środowiska naturalnego, • przyjmowanie zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwolenia, które może negatywnie oddziaływać na środowisko – w przypadku zwykłego korzystania ze środowiska. Podstawa prawna – ustawa „o lasach” art. 16, Rada gminy: • opiniuje wnioski o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go takiej funkcji.

™ Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony wód.

Podstawa prawna – ustawa „Prawo wodne” art. 28,29,30,34,42,43

18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Rada gminy: • wyznaczenie miejsca wydobycia kamienia, żwiru, piasku, oraz innych materiałów, w granicach powszechnego korzystania z wód, • usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych.

Burmistrz: • wyznaczenie części nieruchomości umożliwiającej dostęp do wody objętej powszechnym korzystaniem z wód np. kąpieliska, • nakazanie właścicielowi gruntu przywrócenie poprzedniego stanu wody na gruncie lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, jeżeli spowodowane przez niego zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, • zatwierdzenie ugody w sprawie zmiany stanu wody na gruncie.

Podstawa prawna – ustawy „o samorządzie gminnym”, „o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, • odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych – budowa systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków.

™ Kompetencje organów gminy w zakresie gospodarki odpadami oraz utrzymania porządku i czystości na terenie gminy.

Podstawa prawna – ustawa „o odpadach” art. 14,19,26,28,31,34

Burmistrz: • opracowanie projektu planu gospodarki odpadami w gminie, • opiniowanie wojewódzkiego i powiatowego planu gospodarki odpadami oraz odpadami niebezpiecznymi, • opiniowanie zezwolenia na działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, • wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów.

Podstawa prawna – ustawa „o utrzymaniu czystości i porządku w gminie” art. 3,4 • budowa, utrzymanie i eksploatacja składowisk odpadów i obiektów do ich unieszkodliwiania, • tworzenie warunków do selektywnej zbiórki odpadów i wykorzystania odzyskanych surowców wtórnych, • zapobieganie i likwidacja składowania odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych

19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Podstawa prawna – ustawa „o lasach” art. 14,21,35. Burmistrz: • opiniuje przyznanie przez starostę środków na pokrycie kosztów zalesiania gruntów, • opiniuje wnioski właścicieli lasów o nieodpłatne przekazanie przez nadleśniczego sadzonek drzew i krzewów. Podstawa prawna – ustawa „o ochronie gruntów rolnych i leśnych” art. 13,16 Rada gminy: • możliwość objęcia ochroną niektórych gruntów rolnych w klasach IV a i IV b, • zatwierdzenie planu gospodarowania gruntami na obszarach szczególnej ochrony środowiska lub w strefie ochronnej wokół zakładu przemysłowego.

Wyszczególnione wyżej kompetencje i zadania własne gminy nie wyczerpują zakresu działań na rzecz ochrony środowiska, istniej jeszcze cały wachlarz możliwości związany z realizacją zadań zleconych. W tym względzie istotną role odgrywa operatywność organów administracji lokalnej w uzyskiwaniu możliwości realizacji takich zadań. Nie wykorzystywaną w dostatecznym stopniu jest również działalność społeczno – organizatorska organów administracji lokalnej. Działalność społeczno – organizatorska jest niewładczą formą aktywności administracji realizowanej na zasadach podobnych do tych, które wykorzystują organizacje społeczne. Może być ona stosowana jako podstawowa i samodzielna forma realizacji zadań lub jako uzupełnienie działań administracyjnych. Do form działania społeczno – organizatorskiego można zaliczyć np. organizowanie prelekcji, zebrań, rozwieszanie plakatów i apeli mających na celu popularyzacje określonych zachowań np. aktywnego udziału w selektywnej zbiórce odpadów metodą „u źródła”, promowanie proekologicznych zachowań w lasach i nad wodami, utrzymanie czystości i porządku na terenach publicznych i na posesjach, wykazywania postaw ochronnych i obronnych w stosunku do zanieczyszczania środowiska itd.

20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO NA LATA 2004 – 2011

D I A G N O Z A

C E L E

D Z I A Ł A N I A

21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

5. ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE.

5.1. OCHRONA I UŻYTKOWANIE WÓD.

Generalnie, ze względu na miejsce występowania zasoby wodne można podzielić na: ● wody powierzchniowe, ● wody podziemne.

WODY POWIERZCHNIOWE.

Według podziału hydrograficznego gmina Węgorzewo leży na obszarze dorzecza Pregoły w zlewni Morza Bałtyckiego [9]. Na jej terenie wyróżnia się dwie główne zlewnie: ● Węgorapy z kompleksem Mamr, ● Oświny z jeziorami Rydzówka i Oświn. Niewielki obszar wzdłuż wschodniej granicy gminy należy do zlewni Gołdapy, a w części zachodniej – do zlewni rzeki Omet. Główny dział wodny powierzchni zlewniowych Węgorapy i Oświny dzieli obszar gminy na dwie prawie równe części [47]. Ze względu na procentowy udział w zajmowanej powierzchni, zasoby wód powierzchniowych gminy są bardzo obfite – szczegółowe wartości podaje zamieszczona niżej tabela.

Tab. nr 9. Udział wód powierzchniowych na poszczególnych obszarach administracyjnych. Wody powierzchniowe Wody Wody Procent (%) Wyszczególnienie ogółem w km2 płynące stojące powierzchni

Polska 5910 1746 4164 2,7 Województwo W-M 1525 353 1173 6,3 Powiat w-wski 97,64 4,58 93,06 13,4 Gmina W- wo 62,89 1,57 61,32 18,5 Źródła: [30, 45]

Na zasoby te składa się kilka dużych ( > 50 ha) i kilkanaście mniejszych jezior oraz innych zbiorników wód stojących, dobrze rozbudowana sieć rzek i mniejszych cieków. Pod względem rozmieszczenia wód obszar gminy jest wyraźnie podzielony na dwie części. Część południowa zdominowana jest przez duże jeziora – Mamry, Święcajty, Łabap – obszar ten należy do Krainy Wielkich jezior Mazurskich. W części północnej natomiast przeważają wody płynące – rzeki, strumienie, rowy - obszar ten należy do Krainy Węgorapy.

22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

WODY PŁYNĄCE.

Ogólna powierzchnia wód płynących oceniana jest na około 157 ha. Tworzą one sieć hydrograficzną, której podstawę stanowią rzeki i kanały o łącznej długości ≈ 79 km Funkcję uzupełniającą ale niezwykle istotną, z przyrodniczego punktu widzenia, pełnią strumienie i rowy, Ich długość szacowana jest na 354 km. Gęsta sieć tych cieków rozproszona jest na całym obszarze gminy. Gęstość sieci hydrograficznej tworzonej przez rzeki, kanały i rowy wynosi ≈ 1,3 km/ km2. Podstawowe parametry głównych cieków gminy prezentuje tabela nr 10.

Tab. nr 10. Rzeki gminy Węgorzewo i ich podstawowe parametry. Długość Długość na terenie Nazwa rzek i kanałów całkowita - gminy (km) Dorzecze na terenie Polski

Rzeki: Węgorapa 44 14,4 Pregoła Węgorapa Młyńska 4,2 4,2 Pregoła Oświna 2,8 2,8 Pregoła Sapina 42,8 2,5 Pregoła Rawda – Błędawa 9,6 9,6 Pregoła Ruda 9,2 9,2 Pregoła Radzieja 7,7 7,7 Pregoła Kanały: - Węgorzewski 0,92 0,92 Pregoła - Mazurski 20,2 20,2 Pregoła Źródła: Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Giżycko, Pomiary własne, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Giżycko, [47].

Największą, ze względu na długość i zasoby wodne, rzeką gminy jest Węgorapa. Jej średni przepływ niski z wielolecia (SNQ) wynosi w punkcie pomiarowym (miejscowość Mieduniszki - granica państwa) - 3,29 m3/s [18]. Z wyjątkiem Węgorapy i Sapiny pozostałe rzeki charakteryzują się krótkim biegiem i małą zasobnością wodną - jest to typowa właściwość dla wód płynących na obszarach pojeziernych. Do mniejszych cieków, zasługujących na uwagę i zainteresowanie, należą m. in.: • Osieka - strumień łączący jeziora Osiek z Oświnem, • Zimna woda - strumień będący dopływem jeziora Święcajty, • Węgielsztyńska Struga - strumień będący dopływem Rawdy.

23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

WODY STOJĄCE.

Łączny obszar wód stojących szacowany jest na około 6132 ha. Podstawową ich część stanowią jeziora. Wśród nich 8 przekracza swoją powierzchnią 50 ha zajmując ≈ 5588 ha. Wykaz głównych jezior gminy oraz ich podstawowe parametry prezentuje tabela nr 11.

Tab. nr 11. Główne jeziora gminy Węgorzewo i ich podstawowe parametry. Nazwa Powierzchnia Głębokość Klasa Kat. Podatności (ha) max. czystości na degradację Mamry Pn. 2559* 43,8* II II Łabap 635* 25* II I Święcajty 817* 28* III II Oświn 370* 3,5* NON Poza kateg. Rydzówka 501* 16,7* - II Stręgiel 409* 12,5* - II Kirsajty 211* 5,8* II III Węgielsztyńskie 86* 2* NON Poza kateg. Sztynorckie 47 3 NON III Pniewskie 42,5 3 - III Rominty 25,3 1,5 - III 14,6 1,7 - III Upinek 11 2 - III

Źródła: [*56, 42]

Poza wymienionymi w tabeli, na terenie gminy występuje jeszcze kilkanaście jezior o powierzchni od kilkunastu do 1 ha np. jez. Osiek, Odoj, Szara Biel, Kotowe jezioro i inne. Zbiorniki te znajdują się na różnym etapie zanikania, bądź to w wyniku naturalnych procesów starzenia ale częściej jako skutek procesów eutrofizacyjnych o genezie antropogenicznej. Proces eutrofizacji spotęgowany został przez nadmierną chemizację rolnictwa oraz prowadzone przez szereg lat jednostronne zabiegi melioracyjne o charakterze odwadniającym. Najdrastyczniejszym przykładem skutków jednostronnych zabiegów melioracyjnych jest położone w północnej części miasta Węgorzewa torfowisko. Obszar ten o powierzchni ok. 16 ha jeszcze do lat 60-tych ubiegłego wieku zajmowany był przez wody płytkiego jeziora. Niestety w wyniku melioracji szczegółowych i regulacji koryta rzecznego Węgorapy uległ całkowitemu odwodnieniu i obecnie jest szybko mineralizującym torfowiskiem. Wszystkie jeziora gminy mają charakter otwarty – posiadają odpływy. Pod względem genetyczno-geologicznym wszystkie jeziora należą do grupy jezior moreny dennej - stosunkowo płytkie, powstałe w wyniku wypełnienia wodą wklęsłości pierwotnej równiny denudacyjnej. Według limnologicznej typizacji duże jeziora można zaliczyć do grupy α i β mezotroficznych, j. Oświn, Sztynorckie, Pniewskie i Węgielsztyńskie do eutroficznych, natomiast nie

24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO wymienione w tabeli jezioro Jagoczany wykazuje cechy charakterystyczne dla jezior dystroficznych. Z punktu widzenia podziału termicznego i z uwzględnieniem klas głębokości takie jeziora jak: Mamry, Święcajty, Łabap, Rydzówka oraz Stręgiel można zaliczyć do typowych jezior dimiktycznych (cyrkulacja 2 razy w roku, uwarstwienie proste w lecie i odwrotne w zimie) w II klasie głębokości (8 – 90 m.). Pozostałe jez. o głębokości poniżej 8 metrów (III kl. głęb.) nie posiadające stałego uwarstwienia termicznego można uznać za typ pośredni pomiędzy dimiktycznym a polimiktycznym. Cechą charakterystyczną tych jezior jest duża podatność na degradację - wymagają one szczególnej ochrony. Według klasyfikacji rybackiej jeziora gminy należą do 4-ch typów: sielawowe, leszczowe, sandaczowe oraz linowo – szczupakowe. Specyficzną grupę wód stojących tworzą tzw. wody siedlisk okresowych. Zaliczają się do nich przede wszystkim „ oczka wodne” i stawy naturalne. Wody te wykazują szereg cech specyficznych np.: „ brak stratyfikacji termicznej – ciągła cyrkulacja, „ mała głębokość, mała masa wód, „ niewielka powierzchnia – < 1 ha, Wody siedlisk okresowych są bardzo charakterystyczne dla obszarów morenowych. Geneza ich powstawania miała zazwyczaj charakter naturalny i związana była z topnieniem brył martwego lodu podczas drugiego etapu deglacjacji. Inną przyczyną jest proces starzenia się jezior, który ma charakter naturalny ale może być przyśpieszany ingerencją człowieka np.: nadmierną chemizacją rolnictwa. Rola wód stojących siedlisk okresowych była jeszcze do niedawna marginalizowana. Środowiska te traktowano jako zbędne nieużytki wymagające melioracji (osuszenia) i niwelacji w celu powiększenia areału ziemi uprawnej. Obecnie to szkodliwe nastawienie ulega stopniowej zmianie. Znalazło to wyraz w uregulowaniach prawnych – ustawa z 1991 r. „o ochronie przyrody” wprowadza nową formę ochrony jaką jest „ użytek ekologiczny” - dla ochrony pozostałości ekosystemów i typów środowisk w fizjocenozie. Znaczenie biocenotyczne oczek śródpolnych wraz z pasem zieleni polega między innymi na funkcjonowaniu ich jako ostoi zwierząt uczestniczących w biologicznej ochronie plonów. Ponadto są one miejscem gnieżdżenia się i żerowiskiem drobnej zwierzyny łownej oraz lokalnym bankiem genów dzikich gatunków roślin i zwierząt [4]. Oczka śródpolne rozsiane są na obszarze całej gminy, formując często ciągi pełniące ważną rolę w tworzeniu korytarzy ekologicznych i nadając krajobrazowi gminy niepowtarzalny walor estetyczny.

UŻYTKOWANIE WÓD POWIERZCHNIOWYCH.

● dla celów rolniczych - w przypadku gm. Węgorzewo są to głównie zabiegi melioracji podstawowych i szczegółowych. Rzeki i jeziora są odbiornikami wód melioracyjnych z drenaży i

25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO rowów otwartych. Z odprowadzaniem wód melioracyjnych związane są zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych - spływy powierzchniowe z intensywnie nawożonych pól. Ponieważ, w ostatniej dekadzie spadło zużycie mineralnego NPK na 1 ha, zmalało również zagrożenie dla wód z tym związane. Nie zmniejszyło się natomiast zagrożenie powodowane przez spływy z tzw. źródeł rozproszonych – odprowadzania do wód lub do ziemi ścieków bytowych i gospodarskich z nieskanalizowanych terenów wiejskich. Na terenie gminy brak jest zidentyfikowanych punktowych zrzutów ścieków nieoczyszczonych z produkcji rolniczej. • dla celów przemysłowych - obecnie nie znajdują zastosowania. • dla celów rybackich - wody powierzchniowe, będące w gestii PZW oraz osób fizycznych dzierżawiących obwody rybackie, są wykorzystywane do działalności rybackiej i wędkarskiej. • cele transportowe i turystyczne - wody powierzchniowe gminy nie znajdują obecnie wykorzystanie do transportu towarowego. Transport osobowy ma charakter wyłącznie turystyczny. • dla celów komunalnych - wody powierzchniowe gminy nie znajdują wykorzystania dla celów konsumpcyjnych, są natomiast odbiornikiem dla ścieków oczyszczonych oraz ścieków nieoczyszczonych, głównie z terenów wiejskich.

KANALIZACJA

Na terenie gminy, ze względu na źródło, powstają następujące rodzaje ścieków: ♦ socjalno - bytowe, ♦ z produkcji rolno - spożywczej, ♦ z produkcji innej niż rolno – spożywczej. Z punktu widzenia ilościowego głównym źródłem jest sektor socjalno - bytowy pozostałe mają znaczenie marginalne.

Tab. nr 12. Ilość ścieków odprowadzonych do wód z terenu gminy Węgorzewo w 2003 r Gmina Nazwa jednostki Ilość ścieków m3 Rodzaj ścieków Szpital Psychiatryczny SPZOZ – 2907 socjalno-bytowe - oczyszczalnia w Rudziszkach 456870 socjalno-bytowe ZUK Węgorzewo – oczyszczalnia 5548 rolno – spożywcze Węgorzewo BIOSET 4299 inne niż r oln-sp.

Oczyszczalnia w Dąbrówce Małej 4210 socjalno-bytowe T.I.G.A. Marina Sp. z o.o, 4964 socjalno-bytowe D. Źródło: ankieta z jednostek odprowadzających ścieki.

Polskie prawo nie zezwala na odprowadzanie ścieków do środowiska wodnego bez ich uprzedniego oczyszczenia. W związku z powyższym na terenie gminy stosowane są powszechnie dwa z trzech, najczęściej wykorzystywanych, sposobów odprowadzania ścieków z gospodarstw domowych i obiektów gospodarczych w celu ich oczyszczenia: • odprowadzanie nieczystości do systemu kanalizacji sanitarnej i ich utylizacja w oczyszczalniach ścieków,

26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

• gromadzenie ścieków w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i ich okresowe wywożenie do pracujących oczyszczalni ścieków. Trzeci sposób - oczyszczanie ścieków w małych przydomowych oczyszczalniach znajduje jak na razie bardzo nieliczne zastosowanie. W gminie funkcjonuje jedynie kilka tego typu obiektów. Wykorzystywanie zbiorników bezodpływowych (szamb), do gromadzenia ścieków, poza wymienionymi niżej wyjątkami, jest jedyną metodą stosowaną na terenach wiejskich. Również teren miasta Węgorzewa nie jest w całości skanalizowany. Łącznie ten sposób gromadzenia (szamba) obejmuje około 5000 mieszkańców gminy. Metoda ta, bardzo powszechna z powodu niskich kosztów inwestycyjnych, stwarza wiele uciążliwości i zagrożeń np.: • trudności z uzyskaniem odpowiedniej szczelności zbiorników, • możliwość niekontrolowanych zrzutów ścieków do środowiska, • zagrożenie zanieczyszczania wód podziemnych i powierzchniowych, • brak właściwego nadzoru sanitarnego, • uciążliwość w eksploatacji i inne. O skali zagrożenia można pośrednio wnioskować na podstawie różnicy pomiędzy ilością wody dostarczonej a odprowadzonymi ściekami. Z danych, którymi dysponuje eksploatator sieci kanalizacyjnej na terenie gminy - Zakład Usług Komunalnych wynika, że w roku 2003 dostarczono 168 dam3∗wody (obszar gminy poza zasięgiem wodociągów miasta Węgorzewa) , natomiast odprowadzono kanalizacją i dowieziono taborem asenizacyjnym, tylko ok. 10 dam3 ścieków do oczyszczenia. Uwzględniając procesy parowania i nawadniania skala zjawiska świadczy, że ilość ścieków nieczyszczonych migrujących do środowiska glebowego i wodnego, w sposób niekontrolowany, stwarza realne zagrożenie dla ich czystości. Obecnie ujęte w system kanalizacyjny jest miasto Węgorzewo (nie całe) z przyłączonymi miejscowościami: Kal, i Ogonki. W mieście istnieje system kanalizacji grawitacyjnej i tłocznej. Kanalizacja ma charakter mieszany. Istnieją strefy mieszkalne obsługiwane przez sieć rozdzielczą i strefy obsługiwane przez sieć ogólnospławną, która odbiera ścieki i wody opadowe łącznie. Efektem takiej sytuacji jest znaczny wzrost ilości ścieków dopływających do oczyszczalni podczas opadów, co skutkuje zaburzeniami w procesie oczyszczania ścieków. Konieczność ujęcia w system kanalizacji sanitarnej całego obszaru gminy znalazło wyraz w opracowanym Programie Gospodarki Ściekowej – Powiat Węgorzewo. Według koncepcji zawartej w „Programie...” proponuje się wybudowanie 5 kolektorów ściekowych obejmujących zasięgiem większość terenu gminy: • kolektor I: Pilwa, Radzieje, Stawiska, Pniewo, i Przystań, z możliwością włączenia gminy Srokowo, • kolektor II: Rydzówka, , Dąbrówka Mała, Węgielsztyn, Brzozowo, , , , Pawłowo, • kolektor III: Wesołowo, Biedaszki, Perły, Klimki, Wilkowo, Jakunowo, • kolektor IV: Lęgwarowo, , Perły, Klimki, • kolektor V: Stręgiel, , Węgorzewo.

∗ 1 dam3 = 1 tys. m3

27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Rys. 2. Koncepcja układu kolektorów sanitarnych dla gminy Węgorzewo wg Programu Gospodarki Ściekowej – Powiat Węgorzewo.

LEGENDA

Kolektory istniejące Kolektory projektowane Oczyszczalnie ścieków

„W celu zrealizowania koncepcji kanalizacji sanitarnej konieczne jest przebudowanie istniejącej przepompowni ścieków w Węgorzewie przy ul. Zamkowej, zmodernizowanie przepompowni ścieków nad Kanałem Młyńskim przy ul. 11 Listopada w Węgorzewie oraz przeliczenie parametrów

28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO technicznych zaprojektowanej kanalizacji w miejscowości Trygort pod kątem wielkości średnic rurociągów i wydajności przepompowni. Istnieją zamierzenia wybudowania dużej przepompowni w Pawłowie i z niej wspólnego rurociągu dla gmin Węgorzewo i Budry bezpośrednio do oczyszczalni w Węgorzewie. Opracowano też dokumentację techniczną kolektora sanitarnego z miejscowości Maćki do Węgorzewa zawierającą też projekt przebudowy przepompowni ścieków przy ul. Turystycznej i kanalizacji grawitacyjnej w krytycznym stanie technicznym przy ul. Zamkowej. Nie można jednak do tego układu sprowadzić większej ilości ścieków niż ilość zarezerwowana dla tej nieskanalizowanej części Węgorzewa i dlatego kolektor z Prynowa powinien być skierowany do Pawłowa. W koncepcji nie rozpatrywano budowy oczyszczalni przydomowych dla odległych gospodarstw. Konieczność podłączenia tych obiektów wyniknie z deklaracji właścicieli i względów ekonomicznych na etapie opracowania projektu technicznego. Być może opłacalny będzie układ kanalizacji ciśnieniowej lub oczyszczalni z drenażem przy bardzo rozproszonej i odległej zabudowie” [32].

OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW.

Na obszarze gminy funkcjonuje 5 oczyszczalni ścieków: 1. Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków „BIOSET” w Wegorzewie. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest Węgorapa Młyńska. Oczyszczalnia zaprojektowana została na przyjęcie średnio 4000 m3/d [7,10]. Przyjmuje około 2300 m3/d - średnia za lata 1997 – 2003. Oczyszczalnia w obecnym układzie technologicznym posiada rezerwy tak w zakresie ilości ścieków jak i przyjmowanych ładunków zanieczyszczeń. W perspektywie przewidziano rozbudowę oczyszczalni o kolejny reaktor biologiczny w sytuacji znacznego wzrostu dopływających ścieków z kanalizowanych sukcesywnie miejscowości wiejskich gminy (Program Gosp. Ściek. – Powiat Węgorzewo). Obecnie oczyszczalnia obsługuje miasto Węgorzewo oraz miejscowości Kal, Kolonia Rybacka i Ogonki. W perspektywie najbliższej dekady planowane jest podłączenie innych miejscowości z terenu gminy Węgorzewo, wiosek leżących w obrębie Harsz z terenu gminy Pozezdrze oraz większości wiosek z terenu gminy Budry. W związku z powyższym oczyszczalnia w Wegorzewie ma znaczenie kluczowe dla poprawy stanu czystości wód, a szerzej - dla stanu czystości środowiska w gminie i całym Powiecie. Pozostałe oczyszczalnie są obiektami małymi przeznaczonymi dla obsługi niewielkich ale zwartych osiedli na obszarach wiejskich. Należą do nich: 2. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna (komora osadu czynnego) w Ośrodku Żeglarskim TIGA MARINA w Sztynorcie Dużym. Obiekt ma średnią przepustowość projektową 250 m3/d w sezonie. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do j. Sztynorckiego. Poza sezonem oczyszczalnia praktycznie nie funkcjonuje, a ścieki z obiektów biurowych i socjalnych magazynowane są w zbiorniku buforującym oczyszczalni [15]. Obiekt jest przygotowany na przyjęcie ścieków z miejscowości Sztynort i Kamionek Wielki (ok. 280 osób) na przeszkodzie stoi jednak brak kolektorów doprowadzających ścieki. Gromadzenie ścieków w obu osiedlach odbywa się w zbiornikach bezodpływowych, których stan techniczny budzi wiele zastrzeżeń. Efekty tego

29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO przekładają się na stan jeziora Sztynorckiego – czystość jego wód określana jest jako nie odpowiadająca normom (wody pozaklasowe). 3. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna (komora osadu czynnego) w Dąbrówce Małej. Obsługuje osiedle po byłym PGR, zamieszkałe przez ok. 180 osób. Obiekt ma średnią przepustowość projektową ok. 30 m3/d. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do rzeki Rawdy [3]. 4. Oczyszczalnia biologiczna (złoże biologiczne) w Rudziszkach. Obsługuje ośrodek szpitalny. Obiekt ma średnią przepustowość projektową około 35 m3/d. Ścieki oczyszczone odprowadzane są rowem melioracyjnym do rzeki Ruda [16]. 5. Oczyszczalnia mechaniczno– biologiczna (komora osadu czynnego) w miejscowości Maćki. Obsługuje osiedle po byłym PGR, zamieszkałe przez ok. 180 osób. Obiekt ma średnią przepustowość projektową ok. 12,5 m3/d [18]. Ścieki odprowadzane są do rzeki Węgorapy. Poza oczyszczalniami w Wegorzewie i Sztynorcie pozostałe oczyszczalnie nie posiadają fachowego nadzoru eksploatacyjnego stąd uzyskiwane efekty oczyszczania niejednokrotnie nie spełniają wymaganych norm, na co wskazują kontrole przeprowadzone przez WIOŚ. Najczęstsze przekroczenia występują w usuwaniu głównych biogenów: fosforu i azotu. W związku z powyższym należy rozważyć możliwość likwidacji tych obiektów w związku z planowaną rozbudową sieci kanalizacyjnej w ramach istniejącej koncepcji gospodarki ściekowej. Dla miejscowości z małą liczbą mieszkańców i o rozproszonej zabudowie, gdzie budowa kolektorów ściekowych byłaby nieuzasadniona ekonomicznie, utylizację ścieków należy realizować w oparciu o oczyszczalnie domowe lub lokalne o przepływie 1- 20 m3/d (do 100 mieszkańców).

OCENA STANU CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH.

Wody powierzchniowe gminy są jedynym komponentem środowiska, którego stan jest wysoce niezadowalający. Monitoring tych wód prowadzony jest przez WIOŚ w ramach sieci regionalnej Państwowego Monitoringu Środowiska. Systematycznej kontroli podlegają główne cieki i zbiorniki wód gminy. Uzyskane wyniki badań w poszczególnych latach prezentują tabele nr 13 i 14 – zamieszczone wyniki pochodzą z punktów pomiarowych zlokalizowanych na terenie gminy.

RZEKI.

Tab.nr 13. Stan czystości monitorowanych rzek gminy w poszczególnych latach. Klasa czystości w poszczególnych latach Rzeka 1984 1993 1996 1999 2000 2001 Punkt Główny pomiaru - wskaźnik km oceny Węgorapa NON NON NON III 137,1 Sanitarny Sapina NON III 0,1 Sanitarny Źródła: [18,19,20]

30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Rys. 3. Klasyfikacja czystości wód powierzchniowych gminy Węgorzewo.

Wyniki badań wskazują na utrzymujący się zły stan czystości głównych rzek gminy. Jednocześnie można wskazywać na postępującą poprawę czystości wód Węgorapy, głównie za sprawą funkcjonowania nowoczesnej miejskiej oczyszczalni.

31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Analizując przyczyny takiego stanu należy stwierdzić, że znaczącym obciążeniem dla wód Węgorapy jest miasto Węgorzewo. Uprawnieniem dla takiego wniosku jest fakt, że wody rzeki w punkcie ujścia z jeziora mają klasę czystości II, natomiast w pkt. pomiarowym poniżej miasta spadają do klasy III. Funkcjonowanie Miasta generuje następujące źródła zanieczyszczeń: • punktowe; ƒ miejska oczyszczalnia ścieków, ok. 2300 m3/d ścieków oczyszczonych, ƒ wody opadowe z powierzchni zurbanizowanej – kanalizacja burzowa, ƒ wody drenarskie odprowadzane drenażem z terenów ogródków działkowych, • rozproszone – ścieki z nieskanalizowanej części miasta, • obszarowe - spływy gruntowe i powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo w obrębie Miasta. • zanieczyszczenia stałe - są to głównie odpady z tworzyw sztucznych, szkła i metalu - silnie zanieczyszczona tego typu odpadami jest Węgorapa Młyńska.

Specyficznym źródłem pogarszającym czystość wód Węgorapy może być wyeksploatowane wysypisko odpadów komunalnych. Wysypisko zlokalizowane jest w odległości około 250 m. od Węgorapy Młyńskiej . Nie posiada żadnych zabezpieczeń i izolacji od podłoża, ponadto sieć rowów melioracyjnych styka się bezpośrednio z masą zgromadzonych odpadów. Taka konstrukcja i usytuowanie składowiska wskazuje na możliwość przenikania zanieczyszczonych odcieków do wód rzecznych, pogarszając tym samym ich jakość [8,46]. Poza terenem miasta na stan czystość Węgorapy wpływają przede wszystkim zanieczyszczenia obszarowe oraz rozproszone będące wynikiem braku infrastruktury kanalizacyjnej na obszarach wiejskich gminy. Występuje również jedno źródło o charakterze punktowym. Jest nim oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna w miejscowości Maćki - ok. 12,5 m3/d ścieków [18]. Na stan czystości rzeki Sapiny główny wpływ mają źródła zanieczyszczeń występujące poza terenem gminy Węgorzewo. W przypadku pozostałych rzek gminy brak jest udokumentowanych informacji na temat stanu czystości ich wód. Można jednak domniemywać, iż nie jest on zadawalający. Przemawiają za tym następujące czynniki: • niekorzystne warunki zlewniowe sprzyjające migracji zanieczyszczeń np. mała powierzchnia trwałych użytków zielonych w dolinach cieków i wzdłuż brzegów jezior, występowanie wysoczyzn morenowych – spływy powierzchniowe, • niska zasobność wodna mierzona wielkością odpływu np. rz. Rawda SNQ - 0,021 m3/s, • punktowe źródło ścieków rzeki Rawdy – oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna w miejscowości Dąbrówka Mała - ok. 30 m3/d ścieków, • punktowe źródło ścieków rzeki Ruda – oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna w miejscowości Rudziszki - ok. 10 m3/d ścieków, • pozaklasowe wody jeziora Oświn, z którego wypływa rzeka Oświna, • brak infrastruktury kanalizacyjnej w miejscowościach leżących w zlewni

32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO omawianych rzek np. nieskanalizowana miejscowość Radzieje (ok. 500 osób), przez którą przepływa rzeka o tej samej nazwie.

JEZIORA.

Tab. nr 14. Stan czystości monitorowanych przez WIOŚ jezior w poszczególnych latach. Nazwa Klasa czystości w poszczególnych latach badań. jeziora 1984 1993 1997 1999 2001 2002 Mamry Pn. I I II II - - Święcajty II II III III - - Łabap II II II II - - Kirsajty I II II - - Oświn - III - - III NON Stręgiel - II - - - - Sztynorckie - - NON - - - Źródła: [18, 19,20]

Na terenie gminy nie występują wody jeziorne I klasy czystości. Wśród jezior poddanych monitoringowi (powierzchniowo) przeważają wody II klasą czystości . Jezioro Święcajty zaliczane jest obecnie do III klasy czystości, natomiast jeziora Oświn, Sztynorckie i Węgielsztyńskie3 do jezior pozaklasowych, nie odpowiadających normom, silnie zeutrofizowanych. Główną przyczyną, podobnie jak w przypadku rzek, pozostaje w dalszym ciągu niski poziom skanalizowania przy jednoczesnym wysokim poziomie zwodociągowania obszarów wiejskich położonych w obszarze zlewni jezior. Przykładem może tu służyć zdegradowane jezioro Sztynorckie gdzie na niekorzystne warunki morfometryczne nałożyło się oddziaływanie nieskanalizowanego osiedla (ok. 100 mieszkańców) oraz punktowe źródło ścieków z mechaniczno – biologicznej oczyszczalni (ok. 28 m3/d ścieków za 2003 r.) obsługującej ośrodek wypoczynkowy Zanieczyszczenie liniowe - to źródło zanieczyszczeń generowane jest przez intensywny ruch pojazdów samochodowych - głównym zagrożeniem są migrujące do środowiska związki ropopochodne. W przypadku gminy Węgorzewo miejscami, które szczególnie narażone mogą być na zanieczyszczenie z tego źródła są wody położone przy odcinkach dróg: Ogonki – Kolonia Rybacka na granicy jeziora Święcajty i j. Stręgiel oraz Sztynort Duży – Kamionek Wielki - Pniewo - Przystań - Trygort wzdłuż zachodniego i północnego brzegu jeziora Mamry. Kolejną przyczyną, której waga w przyszłych latach może wzrastać, jest zwiększająca się presja ruchu turystycznego (zwiększone zainwestowanie turystyczne). Oddziaływanie tego czynnika uwidacznia się w przypadku pogorszenia się czystości wód jeziora Święcajty. W przypadku jezior nie objętych monitoringiem WIOŚ brak jest (z wyjątkiem jeziora Węgielsztyńskiego) danych badawczych określających poziom czystości ich wód. Biorąc jednak pod uwagą, że są to w większości jeziora o wysokiej podatności na degradację – mała

3 Badania własne – przekroczenie stężenia dla III klasy czystości zw. fosforu i azotu.

33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO głębokość, mała masa wód, niekorzystne warunki zlewniowe i brak infrastruktury ochronnej należy lokować stan czystości ich wód na poziomie III klasy.

W zakresie gospodarki zasobami wodnymi i poprawy stanu ich czystości II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada następujące limity, których dotrzymanie wyznacza data 2010 roku: • Pełna (100 %) likwidacja zrzutów ścieków nieczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, • zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 roku, z przemysłu o 50 %, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30 %. Stan infrastruktury sanitarnej gminy pozwala obecnie na dotrzymanie zaprogramowanych limitów, mimo tego istnieje pilna potrzeba działań , które wpłyną na poprawę czystości wód.

Cel 1. Poprawa czystości wód powierzchniowych i ochrona ich przed zanieczyszczeniem.

DZIAŁANIA :

1. Tworzenie wokół jezior i rzek stref ochronnych, zagospodarowanych trwałą zielenią i niezabudowanych w celu zapobiegania spływu zanieczyszczeń, 2. Rozbudowa sieci kolektorów ściekowych na obszarach nieskanalizowanych – sanitacja obszarów miejskich i wiejskich, 3. Rozbudowa i modernizacja istniejącej sieci kanalizacji deszczowej, 4. Ograniczenie zainwestowania urbanizacyjnego, turystycznego, przemysłowego, rolniczego lub innego w strefach brzegowych wód powierzchniowych lub na obszarach skupisk zbiorników wód okresowych, 5. Renaturalizacja, polegająca głównie na odtworzeniu mokradeł, zwiększeniu zadrzewień i lesistości oraz rozbudowie systemu małej retencji, 6. Budowę lokalnych oczyszczalni ścieków w zabudowie zwartej i rozproszonej, 7. Rozbudowa miejskiej oczyszczalni ścieków w Węgorzewie o nowy reaktor biologiczny, 8. Modernizacja istniejących oczyszczalniach ścieków z uwagi na konieczność spełnienia norm jakościowych ścieków oczyszczonych określonych w przepisach lub likwidacja oczyszczalni nieefektywnych, 9. Wyposażenie istniejących sieci kanalizacji deszczowej w urządzenia podczyszczające, 10. Ograniczanie zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych poprzez propagowanie dobrej praktyki rolniczej, 11. Wspieranie inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa,

34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

WODY PODZIEMNE.

Według podziału hydrogeologicznego [9] obszar gminy należy do Regionu Mazursko- Podlaskiego. Do osadów tworzących poziomy wodonośne zaliczają się piaski i żwiry wodnolodowcowe, utwory piaszczyste kopalnych dolin i rynny subglacjalne oraz liczne przewarstwienia piaszczysto-żwirowe w obrębie glin zwałowych. Na obszarze gminy eksploatowane jest wyłącznie czwartorzędowe piętro wodonośne. W ramach tego piętra wykorzystywane są 2 poziomy wodonośne. Pierwsze na głębokości 150 – 60 m. – o wydajności bardzo zróżnicowanej (w zależności od ujęcia) od 10 m3/h do 72 m3/h . Drugi poziom wodonośny na głębokości 60–20 m o wydajność w przedziale 18–57 m3/h. Pod obszarem gminy nie stwierdzono występowania utworów wodonośnych zaliczanych do tzw. Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) natomiast w części, obszar gminy leży w strefie ochronnej GZWP 206 - Kętrzyn. Sytuacja ta w istotny sposób ogranicza możliwości lokalizacyjne. Dotyczy to w szczególności obiektów, które są potencjalnym zagrożeniem dla jakości tych wód. Wody podziemne eksploatowane w gminie zaliczane są do tzw. wód podziemnych zwykłej jakości (WPZJ występują maksymalnie do głębokości 200 – 500 metrów). Wody te objęte są monitoringiem w ramach sieci krajowej i regionalnej nadzorowanej przez wyspecjalizowane jednostki WIOŚ. Na obszarze gminy występuje jedynie punkt obserwacyjny sieci regionalnej. Zlokalizowany on jest w ujęciu wody dla miasta Węgorzewo. Ponadto jakość wód podziemnych przeznaczonych do celów konsumpcyjnych nadzorowana jest na bieżąco przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną. Wyniki badań prowadzonych przez WIOŚ w latach 2000 – 2001 wskazują, że wody pozyskiwane z ujęć znajdujących się na terenie gminy zaliczane są do wód średniej jakości (II klasy). Wody te charakteryzują się mineralizacją wodorowęglanowo – wapniową oraz znaczną zawartością związków żelaza i manganu – właśnie zawartość związków tych pierwiastków wpływa na obniżenie oceny jakości wody. Wyniki badań prowadzone przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w 2003 roku wskazują, że są one bezpieczne pod względem sanitarnym. Na podstawie tego można wnioskować o braku niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń infiltrujących z powierzchni. Zasoby dyspozycyjne wód z ujęć gminnych wynoszą 5015 m3/h. wg pozwoleń wodnoprawnych. Ich wykorzystanie za rok 2002 wynosiło 2485 m3/h. Co stanowiło 49,6% - pozostają więc znaczne rezerwy do potencjalnego wykorzystania. Pobór wody podziemnej na potrzeby ludności w roku 2003 wyniósł 895,6 tys. m3 co stanowiło około 0,20 m3/M/dobę. Przestrzennie, na obszarze gminy przeważają tereny gdzie zagrożenie wód wgłębnych, użytkowych poziomów wodonośnych, zanieczyszczeniami z powierzchni można określić jako niskie. Zagrożenie zanieczyszczeniami z powierzchni (słabsza naturalna izolacja, czas przenikania do warstwy wodonośnej krótszym niż pięć lat) może występować w przypadku płytkich ujęć dla miasta Węgorzewo oraz niektórych płytkich ujęć wiejskich. Wody podziemne nie posiadające

35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO izolacji od powierzchni mogą występować w okolicy j. Święcajty i j. Stręgiel, gdzie występują utwory piaszczyste o dużej przepuszczalności. Wody gruntowe mogą zalegać tu na głębokości zbliżonej do poziomu jeziora. Sytuacja ta obliguje do użytkowania ww. terenu w sposób bezpieczny dla czystości wód. Plan zagospodarowania przestrzennego powinien wykluczyć lokowanie takich obiektów jak: wysypiska odpadów komunalnych, grzebowiska padłych zwierząt, cmentarze, wylewiska nieczystości płynnych i innych. Wykluczone jest również wprowadzanie do gruntu ścieków i osadów ściekowych w celach rolniczych i innych. Głównymi zagrożeniami jakości wód podziemnych, na obszarze gminy, są zanieczyszczenia powodowane przez ścieki bytowe i gospodarcze z nieskanalizowanych obszarów wiejskich, nadmierna i niewłaściwa chemizację rolnictwa, stosowanie gnojowicy w nadmiernych ilościach i niewłaściwych terminach, dzikie składowiska odpadów oraz nieszczelne mogilniki. W celu ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniami powinno się tworzyć obszary ochronne zbiorników tych wód i strefy ochronne ujęć wody. Strefami ochronnymi powinny być objęte w pierwszej kolejności ujęcia płytkich czwartorzędowych warstw wodonośnych, słabo chronionych od powierzchni oraz ujęcia miejskie. Negatywny wpływ czynników antropogenicznych na jakość wód podziemnych może wystąpić głównie w rejonie miast, większych nieskanalizowanych osiedli wiejskich i ferm tuczu przemysłowego .Zagrożenia te w większym stopniu dotyczą płytko zalegających wód gruntowych w mniejszym natomiast niżej położonych wód wgłębnych.

UŻYTKOWANIE WÓD PODZIEMNYCH.

Wody podziemne na terenie gminy wykorzystywane są przez miejscową ludność do celów konsumpcyjnych oraz na potrzeby działalności gospodarczej i rolniczej. Brak jest obecnie dużych zakładów przemysłowych zużywających znacznych ilość wód tak podziemnych jak i powierzchniowych do celów technologicznych. W zakresie zaopatrzenia w wodę określa się ogólne zasady i kierunki działań: • dążenie do objęcia zaopatrzeniem w wodę jak największej liczby ludności miejskiej i wiejskiej w celu poprawy standardów życia oraz optymalizacji warunków dla rozwoju działalności gospodarczej np. rolnictwa, agroturystyki, • budowa nowych i modernizowanie istniejących ujęć wody oraz zapewnienie awaryjnych ujęć wody.

Obszar gminy jest dobrze zwodociągowany. Ocenia się że, w całej gminie woda z wodociągów dociera do blisko 97 % mieszkańców. Na sieć wodociągową gminy Węgorzewo składają się następujące wodociągi: • wodociąg dla miasto Węgorzewo czerpie wodę z 12 studni głębinowych – zaopatruje teren miasta i miejscowości: Ogonki, Czerwony Dwór, , Stulichy, • wodociąg Dąbrówka Mała 2 studnie głębinowe, • Klimki 2 studnie głębinowe, • Węgielsztyn 2 studnie głębinowe, • Radzieje 1 studnia głębinowa,

36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

• Prynowo 2 studnie głębinowe, • Łęgwarowo 2 studnie głębinowe, • Ruska Wieś 1 studnia głębinowa.

Całkowita długość sieci rozdzielczej w gminie (stan na 31.12.03) wynosi 244,4 km, natomiast długość przyłączy 52,9 km . Łącznie długość sieci i przyłączy wynosi 297,3 km . Wymienione wyżej ujęcia wody wyposażone są w stacje uzdatniania wody wykorzystująca technologię uzdatniania: napowietrzanie i jednostopniowej filtracji. Większość stacji na terenie gminy wymaga przebudowy i modernizacji, a niektóre z nich przewidywane są do likwidacji np.: likwidacja ujęcia w Prynowie i przyłączenie miejscowości do wodociągu miejskiego,

W 2003 roku w gminie Węgorzewo pobrano i wykorzystano 895,6 tys. m3 wód podziemnych, w tym: tabela nr 15,

Tab.nr 15. Pobór wody w gminie Węgorzewo w 2003 r. Woda podziemna Nazwa jednostki (m3) SPSP ZOZ Węgorzewo 2147 T.I.G.A. Marina Sp. z o.o., 4964 Sztynort D. ZUK Węgorzewo 888,473 Źródło: ankieta u eksploatatorów.

W celu poprawy jakości wody konsumpcyjnej, dla miasta Węgorzewa i zasilanych z jego ujęcia miejscowości, budowana jest obecnie nowoczesna stacja uzdatniania wody. Według zawartej umowy oddanie jej do użytku przewidziane jest na czerwiec 2005 roku.

Cel 2. - Utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych.

DZIAŁANIA:

1. Identyfikacja głównych obszarów zasilania wód podziemnych i odpowiednie ich zagospodarowywanie, 2. Zagospodarowanie stref ujęć wody z uwzględnieniem działań ochronnych poprzez: • zakaz tworzenia wysypisk odpadów, wylewania nieczystości płynnych, • składowanych substancji niebezpiecznych, • zakaz tworzenia obiektów nie związanych z ujęciem wodnym, • ograniczenie użytkowania rolniczego np. zakaz nawożenia gnojowicą, 3. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych dla wód podziemnych: ● nie posiadających takich dokumentacji,

37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

● podatnych na zanieczyszczenie z powierzchni terenu, 5. Ustanawianie stref ochrony zbiorników wód podziemnych i ujęć. 6. Likwidacja niskosprawnych i nieczynnych ujęć wody. 7. Budowa i modernizacja urządzeń tworzących system zaopatrzenia w wodę np. przewody przesyłowe, przepompownie itp., oraz ilości dostarczanej wody w celu ograniczenia strat w sieci. 8. Poprawa stanu czystości wód powierzchniowych.

Cel 3. Zmniejszenie wodochłonności.

DZIAŁANIA: 1. modernizacja systemu zaopatrzenia i technologii uzdatniania wody terenu miasta i gminy, 2. Indywidualizacja opomiarowania poboru wody przez użytkowników.

5.2. OCHRONA GLEB I POWIERZCHNI ZIEMI.

Ochrona powierzchni ziemi realizowane jest przede wszystkim poprzez ochronę gleb oraz zapobieganie niekorzystnym przekształceniom naturalnego ukształtowania terenu. Na obszarze gminy występują dwa główne kierunki aktywności ludzkiej prowadzące do zmian ukształtowania terenu. Są to przekształcenia związane z ekspansją urbanizacyjną oraz działalnością rolniczą. Oba te kierunki, w chwili obecnej, wykazują się niską ekspansywnością. W przypadku urbanizacji można mówić o stabilizacji na obecnym poziomie. W przypadku rolnictwa występuje tendencji do renaturyzacji terenu związanej z zalesianiem użytków rolnych o niskiej jakości oraz odłogowaniem gleb niskiej jakości, na których rozpoczyna się proces sukcesji naturalnej. Na obszarze gminy nie występują wielkoskalowe przekształcenia typu geomechanicznego, charakterystyczne dla działalności górniczej i przemysłowej, a związane z wydobywaniem i przetwarzaniem kopalin [6]. Pod tym względem ubóstwo zasobów kopalnych gminy sprzyja utrzymaniu naturalnego ukształtowania terenu. Jedynymi przykładami niekorzystnych przekształceń są wyrobiska po kruszywach naturalnych (rozsiane na terenie całej gminy) oraz nadpoziomowe wysypiska odpadów komunalnych. Typologicznie, gleby gminy charakteryzują się stosunkowo małym zróżnicowaniem. Dominują gleby brunatne właściwe z domieszką wyługowanych. Spośród innych typów gleb, o zauważalnym udziale na terenie gminy, można wymienić czarne ziemie i gleby hydrogeniczne. Na ukształtowanie najliczniej reprezentowanych, gleb brunatnych, największy wpływ miała skała macierzysta, którą tworzyły przede wszystkim utwory postglacjalne - gliny zwałowe i piaski gliniaste. Z punktu widzenia przydatności rolniczej dominują gleby zwięzłe, pszenne, zaliczane do kompleksu przydatności rolniczej 2.

38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Struktura użytkowania gruntów gminy z przyrodniczego punktu widzenia jest bardzo korzystna (tabela nr 16).

Tab. nr 16. Struktura użytkowania rolniczego w gminie Węgorzewo. Powierzchnia powierzchnia Średni udział w Struktura użytków rolnych w hektarach użytków rolnych województwie gminy w (%) ( %) Użytki rolne ogółem 19131 - - Grunty orne 11248 58,8 69,3 Sady 57 0,3 0,4 Łąki 2505 13,1 Pastwiska 5321 27,8 30,4 Źródła: [47, 52].

Obszar gminy charakteryzuje się dużym udziałem użytków rolnych 53,7%, w tym aż 41 % to trwałe użytki zielone. Z punktu widzenia użyteczności rolniczej przeważają gleby dobrej i średniej jakości. Klasyfikację bonitacyjną gleb gminy prezentuje tabela nr 17;

STOPIEŃ FIZYCZNEGO I CHEMICZNEGO PRZEKSZTAŁCENIA GLEB.

Wyniki badań prowadzonych przez IUNG w Puławach, a dotyczące stanu zanieczyszczenia metalami ciężkimi gleb użytków rolnych województwa warmińsko-mazurskiego stwierdzają, że zdecydowana ich większość wykazuje naturalną (0o) zawartość oznaczanych pierwiastków (Cd,Cu,Ni,Pb,Zn).

Tab. nr 17. Klasyfikacja bonitacyjna gleb gminy Węgorzewo. Grunty orne Łąki i pastwiska

Klasa bonitacyjna % pow. gr ornych Klasa bonitacyjna % pow. uż. ziel.

I - Ł i Ps I -

II - Ł i Ps II -

IIIa 1,1 Ł i PS III 38,1

IIIb 42,7 Ł i P IV 44,3

IVa 40,8 Ł V 13,1

IVb 8,8 PS V 4,5

V 5,1 Ł i P VI -

VI 1,6 - -

Źródła: [47]

Powierzchnia gleb nie zanieczyszczonych metalami ciężkimi (0o) stanowi blisko 92 % ogólnej powierzchni gleb użytków rolnych. Naturalną (0o) i lekko podwyższoną (Io) zawartością

39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO metali ciężkich cechuje się natomiast 99,5 % gleb. Podane wartości można śmiało przyjąć jako właściwe dla gleb gminy Węgorzewo ponieważ na jej terenie brak jest przemysłowych źródeł zanieczyszczenia, które mogłyby powodować zmiany tej klasyfikacji. Również potencjalne źródło skażenia gleb w wyniku działalności rolniczej (środki ochrony roślin – herbicydy, fungicydy, insektycydy itp.) ma charakter marginalny ze względu na niski stopień stosowania tych środków przez rolników - ok. 1 kg substancji czynnej biologicznie na 1 hektar użytków rolnych w uprawach zbożowych [59]. Bardzo niskie stężenie w glebach gminy metali ciężkich i innych zanieczyszczeń wyraźnie preferuje produkcję tzw. „zdrowej żywności” w ramach rolnictwa ekologicznego. Jedynym znaczącym mankamentem dotyczącym gleb gminy jest nadmierna kwasowość. Według danych z Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej Oddział w Białymstoku odczyn (pH) gleb użytków rolnych w latach 1998-2003 kształtował się następująco:

bardzo kwaśny pH ≤ 4,5 - 24 % gleb kwaśny 4,6- 5,5 - 45 % gleb lekko kwaśny 5,6- 6,5 - 24 % gleb obojętny > 6,5 - 7 % gleb

W gminie gleby bardzo kwaśne i kwaśne występują na obszarze blisko 70 % użytków rolnych. Na tych terenach istnieje pilna potrzeba wapnowania gleb w celu zahamowania ich degradacji. Utrzymujący się trwale niski odczyn gleb znacząco przyspiesza procesy degradacji przyczyniając się tym samym do obniżenia zdolności plonotwórczych tak w zakresie jakościowym jak i ilościowym. Zabiegi odkwaszające, poza tradycyjnymi środkami, można prowadzić wykorzystując wytwarzany w miejskiej oczyszczalni ścieków nawóz organiczno – wapniowy „BIOWAP”. Powstający na bazie osadów ściekowych preparat łączy w sobie wysokie właściwości nawozowe (zwartość makroskładników porównywalna do obornika) z odkwaszającymi (wysoka zawartość wapnia). Główne potencjalne zagrożenia powierzchni ziemi na terenie gminy Węgorzewo stanowią procesy erozyjne. Dotyczy to przede wszystkim erozji powierzchniowej i liniowej, w mniejszym stopniu erozji wietrznej. Największe szkody może wyrządzać erozja wodna liniowa prowadząca w krótkim czasie do zaburzenia struktury pokrywy glebowej oraz przekształceń rzeźby terenu. Procesy erozji są w głównej mierze uwarunkowane sposobem użytkowania terenu. Najintensywniej przebiegają na gruntach ornych, natomiast trwałe użytki zielone oraz obszary zalesione i zadrzewione przyczyniają się do jej ograniczenia. Istotne znaczenie posiada rzeźba terenu. Obszary pagórkowate terenu gminy, szczególnie tam gdzie nachylenie stoków przekracza 10 %, a orka odbywa się wzdłuż spadku terenu, są szczególnie narażone na erozję wodną gleb. Obszarów tych nie należy wykorzystywać jako grunty orne, należy przeznaczać je do wykorzystywania jako łąki i pastwiska lub przeznaczać do zalesiania [6]. Według 5-cio stopniowej skali zagrożenia erozyjnego obszar pojezierny, na którym leży gmina, posiada stopień 3-ci - uznawany jako średni. Mimo występowania w/w zagrożeń, na

40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO terenie gminy brak jest odnotowanych przypadków występowania zjawisk erozyjnych na większą skalę. Według danych Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Giżycku (do końca 2003r.) ogólna powierzchnia zmeliorowanych użytków rolnych w gminie wynosi 13371 ha (ok. 70 % użytków rolnych gminy), w tym 8474 ha stanowią grunty orne, natomiast 4897 trwałe użytki zielone. Ostatnie zabiegi melioracyjne na terenie gminy przeprowadzone zostały w 1989 roku. Od tego czasu nie przeprowadzone żadnych zabiegów melioracyjnych tak w zakresie regulacji cieków jak i melioracji szczegółowych. Rowy szczegółowe maja długość 358 km. Sieć drenarska - 11120 ha o powierzchni odwodnionej systemem drenarskim [47]. Prowadzone są jedynie prace bieżące wynikające z konieczności utrzymania sprawności urządzeń hydrotechnicznych oraz zabiegi związane z utrzymaniem właściwego stanu cieków podstawowych i głównych rowów melioracyjnych np. obkaszanie skarp cieków, usuwanie roślinności wodnej itp. W zakresie ochrony gleb duże możliwości należy wiązać z akcesją do Unii Europejskiej. Jest to związane z pojawieniem się możliwości wdrażania, funkcjonujących na obszarze Unii, programów rolnośrodowiskowych. Zgodnie z założeniami Wojewódzkiego Programu Rolnośrodowiskowego obszar Wielkich Jezior Mazurskich wraz z Mazurskim Parkiem Krajobrazowym został uznany za obszar strefy Priorytetowej dla realizacji Programu. Wiąże się to z możliwości realizacji szerokiej gamy pakietów programowych, dzięki którym możliwe będzie ograniczenie zanieczyszczenia środowiska z tytułu działalności rolniczej.

Cel 4. - Ochrona powierzchni ziemi.

DZIAŁANIA: 1. Racjonalne gospodarowanie zasobami użytków gruntowych gminy, 2. Zachowanie walorów przyrodniczych poprzez aktywną ochronę obszarów cennych ekologicznie, 3. Zapobieganie niekontrolowanym zmianom naturalnego ukształtowanie terenu i krajobrazu,

Cel 5. - Utrzymanie jakości gleb na dobrym poziomie

DZIAŁANIA: 1. Upowszechnianie zasad praktyki rolniczej zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, 2. Aktywne propagowanie i wdrażanie programów rolno-środowiskowych, 3. Zapobieganie degradacji i dewastacji użytków rolnych, 4. Opracowanie programów i realizacja rekultywacji terenów zdegradowanych, 5. Przeciwdziałanie erozji gleb poprzez wprowadzenie trwałej pokrywy roślinnej oraz stosowanie właściwych zabiegów agrotechnicznych,

41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

6. Ograniczenie przeznaczania gruntów rolnych na cela nierolnicze, 7. Zakaz lokalizacji inwestycji znacząco oddziaływujących na środowisko na obszarach cennych przyrodniczo jak: rezerwaty, użytki ekologiczne, strefy ujęć wód podziemnych, 8. Ograniczenie możliwości lokowania ferm tuczu przemysłowego na obszarze gminy, 9. Utrzymanie w stanie sprawności technicznej urządzeń przeciwerozyjnych oraz rządzeń melioracji szczegółowych.

5.3. OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ.

W przeprowadzonej dla Polski waloryzacji estetycznej krajobrazu wydzielono sześć stopni walorów estetycznych. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich obok Wysoczyzny Elbląskiej uzyskała, w województwie, stopień najwyższy. Niezwykły urok krajobrazu gminy wynika z malowniczości polodowcowego ukształtowania terenu oraz unikatowego bogactwa gatunkowego fauny i flory. Bogata różnorodność biologiczna i krajobrazowa gminy może być zagrożona w wyniku nadmiernej presji gospodarczej, turystycznej i urbanizacyjnej człowieka. Najczęściej przybiera to następujące formy: • zmiany struktury użytkowania terenu np. urbanizacja terenów leśnych, • intensywne formy rolniczego gospodarowania np. fermy tuczu przemysłowego, • rabunkowa gospodarka rybacka i leśna, • nadmierne zainwestowanie turystyczne w strefach przybrzeżnych jezior. Obszary najcenniejsze, o najbogatszej różnorodności przyrodniczo – krajobrazowej, objęte są różnymi formami ochrony na mocy ustawy „ o ochronie przyrody”. Na terenie gminy stosowane są następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty, pomniki przyrody, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt.

REZERWATY.

1. Rezerwat „Siedem Wysp” –Miejsce gniazdowania i lęgu wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych. Obiekt objęty jest konwencją RAMSAR - o ochronie środowisk wodno – błotnych. Utworzony na podstawie zarządzenia Ministra Leśnictwa nr 591 z dn. 30.05. 1956 r. W skład rezerwatu wchodzi: jezioro Oświn oraz przyległe do niego nieużytki i bagna oraz lasy. Całkowita powierzchnia rezerwatu wynosi 1617,6 ha. Rezerwat posiada status rezerwatu fitocenotyczno – biocenotyczno – faunistycznego. Funkcją ochronną objęte są ekosystemy wodne, leśne, torfowiskowe i łąkowe. Zaplanowane zostało wykonanie, do 2006 roku, planu ochrony rezerwatu. Rezerwat „Siedmiu wysp”, jako jedyna ostoja przyrody na terenie województwa, spełnia kryteria włączenia do Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, nada to jemu status międzynarodowy. Państwo będzie miało obowiązek wprowadzenia skutecznej ochrony oraz stałego monitoringu.

42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

2. „Półwysep i wyspy na jeziorze Rydzówka” – rezerwat ornitologiczny, ochrona miejsc lęgowych ptactwa wodnego i błotnego oraz miejsc odpoczynku ptactwa przelotowego. W skład rezerwatu wchodzą: wyspy: Ostrów Wielki, Ostrów Długi, Mała Kępa, Ostrów Trzonowy – łączna powierzchnia około 20 ha, wyspy bez nazwy o pow. 2,5 ha, oraz półwyspy o łącznej powierzchni około 26 ha. 3. „Wyspy na jeziorze Mamry i Kirsajty” – rezerwat ornitologiczny – ochrona miejsc lęgowych ptactwa wodnego i błotnego oraz miejsc odpoczynku ptactwa przelotowego. Obejmuje on wyspy: Upałty, Sosnówka, Mała Kępa, Dębowa Góra, Wielka Kiermuza, Mały Ostrów, Górny Ostrów, Sosnowy Ostrów, Duży Ostrów, Duży Ostrów II, Lipowa, Kormoranów, Heleny, Gołębia – łączna powierzchnia wysp 233 ha. 4. „Mokre” - rezerwat leśny o powierzchni 5 ha. Utworzony w roku 1957. Chroni dobrze zachowany fragment lasu łęgowo – jesionowego w kotlinie jeziora Mamry. Wprowadzono Rozporządzenie Wojewody Warmińsko – Mazurskiego nr 14 z dn. 30.04. 2004 r. (Dziennik Urzędowy nr 62) w sprawie ustanowienia planu ochrony rezerwatu przyrody „Mokre”.

POMNIKI PRZYRODY.

Pomniki przyrody są indywidualną formą ochrony szczególnie cennych, pojedynczych obiektów przyrody żywej i nieożywionej. Ta forma ochrony jest licznie reprezentowana na terenie gminy choć nie wyczerpuje listy obiektów, które warto tym sposobem ochrony objąć. Na terenie gminy ochrona pomnikową objęte są prawie wyłącznie pojedyncze drzewa oraz jedna aleja drzew. Na terenie miasta: ul. 3-go Maja – park 2 szt. Modrzew, 1 szt. Lipa, ul Pionierów – 1 szt. Dąb , ul. Zamkowa - park miejski – 1 szt. Grab , 1 szt. Buk, 6 szt. Dąb, ul. Pionierów 1 szt. topola, ul. Zamkowa – 1 szt. Dąb. Na terenie gminy: Guja M. 1 szt. Jesion, Łęgwarowo 3 szt. Jesion, 1 szt. Topola, Rudziszki 1 szt. Topola, 1 szt. Lipa, 3 szt. Dąb, Klimki 1 szt. brzoza, 3 szt. jesion, Trygort 1 szt. Dąb, Wesołówko 1 szt. Dąb, Kietlice 4 szt. Dąb, Sztynort - aleja – 152 szt. Dąb, 26 i 7 szt. Dąb .

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU.

Ponad połowa obszaru gminy objęta jest ochroną krajobrazową. Zgodnie z rozporządzeniem Wojewody nr 21 z dn. 14.04.2003 r, następujące obszary, leżące w części na terenie gm. Węgorzewo, podlegają ochronie: • „Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Oświn” o powierzchni 15183 ha, • „Obszar Chronionego Krajobrazu Bagien Mażańskich” o powierzchni 1180 ha, • „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Gołdapy i Węgorzapy” - pow. 30534 ha, • „Obszar Chronionego Krajobrazu Krainy Wlk. Jez. Mazurskich - pow. 85527 ha.

43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

UŻYTKI EKOLOGICZNE.

• użytek ekologiczny pod nazwą „Rozlewisko Pasternak” o pow. 140,5 ha, położony w obrębie Zielony Ostrów. Wprowadzony rozporządzeniem nr 256 Wojewody warmińsko – mazurskiego z 2001 r. • użytek ekologiczny obejmujący zachodni brzeg półwyspu Kal oraz wyspy na jeziorach nie objęte inną formą ochrony - jako pozostałości zróżnicowanych ekosystemów wodnych i środowisk przejściowych.

FLORA.

Istniejąca obecnie szata roślinna ukształtowała się w wyniku znacznych, od ostatniego zlodowacenia, zmian klimatycznych oraz działalności gospodarczej człowieka. Pierwsze spowodowały poważne zmiany w składzie florystycznym szaty roślinnej, głównie lasów, druga wpłynęła na wydatne zmniejszenie ich powierzchni. Szczególnie cenne na obszarze gminy są zbiorowiska roślinności wodnej i szuwarowej, a także torfowiskowej i leśnej. Należy dążyć do ich zachowania ze względów krajobrazowych oraz jako siedliska rzadkich gatunków roślin i zwierząt.

FAUNA.

Dzięki urozmaiconym warunkom naturalnym (duże obszary wód, bagna, łąki skupiska leśne) obszar gminy jest dobrym siedliskiem dla licznych gatunków zwierząt. W lasach i na łąkach licznie występują jelenie, sarny, dziki, a z większych drapieżników powszechnie występuje lis, notowane są również przypadki pojawiania się wilka. Na ciekach wodnych lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie występują bobry – obserwowany jest znaczny wzrost populacji tego gryzonia w ciągu ostatniej dekady. Najatrakcyjniejszym przyrodniczo skupiskiem fauny jest niewątpliwie rezerwat „Siedmiu Wysp” . Rezerwat jest bogatym skupiskiem awiofauny wodnej. Występuje tam m.in. perkoz dwuczuby, łyska, głowienka, krzyżówka, rybitwa czarna, łabędź niemy, mewa śmieszka. Ptaki błotne reprezentowane są przez takie gatunki jak: remiz, zielonka, brzęczek, błotniak stawowy i inne. Licznie występują gatunki drapieżne: rybołów, pszczołojad, kania czarna, orzeł bielik, orlik krzykliwy, sokół wędrowny, pustułka. Charakterystycznym i nieodłącznym elementem krajobrazu pojeziernego gminy są kolonie kormoranów i czapli zasiedlających wyspy na jeziorach oraz bocian biały, który dzieli siedliska z człowiekiem. Podobnie jak na lądzie również liczne wody gminy są miejscem bytowania zwierząt. Hydrofauna reprezentowana jest przez 16 gatunków ryb. Licznie występują m.in. takie gatunki jak: szczupak, okoń, sandacz, węgorz, sieja, sielawa, leszcz i płoć.

44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Cel 6: Ochrona przyrody gminy.

DZIAŁANIA:

1. Przegląd rezerwatów i pomników przyrody pod kątem ich aktualnych walorów przyrodniczych, 2. Uwzględnienie ochrony jezior i rzek oraz ich obrzeży w planach zagospodarowania przestrzennego. 3. Obejmowanie ochroną cennych przyrodniczo obszarów i obiektów przyrodniczych, 4. Ochrona siedlisk fauny wodnej i lądowej, 5. Podnoszenie, poprzez edukację, poziomu czynnej akceptacji społecznej dla zachowania i ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych, 6. Rozwój obszarów zieleni miejskiej i wiejskiej - parki miejskie i wiejskie, 7. Promowanie sieci NATURA 2000.

Na obszarze województwa występuje 55 ostoi przyrody CORINE mających rangę europejską. Ostoje te stały się podstawą do organizacji paneuropejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, do czego obligują Polskę odpowiednie dyrektywy Unii Europejskiej. Sieć NATURA 2000 wdrażana jest w krajach UE. Dyrektywy unijne przewidują, że każdy obszar sieci europejskiej powinien mieć ustalony status ochrony, oszacowane koszty realizacji i opracowany plan ochrony. Za jeden z ważniejszych aspektów tworzenia planów ochrony obszarów sieci NATURA 2000 uważa się integrację z programami rozwoju turystyki obszarów wiejskich, zalesień i innych. Na terenie gminy wytypowane zostały do sieci 2 - e ostoje przyrody tj. rezerwat jeziora Oświn i rezerwat półwysep i wyspy na jeziorze Rydzówka.

5.4. LASY – OCHRONA I RACJONALNE WYKORZYSTANIE.

Na terenie gminy lasy, tereny zadrzewione i zakrzewione zajmują powierzchnię ok.5436 ha, co stanowi 16 % powierzchni gminy. Dominującym typem siedliskowym jest las świeży (45,7 %) z dominacją gatunkową olszy i jesionu. Las mieszany świeży (20 %) z drzewostanem mieszanym : sosna, dąb, brzoza i świerk oraz olsy ( 20 %) z dominacją olszy i jesionu.

45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Tab. nr 18. Podział własności gruntów leśnych ( jednostki – ha). Lasy- Agencja Lasy Lasy prywatne, Gmina / Miasto Nieruchomości Skarbu Państwa gminne, inne Razem Rolnych Węgorzewo – 42 5041 246 5343 gmina Węgorzewo – - 84 9 93 miasto Źródło: [60].

Struktura wiekowa drzewostanu ma charakter mieszany , dominuje jednak las młody z ubytkiem drzew starszych. Większe zespoły leśne, to położone w okolicach Przystani – leśnictwo Mokre oraz okolice Kalskich Nowin – leśnictwo Kalskie Nowiny. Na terenie gminy brak jest kompleksów leśnych o charakterze puszczańskim. Przewidywana powierzchnia zalesień w latach 2006 – 2010 na terenie gminy Węgorzewo to 95 hektarów (powiatowy program zwiększania lesistości 2001 – 2010).

Cel 7: Zwiększenie lesistości gminy.

DZIAŁANIA:

1. Zalesianie gruntów wyłączonych z produkcji rolnej, 2. Przekwalifikowywanie gruntów zadrzewionych na lasy, 3. Zachowanie naturalnych ekosystemów leśnych, 4. Działania formalno – prawne dla potrzeb zalesień, opracowania i wdrażania planów urządzeniowych lasów, 5. Zachowanie w dolinach rzek lasów łęgowych, olsów i innych naturalnych formacji przyrodniczych jako ostoi rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz regulatorów wilgotności siedlisk i klimatu lokalnego.

6. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA.

6.1. JAKOŚĆ POWIETRZA.

Zgodnie z aktualnie obowiązującym uregulowaniem zawartym w Art. 87 ustawy – Prawo Ochrony Środowiska, ocena stanu czystości powietrza dokonywana jest w strefach stanowiących aglomerację liczącą powyżej 250 tys. mieszkańców lub powiat. W przypadku województwa Warmińsko- Mazurskiego ocena dokonywana jest wyłącznie dla powiatów ze względu na brak wymaganych aglomeracji. Ponieważ gmina Węgorzewo jest największą gminą

46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO powiatu, dodatkowo na jej obszarze funkcjonuje ośrodek miejski można przyjąć, że ocena stanu czystości powietrza przeprowadzona przez WIOŚ dla powiatu Węgorzewskiego będzie tożsama z oceną dla obszaru gminy. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002 r. określa, że stan czystości powietrza wykonuje się dla dwóch podstawowych kryteriów oraz następujących substancji w powietrzu atmosferycznym: Kryterium 1. - ze względu na ochronę ludzi

Oznaczane substancje: NO2, SO2, CO, Pb, O3, benzen, pył, Kryterium 2. - ze względu na ochronę roślin

Oznaczane substancje: NO2, SO2, Klasyfikacja czystości powietrza, w której uwzględnia się stężenia wszystkich oznaczanych substancji dzieli się na trzy stopnie - klasy: I klasa - najbardziej zanieczyszczone powietrze - uzyskane w wyniku badań najwyższe stężenia są wyższe od górnych progów oszacowania, II klasa - średnio zanieczyszczone powietrze - stężenia poszczeg. zanieczyszczeń mieszczą się między dolnym a górnym progiem oszacowania. III klasa - powietrze najczystsze - obszary, w których stężenia odpowiednich zanieczyszczeń były niższe od dolnych progów oszacowania (progi oszacowania zamieszczone są w załączniku nr 1 do w/w rozporządzenia). Według zamieszczonych wyżej kryteriów stan czystości powietrza powiatu (gminy) dla poszczególnych wskaźników mieścił się w następujących klasach; ● ze względu na ochronę zdrowia: ● ze względu na ochronę roślin:

-- SO2 - III klasa, -- SO2 - III klasa,

-- NO2 - III klasa, -- NO2 - III klasa, -- pył - I klasa, -- CO - III klasa. Poza pyłem wszystkie pozostałe wskaźniki zanieczyszczenia powietrza mieściły się w klasie III oznaczając, że stan czystości powietrza na obszarze gminy spełnia najwyższe standardy w tym zakresie. Dobry stan czystości powietrza w gminie wynika przede wszystkim z braku dużych, źródeł emisji zanieczyszczeń o charakterze lokalnym oraz oddalenia od obszarów silnie uprzemysłowionych. Potwierdzają to badania prowadzone przez Stację Kompleksowego Monitoringu Środowiska – Puszcza Borecka (gmina Kruklanki) które wskazują, że wzrost imisji podstawowych zanieczyszczeń (SO2, NO2, pył) przejściowo wzrasta (nie przekraczając norm) w wyniku napływu zanieczyszczonych mas powietrza z południa i zachodu [51]. W przypadku miasta Węgorzewa stan czystości powietrza zidentyfikowany został podczas badań przeprowadzonych przez WIOŚ w 1999 roku. Badania przeprowadzono w okresie od 23.02 do 15.03.1999 r. (sezon grzewczy). Oznaczeniu podlegały następujące wskaźniki zanieczyszczeń - SO2, pył zawieszony, NO2, CO ,NH3 ,CH4 , węglowodory niemetanowe. W żadnym z oznaczanych wskaźników nie stwierdzono wystąpienia przekroczeń w zakresie obowiązujących norm. Wartości średnie uzyskanych stężeń wynosiły poniżej 10 %

47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

norm ilościowych dla stężeń trzydziestominutowych (D30) oraz około 30 % dla stężeń

średniodobowych (D24) Uzyskane wyniki pozwoliły WIOŚ na sformułowanie wniosku, że w badanym rejonie nie występuje niebezpieczeństwo przekroczenia stężeń dopuszczalnych zanieczyszczeń pochodzących z energetycznego spalania paliw. Jednocześnie badania wykazały, że zarówno dla (D30) jak i

(D24) stężenia pyłu zwieszonego i tlenku węgla (CO) są najwyższe w dobie o najniższej, praktycznie zerowej prędkości wiatru , a dwutlenku siarki (SO2) i dwutlenku azotu (NO2) w okresie o najniższej temperaturze. Stężenia pyłu zawieszonego są wyższe niż stężenia zanieczyszczeń gazowych, co wskazuje na oddziaływanie tzw. niskich źródeł emisji zanieczyszczeń. Głównymi sprawcami są tu indywidualni użytkownicy instalacji grzewczych i lokalne kotłownie opalane paliwami stałymi - głównie węglem. Kotłownie te praktycznie w 100 %, nie posiadają żadnych urządzeń filtrujących zanieczyszczenia. Pewne pozytywne symptomy w tym aspekcie można dostrzec w związku z zastępowaniem tradycyjnych instalacji węglowych instalacjami zasilanymi gazem, olejem opałowym lub biomasą. Ponieważ pomiary stężeń zanieczyszczeń przeprowadzono na terenie podwyższonym w skali miasta i w oddaleniu od źródeł emisji zanieczyszczeń energetycznych jak i ciągów komunikacyjnych można oczekiwać, że w pobliżu tych źródeł stężenia chwilowe będą wzrastać.

W przypadku NOx wzrost taki może występować w okolicy ulic Zamkowa i Bema, a więc tam gdzie obciążenie ruchem samochodowym jest największe. Przeprowadzone badania ruchu samochodowego wykazały, że przeciętne natężenie ruchu na tych ulicach, w dni powszednie w godz. 8 –15, waha się przeciętni w przedziale 400 – 500 pojazdów / godzinę. Głównym emiterem zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy są; ze źródeł punktowych wysokich; - główne zanieczyszczenia

● Ciepłownia Miejska w Węgorzewie - SO2, pył, CO2,CO, CH4 ze źródeł rozproszonych i tzw. niskich źródeł,

● komunikacja samochodowa - NOX

● indywidualny instalacje grzewcze - SO2, pył, CO2,CO, CH4 Badania chemizmu opadów atmosferycznych prowadzone na terenie województwa wykazały, że wśród zanieczyszczeń dostających się do podłoża wraz z opadami dominują związki siarki i azotu, wskazując na zwiększoną kwasowość opadów. Również i w tym przypadku sytuacja gminy jest korzystna. Badania rozkładu przestrzennego depozycji zanieczyszczeń wykazuje kierunek malejący z południowego –zachodu na północny – wschód [18]. Reasumując można stwierdzić, że stan czystości powietrza na obszarze gminy Węgorzewo jest zadawalający, a główny ciężar działań powinien być skierowany na utrzymanie tego stanu.

Cel 8. - Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza.

48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

DZIAŁANIA: 1. Modernizacja istniejących kotłowni i systemów cieplnych w kierunku wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, 2. Modernizacja istniejących kotłowni w kierunku wykorzystania paliw niskoemisyjnych (gaz, olej opałowy), 3. Ścisłe kontrolowanie przestrzeganie przepisów o ochronie powietrza atmosferycznego w przypadku nowych instalacji, 4. Ograniczanie emisji z tzw. źródeł niskich poprzez tworzenie zachęt do stosowania biopaliw oraz paliw niskoemisyjnych, 5. Propagowanie na obszarach wiejskich przestrzegania zasad Dobrej Praktyki Rolniczej w celu

ograniczenia emisji zanieczyszczeń ze źródeł rolniczych ( NH3, CH4, H2S ), 6. Racjonalizacja i usprawnienie systemu komunikacyjnego (modernizacja dróg, komunikacja masowa, zabudowa odsunięta od ruchliwych tras komunikacyjnych), 7. Monitorowanie stanu technicznego pojazdów, 8. Opracowanie gminnego planu zaopatrzenia w ciepło, z uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii.

Cel 9. - Racjonalizacja wytwarzania i użytkowania ciepła.

DZIAŁANIA: 1. Modernizacja sieci cieplnych w kierunku podwyższenia sprawności przesyłu energii cieplnej, 2. Rygorystyczne przestrzeganie zasad kontroli eksploatacji urządzeń energetycznych, 3. Termomodernizacja budynków, 4. Gazyfikacja terenu gminy, 5. Rozbudowa sieci ciepłowniczej w celu likwidacji lokalnych i indywidualnych kotłowni opalanych paliwami stałymi, głównie węglem.

6.2. WYKORZYSTANIE ENERGII ZE ŻRÓDEŁ ODNAWIALNYCH.

Do najważniejszych celów współczesnej polityki energetycznej należy; zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii oraz zmniejszenie negatywnych jej oddziaływań na środowisko. Ogromne zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii na świecie spowodował globalny

49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO kryzys energetyki lat 70 – tych, wywołany embargiem krajów arabskich na dostawy ropy naftowej i w efekcie blisko 10 – krotnym wzrostem jej cen. Produkcja OZE, z punktu widzenia opłacalności, nie jest przedsięwzięciem rentownym (obecnie), ale po uwzględnieniu aspektów ekologicznych, społecznych i politycznych okazuje się, że budzi duże zainteresowanie inwestorów. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych (OZE) tj. energii rzek, wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalnej i biomasy jest jednym z elementów zrównoważonego rozwoju przynoszącego wymierne efekty ekologiczno – ekonomiczne. Dużą szansą dla rozwoju energetyki z odnawialnych źródeł stwarza konieczność wypełnienia zobowiązań międzynarodowych, wynikających z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokołu z Kioto do tej konwencji - odnośnie redukcji dwutlenku węgla. Udział odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo – energetycznym świata wynosi ok. 18% (przewidywany wzrost do 70% w 2060). W 1997 roku opublikowano w Białej Księdze Komisji Europejskiej Strategię rozwoju odnawialnych źródeł energii w krajach Unii Europejskiej. Obecnie udział energii ze źródeł odnawialnych w państwach UE wynosi 6% zapotrzebowania na energię pierwotną. W ekspertyzie Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej pt. „ Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce (EC BREC, 2000r.) szacuje, że udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii pierwotnej wynosi 2,5%. Obecnie podstawowym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym w Kraju jest biomasa oraz energia wody. Energia geotermalna i promieniowania słonecznego mają mniejsze znaczenie, natomiast wzrasta zainteresowanie energią wiatrową. W warunkach polskich największe nadzieje na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii wiązane są z wykorzystaniem biopaliw stałych - drewna i słomy. Podstawowym źródłem energii odnawialnej w województwie warmińsko – mazurskim jest podobnie jak w Polsce biomasa oraz energia wodna. Natomiast energia geotermalna, wiatru, biogazu i słoneczna mają znaczenie marginalne, bądź w ogóle nie występują. Biomasa w postaci drewna, słomy, odpadów i od niedawna wierzby energetycznej, wykorzystywana jest głównie do celów ciepłowniczych. Jest to stosunkowo tanie źródło energii cieplnej gdyż koszt wyprodukowania 1 GJ energii z wierzby energetycznej wynosi 19 zł (z węgla - 33 zł, z oleju opałowego - 50 zł, z gazu ziemnego - 34 zł) z 1 ha plantacji wierzby można uzyskać w ciągu roku ok. 50-70 m3 masy drzewnej, to jest 1- 15 ton suchej masy, której wartość energetyczna dla 1 tony wynosi 4,4 MWh (co odpowiada wartości kalorycznej jednej tony miału węglowego lub pół tony oleju opałowego). Koszt jednej tony miału węglowego wynosi 150 zł, czyli produkcja brutto z 1 ha wierzby wynosi 1500 - 2250 złotych. Jest to przede wszystkim surowiec ekologiczny i odnawialny. Na terenie gminy Węgorzewo jedynym większym obiektem wykorzystującym biomasę, w postaci trocin drzewnych do celów ciepłowniczych, jest Ośrodek Szkolno – Wychowawczy. Ponadto ze względu na stosunkowo łatwą dostępność i niską cenę ten rodzaj paliwa jest coraz powszechniej wykorzystywany przez mieszkańców opalających instalacje cieplne w zabudowie jednorodzinnej.

50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Gmina, ze względu na uwarunkowania przyrodnicze, posiada potencjalnie duże możliwość uprawy roślin energetycznych np.: wierzba krzewiasta, ślazowiec pensylwański, topinambur i inne odznaczające się szybkim tempem wzrostu i łatwością przyswajania składników pokarmowych. Ze względu na gęstą sieć cieków wodnych gmina posiada również możliwości wykorzystywania energii wody. W chwili obecnej na terenie gminy brak jest instalacji wykorzystujących ten rodzaj energii. Jednak zwiastunem pozytywnych zmian w tym kierunku może być przykład uruchomionej w 2004 roku małej elektrowni wodnej w miejscowości Ołownik położonej w gminie Budry. Produkcja energii z wykorzystaniem wiatru (wiatraki, fermy wiatrowe) jest zarówno na terenie gminy jak i województwa zjawiskiem nowym. Teren gminy Węgorzewo nie jest szczególnie przydatny do rozwoju tego źródła energii ze względu na nie najlepsze warunki wietrzne. W Polsce mało popularne są urządzenia przetwarzające energię słoneczną w energię cieplną czyli kolektory słoneczne. W ciągu ostatniej dekady w naszym kraju zainstalowano ok. 10 tys. m2 tych urządzeń. Dla porównania w Austrii, która zajmuje pierwsze miejsce w Europie pod tym względem zastosowano już 2,5 mln m2 kolektorów, pozwala to ma zaoszczędzenie 146 tys. ton opału na rok, a roczną emisję dwutlenku węgla do atmosfery obniżyć o 445 tys. ton. W Polsce gęstość strumienia energii promieniowania słonecznego wynosi 930 – 1163 kWh/ m2/rok. Uwzględniając zjawisko pochłaniania i rozproszenia w atmosferze, sprawność cieplną kolektorów i optymalne kąty pochylenia kolektorów przy liczbie godzin nasłonecznienia 1400 – 1700 h, można uzyskać w okresie letnim gęstość strumienia cieplnego 40 –600 W/ m2. Latem można uzyskać w kolektorze przyrost temperatury powietrza 8 –12 K, zaś wodę podgrzać do temperatury 40 –60 ºC. Gmina nie prowadzi statystyki w tym zakresie, ale pojawiają się już pierwsze adaptacje dachów, czy też inne sposoby instalowania kolektorów słonecznych. Na obecnym etapie podstawową barierą przed popularyzacją stosowania kolektorów słonecznych jest wysoki koszt inwestycyjny z nim związany. Perspektywy wzrostu wykorzystania energii z OZN w gminie Węgorzewo wynikają z następujących potencjalnych możliwości: ● wzrostu udziału biomasy na cele energetyczne - uprawa roślin energetycznych, ● wykorzystania potencjału hydroenergetycznego rzek. Ogólny kierunek działań gminy w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych wyznacza przyjęta przez Sejm w 2001 roku „ Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej” . Jako cel generalny w horyzoncie średniookresowym (do 2010) zakłada ona uzyskanie 7,5 % udziału energii odnawialnej w bilansie zużycia energii pierwotnej.

Cel: 10. Uzyskanie wymaganych limitów w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym.

51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

DZIAŁANIA: ● Przeprowadzenie kompleksowej oceny zasobów energii odnawialnej na obszarze gminy, ● Opracowanie gminnego programu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Inne działania związane ze zwiększeniem udziału OZN zostały połączone z przedsięwzięciami mającymi na celu ochronę powietrza w gminie.

6.3. GOSPODARKA ODPADAMI.

Dokument pt. „II Polityka Ekologiczna Państwa” stwierdza, że „celem nadrzędnym polityki w zakresie gospodarowania odpadami jest zapobieganie powstawaniu odpadów, przy rozwiązywaniu problemu odpadów "u źródła", odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystanie odpadów oraz bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie odpadów nie wykorzystanych”. Kierując się tymi założeniami, ustawa „o odpadach” i w ślad za nią Krajowy Plan Gospodarki Odpadami ustalają, z uwzględnieniem porządku hierarchicznego, zasady postępowania z odpadami: 1. zapobieganie i minimalizacja powstawania odpadów, 2. odzysk, w tym głównie recykling odpadów, których w danych warunkach techniczno – ekonomicznych nie da się uniknąć, 3. unieszkodliwianie odpadów (poza składowaniem), 4. bezpieczne dla zdrowia ludzkiego i środowiska składowanie odpadów, których nie da się, z uwagi na warunki techniczno – ekonomiczne, poddać procesowi odzysku lub unieszkodliwieniu.

Aplikacja współczesnych standardów w zakresie ochrony środowiska wymaga by system gospodarki odpadami, realizując przedstawione wyżej cele i uwzględniając zasady, rozwiązywał kompleksowo problem odpadów w regionie. W związku z powyższym stosowane najpowszechniej (najczęściej jako jedyna metoda unieszkodliwiania), gromadzenie odpadów na składowiskach powinno być stopniowo rozszerzane o inne metody, które ograniczą ilość i szkodliwość odpadów dla środowiska. Podstawowymi elementami prawidłowo działającego systemu gospodarki odpadami będą: • stanowiska gromadzenia odpadów u ich wytwórców, • przedsiębiorstwa gromadzenia odpadów, • składnice (zbiornice) odpadów i surowców wtórnych, • składowiska pozostałości, Unieszkodliwienie masy powstających odpadów w sposób racjonalny, zgodny z zasadami ochrony środowiska i gospodarki materiałowej, można uzyskać przez:

52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

• wyselekcjonowanie masy odpadów o charakterze surowców wtórnych z zagospodarowaniem wydzielonych składników użytecznych, • wydzielenie z masy odpadów substancji organicznych, poddanie jej procesowi przetwarzania, a następnie zagospodarowanie, • neutralizacja metodami fizyko-chemicznymi wybranych grup odpadów, • poddanie palnych składników odpadów redukcji termicznej z odzyskaniem energii, • składowanie na specjalnie przygotowanych składowiskach pozostałości po przetworzeniu [53]. Zgodnie z zastosowanym w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami podziałem, odpady dzieli się na trzy zasadnicze grupy: • odpady powstające w sektorze komunalnym: odpady komunalne, odpady opakowaniowe, komunalne osady ściekowe, • odpady powstające w sektorze gospodarczym: odpady przemysłowe. • odpady niebezpieczne – wydzielone w osobną grupę - występują w obu wyżej wymienionych kategoriach.

Gmina Węgorzewo ma charakter typowo rolniczo – turystyczny. Brak jest uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych, dlatego też na jej terenie powstają głównie odpady komunalne. Rolnictwo ma charakter drobnotowarowy i strukturę agrarną średnio- i małoobszarową stąd brak jest dużych, skoncentrowanych źródeł odpadów również z tego sektora gospodarki. Na terenie gminy w 2003 r. zebrano i wywieziono na składowisko 4749 Mg odpadów (dane ZUK Węgorzewo). Stanowiło to blisko 264 kg/M/r, podczas gdy średnio na 1 mieszkańca w województwie przypadało 353 kg odpadów, a w kraju 316 kg . System odbioru odpadów zorganizowany jest sprawnie. Objęte nim jest około 95 % ludności gminy [54]. Na terenie miasta odpady gromadzone są w trzech rodzajach pojemników o pojemnościach: 7 m3, 2,2 m3 i 0,11m3. Ponadto w wybranych punktach ustawionych zostało kilkanaście pojemników do selektywnej zbiórki makulatury i tworzyw PET (objętość 1,55 m3). Na terenach wiejskich gminy, w centralnych punktach wsi, ustawionych jest kilkadziesiąt pojemników KP-7 i POK-11 (7 m3, 2,2 m3 pojemności). Dzięki temu, zorganizowanym odbiorem odpadów objęci są również mieszkańcy wiosek. Obecnie planowane jest zastąpienie pojemników zbiorczych (finansowanych przez gminę), pojemnikami opróżnianymi na podstawie indywidualnych umów. Całością spraw związanych ze zbieraniem, transportem i składowaniem zajmuje się Zakład Usług Komunalnych w Wegorzewie. W ogólnej masie zgromadzonych odpadów przeważają zdecydowanie odpady komunalne. W skład odpadów komunalnych wchodzi wiele różnych frakcji. Określenie udziału poszczególnych frakcji można ustalić jedynie na podstawie teoretycznych wskaźników. W gminie nie przeprowadzono badań składu morfologicznego odpadów. Prowadzona dotychczas, ograniczona selekcja odpadów „ u źródła” również nie pozwala na takie ustalenia.

53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Tab nr 19. Wskaźniki generowania odpadów komunalnych w miastach i na terenach wiejskich. L. Frakcje odpadów komunalnych - kg/Mieszkaniec/rok miasto wieś p. 1. Odpady z gospodarstw domowych 224 116 2. Odpady z obiektów infrastrukturalnych 110 45 3. Odpady wielkogabarytowe 20 15 4. Odpady budowlane 40 40 5. Odpady z ogrodów i parków 12 5 6. Odpady z czyszczenia ulic i placów 15 - 7. Odpady niebezpieczne w odp. komunalnych 3 2 Razem 424 223 Źródło: [55]

Proces selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, w oparciu o metodę „u źródła” została zapoczątkowana w lipcu 2003 roku i pierwszym jej efektem było wydzielenie odpadów o charakterze surowców wtórnych w ilości: ● tworzywa sztuczne ( PET) - 8,5 Mg, ● makulatura - 1,2 Mg, Należy się spodziewać, że ilość wysegregowanych surowców wtórnych będzie sukcesywnie wzrastać (tak w zakresie ilości jak i rodzaju odzyskiwanych surowców) w miarę postępów we wdrażaniu selektywnej zbiórki odpadów. Zakres selekcji planuje się rozszerzyć o szkło, odpady organiczne, odpady niebezpieczne (np. baterie, akumulatury) oraz gruz budowlany. Na terenie gminy czynne jest 1 składowisko odpadów komunalnych. Odpady deponowane na składowisku mają charakter nie segregowany (zmieszany) i składają się głównie z odpadów bytowych oraz z trafiających w ich strumień odpadów niebezpiecznych i budowlanych. Ilość nagromadzonych dotychczas odpadów wynosi około 99 tys. m3 [54]. Składowisko reprezentuje średni poziom techniczny pod względem stosowanej technologii składowania i eksploatacji. Na podstawie posiadanej decyzji Starostwa mogą być tu składowane odpady z następujących grup 10, 15-17, 19, 20 [23]. Składowisko nie jest dostosowane do gromadzenia odpadów niebezpiecznych. Podstawowym mankamentem w funkcjonowaniu wysypiska, jest niedostateczny monitoring wpływu składowiska na otoczenie przyrodnicze (brak piezometrów i projektu monitoringu) oraz brak infrastruktury odgazowującej złoża odpadów [33]. W myśl Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej tzw. dyrektywy składowiskowej - 99/31/EC - problem monitoringu (i inne) musi być ostatecznie rozwiązany do 2009 roku. W przeciwnym wypadku składowisko będzie musiało zostać zamknięte. W sektorze komunalnym powstają osady ściekowe będące efektem oczyszczania ścieków bytowych i miejskich. Generatorami osadów są funkcjonujące na terenie gminy oczyszczalnie ścieków. Ilość wytworzonych osadów w roku 2003 wyniosła ≈ 5500 Mg. Z tej ilości ok. 25 % zostało przetworzone na bionawóz i przekazane do wykorzystania rolniczego. Pozostała ilość została unieszkodliwiona głównie metodami hydrobotanicznymi (retencja powierzchniowa i kompostowanie hydrobotaniczne). W gminie nie ma zorganizowanego składowiska odpadów przemysłowych. Trudno jest też określić ilość tych odpadów, gdyż nie są one selekcjonowane spośród odpadów ogółem powstających

54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO na terenie gminy. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku odpadów niebezpiecznych – brak jest danych ewidencyjnych. Dotyczy to zarówno odpadów niebezpiecznych powstających

„dzikie” wysypiska,

„stare” wysypisko,

czynne składowisko komunalne

mogilniki,

Rys. nr 4. Lokalizacja składowisk odpadów na terenie gminy Węgorzewo.

w sektorze gospodarczym jak i komunalnym. Pełne określenie ilości odpadów przemysłowych i niebezpiecznych ma charakter szacunkowy.

55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Na terenie gminy nie rozwiązanym pozostaje problem tzw. „starych” i „dzikich” wysypisk. Zgodnie z nomenklaturą zastosowaną w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami za „stare wysypiska” uważa się wysypiska eksploatowane niezgodnie z przyjętymi normami bezpieczeństwa i ochrony środowiska oraz składowiska rekultywowane lub już zrekultywowane, a za wysypiska „dzikie” - powstające nielegalnie niewielkie skupiska odpadów (wypełniające najczęściej sztuczne lub naturalne zagłębienia w ziemi). Na terenie gminy występuje 1 „stare wysypisko”. Do roku 1996 funkcjonowało jako gminne składowisko odpadów komunalnych. Według przeprowadzonych szacunków [46] zgromadzone na nim zostało około 480 tys. m3 zmieszanych odpadów komunalnych. Wysypisko należy poddać, w trybie pilnym, procesowi rekultywacji ze względu na zagrożenie jakie stwarza dla środowiska przyrodniczego [8,17]. Istotny problem na terenie gminy stwarzają również „dzikie wysypiska”. Ich negatywne oddziaływanie, poza obniżaniem estetyki krajobrazu gminy aspirującej do intensywnego rozwoju turystyki, wynika również z zagrożenia migracją do środowiska niebezpiecznych substancji. Pełna identyfikacja ilościowa występujących w gminie „dzikich wysypisk” jest utrudniona ponieważ nie gromadzi się informacji i nie prowadzi statystyk w tym zakresie. W wyniku przeprowadzonej wizji lokalnej w terenie, zlokalizowano kilkanaście punktów, które można uznać za „dzikie wysypiska”. Objętość zgromadzonych odpadów najczęściej nie przekracza kilku m3, a miejscem lokalizacji są zazwyczaj wyrobiska po kruszywach mineralnych i pobocza torowisk. Lokalizację „dzikich wysypisk” przedstawia rysunek nr 3.

Specyficzną formą składowisk odpadów, zaliczanych do składowisk odpadów niebezpiecznych, są mogilniki. Na terenie gminy mogilniki zlokalizowane są w miejscowości Matyski. Również w pobliżu granicy z gminą Budry w obrębie Wysiecza znajduje się prawdopodobnie nie użytkowane wysypisko odpadów chemicznych [47]. Według istniejącej dokumentacji [22], w 57 betonowych studniach zgromadzonych zostało 58 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin oraz około 700 Mg odpadów (szlamów) pogalwanicznych. Przeprowadzona w 1993 roku ocena oddziaływania na środowisko mogilników, wykazała jednoznacznie niekorzystny wpływ składowiska na środowisko glebowo – gruntowe i wód podziemnych [2]. Od końca lat 90 – tych składowisko jest nieeksploatowane. Z względu na stwarzane zagrożenie istnieje pilna potrzeba likwidacji mogielników i zrekultywowania terenu na którym się znajdowały. Zgodnie z założeniami Krajowego Planu Gospodarki Odpadami w „Odpadowym” programie wojewódzkim przewidziane zostało założenia monitoringu wpływu mogielników na jakość wód podziemnych.

Reasumując można stwierdzić, że mimo stosunkowo dobrego poziomu gospodarowania odpadami występują mankamenty, wśród których do głównych należy zaliczyć: ▲ brak całościowego systemu segregacji i recyklingu odpadów, ▲ liczne występowanie niewielkich „dzikich” wysypisk, ▲ nie zrekultywowane „stare” wysypisko odpadów komunalnych,

56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

▲ zagrożenie dla środowiska ze strony mogilników,

Planując działania w zakresie gospodarowania odpadami należy uwzględnić zapisy zawarte w „II Polityce Ekologiczna Państwa”, KPGO, oraz VI Programie Ochrony Środowiska Unii Europejskiej. Zakładają ona m.in. następujące limity, których dotrzymanie wyznacza data 2010 roku : • odzyskanie i unieszkodliwienie (poza składowaniem) odp. komunalnych ulegających biodegradacji dla osiągnięcia w 2010 roku redukcji o 25 % w stosunku do 1995 roku, • wydzielenie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych w ilości 50% wytwarzanych odpadów niebezpiecznych, • wdrożenie idei zrównoważonej produkcji i konsumpcji, między innymi w celu ograniczenia ilości powstających odpadów komunalnych na poziomie max. 300 kg/M/rok, • likwidacja mogilników i „dzikich” wysypisk odpadów, • wydzielenie odpadów budowlanych ze strumienia odpadów komunalnych w ilości 40% odpadów trafiających w strumień odpadów komunalnych, • wydzielenie odpadów wielkogabarytowych ze strumienia odpadów komunalnych w ilości 50% odpadów trafiających w strumień odpadów komunalnych.

Cel 11. - Optymalizacja gospodarowania odpadami.

W oparciu o przeprowadzona diagnozę stanu oraz cele zakreślone w Krajowym i Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami wymagane są następujące działania:

DZIAŁANIA: 1. Wdrożenie kompleksowego systemu segregacji i zagospodarowania odpadów, 2. Budowa potencjału technicznego w zakresie selektywnego gromadzenia odpadów, 3. Utworzenie ewidencji odpadów i metod ich zagospodarowywania (bazy danych), 3. Likwidacja i rekultywacja wyeksploatowanych składowania odpadów, 4. Przeciwdziałanie powstawaniu nielegalnych składowisk, 5. Modernizacja i usprawnienie infrastruktury gospodarowania odpadami, 6. Minimalizacja ilości powstających odpadów i zmniejszenie ich toksyczności, 7. Minimalizacja stopnia występowania odpadów rozproszonych.

Rozwinięcie problematyki gospodarki odpadami zawiera plan gospodarki odpadami sporządzony dla Mazurskiego Związku Międzygminnego, którego gmina Węgorzewo jest uczestnikiem.

57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

6.4. HAŁAS I AWARIE PRZEMYSŁOWE.

Jednym z poważniejszych zagrożeń środowiska życia człowieka i jego otoczenia jest hałas. Zjawisko to w uproszczeniu można zdefiniować jako emisję w powietrzu fal akustycznych o częstotliwości w zakresie 16 – 16000 Hz (Art. 3 - ustawy Prawo Ochrony Środowiska). Działalności bytowa i gospodarcza człowieka jest nieodłącznie związana z emisją dźwięków - hałasu antropogenicznego. W związku z mnogością źródeł i powszechnością występowania należy mówić o klimacie akustycznym czyli zespole zjawisk akustycznych o trwałym charakterze oddziaływania na otoczenie. Podstawowym technicznym wskaźnikiem oceny poziomu hałasu w środowisku lub ogólnej oceny klimatu akustycznego jest równoważny poziom dźwięku A, wyrażony w decybelach - dB. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 wartości progowe poziomu hałasu ( w porze dziennej) wynoszą odpowiednio: ● Teren zabudowy związany ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży oraz zabudowy szpitalnej -- 65 dB, ● Teren zabudowy mieszkalnej -- 75 dB. Monitoringiem klimatu akustycznego, w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska zajmują się wyspecjalizowane jednostki Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Klimat akustyczny gminy Węgorzewo kształtowany jest przez dwie podstawowe kategorie hałasu antropogenicznego: ♦ hałas przemysłowy, ♦ hałas komunikacyjny.

HAŁAS PRZEMYSŁOWY.

Hałas przemysłowy ma znacznie marginalne dla całości środowiska akustycznego gminy z dwóch podstawowych powodów: 1. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza gminy spowodowała upadłość wielu zakładów przemysłowych - emiterów uciążliwego hałasu, 2. Większość aktualnie funkcjonujących, uciążliwych akustycznie, obiektów przemysłowych zlokalizowana jest poza centrami zabudowy mieszkalnej. Odrębnym zagadnieniem jest natomiast przestrzeganie dopuszczalnych poziomów hałasu przemysłowego oddziaływującego na pracowników tychże zakładów. Brak jest w tym zakresie jakichkolwiek ocen sytuacji w zakładach przemysłowych z terenu gminy. Jednak z analizy pomiarów hałasu dokonanych przez WIOŚ w latach 1996 – 2001 wynika, że nie uległa zmianie ilość podmiotów gospodarczych przekraczających dopuszczalne normy, zmniejszyła się natomiast wielkość przekroczeń dopuszczalnych wskaźników.

58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

HAŁAS KOMUNIKACYJNY.

Hałas komunikacyjny na obszarze gminy generowany jest wyłącznie przez komunikację drogową. Dominuje ruch lokalny z niewielkim dodatkiem ruchu tranzytowego. W miesiącach letnich znaczący udział, w ruchu drogowym, wnosi ruch samochodowy o charakterze turystycznym. W gminie, obszarem najsilniej narażonym na działanie nadmiernego hałasu jest miasto Węgorzewo. Ponieważ obszar miasta Węgorzewo nie jest objęty monitoringiem hałasu nie ma możliwości dokładnej oceny skali tego zjawiska. W tej sytuacji ocenę stanu klimatu akustycznego, z punktu widzenia uciążliwości hałasu można oszacować jedynie na podstawie przesłanek pośrednich. Do przesłanek tych można zaliczyć: ♦ ocenę natężenia ruchu samochodowego ze szczególnym uwzględnieniem udziału pojazdów ciężkich, ♦ stan nawierzchni dróg i ulic, ♦ stan techniczny pojazdów. Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że najbardziej obciążone ruchem samochodowym jest ciąg ulic Bema –Zamkowa-Armii Krajowej (trasa drogi krajowej 63) Badania wykonane w miesiącach luty – marzec – kwiecień 2004 roku wykazały, że w badanej porze dnia (godz. 8 – 16) przeciętne natężenie ruchu pojazdów wahało się w przedziale ok. 400 – 500 poj./ 1 h, w tym do 10 % stanowiły pojazdy ciężkie. Odnotowane, maksymalne natężenie ruchu wyniosło ponad 700 poj./ 1 h. Ponieważ badania przeprowadzone zostały w miesiącach zimowo – wiosennych można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że natężenie ruchu drogowego w miesiącach letnich (sezon turystyczny) wydatnie wzrośnie. Następny wniosek płynący z obserwacji wskazuje na nie najlepszy stan nawierzchni w/w ulic jako czynnik dodatkowo potęgujący hałas. Znacznie lepsza wydaje się być sytuacja w zakresie stanu technicznego pojazdów. Z obserwacji wynika, że znaczny udział w ruch mają samochody stosunkowo nowe - produkcji zachodnioeuropejskiej i azjatyckiej, a więc jak można mniemać, dostosowane do spełniania rygorystycznych norm Unii Europejskiej w zakresie ochrony przed hałasem. Konieczność objęcia monitoringiem hałasu obszar miasta Węgorzewo, a w szczególności w/w ulic, wynika również z planów uruchomienia przejścia granicznego Perły – Kryłowo. W związku z tym należy oczekiwać, że z chwilą uruchomienia przejścia klimat akustyczny Węgorzewa może ulec istotnemu pogorszeniu. Spowodowane to zostanie wzrostem ruchu tranzytowego, a tym samym ogólnym wzrostem natężenia ruchu pojazdów przez centrum miasta. Jeżeli wraz z nim zwiększy się udział w ruch pojazdów ciężarowych, nastąpi znaczne podwyższenie poziomu hałasu. Jednocześnie wzrost natężenia ruchu taboru ciężarowego spowoduje pogorszenie stanu technicznego nawierzchni ulic, co skutkowało będzie wtórną emisją hałasu pochodzącego od drgań poruszających się pojazdów.

Cel 12: Poprawa klimatu akustycznego gminy.

59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

DZIAŁANIA:

1. Kształtowanie przestrzeni urbanistycznej z uwzględnieniem ochrony przed hałasem w planowaniu przestrzennym gminy, 2. Objęcie monitoringiem obszarów gminy zagrożonych nadmiernym hałasem, 3. Opracowanie programu działań ochronnych dla zagrożonych hałasem obszarów, 4. Sporządzenie mapy akustycznej miasta Węgorzewa, 5. Ograniczenie prędkości ruchu pojazdów - szczególnie na obszarach osiedlowych, 6. Wprowadzenie zabezpieczeń przed hałasem komunikacyjnym np. pasy zadrzewień, izolacja akustyczna budynków, 7. Zmiana organizacji ruchu - obwodnica dla ruchu tranzytowego z przejścia granicznego, 8. Ograniczenie czasu pracy uciążliwych akustycznie zakładów przemysłowych i lokali rozrywkowych,

ZAGROŻENIE AWARIAMI PRZEMYSŁOWYMI.

W ewidencji potencjalnych sprawców awarii na terenie gminy Węgorzewo nie występują Zakłady Zwiększonego Ryzyka oraz Zakłady Dużego Ryzyka. W zakresie potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagrożeń środowiska nie przeprowadzano kontroli na terenie gminy , natomiast w rejestrze znajduje się jeden zakład - Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Zakład Produkcyjny w Węgorzewie, który eksploatuje instalację chłodniczą z czynnikiem chłodząc (amoniakiem) w ilości ok. 800 kg. W przypadku awarii wyżej wymienionej instalacji może wystąpić zagrożenie o charakterze lokalnym, według dyrektywy SOVESO II jest to instalacja bezpieczna. W chwili obecnej OSM w Węgorzewie zawiesiła działalność produkcyjną.

6.5. OCHRONA PRZED POWODZIĄ.

Stopień zagrożenia powodziowego na obszarze gminy Węgorzewo można generalnie ocenić jako niski. Wynika to przede wszystkim z uwarunkowań geograficznych: • położenie n.p.m. – przeciętnie 116 m n.p.m., brak obszarów depresyjnych, • ukształtowania terenu - pagórkowaty obszar pojezierny, znaczna ilość naturalnych obszarów i zbiorników retencyjnych, • brak dużych rzek. Występujące zagrożenia mogą dotyczyć jedynie lokalnych, o małym zasięgu, podtopień terenów rolniczych użytkowanych na obszarach dolin rzecznych i w brzegowej strefie jezior.

60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Teren gminy posiada gęstą sieć rzek i mniejszych cieków. Większość rzek charakteryzuje się krótkim biegiem i niską zasobnością wodną. Ponadto pagórkowate ukształtowanie terenu powoduje, że koryta rzeczne wiją się często w jarach, których zbocza tworzą naturalne obwałowanie. Wszystkie wymienione czynniki obniżają zagrożenie powodziowe. W dolinach rzek występują tarasy zalewowe. Te elementy doliny rzecznej umożliwiają przyjęcie nadmiaru wód w okresach jej wysokiego stanu np. w trakcie wiosennego przyboru wód. Obszary te, po wycofaniu się wody, znajdują często wykorzystanie rolnicze jako np. łąki i pastwiska. Zagrożenia związane z podtopieniami terenów rolniczych mogą występować na obszarach dolin rzecznych rzek o regulowanym odpływie i terenach przyległych, ujętych w systemy melioracyjne. Na terenie gminy do rzek o regulowanym profilu należą: • Węgorapa wraz z kanałami, • Radzieja - profil regulowany na całej długości, • Rawda - profil regulowany na części długości. Na obszarze gminy w ciągu ostatnich 15 lat nie przeprowadzono żadnych inwestycji związanych z rozbudową i modernizacją urządzeń melioracji podstawowych (również melioracji szczegółowych). Ponadto zmniejszające się nakłady finansowe na utrzymanie infrastruktury systemów melioracyjnych spowodował pogorszenie ich sprawności. Wzrosło tym samym zagrożenie powodziowe związane z podtopieniami terenów użytkowanych gospodarczo. Zaniechane zostały również prace związane z prowadzonym w latach 80-tych programem małej retencji, który polegał m.in. na odbudowie naturalnych zbiorników retencyjnych np. oczek śródpolnych. Aktualnie obowiązujący Program Ochrony Środowiska dla województwa warmińsko – mazurskiego przewiduje realizację w latach 2003 – 2006 zadania polegającego na wykonywaniu i utrzymywaniu urządzeń melioracji wodnych. W ramach tego zadanie projektowana jest odbudowa koryta rzecznego Węgorapy od miejscowości Jakunowo. Jednym z celów tego przedsięwzięcia jest poprawa bezpieczeństwa powodziowego terenów przyległych do rzeki. Kompetencje gminy związane z przeciwdziałanie zagrożeniom powodziowym w zakresie przedsięwzięć hydrotechnicznych są ograniczone i mogą ewentualnie polegać na wsparciu logistycznym i finansowym działań instytucji do tego powołanych. Niemniej gmina może podejmować działania, które łączą poprawę bezpieczeństwa powodziowego z ochroną zasobów środowiska przyrodniczego. Wśród działań tych można wymienić: • propagowanie i wspieranie rolnictwa proekologicznego np. powiększenie pojemności retencyjnej gleb poprzez nawożenie organiczne, duży udział użytków zielonych, • inwestycje hydroenergetyczne - optymalne wykorzystania zretencjonowanych zasobów wodnych + „czysta” energia, zagospodarowanie retencyjne zlewni np. wykorzystanie możliwości zbiorników jeziorowo- bagiennych, • ograniczanie zainwestowania mieszkaniowego i turystycznego w strefie brzegowej cieków i zbiorników wodnych

61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

• ekologiczne kształtowanie siedlisk rolniczo-leśnych np. ochrona i regeneracja oczek i mokradeł śródpolnych, regeneracja zadrzewień i zakrzewień w strefie brzegowej, tworzenie pasów roślinności śródpolnej.

„Obszarów położonych w dolinach jeziornych i rzecznych o wspólnej genezie powstania, stanowiących nierozłączną całość składową użytków wodnych nie należy traktować jako użytków rolnych, a zaliczyć je trzeba do elementów przestrzeni krajobrazowej tworzących retencję zbiornikowo-bagienną. Właśnie takie tereny łącznie z mokradłami śródpolnymi, oczkami wodnymi i zadrzewieniami brzegowymi stanowią ważny czynnik tzw. zlewni chronionej. Z tego też względu konieczne jest włączenie ich do strefy ochronnej jezior i rzek”[30].

7. EDUKACJA EKOLOGICZNA.

Współczesne społeczeństwo dokonując postępu technicznego ingeruje jednocześnie w funkcjonowanie środowiska przyrodniczego powodując trwałe w nim przekształcenia. Następstwa tych przekształceń skutkują niejednokrotnie, groźnym dla człowieka, zachwianiem równowagi ekologicznej. Przeciwdziałanie temu wymaga zdecydowanych działań, poprzedzonych refleksją nad kierunkiem współczesnych przemian oraz czynnikami stymulującymi rozwój cywilizacji. Skuteczność przeciwdziałania wymaga, by problematyka ekologiczna stała się niezbędną częścią składową świadomości jednostki i całego społeczeństwa. Z istoty świadomości ekologicznej wynikają ważne zadania dla współczesnej edukacji, która powinna być skierowana na całe ludzkie życie. Chcąc wprowadzić człowieka w nową erę ekologiczną, która jest dla ludzkości szansą bez alternatywy, edukacja powinna położyć nacisk na: • rozwijanie nowego, odpowiedzialnego podejścia do zagadnień życia, opartego na rzetelnej wiedzy, szacunku do przyrody i jej nienaruszalnych praw, • kształtowanie zmian w systemie wartości człowieka na rzecz poszanowania życia i harmonii w przyrodzie, • rozwijanie i umacnianie motywacji do aktywnego i kreatywnego uczestnictwa w ochronie przyrody i tworzenia strategii tzw. zrównoważonego rozwoju. Potrzebne jest zatem wyposażenie ludzi w system wiedzy o przyczynach i skutkach funkcjonowania przyrody, zależnościach między nią a cywilizacją. Propagowanie systemu wartości i odpowiadających mu norm społecznych tworzących poczucie więzi ze światem istot żywych i przyrodą nieożywioną. Wykształcenie poczucia gotowości ochrony i obrony środowiska przyrodniczego [48]. Fundamentalne znaczenie edukacji ekologicznej dla zachowania środowiska naturalnego znalazło wyraz w postaci wielu zapisów w dokumentach o znaczeniu międzynarodowym.

62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Jednym z ważniejszych jest tzw. Deklaracja Tbiliska z 1977 roku. Dokument ten określił podstawowe cele edukacji ekologicznej: • nauczanie podstaw ekologicznie zrównoważonego użytkowania środowiska oraz sposobów jego ochrony, • przygotowanie do twórczego, innowacyjnego działania, prowadzącego do oszczędnego korzystania z zasobów przyrody i maksymalnej jej ochrony, • zaszczepienie potrzeby przestrzegania norm i zakazów w postępowaniu jednostek, grup społecznych i całych społeczności, ważnych z punktu widzenia ochrony środowiska, oraz przeciwstawianie się zagrażających mu zachowaniom, • kształtowanie poczucia odpowiedzialności za dobra przyrody i rozwijanie kultury ekologicznej,

Na gruncie Polskim główne kierunki edukacji ekologicznej sprecyzowane zostały w dokumentach określających politykę ekologiczną państwa. Realizując postanowienia konferencji z Rio de Janeiro (1992) zawarte w Agendzie 21 opracowane zostały dwa kluczowe dla edukacji ekologicznej w Polsce dokumenty, a są to: „Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej” rozwinięciem i konkretyzacją której jest „Narodowy Program Edukacji Ekologicznej”. Traktując ideę zrównoważonego rozwoju jako podstawę, Narodowy Program Edukacji Ekologicznej zakłada m.in. następujące cele: 1. Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści.... , 2. Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branżowych, resortowych, regionalnych, lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej, 3. Włączenie edukacji ekologicznej w system kompleksowej edukacji obywatelskiej społeczeństwa, 4. Doprowadzenie do takiego stanu świadomości społecznej, w którym edukacja ekologiczna oraz jej efekty muszą być postrzegane jako niezbędny warunek postępu społecznego.

Elementem szeroko rozumianej edukacji ekologicznej jest umożliwienie dostępu do informacji o środowisku jak najszerszym rzeszom społeczeństwa. Podstawę formalną w tym względzie stwarza ustawa Prawo ochrony środowiska, która w art. 19 nakazuje organom administracji udostępnienie każdemu obywatelowi informacji o środowisku i jego ochronie. Ustawa szczegółowo określa zakres i tryb udostępniania wiedzy o środowisku posiadanej przez organ administracji. Umożliwia również udział społeczeństwa w procesie decyzyjnym dotyczącym działań mających istotny wpływ na środowiska naturalne ( w sprawach wymagających udziału społeczeństwa) oraz w postępowaniu w sprawach ocen oddziaływania na środowisko skutków realizacji planów i programów. Realizacją postulatu powszechnego udziału społeczeństwa w procesie decyzyjnym, dotyczącym zagadnień związanych z funkcjonowaniem środowiska, jest art. 31, który stwierdza że każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu prowadzonym z udziałem społeczeństwa. Zapis ten umożliwia społeczeństwu aktywny udział w działaniach kształtujących oblicze środowiska naturalnego.

63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Rys. nr 5. Schemat edukacji ekologicznej [48].

FORMALNA EDUKACJA NIEFORMALNA (system szkolny) EKOLOGICZNA (struktury pozaszkolne)

RODZINA I Kościoły ŚRODOWISKO PRZEDSZKOLA Ruchy religijne Zakłady pracy LOKALNE

SZKOŁY PODSTAWOWE Telewizja Radio MASS MEDIA Prasa codzienne internet GIMNAZJA I SZKOŁY ZAWODOWE Organizacje dziecięce i młodzieżowe np. LOP, ORGANIZACJE PKE, „ruchy” ekologiczne, EKOLOGICZNE LICEA I „miłośnicy” przyrody SZKOŁY POLICEALNE

Parki narodowe INSTYTUCJE SZKOŁY WYŻSZE Parki krajobrazowe PAŃSTWOWE - studia podyplomowe, Rezerwaty przyrody ZWIĄZANE Z OCHR. - studia doktoranckie, Lasy państwowe PRZYRODY - uniwersytety otwarte, Ogrody botaniczne - studenckie koła zainteresowań SŁUŻBY OCHRONY ŚRODOWISKA

Edukacja ekologiczna w gminie Węgorzewo realizowana jest przede wszystkim w formalnym systemie kształcenia. Skierowana jest ona głównie do dzieci i młodzież w szkołach podstawowych i średnich. Informacje z dziedziny ekologii i ochrony środowiska przekazywane są w ramach różnych przedmiotach przez prowadzących je nauczycieli. Zajęcia wykładowe wspierane są lekcjami plenerowymi np. ścieżka przyrodniczo – dydaktyczną w parku miejskim, wycieczki do oczyszczalni ścieków i inne. Ponadto uczniowie szkół biorą aktywny udział w organizowanych proekologicznych akacjach o charakterze regionalnym i ponadregionalnym np. „ Sprzątanie Mazur”, „Sprzątanie Świata”. Uczestniczą w akcjach zbierania surowców wtórnych. Szkolna edukacja ekologiczna w gminie wspierana jest przez Fundację Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich oraz Urząd Miejski. Ich aktywność przejawia się przez dostarczanie literatury przyrodniczej, organizację konkursów o tematyce ekologicznej, organizację wyjazdów terenowych do Nadleśnictw.

64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Podstawowym mankamentem w zakresie edukacji ekologicznej w gminie jest brak szerokiej oferty edukacji nieformalnej szczególnie dla dorosłej części społeczności lokalnej. Niedostateczna jest w tym względzie inicjatywności struktur administracji lokalnej. Również mało zauważalna jest aktywność lokalnych organizacji społecznych o charakterze proekologicznym. Gmina wykazuje się również niedoinwestowaniem w zakresie infrastruktury poznawania przyrody. Istnieje tylko jedna ścieżka przyrodniczo – dydaktyczne w park J.Helwinga (opracowana teoretycznie ale nie posiadająca oznakowania w terenie). Uwzględniając cele zawartych w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej oraz diagnozę stanu edukacji w gminie, wymagane będzie podjęcia następujących działań w ramach wyznaczonych celów:

Cel 13. - Wysoka świadomość ekologiczna społeczeństwa, Cel 14. - Szeroki dostęp do informacji o środowisku.

DZIAŁANIA:

1. Opracowanie gminnego programu edukacji ekologicznej i dostępu do informacji o środowisku, 2. Opracowanie i wdrożenie w oparciu o publiczne rejestry, baz danych o środowisku w postaci elektronicznej, dostępnych za pośrednictwem Internetu, 3. Opublikowanie „Programu ochrony środowiska”, po uchwaleniu przez Radę Gminy, w formie dokumentu drukowanego oraz elektronicznej za pośrednictwem internetu. 4. Wspieranie materialne i organizacyjne działań prowadzonych w ramach szkolnych programów edukacji ekologicznej np. szkolne koła zainteresowań, konkursy o tematyce ekologicznej, wycieczki przyrodnicze itp. 5. Wspieranie działań realizowanych przez pozarządowe organizacje społeczne, a dotyczących ochrony środowiska w gminie, 6. Aktywizacja oraz wspomaganie materialne i organizacyjne stowarzyszeń ekologicznych i grup obywatelskich realizujących działania o charakterze edukacyjnym, 7. Tworzenie infrastruktury edukacyjnej i turystycznej umożliwiającej poznawanie przyrody np. ścieżki przyrodniczo – dydaktyczne, szlaki piesze, rowerowe, kajakowe, tablice informacyjne i inne, 8. Organizacja imprez promujących walory przyrodnicze i krajobrazowe obszaru gminy, 9. Propagowanie proekologicznego (umiarkowanego) wzorca zachowań społecznych i konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych np.: przy okazji aplikacji selektywnej zbiórki odpadów.

65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Harmonogram realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska na lata 2004 - 2007

Harmonogram realizacji zadań odzwierciedla schemat tematyczny zastosowany w Programie Ochrony Środowiska na lata 2004 - 2011. Zgodnie z zaleceniem sformułowanym przez Ministerstwo Środowiska w dokumencie „Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” zadania przewidziane do realizacji podzielono na dwie zasadnicze grupy: zadania własne gminy – przedsięwzięcia finansowane w całości lub w części ze środków będących w dyspozycji gminy. zadania koordynowane – przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego jak również indywidualnych użytkowników środowiska naturalnego. Wśród zadań własnych aplikowanych przez gminę wyróżniono dodatkowo zadania o charakterze inwestycyjnym i nieinwestycyjnym (formalno – prawne i społeczno – organizatorskie). Dla przewidzianych do realizacji zadań własnych gminy określone zostały: termin realizacji i instytucję lub podmioty odpowiedzialne za realizację, wskazano źródła finansowania oraz szacunkową wielkość nakładów (dla zadań o charakterze inwestycyjnym). W przypadku zadań koordynowanych ich szczegółowość została sformułowana z największym stopniem dostępności informacji w momencie sporządzania programu. Przy szacowaniu wielkości nakładów finansowych kierowano się zapisami zawartymi w takich dokumentach i opracowaniach jak: ● Program Gospodarki Ściekowej dla Powiatu Węgorzewskiego, ● Strategię rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Węgorzewo do roku 2015, ● wyniki analizy nakładów finansowych w gminnym wieloletnim planie gospodarczym, ● Plan rzeczowo – finansowy realizacji gminnego funduszu ochrony środowiska na 2004 r., ● Krajowy Program Oczyszczania Ścieków, Zadania przewidziane do realizacji w latach 2004-2007, obejmują głównie takie zagadnienia jak: 1. poprawę jakości wód powierzchniowych, 2. ochronę obszarów i obiektów o dużej wartości przyrodniczej, 3. utrzymanie dobrego stanu czystości powietrza, 4. ochronę przed odpadami, 5. poprawą stanu świadomości ekologicznej społeczności lokalnej, Ponieważ Program Ochrony Środowiska Gminy Węgorzewo ma charakter otwarty, zadania ujęte w niniejszym harmonogramie nie zamykają możliwości realizacji zadań innych , które pozostają w zgodzie z zakreślonymi celami.

66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE

Cel 1. Poprawa czystości wód powierzchniowych i ochrona ich przed zanieczyszczeniem. Cel 2. Utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych. Cel 3. Zmniejszenie wodochłonności.

Zadania własne - przedsięwzięcia inwestycyjne gminy 1 2 3 4 5 6 Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizująca 1. Budowa i modernizacja urządzeń tworzących system 1. Budowa odcinków sieci wodociągowej w zaopatrzenia w wodę, miejscowościach: 2. Modernizacja systemu technologii uzdatniania wody „ Sztynort Duży 2004 112,72 Środki własne terenu miasta i gminy, „ Ruska Wieś 2006 80,00 gminy, gmina, ZUK 3. Likwidacja niskosprawnych i nieczynnych ujęć wody. „ Zwierzyniecki R. 2006 253,12 Węgorzewo „ Węgielsztyn kolonia 2004 40,00 „ Wysiecza kolonia 2006 107,00

2. Budowa stacji uzdatniania wody dla ujęcia m. NFOŚiGW ZUK Węgorzewo. 2005 5234 Środki własne Węgorzewo przedsiębiorstwa

3. Modernizacja stacji uzdatniania wody dla Środki własne miejscowości Radzieje. 2005 750 gminy, gmina Fundusz UE 4. Połączenie wodociągów Maćki – Prynowo – Wilkowo. Środki własne Likwidacja ujęć wody w miejscowościach Klimki i 2005 237,24 gminy, gmina Prynowo. Fundusz UE

5. Budowa odcinków sieci wodociągowej w Węgorzewie - dł. 1,1 km. 2006 54,8 Środki własne gmina gminy, 6. Budowa odcinków sieci wodociągowej w miejscowościach: Środki własne gmina „ Zielona Góra 2006 54,84 gminy, „ Rudziszki kol. 2006 31,12

7. Budowa odcinków sieci wodociągowej w środki gminy, gmina miejscowościach: Trygort i Ruska Wieś. 2006 455 Fundusz UE

67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE

Cel 1. Poprawa czystości wód powierzchniowych i ochrona ich przed zanieczyszczeniem. Cel 2. Utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych. Cel 3. Zmniejszenie wodochłonności.

Zadania własne - przedsięwzięcia inwestycyjne gminy. 1 2 3 4 5 6 Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizująca 8. Budowa odcinków sieci wodociągowej w miejscowościach: „ Stulichy kol. 2006 36,64 Środki własne gmina „ Jakunowo kol. 2006 46,16 gminy, „ Zielony Ostrów. 2006 123,12

9. Modernizacja stacji uzdatniania wody w miejscowościach: „ Łęgwarowo 2006 800 Środki własne gmina „ Węgielsztyn 2006 450 gminy, „ Dąbrówka Mała. 2006 350 Fundusze UE

10. Budowa połączenia wodociągu miejskiego z Środki własne miejscowościami Wilkowo, Prynowo, Klimki + 2006 150 gminy, gmina przepompownia wody. Fundusz UE

11. Budowa odcinków wodociągu i kolektora Środki własne ściekowego w miejscowości Ogonki kolonia 2006 1428 gminy, gmina - II etap dla m. Ogonki. Fundusz UE 4. Rozbudowa sieci kolektorów ściekowych na 1. Budowa kanalizacji deszczowej w Węgorzewie Środki własne obszarach nieskanalizowanych – sanitacja obszarów pomiędzy ulicami Pionierów i Zamkową. 2005 502 gminy, gmina miejskich i wiejskich, Fundusz UE 2. Budowa kolektora sanitarnego w Węgorzewie Środki własne ulice: Łuczańska i Konopki. 2005 350 gminy, gmina Fundusz UE 3. Budowa kolektora sanitarnego w Węgorzewie Budżet gminy, ulice: Przesiedleńcza, Spokojna, Polna. 2005 120 Fundusze UE gmina

4. Budowa kolektora sanitarnego w Węgorzewie Budżet gminy, ulice Armii Krajowej i Konopnickiej. 2005 500 ANR gmina

68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE

Cel 1. Poprawa czystości wód powierzchniowych i ochrona ich przed zanieczyszczeniem. Cel 2. Utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych. Cel 3. Zmniejszenie wodochłonności.

Zadania własne - przedsięwzięcia inwestycyjne gminy.

Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizująca 4. Budowa kolektora sanitarnego z miejscowości Środki własne Trygort i Ruska Wieś do oczyszczalni ścieków w 2006 2437 gminy, gmina Węgorzewie. Fundusz UE

5. Budowa kolektora sanitarnego w miejscowości Środki własne Trygort kolonia. 2006 2808 gminy, gmina Fundusz UE

6. Budowa kolektora sanitarnego z miejscowości Środki własne Kamionek Wielki do m. Sztynort Duży. 2006 1000 gminy, gmina Fundusz UE

Zamierzenia inwestycyjne na lata 2006 – 2010 w ramach Programu gospodarki ściekowej.

1. Rozbudowa sieci kolektorów ściekowych na I odnoga: Dłużec, Pilwa, Róża, Radzieje, Łabapa obszarach nieskanalizowanych – sanitacja obszarów Jerzykowo, Stawiska, Kaminek W., Sztynort M., Tarławki, 2006 – 2010 12604 miejskich i wiejskich. Surwile, Pniewo, Kietlice, Stawki, Przystań, Trygort.

II odnoga: Karłowo, Rydzówka, Guja, Dąbrówka M., Środki własne gminy, Różewiec, Węgielsztyn, Parowo, Brzozowo, Prynowo. 2006 – 2010 7663 Fundusz UE

III odnoga: Pasternak, Łęgwarowo, Rudziszki, Wesołowo, Biedaszki, Perły, Klimki, Wilkowo, Jakunowo, Stulichy. 2006 – 2010 9317 IV odnoga: Stręgiel, Matyski, Kalskie Nowiny, Cz. Dwór. 2006 – 2010 2382 1. Modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków. Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Węgorzewie - - budowa 2 – go reaktora biologicznego. 2006 – 2010 5000

69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE

Cel 1. Poprawa czystości wód powierzchniowych i ochrona ich przed zanieczyszczeniem. Cel 2. Utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych. Cel 3. Zmniejszenie wodochłonności.

przedsięwzięcia nieinwestycyjne gminy ( zadania formalno – prawne , społeczno – organizatorskie i inne )

Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizujące 1. Ograniczenie zainwestowania urbanizacyjnego, 1. Ochrona siedlisk wód stojących (oczka śródpolne, turystycznego, przemysłowego, rolniczego lub stawy naturalne, mokradła) przez odpowiednie 2004-2007 25 Środki własne gmina innego w strefach brzegowych wód zapisy w miejscowym planie zagospodarowania zadanie ciągłe gminy, powierzchniowych lub na obszarach skupisk przestrzennego. zbiorników wód okresowych. 2. Wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia i wody w kąpieliskach. Termin i jednostki realizujące określi rozporządzenia Ministerstwa zdrowia 3. Ograniczanie zanieczyszczeń ze źródeł 2. Udzielania wszechstronnej informacji w zakresie: obszarowych poprzez propagowanie dobrej praktyki „ zasad dobrej praktyki rolniczej, 2004-2007 rolniczej, „ wdrożenia programów rolnośrodowiskowych, zadanie ciągłe 20 Środki własne gmina „ źródeł finansowania inwestycji ograniczających gminy - 4. Wspieranie inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe etc. GFOŚiGW, zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa.

ZADANIA KOORDYNOWANE

1. Dobry stan wód - cel określony w programie 1. Założenie monitoringu wpływu istniejących Ministerstwo wojewódzkim. mogilników i składowisk odpadów na jakość wód NFOŚiGW, Środowiska, podziemnych ( mogilniki w miejscowości Matyski). 2004 – 2006 Budżet gminy, jednostki inne środki samorządu

2. Uruchomienie procedur formalno-prawnych RZGW prowadzących do ustanowienia obszarów ochrony 2004 – 2007 NFOŚiGW, Warszawa zbiornika wód podziemnych GZWP 206 Kętrzyn. Budżet Państwa 2. Budowę lokalnych oczyszczalni ścieków w zabudowie 1. Budowa indywidualnych oczyszczalni ścieków w Środki własna Właściciele zwartej i rozproszonej. zabudowie rozproszonej na obszarach wiejskich i 2004 – 2007 gospodarstw, gospodarstw, obiektach turystycznych. zadanie ciągłe obiektów podmioty 3. Indywidualizacji opomiarowania poboru wody przez 1. kontynuacja indywidualizacji opomiarowania poboru 2004 – 2007 turystycznych, gospodarcze użytkowników. wody przez użytkowników indywidualnych. zadanie ciągłe Kredyty, środki pomocowe UE

70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE

Cel 4. Ochrona powierzchni ziemi. Cel 5. Utrzymanie jakości gleb na dobrym poziomie. przedsięwzięcia inwestycyjne gminy Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizująca 1. Racjonalne użytkowanie zasobami użytków 1. Wykonywanie i utrzymywanie urządzeń melioracji gruntowych gminy. podstawowych i szczegółowych na gruntach 2004-2007 30 Środki własne gmina gminnych. zadanie ciągłe gminy 2. Zapobieganie degradacji i dewastacji użytków 1. Wykonanie piezometrów dla miejskiego składowiska rolnych. odpadów komunalnych - monitoring odcieków. 2004-2005 15 Środki własne ZUK ZUK Węgorzewo

przedsięwzięcia nieinwestycyjne gminy (zadania formalno – prawne , społeczno – organizatorskie i inne) 1. Racjonalne użytkowanie zasobami użytków 1. Ograniczenie, poprzez wprowadzenie odpowiednich gruntowych gminy. zapisów w miejscowym planie zagospodarowania Środki własne gmina przestrzennego : 2004-2007 gminy, „ przeznaczania gruntów rolnych na cele zadanie ciągłe GFOŚiGW nierolnicze, „ możliwości lokowania ferm tuczu przemysłowego.

2. Zapobieganie degradacji i dewastacji użytków 1.Propagowanie stosowania do odkwaszania gleb nawozu rolnych. organiczno-wapniowego produkowanego, na bazie 2004-2007 GFOŚiGW gmina osadów ściekowych, w miejskiej oczyszczalni ścieków. zadanie ciągłe ZADANIA KOORDYNOWANE 1. Jakość gleb powyżej lub co najmniej na poziomie 1. Wykonywanie i utrzymywanie urządzeń melioracji wymaganych standardów - cel określony w wodnych z zachowaniem zróżnicowanych biocenoz 2004-2007 Budżet Państwa Marszałek programie wojewódzkim. w ścisłym dostosowaniu do właściwości zadanie ciągłe Województwa przyrodniczo – rolniczych gleb. 2. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej Urząd Miasta, zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, 2004-2007 Środki własne ODR, Właściciele 3. Propagowanie programów rolno-środowiskowych. zadanie ciągłe gminy gruntów

4. Zapobieganie degradacji i dewastacji użytków 1. Zmniejszanie poziomu zakwaszenia gleb - ok. 70 % rolnych. gleb gminy posiada odczyn kwaśny i bardzo kwaśny, 2004-2007 Środki właścicieli Właściciele i 2. Przeciwdziałanie erozji gleb poprzez zakładania zadanie ciągłe i użytkowników władający trwałych użytków zielonych, pasów wodo- i gruntów gruntami wiatrochronnych.

71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE

Cel 6. Ochrona przyrody gminy. Cel 7. Zwiększenie lesistości gminy. przedsięwzięcia nieinwestycyjne gminy (zadania formalno – prawne , społeczno – organizatorskie i inne) Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizująca 1. Obejmowanie ochroną cennych przyrodniczo 1. Utworzenie użytku ekologicznego „Torfowisko obszarów i obiektów przyrodniczych. Możdżany” na obszarze byłego jeziora Możdżany 2004-2007 15 GFOŚiGW Rada gminy (16 ha). 2. Objęcie ochroną w formie pomnika przyrody alei dębowej zlokalizowanej w miejscowości 2004-2007 15 GFOŚiGW Rada gminy ( dawna aleja parkowa przy pałacu). 2. Rozwój obszarów zieleni miejskiej i wiejskiej - parki 1. Bieżąca obsługa obszarów zieleni miejskiej i 2004-2007 Budżet gminy miejskie i wiejskie. wiejskiej. zadanie ciągłe 1600 GFOŚiGW gmina

ZADANIA KOORDYNOWANE

1. Wysokie walory krajobrazowe, Budżet 2. Skuteczna ochrona przyrody, 1. Opracowanie planu ochrony dla rezerwatu „Mokre”. 2004-2006 Wojewody, Wojewoda / WKP 3. Bogactwo florystyczne i faunistyczny, WFOŚiGW 4. Równowaga gatunkowa - cele sformułowane w 2. Utworzenie sieci NATURA 2000: programie wojewódzkim. „ Obszary Specjalnej Ochrony zgodnie z Dyrektywą Budżet Państwa, Ministerstwo Siedliskową, 2004-2006 Fundusze UE Środowiska, „ Obszary Specjalnej Ochrony zgodnie z Dyrektywą Wojewoda Ptasią.

5. Uwzględnianie w zagospodarowaniu przestrzennym 2004-2007 Środki własne gmina zasad ochrony krajobrazu i różnorodności zadanie ciągłe gminy WKP biologicznej. 6. Przegląd rezerwatów i pomników przyrody pod kątem 2004-2007 Środki własne gmina, ich aktualnych walorów przyrodniczych. zadanie ciągłe gminy WKP

7. Obejmowanie ochroną cennych obszarów i obiektów 1. Rozpoznawanie obszarów i obiektów szczególnie 2004-2007 Środki własne Org. ekologiczne, przyrodniczych. cennych przyrodniczo i obejmowanie ich ochroną. zadanie ciągłe gminy szkoły, gmina 8. Wdrażanie na obszarach cennych przyrodniczo Budżet gmin, gmina, ODR-y, proekologicznych form gospodarowania zgodnych z 1. Wspieranie rolnictwa zrównoważonego i ekologicznego. 2004-2007 AR i MA, Izba Rolnicza, obowiązującym sposobem ochrony. zadanie ciągłe WFOŚiGW, Wojewoda, Środki właścicieli właściciele gruntów gruntów 9. Przeprowadzenie działań formalno-prawnych pod 1. Określenie gruntów przeznaczonych do zalesień i potrzeby zalesień. granic polno – leśnych w planach zagospodarowania 2004-2007 Środki własne gmina przestrzennego. zadanie ciągłe gminy

72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

POPRAWA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA

Cel 8. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, Cel 9. Racjonalizacja wytwarzania i użytkowania ciepła, Cel 10. Uzyskanie zakładanych limitów w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym przedsięwzięcia inwestycyjne gminy Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizująca Środki własne 1. Termomodernizacja budynków. 1. Termomodernizacja budynku szkoły podstawowej. 2005-2007 180 gminy Dyrekcja szkoły

przedsięwzięcia nieinwestycyjne gminy (zadania formalno – prawne , społeczno – organizatorskie i inne)

1. Opracowanie gminnego planu zaopatrzenia w ciepło z uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. 2004-2007 5 Środki własne gmina gminy 2. Przeprowadzenie kompleksowej oceny zasobów energii odnawialnej na obszarze gminy. 2004-2007 8 Środki własne gmina gminy ZADANIA KOORDYNOWANE 1. Termomodernizacja budynków. 1. Termomodernizacja budynków w zarządzie: Spółdzielni Środki własne właściciele Mieszkaniowej, Jednostki Wojskowej, Starostwa i 2004-2007 1700 właścicieli budynków, innych administratorów budynków, 2. Modernizacja istniejących kotłowni w kierunku 1. Modernizacja kotłowni - przedsiębiorstwo Ciepłownie Środki własne gmina, wykorzystania paliw niskoemisyjnych (gaz, olej Miejskie, administratorzy budynków mieszkalnych 2004-2007 1500 właścicieli Kotłownie Miejskie opałowy). budynków, środki właściciele własne instalacji CO 3. Modernizacja sieci cieplnych w kierunku 1. Modernizacja sieci cieplnej w Przedsiębiorstwie przedsiębiorstw gmina, podwyższenia sprawności przesyłu energii cieplnej. Ciepłownia Miejska. 2004-2007 500 Ciepłownia Miejska 4. Propagowanie na obszarach wiejskich przestrzegania Budżet gminy, gmina, ODR-y, zasad Dobrej Praktyki Rolniczej w celu ograniczenia 2004-2007 organizacje Izba Rolnicza, emisji zanieczyszczeń ze źródeł rolniczych ( NH3, zadanie ciągłe ekologiczne, Izba Wojewoda, CH4, H2S). Rolnicza, ODR, właściciele gruntów

Cel 12. Poprawa klimatu akustycznego gminy 1. Ograniczenie czasu pracy uciążliwych akustycznie 2004-2007 Środki własne gmina, zakładów przemysłowych i lokali rozrywkowych. zadanie ciągłe gminy

2. Kształtowanie przestrzeni urbanistycznej z 2004-2007 Środki własne gmina, uwzględnieniem ochrony przed hałasem w zadanie ciągłe gminy planowaniu przestrzennym gminy.

73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

POPRAWA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA

Cel 11. Optymalizacja gospodarowania odpadami

przedsięwzięcia inwestycyjne gminy Termin Nakłady Źródła Jednostka Działania Przedsięwzięcia realizacji finansowe finansowania odpowiedzialna / ( tys. zł ) realizująca 1. Wdrożenie kompleksowego systemu segregacji i 1. Wdrożenie systemu selektywnej zbiórki odpadów Środki własne Gmina - ZUK zagospodarowania odpadów. komunalnych. 2004 - 2006 500 gminy Węgorzewo

2. Likwidacja i rekultywacja wyeksploatowanych 1. Likwidacja istniejących na terenie gminy „dzikich” gmina - ZUK składowisk odpadów. wysypisk odpadów. 2004 - 2007 10 GFOŚiGW Węgorzewo

3. Modernizacja i usprawnienie infrastruktury 1. Modernizacja infrastruktury gromadzenia odpadów. 2004-2007 gospodarowania odpadami. zadanie ciągłe 90 GFOŚiGW gmina

ZADANIA KOORDYNOWANE 1. Modernizacja i usprawnienie infrastruktury 1. Budowa kwatery na odpady - miejskie składowisko WFOŚiGW gmina - ZUK gospodarowania odpadami. odpadów komunalnych. 2004 - 2005 600 Środki własna Węgorzewo ZUK

BARDZIEJ SZCZEGÓŁOWY WYKAZ ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z GOSPODAROWANIEM ODPADAMI ZAWIERA - GMINNY PLAN GOSPODARKI ODPADAMI -

Cel 13. Wysoka świadomość ekologiczna społeczeństwa, Cel 14. Szeroki dostęp do informacji o środowisku. 1. Opracowanie i wdrożenie gminnego programu edukacji 1. Utworzenie systemu udostępniania informacji o ekologicznej i dostępu do informacji o środowisku. środowisku spełniającego wymagania ustawy Prawo 2004-2007 12 Budżet gminy gmina, starostwo ochrony środowiska. GFOŚiGW WFOŚiGW 2. Powołanie stałego forum konsultacyjnego zajmującego się problematyką ekologiczną, skupiającego 2004-2007 Budżet gminy gmina, starostwo przedstawicieli administracji publicznej, przedsiębiorców GFOŚiGW WIOŚ, i przedstawicieli lokalnych organizacji ekologicznych. przedsiębiorstwa

2. Wspieranie materialne i organizacyjne działań 1. Dotacje finansowe i rzeczowe dla szkolnych kół prowadzonych w ramach szkolnych programów zainteresowań, konkursów o tematyce ekologicznej, 2004-2007 60 Budżet gminy gmina, starostwo, edukacji ekologicznej. wycieczek przyrodniczych. zadanie ciągłe GFOŚiGW organizacje ekologiczne i gospodarcze 2. Tworzenie infrastruktury edukacyjnej i turystycznej 1. Utworzenie ścieżki przyrodniczo -dydaktycznej gmina, starostwo, umożliwiającej poznawanie przyrody. „Torfowisko Możdżany”. 2004-2007 10 Budżet gminy organizacje GFOŚiGW ekologiczne, nauczyciele

74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

8. WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA.

Gmina Węgorzewo graniczy z obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Rozwijające się kontakty wymagają działań na rzecz infrastruktury technicznej, turystyki, rozwoju gospodarczego, ochrony i poprawy stanu środowiska przyrodniczego oraz obejmującego te sfery - zagospodarowania przestrzennego. Do problemów, które będą wymagały rozwiązania w ciągu najbliższych lat należą: • otwarcie przejścia granicznego Perły – Kryłowo, • realizacja międzynarodowych połączeń komunikacyjnych. Wykorzystanie potencjalnych możliwości rozwoju współpracy transgranicznej z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej wymaga opracowania planu zagospodarowania strefy przygranicznej, dzięki któremu będzie możliwa realizacja: • szlaku wodnego Węgorapa – Pregoła, dokończenie budowy Kanału Mazurskiego, • szlaków turystycznych (np. rowerowych), • drogowego przejścia granicznego, • transgranicznej ochrony obszarów cennych przyrodniczo, • transgranicznej ochrony cieków wodnych np. poprawa stanu czystości wód rzek Węgorapy i Oświny.

WSPÓŁPRACA MIĘDZYGMINNA.

Gmina Węgorzewo graniczy z 5-cioma gminami: Budry, Pozezdrze, Giżycko, Kętrzyn i Srokowo. Holistyczne traktowanie środowiska przyrodniczego wymaga współpracy i koordynacji działań związanych z jego ochroną. Ponadto skoordynowane działania o charakterze ponadlokalnym znacznie ułatwiają uzyskanie środków finansowych na realizację projektów i programów związanych z ochroną przyrody i rozbudową infrastruktury ochrony środowiska.

Wśród działań wymagających współpracy i koordynacji międzygminnej można wymienić: Z gminami Srokowo i Kętrzyn: • Ochrona głównego zbiornika wód podziemnych nr 206 Kętrzyn, w którego strefie ochronnej znajduje się część obszaru gminy Węgorzewo, • Ochrona rezerwatu „Siedem Wysp”, • Ochrona obszaru objętego siecią NATURA 2000, • Planowane ujęcie Srokowa w sieć kanalizacyjną gminy Węgorzewo. Z gminami Giżycko, Budry, Pozezdrze: • Objęcie gmin Węgorzewo, Budry i Pozezdrze (cześć obszaru) jednolitą siecią kanalizacji sanitarnej, • Wdrożenie kompleksowego programu gospodarowania odpadami.

75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Podstawą wdrożenia kompleksowego programu gospodarowania odpadami jest porozumienie zawarte pomiędzy 10-cioma gminami powiatów węgorzewskiego i giżyckiego o utworzeniu „Mazurskiego Związku Międzygminnego – Gospodarka Odpadami” . Statut Związku przewiduje, że do jego zadań będzie należało wspólne planowanie i wykonywanie zadań z zakresu ochrony środowiska, przyrody, a w szczególności: 1. Realizacja kompleksowego regionalnego programu gospodarki odpadami, 2. Utrzymanie i rekultywacja „starych” wysypisk śmieci, 3. Wybudowanie zakładu utylizacji odpadów komunalnych, a następnie jego eksploatacja.

Cel 15. - Skuteczna ochrona środowiska na obszarach transgranicznych.

DZIAŁANIA: 1. Aktywizacja współpracy z Obwodem Kaliningradzkim w zakresie ochrony środowiska, 2. Poprawa czystości wód powierzchniowych o odpływie transgranicznym, 3. Współpraca gminy Węgorzewo z gminami sąsiednimi w zakresie poprawy stanu środowiska.

9. MONITORING ŚRODOWISKA.

Źródłem informacji o środowisku jest Państwowy Monitoring Środowiska. Stanowi on system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. PMŚ obejmuje uzyskiwanie, na podstawie badań monitoringowych, informacji w zakresie: 1. stanu czystości powietrza, 2. jakości wód powierzchniowych i podziemnych, 3. jakości gleby i ziemi, 4. hałasu, 5. promieniowania jonizującego i pól elektromagnetycznych, 6. stanu zasobów środowiska, w tym lasów, 7. rodzajów i ilości substancji lub energii wprowadzanych do powietrza, wody, gleby i ziemi, 8. wytwarzania i gospodarowania odpadami [35]. Poza informacjami pozyskiwanymi z cyklicznych badań monitoringowych, PMŚ uzyskuje dane o środowisku od: organów administracji, prowadzących instalacje i użytkowników urządzeń, placówek naukowo – badawczych oraz w ramach statystyki publicznej i z innych źródeł. Całość informacji ujęta jest w wielopoziomową sieć pozyskiwania i gromadzenia danych. Wyróżnia się następujące poziomy sieci: „ krajowe, „ regionalne : międzywojewódzkie i wojewódzkie, „ lokalne.

76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Głównym zadaniem sieci krajowych jest śledzenie w skali kraju trendów poszczególnych wskaźników jakości środowiska dla potrzeb oceny realizacji polityki ekologicznej państwa oraz dotrzymywania zobowiązań międzynarodowych. Zadaniem sieci regionalnych jest dokumentowanie zmian zachodzących w środowisku celem dokonania oceny skuteczności polityki ochrony środowiska w regionie. Programy tych badań są specyficzne dla regionu, tzn. są ściśle powiązane z geograficzną i ekologiczną charakterystyką danego obszaru. Sieci lokalne funkcjonują w celu śledzenia i kontrolowania wpływu najbardziej szkodliwych źródeł punktowych lub obszarowych na lokalny poziom zanieczyszczenia. Sieci te tworzone są przez organy administracji państwowej, przez gminy oraz podmioty gospodarcze oddziaływujące na środowisko.

Ustawy Prawo ochrony środowiska i Prawo wodne, ustalają następujące kompetencje i wykonawców badań monitoringowych: Wojewoda: • okresowe badania natężenia pól elektromagnetycznych w środowisku, prowadzenia aktualizowanego corocznie rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, ze szczególnym uwzględnieniem terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową i miejsc dostępnych dla ludności, • ocen jakości powietrza w strefach, których klasyfikacja powinna być dokonywana przynajmniej co

5 lat, w oparciu o poziom każdej substancji w powietrzu: CO, SO2, NO2,NO pył zawieszony, PM

10, O3,Pb, benzen, • rejestr zarejestrowanych przekroczeń standardów jakości gleb i powierzchni ziemi – aktualizowany corocznie,

Starosta:

• badanie poziomu hałasu w aglomeracjach i powiatach, • okresowe badania jakości gleby i ziemi, • prowadzenia aktualizowanego corocznie rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi, z wyszczególnieniem obszarów wymagających rekultywacji.

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. • okresowe badanie stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych.

Ustawowe kompetencje organów gminnych w zakresie monitoringu środowiska są sprecyzowane w ustawie „o inspekcji ochrony środowiska”. Przewiduje ona następujące uprawnienia; Rada gminy:

77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

• rozpatruje informację Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na obszarze województwa. Burmistrz: • wydaje właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia bezpośredniego zagrożenia środowiska. Stosunkowo szczupłe kompetencje przyznane ustawą nie zamykają drogi organom gminnym do aktywności w zakresie uzyskiwania i gromadzenia informacji o stanie środowiska na swoim terenie. Dogodną możliwość uzyskiwania reprezentatywnych danych o stanie czystości elementów środowiska obszaru gminy stwarza obecność Stacji Kompleksowego Monitoringu Środowiska „Puszcza Borecka” w Diablej Górze. Obiekt ten jest jedną ze stacji sieci tworzącej Globalny System Monitoringu Środowiska. Stacja zlokalizowana jest wprawdzie na terenie gminy Kruklanki ale niewielka odległość pozwala na akceptowanie wyników jako adekwatnych dla gminy Węgorzewo. Do podstawowych badań prowadzonych na stacji należą; określanie wielkości stężeń i depozycji podstawowych zanieczyszczeń atmosferycznych z uwzględnieniem transportu trans granicznego oraz określenie długookresowych tendencji zmian zanieczyszczeń atmosfery i wód. Prace badawcze prowadzone na stacji SKMŚ „Puszcza Borecka” dotyczą takich problemów ekologicznych regionu jak: • eutrofizacja jezior, • oddziaływanie niskich stężeń zanieczyszczeń atmosferycznych na ekosystemy leśne, • wpływ kwaśnych deszczów na procesy zakwaszenia gleby, • dokumentowanie stanu środowiska na potrzeby tworzenia obszarów chronionych, • problemy wpływu turystyki na stan środowiska przyrodniczego regionu. Ponadto Stacja realizuje następujące zadania: ● zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego na obszarach wysoczyzn młodoglacjalnych, ● badanie przepływu jonów w zlewni jeziornej w układzie: atmosfera- woda- szata roślinna- gleba,

Cel 16. Kompleksowy monitoring środowiska.

DZIAŁANIA: 1. Utworzenie kompleksowego banku danych o środowisku przyrodniczym gminy.

10. OCENA I KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU.

Mechanizm oceny skutków wdrażania Programu reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska. W art. 18 ust. 2 obliguje ona Zarząd gminy do sporządzania raportu z wykonania zadań zawartych

78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO w Programie. Raport powinien być sporządzany co 2 lata i przedstawiany do zaopiniowania Radzie Gminy. Horyzont czasowy zadań zakreślonych w Harmonogramie zamyka się datą 2007 roku. Jest to wynikiem realizacji zapisów w/w ustawy, która nakazuje sporządzanie programów gminnych na 4 lata, z uwzględnieniem działań w perspektywie na kolejne 4 lata. W związku z powyższym po tym okresie wymagane będzie przeprowadzenie aktualizacji Harmonogramu. Poniżej zamieszczono zespół mierników, które umożliwią syntetyczne ocenę efektów aplikacji Programu.

Tab. nr 20. Mierniki realizacji Programu Ochrony Środowiska. Mierniki Jednostka Stan wyjściowy - 2004 r. - 1. Ludności objęta siecią kanalizacji sanitarnej, a. obszar miejski % 90 b. obszar wiejski % 10 2. Powierzchnia gminy ujęta w systemy kanalizacyjne % 9 3. Ludność objęta siecią wodociągową, % 97 4. Liczba grupowych oczyszczalni ścieków szt. 5 5. Liczba indywidualnych oczyszczalni ścieków szt. 4

6. Udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych % 69 7. Liczba istniejących mogilników szt. 1 (57 studni)

8. Powierzchnia gminy objęta różnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu w procentach (%) : 9. Łączna powierzchnia objęta różnymi formami ochrony % 65 10. ochrona rezerwatowa, % 3,7 11. ostoje przyrody w ramach sieci NATURA 2000 % 0

12. Liczba użytków ekologicznych szt. 2 13. Liczba pomników przyrody szt. 68 14. Liczba rezerwatów posiadających plany ochrony szt. 0 15. Liczba jezior objętych strefami ciszy szt. 4

16. lesistość gminy - lasy, zadrzewienia i zakrzewienia % 16

17. Ludność objęta zorganizowanym wywozem odpadów % 95 18. Ludność objęta selektywną zbiórką odpadów % 25 19. Liczba „starych” składowisk odpadów szt. 1 20. Liczba „dzikich” składowisk odpadów szt. 14 21. Ilość surowców wtórnych poddanych recyklingowi Mg 10 22. Ilość odpadów niebezpiecznych wyłączonych ze Mg 0 strumienia odpadów komunalnych

23. Udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym % ok.1 % bilansie cieplnym gminy - (energetyka grupowa)

24. liczba ścieżek przyrodniczo - dydaktycznych 0

Stan wyjściowy określony zastał na podstawie informacji będących w dyspozycji następujących instytucji: administracja gminy Węgorzewo, Starostwo Powiatowe, Stacja Rolniczo- Chemiczna w Białymstoku, WIOŚ, Wojewódzki Konserwator Przyrody.

79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Zamieszczona wyżej lista mierników realizacji Programu nie wyczerpuje możliwości dodawania nowych, które pomogłyby w większym zobiektywizowaniu dokonywanej oceny. Zaproponowany zestaw jest koincydentny bezpośrednio lub niekiedy pośrednio z zamierzeniami i przedsięwzięciami zawartymi w Harmonogramie realizacji zadań na lata 2004 – 2007. Przyjęcie w trakcie realizacji programu innych zadań będzie wymagało dokonania korekty w zakresie przyjętych mierników oceny. Oddzielnym wskaźnikiem zaawansowania realizacji zadań zamieszczonych w Harmonogramie będzie wysokość nakładów finansowych na działania proekologiczne. Punktem wyjścia do oceny aspektu finansowego będzie porównanie wysokości szacowanych nakładów z rzeczywistymi wydatkami poniesionymi na wdrażanie Programu. Zewnętrznym weryfikatorem efektów ekologicznych Programy będą dodatkowo wyniki oceny stanu jakości środowiska dokonywane w ramach monitoringu środowiska. Umożliwią one śledzenie na bieżąco trendów wywoływanych działaniami programowymi.

11. ZRÓDŁA I NAKŁADY FINANSOWE NA REALIZACJĘ PROGRAMU W LATACH 2004 – 2007.

ŻRÓDŁA FINANSOWANIA.

Wśród potencjalnych źródeł finansowanie przedsięwzięć zapisanych w Programie Ochrony Środowiska Gminy Węgorzewo można wydzielić dwa główne strumienie: ™ środki krajowe, ™ środki pomocowe Unii Europejskiej.

Środki krajowe: • budżet samorządu gminnego, • kredyty, dotacje i dopłaty oraz inne formy finansowania z instytucji wspierających projekty proekologiczne. • środki własne podmiotów gospodarczych.

Główne instytucje krajowe finansujące inwestycje w ochronie środowiska to: ● NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ● WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Obie instytucje są funduszami celowymi udzielającymi pożyczek, dotacji i dopłat do inwestycji i działań związanych z ochroną środowiska i gospodarką wodną w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju.

80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

O dofinansowanie z w/w instytucji mogą ubiegać się: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje oraz przedsiębiorcy realizujący przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska i gospodarką wodną. Źródłem finansowania przedsięwzięć proekologicznych są również: • PFOŚiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, • GFOŚiGW - Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Środki gminnych funduszy przeznacza się m.in. na: • edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju, • wspomaganie zadań państwowego monitoringu środowiska, • realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji, • urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków, • realizacja przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami, • wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom, • wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzanie bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, • działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi, położonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, • inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska. Wśród instytucji, których działalność związana jest z finansowaniem inwestycji proekologicznych można jeszcze wymienić: • Bank Ochrony Środowiska (BOŚ S.A.) - środki finansowe z BOŚ mogą być pozyskiwane w formie np. kredytów preferencyjnych z dopłatami do oprocentowania, kredytów komercyjnych i innych, • EkoFundusz - niezależna fundacja udzielająca wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji i preferencyjnych pożyczek. Korzystnym wskazaniem wykorzystania środków z tej fundacji jest to, że jako priorytet uznaje ona finansowanie działań dotyczących: ochrony różnorodności biologicznej, gospodarki odpadami i rekultywacji gleb zanieczyszczonych, unieszkodliwiania odpadów komunalnych i niebezpiecznych, eliminacji niskich źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza. EkoFundusz dofinansowuje projekty inwestycji dotyczących bezpośrednio ochrony środowiska, a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nie inwestycyjne. Nie dofinansowuje natomiast badań, opracowań, tworzenia programów i innych dokumentów. Przykładem inwestycji dofinansowanej przez EkoFundusz na terenie gminy jest oczyszczalnia ścieków w Węgorzewie.

81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Środki pomocowe Unii Europejskiej.

Finansowe wsparcia zadań Programu Ochrony Środowiska Gminy Węgorzewo może nastąpić przy wykorzystaniu środków pomocowych Unii Europejskiej w ramach Fundusze Strukturalnych i Funduszu Spójności. W ramach Funduszy Strukturalnych szczególnie predestynowane do finansowanie inwestycji w ochronie środowiska jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), w obszarze którego znalazły się dwa programy operacyjne: 1. Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Gospodarki”, 2. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. ERDF , ze względu na zasięg działania, podzielony jest na dwa segmenty: „ Infrastruktura Ochrony Środowiska, „ Infrastruktura Lokalna.

Rys. nr 6 . Tryb rozpatrywania wniosków i schemat przebiegu płatności w ramach ZPORR.

LEGENDA Przyjmowanie wniosków

URZĄD MARSZAŁKOWSKI Przebieg rozpatrywania wniosku o dofinansowanie projektu, Wnioskowanie o płatność, Ocena formalna wniosków Transfer środków (Euro), URZĄD MARSZAŁKOWSKI Transfer środków (PLN)

Ocena techniczna i merytoryczna wniosków PANEL EKSPERTÓW BENEFICJENT POMOCY Wnioskujący o dofinansowanie projektu. Po pozytywnej akceptacji i Rekomendacja wyboru projektu podpisaniu umowy – wnioskujący o REGIONALNY KOMITET refundację środków. STERUJĄCY

wybór projektu ZARZĄD WOJEWÓDZTWA

Podpisanie umowy z beneficjantem Instytucja zarządzająca ZPORR WOJEWODA DEPARTAMENT WDRAŻANIA PROGRAMÓW

Instytucja pośrednicząca Wydzielony rachunek służący Instytucja płatnicza rozliczeniom z beneficjantami w DEPARTAMENT OBSŁUGI FUNDUSZY oddziałach okręgowych NBP POMOCOWYCH URZĄD WOJEWÓDZKI MINISTERSTWA FINANSÓW

KOMISJA EUROPEJSKA

82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

W ramach działania Infrastruktura Ochrony Środowiska aplikowane będą duże projekty o zasięgu regionalnym, służące wzmocnieni konkurencyjności regionów np.: • budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych i oczyszczania ścieków, • organizacja i wdrożenie systemu selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu, • wdrożenie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi m. in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja „dzikich” składowisk. • przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w celu ograniczenia tzw. „niskiej emisji, • budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej - energia wiatrowa, wodna geotermalna , ogniwa słoneczne, biomasa. W ramach działania Infrastruktura Lokalna aplikowane będą mała inwestycje o zasięgu lokalnym na terenach wiejskich oraz w małych miastach (do 25 tys. mieszkańców) m.in.: • budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków, • budowa lub modernizacja urządzeń do zaopatrzenia w wodę, • budowa lub modernizacja urządzeń do zaopatrzenia w energię, • gospodarka odpadami stałymi, Odbiorcami dofinansowania będą przede wszystkim samorządy wszystkich szczebli, stowarzyszenia oraz związki gmin i powiatów, agencje rozwoju regionalnego i instytucje wspierania przedsiębiorczości, a za ich pośrednictwem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim małe i średnie.

Dla dofinansowania inwestycji proekologicznych w rolnictwie wskazane jest wykorzystanie możliwości, które stwarza Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji. Dzieli się on na dwie sekcje: Orientacji i Gwarancji. Sekcja Gwarancji zaangażowana jest w realizację Wspólnej Polityki Rolnej i nie jest traktowana jako fundusz strukturalny. Sekcja Orientacji wspiera procesy przekształcania struktury rolnictwa oraz generalnie udziela pomocy w rozwoju obszarów wiejskich. Środki z tego funduszu będą podstawą finansowania m.in. programu o nazwie Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwoju Obszarów Wiejskich. Program ma przyczynić się do realizacji następujących celów: • rozwój obszarów wiejskich podnoszący ich atrakcyjność dla mieszkańców i przedsiębiorców, • poprawa efektywności ekonomicznej sektora rolnego przy zachowaniu stanu środowiska, • wzrost konkurencyjności przetwórstwa poprzez poprawę jakości żywności oraz rynkowe ukierunkowanie produkcji. Odbiorcami pomocy programu będą podmioty gospodarcze prowadzące działalność rolniczą – rolnicy, prowadzący gospodarstwo rolne (osoby fizyczne i prawne), producenci rolni reprezentowani przez zrzeszenia/stowarzyszenia lub władze samorządowe, przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie przetwórstwa produktów rolnych, spółki wodne, których statutowy cel jest związany z działalnością rolniczą oraz Lasy Państwowe i właściciele lasów

83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO prywatnych. Przykładem wykorzystania środków z tego funduszu jest projekt modernizacji stacji uzdatniania wody w miejscowości Radzieje. Podstawowym, z punktu widzenia zamierzeń inwestycyjnych gminy jest Fundusz Spójności. Korzystanie z tego funduszu oparte jest na Strategii Wdrażania Funduszu Spójności opracowanego na podstawie Narodowego Planu Rozwoju 2004 – 2006. Celem głównym strategii jest wsparcie dla realizacji zadań inwestycyjnych wynikających z wdrażania prawa UE w zakresie ochrony środowiska. Fundusz Spójności różni się od funduszy strukturalnych, krajowym a nie regionalnym zasięgiem pomocy. Ponadto w odróżnieniu od funduszy strukturalnych, Fundusz Spójności współfinansuje nie całe programy, lecz ustalone z góry poszczególne projekty lub fazy projektów. Zdecydowana większość zamierzeń, w zakresie rozbudowy kanalizacji na obszarze gminy, wiązana jest z możliwością wykorzystania pomocy finansowej właśnie z tego funduszu.

NAKŁADY FINANSOWE NA REALIZACJĘ PROGRAMU W LATACH 2004 – 2007.

Możliwość sfinansowania zadań własnych gminy, zapisanych w Harmonogramie na lata 2004 – 2007, wiązana jest w głównej mierze z absorpcją środków pomocowych Unii Europejskiej. Podstawę finansowania będą stanowiły środki pozyskane z Funduszu Spójności. Wkłady własne, niezbędne do uzyskania pomocy z Funduszu, będą pochodziły ze środków własnych gminy uzyskanych z różnych źródeł np.: środki z budżetu gminy, kredyty współfinansujące wkład własny z PKO BP, kredyty i dotacje z krajowych funduszy celowych. Możliwość prefinansowania projektów oraz sfinansowania wkładów własnych gminy oferowana jest również przez różne instytucje finansowe. Wsparcie dla unijnych inwestycji deklarują m.in. Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Rady Europy. Ich fundusze służą przede wszystkim dofinansowaniu dużych inwestycji infrastrukturalnych, ale przewidziano również pieniądze dla mniejszych projektów realizowanych przez samorządy oraz mała i średnie przedsiębiorstwa. Mniejsze projekty proekologiczne realizowane przez samorządy, małe i średnie firmy, a także organizacje pozarządowe mogą uzyskać wsparcie finansowe (prefinansowanie projektów, sfinansowanie wkładów własnych) z funduszy celowych i fundacji międzynarodowych. Do instytucji takich należą m.in.: Polsko – Amerykańska Fundacja Wolności i Polsko Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości. Obie te instytucje, w ramach utworzonego funduszu pożyczkowego, udzielają kredytów na programy i projekty realizowane na terenach wiejskich i małych miast.

Szacunkowe koszty wdrażania programu, przedstawione poniżej, obejmują lata 2004-2007. Dotyczą one głównie kosztów związanych z realizacją zadań własnych gminy. Główny ciężar nakładów finansowych w w/w okresie skierowany zostanie na skanalizowanie i zwodociągowanie gminy, a więc realizację działań poprawiających stan czystości wód powierzchniowych i ochroną wód podziemnych. Przy szacowaniu kosztów projektów dofinansowanych ze środków akcesyjnych przyjęto założenie, że wysokość dofinansowania (dla projektów infrastrukturalnych realizowanych przez

84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO samorząd) wyniesie około 75 % wartości projektu. Pozostała część, a więc 25 % kosztów wyasygnowana zostanie przez samorząd gminy. Przy określeniu kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa uwzględniono jedynie większe jednostki gospodarcze, które posiadają skonkretyzowane plany inwestycyjne na przyszłość. Nie uwzględniono natomiast przedsiębiorstw małych, które będą zmuszone do działań inwestycyjnych wymuszonych przez konieczność spełnienie wymogów prawnych ochrony środowiska - unikania kar za przekroczenia ustalonych wielkości zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska oraz obniżania kosztów ponoszonych na ochronę środowiska - zmniejszenie zużycia surowców i energii oraz opłat za korzystanie ze środowiska. Szacunek kosztów realizacji Programu nie obejmuje również zadań koordynowanych o charakterze ponadlokalnym i ponadregionalnym, finansowanych z budżetu wojewódzkiego i centralnego, dotyczy to np.: • tworzenia sieci NATURA 2000, • opracowania planów ochrony rezerwatów, • wdrożenie monitoringu wpływu mogilników na jakość wód podziemnych, • zwiększania lesistości realizowanej przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych, • zadań gospodarki wodnej realizowanej w zlewniach rzek przez Zarząd Gospodarki Wodnej, • zadań związanych z melioracjami podstawowymi i szczegółowymi prowadzonymi przez Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, • wdrażania zasad dobrej praktyki rolniczej realizowanej przez wyspecjalizowane agencje państwowe. Informacje na temat kosztów realizacji tych zadań zawierają dokumenty programowe szczebla wojewódzkiego i krajowego oraz instytucje odpowiedzialne za ich realizację. W ciężar kosztów nie zaliczono również nakładów, które zostaną poniesione na zadania przewidziane do realizacji w latach 2006- 2010 – znajdą się one w następnej edycji Programu. Oszacowanie kosztów realizacji zadań zawartych w Harmonogramie na lata 2004 – 2007, z uwzględnieniem powyższych zastrzeżeń, prezentuje zamieszczona niżej tabela.

Tab. nr 21. Oszacowanie kosztów realizacji zadań Programu ochrony środowiska na lata 2004 – 2007. Źródła finansowania Kwoty wydatków Udział procentowy ( tys. zł) ( % ) 1. Środki pomocowe UE 8877 34,9 2. Środki własne gminy 6579 25,9 3. Fundusze celowe - 5111 20,1 -WFOŚiGW, NFOŚiGW 4. Budżet państwa 400 1,6 5. Środki własne podmiotów 4438 17,5 gospodarczych i instytucji

RAZEM 25405 100

85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

12. BIBLIOGRAFIA.

1. HADIJRAFTIS G., 2003, AURA 12, s. 4-5,

2. HART J., TATARATA M., 1993. Kompleksowa Ocena Oddziaływania Składowiska Odpadów Pogalwanicznych oraz Przeterminowanych Środków Ochrony Roślin w Matyskach k/Węgorzewa na Środowiska, Suwałki, s. 20,

3. IWANOWSKI M., 2001, Projekt Techniczno – Technologiczny Modernizacji Oczyszczalni Ścieków w Dąbrówce Małej, Giżycko,

4. KALBARCZYK R., 2003, AURA 12, s 24-25,

5. KONDRACKI J., 1998, Geografia regionalna, (mapa – 53 synteza fizyczno geograficzna), Wydawnictwo PWN 1998 r.,

6. KOZAK D., CHMIEL B., NIEĆKO J., 1999, Ochrona środowiska, Wyd. UMCS Lublin, s. 269,

7. KOZŁOWSKI J., 2002. Ocena Techniczno – Eksploatacyjna Oczyszczalni Ścieków Komunalnych –praca inżynierska, Olecko , s. 96,

8. MACIAK F., 1999. Ochrona i rekultywacja środowiska, Wyd. SGGW Warszawa, s. 348,

9. PACZYŃSKI j., 1995, - Atlas hydrogeologiczny Polski, Warszawa 1995,

10. PAWLAK J., 2002. Operat Wodno-Prawny na eksploatację urządzeń oczyszczalni ścieków w Węgorzewie, Węgorzewo , 11. PIOŚ Białystok, Ciechanów, Elbląg, Łomża, , Ostrołęka, Siedlce, Suwałki i Toruń, 12. 1998, Stan Czystości Wód Powierzchniowych Obszaru Zielonych Płuc Polski, Białystok, s. 425,

13. PIOTROWSKA H., LITWIN B., 1997, Program Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Węgorzewo, Warszawa, s. 50,

14. SZARLIK P., 1996, Przegląd komunalny 6(57), s. 14-17,

15. STĘPAK M., 2004. Operat Wodno-Prawny na eksploatację urządzeń oczyszczalni ścieków sanitarnych w Ośrodku Żeglarsko – Wypoczynkowym TIGA MARINA w Sztynorcie D, Węgorzewo,

16. STĘPAK M., 1997.Sprawozdanie z Rozruchu, Oczyszczalnia Ścieków Węgorzewskiego Oddziału Szpitala Psychiatrycznego w Rudziszkach , Węgorzewo,

17. STĘPAK M., 2000. Oszacowanie Oddziaływania na Środowisko Wyeksploatowanego Składowiska Odpadów w Węgorzewie – praca dyplomowa , Węgorzewo, s. 15,

18. WIOŚ Olsztyn 2000 r., Raport o Stanie Środowiska na Obszarze Województwa Warmińsko – Mazurskiego w latach 1997 – 1998 r., Olsztyn , s. 261,

19. WIOŚ Olsztyn 2001 r., Raport o Stanie Środowiska Województwa Warmińsko – Mazurskiego latach 1999 – 2000 r., Olsztyn , część I i II s. 422,

20. WIOŚ Olsztyn 2002. Raport o Stanie Środowiska Województwa Warmińsko – Mazurskiego w roku 2001 r., Olsztyn, , s. 302,

86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

21. Rada Gminy Węgorzewo 2000, Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Węgorzewo do 2015 roku,

22. KUPNIEWSKI Z., 1973, Projekt - Cmentarzysko osadów z galwanizerni Węgorzewskich Zakładów Metalowych w Węgorzewie, Warszawa, 23. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29.09. 2001 w sprawie katalogu odpadów, 24. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.01.2002 w sprawie wartości progowych poziomów hałasu Dz. U. nr 8, poz. 81, 25. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 01.08.2002 w sprawie komunalnych osadów ściekowych Dz. U nr 134, poz. 1140, 26. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.12.2002 w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych Dz. U nr 4, poz. 44, 27. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 09.12.2002 w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów Dz. U nr 220, poz. 1858, 28. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24.03.2003 w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów Dz. U. nr 61, poz. 549, 29. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 29.11.2002 w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Dz. U. nr 212, poz. 1799, 30. Starostwo Powiatowe w Węgorzewie, 2004, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgorzewskiego, Węgorzewo, s. 116, 31. Starostwo Powiatowe w Węgorzewie, 2004, Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgorzewskiego, Węgorzewo, s. 122,

32. STAŃCZYK M., SKARŻYŃSKA 2003, Program Gospodarki ściekowej dla Powiatu Węgorzewskiego, Węgorzewo, s. 48,

33. TEODOROWICZ H., 2002, Przegląd Ekologiczny Składowiska Odpadów Komunalnych dla Węgorzewa, Olsztyn, s. 47, 34. Uchwała Rady Ministrów, w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami, z dn. 29.10.2002 r. Warszawa 28.02.2003 r., 35. Ustawa „ Prawo ochrony środowiska „ Dz. U. 62 z dn. 20. 06. 2001 r., 36. Ustawa „ o odpadach „ Dz. U. 62 z dn. 20. 06. 2001 r., 37. Ustawa z dnia 13.09.1996 „ o lasach „ , Dz. U. nr 101 z 08.11.1991, 38. Ustawa z dnia 16.10.1991 „ o ochronie przyrody „ z 16.04.2004, 39. Ustawa z dnia 03.02.1995 „ o ochronie gruntów rolnych i leśnych „ Dz. U. nr. 16 z 22.02. 1995 r, poz. 78, 40. Ustawa z dnia 13.09.1996 „ o utrzymaniu czystości i porządku w gminach „ - Dz. U. nr. 132 z 20.11.1996, 41. Ustawa „Prawo wodne „ z dnia 24.10.2001 rok,

42. WAKAR A., WILAMOWSKI B., 1968, „Węgorzewo z dziejów miasta i powiaty” , Wyd. Pojezierze, Olsztyn, s. 313,

87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

43. WALIGÓRA J., 1997, Przegląd komunalny 9(72), s. 31-32, 44. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko – Mazurskiego, 2001, Wojewódzki Program Zwiększania Lesistości, Olsztyn, s. 49, 45. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko – Mazurskiego, 2003, Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko – Mazurskiego na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, Olsztyn, s. 105,

46. ŻELAZKO H., 1997. Projekt rekultywacji wyeksploatowanego składowiska odpadów komunalnych w Węgorzewie, Suwałki s. 14,

47. OLCHOWSKA M., 1999, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Węgorzewo,

48. DOMKA L., 2001, Dialog z przyrodą w edukacji dla ekorozwoju, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 126, 49. Rocznik Statystyczny Województwa Warmińsko – mazurskiego, 2003, Urząd Statystyczny, Olsztyn, s. 512,

50. WIOŚ Suwałki 1998, Raport o Stanie Środowiska Województwa Suwalskiego w roku 1997, Suwałki,

51. DEGÓRSKA A., i wsp.,1996, Analiza Stanu Zanieczyszczeń Atmosfery w Rejonie Stacji Pomiarowej WIOŚ w Suwałkach i Stacji KMŚ Puszcza Borecka dla Wielolecia 1993 – 1995, WIOŚ Suwałki , Biblioteka Monitoringu Środowiska, Suwałki, s. 70, 52. Zarząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego, 2002, Regionalny Program Rozwoju Rolnictwa na lata 2002-2006, Olsztyn,

53. GRABOWSKI Z., GENEROWICZ A., 2003, AURA 11, s. 9-11, 54. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko – Mazurskiego, 2001, Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Warmińsko - Mazurskiego, Olsztyn, s. 201, 55. Uchwała nr 219 Rady Ministrów, 2003, „ w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami”, Monitor Polski nr 11 z 28.02.2003 r. poz. 159, 56. Atlas Hydrologiczny Polski 1986,

57. KLIMA S., 1994, Problemy zarządzaniem ochroną środowiska w gminie, Wyd. Oficyna „Cracovia”, Kraków, s. 52,

58. BUKOWSKA J.E., 2003, Zadania organów administracji w zakresie ochrony środowiska, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, s. 95,

59. ZYCH A., - Główny Inspektor Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, 2004, Informacja na temat zużytych w 2003 roku środków ochrony roślin..., pismo nr WO- 070/26/2004, Warszawa, 60. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko – Mazurskiego, 2000, Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa Warmińsko - Mazurskiego , Olsztyn,

88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

SPIS TABEL.

Tab. nr 1. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Węgorzewo i w województwie warmińsko - mazurskim. Tab. nr 2. Struktura użytkowania rolniczego w gminie Węgorzewo. Tab. nr 3. Stopień zachowania naturalnych elementów środowiska. Tab. nr 4. Zbiorcza ocena zanieczyszczenia środowiska. Tab. nr 5. Ocena „mocy ekologicznej” gminy Węgorzewo. Tab. nr 6. Sumaryczna ocena stopnia cenności ekologicznej gminy Węgorzewo. Tab. nr 7. Cechy waloryzacji kompleksowej. Tab. nr 8. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Tab. nr 9. Udział wód powierzchniowych na poszczególnych obszarach administracyjnych. Tab. nr 10. Rzeki gminy Węgorzewo i ich podstawowe parametry. Tab. nr 11. Główne jeziora gminy Węgorzewo i ich podstawowe parametry. Tab. nr 12. Ilość ścieków odprowadzonych do wód z terenu gminy Węgorzewo w 2003 r. Tab. nr 13. Stan czystości monitorowanych rzek gminy w poszczególnych latach. Tab. nr 14. Stan czystości monitorowanych przez WIOŚ jezior w poszczególnych latach. Tab. nr 15. Pobór wody w gminie Węgorzewo w 2003 r. Tab. nr 16. Struktura użytkowania rolniczego w gminie Węgorzewo. Tab. nr 17. Klasyfikacja bonitacyjna gleb gminy Węgorzewo. Tab. nr 18. Podział własności gruntów leśnych. Tab. nr 19. Wskaźniki generowania odpadów komunalnych w miastach i na terenach wiejskich. Tab. nr 20. Mierniki realizacji Programu Ochrony Środowiska. Tab. nr 21. Oszacowanie kosztów realizacji zadań Programu ochrony środowiska na lata 2004 – 2007.

SPIS RYSUNKÓW.

Rys. nr 1. Udział poszczególnych form użytkowania rolniczego. Rys. nr 2. Koncepcja układu kolektorów sanitarnych dla gminy Węgorzewo wg Programu Gospodarki Ściekowej – Powiat Węgorzewo. Rys. nr 3. Klasyfikacja czystości wód powierzchniowych gminy Węgorzewo. Rys. nr 4. Lokalizacja składowisk odpadów na terenie gminy Węgorzewo. Rys. nr 5. Schemat edukacji ekologicznej. Rys. nr 6. Tryb rozpatrywania wniosków i schemat przebiegu płatności w ramach ZPORR.

89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

92