Arkusz MOCHOWO (405)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA

DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz MOCHOWO (405)

Warszawa 2010 Autorzy: Eugeniusz Sztromwasser*, Paweł Kwecko*; Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**; Agata Pacławska**

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* – Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

ISBN

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2010 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Sztromwasser) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Sztromwasser) ...... 4 III. Budowa geologiczna (E. Sztromwasser) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (E. Sztromwasser) ...... 12 1. Kruszywo naturalne...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Sztromwasser) ...... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (E. Sztromwasser) ...... 18 VII. Warunki wodne (E. Sztromwasser) ...... 20 1. Wody powierzchniowe...... 20 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Geochemia środowiska ...... 25 1. Gleby (P. Kwecko) ...... 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec)...... 27 IX. Składowanie odpadów (J. Król, A. Pacławska)...... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Sztromwasser) ...... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Sztromwasser) ...... 37 XII. Zabytki kultury (E. Sztromwasser) ...... 42 XIII. Podsumowanie (E. Sztromwasser) ...... 43 XIV. Literatura (E. Sztromwasser, J. Król, A. Pacławska)...... 45

I. Wst ęp

Arkusz Mochowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wy- konany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym. Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mochowo Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez Przedsi ębiorstwo Geolo- giczne SA w Krakowie (Bajorek, 2004). Map ę wykonano zgodnie z instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja..., 2005), na podkładzie topograficznym w ukła- dzie „1942”. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki pod- ło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa przedstawia stan rozpoznania i eksploatacji złó Ŝ kopalin oraz zasi ęg obszarów perspektywicznych na tle wybranych elementów środowiska przyrodniczego, kulturowego i infrastruktury technicznej Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa jest adresowana przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą stanowi ć

3 ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Urz ędach Marszałkowskich w Warszawie i Bydgoszczy (To- runiu), Mazowieckim Urz ędzie Wojewódzkim w Warszawie i jego oddziale zamiejscowym w Płocku, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy i jego Oddziale zamiejscowym we Włocławku. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w staro- stwach w Sierpcu i Płocku, urz ędach gmin, nadle śnictwach, u u Ŝytkowników złó Ŝ oraz pochodz ące z bazy danych Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS. Ze- brane informacje zweryfikowano w czasie zwiadu w terenie. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin z obszaru arkusza zamieszczono w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla kompute- rowej bazy danych, ści śle powi ązanej z Map ą geo środowiskow ą Polski. Cyfrowanie planszy A arkusza Mochowo wykonał Paweł Ró Ŝański.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Mochowo jest ograniczony współrz ędnymi: 19°30’ i 19°45’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52°40’ i 52°50’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany teren w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci nale Ŝy do województwa mazowieckiego i obejmuje cz ęś ci gmin powiatu sierpeckiego: Sierpc, Mochowo, Gozdowo i miasta Sierpc oraz cz ęść gmin Brudze ń Du Ŝy, Stara Biała i Bielsk w powiecie płockim. Do województwa kujawsko-pomorskiego nale Ŝą niewielkie fragmenty zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, nale Ŝą ce do gminy Tłuchowo w powiecie lipnowskim. Głównymi miejscowo ściami są Gozdowo, Mochowo i Brudze ń Du Ŝy, b ędące siedzibami gmin oraz Sierpc. Rze źba terenu jest tu urozmaicona, a główny wpływ na nią miało zlodowacenie północ- nopolskie – wisły. Czynnikiem rze źbotwórczym był l ądolód wraz z wodami roztopowymi. Śladami po tym s ą m. in. pagórki i wysoczyzny morenowe, jeziora polodowcowe, rynny subglacjalne oraz sandry. Wysoko ści bezwzgl ędne wynosz ą od poni Ŝej 75 m n.p.m. w Brudzeniu Du Ŝym, w dolinie Skrwy Prawej, do maksymalnie 146,3 m n.p.m. w Lubkach, w cz ęś ci połu- dniowo-wschodniej obszaru arkusza. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 1998) omawiany teren le Ŝy w granicach dwóch makroregionów: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie i Nizina Północnomazowiecka w podprowincji Niziny Środkowopolskie (fig. 1).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Mochowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu

Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie, 315.16 – Równina Urszu- lewska Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.36 – Kotlina Płocka Podprowincja Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Północnomazowieckiej: 318.61 – Wysoczyzna Pło ńska, 318.62 – Równina Raci ąska

Cz ęś ci ą Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego jest mezoregion Pojezierze Dobrzy ń- skie, obejmuj ący zachodni ą i południowo-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza. Wzniesienia nad poziom morza mieszcz ą si ę tu w granicach od poni Ŝej 75 m do 130 m. Pojezierze Dobrzy ń- skie stanowi płask ą i lekko falist ą wysoczyzn ę morenow ą w centralnej cz ęś ci obszaru arkusza oraz równin ę osadów wodnolodowcowych w jego cz ęś ci zachodniej. Zachodnia i północno- zachodnia cz ęść obszaru arkusza jest rozci ęta kr ętą dolin ą Skrwy Prawej o gł ęboko ści do 20 m. Najwi ększe jeziora w tej cz ęś ci Pojezierza Dobrzy ńskiego to Jezioro Bledzewskie w północnej cz ęś ci obszaru arkusza oraz Jezioro Noskowice, wyst ępuj ące w cz ęś ci rynny subglacjalnej na wschód od Brudzenia Du Ŝego.

5 Mezoregion Wysoczyzna Płońska, stanowi ąca cz ęść Niziny Północnomazowieckiej, obejmuje wschodni ą i północno-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza. Wysoczyzna Pło ńska jest równin ą morenow ą o wysoko ściach od około 115 do ponad 145 m n.p.m., urozmaicon ą wzgórzami morenowymi i równinami sandrowymi. Omawiany obszar le Ŝy na pograniczu regionów klimatycznych: chełmi ńsko-toru ńskiego (R-IX), zachodniomazurskiego (R-X) i środkowopolskiego (R-XVII) (Wo ś, 1999). Według innego podziału, omawiany obszar znajduje si ę w regionie klimatycznym wielkopolsko- mazowieckim, obejmuj ącym dorzecze środkowej Wisły i Warty (Wiszniewski, Chełchowski, 1987; Wo ś, 1999). Panuje tu klimat przej ściowy, mi ędzy morskim i kontynentalnym. Średnia roczna temperatura wynosi około +7,5°C. Najzimniejszym miesi ącem jest stycze ń o średniej temperaturze około -3,5°C, a najcieplejszym lipiec, o średniej temperaturze ponad 18,0°C. Liczba dni z przymrozkami wynosi od 70 do 80. Jest to obszar o sumie opadów rocznych wynosz ącej około 550 mm poni Ŝej średniej krajowej. Najwi ęcej opadów przypada na miesi ąc lipiec, najmniej na stycze ń i luty. Jedyne miasto, Sierpc, le Ŝą ce w północnej cz ęś ci obszaru arkusza Mochowo, którego niewielki fragment znajduje si ę w jego granicach, liczy ponad 20 tys. mieszka ńców i jest najwi ększym o środkiem: przemysłu, handlu, usług, turystyki, administracji pa ństwowej oraz du Ŝym w ęzłem kolejowym. Omawiany teren ma charakter typowo rolniczy. Przemysł jest zwi ązany z przetwór- stwem rolno-spo Ŝywczym, czemu sprzyjaj ą warunki klimatyczne i Ŝyzne gleby. Główne gał ę- zie gospodarki to: rolnictwo, hodowla bydła mlecznego i trzody chlewnej, przetwórstwo rolne, przemysł drzewny i przemysł wydobywczy. Du Ŝe zakłady przemysłowe znajduj ą si ę w Sierpcu, ale ju Ŝ poza granicami obszaru arkusza Mochowo: Kasztelan Browar Sierpc SA, Cargill Polska SA – producent pasz, Zakład Przetwórstwa Mi ęsnego „Olewnik”, Okr ęgowa Spółdzielnia Mleczarska. Przemysł wydobywczy jest zwi ązany z eksploatacj ą niewielkich złó Ŝ kruszywa naturalnego w kopalniach w rejonie miejscowo ści Ostrowy-Węgrzynowo-Zbójno. W rolnictwie jest obecna gospodarka wielkotowarowa, nastawiona głównie na uprawy zbo Ŝowe i hodowl ę zwierz ąt oraz dominuj ąca – małotowarowa (indywidualne gospodarstwa). Są tu m. in.: Zakłady Przetwórstwa Mi ęsnego „Peklimar” w Umieninie-Łubkach, ZPHU „Sław-Tom” w Brudzeniu Du Ŝym, ferma drobiu „Złote Jajko” w Bonisławiu, ferma drobiu w Gorzewie, Zakłady ZP Drewpol w Brudzeniu Du Ŝym i Zakłady Przetwórstwa Zbo Ŝowego „Młynpasz” w Gozdowie.

6 Wa Ŝny potencjał zasobów środowiska przyrodniczego stanowi ą tu grunty rolne. U Ŝytki rolne (gleby i ł ąki) zajmuj ą około 90% powierzchni obszaru arkusza. W śród gleb dominuj ą gleby typu bielicowego – płowe i rdzawe, wykształcone na glinach zwałowych, piaskach słabo gliniastych i osadach piaszczysto-Ŝwirowych. Na obszarach podmokłych i pobagien- nych wyst ępuj ą gleby murszowe i ziemie czarne. Wi ększo ść gruntów ornych stanowi ą gleby lekkie, łatwe do uprawy. Znaczna cz ęść gleb to gleby chronione, klas I–IVa, wyst ępuj ące przewa Ŝnie na podło Ŝu glin zwałowych, urodzajne i wykorzystywane w rolnictwie. W dolinach rzek i cieków, zagospodarowanych jako pola uprawne oraz ł ąki i pastwiska, często wyst ępuj ą gleby pochodzenia organicznego. Niewielk ą powierzchni ę, około 8%, zajmuj ą tereny le śne. Zwarte kompleksy znajduj ą si ę głównie w cz ęś ci północno-zachodniej obszaru arkusza Mochowo. Przewa Ŝaj ą lasy mieszane, a dominuj ącymi gatunkami s ą: sosna, brzoza, olsza i dąb. Obszar arkusza Mochowo le Ŝy w zlewni Wisły. Przewa Ŝaj ąca jego cz ęść jest odwadniana przez najwi ększ ą rzek ą – Skrw ę Praw ą, płyn ącą w cz ęś ci zachodniej z północy, cz ęsto zmieniaj ąc kierunki, na południe, do Wisły. Niewielka, wschodnia cz ęść omawianego obszaru jest odwadniana przez Sierpienic ę, która jest dopływem Skrwy. W Brudzeniu Du Ŝym i Gozdowie znajduj ą si ę gminne, a w Dziembakowie, Cie ślinie i Rempinie, osiedlowe oczyszczalnie ścieków. Odpady komunalne i przemysłowe s ą wywo- Ŝone na składowiska zlokalizowane poza obszarem arkusza. Na omawianym obszarze jest dobrze rozwini ęta sie ć dróg. Wszystkie wi ększe miejscowo ści s ą poł ączone drogami o utwardzonej nawierzchni. Przebiegają tu dwie drogi woje- wódzkie: Płock-Sierpc (nr 560) przez Goleszyn i Susk oraz Tłuchowo-Sierpc (nr 541) przez Mochowo. Przez północno-wschodni fragment obszaru arkusza przebiega droga główna nr 10: Warszawa-Sierpc-Lipno-Toru ń. Przez Gozdowo i Sierpc biegnie linia kolejowa północ- południe: Gda ńsk-Sierpc w kierunku Kutna i Warszawy.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru arkusza Mochowo została przedstawiona na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 arkusz Mochowo (Lamparski, 1978, 1979). Omawiany teren jest poło Ŝony w obr ębie synklinorium warszawskiego, b ędącego cz ę- ści ą niecki brze Ŝnej i graniczy od południowego zachodu z cz ęś ci ą wału środkowopolskiego, zwanego równie Ŝ antyklinorium kujawsko-pomorskim. Na obszarze arkusza stwierdzono osady paleozoiczne, mezozoiczne i kenozoiczne. Naj- starsze skały, od kambru do jury dolnej, rozpoznano na podstawie jednego gł ębokiego otworu

7 wiertniczego w Susku (4389,3 m). Wi ększ ą liczb ą otworów rozpoznano osady do poziomu jury środkowej. Piaskowce kwarcytowe kambru nawiercono na gł ęboko ści 4345,0 m. Ponad nimi zalega kompleks mułowcowo-iłowcowy ordowiku i syluru o mi ąŜ szo ści 128,5 m. Z uwagi na luk ę stratygraficzn ą, obejmuj ącą osady dewonu i karbonu, bezpo średnio na utworach ordowiku i syluru, na gł ęboko ści 3829,5 m, zalegaj ą osady permu. Stanowi ą je sole kamienne, sole po- tasowe, anhydryty i dolomity o mi ąŜ szo ści ł ącznej 387,0 m. W śród osadów triasu, o mi ąŜ szo- ści całkowitej 1179,5 m, wyró Ŝniono skały nale Ŝą ce do: pstrego piaskowca – iłowce, wapienie, piaskowce i mułowce, wapienia muszlowego – wapienie z iłowcami, piaskowce, iłowce i mułowce oraz kajpru – mułowce i iłowce. Jura dolna jest reprezentowana przez piaskowce z wkładkami zlepie ńców i iłowców, jura środkowa obejmuje iłowce i piaskowce, a jura górna – wapienie, mułowce, iłowce i piaskowce. Ł ączna mi ąŜ szo ść osadów jurajskich wynosi 1200–1300 m. Pełny profil osadów kredowych obejmuje iłowce, mułowce, piaski i piaskowce kredy dolnej o mi ąŜ szo ści od 217 do 254,5 m oraz margle i wapienie kredy górnej o mi ąŜ szo- ści 812–1099 m. Ogólna mi ąŜ szo ść osadów kredy mie ści si ę w granicach 1100–1300 m, a powierzchnia jej stropu znajduje si ę na wysoko ści 74–130 m p.p.m. Na ści ętej erozyjnie powierzchni utworów mezozoicznych i w bezpo średnim podło Ŝu osadów czwartorz ędowych zalega kompleks osadów paleogenu (paleocen, oligocen) i neogenu (miocen, pliocen). Na wi ększej cz ęś ci obszaru arkusza przykrywaj ą one dyskordantnie skały kredy górnej. Jedynie w jego cz ęś ci środkowej, w rejonie miejscowości Gozdowo, Ku- rowo i Zglenice, stwierdzono ich brak, a pod osadami czwartorz ędowymi nawiercono tu utwory kredy górnej. Piaski i piaskowce wapnisto-kwarcowe z cienkimi wkładkami iłu, nale- Ŝą ce do paleocenu dolnego, maj ą mi ąŜ szo ść od kilku do 40 m. Na powierzchni podczwarto- rz ędowej odsłaniaj ą si ę one w środkowej cz ęś ci omawianego obszaru. Oligocen buduj ą piaski glaukonitowe ciemnozielone, mułowce szarobr ązowe z mik ą i iły szarozielone z mik ą o mi ąŜ- szo ści od kilku do 58 m. S ą one opisywane w południowo-zachodniej, południowej, wschodniej i północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Osady miocenu s ą reprezentowane przez iły ciemnobrunatne, piaski i piaski z wkładkami w ęgla brunatnego, o mi ąŜ szo ści od 22 do 44 m i wyst ępuj ą w południowo-zachodniej, południowej i wschodniej cz ęś ci obszaru. Naj- młodsze osady neogenu zwi ązane z pliocenem, zachowały si ę w południowej i południowo- zachodniej cz ęści omawianego obszaru. Stanowi ą je iły pstre o stwierdzonej mi ąŜ szo ści 23 m. W okresie najstarszego zlodowacenia plejstoce ńskiego osady paleogenu i neogenu ule- gły w ró Ŝnym stopniu zaburzeniom glacitektonicznym lub te Ŝ całkowitemu usuni ęciu.

8 Cał ą powierzchni ę obszaru arkusza Mochowo pokrywaj ą utwory czwartorz ędowe. S ą to osady akumulacji: rzecznej, zastoiskowej, wodnolodowcowej, lodowcowej, eolicznej i orga- nicznej plejstocenu oraz osady rzeczne i organiczne holocenu (fig. 2). Ich mi ąŜ szo ść jest bardzo zmienna, średnio wynosi 150–200 m. Wypełniaj ą one m. in. gł ębokie obni Ŝenie o kierunku północny zachód–południowy wschód, utworzone w utworach paleogenu i neogenu. W rejonie Romantowa, w centralnej cz ęś ci depresji i obszaru arkusza, mi ąŜ szo ść osadów czwartorz ędowych przekracza 200 m, a powierzchnia ich sp ągu le Ŝy tu na wysoko ści 96,6 m p.p.t. W południowo-zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza mi ąŜ szo ść osadów czwartorz ędu jest mniejsza. Najstarsze osady wyst ępuj ące na powierzchni terenu, to gliny zwałowe stadiału północno-mazowieckiego zlodowace ń środkowopolskich. Utwory starsze s ą znane tylko z wierce ń. Plejstocen jest reprezentowany przez osady: zlodowacenia najstarszego – podlaskiego (narwi), zlodowace ń południowopolskich, zlodowace ń środkowopolskich, zlodowace ń pół- nocnopolskich – stadiał główny (zlodowacenie wisły) i interglacjałów – kromerskiego (podlaski), mazowieckiego (wielki) i eemskiego. Ze stadiałem dolnym zlodowacenia podlaskiego s ą zwi ązane gliny zwałowe szare, przemieszane z osadami mułkowo-piaszczystymi paleogenu i neogenu oraz kredowymi o mi ąŜ szo ści około 70–80 m. Do stadiału górnego tego zlodowacenia zaliczono piaski i piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe, miejscami mułki zastoiskowe o mi ąŜ szo ści do 10 m oraz gliny zwałowe ciemnoszare, piaszczyste o mi ąŜ szo ści do 40 m. Z interglacjału kromerskiego pochodz ą piaski i mułki rzeczne ze spływami glin zwało- wych. Ze zlodowaceniami południowopolskimi jest zwi ązany jeden poziom glin zwałowych z wkładkami piasków, mułków i iłów o mi ąŜ szo ści do 70 m. Interglacjał mazowiecki (wielki) obejmuje seri ę piasków ze Ŝwirami i mułki rzeczne ze spływami glin zwałowych o mi ąŜ szo ści do 50 m, nawiercon ą w Piaskach koło Sierpca. Ta mi ąŜ sza seria stanowi główny uŜytkowy poziom wodono śny na omawianym obszarze. Z okresu zlodowace ń środkowopolskich pochodz ą mułki i iły zastoiskowe oraz piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe i gliny zwałowe nale Ŝą ce do stadiału mazowiecko-podlaskiego (przedmaksymalnego) oraz gliny zwałowe i piaski ze Ŝwirami i Ŝwiry moren czołowych stadia- łu północno-mazowieckiego. Gliny zwałowe stadiału północno-mazowieckiego buduj ą wysoczyzn ę polodowcow ą w północno-wschodniej i wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, poza mak- symalnym zasi ęgiem l ądolodu zlodowace ń północnopolskich oraz odsłaniaj ą si ę w krawędziach erozyjnych Skrwy i jej dopływów. Moreny czołowe z tego okresu wyst ępuj ą we wschodniej

9 cz ęś ci obszaru arkusza w rejonie Białyszewa, Zbójna i Szczepanek. Utwory interstadiału bu- Ŝańskiego, rozdzielaj ącego stadiały mazowiecko-podlaski i północno-mazowiecki, buduj ą piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe, miejscami iły zastoiskowe o mi ąŜszo ści do 15 m. Osady rzeczne – piaski ze Ŝwirami i mułki rzeczne o mi ąŜ szo ści około 20 m, wypełnia- jące cz ęść kopalnej doliny w Bo Ŝewie, okre ślono wiekowo na interglacjał eemski. Górn ą cz ęść doliny wypełniaj ą osady zastoiskowe stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich. Lądolód stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich (zlodowacenie wisły) fazy pozna ńskiej i pomorskiej, obj ął swym zasi ęgiem przewa Ŝaj ącą cz ęść obszaru arkusza Mo- chowo. Z tego okresu pochodz ą osady: zastoiskowe, lodowcowe, wodnolodowcowe, rzeczne i eoliczne. Najstarsze osady fazy pozna ńskiej nale Ŝą do subfazy g ąbi ńskiej i s ą to: piaski ze Ŝwi- rami wodnolodowcowe dolne oraz piaski zastoiskowe miejscami iły i mułki zastoiskowe, wypełniaj ące m. in. górne cz ęś ci dolin z okresu interglacjału eemskiego, gliny zwałowe dolne, piaski lodowcowe oraz piaski ze Ŝwirami i Ŝwiry moren czołowych. Moreny czołowe tworz ą szereg drobnych form na południowy wschód od Gozdowa. Piaski i mułki zastoiskowe, rozdzielaj ące osady subfazy g ąbi ńskiej i płockiej s ą znane tylko z wierce ń. Z okresem subfazy płockiej s ą zwi ązane: iły, mułki i piaski zastoiskowe (subglacjalne), Ŝwiry i piaski z wkładkami glin zwałowych ozów, Ŝwiry i piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe (subglacjalne), Ŝwiry z piaskami moren martwego lodu, piaski i mułki kemów i tarasów kemowych, Ŝwiry i piaski akumulacji szczelinowej oraz gliny zwałowe górne i gliny zwałowe kemów, tarasów kemowych i moren martwego lodu, nierozdzielone. Gliny zwałowe pokrywaj ą znaczn ą cz ęść powierzchni terenu środkowej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza. W cz ęś ci zachodniej zalegaj ą pod nadkładem piasków wodnolodowcowych. Mi ąŜ szo ść gór- nych glin zwałowych wynosi 15 – 20 m, a dolnych dochodzi do 20 m.

10 Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Mochowo na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.), 2006

Uwaga: przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy Geologicznej Polski w skali 1:500 000

11 Najmłodszymi osadami fazy pozna ńskiej s ą utwory piaszczysto-Ŝwirowe wodnolodowcowe (sandrowe), środkowe, górne i nierozdzielone, zwi ązane z subfaz ą dobrzy ńsk ą. Tworz ą one du Ŝe, płaskie powierzchnie we wschodniej cz ęś ci omawianego terenu, a w cz ęś ci zachodniej, wzdłu Ŝ całej doliny Skrwy, utwory wodnolodowcowe pokrywają cokoły erozyjne wyci ę- te najcz ęś ciej w glinach zwałowych. Osady te maj ą mi ąŜ szo ść do 8 m. Z faz ą pomorsk ą s ą zwi ązane piaski ze Ŝwirami i piaski tarasów nadzalewowych, za- chowanych fragmentarycznie w dolinie Skrwy. Najmłodszymi osadami plejstocenu s ą: iły jeziorne z faun ą mi ęczaków, kreda jeziorna, torfy, stwierdzone tylko w formie kopalnej oraz piaski eoliczne i wydmy. Iły jeziorne, czarne o mi ąŜ szo ści 50 cm stwierdzono w rynnie janoszyckiej koło Janoszyc na gł ęboko ści od 6 do 8,5 m p.p.t. Na iłach tych zalegają: kreda jeziorna o mi ąŜ szości od 1,5 do 4,0 m, warstwa 0,5 m torfów oraz drugi poziom kredy jeziornej o miąŜ szo ści 1,3 do 3,0 m. Piaski eoliczne, miejscami w wydmach wyst ępuj ą w formie niewielkich płatów w północnej cz ęś ci obszaru arkusza mi ędzy śółtowem a Zglenicami. Na przełomie plejstocenu i holocenu tworzyły si ę eluwia glin zwałowych, przykrywaj ą- ce ró Ŝnowiekowe gliny, a w dolnych cz ęś ciach stoków doliny Skrwy i rynien eworsyjnych oraz u podnó Ŝa zboczy, osadzały si ę piaski i mułki deluwialne. Najmłodsze osady tworz ą si ę w holocenie. W zbiorniku Janoszyc wyst ępuj ą torfy pre- borealne o mi ąŜ szo ści 0,5–1,8 m, le Ŝą ce w stropie plejstoce ńskiej kredy jeziornej, a pod nad- kładem osadów piaszczystych lub deluwialnych grubo ści od 1 do 3,5 m. Tarasy zalewowe doliny Skrwy buduj ą piaski oraz iły i mułki z domieszk ą piasków (mady), w sp ągu Ŝwiry i piaski ze Ŝwirami. Mniejsze cieki i zagł ębienia bezodpływowe tworz ą namuły den dolinnych i zagł ębie ń bezodpływowych. Namuły torfiaste o du Ŝej zawarto ści substancji mineralnych wypełniaj ą cz ęść den dolinnych i zagł ębie ń bezodpływowych. W obni Ŝeniach wytopiskowych oraz w zagł ębieniach wód roztopowych po martwym lodzie, wyst ępuj ą najmłodsze torfy.

IV. Zło Ŝa kopalin

W granicach obszaru arkusza Mochowo jest udokumentowanych 19 złó Ŝ kruszywa naturalnego (tabela 1). W Bilansie zasobów z 2009 jest uj ętych 18 złó Ŝ (Wołkowicz i in., 2009). Dwa zło Ŝa z obszaru arkusza zostały wykre ślone z Bilansu Zasobów: w roku 2006 – zło Ŝe piasków „Ostrowy VII” (Kwiatkowski, 2001b; Paprocka, 2005) z powodu wyeksploatowania zasobów, w latach 70. XX wieku – zło Ŝe surowców ilastych ceramiki budowlanej „Sierpc- Piaski” (Rudzi ński, Morkowska, 1964; Samocka, 1972) z powodu zaniechania eksploatacji.

12 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Numer Wiek geologiczne Kategoria zagospoda- Wydobycie Zastosowanie Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu Klasyfikacja złó Ŝ Nazwa zło Ŝa bilansowe rozpoznania rowania (tys. ton) kopaliny konfliktowości na kopaliny litologiczno 3 (tys. ton, tys. m *) zło Ŝa zło Ŝa mapie -surowcowego wg stanu na rok 2009 Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Ostrowy VIII p Q 24 C1 Z 19 Sd, Skb 4 A - 3 Ostrowy p Q 44 C1 Z - Sd, Skb 4 A -

4 Ostrowy II p Q 0 C1 Z - Sd, Skb 4 A -

5 Ostrowy IV p Q 10 C1 Z - Sd, Skb 4 A - 6 Ostrowy III p Q 208 C1 Z - Sd, Skb 4 A -

7 Ostrowy V p Q 102 C1 G 4 Sd, Skb 4 A -

8 Ostrowy IX p Q 100 C1 G 4 Sd, Skb 4 A -

9 Ostrowy VI p Q 50 C1 Z 12 Sd, Skb 4 A -

10 Wilkowo p Q 91 C1 Z - Sd, Skb 4 A -

11 Wilkowo II p Q 84 C1 N - Sd, Skb 4 A - 13 13 12 Węgrzynowo II p Q 30 C1 G 3 Sd, Skb 4 A -

13 Węgrzynowo p Q 167 C1 G 4 Sd, Skb 4 A -

14 Szczepanki (Szczepanki I) p Q 180 C1, C 2 G 2 Sd, Skb 4 A -

15 Zbójno II p Q 287 C1 G 1 Sd, Skb 4 A -

16 Zbójno p Q 1 C1 Z - Sd, Skb 4 A -

17 Ostrowy X p Q 60 C1 G - Sd, Skb 4 A - 18 Wilkowo I p Q 92 C1 G 17 Sd, Skb 4 A -

19 Zbójno IV * p Q 329 C1 G - Sd, Skb 4 A -

20 Zbójno III p Q 4 C1 G 2 Sd, Skb 4 A - Sierpc – Piaski i(ic) Q ZWB Ostrowy VII p Q ZWB Rubryka 2: * – zło Ŝe nieuj ęte w „Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce”, zasoby według dokumentacji i zawiadomieniu o przyj ęciu bez zastrze Ŝeń dokumentacji; Rubryka 3: i(ic) – iły ceramiki budowlanej, p – piaski; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 6: kategoria poznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C1; C 2: Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: Sd – drogowe, Skb – kruszyw budowlanych; Rubryka 10: zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe; Rubryki 5 i 8: wg aktualnego „Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce” (Wołkowicz i in., 2009).

1. Kruszywo naturalne

Zło Ŝa kruszyw naturalnych tworz ą czwartorz ędowe piaski fluwioglacjalne i lodowcowe. Zgodnie z klasyfikacj ą złó Ŝ ze wzgl ędu na ich ochron ę wszystkie nale Ŝą do 4 klasy – złó Ŝ powszechnych; licznie wyst ępuj ących, łatwo dost ępnych. S ą to kopaliny zaliczone do pospolitych. Zostały udokumentowane głównie w formie uproszczonej dokumentacji geologicznej i w kategorii C 1 (tabela 1). W rejonie miejscowo ści Ostrowy, Wilkowo i W ęgrzynowo jest skoncentrowanych czternaście udokumentowanych złó Ŝ piasków akumulacji wodnolodowcowej, sandrowych, stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich. S ą to zło Ŝa cz ęś ciowo zawodnione. Zło Ŝe „Ostrowy VIII” (Koszalski, 2001a, 2003c) o powierzchni 3,38 ha udokumentowano na północnym krańcu miejscowo ści Ostrowy. Na południe od niego znajduj ą si ę zło Ŝa „Ostrowy” (Szcz ęś niak, 1992) o powierzchni 1,04 ha, „Ostrowy II” (Cie śla, Drynda, 1992) o powierzchni 1,61 ha i „Ostrowy IV” (Kwiatkowski, 1999b; Koszalski, 2001b) o powierzchni 0,68 ha. Dodatki rozliczeniowe z powodu zaniechania eksploatacji wykonano dla złó Ŝ „Ostrowy IV” (Koszalski, 2001b) i „Ostrowy VIII” (Paprocka, 2009b). Na wschód wsi Ostrowy, w odległo ści 0,6 i 1,0 km od głównych zabudowa ń, znajduje si ę zło Ŝe „Ostrowy III” (Kwiatkowski, 1999a), udokumentowane na dwóch polach o powierzchni ł ącznej 3,62 ha (pole A–1,98 ha, pole B–1,64 ha). S ą one oddzielone od siebie zło- Ŝami „Ostrowy V” (Kwiatkowski, 1999c) o powierzchni 2,82 ha i „Ostrowy IX” (Koszalski, 2004a). Zło Ŝe „Ostrowy IX” udokumentowano na dwóch polach o ł ącznej powierzchni 1,9 ha, w tym pole A-1,18 i pole B-0,72 ha. Dla złoŜa „Ostrowy III” wykonano dodatek rozliczeniowy z powodu zaniechania eksploatacji (Koszalski, 2003b). Na wschód od pola B zło Ŝa „Ostrowy IX” udokumentowano dwa przylegaj ące do siebie zło Ŝa – „Ostrowy X” (Paprocka, 2008) o powierzchni 0,78 ha i „Ostrowy VI” (Koszalski, 2000b, 2005a) o powierzchni 1,73 ha. Dla zło Ŝa „Ostrowy VI” wykonano dodatek rozliczeniowy z powodu zaniechania eksploatacji (Paprocka, 2009a). Na zachód od wsi Wilkowo udokumentowano dwa, granicz ące ze sob ą zło Ŝa piasków – „Wilkowo” (Kwiatkowski, Koszalski, 2000a) o powierzchni 1,39 ha i „Wilkowo I” (Paproc- ka, 2007) o powierzchni 1,74 ha. Na południe od Wilkowa znajduje si ę zło Ŝe „Wilkowo II” (Koszalski, 2002a). Na ł ącznej powierzchni 2,7 ha, udokumentowano zło Ŝe bilansowe – na obszarze 1,59 ha i zło Ŝe pozabilansowe – na obszarze 1,12 ha. W miejscowo ści Leszczynki (W ęgrzynowo), na zachód od trakcji kolejowej, udokumentowano zło Ŝe „W ęgrzynowo II” (Koszalski, 2002b) o powierzchni 1,17 ha. Na wschód od

14 tej trakcji, w W ęgrzynowie, udokumentowano zło Ŝe „W ęgrzynowo” (Kwiatkowski, Koszal- ski, 2000b) na powierzchni 1,55 ha. We wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, w rejonie miejscowo ści Zbójno i Szczepanki, w granicach niewielkiego płata piasków i Ŝwirów moreny czołowej z okresu zlodowace ń środkowopolskich, udokumentowano pi ęć złó Ŝ. Są one cz ęś ciowo zawodnione. Zło Ŝe „Szczepanki” znajduje si ę po wschodniej stronie drogi Sierpc-Płock. Zostało ono udokumentowane w kategorii C 1 na obszarze 1,86 ha (Kwiatkowski, 2001a), a w dodatku do dokumentacji (Koszalski, 2004b) wyznaczono zasoby w kategorii C 1 i C 2 na powierzchni łącznej 1,97 ha. Po tej samej stronie drogi znajduj ą si ę dwa s ąsiaduj ące ze sob ą zło Ŝa „Zbójno IV” (Koszalski, 2009) o powierzchni 1,99 ha i „Zbójno II” (Koszalski, 2000a; Koszalski, 2003a) o aktualnej powierzchni 1,94 ha. Po przeciwnej stronie drogi s ą udokumentowane równie Ŝ dwa, s ąsiaduj ące ze sob ą zło Ŝa: „Zbójno” (Cie śla, Drynda, 1993) o powierzchni 0,93 ha i „Zbójno III” (Koszalski, 2005b) o powierzchni 1,47 ha. Na obszarze tego ostatniego zło Ŝa („Zbójno III”) była wcze śniej wykonana uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku o wynikach negatywnych (Kwiatkowski, 2000). Podstawowe parametry jakościowe i górniczo-geologiczne udokumentowanych złó Ŝ przedstawiono w zbiorczej tabeli 2. Dominuj ą tu zło Ŝa o średniej mi ąŜ szo ści do 5,0 m. Naj- wi ększe średnie mi ąŜ szo ści piasków stwierdzono w zło Ŝach „Zbójno IV” (9,23 m), „W ęgrzy- nowo” (7,78 m) i „Zbójno II” (6,86 m). Średnia grubo ść nadkładu w zło Ŝach mie ści si ę w granicach od 0,0 („Ostrowy IV”) do 1,46 m („Zbójno III”). Przewa Ŝaj ą zło Ŝa o średniej grubo ści nadkładu do 0,5 m. Średni punkt piaskowy złó Ŝ mie ści si ę w granicach od 75,62% („Ostrowy VIII”) do 98,5% („Ostrowy IV”) z wyj ątkiem pola B zło Ŝa „Ostrowy IX”, gdzie wynosi 69,9%. Jedynie w czterech zło Ŝach („Ostrowy”, „Ostrowy III”, „Ostrowy IV” oraz „Ostrowy V”) średnia zawarto ść pyłów wynosi mniej ni Ŝ 1%, dla pozostałych złó Ŝ waha si ę od 1,02 do 5,6%. Kopaliny ze wszystkich złó Ŝ mog ą by ć wykorzystane dla potrzeb drogownictwa oraz budownictwa. Klasyfikacj ę złó Ŝ kopalin pospolitych, kruszyw naturalnych, ze wzgl ędu na ochron ę środowiska, wykonano po przeanalizowaniu stopnia kolizyjno ści eksploatacji górniczej dane- go zło Ŝa w odniesieniu do ró Ŝnych elementów środowiska przyrodniczego. Wszystkie zło Ŝa zaliczono do klasy A, złó Ŝ małokonfliktowych.

15 Tabela 2 Podstawowe parametry jako ściowe i górniczo – geologiczne złó Ŝ kruszywa naturalnego (piasków) Mi ąŜ szo ść zło Ŝa Grubo ść nadkładu Punkt piaskowy* Zawarto ść pyłów Nr na Nazwa zło Ŝa [m] [m] [%] [%] mapie od do śr. od do śr. od do śr. od do śr. 1 Ostrowy VIII 1,6 5,4 3,08 0,3 0,8 0,39 70,4 81,9 75,62 1,5 2,1 1,75 3 Ostrowy 3,0 3,0 3,00 0,8 0,9 0,85 70,7 89,0 78,6 0,1 0,4 0,3 4 Ostrowy II 3,0 4,9 3,90 0,2 0,3 0,20 67,3 91,9 78,3 2,0 4,5 3,9 5 Ostrowy IV 5,5 6,0 5,72 0,0 0,0 0,00 95,8 99,6 98,5 0,2 0,8 0,42 Ostrowy III: Pole A 5,8 7,2 6,45 0,6 0,9 0,74 95,8 99,9 98,2 0,1 0,9 0,62 6 Pole B 3,4 4,1 3,78 0,7 0,8 0,76 95,8 99,9 97,9 0,1 0,9 0,50 7 Ostrowy V 2,0 4,6 3,05 0,5 0,6 0,54 95,8 99,6 98,1 0,2 1,5 0,74 Ostrowy IX: cało ść 2,0 5,8 3,24 0,2 0,7 0,4 ------8 pole A ------82,1 - - 3,8 pole B ------69,9 - - 2,6 9 Ostrowy VI 0,9 4,7 2,87 0,3 1,0 0,41 76,2 94,4 85,76 1,1 2,0 1,6 10 Wilkowo 3,8 5,8 4,40 0,2 0,2 0,20 74,7 98,0 85,02 0,8 1,8 1,32 11 Wilkowo II 2,0 3,6 2,86 0,3 2,0 0,94 88,2 92,0 89,92 0,5 4,5 2,45 12 Węgrzynowo II 2,4 6,3 4,64 0,0 1,0 0,42 91,4 95,8 93,82 0,9 1,2 1,02 13 Węgrzynowo 4,7 9,2 7,78 0,6 2,3 1,21 76,8 90,8 86,16 1,3 3,0 2,1 14 Szczepanki 4,6 7,9 6,14 0,0 1,0 0,46 78,1 90,5 83,4 1,0 2,4 1,5 15 Zbójno II 4,4 10,0 6,86 0,0 1,9 0,18 85,9 95,9 90,38 0,7 4,7 1,82 16 Zbójno 5,5 7,7 6,70 0,0 1,0 0,40 78,4 99,3 87,6 1,2 3,0 2,3 17 Ostrowy X 4,2 4,7 4,45 0,3 0,4 0,37 83,3 87,4 85,4 3,4 4,6 4,0 18 Wilkowo I 3,2 4,3 3,92 0,0 0,8 0,36 77,7 90,0 83,85 1,7 2,1 1,9 19 Zbójno IV 6,3 15,3 9,23 0,0 1,8 0,24 83,9 91,7 86,8 2,8 10,6 5,6 20 Zbójno III 3,8 7,7 5,3 0 0,0 2,3 1,46 - - 94,65 - - 2,82 * zawarto ść frakcji do 2 mm

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze obj ętym arkuszem mapy Mochowo przemysł wydobywczy jest ograniczony do złó Ŝ kruszywa naturalnego – piasku. Zagospodarowanych jest 10 złó Ŝ. S ą to zło Ŝa ma- łe, przewa Ŝnie zlokalizowane na jednej działce gruntowej. U Ŝytkownikami złó Ŝ są przedsi ę- biorcy prywatni. Zło Ŝa s ą eksploatowane na podstawie aktualnych koncesji wydanych przez Wojewod ę Mazowieckiego lub Marszałka Województwa Mazowieckiego: „Ostrowy V” (termin wa Ŝno ści koncesji 31.12.2022 r.) i „Zbójno II” (30.09.2020 r.) lub Starost ę Sierpec- kiego: „Ostrowy IX” (15.09.2026 r.), „W ęgrzynowo II” (30.09.2015 r.), „W ęgrzynowo” (30.06.2020 r.), „Ostrowy X” (30.04.2014 r.), „Wilkowo I” (31.12.2011 r.), „Zbójno IV” (15.05.2029 r.), „Zbójno III” (31.10.2025 r.) i „Szczepanki” (30.06.2016 r.). Dla zło Ŝa „Szczepanki”, w zmienionej decyzji koncesyjnej z 2005 r. wprowadzono now ą nazw ę – „Szczepanki I”. Zło Ŝe „Wilkowo” utraciło wa Ŝno ść koncesji na eksploatacj ę z dniem 1.01.2007 r. Dla wszystkich zagospodarowanych (eksploatowanych) złó Ŝ utworzono obszary górnicze, pokrywaj ące si ę najcz ęś ciej z granicami zło Ŝa oraz tereny górnicze, zwykle wi ęk- sze, obejmuj ące cało ść lub cz ęść własno ści działki.

16 Organem nadzoru górniczego dla wszystkich złó Ŝ jest Dyrektor Okr ęgowego Urz ędu Górniczego w Warszawie. Ka Ŝde z eksploatowanych złó Ŝ ma opracowany projekt zagospodarowania zło Ŝa. Eksploatacja złó Ŝ jest prowadzona sposobem odkrywkowym przy u Ŝyciu koparek pod- si ębiernych ły Ŝkowych lub czerpakowych z odsłoni ętego stropu zło Ŝa. W zale Ŝno ści od mi ąŜ- szo ści zło Ŝa i mo Ŝliwo ści sprz ętu, eksploatacja jest prowadzona jednym lub dwoma pozio- mami. W cz ęś ci zło Ŝa s ą eksploatowane spod wody. Zagro Ŝeniem dla eksploatacji mogą by ć osuni ęcia skarp wyrobiska. Wydobycie kopaliny jest niewielkie. W 2008 r. wykazano wydobycie z dziesi ęciu złó Ŝ w ilo ści 68 tys. ton piasku (Wołkowicz i in., 2009). Piaski s ą wykorzystywane w drogownictwie i budownictwie bez przeróbki. Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych jest przewidziana w kierunku wodnym, al- bo po cz ęś ciowym ich zasypaniu nadkładem – w kierunku le śnym lub rolnym. Na obszarze arkusza Mochowo jest osiem zaniechanych złó Ŝ piasków. Zło Ŝe „Ostrowy” było eksploatowane odkrywkowo w latach 1993–1994. Jego u Ŝyt- kownikiem był przedsi ębiorca prywatny. Na zło Ŝu nie wykonano prac rekultywacyjnych. Zło Ŝe „Ostrowy II” było eksploatowane odkrywkowo w latach 1993–1998. U Ŝytkowni- kiem zło Ŝa był przedsi ębiorca prywatny. Zło Ŝe zostało wyeksploatowane i nie jest zrekultywowane. Nast ępuje cz ęś ciowa samorekultywacja w kierunku wodnym. Zło Ŝe „Ostrowy IV” było eksploatowane odkrywkowo w roku 2000. Jego u Ŝytkowni- kiem był przedsi ębiorca prywatny, Henryk Lewandowski. Zło Ŝe zostało wyeksploatowane i ulega samorekultywacji w kierunku wodnym. Zło Ŝe „Ostrowy III” było eksploatowane odkrywkowo na dwóch polach: A i B w latach 2000-2002 przez przedsi ębiorstwo Wydobycie i Sprzeda Ŝ świru, Usługi Transportowe „IR- KOP”. Pole A zło Ŝa jest cz ęś ciowo zrekultywowane, a na polu B w 2010 r. ma miejsce bezkoncesyjna eksploatacja. Zło Ŝe „Ostrowy VI” było eksploatowane odkrywkowo od 2000 do ko ńca 2008 r. Jego uŜytkownikiem był przedsi ębiorca prywatny, Wojciech Lewandowski. Zło Ŝe zostało wyeksploatowane i b ędzie rekultywowane w kierunku rolno-le śnym. Zło Ŝe „Ostrowy VIII” było eksploatowane odkrywkowo od 2001 do ko ńca 2008 r. Jego uŜytkownikiem był przedsi ębiorca prywatny, Marek Lewandowski. Zło Ŝe zostało wyeksploatowane i jest cz ęś ciowo zrekultywowane w kierunku rolnym i wodnym. W cz ęś ci zachodniej w 2010 r. jest prowadzona bezkoncesyjna eksploatacja.

17 Zło Ŝe piasku „Zbójno” było eksploatowane odkrywkowo w latach 1993-2000 przez przedsi ębiorstwo prywatne. Zło Ŝe zostało wyeksploatowane i nie jest zrekultywowane. Zło Ŝe „Wilkowo” było eksploatowane odkrywkowo od 2000 do ko ńca 2006 r. Jego uŜytkownikiem byli przedsi ębiorcy prywatni, najpierw J ędrzejewska Celina, a od 2004 r. Cholewi ński Ireneusz. Zło Ŝe nie jest zrekultywowane. Z dniem 31.12.2006 r. wygasła konce- sja na eksploatacj ę zło Ŝa. Dla złó Ŝ „Ostrowy”, „Ostrowy II”, „Wilkowo” i „Zbójno” nie wykonano dodatków roz- liczeniowych. Na omawianym obszarze zaznaczono punkty wyst ępowania kopaliny, dla których nie sporz ądzono karty informacyjnej. S ą to najcz ęś ciej niewielkie, poza punktem w Proboszcze- wicach, wyst ąpienia piasków lub piasków i Ŝwirów, z mo Ŝliw ą ich eksploatacj ą na potrzeby własne w: Ligówku, Dobaczewie, Bledzewie, Piaskach, śurawinie, W ęgrzynowie (2), Winni- cy, Karwosiekach oraz na południe od Gozdowa, mi ędzy Zimn ą Wod ą, Golejewem i Pro- boszczewicami (6).

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Mochowo wyró Ŝnia si ę baz ą surowcow ą ograniczon ą głównie do kruszywa naturalnego (Lichwierowicz, 1994; Osendowska, Moszczy ńska-Kału Ŝa, 1994; Krzy ś- ków i in., 1995; Bajorek, 2004). Perspektywy udokumentowania złó Ŝ o wi ększym znaczeniu gospodarczym na tym obszarze s ą niewielkie, moŜliwe jest natomiast udokumentowanie no- wych złó Ŝ kruszywa naturalnego na potrzeby lokalne. Ze wzgl ędu na brak dokładniejszego rozpoznania geologicznego dla arkusza Mochowo nie wyznaczono Ŝadnych prognoz dla kopalin. Natomiast przedstawiono perspektywy wyst ępowania piasków i torfów. W oparciu o map ę geologiczn ą (Lamparski, 1978) wytypowano trzy obszary perspek- tywiczne piasków czwartorz ędowych o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 2 m. Jeden w rejonie K ę- dzierzyna, w cz ęś ci południowo-wschodniej obszaru, zwi ązany z osadami sandrowymi zlodowace ń północnopolskich oraz dwa w rejonie Białyszewa, w jego cz ęś ci wschodniej, zwi ą- zane z podobnymi utworami i z osadami moren czołowych zlodowace ń środkowopolskich. Du Ŝy obszar perspektywiczny dla piasków wyznaczono mi ędzy miejscowo ściami Ostrowy, Kurowo i Kowalewo korzystaj ąc z licznych udokumentowanych tu złó Ŝ piasków oraz prac poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego (Kwa śniewska, 1982; Soroko, 1968). Na ich podstawie uznano ten obszar jako negatywny dla kruszywa grubego, ale perspektywiczny dla piasków. Wyst ępuj ą tu osady piaszczyste o mi ąŜ szo ści od 2 do 7 m, przy niewielkim nadkładzie, poni Ŝej 1 m i punkcie piaskowym powy Ŝej 75%.

18 W ramach prac geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego, prowadzo- nych w roku 1971 w powiecie Sierpc, odwiercono dwa otwory o gł ęboko ści 10 m, w rejonie na południowy zachód od Zbójna, na obszarze moren czołowych (Bandurska, Strzelczyk, 1972). W jednym z nich nawiercono seri ę piasków w przelocie 1,4–10,0 m z wkładk ą muł- ków na gł ęboko ści 5,3–5,6 m, a w drugim stwierdzono piaski na odcinku 3,8–10,0 m. Obszar ten uznano za perspektywiczny dla piasków. W rejonie Bud Bledzewskich, w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, w roku 1972 prowadzono prace penetracyjne za zło Ŝami piasków budowlanych (Łazowski, Cie śla, 1973). Wykonano tu dziewi ęć otworów wiertniczych, z których w sze ściu stwierdzono wyst ępowanie serii piaszczystych o mi ąŜ szo ści od 3,2 do 5,8 m. Osady te charakteryzuj ą si ę obecno ści ą pyłów mineralnych w zakresie od 0,6 do 6,3% oraz zawarto ści ą ziaren frakcji do 0,25 mm od 92,2 do 99,2%. Zawartość frakcji Ŝwirowej wynosi 0,8–4,8%. Dla kruszywa naturalnego, grubego ( Ŝwirowego), jest to obszar negatywny, ale uzyskane wyniki bada ń wyst ę- puj ących tu piasków pozwalaj ą zaliczy ć ten obszar do perspektywicznych dla wykorzystywa- nia piasków na potrzeby miejscowej ludno ści w drogownictwie oraz budownictwie. W obr ę- bie tego obszaru s ą ustanowione u Ŝytki ekologiczne, ponadto znajduje si ę on w granicach Obszaru chronionego krajobrazu „Przyrzecze Skrwy Prawej”. Na podstawie wyników prac poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego, w obr ębie utworów akumulacji szczelinowej z okresu zlodowace ń północnopolskich w południowej cz ęś ci obszaru arkusza, w rejonie Proboszczewic, wyznaczono obszar perspektywiczny dla piasków. W wierceniach do gł ęboko ści 10 m stwierdzono wyst ępowanie kruszywa piaszczy- stego z przewarstwieniami piaszczysto-Ŝwirowymi o mi ąŜ szo ści od 0,7 do 2,0 m, pod nadkła- dem do 0,3 m i punkcie piaskowym 42% (Bonarowski, Tarnowski, 1969; Kwa śniewska, 1982). Badania prowadzone dla udokumentowania kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego w obr ę- bie utworów wodnolodowcowych w rejonie Proboszczewic dały wyniki negatywne (Kwa- śniewska, 1982). W otworach do gł ęboko ści 10 m nawiercono piaski drobnoziarniste, pylaste i gliniaste oraz gliny piaszczyste. Na południowy wschód od Sierpca, w rejonie Stefankowa i Gródkowa-Zawisze, prowadzono poszukiwania złó Ŝ piasków do produkcji cegły wapienno-piaszczystej (Kornowska, 1969). Ich wyniki okazały si ę negatywne z uwagi na niewielkie mi ąŜ szo ści piasków (do 2,6 m), zawarto ść pyłów (17%) nieodpowiadaj ącą wymogom kryteriów bilansowo ści dla pia- sków do produkcji cegły wapienno-piaskowej i obecność glin zwałowych. Ponadto badania wykazały zawarto ść 88,82% krzemionki i brak zanieczyszcze ń organicznych.

19 W centralnej cz ęś ci obszaru arkusza wyst ępuj ą gliny zwałowe fazy pozna ńskiej stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich, a w cz ęś ci wschodniej gliny zwałowe stadiału pół- nocnomazowieckiego zlodowace ń środkowopolskich. Pomimo du Ŝego zasi ęgu wyst ępowania i znacznej mi ąŜ szo ści nie maj ą one wi ększego znaczenia jako surowiec ceramiczny z uwagi na zapiaszczenie oraz domieszki Ŝwirów i otoczaków. Prace zwiadowcze za zło Ŝami surow- ców ilastych prowadzono w dwóch rejonach, Antoniewo i R ękawczyn (Wili ński, 1967). Stwierdzono tu gliny zapiaszczone i mało plastyczne. Według makroskopowej oceny jako ści, uznano wtedy, Ŝe mog ą nadawa ć si ę do produkcji cegły pełnej ni Ŝszych klas formowanej sposobem r ęcznym. Ze wzgl ędu na brak bada ń i powszechno ść wyst ępowania glin, obszary te uznano za negatywne dla ceramiki budowlanej. Na południe od Gozdowa prowadzono prace zwiadowcze za surowcem ilastym do produkcji cienko ściennych elementów ceramiki budowlanej (Sta śkiewicz, 1977). W wykonanych sondach stwierdzono piaski ró Ŝnoziarniste, muł- kowate o mi ąŜ szo ści do 3,5 m pod ścielone glin ą zwałow ą. Rejon uznano za negatywny. Na obszarze arkusza Mochowo, w dolinach rzek i w zagł ębieniach polodowcowych wyst ępuj ą torfowiska. Na ogół s ą to torfy o małej mi ąŜ szo ści i silnie zawodnione. Nie przedsta- wiaj ą one wi ększej warto ści u Ŝytkowej i nie wchodz ą w skład potencjalnej bazy zasobowej ze wzgl ędu na ich lokalizacj ę: na terenach zalesionych, w obszarach chronionych oraz z uwagi na płytko wyst ępuj ący poziom wód gruntowych do gł ęboko ści 0,5 m (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Jedyne torfowisko uj ęte w składzie tej bazy o nazwie Gozdowo, znajduje si ę na połu- dniowy zachód od Golejewa. Według podanych tam danych, ma ono powierzchni ę 4,5 ha, średni ą mi ąŜ szo ść 3,55 m, zasoby 53 tys. m 3 i zasoby wyeksploatowane 106 tys. m 3. Torfowi- sko to wł ączono do obszarów perspektywicznych. W obr ębie cz ęś ci torfowisk utworzone zostały u Ŝytki ekologiczne.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Mochowo le Ŝy w obr ębie zlewiska Morza Bałtyckiego w dorzeczu Wi- sły i nale Ŝy do zlewni Skrwy Prawej, jej prawobrze Ŝnego dopływu. Skrwa jest najdłu Ŝsz ą rzek ą na tym terenie. Przepływa wzdłu Ŝ zachodniej granicy obszaru arkusza z północy w kierunku południowo-zachodnim i południowym, w głęboko wyerodowanej w wysoczy ź- nie morenowej dolinie, miejscami silnie meandruj ąc. Jest to rzeka typowo nizinna o spadku około 0,74‰ (Janica, Mikołajków, 2002). Rzeka charakteryzuje si ę zasilaniem śnie Ŝno- deszczowym. Najwy Ŝszy poziom wód w rzece przypada na przełom marca i kwietnia,

20 a najni Ŝszy w okresie letnim i jesiennym. Najwa Ŝniejszymi dopływami Skrwy Prawej s ą: Sierpnica – przepływaj ąca na niewielkim odcinku w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, wpadaj ąca do Skrwy na północ od jego granic, Wierzbica – płyn ąca z północy na południe w centralnej cz ęś ci obszaru i wpadaj ąca do Skrwy poza granicami obszaru arkusza, oraz bezimienny ciek płyn ący równole Ŝnikowo ze wschodu na zachód rynn ą janoszyck ą w południowej cz ęś ci obszaru i wpadaj ący do Skrwy powy Ŝej Brudzenia Du Ŝego. S ą to lewo- brze Ŝne dopływy Skrwy. Na arkuszu zaznaczono działy wodne III rz ędu, które ograniczaj ą zlewnie rzek: Sierpie- nicy, Wierzbicy i kilku bezimiennych strumieni. Badania stanu jako ści wód płyn ących na obszarze arkusza Mochowo wykonywano w latach 2004-2007. Obj ęły one Skrw ę Praw ą na odcinku od jego północnej granicy do Bru- dzenia Du Ŝego (Stan środowiska..., 2008). W północnej cz ęś ci odcinka Skrwa prowadzi wody klasy IV (jako ść niezadowalaj ąca), a w cz ęś ci południowej – klasy V (jako ść zła). Punkty pomiarowe były usytuowane w rejonie Bud Bledzewskich, śurawinka i Grodni. Skrwa Prawa jest nara Ŝona na przedostawanie si ę zanieczyszcze ń ze źródeł powierzchniowych, jak uŜytki rolne i zabudowa mieszkalno-gospodarcza. Badanie stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (rzek) w 2008 roku wg nowego rozporz ądzenia (DzU nr 162 poz. 1008 z 2008 r.) dotyczyły „Skrwy od Sierpienicy do uj- ścia”, z punktem pomiarowo-kontrolnym Lasotki, około 7 km na południe od Brudzenia Du- Ŝego, ju Ŝ poza granicami obszaru arkusza Mochowo. Stan ogólny wód okre ślono jako zły (www.wio ś.warszawa.pl/portal/pl/19/236/Monitoring rzek w 2008 roku.htm). Najwi ększym zbiornikiem wód powierzchniowych na obszarze arkusza Mochowo jest Jezioro Bledzewskie o powierzchni ponad 20 ha. Innym znacznym zbiornikiem jest Jezioro Noskowice (Józefowskie). Poza nimi znajduje si ę tu kilka mniejszych zbiorników wód stoj ą- cych. Badania stanu czysto ści wód prowadzono dla Jeziora Bledzewskiego w roku 2006 (Stan środowiska..., 2008). Jako ść wód jeziora była okre ślona według Systemu Oceny Jako ści Je- zior (SOJJ), gdzie ocenie podlegała podatno ść na degradacj ę oraz jako ść wód jeziornych. Ba- dania wykazały, Ŝe s ą tu wody klasy II.

2. Wody podziemne

Podrozdział o wodach podziemnych opracowano w oparciu o mapy hydrogeologiczne Polski w skali 1:50 000 (Janica, Mikołajków, 2002) i 1:200 000 (Sukowska, 1986, 1987). Według Hydrogeologii regionalnej Polski obszar arkusza Mochowo le Ŝy w subregionie poje-

21 ziernym (II 2) regionu mazowiecko-podlasko-mazurskiego (II) (Paczy ński i Sadurski, red., 2007). W granicach obszaru arkusza Mochowo wydzielono trzy poziomy wodono śne: czwartorz ędowy, paleoge ńsko-neoge ński i kredowy, ró Ŝni ące si ę zasi ęgiem i gł ęboko ści ą wyst ępo- wania oraz znaczeniem u Ŝytkowym. UŜytkowe poziomy wodono śne w utworach czwartorz ędu s ą zwi ązane z piaszczystymi osadami interglacjalnymi oraz mi ędzymorenowymi piaskami wodnolodowcowymi głównie z okresu zlodowace ń środkowopolskich. W obr ębie czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego wyró Ŝniono: główny u Ŝytkowy poziom wodono śny i poziom przypowierzchniowy. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny jest zwi ązany z osadami interglacjału mazowieckiego (wielkiego). Poziom ten nie jest jednolity. Nie wyst ępuje w cz ęś ci centralnej arkusza, w strefie o szeroko ści 2,5–3,5 km, rozci ągaj ącej si ę od północnej granicy arkusza przez Zglenice, Romatowo, Kurówko, Antoniewo i Gozdowo po Golejewo. Na tym obszarze, osady czwartorz ędowe s ą reprezentowane prawie wył ącznie przez gliny zwałowe, bez ci ągłych piaszczystych warstw wodono śnych, wypełniaj ące najwi ększe obni Ŝenie podło Ŝa plejstocenu na tym obszarze. W południowo-zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru główny u Ŝytkowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści od 31 do 68 m. Piaszczysta seria wodono śna ma mi ąŜ szo ść od 15 do ponad 20 m. Jest cz ęś ciowo lub dobrze izolowana od powierzchni terenu przez wyst ępuj ące w nadkładzie gliny zwałowe. Ten sam poziom wyst ępuje na wschód od strefy pozbawionej u Ŝytkowych poziomów wodono śnych. Odznacza si ę on tu wi ększ ą mi ąŜ- szo ści ą osadów piaszczystych, która mo Ŝe przekraczać 100 m. Zwi ązane jest to prawdopo- dobnie z kopaln ą dolin ą wypełnion ą osadami rzecznymi i zastoiskowymi, ci ągn ącą si ę od Sierpca do Bielska. Poziom przypowierzchniowy, jako u Ŝytkowy poziom wodono śny, wyst ępuje w połu- dniowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza w kompleksie piasków morenowych lub pod cienkim nadkładem glin zwałowych. Jego zwierciadło jest swobodne lub lekko napi ęte, wyst ępuje na gł ęboko ści 2–5 m. Poziom ten zalega na gł ęboko ściach od 4 do 42 m, tworz ąc kompleks wodono śny o mi ąŜ szo ści od 6 do 38 m. Jest eksploatowany studniami kopanymi i wierconymi. Poziom ten jest słabo izolowany od powierzchni terenu i w du Ŝym stopniu nara Ŝony na zanieczyszczenia. Potencjalna wydajno ść studni ujmuj ących czwartorz ędowy u Ŝytkowy poziom wodono- śny wynosi 70–120 m3/h w centralnej cz ęś ci omawianego rejonu, 50–70 m3/h w jego cz ęś ci południowej. Najni Ŝsz ą wydajno ść , 10–50 m3/h, stwierdzono w rejonach przyległych do strefy bez poziomów wodono śnych. Wielko ść maksymalnej depresji w studniach mie ści si ę

22 w granicach od 3 do 13,3 m. Pi ętro to stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia w wod ę od- biorców przemysłowych i komunalnych. Zasilanie pi ętra czwartorz ędowego nast ępuje głów- nie przez infiltracj ę wód opadowych. Chemizm wód czwartorz ędowych: sucha pozostało ść od 126 do 406 mg/dm 3, twardo ść od 3,2 do 8,7 mval/dm 3, zawarto ść Cl - od kilku do 77 mg/ dm 3, zawarto ść manganu od 0,0 do 0,86 mg/dm3, zawarto ść Ŝelaza, ogólne od 0,1 do 8,8 mg/dm3. Zawarto ści Ŝelaza i manganu cz ęsto przekraczaj ą warto ści dopuszczalne dla wód pitnych. Wyst ępuj ą te Ŝ ponadnormatywne st ęŜ enia azotu amonowego, azotanowego i azotynowego. Wody głównego poziomu u Ŝytkowego s ą wodami w ęglanowo-wapiennymi o minerali- zacji nieprzekraczaj ącej zwykle 600 mg/dm3. Sucha pozostało ść rzadko przekracza 400 mg/dm3. Paleoge ńsko-neoge ński poziom wodono śny na obszarze arkusza Mochowo ma znaczenie podrz ędne i jest ograniczony do południowej jego cz ęś ci. W centralnej cz ęś ci obszaru arkusza brak osadów paleogenu i neogenu. Wody tego poziomu rozpoznano w południowo- wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru w Proboszczewicach na gł ęboko ści 204 m, w obr ębie serii oligoce ńskich drobnoziarnistych piasków kwarcowych z glaukonitem o mi ąŜ szo ści 36 m. Poziom ten nie jest eksploatowany. W cz ęś ci południowo-zachodniej wody tego poziomu s ą zwi ązane równie Ŝ z piaskami paleogenu i poł ączone hydraulicznie z wodami wyst ę- puj ącymi w marglach, wapieniach, opokach i piaskowcach kredowych. Wody uj ęcia stacji hydrogeologicznej PIG w Kłobukowie wykazuj ą zasolenie i nie spełniaj ą wymaga ń dla poziomu u Ŝytkowego. Osady paleoge ńskie wyst ępuj ą tu na gł ęboko ści 177 m, a seria wodono- śna ma mi ąŜ szo ść 16–18 m. Dopływ wód wynosi 15,0 m 3/h przy depresji 6,25 m. Zasilanie pi ętra paleogen-neogen nast ępuje przez infiltracj ę wód z warstw wy Ŝej le- głych i przez okna hydrauliczne w strefach dolin kopalnych. Wody kredowego poziomu wodono śnego s ą uj ęte tylko w Kłobukowie, na stacji hydrogeologicznej PIG-PIB na gł ęboko ści 214,0 m, ale ze wzgl ędu na zasolenie (zawarto ść chlo- rów 1200–1800 mg/dm 3) nie spełniają kryteriów u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Wy- dajno ść tego poziomu wynosi 1,3 m 3/h przy depresji 67,4 m. Na obszarze arkusza Mochowo dominuj ą wody podziemne zaliczone do klasy jako ści IIb ze wzgl ędu na podwy Ŝszone zawarto ści Ŝelaza i manganu. Klas ę II wydzielono w północ- no-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, gdzie stwierdzono nieznaczne przekroczenie dopuszczalnych st ęŜ eń Ŝelaza i manganu. Z powodu przekroczenia dopuszczalnych st ęŜ eń Ŝelaza, manganu i zwi ązków azotu, wyznaczono dwa obszary wyst ępowania wód podziemnych III klasy czysto ści – jednostka obejmuj ąca poziom wodono śny w przypowierzchniowym kom-

23 pleksie piasków morenowych w rejonie Gozdowa i niewielki fragment wi ększej jednostki w okolicy Bledzewa. Na mapie zaznaczono uj ęcia eksploatuj ące wody pi ętra czwartorz ędowego o wydajno- ści powy Ŝej 50 m 3/h w: Dziembakowie, Mochowie, Cie ślinie, Bo Ŝewie, Brudzeniu Du Ŝym, Rempinie, Gozdowie i Proboszczewicach. Według regionalizacji A. S. Kleczkowskiego (1990) obszar arkusza Mochowo, znajduje si ę w obr ębie trzeciorz ędowego zbiornika w o środku porowym Subniecka Warszawska (GZWP nr 215) o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 250 tys.m 3/d i średniej gł ęboko ści uj ęć 160 m (fig. 3). Zbiornik ten nie posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej. Na omawianym obszarze znaczenie u Ŝytkowe tego poziomu wodono śnego jest jednak znacznie ograniczone z uwagi na brak osadów paleogenu i neogenu w centralnej jego cz ęś ci.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Mochowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 2 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 214 – Zbiornik Działdowa, czwartorz ęd (Q); 215 – Subniecka warszawska, trzeciorz ęd (Tr); 215A – Subniecka warszawska (cz ęść centralna), trzeciorz ęd (Tr); 220 – Pradolina rz. śr. Wisła (Włocławek-Płock), czwartorz ęd (Q)

24 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359) (Rozporz ądzenie..., 2002). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 405 – Mochowo, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawarto ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

25 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 405 – dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Mochowo bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 405 – Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Mochowo Metale N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ębokość (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5–29 18 27 Cr Chrom 50 150 500 1–6 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 10–26 20 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1 -– 2 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–4 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–4 3 3 Pb Ołów 50 100 600 5–10 8 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 405 – Mochowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 6 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 6 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 6 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 6 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynika- jące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 6 2) Pb Ołów 6 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 6 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrze- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- wione, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zur- sza 405 – Mochowo do poszczególnych grup u Ŝytkowa- banizowane z wył ączeniem terenów przemysło- nia (ilo ść próbek) wych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunika- cyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tere- 6 ny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

26 próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu oraz rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników W przypadku arkusza Mochowo dysponowano danymi tylko z jednego profilu (wschodniego). Wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla wschodniej kraw ędzi arkusza mapy. Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ kraw ędź ta jest zbie Ŝna z generalnym przebie-

27 giem profilu pomiarowego. Do interpretacji wykorzystano tak Ŝe informacje zawarte na profilu wschodnim arkusza Tłuchowo (województwo kujawsko-pomorskie) s ąsiaduj ącym od zachodu z opisywanym arkuszem. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). 405E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma

5854701

5852743 m 5850721

5840693

5838748

0 10 20 30 40 50 nGy/h

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5854701

5852743 m 5850721

5840693

5838748

0 1 2 3 4 5 6 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Mochowo (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego (profil wschodni arkusza Tłuchowo) wynosz ą od 12,3 nGy/h do 42,6 nGy/h. Średnia warto ść wynosi 28,1 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profi-

28 lu wschodniego warto ści promieniowania gamma wahaj ą si ę w zakresie od 23,1 do 44,4 nGy/h, średnio wynosz ą 30,9 nGy/h. W obydwu profilach pomiarowych najwy Ŝszymi wartościami promieniowania gamma (rz ędu 30-45 nGy/h) charakteryzuj ą si ę gliny zwałowe zlodowacenia północnopolskiego wyst ępuj ące lokalnie wzdłu Ŝ profilu zachodniego oraz gliny zwałowe i utwory lodowcowe (piaski, Ŝwiry i głazy) zlodowacenia środkowopolskiego dominuj ące wzdłu Ŝ profilu wschodniego. Ni Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 15– 25 nGy/h) charakteryzuj ą si ę wodnolodowcowe piaski i Ŝwiry zwi ązane ze zlodowaceniem północnopolskim oraz plejstoce ńskie i holoce ńskie osady rzeczne (piaski i Ŝwiry). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę od 0,8 do 4,8 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego – od 0,8 do 4,9 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach (Ustawa..., 2001) oraz w Rozporz ą- dzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie..., 2003). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝli- wo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu.

29 Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 4). Tabela 4 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych opadów Współczynnik Mi ąŜ szo ść [m] Rodzaj gruntów filtracji k [m/s]

N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 x 10 -9

O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 4; − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne do- kumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Mochowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Janica, Mikołajków, 2002). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro- Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

30 Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów W granicach arkusza Mochowo niemal 35% powierzchni obj ęte jest bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wył ączeniom podlegaj ą: − obszary zwartej zabudowy i infrastruktury miejscowości gminnych: Gozdowo, Mochowo i Brudze ń Du Ŝy; − osady holoce ńskie, wykształcone w postaci torfów, namułów, piasków humusowych akumulowane w dnach dolin (Skrwy, Wierzbicy oraz Sierpienicy i mniejszych cieków) oraz w obni Ŝeniach terenu o ró Ŝnej genezie, a tak Ŝe utwory deluwialne wyst ępujące w rozcięciach erozyjnych wysoczyzny polodowcowej; − tereny bagienne i podmokłe w dolinach i zagł ębieniach bezodpływowych oraz jeziora (jezioro Bledzewskie), w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, wyst ępuj ące głównie w rejonie miejscowo ści: Gozdowo, Kurówko, Susk Nowy, Goleszyn, Mochowo i Kokoszczyn, wraz ze stref ą 250 m; − tereny w otoczeniu źródeł wyst ępuj ących w okolicy Dobaczewa, w promieniu 250 m; − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha (uwzgl ędniono równie Ŝ mniejsze, zwarte), wyst ępuj ące głównie w północnej cz ęści obszaru arkusza; − obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych znajduj ące si ę wzdłu Ŝ doliny Skrwy, w północno-zachodniej i zachodniej cz ęś ci analizowanego obszaru (Grabow- ski i in., 2007), a tak Ŝe obszary o nachyleniu przekraczaj ącym 10°.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 65% obszaru arkusza. Preferowane do tego celu s ą obszary posiadaj ące naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 4). W obr ębie obszaru arkusza Mochowo rol ę naturalnej bariery izolacyjnej spełniaj ą plejstoce ńskie gliny zwałowe. Na powierzchni terenu odsłaniają si ę ró Ŝnowiekowe gliny zwało- we: zlodowacenia wisły i zlodowacenia warty (Lamparski, 1978, 1979). Najmłodsze gliny zwałowe zaliczane s ą do fazy pozna ńskiej stadiału głównego (bałtyc- kiego) zlodowacenia wisły (zlodowacenia północnopolskie). Wyst ępuj ą one w centralnie po- ło Ŝonym południkowym pasie arkusza, od Łukoszyna do Piastowa. S ą to gliny dwudzielne, jednak w obr ębie wyznaczonych na mapie obszarów tworz ą one wspólny, jednolity kompleks. Jego mi ąŜ szo ść waha si ę od około 23 m w rejonie Kotarczyna do niemal 40 m koło

31 Kr ęć kowa. Gliny zwałowe stadiału wkry zlodowacenia warty (zlodowacenia środkowopol- skie) – odsłaniaj ą si ę w wysokich kraw ędziach dolin Skrwy, głównie jednak we wschodniej cz ęś ci arkusza, w obr ębie równin erozyjnych na wysoczy źnie polodowcowej, poza maksy- malnym zasi ęgiem l ądolodu zlodowacenia wisły. Ich maksymalna mi ąŜ szo ść nie przekracza 25 metrów. Na wi ększo ści obszaru pod ścielaj ą one gliny zwałowe zlodowacenia wisły, tworz ąc kompleks słabo przepuszczalny o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 64,5 m w rejonie Rempina. Dodatkowe wzmocnienie bariery izolacyjnej stanowi ą le Ŝą ce na gł ęboko ści poni Ŝej 40–50 m kolejne warstwy mocniej skonsolidowanych glin zwałowych starszych zlodowace ń. Mi ąŜ- szo ść takiego kompleksu w rejonie Łukoszyna dochodzi do 100 m, a w północnej cz ęś ci arkusza (rejon Piastowa) znacznie przekracza t ę warto ść . Omawiane gliny zwałowe mog ą stanowi ć warstw ę izolacyjn ą wył ącznie pod składowi- ska odpadów oboj ętnych. Warunki zmiennego wykształcenia naturalnej bariery izolacyjnej dla składowisk odpa- dów oboj ętnych wyznaczono w rejonach wyst ępowania: piaszczystych osadów eluwialnych powstałych na glinach zwałowych (okolice K ędzierzyna i Szczepanek), piasków wodnolodowcowych (o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 2,5 m) akumulowanych na glinach zwałowych (okolice Zawiszy, Białyszewa, Lisiewa Du Ŝego, a tak Ŝe w zachodniej cz ęś ci arkusza), a tak Ŝe piasków lodowcowych na glinach (rejon Kolczyna, Czachorowa Bendorzyna oraz Przyby- szewa). Lokalizacja składowisk w tych rejonach wymaga ć b ędzie usuni ęcia warstwy piaszczystej zalegaj ącej w stropie utworów słabo przepuszczalnych. Obszary pozbawione naturalnej bariery geologicznej wyznaczono w rejonach wyst ępo- wania utworów wodnolodowcowych, lodowcowych i piasków zastoiskowych zlodowacenia wisły o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 2,5 m. Tworz ą one powierzchnie w okolicy: Piastowa, Węgrzynowa, Goleszyna, Ligówka i Kłobukowa. Lokalizacja składowisk odpadów w tych miejscach b ędzie mo Ŝliwa po zastosowaniu sztucznych przesłon izolacyjnych. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduje si ę czwartorz ędowe u Ŝytkowe pi ętro wodono śne zwi ązane z utworami piaszczysto-Ŝwirowymi interglacjału mazowieckiego (Janica, Mikołajków, 2002). Stopie ń zagro Ŝenia głównego u Ŝyt- kowego poziomu wodono śnego (GPU) na terenach predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych okre ślono na bardzo wysoki, niski i bardzo niski. Na cz ęś ci wyznaczonych rejonów w pasie od Romatowa po Golejewo, brak jest GPU, co stwarza sto- sunkowo korzystne warunki dla lokalizacji inwestycji mog ącej bezpo średnio wpłyn ąć na zanieczyszczenie poziomu wodonośnego.

32 Bardzo niski stopie ń zagro Ŝenia okre ślono dla obszaru wysoczyznowego poło Ŝonego w centralnej cz ęś ci arkusza. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne, nawiercone na gł ęboko ści od 64 do 128 m jest tam dobrze izolowane kilkudziesi ęciometrowym kompleksem osadów słabo przepuszczalnych. Na pozostałej cz ęś ci arkusza GPU izolowany jest od powierzchni terenu 20–40 m kompleksem glin. Wskazano tutaj obszary o niskim stopniu zagro Ŝenia. Wysoki stopie ń zagro Ŝenia GPU wyst ępuje na wschód od Gozdowa. Charakteryzuje si ę słab ą izolacj ą 10 m warstw ą glin i obecno ści ą ognisk zanieczyszcze ń. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU). Wyró Ŝniono je (na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z ochrony zwartej zabudowy mieszkaniowej) w promieniu 1 km od zurbanizowanej strefy Brudzenia Du Ŝego, Gozdowa, Mochowa i Sierpca oraz ze wzgl ędu na uwarunkowania przy- rodnicze – tereny poło Ŝone w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Przyrzecza Skrwy Prawej (zachodnia cz ęść arkusza). Ograniczenia te nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych zakazów. Powinny by ć jednak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracji geologicznej. Wyznaczone obszary POLS maj ą du Ŝe powierzchnie, co umo Ŝliwia wybór miejsca pod ewentualn ą budow ę składowiska odpadów w dogodnej odległo ści od zabudowa ń.

Problem składowania odpadów komunalnych Na terenie arkusza Mochowo nie wyznaczono obszarów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla któ- rych wymagana jest płytko wyst ępuj ąca warstwa gruntów spoistych o współczynniku filtracji ≤1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści wi ększej od 1 m. W przypadku konieczno ści realizacji tego typu inwestycji nale Ŝy przeprowadzi ć szczegółowe badania geologiczne umo Ŝliwiaj ące okre ślenie cech izolacyjnych i rozprzestrzenienia istniej ącej naturalnej bariery geologicznej. Mo Ŝe si ę to wi ąza ć równie Ŝ, z konieczno ści ą zastosowania dodatkowych sztucznych barier izolacyjnych. W pierwszej kolejno ści nale Ŝałoby rozpatrywa ć rejony, gdzie kompleksy NBG dla składowa- nia odpadów oboj ętnych maj ą najwi ększe mi ąŜ szo ści, a lokalizacja inwestycji wykluczy mo Ŝ- liwo ść ska Ŝenia wód powierzchniowych i podziemnych. S ą to okolice Romatowa oraz Kr ęć- kowa-Po świ ętnego, gdzie naturalna bariera geologiczna zło Ŝona jest z 40–200-metrowego kompleksu osadów słabo przepuszczalnych.

33 Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów jako najkorzystniejsze wskaza ć nale Ŝy te, które w warstwie przypowierzchniowej posiadaj ą naturaln ą barier ę geologiczn ą spełniaj ącą warunki izolacyjne dla składowania odpadów oboj ętnych. Jednocze śnie nale Ŝy zwróci ć uwag ę na stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego (GPU) i wód powierzchniowych przez potencjalne składowisko. Dla składowisk odpadów najkorzystniejsze warunki istniej ą w centralnej cz ęś ci arkusza, gdzie stwierdzono brak GPU, co pokrywa si ę z wyst ępowaniem glin zwałowych o du Ŝej mi ąŜ szo ści. Szczególnie korzystne warunki stwierdzono w rejonie poło Ŝonym w okolicach Kr ęć kowa Po świ ętnego i Romatowa. Naturalna bariera geologiczna tworzy tam kompleks o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 200 metrów. Wskazane obszary nie posiadaj ą ogranicze ń wa- runkowych. Nieco mniej korzystne warunki lokalizacyjne dla składowisk odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą w rejonie Gorzewa oraz Dziembakowa, gdzie NBG osi ąga mi ąŜ szo ści do 15,0– 27,5 m. Z racji niedostatecznej izolacji u Ŝytkowego poziomu wodono śnego obszar ten odznacza si ę niskim stopniem zagro Ŝenia GPU.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk znajduj ą si ę liczne wyrobiska zwi ązane z eksploatacj ą udokumentowanych złó Ŝ kruszywa naturalnego, zlokalizowane we wschodniej cz ęś ci obszaru, w rejonie Ostrowów oraz Zbójna. Wyrobiska te nie zostały wskazane na mapie odpowiednimi symbolami poniewa Ŝ s ą zawodnione i z tego powodu nie powinny by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści śro- dowiska jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

34 X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Ocen ę warunków geologiczno-in Ŝynierskich podło Ŝa na obszarze arkusza Mochowo przedstawiono dla terenów le Ŝą cych poza granicami wyst ępowania: złó Ŝ kopalin, lasów, gleb chronionych w klasach I-IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, zbiorników wod- nych i Brudze ńskiego Parku Krajobrazowego. W rezultacie tych ogranicze ń ocenie podlegał obszar, zajmuj ący około 50% jego powierzchni. Na mapie wyró Ŝniono obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Podstaw ą ich wydzielenia były kryteria podane w Instrukcji opracowania MGsP oraz tre ści zawarte na mapie geologicznej (Lampar- ski, 1978, 1979). Obszary o korzystnych warunkach podło Ŝa budowlanego charakteryzuj ą si ę wyst ępo- waniem gruntów niespoistych: średniozag ęszczonych i zag ęszczonych, gdzie gł ęboko ść zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. oraz gruntów spoistych: zwartych, pół- zwartych i twardoplastycznych. Najlepsze warunki podło Ŝa gruntowego s ą zwi ązane z wyst ępowaniem gruntów niespoistych średniozag ęszczonych i zag ęszczonych. S ą to grunty morenowe oraz wodnolodowcowe z okresu zlodowacenia wisły, stadiału głównego, fazy pozna ńskiej. Stanowi ą je piaski, piaski ze Ŝwirami, miejscami z głazikami równin sandrowych w cz ęś ci wschodniej oraz piaski i Ŝwi- ry wodnolodowcowe w dolinie Skrwy w zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Grunty spoiste maj ą z reguły ni Ŝsze warto ści parametrów geotechnicznych ani Ŝeli grunty niespoiste, ale s ą tak Ŝe dobrym podło Ŝem budowlanym. S ą to nieskonsolidowane utwory morenowe zlodowacenia północnopolskiego – wisły, w postaci glin zwałowych twardoplastycznych lub półzwartych, wyst ępuj ące w centralnej i zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza oraz osadów morenowych, głównie glin zwałowych z okresu stadiału północnomazowieckiego zlodowace ń środkowopolskich w cz ęś ci wschodniej obszaru. Przy wyznaczaniu obszarów o korzystnych warunkach zabudowy istotne znaczenie ma gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wody (ponad 2 m p.p.t.). Wi ększe kompleksy gruntów korzystnych dla budownictwa znajduj ą w rejonach: mi ę- dzy Sierpcem a Gozdowem, mi ędzy Bledzewem a Malanowem Starym oraz na zachód i po- łudnie od Bo Ŝewa. Obszary o warunkach geologiczno-in Ŝynierskich niekorzystnych dla budownictwa s ą zwi ązane z wyst ępowaniem gruntów słabono śnych: gruntów organicznych (torfy, namuły organiczne) i gruntów spoistych (gliny pylaste, mułki, piaski gliniaste) w stanie plastycznym

35 lub mi ękkoplastycznym. Warunki niekorzystne lub utrudniaj ące budownictwo wyst ępuj ą tak- Ŝe na wszystkich terenach, gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści do 2 m p.p.t., na obszarach podmokłych i zabagnionych oraz na obszarach zmienionych w wyniku działalno ści człowieka (grunty antropogeniczne, wysypiska, składowiska, stare wyrobiska, itp.). W zachodniej cz ęś ci omawianego rejonu, do obszarów o niekorzystnych warunkach dla budownictwa zaliczono zalewowe dno doliny Skrwy oraz zbocza doliny o nachyleniu powyŜej 12%, z którym jest zwi ązane zagro Ŝenie powierzchniowymi ruchami masowymi. Wzdłu Ŝ doliny Skrwy, od północnych granic obszaru arkusza do Brudzenia Du- Ŝego, stwierdzono obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych ziemi oraz osuwiska. W granicach województwa mazowieckiego wyznaczono 8 osuwisk i 9 obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych ziemi (Kucharska, Nowacki, 2008). W granicach województwa kujawsko-pomorskiego wyznaczono 3 obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych ziemi (Grabowski i in., 2008). Najwi ęcej osuwisk – 7 znajduje si ę mi ędzy Michałkowem a Grodni ą. Ze wzgl ędu na ich wielko ść (powierzchnia poni Ŝej 0,1 ha) nie zostały zaznaczone na mapie planszy A. W przypadku projektowania zabudowy, dokumentowania geologiczno-in Ŝynierskiego wymagaj ą zaburzone glacitektonicznie grunty sypkie we wschodniej cz ęś ci obszaru, w strefie maksymalnego zasi ęgu zlodowace ń północnopolskich w rejonie miejscowo ści Kurowo- Gozdowo-Umienino. Grunty organiczne – torfy i namuły torfiaste, z okresu holocenu wyst ępuj ą w dolinach rzek Skrwy i Wierzbicy, drobnych cieków w rejonie Noskowice-Trzebu ń, na zachód od Mo- chowa oraz w obni Ŝeniach w okolicy Piastowa Nowego i Kuskowa. Poziom wód gruntowych wyst ępuje tu bardzo płytko (od 0,5 do 1,5 m p.p.t.) i wody te mog ą wykazywa ć agresywno ść wzgl ędem betonu. Grunty spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym – piaski zastoiskowe, miejscami iły i mułki zastoiskowe zlodowacenia wisły, wyst ępuj ą na znacznych obszarach w śród osadów lodowcowych mi ędzy Kurowem a Umienino na wschód od doliny Wierzbicy. Nato- miast grunty spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym – mady holoce ńskie oraz grunty niespoiste lu źne – piaski rzeczne, holoce ńskie wyst ępuj ą w obni Ŝeniach i dolinach głównych rzek: Skrwy i Sierpienicy. Poziom wód gruntowych wyst ępuje tu cz ęsto na gł ębo- ko ści mniejszej ni Ŝ 1 m. Niekorzystne warunki budowlane wyst ępuj ą równie Ŝ wzdłu Ŝ znacznego odcinka rzeki Skrwy, mi ędzy Brudzeniem Du Ŝym a Budami Bledzewskimi, gdzie rzeka wcina si ę w osady wysoczyzny na gł ęboko ść do kilkunastu metrów, tworz ąc wysokie, strome kraw ędzie. Zwi ą-

36 zane z tym zagro Ŝenia osuwiskowe mog ą wyst ępowa ć w rejonie miejscowo ści: Grodnia, Mi- chałkowo i Budy Bledzewskie. Najwi ększe kompleksy obszarów o niekorzystnych warunkach dla budownictwa wyst ę- puj ą w rejonie miejscowo ści: Piastowo Nowe, Grabowiec, Mochowo-Parcele oraz Galejewo. Wśród analizowanych terenów w obr ębie obszaru arkusza, w niewielkim stopniu ilo ściowo przewa Ŝaj ą warunki korzystne dla budownictwa. Obszary o zmienionych antropogenicznie cechach podło Ŝa wyst ępuj ą głównie na obszarze mi ędzy miejscowo ściami Ostrowy i Zbójno (miejsca po eksploatacji kruszywa), które w znacznej cz ęś ci s ą wypełnione wod ą. Na obszarze arkusza Mochowo nie ma wi ększego zagro Ŝenia powodziowego dla miejscowo ści. Rzeki płyn ą w szerokich i rozległych lub w ąskich, a gł ębokich dolinach, co zmniej- sza ryzyko wyst ąpienia wód z koryta. Ponadto wzdłu Ŝ rzek s ą tereny podmokłe, które mog ą przyj ąć nadmiar płyn ących wód.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Mochowo ma korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa. Cz ęść centraln ą oraz du Ŝe fragmenty w cz ęś ci północno-wschodniej i południowo-wschodniej zajmuj ą gleby chronione klas I–IVa, które rozwin ęły si ę na glinach. Obejmują one około 35% cało ści gleb i odznaczaj ą si ę korzystnymi warunkami dla upraw ro ślin zbo Ŝowych i okopowych. Najwi ęk- sze obszary gleb chronionych znajduj ą si ę mi ędzy Bledzewem, Mochowem, Noskowicami, Trzebuniem i Rempinem, oraz w rejonach Gorzewo-Białyszewo i Bronoszewice-Kędzierzyn. Ochronie podlegaj ą równie Ŝ ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, wyst ępuj ące w obni Ŝeniach terenu i w dolinach rzek, m. in. wzdłu Ŝ doliny Wierzbicy od miejscowo ści Ostrowy po Gozdowo, mi ędzy Suskiem i W ęgrzynowem, na północ od Mochowa oraz na południe od Zbójna. Zajmuj ą one około 3% powierzchni całego obszaru arkusza. Omawiany obszar le Ŝy w granicach Nadle śnictwa Płock i nale Ŝy do rejonów o naj- mniejszej lesisto ści w Polsce. Lasy w zwartych kompleksach wyst ępuj ą głównie w cz ęś ci północno-zachodniej, wschodniej i południowej i zajmuj ą około 8% jego powierzchni. Głów- nymi siedliskami s ą bory mieszane świe Ŝe oraz bory świe Ŝe i lasy mieszane świe Ŝe. W mniejszej ilo ści wyst ępuj ą lasy świe Ŝe, lasy wilgotne oraz lasy i bory mieszane wilgotne. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna (73% powierzchni). Ponadto rosn ą tu brzoza, olsza i dąb. Około 30% lasów ro śnie na gruntach porolnych. Na obszarze arkusza Mochowo, w granicach powiatu płockiego, znajduj ą si ę cz ęś ci Brudze ńskiego Parku Krajobrazowego (BPK) i jego strefy ochronnej. Brudze ński Park Kra-

37 jobrazowy został utworzony w 1988 r. wokół przyuj ściowego odcinka Skrwy Prawej na obszarze 3171 ha. Jego otulina wynosi 4397 ha. BPK obejmuje gł ęboko wci ętą dolin ę Skrwy, miejscami o bystrym nurcie, w innych tworz ącą meandry i rozlewiska oraz jej lewy dopływ z Jeziorem Noskowskim. Wyst ępuj ą tu rozległe, płaskie tarasy oraz strome stoki. Jest to naturalna osłona dla rezerwatów przyrody, teren wodochronny oraz poligon bada ń naukowych. Faun ę reprezentuj ą m. in.: bocian czarny, kruk, kobuz, trzmielojad, myszołów, zimorodek, pi Ŝmak, tchórz i borsuk. Zró Ŝnicowana jest te Ŝ szata ro ślinna, wyst ępuj ą gatunki ciepłolubne oraz relikty borealne, dominuj ą lasy li ściaste i gr ądy. W BPK znajduj ą si ę trzy rezerwaty przyrody, ale wszystkie poza granicami obszaru arkusza Mochowo. W zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza znajduje si ę fragment obszaru chronionego krajobrazu „Przyrzecze Skrwy Prawej”, który utworzono w 1990 roku. Znajduje si ę on w powiecie sierpeckim. Jego zachodnia granica przebiega w cz ęś ci wzdłu Ŝ Skrwy Prawej, po granicy dawnego województwa płockiego, a wschodnia – wzdłu Ŝ drogi od Piasków na północy, po- przez śółtowo, Mochowo, Bo Ŝewo do granicy BPK i dalej na zachód wzdłu Ŝ jego granic. Obejmuje on m. in. Jezioro Bledzewskie. Całkowita powierzchnia obszaru chronionego krajobrazu wynosi 33 338 ha. W granicach obszaru omawianego arkusza znajduje si ę około 27% jego powierzchni. Na obszarze arkusza Mochowo ochron ą konserwatorsk ą s ą obj ęte równie Ŝ: pomniki przyrody, u Ŝytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (tabela 5). Kilka okazałych drzew uznano za pomniki przyrody Ŝywej. S ą to głównie pojedyncze drzewa: d ęby, lipy i kasztanowiec. Drzewa pomnikowe w Piastowie i Gozdowie znajduj ą si ę w miejscowych parkach. Pomniki przyrody nieo Ŝywionej znajduj ą si ę w Antoniewie i Grod- kowie-Zawiszach. S ą to głazy narzutowe o długo ści osi dłu Ŝej odpowiednio 5 i 3 m. W celu ochrony terenów zabagnionych oraz lasów i nieu Ŝytków rolnych, w 2005 roku utworzono w granicach Nadle śnictwa Płockiego wiele u Ŝytków ekologicznych o powierzchni głównie poni Ŝej i nieco powy Ŝej 1 ha (tabela 5). Tabela 5 Wykaz pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo- krajobrazowych Rok Nr obiektu Forma Gmina Rodzaj obiektu Miejscowo ść zatwierdze- na mapie ochrony (powierzchnia ha) Powiat nia 1 2 3 4 5 6 Sierpc 1 P Piastowo 1973 PŜ – 5 lip drobnolistnych sierpecki Grodkowo- Sierpc 2 P 1973 Pn – G, granit drobnoziarnisty Zawisze sierpecki

38 1 2 3 4 5 6 Mochowo PŜ – kasztanowiec biały, d ąb szypuł- 3 P śurawin 1990 sierpecki kowy Mochowo 4 P śurawinek 1990 PŜ – lipa drobnolistna sierpecki Gozdowo 5 P Antoniewo 1973 PŜ – 1 d ąb szypułkowy sierpecki Gozdowo 6 P Antoniewo 1955 Pn – G, granit drobnoziarnisty sierpecki Gozdowo 7 P Gozdowo 1973 PŜ – lipa drobnolistna w parku sierpecki Gozdowo 8 P Zakrzewko 1973 PŜ – lipa drobnolistna sierpecki Gozdowo 9 P Kolczyn 1955 PŜ – lipa drobnolistna z dziupl ą sierpecki B ądkowo- Brudze ń Du Ŝy 10 P brak danych PŜ – 1 d ąb szypułkowy Rochny płocki Zglenice Budy Mochowo pastwisko zalewane nad Skrw ą, u Ŝy- 11 U 2005 (oddz. 209 l) sierpecki tek 761* (0,20) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 12 U 2005 (oddz. 209 b) sierpecki gienny, u Ŝytek 759 (0,71) Zglenice Du Ŝe Mochowo teren zabagniony, bór bagienny, u Ŝy- 13 U 2005 (oddz. 209 f) sierpecki tek 760 (0,67) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 14 U 2005 (oddz. 208 jx) sierpecki gienny, u Ŝytek 757 (0,1) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór bagienny 15 U 2005 (oddz. 208 lx) sierpecki uŜytek 758 (0,36) Bledzewo Sierpc teren zabagniony, bór mieszany, 16 U 2005 (oddz. 206 c) sierpecki bagienny, uŜytek 752 (0,42) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 17 U 2005 (oddz. 211 j) sierpecki gienny, u Ŝytek 765 (1,18) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 18 U 2005 (oddz.211 l) sierpecki gienny, u Ŝytek 766 (0,4) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 19 U 2005 (oddz. 211m) sierpecki gienny, u Ŝytek 767 (0,13) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 20 U 2005 (oddz. 211 f) sierpecki gienny, u Ŝytek 763 (0,26) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 21 U 2005 (oddz. 211 g) sierpecki gienny, u Ŝytek 764 (1,43) Zglenice Budy Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 22 U 2005 (oddz.208 w) sierpecki gienny, u Ŝytek 756 (1,33) Bledzewo Sierpc teren zabagniony, bór bagienny, 23 U 2005 (oddz. 207 c) sierpecki uŜytek 753 (0,44) Bledzewo Sierpc teren zabagniony, bór bagienny, 24 U 2005 (oddz. 207 f) sierpecki uŜytek 754 (0,27) Bledzewo Sierpc teren zabagniony, bór bagienny, 25 U 2005 (oddz. 207 j) sierpecki uŜytek 755 (0,26) Kisielewo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 26 U 2005 (oddz. 187 l) sierpecki gienny, u Ŝytek 697 (0,14) Kisielewo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 27 U 2005 (oddz. 187 m) sierpecki gienny, u Ŝytek 698 (0,17) śurawinek Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 28 U 2005 (oddz. 228 h) sierpecki gienny, u Ŝytek 777 (0,36) Zglenice Budy Mochowo teren zalewowy nad Skrw ą, bór 29 U 2005 (oddz. 209 s) sierpecki miesz. bagienny, u Ŝytek 762 (0,20) śuki Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 30 U 2005 (oddz. 222 g) sierpecki gienny, u Ŝytek 772 (1,0)

39 1 2 3 4 5 6 śuki Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 31 U 2005 (oddz. 222 i) sierpecki gienny, u Ŝytek 773 (0,28) śuki Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 32 U 2005 (oddz. 222 j) sierpecki gienny, u Ŝytek 774 (0,48) śuki Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 33 U 2005 (oddz. 224 b) sierpecki gienny, u Ŝytek 775 (0,39) śuki Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 34 U 2005 (oddz. 224 d) sierpecki gienny, u Ŝytek 776 (0,56) Zglenice Du Ŝe Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 35 U 2005 (oddz. 218 c) sierpecki gienny, u Ŝytek 771 (2,17) Zglenice Du Ŝe Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 36 U 2005 (oddz. 216 d) sierpecki gienny, u Ŝytek 770 (2,20) Zglenice Du Ŝe Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 37 U 2005 (oddz. 214 h) sierpecki gienny, u Ŝytek 768 (1,68) Zglenice Du Ŝe Mochowo teren zabagniony, las mieszany ba- 38 U 2005 (oddz. 214 j) sierpecki gienny, u Ŝytek 769 (0,60) Kr ęć kowo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 39 U 2005 (oddz. 197 Ac) sierpecki gienny, u Ŝytek 739 (0,45) Kr ęć kowo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 40 U 2005 (oddz. 197 Ai) sierpecki gienny, u Ŝytek 742 (0,33) Kr ęć kowo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 41 U 2005 (oddz. 197 Ab) sierpecki gienny, u Ŝytek 738 (0,18) Kr ęć kowo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 42 U 2005 (oddz. 197 Aa) sierpecki gienny, u Ŝytek 737 (0,17) Kr ęć kowo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 43 U 2005 (oddz. 197 Ah) sierpecki gienny, u Ŝytek 741 (0,14) Kr ęć kowo Sierpc teren zabagniony, las mieszany ba- 44 U 2005 (oddz. 197 Ag) sierpecki gienny, u Ŝytek 740 (0,15) Romatowo Mochowo teren zabagniony, bór mieszany ba- 45 U 2005 (oddz. 202 d) sierpecki gienny, u Ŝytek 748 (0,72) Zbójno Gozdowo teren zabagniony, 46 U 2005 (oddz. 264 w) sierpecki uŜytek 743 (0,46) Rękawczyn Gozdowo teren zabagniony, las mieszany ba- 47 U 2005 (oddz. 280 b) sierpecki gienny, u Ŝytek 778 (0,76) Rękawczyn Gozdowo teren zabagniony, ols, 48 U 2005 (oddz. 280 l) sierpecki uŜytek 779 (0,28) Rękawczyn Gozdowo teren zabagniony, ols, 49 U 2005 (oddz. 280 m) sierpecki uŜytek 780 (0,18) Brudze ń Du Ŝy 50 U Janoszyce 2000 nieu Ŝytek (0,41) Płock Karwosieki – Brudze ń Du Ŝy 51 U 2000 las (0,31) Noskowice Płock Budy Bledzew- Sierpc 52 Z 2001 „Jezioro Bledzewskie” (34,9) skie sierpecki Janoszyce, No- Brudze ń Du Ŝy „Jezioro Józefowskie” (Noskowice) 53 Z 2001 skowice Płock (24,9)

Rubryka 2: – P – pomnik przyrody; U – uŜytek ekologiczny; Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy; Rubryka 6: – rodzaj rezerwatu: K – krajobrazowy; – rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej; – rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy; – 700* – numer u Ŝytku ekologicznego według Rejestru Wojewody Mazowieckiego (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 175, 2005).

Dwa jeziora, Bledzewskie, na północy i Józefowskie, na południu koło Noskowic w BPK, obj ęto w 2001 roku ochron ą, jako zespoły przyrodniczo-krajobrazowe dla zachowa- nia cennych fragmentów naturalnego krajobrazu i przyrody.

40 Według systemu krajowej sieci ekologicznej – ECONET (Liro, 1998) niewielk ą, połu- dniowo-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza, stanowi fragment w ęzłowego Obszaru Pojezierza Gostyni ńskiego (7K) o znaczeniu krajowym, natomiast cz ęść północno-zachodni ą obejmuje fragment korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym – Skrwy (19k) (fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Mochowo na tle systemów ECONET (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 20M – Obszar Puszczy Kampi- noskiej, 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 7K – Obszar Pojezierza Gosty- ni ńskiego, 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 19k – Skrwy, 41k – Wkry.

Na obszarze arkusza znajduj ą si ę liczne głazy narzutowe o średnicy >1,5 m, nieb ędące pomnikami przyrody. Ich wyst ąpienia koncentruj ą si ę głównie w cz ęś ci wschodniej, w rejonie: Goleszyna, W ęgrzynowa, Zbójna i Gozdowa oraz w cz ęś ci północno-zachodniej w rejonie: Dobaczewa, śurawina i Bledzewka. Najbardziej okazałe głazy o długo ści osi głównej ponad 2 m znajduj ą si ę w: Malanowie, Mochowie, W ęgrzynowie, Rempinie, Gozdowie oraz Umienino-Łubkach.

41 Miejscowo ściami letniskowymi na omawianym obszarze s ą Budy Bledzewskie nad Je- ziorem Bledzewskim koło Bledzewa, gdzie znajduje się o środek wypoczynkowy i pole kem- pingowe oraz Janoszyce koło Brudzenia Du Ŝego. Zgodnie z systemem Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 na obszarze arkusza Mochowo nie ma obszarów specjalnej ochrony ptaków ani ochrony siedlisk.

XII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Mochowo jest bogaty w zabytki kultury, do których nale Ŝą stanowiska archeologiczne, zabytkowe obiekty sakralne, architektoniczne i techniczne oraz parki podworskie i pomniki pami ęci. Najstarsze znaleziska archeologiczne pochodz ą z okresu wczesnej epoki Ŝelaza. Znacz- na cz ęść wa Ŝnych znalezisk pochodzi z wczesnego i pó źnego średniowiecza oraz okresu kultury nowo Ŝytnej. Dokumentowane znaleziska obejmuj ą: grodziska, osady, cmentarzyska cia- łopalne, przedmioty codziennego u Ŝytku, narz ędzia i fragmenty ceramiki. Najwa Ŝniejsze znaleziska znajduj ą si ę w rejonie współczesnych wi ększych miejscowo ści oraz w pobli Ŝu zbior- ników wód. Z epoki Ŝelaza pochodzi zniszczone cmentarzysko ciałopalne w Gozdowie przy drodze do Bronoszewic. We wczesnym średniowieczu osadnictwo rozwijało si ę równie Ŝ w dolinie Skrwy. Z tego okresu pochodz ą cmentarzyska w Grodni koło Bo Ŝewa i w Brudze- niu Du Ŝym oraz osady w Bądkowie i Gozdowie. Do zabytkowych obiektów sakralnych nale Ŝą : − ko ściół pod wezwaniem św. Mateusza z lat 1762-1765 w Goleszynie z marmurową rze źbą z 1876 r., − ko ściół gotycki w Bo Ŝewie pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła z połowy XV w., z przyko ścieln ą drewnian ą dzwonnic ą z XVIII w., − zespół ko ścielny w Mochowie, składaj ący si ę z drewnianego ko ścioła z 1684 r. pod wezwaniem św. Marcina i murowanej dzwonnicy z drugiej połowy XIX w., − zespół ko ścielny w śurawinie pod wezwaniem Przemienienia Pa ńskiego, składaj ący si ę z murowanego ko ścioła z 1903 r. z obrazem MB śurawi ńskiej (ko ściół pielgrzymkowy) oraz murowanej kapliczki, we wn ętrzu której znajduje si ę studzienka ze źródełkiem, − ko ściół parafialny w Gozdowie pod wezwaniem Wszystkich Świ ętych – neogotycki, zbudowany w latach 1898–1908, z trzema wie Ŝami i murowan ą dzwonnic ą, − ko ściół parafialny w Kurowie pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła z lat 1884–86, zbudowany w stylu eklektycznym, z wyposa Ŝeniem z wieku XVII,

42 − ko ściół parafialny w Bądkowie Ko ścielnym pw. św. Szczepana z lat 1780–1790. Zabytkowe obiekty architektury świeckiej obejmuj ą – dwory w Piastowie (obecnie Sta- re Piastowo), Dziembakowie (I poł. XIX w.) i Obr ębie nad Skrw ą, zespół dworski i zespół folwarczny w Cie ślinie oraz dworek drewniany w Kolczynie z XIX w., dworek w Rempinie z XVIII–XIX w., drewniany dwór w Karwosiekach-Cholewicach, domy drewniane z połowy XIX w. w Kowalewach Skorupkach. W południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza zachowały si ę zabytkowe obiekty techniczne – drewniane młyny wodne w B ądkowie-Rochnach w dolinie Skrwy, Brudzeniu DuŜym i Janoszycach oraz zespół krochmalny powi ązany z maj ątkiem Cie ślin. Zabytkowe cmentarze rzymsko-katolickie znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Bo Ŝewo, Gozdowo i Kozice Smorzewo. Parki podworskie wpisane do rejestru zabytków znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Pia- stowo (Stare Piastowo), Dziembakowo, Obr ęb, Cie ślin, Rempin, Gozdowo, Kolczyn i Dzi ę- gielewo. Znajduj ą si ę tu równie Ŝ pomniki i miejsca pami ęci, głównie z okresu drugiej wojny światowej: − pomnik w Kr ęć kowie ku czci 36 mieszka ńców wsi Kr ęć kowo pomordowanych przez okupanta niemieckiego w czerwcu 1944 r. w czasie II wojny światowej, − tablica pami ątkowa w ko ściele w Goleszynie ku czci 3 Ŝołnierzy z grupy partyzanckiej „Wa śka” poległych w 1944 r., − pomnik pami ęci w Zbójnie upami ętnia wydarzenie z 10 lipca 1910 r., kiedy doszło do starcia oddziału Organizacji Bojowej PPS FR z oddziałem wojsk carskich, − pomnik wraz z kilkunastoma grobami na cmentarzu w Bądkowie Ko ścielnym ku pami ęci zamordowanych mieszka ńców gminy Brudze ń przez niemieckie Gestapo w la- sach Brudze ńskim i Brwile ńskim w dniach 8 i 18 stycznia 1945 r. oraz tablica pami ąt- kowa z symbolicznym grobem Ŝołnierzy AK z Winnicy, zamordowanych w 1944 r. w obozach hitlerowskich.

XIII. Podsumowanie

Arkusz Mochowo obejmuje obszar poło Ŝony prawie w cało ści w województwie mazowieckim. Wi ększo ść obszaru zajmuj ą grunty rolne, w tym znaczn ą ich cz ęść stanowi ą gleby chronione. Lasy obejmuj ą około 8% powierzchni omawianego obszaru. Dominuj ącą rol ę w gospodarce pełni tu rolnictwo, hodowla zwierz ąt, le śnictwo, prze- mysł rolno-spo Ŝywczy oraz wydobywczy. Głównym o środkiem gospodarczym, administra-

43 cyjnym, usługowo-handlowym i kulturalnym jest Sierpc, znajduj ący si ę w przewa Ŝaj ącej cz ę- ści na s ąsiaduj ącym od północy arkuszu. Na pozostałym obszarze działalno ść gospodarcza jest zwi ązana głównie z usługami w budownictwie, z eksploatacj ą kopalin – piasku i prze- twórstwem rolno-spo Ŝywczym. Nie ma tu wyznaczonych obszarów NATURA 2000, natomiast zachodni ą cz ęść obszaru arkusza obejmuj ą Brudze ński Park Krajobrazowy i obszar chronionego krajobrazu „Przyrze- cze Skrwy Prawej”. Eksploatacyjnym poziomem wodono śnym na tym obszarze jest poziom czwartorz ędo- wy. Studnie o najwi ększych wydajno ściach znajduj ą si ę w Mochowie i Gozdowie. Na obszarze arkusza prowadzono prace poszukiwawcze w celu udokumentowania złó Ŝ kruszywa naturalnego i iłów ceramiki budowlanej. Jest tu udokumentowanych 19 złó Ŝ kruszywa naturalnego – piasków, z których zagospodarowanych jest 10. Wyznaczono sze ść ob- szarów perspektywicznych dla piasków (kruszywa naturalnego) i jeden dla torfów. Du Ŝe obszary wyst ępowania glin zwałowych oraz zró Ŝnicowanie osadów wodnolodowcowych, głów- nie piaszczystych, nie daj ą perspektyw na rozwój przemysłu wydobywczego poza potrzeby lokalne. W granicach arkusza wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania jedynie składowisk odpadów oboj ętnych. Wskazano je w obr ębie przypowierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych zlodowacenia wisły w centralnej i południowej cz ęś ci arkusza, a tak Ŝe w zasi ęgu wychodni starszych glin (zlodowacenia warty) we wschodniej jego cz ęś ci. Naturalna bariera geologiczna, jako podło Ŝe gruntowe dla składowisk odpadów osi ąga zazwyczaj mi ąŜ szo ść 10–20 m. Cz ę- sto gliny zwałowe młodszego zlodowacenia pod ścielone s ą mocniej skonsolidowanymi gli- nami starszych cykli glacjalnych. Najkorzystniejszych warunków dla składowania odpadów spodziewa ć si ę nale Ŝy w miejscach, gdzie stwierdzono brak wyst ępowania głównego poziomu u Ŝytkowego wód podziemnych, co jednocze śnie jest zwi ązane z wyst ępowaniem pakietu izolacyjnego o du Ŝej mi ąŜ szo ści (rejony w pobli Ŝu Romatowa i Kr ęć kowa-Po świ ętnego). Na tych obszarach nie wyst ępuj ą ograniczenia warunkowe. Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna by ć poprzedzo- na szczegółowymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi i hydrogeologicznymi, które pozwo- lą na dokładne rozpoznanie parametrów okre ślaj ących wła ściwo ści izolacyjne naturalnej bariery geologicznej, jej mi ąŜ szo ści, rozprzestrzenia, jak i potencjalnej mo Ŝliwo ści ska Ŝenia wód poziomu u Ŝytkowego przez składowisko.

44 Dalszy rozwój gospodarczy rejonu powinien słu Ŝyć wła ściwemu wykorzystaniu walo- rów klimatycznych, przyrodniczych i krajobrazowych, w tym doliny Skrwy Prawej i jej s ą- siedztwa oraz jezior Bledzewskiego i Józefowskiego dla rozwoju turystyki i rekreacji. Na obszarach o urodzajnych glebach nale Ŝy rozwija ć produkcj ę roln ą, hodowlan ą i przemysł rolno-spo Ŝywczy.

XIV. Literatura

BAJOREK J., 2004 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 ark. Mochowo (405). Państw. Inst. Geol. Warszawa. BANDURSKA H, STRZELCZYK G., 1972 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w rejonach: I Zbójno, II Bombalice, III Li- win, IV Orszymowo, powiat Płock i Sierpc, woj. warszawskie. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa. BONAROWSKI R. H, TARNOWSKI W., 1969 – Surowce u Ŝyteczne (mineralne) powiatu płockiego i mo Ŝliwo ść ich wykorzystania. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.- Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. CIE ŚLA E., DRYNDA K., 1992 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ostrowy II” wraz z elementami projektu zagospodarowania zło Ŝa oraz planu racjonalnej gospodarki na lata 1993 – 1996. Mazow. Urz. Marszałk. Warsza- wa. CIE ŚLA E., DRYNDA K., 1993 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Zbójno” wraz z elementami zagospodarowania zło Ŝa oraz planu jego racjonalnej gospodarki na lata 1993 – 1997. Mazow. Urz. Marszałk. Warszawa. GRABOWSKI D., KUCHARSKA M., NOWAK Ł, 2007 – System Osłony Przeciwosuwi- skowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ru- chów masowych w województwie mazowieckim. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. GRABOWSKI D., KONIECZY ŃSKA M., GABRY Ś-GODLEWSKA A., KOZŁOWSKA O., 2008 – Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie kujawsko-pomorskim (ark. Mochowo 405). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. 2005 – Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

45 JANICA D., MIKOŁAJKÓW J., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Mochowo. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH. Kraków. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa. KORNOWSKA I., 1969 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za zło Ŝami piasków do produkcji cegły wapienno-piaskowej w rejonie Sierpca i Mławy. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

KOSZALSKI J., 2000a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Zbójno II” (działka gruntowa nr ewid.: 23/4). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

KOSZALSKI J., 2000b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Ostrowy VI” (działka gruntowa nr ewid.: 128). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

KOSZALSKI J., 2001a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Ostrowy VIII” (na fragmencie działek nr ewid.: 88//2 i 93 o powierzchni powy Ŝej 2,0 ha). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2001b – Dodatek rozliczeniowy do uproszczonej dokumentacji geologicznej

w kategorii C 1 zło Ŝa piasku „Ostrowy IV” (zlokalizowanego na działce gruntowej nr ewid.: 110 o powierzchni wi ększej ni Ŝ 2,0 ha). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.- Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2002a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Wilkowo II” w kategorii C 1 w miejscowo ści Wilkowo. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2002b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„W ęgrzynowo II” w kategorii C 1. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2003a – Dodatek nr 1 do Uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa

w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Zbójno II”. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

46 KOSZALSKI J., 2003b – Dodatek do dokumentacji geologicznej zło Ŝa „Ostrowy III” dotycz ący rozliczenia zasobów w zwi ązku z zaniechaniem dalszej eksploatacji. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2003c – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoŜa

w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Ostrowy VIII”. Cen. Arch. Ge- ol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2004a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Ostrowy IX” – pola A i B w kategorii C 1. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.- Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2004b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natu-

ralnego (piaski) „Szczepanki” w kategorii C 1 i C 2. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2005a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natu-

ralnego (piaski) „Ostrowy VI” w kategorii C 1. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.- Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KOSZALSKI J., 2005b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Zbójno III” w kategorii C 1. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Ba- dawczy. Warszawa KOSZALSKI J., 2009 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku)

„Zbójno IV” w kategorii C 1. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Ba- dawczy. Warszawa KRZY ŚKÓW T., MERLE B., GRYKO K., KRZY ŚKÓW M.,1995 – Weryfikacja zasobów złó Ŝ kopalin pospolitych województwa płockiego. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KUCHARSKA M., NOWACKI Ł., 2008 – Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie mazowieckim (ark. Mochowo 405). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KWA ŚNIEWSKA J., 1982 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych kruszywa naturalnego na terenie północnej cz ęś ci woj. płockiego. Arch. Przeds. Geol. POL- GEOL SA. Warszawa.

KWIATKOWSKI M. K., 1999a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa piasku „Ostrowy III” (zlokalizowanego na działkach gruntowych nr ewidencyjny: 118 i 131/2) o powierzchni wi ększej ni Ŝ 2 ha. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

47 KWIATKOWSKI M. K., 1999b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa piasku „Ostrowy IV” (zlokalizowanego na działce gruntowej nr ewidencyjny 110 o powierzchni wi ększej ni Ŝ 2,0 ha), z którego planuje si ę pozyskiwa ć rocznie ponad 10 000 m 3 kopaliny. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Ba- dawczy. Warszawa.

KWIATKOWSKI M. K., 1999c – Uproszczona dokumentacja geologiczna, w kategorii C 1 zło Ŝa piasku „Ostrowy V” zlokalizowane na działce gruntowej nr ewidencyjny 122, obr ęb Ostrowy, o powierzchni wi ększej ni Ŝ 2,0 ha. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

KWIATKOWSKI M. K., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii D 1 prac geologicznych nieko ńcz ących si ę udokumentowaniem zło Ŝa kopaliny – piasku – na fragmencie działki gruntowej nr: 100/3, o powierzchni mniejszej ni Ŝ 2,0 ha, na gruntach wsi Zbójno. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. War- szawa.

KWIATKOWSKI M. K., 2001a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Szczepanki” zlokalizowanego na działce gruntowej nr 50/1 i 50/3, o powierzchni mniejszej ni Ŝ 2,0 ha. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

KWIATKOWSKI M. K., 2001b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa piasku „Ostrowy VII” zlokalizowanego na działce gruntowej nr 89/2, 90/4 i 92, z którego projektowane wydobycie przekroczy 10 000 m3 kopaliny rocznie. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. KWIATKOWSKI M. K., KOSZALSKI J., 2000a – Uproszczona dokumentacja geologiczna

w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Wilkowo” (działka gruntowa nr ewid.: 5/7). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warsza- wa. KWIATKOWSKI M. K., KOSZALSKI J., 2000b – Uproszczona dokumentacja geologiczna

w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „W ęgrzynowo” (działka gruntowa nr ewid.: 152/2). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. LAMPARSKI Z., 1978 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Mo- chowo. Inst. Geol. Warszawa. LAMPARSKI Z., 1979 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Mochowo. Inst. Geol. Warszawa.

48 LICHWIEROWICZ I., 1994 – Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych miasta i gminy Sierpc. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fund. IUCN Poland. Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. ŁAZOWSKI L., CIE ŚLA E., 1973 – Sprawozdanie geologiczne z bada ń penetracyjnych przeprowadzonych w ramach poszukiwa ń złó Ŝ piasków budowlanych w rejonach miejscowo ści: 1. śychowo, 2. Oszczywilk – Pólko-Raci ąŜ , 3. Koci ęcin, 4. Wola Ła- szewska-Kodłubowo, 5. Gradzanowo-Siemi ątkowo, 6. Budy Bledzewskie. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. OSENDOWSKA E., MOSZCZY ŃSKA-KAŁU śA E., 1994 – Inwentaryzacja złó Ŝ surowców mineralnych, wyrobisk i składowisk odpadów w systemie INGSURMIN gminy Go- zdowo woj. płockie. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i U Ŝytków Zielonych. Zakład Ekorozwoju Przestrzeni rolniczej. Falenty. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. PACZY ŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. T. 1. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. PAPROCKA I., 2005 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa pia-

sku „Ostrowy VII” w kat. C 1 (rozliczaj ący zasoby zło Ŝa wg stanu na dzie ń 2004.12.31). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warsza- wa. PAPROCKA I., 2007 – Dokumentacja geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wilkowo I”

w kat. C 1. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. PAPROCKA I., 2008 – Dokumentacja geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ostrowy

X” w kat. C 1. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. War- szawa.

49 PAPROCKA I., 2009a – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego (piasku) „Ostrowy VI” w kat. C 1 (rozliczaj ący zasoby zło Ŝa wg stanu na dzie ń 2008.12.31 w zwi ązku z zaniechaniem eksploatacji). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. PAPROCKA I., 2009b – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego (piasku) „Ostrowy VIII” w kat. C 1 (rozliczaj ący zasoby zło Ŝa wg stanu na dzie ń 2008.12.31 w zwi ązku z zaniechaniem eksploatacji). Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych, Dziennik Ustaw nr 162, poz. 1008, z dnia 10 wrze śnia 2008 r. RUDZI ŃSKI B., MORKOWSKA J., 1964 – Karta rejestracyjna zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej Sierpc – Piaski. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa.

SAMOCKA B., 1972 – Dodatek do dokumentacji geologicznej w kategorii C 1 z rozpozna- niem surowca w kategorii B (karty rejestracyjnej) zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej Sierpc-Piaski, pow. Sierpc, woj. warszawskie. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. SOROKO R., 1968 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego na terenie powiatu Sierpc, woj. warszawskie. Cen. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. STAN ŚRODOWISKA w województwie mazowieckim w 2007 roku. Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, 2008 – Inspekcja Ochrony Środo- wiska. Warszawa. STA ŚKIEWICZ E., 1977 – Zestawienie wyników prac zwiadowczych za zło Ŝami surowców ilastych do produkcji cienko ściennych elementów ceramiki budowlanej w woj. płoc- kim. Arch. Przeds. Geol. POLGEOL SA. Warszawa.

50 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ enia cezu w Polsce. Skala: 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. War- szawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. SUKOWSKA K., 1986 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Brodnica. Wyd. Geol. Warszawa. SUKOWSKA K., 1987 – Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Brodnica. Wyd. Geol. Warszawa. SZCZ ĘŚNIAK H., 1992 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Ostrowy” gm. Gozdowo wraz z elementami projektu zagospodarowania zło Ŝa i planu racjonalnej gospodarki zło Ŝem na lata 1992-1996 i rekultywacji wyrobiska. Mazow. Urz. Marszałk. Warszawa. USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity, z pó źniejszymi zmianami). Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. WILI ŃSKI J., 1967 – Opinia wst ępna o zło Ŝu surowców ilastych w rejonie R ękawczyna i An- toniewa. Wojew. Zarz. Przem. Teren. Mater. Budowl. Warszawa. WISZNIEWSKI W., CHEŁCHOWSKI W., 1987 – Regiony klimatyczne (w:) Atlas hydrolo- giczny Polski. Wyd. Geol. Warszawa. WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2009 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31 XII 2008 r. Pa ństw. Inst. Geol.-Pa ństw. Inst. Badawczy. Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.