| Bernstein serie | Groot Omroepkoor | Radio Filharmonisch Orkest | Muzikale Meesterwerken | AVROTROS Klassiek | AVROTROS Vocaal

vrijdag 30 maart 2018, 20.15 uur inleiding Thea Derks 19.30 uur

Mozarts Grote Mis

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Matthias Brauer koordirigent

Matthias Havinga orgel Lenneke Ruiten sopraan Sophie Harmsen mezzosopraan Attilio Glaser tenor Morgan Pearse bariton

Joseph Haydn 1732-1809 Orgelconcert nr. 1 in C Hob XVIII:1 1756 Allegro moderato Largo Allegro molto

pauze

Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Mis in c, KV 427 ‘Grote’ 1783 (reconstructie Helmut Eder, 1987) Kyrie – Gloria – Credo – Sanctus – Benedictus – Agnus Dei

Het Orgelconcert nr. 1 van Haydn komt hier in de plaats van het Concert voor orgel en orkest van Mayke Nas, een opdrachtwerk van Stichting Omroep Muziek voor het nieuwe orgel van TivoliVredenburg. Dit werk is echter niet op tijd voltooid. Het nieuwe orgel van de firma Van Vulpen werd op vrijdag 25 augustus 2017 in gebruik genomen. Het idee voor de bouw van een barokorgel in Utrecht was er al decennialang, maar kwam pas echt van de grond toen Stichting Orgel Comité Muziekcentrum Utrecht het plan in 2012 nieuw leven inblies. 2 Nieuw seizoen AVROTROS Vrijdagconcert – Live-uitzending Liefde! De AVROTROS Op 26 januari 1979 werd Muziekcentrum Vredenburg zendt dit geopend met een concert door het Utrechts Symfonie concert vanuit Orkest. In februari dat jaar begonnen de concertseries Tivoli­Vredenburg in met diverse omroeporkesten en het omroepkoor. Utrecht live uit op NPO Komend seizoen is dus een feestelijk jubileumseizoen. Radio 4. Alle luisteraars Een mooier thema dan 'Liefde' is dan nauwelijks denk- kunnen volop genieten baar: het is dé inspiratiebron voor oneindig mooie en als mobiele telefoons, spannende meesterwerken. Zoals de Symphonie horloges en gehoor- fantastique van Berlioz, of de cantate Sulamith van Jan apparaten geen geluid van Gilse. Hoe de liefde om offers kan vragen in maken. Presentatie voor Ver­klärte Nacht van Schönberg en Radio 4 vanuit de zaal Die Seejungfrau van Zemlinsky. De door Sander Zwiep. onzekerheid in Schönbergs mono- ➜ www.radio4.nl

TIVOLIVREDENBURG drama Erwartung, de droefenis van Maria in Miroir de peine van Hendrik Andriessen. Of werken Drankje na afloop die voor een onbereikbare Na het concert is er

O Romeo, Romeo, wherefore art thou Romeo? Deny thy father and refuse thy name; geliefde geschreven werden, gelegenheid om een Or if thou wilt not, be but sworn my love And I’ll no longer be a Capulet. zoals Bartóks Eerste vioolconcert drankje te nuttigen. of de Eerste symfonie van Walton. SHAKESPEARE, ROMEO AND JULIET En Romeo en Julia natuurlijk. Driemaal zelfs: van Berlioz,

Prokofjev en Tsjaikovski.

Leest u verder in de nieuwe seizoensbrochure van het AVROTROS Vrijdagconcert 2018-2019. Bestel nu uw abonnementen voor deze serie in het Utrechtse TivoliVredenburg! ➜ www.avrotrosvrijdagconcert.nl Haydn en Mozart 3

De muziekwetenschap wacht een zware taak om klaarheid te brengen in de verwarrende situatie rond Joseph Haydns klavier- concerten. Welke van de ongeveer veertig mogen als authentiek gelden en welke werden ten onrechte onder Haydns naam uit­ gebracht? Indien het al lukt om Haydn als maker te identificeren, komt een ander probleem om de hoek kijken, namelijk dat van de bezetting. Werd een concert geschreven voor orgel, klavecimbel, klavichord of fortepiano? En mogen sommige pianokwartetten en divertimenti ook als klavierconcert gelden? SILHOUET JOSEPH HAYDN

Welke van de ongeveer veertig klavier­concerten mogen als authentiek gelden en welke werden ten onrechte onder Haydns naam uit­gebracht?

Lastig. Puristen aanvaarden tot dusverre maar een handvol Haydn- concerten als authentiek. Temeer omdat Haydn niet over de vinger­ vlugheid beschikte om zijn eigen composities ten gehore te brengen. Hoewel niet veel bekend is over zijn capaciteiten als uitvoerend kunstenaar, mag wel worden aangenomen dat hij niet over de bravoure van een Mozart of een Beethoven beschikte. Sommige concerten zullen daarom voor bevriende musici zijn geschreven, maar welke en wanneer? Lang niet alle concerten werden in druk uitgegeven. Wat echter niet betekent dat ze in Haydns tijd geheel onbekend waren. Sommige gingen in hand­geschreven afschriften rond, wat bewijst dat ze toch tamelijk geliefd moeten zijn geweest. Het Orgelconcert in C Hob.XVIII:1 is daarvan een mooi voorbeeld. 4 Aanleiding tot dit concert was in 1756 het afleggen van de klooster­ geloften door Therese Keller, het jongere zusje van Haydns latere echtgenote. In deze tijd verdiende de twintiger Haydn nog de kost als freelance musicus. Hij begeleidde de befaamde zangleraar en componist Nicolò Porpora en gaf klavierles aan kinderen. Compo- neren deed hij in de avonduren en ’s nachts, omdat daar financieel niet zoveel van te verwachten was. Het manuscript van zijn Orgel- concert belandde in de la, waar het pas weer uit tevoorschijn kwam toen Haydn al bejaard was. Hij werd in zijn nadagen namelijk vaak bezocht door een zaakgelastigde van uitgever Breitkopf & Härtel in Leipzig, die steeds zeurde of de Europese vermaardheid Haydn toevallig nog wat van vroeger in de kast had liggen – elke noot van Haydn stond immers garant voor aandacht van publiek en pers. Zo kwam het Orgelconcert weer voor de dag, dat echter door financiële onenigheid toch niet werd uitgebracht. Het manuscript kwam pas uit Haydn nalatenschap weer tevoorschijn en uiteindelijk duurde het tot 1953 voordat de muziekliefhebber ermee kon kennismaken. Het manuscript van zijn Orgelconcert belandde in de la, waar het pas weer uit tevoorschijn kwam toen Haydn al bejaard was. Orgelconcert Het werk bestaat uit drie delen: Moderato, Largo en Allegro molto. Stilistisch leunt het aan tegen de pre-klassieke stijl van componisten die Haydn in zijn jonge jaren erg bewonderde, Gluck, Wagenseil en Reutter. Hier en daar is te horen dat hij zijn studietijd nog niet hele- maal heeft afgerond. Zo bevat het openingsdeel ongebruikelijk veel sequensen, slierten muziek die voor elke conservatoriumstudent oefenmateriaal zijn. De solopartij is niet erg idiomatisch (specifiek voor het orgel) en kan daarom ook op klavecimbel of piano worden uitgevoerd, temeer omdat er geen pedaalstem is. Het Largo vormt het expressieve centrum van het concert. Tegen het einde klinken tutti-akkoorden die de inzet van een cadens rechtvaardigen – ongetwijfeld heeft de uitvoerende op dat punt indertijd zijn improvisatietalent gedemonstreerd. De finale bestaat uit twee helften die volgens het manuscript herhaald dienen te worden. Daardoor ontstaat een totaal van maar liefst 458 maten, wel erg uitbundig voor een lichtvoetig concertje. Bij veel uit­ voeringen wordt deze aanwijzing daarom niet gevolgd. Een huwelijksgeschenk 5 Er is een ludiek verband tussen de Mis in c KV 427 en Mozarts liefdes­ leven. Daarbij speelde een fenomeen een rol dat onder katholieken nog altijd gemeengoed is: de gelofte. Indien hij erin zou slagen om zijn geliefde Constanze tot echtgenote te krijgen, beloofde Mozart, zou hij uit dankbaarheid een mis componeren en deze bij zijn vader in Salzburg tot uitvoering brengen. Snel beloofd – maar het werd na verloop van tijd natuurlijk een blok aan zijn been. Het pleit voor Mozarts karakter dat hij niet alleen A zei, maar ook B. Al zag het daar lange tijd niet naar uit: geen tijd, een kindje op komst, ziekte – uitvluchten waren er te over. Pas na een jaar kon aan een reis naar Salzburg worden gedacht. Aan de Mis in c was toen al hard gewerkt, maar niettemin moest deze in onvoltooide staat de koffer in. Voldoende goede wil getoond, moet Mozart hebben gedacht, God moest nu ook weer niet het onderste uit de kan willen. Had hij het voornemen om er in Salzburg alsnog de laatste hand aan te leggen? Of gooide hij het bijltje erbij neer toen daar uitvoeringstechnische problemen opdoken? We weten het niet. In elk geval bleef de Mis onvoltooid. In beginsel had hij zijn gelofte ingelost (een voltooide mis had hij immers niet beloofd) en hij hoefde zich niet bezwaard te voelen. Of een uitvoering uiteindelijk van de grond kwam, weten we evenmin. Een première van een onvoltooide mis is eigenlijk niet goed voorstelbaar, maar Mozarts zusje Nannerl noteerde op 25 september 1783 iets in haar dagboek WOLFGANG AMADEUS MOZART over een repetitie, met Constanze als sopraan. Wellicht klonken alleen Kyrie en Gloria, die wel af waren. Bij het componeren moet Mozart steeds zijn Constanze als soliste in gedachten hebben gehad, daarom wordt tegenwoordig wel eens gekscherend over ‘Missa Constanza’ gesproken. Hij deed dat vermoedelijk omdat zijn vader niet zo geporteerd was van zijn kokette schoondochter, die in zijn ogen te frivool en vrijgevochten was. Mozart trachtte Leopold te vermurwen door een andere kant van haar te benadrukken: ze kon mooi zingen. Het Christe-gedeelte uit het Kyrie concipieerde hij als een onver- valste opera-aria – voor orthodoxe oren wellicht heiligschennis. Ook in het Gloria treedt de sopraan soms als een diva op de 6 voorgrond, bijvoorbeeld in het ‘Laudamus te’. In het fragment ge ­bleven Credo soleert ze in nota bene het ‘Et incarnatus est’. Kerkmuziek in deze dagen stond sowieso sterk onder invloed van het theater. Het waren immers de jaren van de antiklerikale keizer Joseph II, die korte metten maakte met een overdadige invloed van de clerus.

Dat is het oude liedje: voltooiers doen het nooit goed omdat ze in de schaduw van een genie moeten opereren.

Thuis in Wenen besloot Mozart om delen van de Mis een andere bestemming te geven, namelijk in het oratorium Davide penitente, zodat alle moeite niet helemaal voor niets was geweest. Het Bruchstück dat ons nu rest, toont gelijkenis met het Requiem. Ook in muzikale zin: net als daar overheerst een gepassioneerd mineur. En net als bij dat werk bereikte Mozart misschien juist vanwege de werkdruk de hoogste toppen van zijn originaliteit. Nog een over- eenkomst: later is het tot een handvol ‘voltooiingen’ gekomen, van allerlei pluimage. Die van de veelzijdige Oostenrijkse componist Helmut Eder (1916-2005) heeft het tot enige populariteit gebracht, ofschoon nog wel eens kritiek te horen is op de wat sentimentele aanpak van het ‘Et incarnatus est’ in Mozarts Credo, waar hij de sopraan van een al te aanminnige strijkersbegeleiding heeft voorzien. Dat is het oude liedje: voltooiers doen het nooit goed omdat ze in de schaduw van een genie moeten opereren. Vergeten wordt, dat het toch maar aan hen te danken is dat de muziek überhaupt nog kan klinken.

Jos van der Zanden Wolfgang Amadeus Mozart Mis in c KV 427 ‘Grote’ 7

KYRIE Kyrie eleison Heer, ontferm u over ons Christe eleison Christus, ontferm u over ons Kyrie eleison. Heer, ontferm u over ons.

GLORIA Gloria in excelsis Deo Ere zij God in de hoge et in terra pax hominibus en vrede op aarde voor mensen bonae voluntatis. van goede wil. Laudamus Te. Benedicimus Te. Wij loven U, wij prijzen

Adoramus Te. Glorificamus Te. en aanbidden U, wij verheerlijken U tekstengezongen Gratias agimus Tibi en zeggen U dank propter magnam gloriam tuam. voor uw grote heerlijkheid. Domine Deus Rex caelestis, Heer, God, hemelse Koning, Deus Pater omnipotens. God almachtige Vader, Domine Fili unigenite, Iesu Christe. Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus. Domine Deus Agnus Dei, Filius Patris. Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader. Qui tollis peccata mundi, Gij die wegneemt de zonden der wereld, miserere nobis. ontferm U over ons. Qui tollis peccata mundi, Gij die wegneemt de zonden der wereld, suscipe deprecationem nostram. aanvaard ons gebed. Qui sedes ad dexteram Patris, Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, miserere nobis. ontferm U over ons. Quoniam Tu solus Sanctus. Want Gij alleen zijt de Heilige, Tu solus Dominus. Gij alleen de Heer, Tu solus altissimus, Iesu Christe. Gij alleen de Allerhoogste: Jezus Christus. Cum Sancto Spiritu Met de Heilige Geest in de heerlijkheid in gloria Dei Patris. van God de Vader, Amen. Amen.

CREDO Credo in unum Deum, Ik geloof in één God, Patrem omnipotentem, de almachtige Vader, factorem caeli et terrae, Schepper van hemel en aarde, visibilium omnium et invisibilium. van al wat zichtbaar en onzichtbaar is. Et in unum Dominum Iesum Christum, En in één Heer, Jezus Christus, Filium Dei unigenitum, eniggeboren Zoon van God, et ex Patre natum ante omnia saecula. voor alle tijden geboren uit de Vader. 8 Deum de Deo, Lumen de Lumine, God uit God, Licht uit Licht, Deum verum de Deo vero, ware God uit de ware God. genitum non factum, Geboren, niet geschapen, consubstantialem Patri; één in wezen met de Vader, per quem omnia facta sunt. en door Wie alles geschapen is. Qui propter nos homines Hij is voor ons, mensen, et propter nostram salutem en omwille van ons heil descendit de caelis. uit de hemel neergedaald. Et incarnatus est Hij is vlees geworden de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, door de heilige Geest uit de Maagd Maria, et homo factus est. en is mens geworden. Crucifixus etiam pro nobis Hij werd voor ons gekruisigd, sub Pontio Pilato, passus heeft geleden onder Pontius Pilatus et sepultus est, en is begraven. et resurrexit tertia die, Hij is verrezen op de derde dag, secundum Scripturas, volgens de Schriften. et ascendit in caelum, Hij is opgevaren ten hemel: sedet ad dexteram Patris. zit aan de rechterhand van de Vader. Et iterum venturus est cum gloria, Hij zal wederkomen in heerlijkheid iudicare vivos et mortuos, om te oordelen levenden en doden. cuius regni non erit finis. En aan zijn rijk komt geen einde. Et in Spiritum Sanctum, Ik geloof in de heilige Geest, Dominum et vivificantem, die Heer is en het leven geeft; qui ex Patre Filioque procedit. die voortkomt uit de Vader en de Zoon; Qui cum Patre et Filio die met de Vader en de Zoon simul adoratur et conglorificatur: tezamen wordt aanbeden en verheerlijkt; qui locutus est per prophetas. die gesproken heeft door de profeten. Et unam, sanctam, catholicam Ik geloof in de éne, heilige, katholieke et apostolicam Ecclesiam. en apostolische Kerk. Confiteor unum baptisma Ik belijd één doopsel in remissionem peccatorum. tot vergeving van de zonden. Et expecto resurrectionem mortuorum, Ik verwacht de opstanding van de doden et vitam venturi saeculi. en het leven van het komend rijk. Amen. Amen. SANCTUS & BENEDICTUS 9 Sanctus, Sanctus, Sanctus, Heilig, heilig, heilig, Dominus Deus Sabaoth; De Heer, de God der hemelse machten! Pleni sunt coeli et terra gloria tua. Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid. Hosanna in excelsis. Hosanna in den hoge. Benedictus, qui venit Gezegend hij die komt in nomine Domini. in de naam des Heren. Hosanna in excelsis. Hosanna in den hoge.

AGNUS DEI Agnus Dei qui tollis peccata mundi, Lam Gods dat wegneemt de zonden miserere nobis. der wereld, ontferm u over ons. Agnus Dei qui tollis peccata mundi, Lam Gods dat wegneemt de zonden miserere nobis. der wereld, ontferm u over ons. Agnus Dei qui tollis peccata mundi, Lam Gods dat wegneemt de zonden dona nobis pacem. der wereld, geef ons de vrede.

FAMILIEPORTRET VAN DE MOZARTS (1781) DOOR ONBEKENDE SCHILDER. WOLFGANG MET ZIJN ZUS NANNERL EN VADER LEOPOLD. OP HET SCHILDERIJ AAN DE WAND MOEDER ANNA MARIA, DIE OVERLEED IN PARIJS IN 1778 10 Markus Stenz, dirigent des Bayerischen Rundfunks, het Gewand- Sinds het seizoen 2012-2013 is Markus hausorchester Leipzig, het Tonhalle Stenz chef-dirigent van het Radio Fil­ Orchester Zürich, het BBC Symphony harmo­nisch Orkest. Markus Stenz geniet Orchestra, het Hallé Orchestra, het een bijzondere reputatie als vertolker Chicago Symphony Orchestra en de Los van eigentijds symfonisch en muziek­ Angeles Philharmonic. Zijn grote be­ dramatisch repertoire. Hij wordt be- trokkenheid bij de moderne muziek schouwd als een belangrijk pleitbezorger leidde tot een vaste relatie met Ensemble van de muziek van Hans Werner Henze, van InterContemporain. wie hij diverse opera's in première bracht. Daarnaast heeft Markus Stenz een uitvoerenden Stenz staat tevens hoog aangeschreven internationale reputatie als operadirigent. in uitvoeringen van werken uit de klassieke Hij leidde voorstellingen bij de English en romantische periode: Beethoven, National Opera, Los Angeles Opera, San Bruckner en met name Mahler en Wagner. Francisco Opera en Glyndebourne Voorts is hij een groot operadirigent met Festival Opera. Hij dirigeerde in Keulen vele internationale engagementen. Ten de volledige ‘Ring’ van Wagner en leidde slotte heeft Stenz de afgelopen jaren de wereldpremière van Caligula van blijk gegeven van grote betrokkenheid bij Detlev Glanert. Markus Stenz is regel­ het gebruik van nieuwe media. matig te gast bij het Koninklijk Concert- Markus Stenz was voorheen chef-dirigent gebouworkest. In 2007 maakte hij van de Keulse opera en van het Gürzenich opnames van hedendaags repertoire die Orchester in Keulen, chef-dirigent en als eerste in de reeks Horizon werden artistiek directeur van het Melbourne uitgebracht op RCO Live. Symphony Orchestra, principal conductor Markus Stenz werkte voor het eerst van London Sinfonietta en artistiek samen met het Radio Filharmonisch directeur van het Montepulciano Festival. Orkest en het Groot Omroepkoor in april Als gastdirigent leidde hij orkesten in 2002. In de ZaterdagMatinee dirigeerde Europa en de Verenigde Staten, zoals de hij de Nederlandse première van de opera Berliner Philharmoniker, de Münchner The Bassarids van Hans Werner Henze. Hij Philharmoniker, het Symphonieorchester werd teruggevraagd voor de uitvoering

MARKUS STENZ DIRIGEERT HET RADIO FILHARMONISCH ORKEST MATTHIAS HAVINGA van de suite The Tempest van Thomas Salzburg en Hilversum. Na veelvuldige 11 Adès en Earth Dances van Harrison Birt­ samenwerking met het Choeur de Radio wistle (juni 2006), de Sankt-Bach-Passion France (Requiem van Mozart, de Tweede van Mauricio Kagel (december 2008) en en de Achtste symfonie van Mahler, Missa de integrale versie van de opera The solemnis, de Negende symfonie en Fidelio Tempest van Thomas Adès (mei 2009). van Beethoven) werd Matthias Brauer in Stenz dirigeerde de afgelopen seizoenen 2006 benoemd tot muziekdirecteur van het Radio Filharmonisch Orkest en het dit koor. Groot Omroepkoor onder meer in de Nederlandse première van Walter Matthias Havinga, orgel Braunfels’ Te Deum, Henze’s L'Upupa und Matthias Havinga is concertorganist en der Triumph des Sohnesliebe en Mahlers pianist. Hij studeerde summa cum laude Das klagende Lied. af bij Jacques van Oortmerssen aan het Conservatorium van Amsterdam, waar hij Matthias Brauer, koordirigent ook zijn pianodiploma behaalde bij Matthias Brauer (*1950) was van 2006 tot Marcel Baudet. Aan het Koninklijk 2014 dirigent van het Choeur de Radio Conservatorium te Den Haag studeerde France. In zijn kindertijd maakte hij deel hij kerkmuziek bij Jos van der Kooy en uit van het Dresdner Kreuzchor. Zowel in Theo Goedhart. zijn geboortestad Dresden als in Weimar Matthias Havinga won prijzen op ver­ studeerde hij orgel en orkestdirectie. schillende internationale orgelconcoursen, Daarna werkte hij als koordirigent van waaronder de eerste prijs op de Third het Nationaal Theater in Weimar en de Kotka International Organ Competition in Staatsoper van Berlijn. Matthias Brauer Finland, 2009. Hij concerteerde in talloze was van 1995 tot 2006 leider van het Europese landen, Rusland en de VS. Zijn koor van de Saksische Staatsopera in cd’s J.S.Bach-Italian Concertos, Passacaglia Dresden (Semperoper), waar hij samen- en Dutch Delight werden door pers en werkte met onder anderen Giuseppe publiek lovend ontvangen. Matthias Sinopoli, Bernard Haitink, Kurt Masur, Havinga is assistent-hoofdvakdocent Daniele Gatti, Kent Nagano, Daniel Baren- orgel aan het Conservatorium van boim, Colin Davis, John Eliot Gardiner, Amsterdam en docent theorie aan de Semyon Bychkov, Neville Marriner, Roger Excellence-afdeling voor jong talent van Norrington, Georg Solti en Christian de Muziekschool Amsterdam. Hij is een Thielemann. Hij wordt regelmatig uitge- veelgevraagd solist, continuospeler en nodigd als dirigent van de radiokoren in pianobegeleider bij koren en orkesten, Berlijn, München en Leipzig, en geeft waaronder het Nederlands Kamerkoor, geregeld cursussen en seminars aan de Collegium Vocale Gent en het Rotterdams Hochschule für Musik Carl Maria von Philharmonisch Orkest. Met blokfluitiste Weber in Dresden. Hij nam deel aan vele Hester Groenleer vormt hij een duo dat internationale festivals, onder andere in streeft naar ver­nieuwende, verrassende 12 programma’s die ondanks ongebruikelijk In 2002 won Lenneke Ruiten de eerste repertoire toch toegankelijk zijn. prijs, de pers- en de publieksprijs op het Matthias Havinga is organist-titulaire van Internationaal Vocalisten Concours in het driemanuaals Bätz-orgel uit 1830 in ’s-Hertogenbosch. Ze werkt met orkesten de Koepelkerk of Ronde Lutherse Kerk, als de Wiener Philharmoniker, het Orkest Amsterdam, en organist van de Oude van de Achttiende Eeuw, het Radio Kamer Kerk gemeente te Amsterdam, waar hij Orkest, het Nederlands Kamerorkest, het het Vater/Müller-orgel (1726/1738) en Residentie Orkest, de NDR Radiophilhar- het Ahrend-orgel (1965) bespeelt. monie en de Akademie für Alte Musik Matthias Havinga speelde orgel in het Berlin. Zij werd daarbij gedirigeerd door Vrijdagconcert van 20 januari 2017 in de onder anderen John Eliot Gardiner, Frans Utrechtse Jacobikerk in een koor­program­ ­ Brüggen, Christoph Eschenbach, Marc ma met onder meer Mendelssohn en Minkowski en Ed Spanjaard. In 2015 zong Brahms onder leiding van Klaas Stok. zij in La Scala in Milaan de vrouwelijke hoofdrol van Giunia in de opera Lucio Silla Lenneke Ruiten, sopraan van Mozart. Verder was Lenneke Ruiten Lenneke Ruiten (Velsen, 1984) begon als onder meer te horen als Ophélie in Hamlet, fluitiste haar conservatoriumopleiding. als Aspasia in Mitridate (Brussel), Angelica Na haar eindexamen stopte zij met haar in Orlando (Holland Festival), Donna Anna fluitstudie om zich uitsluitend op het in Don Giovanni (Salzburger Festspiele), zingen toe te leggen. Zij rondde haar als Sophie in Der Rosenkavalier, Gilda in zangstudie met onderscheiding af aan het Rigoletto (Stuttgart), Susanna in Le nozze Koninklijk Conservatorium in Den Haag, di Figaro (Drottningholm) en Fiordiligi in bij Meinard Kraak. Hierna volgde zij de Così fan tutte (Aix-en-Provence, New York operaopleiding aan de Musikhochschule Mostly Mozart). In de ZaterdagMatinee te München. Zij volgde masterclasses bij zong ze in Das Floß der Medusa van Henze Elly Ameling, Hans Hotter, Robert Holl, met het Radio Fil­harmonisch Orkest en Walter Berry en Rudolf Jansen. Markus Stenz. TATJANA DACHSEL VICTOR THOMAS SIMON GEHRIG

LENNEKE RUITEN SOPHIE HARMSEN ATTILIO GLASER Sophie Harmsen, mezzosopraan Attilio Glaser, tenor 13 De Duitse mezzosopraan Sophie Harmsen In 2014 maakte Attilio Glaser zijn debuut wordt veel gevraagd voor uitvoeringen in Teatro La Fenice in Venetië als Alfredo van muziek van Mozart. In november 2016 Germont in Verdi’s La traviata, bij de debuteerde ze succesvol als Annio (La Opéra de Lausanne als Fenton in Nicolai’s clemenza di Tito) in Madrid onder leiding Die lustigen Weiber von Windsor en in van Christophe Rousset. Haar agenda van Gelsenkirchen in de titelrol van Händels dit seizoen vermeldt een tournee door Belshazzar. In 2013 maakte hij zijn debuut Europa en Azië met het Freiburger Barock­ in Salzburg in Wagners Parsifal met orchester en René Jacobs waarbij zij Christian Thielemann en de Sächsische Dorabella zingt in Così fan tutte. In de Staatskapelle Dresden, een uitvoering voorbije seizoenen zong ze onder meer die ook op dvd verscheen. Attilio Glaser het Weihnachtsoratorium met Thomas nam deel aan het Donizetti Festival in Hengelbrock en het NDR Elbphilharmonie Bergamo in 2007. In 2013 zong hij als Orchester, de Mis in c van Mozart met Silvio in Bizets Le Docteur Miracle in Adam Fischer en de Düsseldorfer Sym­ München en maakte hij zijn debuut in phoniker, en nam ze deel aan concerten China tijdens het Beijing Music Festival. en opnames van sacrale werken van Als concertzanger zong Attilio Glaser in Bruckner met het RIAS Kammerchor en missen van Mozart en Schubert, in Bachs de Akademie für Alte Musik Berlin. Op Weihnachtsoratorium, Dvořáks Stabat het operapodium werkte ze samen met Mater, Gounods Messe solennelle, Händels regisseurs als Robert Wilson, William Messiah, Saul en Judas Maccabaeus, Kentridge en Andreas Dresen. Verder Haydns Schöpfung, Mendelssohns Elias en trad ze geregeld op met dirigenten als Paulus, Mozarts Requiem, Schumanns Das Václav Luks, Jos van Immerseel, Raphaël Paradies und die Peri en Verdi’s Requiem. Pichon, Andrea Marcon, Frieder Bernius, Verder gaf hij liedrecitals met werken van Helmuth Rilling en Hans Christoph Richard Strauss, Reger en Schumann en Rademann. trad hij op met orkesten in München, Sophie Harmsen studeerde aan de Lausanne, Praag en Dresden. In Univer ­siteit van Kaapstad en bij Edith december 2017 maakte Attilio Glaser zijn Wiens en woont in Berlijn. Op 24 maart debuut as Werther in Massenets Werther vorig jaar zong Sophie Harmsen in het aan de Opera van Frankfurt, nadat hij die Vrijdagconcert in een programma met rol een maand eerder zong aan de Opera Mozarts Maurerische Trauermusik en de van Klagenfurt. Attilio Glaser werd Litaniae de venerabili altaris sacramento, geboren in Ulm en studeerde in München en de Mis nr.5 van Schubert onder leiding bij Hartmut Elbert, Gabriele Fuchs en van Frieder Bernius. Andreas Schmidt. In het Vrijdagconcert van 25 maart 2016 zong Attilio Glaser als verteller in Schumanns Das Paradies und die Peri. 14 Morgan Pearse, bariton Radio Filharmonisch Orkest De in Sydney geboren bariton Morgan Het Radio Filharmonisch Orkest, op­gericht Pearse maakte zijn professionele debuut in 1945, is een onmisbare schakel in het bij The English National Opera in 2015/16 Nederlandse muziekleven. Het orkest toen hij Figaro zong in Il barbiere di Siviglia. speelt bijzonder geprogrammeerde sym- Begin vorig seizoen keerde hij bij dit gezel­ ­­fonische concerten en concertante opera- schap terug in dezelfde rol. De agenda uitvoeringen. Nederlandse premières en van dit seizoen vermeldt concerten met wereldpremières vormen een belangrijk het Moskous Filharmonisch Orkest en het onderdeel van het repertoire. orkest Musica Viva in Rusland, zijn eerste De meeste concerten vinden plaats in het solorecital in de Wigmore Hall met Simon kader van de concertseries AVROTROS Lepper, en uitvoeringen van rollen bij de Vrijdag ­concert (TivoliVredenburg Utrecht) Nieuw-Zeelandse Opera en het Badisches en NTR ZaterdagMatinee en Het Zondag­ Staatstheater. Recentelijk zong Morgan ochtend Concert (Koninklijk Concert­ Pearse de titelrol in de Don Giovanni-pro­ gebouw Amsterdam) en worden live ductie van de Verbier Festival Academie, uitgezonden op NPO Radio 4. Met de zong hij Valens in Theodora tijdens de concertreeksen Pieces of Tomorrow en Händel-Festpiele in Karlsruhe, de titelrol Out of the Blue in TivoliVredenburg en in Le nozze di Figaro en Papageno in Die met lunchconcerten in het Muziekcentrum Zauberflöte bij het Badisches Staatstheater. van de Omroep in Hilversum weet het Verder vermeldt de agenda van Pearse de orkest nieuwe muziekliefhebbers van alle titelrol in Billy Budd bij het Bolsjoi Theater, leeftijden te bereiken. Sid in Albert Herring bij het Buxton Festival, Markus Stenz is sinds 2012 chef-dirigent. Nero in Keisers Octavia bij de Festwochen Zijn voorgangers zijn Albert van Raalte, der alten Musik in Innsbruck en Belcore in Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean L'elisir d'amore bij de Nieuw-Zeelandse Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Opera. Morgan Pearse was winnaar van Sergiu Comissiona, Edo de Waart en Jaap de Cesti Competitie in 2016, won de Lies van Zweden. Het orkest werkte bovendien Askonas prijs in 2014 en was de gouden samen met gastdirigenten als Leopold medaillewinnaar in de Royal Overseas Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, League Music Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Competition Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, in 2013. Christoph Eschenbach, Pablo Heras- Casado, Vasily Petrenko, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaan James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het

KAUPO KIKKAS KIKKAS KAUPO seizoen 2011-2012; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam aan het orkest verbonden. MORGAN PEARSE Cd’s met werken van hedendaagse Groot Omroepkoor 15 componisten als Harvey, Torstensson en Met 67 vocalisten is het Groot Omroep- MacMillan, of de registratie van Wagners koor het grootste professionele koor van Parsifal – live in de NTR ZaterdagMatinee Nederland. Sinds de oprichting in 1945 onder leiding van Jaap van Zweden – brengt het koor een breed repertoire, ­werden met prijzen als de Edison Klassiek waarbij de grootte van de bezetting onderscheiden. Meer recent verschenen vanzelfsprekend afhankelijk is van de Bruckners symfonieën onder leiding van muziek en de visie van de dirigent. Het Jaap van Zweden op cd, en bovendien koor is nauw verbonden met de Neder- Willem Jeths’ Blokfluitconcert (met Markus landse Publieke Omroep. Het merendeel Stenz en Erik Bosgraaf) en Eerste symfonie van de concerten vindt plaats in de (met Edo de Waart), Eine Lebensmesse van omroepseries in Utrecht (het AVROTROS Van Gilse (met Groot Omroepkoor, solisten Vrijdagconcert in TivoliVredenburg) en en Markus Stenz) en vioolconcerten van Amsterdam (de NTR ZaterdagMatinee en Sjostakovitsj en Goebaidoelina (met Het Zondagochtend Concert in het Simone Lamsma en respectievelijk James Koninklijk Concertgebouw), dikwijls in Gaffigan en Reinbert de Leeuw). Onlangs samenwerking met het Radio Filharmo- is de laatste hand gelegd aan de uitgave nisch Orkest, maar ook a cappella. Het van de zeven Prokofjev-symfonieën repertoire in deze series strekt zich uit van (James Gaffigan). klassiek tot hedendaags, met opdracht- In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch werken van Nederlandse componisten als Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs Jeths, Manneke, Momotenko, Kortekaas, toegekend vanwege zijn verdiensten voor De Raaff, Roukens, Simons, Wagemans en het Nederlandse muziekleven. Als belang­ Zuidam, en premières van buitenlandse rijk bespeler van het Concertgebouw ont­- componisten onder wie Adams, Glanert, ving het orkest – samen met het Groot Goebaidoelina, Henze, Kancheli, MacMillan, Omroepkoor – in september 2017 de Widmann en Whitacre. Op het programma Concertgebouw Prijs, na eerdere prijs- staan daarnaast inmiddels ‘klassieke’ winnaars als Sir John Eliot Gardiner, Yo-Yo twintigste-eeuwse werken, opera en Ma, Janine Jansen en Thomas Hampson. romantische muziek. Het Groot Omroep- Het Radio Filharmonisch Orkest maakt koor wordt bovendien met enige regel- deel uit van de Stichting Omroep Muziek, maat uitgenodigd door Het Koninklijk samen met het Groot Omroepkoor en de Concertgebouworkest, het Rotterdams productieafdeling van de concertseries Philharmonisch Orkest en de Berliner van Radio 4 (NTR en AVROTROS). Philharmoniker. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor ➜ www.radiofilharmonischorkest.nl in een breed repertoire, met opnamen volg het orkest via twitter van onder meer MacMillan (Sun Dogs, St. (@radiofilhorkest) en facebook Luke Passion, Magnificat), Ravel (Daphnis et Chloé met Yannick Nézet-Séguin), 16 Hartmann (Simplicius Simplicissimus), chef-dirigent van het koor. Sinds 1 maart Mozart, Rachmaninov (Vespers), Mahler, 2015 is Klaas Stok koorleider van het Beethoven, Jeths, Van Gilse (Eine Lebens- Groot Omroepkoor. Michael Gläser is messe), Wagner (Lohengrin met Sir Mark vaste gastdirigent sinds september 2010. Elder) en Kurtág (de complete koormuziek In september 2018 treedt Peter Dijkstra met Reinbert de Leeuw). Jaarlijks organi- aan als eerste gastdirigent van het Groot seert het Groot Omroepkoor het Groot Omroepkoor. Meezingconcert: heuse happenings (voor- In september 2017 ontving het Groot afgegaan door workshops) die openstaan Omroepkoor – samen met het Radio voor iedereen die van zingen houdt. Filharmonisch Orkest – de Concertgebouw De eerste officiële chef-dirigent van het Prijs vanwege de belangrijke bijdrage van Groot Omroepkoor was Kenneth Mont- het koor aan het artistieke profiel van de gomery. Na hem waren respectievelijk Amsterdamse concertzaal. Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey, Celso Antunes en Gijs Leenaars ➜ www.grootomroepkoor.nl

MARKUS STENZ DIRIGEERT HET RADIO FILHARMONISCH ORKEST 17

BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan ASSISTENT DIRIGENT Frans-Aert Burghgraef

EERSTE VIOOL ALTVIOOL FLUIT Elisabeth Perry Frank Brakkee Ingrid Geerlings Fred Gaasterland Huub Beckers Maria Escarabajal Arjan Wildschut HOBO Alberto Facanha Sabine Duch Hans Wolters Johnson Marije de Jong - Helder Yvonne Wolters Mariska Godwaldt Erik Krosenbrink Radio Filharmonisch Orkest Filharmonisch Radio Josje ter Haar Robert Meulendijk FAGOT Kerstin Kendler Ewa Wagner Jos Lammerse Anna Korpalska Freek Sluijs Pamela Kubik CELLO Theo Ploeger Eveline Kraayenhof HOORN Ruud Wagemakers Crit Coenegracht Peter Hoeben Karen Segal Anneke Janssen Toine Martens Ansfried Plat 2E VIOOL Arjen Uittenbogaard TROMPET Casper Bleumers Ketevan Roinishvili Hessel Buma Esther de Bruijn Hans Verheij Roswitha Devrient CONTRABAS Michiel Eekhof Rien Wisse TROMBONE Wouter Groesz Jim Schultz Timothy Dowling Yvonne Hamelink Stephan Wienjus Victor Belmonte Albert Annemarie van Helderen Eduard Zlatkin Brandt Attema Ingrid van Leeuwen Dana Mihailescu PAUKEN Renate van Riel Paul Jussen Alexander van den Tol Frits Wagenvoorde ORGEL Stephan Kiefer 18

KOORLEIDER Klaas Stok VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser

SOPRANEN ALTEN TENOREN BASSEN Aldona Bartnik Yvonne Benschop Alan Belk Gert-Jan Alders Daphne Druijf Nicoline Bovens Kevin Doss Erks Jan Dekker Charlotte Janssen Daniëlla Buijck Boguslaw Fiksinski Peter Duyster Anitra Jellema Ans van Dam Ben Heijnen Joep van Geffen Marielle Kirkels Jose Kamminga Peter-Paul Houtmortels Geert van Hecke Pauline de Lannoy Anneke Leenman Matevž Kajdiž Palle Fuhr Jørgensen Simone Manders Suzanne Meessen Aart Mateboer Itamar Lapid Heleen Meijer Marga Melerna Ioan Micu Peter van der Leeuw

Groot Omroepkoor Marleen van Os Anjolet Rotteveel Albert van Ommen Ludovic Provost (stagiaire) Guja Sandholt Uroš Petrac Mitchell Sandler Yun Park Harda van Wageningen Benedict Quirke Lars Terray Judith Petra Maite Cathérine de Wit Matthew Smith Luuk Tuinder Margo Post (stagiaire) Henk Vels Ernst Vermeulen Maja Roodveldt Els Woldberg John Vredeveldt Hans de Vries Annette de Rozario Enikö Zádor - Gösi Jolanda Sengers (Master Practicum Liesbeth Vanderhallen Student) Marije Wieringa Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan

GROOT OMROEPKOOR 19 vrijdag 20 april 2018 20.15 uur zaterdag (!) 28 april 2018, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Philip Ruitenberg 19.30 uur inleiding Michel Khalifa 19.30 uur series avrotros klassiek, avrotros vocaal serie muzikale meesterwerken

Jericho in de Skrjabins ode Engelse barok aan de kunst

Holland Baroque Radio Filharmonisch Orkest

Cappella Amsterdam Groot Omroepkoor concerten volgende Alexander Weimann dirigent Tomás Netopil dirigent

Dorothee Mields sopraan Maria Kushnir mezzosopraan Terry Wey countertenor Sergej Semishkur tenor Zachary Wilder tenor Olesya Golovneva sopraan Andreas Wolf bas Markus Butter bariton

Händel Dixit Dominus Dvořák De houtduif Hayes The fall of Jericho (Nederlandse Dvořák Te Deum première) Skrjabin Symfonie nr. 1 20

zaterdag 7 april 2018, 14.15 uur zaterdag 14 april 2018, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam Concertgebouw, Amsterdam www.zaterdagmatinee.nl www.zaterdagmatinee.nl

Die Seejungfrau Thrillers met compleet Jaap van Zweden

Rotterdams Radio Filharmonisch Orkest Philharmonisch Orkest Jaap van Zweden dirigent James Conlon dirigent Juliane Banse sopraan (Jeths) Nelson Freire piano Judith: Michelle DeYoung mezzosopraan Blauwbaard: Mikhail Petrenko bas Zemlinsky Die Seejungfrau Pál Mácsai spreekstem Brahms Tweede pianoconcert Jeths The Tell-Tale Heart (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee, met financiële ondersteuning van het Fonds Podiumkunsten - wereldpremière) Bartók Hertog Blauwbaards burcht

programmering randprogrammering directeur stichting omroep Astrid in ’t Veld avrotros radio 4 muziek productie Thea Derks Roland Kieft René Meulenberg, Anneke presentatie avrotros npo programmatoelichting Peerik, Manon Tuynman radio 4 Jos van der Zanden marketing & communicatie Sander Zwiep redactie programmaboek colofon Marco van Es, Mary Fan eindredactie avrotros npo Clemens Romijn Zandkamp radio 4 vormgeving administratie & financiën Tim Moen Philip Leussink, Dorine Verharen Stichting Omroep Muziek artistiek leider eindredactie manager radio filharmonisch Kees Vlaardingerbroek Onno Schoonderwoerd orkest & groot omroepkoor Wouter den Hond