Drogi Kobiet Do Polityki (Na Przestrzeni XVIII–XXI Wieku)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DROGI KOBIET DO POLITYKI (NA PRZESTRZENI XVIII–XXI wIeku) Polska Akademia Nauk komitet Nauk Historycznych PAN komisja Historii kobiet DROGI KOBIET DO POLITYKI (NA PRZESTRZENI XVIII–XXI wIeku) pod redakcją Teresy kulak i Małgorzaty Dajnowicz wro cław 2016 Publikacja sfinansowana przez Polską Akademię Nauk przy współudziale Uniwersytetu w Białymstoku, Instytutu Studiów Kobiecych i Komisji Historii Kobiet Komitetu Nauk Historycznych PAN Spis tre ści © Copyright by komisja Historii kobiet komitetu Nauk Historycznych PAN and wydawnictwo CHRONICON 2016 Recenzenci Prof. zw. dr hab. Jolanta Daszyńska wstęp . 7 Prof. zw. dr hab. włodzimierz Stępiński BOżeNA POPIOłek, Między przestrzenią domową Opracowanie redakcyjne a wielką polityką. Aktywność publiczna kobiet Joanna Rosik w czasach saskich . 27 AGNIeSzkA JAkuBOSzCzAk, Aktywność polityczna Opracowanie typograficzne Adam kolenda wielkopolskich szlachcianek w XVIII wieku . 45 TeReSA kulAk, Sprawa udziału kobiet w latach Projekt okładki 1808–1812 w pracach Naczelnej Rady Dozorczej Andrzej Dajnowicz Izby edukacyjnej księstwa warszawskiego (na tle oświeceniowych przemian w społeczeństwie Na okładce wykorzystano zdjęcie: polskim u progu XIX wieku) . 59 wybory do Sejmu 19 III 1972 r. kobiety wiejskie korzystają ze swoich praw Beata WalęCIuk-DeJNekA, Droga przez ofiarę, zasługę, politycznych i obywatelskich, „Rocznik Polityczny i Gospodarczy” 1972, poświęcenie… do życia publicznego. literackie wzorce wkładka po s. 160. kobiet na przykładzie wybranych utworów z przełomu XVIII i XIX wieku . 93 ISBN 978-83-946166-2-5 ANDRzeJ SzwARC, Czy osoba publiczna może być apolityczna? Casus Gabrieli zapolskiej . 109 TADeuSz STeGNeR, w cieniu mistrza. kobiety aktywne politycznie w otoczeniu Aleksandra Świętochowskiego www.chronicon.pl na przełomie XIX i XX wieku . 129 tel. +48 606 412 330 ewA MAJ, wzorce aktywności kobiet w Narodowej Druk Demokracji (1893–1939) . 147 Sowa-Druk na życzenie ewelINA MARIA KostrzewSkA, ,,z Bogiem www.sowadruk.pl i Narodem”. Drogi do polityki ziemianek z królestwa tel. +48 22 431-81-40 Polskiego na początku XX w. 173 6 AGNIeSzkA Szudarek, Mieszczańskie stowarzyszenia kobiece w Niemczech wobec zniesienia zakazu przynależności kobiet do partii politycznych na przykładzie Szczecina (1908–1914) . 199 GRAżyNA wyDeR, Przejawy politycznej działalności wielkopolanek w dobie zaborowej w świetle uzasadnień wniosków o nadanie odznaczeń krzyża Wstęp Niepodległości i Medalu Niepodległości, ustanowionych w 1930 r. 237 JOANNA Dufrat, Dyskusje wokół działalności Centralnego wydziału kobiecego PPS i miejsca kobiet w ruchu socjalistycznym w latach 1918–1939 . 263 Problem obecności kobiet w polityce, aczkolwiek w opracowa- HAlINA PARAFIANOwICz, ekscelencje w dyplomacji. niach naukowych od dawna dostrzeżony1 i systematycznie rozbu- Amerykanki w służbie zagranicznej w okresie dowywany z różnych perspektyw badawczych2, nie został jeszcze międzywojennym . 289 MONIkA PIOTROwSkA-MARCHewA, Nauczycielki w piśmiennictwie satysfakcjonująco przedstawiony. Studia zebrane polskich szkół powszechnych i średnich w życiu w niniejszym tomie Drogi kobiet do polityki (na przestrzeni XVIII– politycznym II Rzeczypospolitej . 313 XXI wieku) wychodzą naprzeciw nadal istniejącym potrzebom zOFIA CHyRA-ROlICz, Aktywność ligi kooperatystek poznania i przeanalizowania stopniowo zwiększającego się w cią- w Polsce wobec zagrożenia państwa w latach gu XIX i XX stulecia udziału kobiet w życiu publicznym/politycz- 1935–1939 . 345 nym. Proces ten odbywał się równolegle z modernizującymi się MAłGORzata PRzeNIOSłO, Polki w londynie stosunkami społecznymi oraz feministycznymi dążeniami do zrów- – aktywność społeczna i polityczna w instytucjach nania praw kobiet i mężczyzn. Merytoryczny zakres i formy badań polonijnych po II wojnie światowej . 365 AGNIeSzkA CHłosta-SIkORSkA, Polityczne nad „drogami do polityki” nasuwają analogie z innym związanym uczestnictwo kobiet w zjazdach Polskiej zjednoczonej z historią kobiet problemem, jakim były ich drogi do zdobycia Partii Robotniczej z lat 1980–1986. zarys problematyki . 389 wykształcenia, w znacznym stopniu obecnie już w historiografii MAłGORzata DAJNOwICz, wzorce aktywności rozpoznane3. w założeniach badawczych ruchów emancypacyj- publicznej kobiet w początkach transformacji nych i przesłanek ideowych problem ten był podobny, gdyż kobiety ustrojowej w Polsce w świetle „kobiety i życia” w swych dążeniach do nauki również musiały przekraczać trady- i „urody” (1989–1995) . 417 MARIA SOLARSKA, kobiety w sferze publicznej/ 1 „Fundacyjny” charakter miała: Kobieta i świat polityki, red. A. żarnowska, A. Szwarc, politycznej – wyzwania historiograficzne . 445 cz. 1–2, warszawa 1994–1996. 2 Por. M. Fuszara, Kobiety w polityce, warszawa 2006; Kobiety, wybory, polityka, red. eadem, warszawa 2013; N. krzyżanowska, Kobiety w (polskiej) sferze publicznej, Toruń Bibliografia (wybór) . 459 2012. wykaz ilustracji . 477 3 zainicjował je J. Hulewicz, Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w XIX wieku, war- szawa 1939. 8 TERESA KULAK Wstęp 9 cyjnie obowiązujące je bariery obyczajowe oraz prawne. w cią- nierówno podzielonej między kobietami i mężczyznami. zawłasz- gu XIX stulecia swymi wysiłkami, którym towarzyszyły ideowe czyli ją mężczyźni w zaraniu dziejów i wielowiekowe tego skutki spory na łamach czasopism i następnie w literaturze historycz- oznaczają trwałą ich dominację w sferze publicznej, której strzegli, no-pedagogicznej o charakter oraz zakres szkolnictwa dla kobiet, nie pozwalając na przekroczenie wprowadzonych barier rozdziela- doprowadziły jednak w początku XX w. do radykalnych zmian, jących sferę prywatną i publiczną. egzystencja kobiet w ramach zarówno w indywidualnym życiu kobiet, jak też w postawach ogó- świata prywatnego oznaczała obyczajową akceptację tradycyjnej łu społeczeństwa. Spowodowały bowiem, że anachroniczny model nadrzędności władzy mężczyzn nad ich sferą domowo-osobistą. wychowania i kształcenia, w którym dominowało przygotowanie w spetryfikowanym paternalistycznym porządku polityczno-spo- kobiet do roli żony i matki oraz kształtowanie w hierarchii ich łecznym i związanym z nim tradycyjnym ujęciu społecznych pojęć osobistych wartości uznania nadrzędności spraw domu i rodziny, oraz obyczajowych reguł, do sfery publicznej, i tym samym do poli- został zakwestionowany i uległ gruntownej przemianie. tyki, kobieta nie miała dostępu albo uzyskiwała go w nader ograni- Płeć stanowi fundamentalną kategorię społecznego podzia- czonej formie – na prawach ustalonych przez mężczyzn. łu, pozostając najistotniejszym ograniczeniem kobiet w drodze zbiór studiów Drogi kobiet do polityki na przestrzeni XVIII– do polityki, w której odmawiano im udziału. wcześniej, w toku XXI wieku, z racji szerokiego zasięgu chronologicznego i znacz- wieloletnich starań kobiet, wykorzystujących także zachodzące nego zróżnicowania tematycznego, pozwala te dążenia omówić zmiany społeczno-ekonomiczne i cywilizacyjne wskutek przy- w usystematyzowanych grupach problemów w kilku zakresach spieszonej u progu XX w. industrializacji, uzyskały one prawo do chronologicznych, ujawniających także zróżnicowane rozumienie zdobycia zawodu i wykonywania pracy na równi z mężczyznami4 . historycznego wymiaru ich dążeń. Pierwszoplanowo w rozważa- Nie udało się im w przeszłości, jak również i obecnie, uzyskać niach o aspiracjach politycznych kobiet sytuuje się w nim epoka w pełni równego traktowania na rynku pracy i związanego z tym schyłku państwowości polskiej w XVIII w. oraz polityczny kon- wynagrodzenia, a także – szczególnie interesującego nas w tym tekst późniejszego narastania wpływów oświeceniowych i odgło- tomie – równoprawnego uczestnictwa w życiu politycznym. kwe- sów rewolucji francuskiej na początku XIX w. w zmieniających stia równego traktowania kobiet w obu wymienionych zakresach się ramach czasowych występowała na ziemiach polskich ewolu- wprawdzie stopniowo znajduje społeczne zrozumienie5, ale wolniej cja form kobiecej obecności w polityce: od elitarnego charakteru niż w kwestii dostępu do edukacji i pracy, gdyż dotyczy spraw fun- ich aktywności, uwarunkowanej arystokratycznym pochodzeniem damentalnych. z nich, jak wydaje się, więcej trudności rysuje się i powiązaniami rodzinnymi z grupą rządzącą, poprzez aktywi- w sferze polityki i wynikać to może z faktu, że polityka stanowiła zację inteligentek ze środowisk szlachecko-mieszczańskich na „od zawsze” dla płci męskiej najwyższe „dobro” i przywilej władzy przełomie XIX–XX w. Ten drugi zakres chronologiczny obejmuje 4 A. Janiak-Jasińska, Ruch feministyczny wobec organizowania się kobiet na polu zawo- zarówno wysiłki stowarzyszeniowe kobiet wkraczających w różne dowym na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Działaczki społeczne, nurty i środowiska polityczne podczas rewolucji w królestwie Pol- feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku skim w latach 1905–1907, jak i późniejszy organizacyjny ferment (na tle porównawczym), red. A. Janiak-Jasińska, k. Sierakowska, A. Szwarc, warszawa 2008, s. 57–68. w kobiecych dążeniach trwający do 1918 r. Trzecia część tomu pt. 5 M. Fuszara, Kobiety w polityce…, s. 17–28. W Polsce niepodległej i powojennej (do pocz. XXI wieku) zaznacza się 10 TERESA KULAK Wstęp 11 liczebną przewagą artykułów. Dotyczy bowiem epoki wkraczania urzędów i uzyskiwane godności, niekiedy też prowadziły poufne kobiet do masowego uczestnictwa politycznego po uzyskaniu pra- działania dyplomatyczne. Funkcjonowały w przestrzeni, której wa wyborczego, aż do zmian wskutek politycznego upadku PRl ramy określali