P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz MOCHOWO (405) Warszawa 2010 Autorzy: Eugeniusz Sztromwasser*, Paweł Kwecko*; Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**; Agata Pacławska** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2010 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Sztromwasser) ...................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Sztromwasser) ......................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Sztromwasser) ............................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (E. Sztromwasser) ........................................................................ 12 1. Kruszywo naturalne.......................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Sztromwasser) ....................................... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (E. Sztromwasser) ................... 18 VII. Warunki wodne (E. Sztromwasser) ..................................................................... 20 1. Wody powierzchniowe..................................................................................... 20 2. Wody podziemne.............................................................................................. 21 VIII. Geochemia środowiska ....................................................................................... 25 1. Gleby (P. Kwecko) ............................................................................................ 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec)................................... 27 IX. Składowanie odpadów (J. Król, A. Pacławska).................................................. 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Sztromwasser) ............................................ 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Sztromwasser) ............................................. 37 XII. Zabytki kultury (E. Sztromwasser) ..................................................................... 42 XIII. Podsumowanie (E. Sztromwasser) ...................................................................... 43 XIV. Literatura (E. Sztromwasser, J. Król, A. Pacławska).......................................... 45 I. Wst ęp Arkusz Mochowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wy- konany w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym. Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mochowo Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez Przedsi ębiorstwo Geolo- giczne SA w Krakowie (Bajorek, 2004). Map ę wykonano zgodnie z instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja..., 2005), na podkładzie topograficznym w ukła- dzie „1942”. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki pod- ło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa przedstawia stan rozpo- znania i eksploatacji złó Ŝ kopalin oraz zasi ęg obszarów perspektywicznych na tle wybranych elementów środowiska przyrodniczego, kulturowego i infrastruktury technicznej Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa jest adresowana przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą stanowi ć 3 ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Urz ędach Marszałkowskich w Warszawie i Bydgoszczy (To- runiu), Mazowieckim Urz ędzie Wojewódzkim w Warszawie i jego oddziale zamiejscowym w Płocku, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy i jego Oddziale za- miejscowym we Włocławku. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w staro- stwach w Sierpcu i Płocku, urz ędach gmin, nadle śnictwach, u u Ŝytkowników złó Ŝ oraz po- chodz ące z bazy danych Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS. Ze- brane informacje zweryfikowano w czasie zwiadu w terenie. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin z obszaru arkusza zamieszczono w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla kompute- rowej bazy danych, ści śle powi ązanej z Map ą geo środowiskow ą Polski. Cyfrowanie planszy A arkusza Mochowo wykonał Paweł Ró Ŝański. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Mochowo jest ograniczony współrz ędnymi: 19°30’ i 19°45’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52°40’ i 52°50’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany teren w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci nale Ŝy do województwa ma- zowieckiego i obejmuje cz ęś ci gmin powiatu sierpeckiego: Sierpc, Mochowo, Gozdowo i miasta Sierpc oraz cz ęść gmin Brudze ń Du Ŝy, Stara Biała i Bielsk w powiecie płockim. Do województwa kujawsko-pomorskiego nale Ŝą niewielkie fragmenty zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, nale Ŝą ce do gminy Tłuchowo w powiecie lipnowskim. Głównymi miejscowo ściami są Gozdowo, Mochowo i Brudze ń Du Ŝy, b ędące siedzibami gmin oraz Sierpc. Rze źba terenu jest tu urozmaicona, a główny wpływ na nią miało zlodowacenie północ- nopolskie – wisły. Czynnikiem rze źbotwórczym był l ądolód wraz z wodami roztopowymi. Śladami po tym s ą m. in. pagórki i wysoczyzny morenowe, jeziora polodowcowe, rynny sub- glacjalne oraz sandry. Wysoko ści bezwzgl ędne wynosz ą od poni Ŝej 75 m n.p.m. w Brudzeniu Du Ŝym, w dolinie Skrwy Prawej, do maksymalnie 146,3 m n.p.m. w Lubkach, w cz ęś ci połu- dniowo-wschodniej obszaru arkusza. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 1998) omawiany teren le Ŝy w granicach dwóch makroregionów: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie w podprowin- cji Pojezierza Południowobałtyckie i Nizina Północnomazowiecka w podprowincji Niziny Środkowopolskie (fig. 1). 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Mochowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie, 315.16 – Równina Urszu- lewska Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.36 – Kotlina Płocka Podprowincja Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Północnomazowieckiej: 318.61 – Wysoczyzna Pło ńska, 318.62 – Równina Raci ąska Cz ęś ci ą Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego jest mezoregion Pojezierze Dobrzy ń- skie, obejmuj ący zachodni ą i południowo-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza. Wzniesienia nad poziom morza mieszcz ą si ę tu w granicach od poni Ŝej 75 m do 130 m. Pojezierze Dobrzy ń- skie stanowi płask ą i lekko falist ą wysoczyzn ę morenow ą w centralnej cz ęś ci obszaru arkusza oraz równin ę osadów wodnolodowcowych w jego cz ęś ci zachodniej. Zachodnia i północno- zachodnia cz ęść obszaru arkusza jest rozci ęta kr ętą dolin ą Skrwy Prawej o gł ęboko ści do 20 m. Najwi ększe jeziora w tej cz ęś ci Pojezierza Dobrzy ńskiego to Jezioro Bledzewskie w północnej cz ęś ci obszaru arkusza oraz Jezioro Noskowice, wyst ępuj ące w cz ęś ci rynny subglacjalnej na wschód od Brudzenia Du Ŝego. 5 Mezoregion Wysoczyzna Płońska, stanowi ąca cz ęść Niziny Północnomazowieckiej, obejmuje wschodni ą i północno-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza. Wysoczyzna Pło ńska jest równin ą morenow ą o wysoko ściach od około 115 do ponad 145 m n.p.m., urozmaicon ą wzgórzami morenowymi i równinami sandrowymi. Omawiany obszar le Ŝy na pograniczu regionów