∑ ∑

er scoprire le radici e zbuloshe rrenjet dell’albero gene- e trungut gjinetik P alogico bisogna T patjeter duhet te essere muniti di conoscenza jesh i paisur me dituri e ku- e coraggio, cose che a noi rajo, te cilat ne shqiptareve albanesi non mancano. nuk na mungojne. «Le stelle non si vergogna- «Yjet nuk e kane per turp te no di sembrare lucciole, ma duken si xixellonja,por dhe anche le lucciole si onorano xixellonjat e kane per nder di sembrare stelle». te duken si yjet». ∑ ∑

Anno 9 Distribuzione gratuita in: . Anno 8 Mensile di attualità e cultura italo-albanese . DistribuzioneAlbania, gratuita Australia, in: Numero 1 . Mensile di attualità e cultura italo-albanese . Belgio,Albania, Canada, Australia,Germania, . numero 2 Direttore editoriale: Hasan Aliaj Belgio,Grecia, Canada, Francia, Germania, Italia, Aprile 2011 Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia,Stati Francia, Uniti e SvizeraItalia, . Giugno 2010 Stati Uniti e Svizzera Kombi nuk mundGiorgio Castriota të shitet Gjergj dhe Kastrioti të blihetGjergj me Kastrioti para itën e martë në, në Muzeun Historik Scanderbeg Skenderbeu tin shqiptar,Scanderbeg dhe do të mundin të keqinterpretojnë Kombëtar, Shoqata Atdhetare Kultur- ligjet themeltare dhe kushtetutën e Repuplikës së Dore “Labëria” nën siglën “Kombi nuk di Rembrandt i Rembrendit Shqipërisë.by Ftesa Rembrandt për debat është ftesë për një proçes mund të shitet dhe të blihet me para”, orga- transparent dhe të hapur, jo vetëm për çështjen e nizoi tryezën e rrumbullakët me mbështetjen l nostro “Scanderbeg” di Rembrandt van Rijn esi- nga Fotaq Andrea France kombësisëur Scanderbegnë Shqipëri, painted por edhe by thepër prominent çështjen mëpaint të- e 73 shoqatave të tjera kombëtare e lokale, ste. Si trova lì, nei ricchi fondi del Museo delle Bel- rëndësishmeer Rembrandt që jo rastësisht Harmenszoon përputhet van Rijnnë kohë (1606 me - si dhe nga organizata, grupe e personalitete I le Arti di Nancy, capitale dei duchi di Lorena. Si kënderbeu” ynë i Rijn Rembrandit ekziston. regjistriminO 1669) e popullsisë.exists. It is Debatiover there nuk in është the richtrysni, inven de-- të shquar e të përgjegjshëm për çështjen kom- trova lì, ancora fresco, con la sua sensibile acquaforte, “ Është atje, në fondet e pasura të Muzeut të batitory ofnë theçdo Museum rast është of Finenjë proçesArts in Nancy,transparent, France, është the bëtare (Reshat Arbana Pëllumb Xhufi. Koço con le tracce della planchette da cui fu ricavato ancora S Arteve të Bukura të Nansisë, kryeqendrës njëcenter proçes of the i Duchy ballafaqimit of Lorraine. historisë, It is rrethanavethere, still fresh dhe Danaj, Sabri Godo, Kreshnik Spahiu, etj), për visibili. E noi lo toccammo come per salutarlo, lo os- së dukëve të Lorrenës. Është atje, ende i freskët, me doktrinavewith its sensitive dhe juridikave etching, politike.with still Sot visible në tryezën footprints dhe të shprehur shqetësimin dhe kundërshtimin servammo a lungo, sodisfammo la nostra sete, lo ammi- ravijëzimet e veta gravurore të ndjeshme, me gjurmët menunëof the planchette e politikës from shqiptare which shtrohetit was made. për zgjidhjeAnd us, ap we- tonë të vendosur ndaj Ligjit të Qeverisë Shq- rammo pieni di cenni d’affermazione silenziosi dei capi, ende të dukshme të planshetës nga është nxjerrë. likimitouched i regjistrimit it with our të own popullsisë. hands as Regjistrimi if greeting i him,popull we- iptare, për regjistrimin e popullsisë mbi baza alla presenza della conservatrice del Museo, la sig.ra Dhe ne, e prekëm me dorë si për ta përshëndetur, sisëlooked është: at him Në for mijëra long moments,vjet në konceptin we tasted eit regjistrimitwith thirsty etnike, fetare. Kushtetuta e Shqipërisë për- Sophie Harent. Per di più, questo ritratto di Scanderbeg e këqyrëm çaste të gjatë, e shijuam me sy të etur, e asnjëeyes, weherë admired nuk është him nodingpërfshirë in aprovementkoncepti i regjistrimitin the pres- cakton qartë dhe prerë, të drejtat e shtetasve non risulta sconosciuto agli amanti dell’arte albanesi. admiruam gjithë lëvizje pohuese e të heshtura të mbience baza of the etnike keeper apo of fetare.the museum Shqipëria Sophie është Harent një .vend This për kombësinë dhe bindjet fetare, si çështje Eppure, è sorprendente sapere che la storiografia al- kryeve, në prani të konservatores së Muzeut, Zonjës laik.portret Shqipëria of Scanderbeg nuk mundet is not uknown të kryejë to njëthe regjistrimAlbanian banese ha definito questo ritratto del nostro Eroe sem- Sophie Harent. Për më tepër, ky portret i Skënderbeut artlovers. However, the big surprise is that the Albanian themelore, personale dhe të pa cënueshme nga mbi baza etnike dhe fetare sepse Shqipëria është plicemente come un’opera anonima, di fantasia, prove- nuk është se është i panjohur për artdashësin shqiptar. histography has described this portrait of our hero as modeli i harmonisë përkatësive etnike dhe Shqipëria askush, madje thekson, se as vetë minoritetet niente dalle profondità dei tempi non identificata, senza Mirëpo, çudia këtu është se historiografia shqiptare e only an anonymous portrait, as a fantasy, that has come nuk mund të detyrohen të deklarojnë përkatës- che i misteri in essa contenuti fossero decifrati, seppur ka cilësuar këtë portret të Heroit tonë thjesht si vepër nukfrom ështëthe depths një vend of an multietnik. unidentified Shqipëria time period, ështrë undecif sim-- inë e tyre kombëtare, etnike, gjuhësore apo fe- pubblicata ovunque, ieri e oggi, perfino sulle cartoline anonime, fantaziste, ardhur nga thellësitë e kohërave boilered i fromtolerancës the mysteries fetare ku that është it carries një nga on, vendet even thoughe vet- tare. Mbi këtë teme zhvilluam këto biseda. o i poster, ultimamente anche a colori. e paidentifikuar, e padeshifruar nga misteret që ka meit was në publishedEuropë ku time martesat after time, midis even qytetarëve it was made të feve into In verità, il primo segnale utile all’identificazione mbartur, ndonëse e botuar lart e poshtë, dje dhe sot, tëgreeting ndryshme cards mbajnë and posters shkallën recently më të in lartë colour. jo vetëm në Reshat Arbana Europë por në të gjithë Botën. (Artist i Popullit) di queso ritratto come uno dei disegni di Rembrandt lo madje edhe kartolinë e poster, dhe kohët e fundit edhe In fact, the first sign for helping to identify this riscontrammo nel Catalogo regionale “Dei libri d’arte me ngjyra. portrait as one of the drawings of Rembrandt was Kjo ftesë është e veçantë Çfarë kërkohet nëpërmjet regjistrimit të popullsisë pse për mua. Kjo pjesmarje në d’antichita posseduti dal conte Cicognara” del 1821, Në fakt, sinjalin e parë për identifikimin e kësaj found in the regional catalogue “From the antique art dove al numero 2132, il nome del ritratto “Scanderbec” gravure si vizatim nga Rembrandi e hasëm në Katalogun kundërshtohetbooks in possesion nga of pjesa count më Cicognara” e lartë e juristëve[Dei libri apod’arte e këtë tryezë është më e rëndë- risulta elencato tra i “trentaquattro persoaggi storici rajonal “Dei libri d’arte d’antichita posseduti dal conte gjygjtarëve?d’antichita posseduti dal conte Cicognara] of the year sishme se çdo aktivitet tjetër, ed eroici stampati da F.L.D. Ciartres”. Notammo nella Cicognara” (katalogu i veprave të artit antik, në zotërim 1821,Kundërshtohet with the serial ndryshimi number i2132, kombësisë. where theKundërsh name of- dhe lashë cdo punë për të serie di questi personaggi – che in realtà sono trenta- të kontit Cicognara) të vitit 1821, ku në numrin rendor tohetthe portrait sepse kjo“Scanderbec” nuk vjen në is kundërshtim found listed me between mbrojtjen “34 ardhur… Interesat kombëtare sei,kuadrit secondo ligjor. gli studi Kjo do-, nomi të thotë famosi se unëche hannomund lasciatotë kërkoj 2132,këtë emri veprimtari i portretit të domosdoshme, “Scanderbec” figuron patriotike, i radhitur fisnike dhehistorical garantimin and heroic e të figures drejtave stamped të pakicave from the etnike F. L. në D duhet ti kemi mbi ato vetjake improntetë ndryshoj nella kombësinë, storia mondiale, në qoftëse quali unë Attila, jam Barbaros në gjendje- mesqë “tridhjetëkeni nisur. e katër personazheve historikë e heroikë Shqipëri.Ciatres”. Përkundrazi pakica etnike ju garantohet në këto momente të vështira sa,ta Timur provoj Leng, këtë ndryshim,Dioniso, Atabaliba ta vërtetoj re nëdel mënyrë Perù, Archi zyrtare- stampuar nga F.L.D. Ciartres. “Vërejmë në serinë e këtyre të gjithaIt is observedtë drejtat inkushtetuese the series qëof theseparashikohen characters nga – që po kalon atdheu ynë. Poli- mede,prejardhjen Pitagora, time Diogene, nga baba Platone, e nga Socrate, nëna, Sulejman,dhe kjo të personazheveKreshnik - që Spahiunë faktjanë tridhjetë e gjashtë, në konventatwhich from europiane. the reasech Por there çdo are kush in fact,mund - allta ketëfamous të tika shqiptare postkomuniste është një politkë që si Thomasbëhet More,me një Gaston vendim de Foix,gjygji. Scanderbeg, E shumta Cadamosto,që mund të bazë të studimeve -, emra të njohur që kanë lënë gjurmë qartënames këtëthat vend.have left Që their të drejtat marks ein pakicave the history duhet of the të kushton vëmëndjen e duhur interesave kombëtare, Aristotele,bëhet në Nogainjë vend il Grande të qytetëruar di Persia, kjo është.Nangasaki, Në këtë l’im for- - në historinë botërore, si Atila,Mendimi Barbarosa, juaj për Timurlengu, këtë tryezë? shtrihenworld, like deri Attila, atje kuBarbarossa, preken interesat Timur the e shumicës Lame, Dionis, shq- prandaj ne duhet të jemi vetë vigjilentë. Konica jo peratoremular delqë doGiappone, të na jepet Empedocle, shtrohen Faust, edhe Saladinodisa pyetje ecc të Dionisi, Atabalipa mbreti iËshtë Perusë, kënaqësi Arkimedi, e veçantë Pitagora, që iptareAtabalipa në këtë the vend.king of Peru, Archimedes, Pythagoras, më kot ka thënë se Shqipërisë e keqja i vjen nga ecc.tjera. È veroCili ështëche la besimi maggior yt fetar?parte Osedi questi cilës nënshtetësipersonaggi i Diogjeni, Platoni, Sokrati,mar Sulejmani,pjesë në këtë Tomas takim Mori, për Diogenes,Një regjistrim Plato, mbiSocrates, baza Suleiman, etnike dhe Thomas fetare tëMore, pa vetë shqiptarëve. Personalisht kam lexuar shumë për (21përket? ritratti) Në sono të disegnidrejtat themeloredi Claude Vignontë njeriut (1593-1670), të shkruara Gaston dë Fua, Scanderbec,çështjen Kadamosti, dhe debatet Aristoteli, që nuk mbështeturGaston de Foix, në prova Scanderbeg, dhe në Cadamosto,fakte, pasi në Aristotle, këtë formë The Fan Nolin, Konicën etj, dhe debatet që ata kan pasur uno dei pittori francesi esponente dello stile barocco, il Nogai i madh i Persisë, Nangasaki, mbreti i Japonisë, great Nogai of Persia, Suleiman, Nangasaki the king of në të gjitha kartat ndërkombëtare, thuhet se çdo njeri i përket asnjë individi, asnjë është konceptuar. Konceptuar si formularë i regjistri- për patriotizmin. Problemet që diskutohen sot në këtë più famoso all’epoca di Luigi XIII. Empedokli, Fausti, Saladini, etj. etj. Japan, Empedocles, Faust, Saladin etc. i ka personale bindjet e tija fetare. qeverie, partie as shoqate por meve vetëdeklarim që do të thotë se sipas dëshirës takim janë shumë vendimtare për fatin e kombit tonë. Njeriu mundsegue të kërkojë a pagina një shtetësi 17 tjetër në rast segue aështë pagina një debat 17 që i përket të personale pa segueshikuar origjinëna pagina që i përket18 etnisë apo Sot duhet të ishim aq shumë shoqata dhe intelektualë se shtetit ku i adreson e pranon këtë. Ndërsa tek gjithë kombit. Përfaqësuesit besimeve fetare. Në këtë kontekst, jo vetëm që bie sa duhej të ishin disa salla për të na nxënë. Eshtë një ne shoh se bëhet e kundërta. Kjo qeveri kur e fut në politik të organizatave etnike në në kundërshtim me legjislacionin shqiptar regjistrimi moment që duhet të reagojmë me pjekuri, qytetari, mend një gjë dhe nuk i ndahet më pastaj derisa ta jug apo në veri të Shqipërisë më kanë akuzuar se me vetëdeklarim por vjen me kundërshtim të hapur arsye dhe me shumë kujdes. Përpara të vemë ligjin, çoj në fund. Pra duhet të reagojmë që ky ligj të mos jam i vetëm në këtë debat dhe po e bëj për arësye me çdo konventë europiane por dhe me direktivat që normat ndërkombëtare.L’Albania Dhe shoh se atoe flasin për Shqiperia Albania shkojë në fund, pasi qeveria lufton me të gjitha mjetet personale. Brenda një jave apo më pak do t’ju tre- lëshon gjykata europiane e të drejtave të njeriut në ne, të gjitha. Në vend që rregullat ligjet ti zbatojnë që ta çojë deri në fund. Por ne që nuk jemi të të njejtit goj atyre se ky nuk është debate i një individi, nuk Strasburg e cila nëpërmjet precedentëve paralelë ligjvënësit,il ata movimento që kemi vënë për të na drejtuar, po dhe levizja and the free 'Albanët me mendim, nuk do ti ndahemi kësajë pune. Prandaj është për interesa personale, por është një debat që të kërkesave për ndryshim kombësie ka përcaktuar i zbatojmë dhe po i korigjojmë ne. Doja dhe kam them se kjo që bëni ju sot besoj se do të gjejë jehonë, do të përfshihet i gjithë kombi, duke përfshirë miliona qartë që individët nuk kanë të drejtë pa prova të shumë dëshirë qëlibero në raste të tilla, të recitoj poezi e lire e movement dhe shpresë që të ndiqet nga veprimtari të tjera. Të shqiptarë, demokratë e socialistë, mysliman, katolik kërkojnë ndryshiminFamë e kombësisë së tyre. Çdo shtet dhe prozë të Naimit, Abdylit, Konicës, Nolit, që i mos ngelet me kaq. Unë them se do t’ju mirëpresin dhe ortodoks. E ftoj në debat Dulen, Karamelon dhe ka të drejtën dhe detyrimin për të caktuar rregulla të kushtohen atdheut. pa viza e senza visto edhe në veri dhe jo vetëm në jug ku keni vendin ju çdo këndwithout i cili mendon se nëpërmjet visas tezave të tyre qarta, regjimenë juridikeMijëvjeçarë' të përcaktuara qartë kur dhe si mundet të ndryshohet kombësia në rastet kur ajo norevole Presidente della Commissione si shoqatë.humë Ju uroji nderuari nga zemra President dhe iju Komisionit përshëndes me politike doreatly të mundin honored të presidentkrijojnë destabilitet of the Europe në- shte- Sabri Godo provohet me fakte dhe me prova. Europea, gentile José Manuel Barroso, Europian, i dashur José Manuel Barroso. an commission, dear Jose Manuel Bar- vi saluto amichevolmente da Valona e Unë ju përshëndes miqësishtTu referohemi nga Vlora fjaleve te mencuraroso teI greetFaik youKonices from Valonase patjeter and wish kemi pagina 2 O Si do ta komentonit vendi- S G Po çertifikata dhe dokumentacioni gjendjes civile dhe ju uroj gjithë të mirat. se cfare te mesojme. Po. S’ka dyshim se politikanët thot Konica - vi faccio i miei migliori auguri. you all the best. janë të mjaftueshme që të garantojnë ndryshimin e min e qeverisë për vetdeklarim turma e erët e njerësve që e përdorin politikën jo si një udhë po si Ringraziandovi per l’appoggio a noi dato kombësisë? desidero informarvitë che kombësisë sta per compiersi dhe të besimitun Duke ju falenderuar për mbështetjennjë qëllim e - kanë zënëBy thankingt’i vënë youkazmën for the Shqipërisë. support you have fetar? dhënë du t’ju informoje se po mbushet gati një Edhe certifikata dhe dokumentacioni i gjendjes anno dalla felice inaugurazione del mio proget- given, I would like to inform you that it is has civile është krejt i pamjaftueshëm për ndryshimin e to “100 passi verso l’Europa”Unë jam avvenuto nga Delvina, a Pogra qytet- vit nga inaugurimi i suksesshëm i projektit tim been almost a year since the successful in- Shqipëria u ngjall nga idealistët, kombësisë. Gjykata evropiane e të drejtave të nje- dec, sul lago di Ohr,me un progetto histori. che Qytet ha conqui me shumë- „100 hapa drejt Europës“ zbatuar në Pogradec, auguration of my project, “100 steps towards Il contributo stato non solo i cuoritradita e le menti dhe dei shumë residenti patriot. e në liqenin e Ohrit-- një projekt ky që fitoi jo Europe”, implemented in Pogradec, a project riut përcakton qartë duhen elementë të tjerë për të Delvinadell’intera është regione,pjesë e Labërisëma anche dhedei nostrindjehem grandi krenar vetëm zemrat dhe mendjet e banorëve të poqytetit vdesthat nga won not politikanëtonly the hearts and minds of the provuar nga autoritetet që lidhen me emrin, gjuhën, që sotamici jam europei në këtë quali tubim Vaclav si pjestar Havel, i kësajImre shoqate.Ker- e të gjithë rajonit, por edhe të miqve tanë të habitants of the city and the whole region, but origjinën,degli lidhjet mealbanesi kulturën dhe gjithshka al tjetër. Faik KONICA hë-heqës” do t’u vijnë mentë dhe punët do të shtro- Dhe të kemi bindjen se shumica e tyre që kërkoj- Eshtëtezs, në Heinznderin Fischer, e krahinës Werner së Labërisë Faymann, që tëBenita zhvillojë mëdhenj europian si Vaclav Havel, Imre Ker- hen.also Po those në qoftëof our se most e papritura important ngjet, friends në in qoftë Eu- se tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita në ndryshimin e kombësisë, nuk i përkasin as asaj tubimeFerrero të tilla Waldner, dhe në Michaelkohë të veshtira.Spindelegger, I kam Peter ndjekur Jo. Nuk besoj se Shqipëriarope such - fjalëas Vaclav fatale Havel, - vdes, Imre ahere Kertezs, munt Heinzpa çpifje risorgimento italiano Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter gjuhe amtare, as atijë gjaku dhe origjine, dhe as atijë këtoBalatzs, aktivitete Doris dhe Pack ndihem e Hannes shumë Swoboda i emocinuar ecc... që Shqipëria është në të Fischer,shkruajmë Werner këto fjalë Faymann, në gur të Benitavarrit të Ferrero saj: che classificarono l’evento come il migliore Balatzs, Doris Pack e Hannes Swoboda etj... të Waldner, Michael Spindelegger, Peter Balatzs, emri dhe mbiemri që ka. Janë të drejtat që duhet keni reaguar në moment delikate si Marveshja për rezik, - të pakën jo U NGJALL NGA IDEALISTËT U RUAJT dei mezzi per il raggiungimento dell’obiettivo cilët e klasifikuan atë si mjetin më të shkëlq- Doris Pack and Hannes Swoboda etc, who clas- të përcaktojnë qartëpagina këtë ndryshim 4 të cilat duhet të Ujrat me Greqinë dhe rasti i tanishëm. Eshte çudi dhe për shumë kohë. NGA RASTET U VRA NGA POLITIKANËT ndryshimiproposto apo dallo vetdeklarimi slogan “Riuniamo i kombësisë l’Europa kur dihet at- që yer në përmbushjen e slloganit „T’a bashkojmë sified it as the best way to fulfill our slogan “To kalojnë në filtra të kritereve ligjore. Shumë përpjekje traverso la cultura”. La realizzazione di questo europën nëpërmjet kulturës“.Po kjo s’do të thotë unite Europe through culture”. janë bërë për asimilimin e kombit shqiptar. Prandaj shkenca e thotë qartë se duhen 6000 vjet që të ndry- se jemi të siguruar në Po. S’ka dyshim se politikanët - turma e erët shojëprogetto kodi gjenetik ha fatto i innjeriut, modo prache tëvenisse ndryshojë proposta kombë - Për këtë projekt unë tashmë jam propozuar For this project I have been nominated to pretendoj se ky është një debat jo individual por një la mia candidatura per il premio “European për marrjen e cmimit „Europeançdo Citizen rast dhe Prize“, në çdo e njerësvereceive the që “European e përdorin citizen politikën prize” jo award, si një an udhë debat i kombit. Këto përpjekje janë bërë për shq- sia, ndërsa sipas formularëve të sotëm, mund ta ndry- mënyrë. Asnjë Shtet po si një qëllim - kanë zënë t’i vënë kazmën Shq- shoshCitizen vetëm Prize”, për dyconsegnato minuta. Duhetdal presidente që ta mbrojmë del cmim ky që e jep presidenti i EU Parlament në award given out by the president of the EU Par- iptarët që jetojnë në Shqipëri në trojet e tyre, por Bruxelles. nuk është i siguruar ipërisë. Unë që s’këndoj kurrë gazetat e Shqipërisë këtëparlamento ide, që nuk europeo mund a tëBruxelles. ndërrohet kombësia. Aq liament in Brussels. edhe për shqiptarëtKujtese që jetojnë dhe në trojet e tyre në Nel quadro dell’inaugurazione del progetto Në kaudër të inaugurimitplotësisht të këtij projektidhe pa kon- (e kamWithin çfaqur the arësyen inauguration tjatër herë), of this zura project këto javët I Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe më gjërë. Sepse më mirë do ta kuptojnë ata që e kanë projektuar se unë pata kënaqësinë dhe nderinditë. tëNuk marrë është dhe nevojë e fundit t’i këndoj me regull që të kuptoj rrjedhjet kjo punëho avuto nuk il pëlqehetpiacere e nga l’onore shumica di ricevere e shtetasve. una let -Kes- had the pleasure and honor to receive a letter elementët kryesorë të cilët kanë penguar asimilimin e tera da voi in cui Lei, gentile amico, assieme al të njëkërkojmë letër nga shëmbëlla ana juaj në në histori të cilën të jushkuar, i dashuri arrin të politikefrom yourtë vendit, part in dhewhich, gjer you tani my nukbeloved arrita friend, të zbu - mirenjohje htu një ligj që nuk pëlqehet nga shumica e shtetasve, kombit shqiptar, kanë qenë, lidhja e gjakut, origjina, gradimento delle mie idee e dei miei concetti hedhimMik bashkë një sy menë kënaqësinëhistorin’ e sotme,qe ju sollën për të idetë kuptuar loj togethergjësendi. with Këtu the këtje, pleasure nonjë that artikull these iideas veçuar and çfaq emri, mbiemri, gjuha, feja dhe padyshim nuk mun- duhet të çoj aty që të ndërrohet ligji meqenëse nuk dhe konceptet e mia më derguat edhe disa ide mi scriveva alcune delle sue idee sull’identità se Shtetet, si njerëzit, lindin, riten dhe vdesin, - dhe te conceptsbërësi një brought ndienjë to tëyou, problemeve send me some të mbëdha of your që det që nëpërmjetpër një legjislacioni Nenen jashtë çdo standarti munde l’unione të ndërrohen dell’Europa. qytetarët. Ne duhet të bëjmë një catuajat vdesin mbi që identitetin në foshnjëri, dhe bashkimin nga sëmundjet europian. ose nga janëown shtruar ideas about përpara the identity Shqipërisë; and the po përgjithësishtEU. peticion krahas punës suaj. Një pjesë e intelëktualëve evropian të falsifikohet dhe të krijohen hapësira për aksidentet. Në qoftë se anarkia, e cila mbretëron që s’duket gjëkundi filli i pakëputur i mendimeve të këtë asimilim të pjesëshëm artificial të një pjese të shqiptarë duhetsegue të prononcohen a pagina se nuk19 mund të përf- katër vjet e seguetëhu në aShqipëri pagina vazhdon 19 dhe ca kohë, përgjithëshme,segue po vetëm a pagina një bisedim 19 i rëmbyer hol- shihen të gjithë në një tubim. Ata, të thonë qartë fjalën kombit shqiptar, dhepagina për aq më 9 tepër atje ku janë ahere optimisma s’ka vent dhe trëmbem se diç do të lësirash, detajesh. thellësisht etnik shqiptarë në shekuj që kanë jetuar e tyre se në rast se diskutohet kjo çështja e kombësisë ngjasë. Le të kemi shpresë se të vetë-qojturve “ud- Botuar në 1924 ti bëhet e qartë qeverisë se duhet të mbetet brenda në këto treva. (Vijon në faqen 18) Storia Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 2

‘Leka i Madh’, libri i Aleksandri i Maqedonisë autorit Shefki Ollomani Ky libër kushtuar Lekës së Madh pretendon të hedhë dritë në një epokë të së kaluarës së Ballkanit, që prekë rrënjët edhe të kombit shqiptarë. Histori- ani Nebi Dervishi, me rastin e promovimit, tha se rrënjët e vërteta ky libër mbi të gjitha është përgjigje e disa preten- dimeve joserioze shkencore, ndaj atyre që duke ‘’Askush nuk na ka faj, se vetë i kemi verbuar sytë tanë, me duart tona’’! Aristidh Kola pasur komplekset e origjinës, i shmangen vetvetes. Dervishi gjithashtu tha se Leka i Madh nuk është Çfarë populli janë tori është njohur me emrin Maqedonia, me kryeqytet Selani- i pa zot, pasi burimet histo- “maqedonët” e sotëm? kun. Më vonë Filipi II, i ati i Lekës së Madh, i zgjeroi kufijtë rike flasin se trashëgimia e Këta ”maqedonë” të tashëm, në të vërtetë nuk janë komb në Veri. Kjo njihej me emrin Maqedonia II, me kryeqytet maqedonasve antikë u takon më vete. Këta i bëri të ashtuquajtur ”komb maqedonas” Stobi. Kufiri i Maqedonisë II shtrihej deri te lumi Astibo dhe shqiptarëve, më shumë se vetë Tito. Ju dha emër, territor dhe pavarësi. Thjeshtë, këta rrjedha e poshtme e lumit Erigon”. (Mala Enciklopedija, çdo populli tjetër në Ballkan. janë një ”komb” i shpikur. Ishte dhe mbeti një lloj testimi, Prosveta, Beograd, 1978, f.461). Përndryshe, fqinji verior “Botimi i librit Leka i Madh Nga Valmir Kuci eksperimenti se, si do të vegjetojë një shtet i formuar artifi- i Maqedonisë ishte Dardania, me qytetet më jugorë të saj, është një vërejtje serioze për cialisht, me nje komb të trilluar dhe me troje të huaja. Ky Justiana dhe Ceflloni. Pra, siç shihet, Maqedonia asnjëherë historianët shqiptarë, sido- eka i Madh ka folë Shqip dhe duhet të kuptohet si Shq- grup njerëzish, në fakt, as vetë nuk pranojnë se janë komb nuk është shtrirë në veri të lumit Astibo (Bregallnicë), dhe se mos për ata që merren me Liptar, edhe pse në atë kohë nuk kishte etni shqiptare, më vete. Vetë Konstandin Milladinov, poet i parë, asnjëheë në perëndim asnjëherë nuk e ka pasur territor të saj Maqe- studimin e antikitetit, si dhe, por kishte etni ilire, makedhone, dardane, mollose, epirote nuk pranon se është maqedon, as nuk pranon se ky farë doninë e sotme perëndimore. Ata ishin të banuara me fiset në të njëjtën kohë, është etj., pra kishte etni Pellazge, e cila është paraardhësja e ”kombi” ekziston. Ai, në fakt, e quan veten Bullgar, dhe tjera ilire, si : peonët, dasaretët, lynkestët, pirustët, etj. Këtë një përgjigje për të hedhur etnisë së sotme Shqiptare. Në çdo luftë, në lashtësi, kanë të gjithë këta njerëz, që na paraqiten sot si ”maqedonë” i e dëshmojnë edhe gërmadhat e vendbanimeve të vjetra dhe poshtë pretendimet joserioze shkencore të studi- marrë pjesë historianët (sikurse sot gazetarët), dhe në një kosideron si bullgarë. objektet e shumta arkeologjike të zbuluara anekënd hapsirës uesve sllavo-maqedonas, të cilët, duke pasur kom- luftë ku Leka i Madh luftonte me ushtrinë e tij, një historian Maqedonasit nuk janë asnjë përzierje popujsh apo së Maqedonisë së sotme. pleksin e origjinës, ikin nga vërtetësia. Ky libër, iu ofrua shumë afër, sepse Leka fliste tmerrshëm. Historiani u kombesh, ato janë Sllavë të ardhur prej përtej Karpateve, para së gjithash, u drejtohet atyre që kërkojnë të interesua ta dëgjojë nga afër (aq sa ka guxuar të afrohet), se në në gadishullin Ilirik/Ballkanik, duke uzurpuar toka ilire, dhe A mund të jenë sllavo-maqedonasit dinë dhe kanë mendje, por edhe cyten nga shpirti çfarë gjuhe fliste Leka. ‘’Zjarm ore”, - ishin fjalët bubullimë të duke u ngulitur në territorin e Maqedonisë antike ilire, duke pasardhës të maqedonëve antikë? dhe dëshira në vazhdimësi për historinë e shq- Lekës komandant, kur i urdhëronte ushtarët e tij që të hidhen u vetëquajtur me emrin maqedon. Por, në fakt, këto, kushti- Mitko Panov, akademik, për këtë çështje, ndër të tjera, iptarëve në trojet etnike, që nga antikiteti e deri në në sulm gjatë betejës. Historiani kuptoi se ky urdhër nuk ishte misht të themi ”maqedonë” s’kanë asgjë të përbashkët me do të theksojë: ”Makedonski slloveni”, që në shqip do të ditët tona”, tha historiani Nebi Dervishi. Nënkrye- as greqisht, as latinisht dhe shkroi: ”Aleksandri fliste në një maqedonët antikë të Pellazgjisë-Ilirikut-Ballkanit. Sllavo- thotë sllavo-maqedonas. Kurse, në enciklopedinë arsimore tari i Shoqatës së Historianëve Shqiptarë të Maqe- gjuhë barbare, kur i urdhëronte ushtarët e tij”. Kjo do të thotë maqedonët e FYROM-it/IRJM-së, kanë shumë probleme, theksohet: “Maqedonasit = popull i sllavëve të jugut, që donisë, Skënder Hasani, tha se promovimi i librit se Leka i Madh ka folë Ilirisht, pra, Shqip, prandaj ne sot ato janë të vetmuar në territorin e tyre të uzurpuar: Bull- emrin e marrin sipas rajonit Maqedoni dhe janë pasardhës duhet ta quajmë Aleksandrin Shqiptar, pavarësisht se si Leka i Madh - Aleksandri i Maqedonisë erdhi në garia nuk ua njeh kombësinë, Serbia nuk ua njeh kishën, të fiseve të vjetra sllave”. (Mala Enciklopedija, Prosveta, kohë të duhur, meqë emri i tij, termi Maqedoni janë thirrë fiset illire nëpër shekuj dhe epoka! Greqia nuk ua njeh emrin, Shqipëria nuk ua njeh territorin, Beograd 1978, f.463). Në enciklopedinë e gjeografisë thek- Emri i Aleksandrit të Madh ende vazhdon të krijojë tur- dhe përvetësimi i antikitetit, kohëve të fundit, janë kështu që, pashmangshëm dhe shumë thjeshtë e qartë, janë sohet: “Maqedonasit = popull nga grupi i sllavëve të jugut, përdorur tej mase për përfitime politike. bullira politike. Edhe sot, këtu e dymijë e treqind vjet nga shtet dhe komb artificial. Ideja për formimin e një Shteti të krijuar nga fiset slave: BERSJAK, STRUMJAN, DRA- vdekja e tij, duke bërë që politikat e vendeve të ndryshme të “Leka i Madh dhe Maqedonia Antike kanë dhe Kombi artificial - Maqedonisë e Maqedonëve moderrnë, GOVIT, etj.”. Kurse, sa i përket etnitetit të këtij populli, paraqitur vlera universale dhe jo vetëm të ngushta varen shpeshherë nga lavdia dhe emri i tij për ta privatizuar, në Enciklopedinë Britanika, do të theksohet se: “Rilindja nga ana e diplomacisë europiane u bë me qëllim që të ven- personale ose të jenë të një populli, që një popull vjedhur e përvetësuar! Disa pseudohistorianë të sotëm të dosej një stabilitet midis popujve në Ballkan, që kishin aq maqedonase ishte një process i gjatë i zgjimit kulturor dhe fqinjëve tanë të afërt dhe të largët, pretendojnë që Leka i kombëtar. Mendohet se ky process filloi në shek. XIX, kur ta përvetësojë atë histori të lashtë dhe të lavdishme shumë dallime dhe aq shumë grindje mes veti. Por u krijua të Maqedonisë Antike dhe sidomos figurën krye- Madh nuk ka prejardhje shqiptare. Por historianët e lashtë edhe me qëllim të dobësimit dhe copëtimit të mëtejshëm të edhe u paraqitën librat e rilindasve të njohur: Joakim Kër- kanë lënë shënime që tregojnë se Aleksandri i Madh ishte çovski, të Kiril Pejçinoviqit (1816) dhe të Pulevskit (1875)”. sore të Lekës së Madh”, vlerësoi Skender Hasani, trojeve pellazgo-ilire të Shqipërisë Etnike nga politika sho- nënkryetar i Shoqatës së Historianëve Shqiptarë, i biri i mbreti të Maqedonisë - Filipit II dhe i Olimbisë, një veniste dhe ekspansioniste e Serbisë dhe Greqisë. Ndërsa, sociologu i njohur Ante Flamengo do të thotë : princeshë Ilire, e bija e mbretit të Epirit - Neoptolemi I. “Popull – komb më i ri që u formua në Jugosllavi është Maqedoni. Autori Shefki Ollomani, nëpërmjet Mirëpo, ”Maqedonia e Re” nuk u bë shembull për sta- këtij libri, ka për qëllim njohjen e shqiptarëve me Shumë shkrues të historisë antike, ndër ta Herodoti dhe bilitet. Ajo, në fakt, qe dhe mbeti burimi i jostabilitetit në kombi maqedon, i formuar në vitin 1948”. Pra, identitetin Tukididi, na njohtojnë se Pellazgjët (Shqiptarët e sotëm) e plotë kombëtar e arritën në vitin 1948. Ja pra pse sllavo- një epokë të historisë së lashtë pellazgo-ilire, si rajon. Është shtet që qëndron në këmbë qelqi dhe heret dhe t’u rrëfejë atyre të vërtetën historike dhe et- janë popull para grekëve (“proelinioi”). Edhe pas kaq a vonë, këto këmbë do ta lëshojnë, do t’i thyhen. Është e maqedonasit nuk mund të jenë maqedonasit antik. shumë faktesh e dokumentesh dhe pohimeve të vetë histo- Mu për këtë, me shumë të drejtë, Mitko Panov e përdor nike, se si edhe ne shqiptarët duhet t’i dalim zot pamundur të formosh një komb që nuk ka bazë, nuk ka ‘Lekës së Madh’. rianëve e filozofve antikë helenë (grekë), dikush akoma nuk themele, nuk ka gjuhë e histori, nuk ka të kaluar as të etnonimin sllavomaqedonas, në mënyrë që të bëhet dallimi e ka të qartë se kush ishte, çfarë gjuhe fliste, çfar prejardhje tashme, që në fakt është vetëm një marionetë sa për t’u midis maqedonasve antikë dhe sllavo-maqedonasve të ditëve etnike kishte dhe i kujt ishte dhe është Aleksandri i Madh i argëtuar e kaluar kohën e lirë qarqet politike antishqiptare tona. Pra, e mira është që autorët sllavo-maqedonas të mos toktoninë e Shqiptarëve në këtë Gadishull, nacionalizmi dhe Maqedonisë – Leka. Një pirateri, vjedhje, përvetësim e fal- euro-aziatike. Besoj se krijesat artificiale nuk munden të merren me kuazishkencë, sepse kjo iu sjellë më shumë dëm shovenizmi sllavomaqedonas nuk ka të ndalur. Ai përmes sifikim të përkatësisë etnike të Lekës së Madh e bënë Grekët jetojnë gjatë. Sidoqoftë, edhe në Bashkimin Europian po e huti brenda vetë popullit sllavo-maqedonas. Ne i kuptojmë Akademisë së Shkencave të Maqedonisë dhe Enciklopedisë modernë dhe tani së fundi këtë gjë përpiqen ta bëjnë edhe të futet i gjithë Ballkani, përsëri Republika e Maqedonisë se duan të jenë pasardhës të një populli të stërlashtë, me të së saj, vazhdon me kokëfortësi dhe naivitet që të mohojë Sllavo-bullgarët që veten e quajnë Sllavo-maqedonas, bile (FYROM-IRJM), kështu siç është tani, nuk do mund të cilin mburret historia antike dhe historia më e re, por ja që autoktoninë e Shqiptarëve në Iliridë dhe vazhdon shtrem- për ironi të shekujve të shkencës e të dritës: XX dhe XXI, mbijetojë. Në Enciklopedinë e ish-Jugosllavisë për shtrirjen nuk munden të jenë edhe sllavo-maqedonas edhe maqedo- bërimin dhe falsifikimin e paskrupullt të historisë së Shq- ata nuk ngurrojnë ta quajnë veten edhe Sllavë, edhe Maqe- gjeografike të Maqedonisë antike theksohet: “Maqedonia në nas antikë, sepse maqedonasit e Lekës së Madh kanë jetuar iptarëve, të Maqedonëve pellazgo-ilirë të antikës dhe glo- donas, pasardhës të Aleksandrit të Madh, vetëm për faktin periudhën antike ishte shtet i pavarur, i banuar me fise iliro- në një hapësirë dhe në një kohë krejtësisht tjetër. Edhe pas rifikimin e historisë bullgare të sllavomaqedonasve, duke u se ata sot banojnë në një pjesë të trojeve të Maqedonisë së thrakase, nga maqedonasit iu dha emri MAQEDONI”. Më një mali gjigant me fakte e dokumente shkencore, ballkanike dhënë atyre Tapinë e Maqedonisë antike të Lekës së Madh dikurshme antike pellazgo-ilire. poshtë thuhet: “Shtrihej rreth brigjeve të Detit Egje. Në his- e botërore, mbi origjinën e vërtetë pellazgo-ilire dhe mbi au- iliro-shqiptar! Gjuha Pellazge Nga: Prof. Nebi Agolli, Romë La lingua Pelasgia ysh në epokën mikene pellazgët e Ballkanit të Atëhere nëse është e vërtetë perse grekët e sotëm all’epoca micenea, i Pelasgi dei Balcani del Sud come il Sanscrito. I greci dicono che la lingua el- Qjugut përdornin shkrimin ideografik, ashtu edhe nuk kanë mundur të bëjnë të mbijetojë një gjëndje Dusavano la scrittura ideografica e anche quella lenica, cioè il greco antico, era la lingua parlata atë me rrokje që peloponezët të vendosur në Qipro shoqërore që ka jetuar, por janë detyruar t’a shkatroj- sillabica, che gli abitanti del Peloponneso avevano nell’antichità e nell’epoca dell’impero bizantino. e morën nga fqinjët hititë. Këto dy shkrime u zh- në dhe t’a deformojnë gjuhën e lashtë dhe t’a transfor- ricevuto dai vicini ittiti. Queste due scritture sono oggi Se questo è vero, perché i greci di oggi non sono dukën komplet pa ushtruar asnjë ndikim në shkrim- mojnë në greqishte moderne? Po mos të ishin të njejtat completamente scomparse, senza esercitare alcuna riusciti a far sopravvivere una situazione sociale che in e ri fonetik dhe alfabetik që pellazgët mësuan të shkronja do të deklarohej që janë dy gjuhë si latinishtja influenza sulla nuova scrittura fonetica e alfabetica hanno vissuto, ma sono stati costretti a distruggere e përdorin nga fenikët. Në lashtësi shpikja e alfabetit ju popullore që ishte përballë latinishtes klasike, e cila che i pelasgi impararono a usare dai fenici. Antica- deformare il loro linguaggio e a trasformare il greco atribuonte pellasgëve Prometheu, Pallamedi, Horfeu, flitej në Romë nga mjekët dhe nënpunësit, ishte gjuha mente, l’invenzione dell’alfabeto è stata attribuita ai antico in greco moderno? Se non fosse stato per i Muzeu. Por njihej gjithashtu origjina fenike e shkro- albaneze përballë greqishtes së lashtë, gjuhës helene, pelasgi Prometeo, Pallamedi, Horfeo Museo, ed era caratteri uguali, sarebbe stata dichiarata l’esistenza njave pellazge. Për këtë vertetojnë format dhe emrat në botën lindore, por me një ndryshim që greqishtja nota anche l’origine fenicia dei caratteri pelasgici. Ciò di due lingue. Come a Roma convivevano sia il lati- e shkronjave më te lashta pellazge me ato fenike. Por përdorej në shkolla, gjykata, qeveri, në fe, diplomaci; sarebbe dimostrabile attraverso il confronto dei carat- no popolare che quello classico, usato da parte degli alfabeti fenik nuk kishte zanore, ndërsa gjuha pellasge ndërsa gjuha albaneze ishte gjuha e përditëshme. Janë teri e dei nomi delle più antiche iscrizioni pelasgie eruditi, così avveniva per la lingua albanese rispetto i kishte zanoret si elementin kryesor. Shkronjat më të zbuluar shumë shkrime në gjuhën helene, por kjo nuk con quelle fenicie. Ma l’alfabeto fenicio non aveva al greco antico, cioè alla lingua ellenica, nel mondo lashta pellazge janë ato të Melit, Teres dhe Kretes: a, do të thotë që popullatat të cilat jetonin aty ishin he- vocali, mentre la lingua pelasgia aveva la vocale come orientale, dove il greco era usato nelle scuole, nei b,c, e, è, f, g, gj, i, j, l, k m, n, o, p, q r, s, t, th, v, y, z, x lene. Ata kishin një arsim Helen. Popullsia pellazge elemento principale. tribunali, nel governo, nella religione, nella diplo- . Alfabeti etrusk lulëzoi në shekullin e VII dhe të VI ose albaneze përdornin albanezen për arsimin e tyre I caratteri pelasgi più antichi sono quelli di Meli, mazia, mentre la lingua albanese era la lingua di para Krishtit, në Chiusi, Todi, në rajonin e Umbrias në lashtësi para gjuhës helene. Teres e Creta: a, b, c, e, e, f, g, gj, i, j, l, km, n, o, p, qr, tutti i giorni. Molte iscrizioni sono state scoperte in dhe në Traquina e Capua. Në Ballkanin e lashtë, në jug, me ardhjen e emi- s, t, th, v, y, z, x. L’alfabeto etrusco fiorì tra i secoli VII lingua ellenica, ma questo non significa che le popo- Gjuhëtarët e kohërave të reja, për fjalët albaneze grantëve nga Mesopotania dhe Egjypti, gjëndja sociale e VI a.C., a Chiusi, a Todi, nella regione dell’Umbria, a lazioni che vivevano in quei luoghi fossero elleni. që përdoren në Ballkan dhe në Azinë e Vogël, kanë përbëhej nga elementi dy gjuhësh. Flisnin gjuhën al- Tarquinia e a Capua. I filologi del tempo moderno han- Avevano una formazione Helen. deklaruar që këto fjalë janë turke, arabe, persiane, banese dhe mësonin në gjuhën helene, pra ai që ishte no dichiarato che le parole albanesi usate nei Balcani La popolazione pelasgia, o albanese, nell’antichità greke, sllave, romune, italjane, por nuk kanë men- e in Asia Minore sono turche, arabe, persiane, greche, utilizzava la lingua albanese per la propria edu- duar kurrë që ato mund të jenë thjesht albaneze. I arsimuar quhej helen. Gjuha helene është me origjinë slave, romene, italiane, ma non hanno mai pensato che cazione, prima della lingua ellenica. Nei Balcani duhet dhënë popullit albanez atë që i përkiste pel- pellazge. Pellazgët dhe të huajt që nuk flisnin gjuhën possano essere semplicemente albanesi. Si deve dare dell’antichità, a sud, a seguito dell’arrivo degli im- lazgëve nën emrin e ilirëve, thrakëve, tirrenëve, fri- helene quheshin barbarë. Platoni thoshte: “Gjuha e gasve, etruskëve, romakëve, bizantinëve që grekët, lashtë nuk është e ndryshme nga gjuha e sotme që al popolo albanese ciò che apparteneva ai pelasgi sotto migrati provenienti dalla Mesopotamia e dall’Egitto, serbët, bullgarët ja kanë uzurpuar abuzativisht flasin barbarët“. Herodi në librin e tij shkruante që il nome di illiri, traci, tirreni, frigi, etruschi, romani, bi- la situazione sociale era caratterizzata dalla convi- nëpërmjet një propogande tendencioze për të de- mbas betejës të Salamit, gjenerali i ushtrisë persiane, zantini e che i greci, i serbi e i bulgari hanno usurpato venza di forme di espressione bilinguistiche. Gli formuar të vërtetën historike në favor të tyre. Gjuhët i cili ngriti kampin në Thesali për të kaluar dimrin, abusivamente, attraverso una propaganda tendente a abitanti parlavano la lingua albanese e imparavano frigase, kariase, likase nuk ishin veçse variacione të dërgoi një mesazher tek orakullët për planet e tija. Ai travisare a loro favore la verità storica. Le lingue fri- la lingua ellenica, così chi era erudito era detto: gjuhës së gjërë pellazge. Shqiptaret duhet të bëjnë u shoqërua nga tre tebanë. Priftëresha që i priti filloi gie, carie e licie non erano che variazioni della lingua “elleno”. La lingua ellenica è di origine pelasgia. përpjekje për t’i treguar botës që ata i përkasin një të flasë në gjuhën barbare, domethënë në gjuhën pel- pelasgia. Gli albanesi dovrebbero fare uno sforzo per I Pelasgi e gli stranieri che non parlavano la lingua race mjaft të dalluar, të cilës i kanë patur nderin lazge sipas Herodit. Të tre tebanët mbetën te çuditur dimostrare al mondo che loro appartengono ad una ellenica erano chiamati barbari. Platone ha detto: t’i venë emrin pellazg që etimologjikisht do të thotë sepse ata prisnin të digjonin gjuhën helene. Mesa- razza ben distinta, cui hanno avuto l’onore di mettere “La lingua antica non è diversa dalla lingua di oggi “i lindur i bardhë“. Nga dukja e njeriut në globin zheri që kuptonte mirë gjuhën që fliste priftëresha, il nome “pelasgia” il cui significato, etimologicamente, che parlano i barbari”. tonë ka filluar formimi i gjuhëve primitive i lidhur filloi të shkruante gjithçka që thoshte ajo në gjuhën è: “nato bianco.” Dalla comparsa dell’uomo nel nostro Erode nel suo libro ha scritto che, dopo la batta- me racat. Kështu për racën e bardhë u bë formimi i pellazge të Karias. Kudo flitej gjuha pellazge – al- globo è iniziata la formazione delle lingue primitive as- glia di Salamina, il generale dell’esercito persiano, gjuhës pellazge primitive, nga e cila kanë dale gjuhët baneze. Gjuha albaneze filloi të përdorej përsëri si sociate alle razze. che era accampato in Tessaglia, in inverno, inviò un e dyta , të tretat, sipas përzjerjes që ka pësuar gjuha Così per la razza bianca il linguaggio primitivo è messaggero, accompagnato da tre tebani, per con- gjuhë e parë, kur romakët pushtuan Ballkanin. Pra sultare l’Oracolo. Secondo Erode, la sacerdotessa pellazge primitive. Gjuha albaneze flitej qysh 3000 gjuha pellazge – albaneze filloi te perdorej si ne ko- stato il pelasgio, da cui sono derivate le lingue sec- che li ricevette cominciò a parlare in lingua barbara, vjet para Krishtit dhe ka sjellur lindjen e gjuhëve hen e Homerit. Greqishtja e lashte, gjuha helene, ondarie e quelle terziarie, a seconda delle trasfor- vale a dire in lingua pelasgia. I tre tebani furono primitive të Indisë si Sanskrishten. Grekët thonë që rilulezoi ne periudhen e Perandorit Kostandin, kur mazioni che ha subito il linguaggio pelasgio primitivo. sorpresi perché si aspettavano di ascoltare la lingua gjuha helene, greqishtja e vjetër, ishte gjuha folëse e kristianizmi u be nje fe shteterore. La lingua albanese si parlava già 3.000 anni prima di ellenica. lashtësisë dhe në epokën e perandorisë bizantine. (Vijon numrin e ardhshëm) Cristo e ha dato vita ai linguaggi primitivi dell’India (continua al prossimo numero) NStoriaM . Anno 8 . n. 2 . Giugno 2010 . pagina 20 pagina 3 Anno 9 n.1 Aprile 2011 segue da pagina 11 na sigurojnë se kjo dyndje ka ndodhur: qyteti i Sarda Storia (Shudah i sotëm), fisi i Sardeates ose i Ardiejve, qyteti Pelastae nga ku kemi emrin etnik Pelaestini ose Pela- Onufri Zbulohet kulla e dytë sgi, etj, etj.» «Mendoni se mund të organizohen edhe sipër- l testo dell’iscrizione è stato tradotto da Theofan e Rrugës Egnatia marrje të tjera – jo vetëm publikime studimesh Popa: „Quando alzerai le mani presso il Divino, o por edhe sipërmarrje akademike – për të hedhur Deri në shekullinI officiante del Divino, nomina anchee me peccatoreXIX në GreqiFatmira flitej Nikolli shqip më shumë dritë mbi këto argumente që zbulojnë Nga: Sytki Cerekja e incolto pittore Onufri“. Deri edhe në shekullin e XX ,sidomos mysyl- misteret e të kalurës së popujve tanë?» «Patjetër. Është e nevojshme që studjuesit shqiptarë të Il contenuto di questa iscrizione lascia intendere ia Egnatia”, e ndërtuar që në kohën e perandorisëmanët roma- shqipfolës ke, na nësurprizon Greqi, akoma.nuk martoheshin Në lagjen ‘Kala’me të ak kush nuk do të mbetej i habitur nga një pohim che Onufri a quei tempi non aveva ancora avuto il sa- huajt pavarsisht përkatësisë së tyre fetare, por kjo merren me “Gjërat Sarde” për të parë nëse edhe ata, të Elbasanit, zbulohet një kullë dalëse që lidhte zonën me rrugën ‘Egnatia’. Në vendin e quajtur nga ana e tyre, identifikojnë bërthama të përbashkëta Pi tillë. Në ditët e sotme, nënvizohet “shkencërisht” cerdozio, siccome pregava l’officiante perché si ricor- “Kryqëzimi i Xhepës”, aty ku mendohet të ketënuk qenë ndodhte Porta midis Lindore shqiptareve e kësaj rruge të të që dy përshkonte besimeve. dasse di lui durante la preparazione dei regali santi. Si V qytetërimi. Gjithashtu, shpresoj që edhe ne nga ana mendimi i “historianëve”, se arbërorët në Greqi, janë Kalanë e qytetit mes përmes, nxorën në dritë prej gërmimesh„ Martesat të rastësishme,e përziera që fragmente përmënden të rëndësishmenë dokumentat të jonë - qofshim ose jo akademikë por thjesht kureshtarë, pensa che l’iscrizione debba appartenere ad un epoca popullsi e ardhur dhe tashmë e asimiluar. Bile po kësaj rruge historike dhe mure antike të saj. Sipas arkitektithistorike të qëInstitutit parashtruam, të Monumenteve duhet theksuar, të Kulturës, se gjithnjë Latif ose eksperimentues të arsyeshëm pa paragjykime dhe të kërkoni në Googel në zërin “Arvanitas” në kreun precedente al 1554, perché partendo da un’altra iscri- Lazimi, aty kanë qenë gjurmë të murit të një kulle, porbëheshin kjo nuk dukejmes shqiptarësh shumë qartë. (Ali “Aty Pasha afër mekullës Vasiliqinë) gjendej të pajisur me dritën e llogjikës - të merremi me “Gjërat “histori” do të lexoni se ka mendime të historianëve, zione di Onufri nella chiesa del Venerdì Santo presso il një shtëpi, të cilën i zoti i saj mori leje që ta rikonstruktonte.dhe jo me Pikërisht kombësi tënga huaj këto ”(f punime 292 A u.K.) bë “ e Shqiptari mundur Shqiptare”, duke studjuar në menyrë më të thelluar që i quajnë pasardhës të grekëve origjinal, të cilët villaggio Valësh della regione di Shpat abbiamo anche dalja në dritë e kullës së dytë, që mendohet të ketë qenëi krishtere portë bëhejdalëse vëlla e lagjes i adoptuar ‘Kala’ me me rrugën mysylmanin e vjetër e dialektet, traditat dhe toponimet shqiptare. Fatkeqësi- vetëm “intermediately”(për një farë kohe) u shqip- quest’aggiunta: „...nomina anche me peccatore, il prete ‘Egnatia’”, - tregon ai. Sipas arkitektit, që prej vitesh kombitpunon pranëte tij. KështuIMK-së krushqitëe që gjatë brëndapunës sëfisit tij meka parëfe të sht paguajmë një peshë negative: jemi popuj të vegjël tarizuan. Sot, po bëhen përpjekje për të na bindur, Onufri, pittore e Protopapa di Neokastron“. mjaft prej monumenteve të kulturës shqiptare, shtëpiandryshme u shemb. vazhdonin Pas kësaj, normalisht.në atë vend Kolokotroniu bënë gërmime ishte në numër dhe nuk e di sesa do të ishim të gatëshëm si se edhe në jugun e Shqipërisë, jeton një shumicë e « Un’altra iscrizione nella stessa chiesa è datata arkeologjike, prej të cilave u zbuluan muret shumëshekullore„vllam“ tëme kullës. Marko Kulla Boçarin ka qenë (i krishterë) e ndërtuar dhe në laliotin formë në Shqipëri ashtu edhe në Sardenjë të thelloheshim mbi popullsisë autoktone greke». Atëhere studiuesi Aris- 1554, ciò ci induce a pensare che Onufri sia nato e patkoi dhe ka pasur formë katërkëndëshe. Pjesa e përparmeAlifarmaqi e saj ka “(f qenë 293A.K.) me hark. Të Duhet gjithë thënë këta se faktorë muret tëe këto lidhje delikate.» tidh Kola guxon të thotë atë, që pak kush, jo vetëm vissuto nel XVI secolo. Onufri non fu attivo solo nel- saj janë nëntokë, dhe deri tani në sipërfaqe ka dalë vetëmlartpërmëndur, pjesa e sipërme e ruajtën e tyre. gjëndjen mbizotëruese të në shtetin helen por as edhe në Shqipëri, nuk ia nxe le chiese di Shpat e Berat, ma si estese anche oltre il gjuhës shqipe deri në prag të krijimit të shtetit grek, «Cili ështe mesazhi juaj për lexuesin shqiptar dhe cili do të jetë argumenti i veprës suaj të ar- goja : « Në se i nxjerrim jashtë këta arvanitas, nuk do confine albanese. Negli affreschi della chiesa dei Santi Gërmimetnë vitin 1830. Një popullsi mbizotëruese, dikton të mbetet asgjë nga grekët dhe Greqia ! » Apostoli a Kostur troviamo questa iscrizione scritta per edhe elementin mbizotërues në kulturën e një vëndi dhëshme?» Gërmimet private u bënë në pjesën lindore të lagjes ‘Kala’ në Elbasan dhe zbuluan pjesë kolonash, gurë «Njëra nga dëshirat e mia kulturore do të ishte zhvillimi mano di Onufri: „Fu pitturato da Onufri giunto negli dekorativë, mozaikë, enë qeramike. Bashkia e Elbasanit(duke ka ndërprerëmarrë gjithmonë punimet parasysh në këtë vend,zhvillimin në mënyrë e arsimit që ultimi tempi dalla splendida città di Berat“. Gli affre- i një rryme edhe jashtë Shqipërisë, që të rivlerësojë Ku qëndron e vërteta? specialistët të nxjerrin përfundimet për zbulimin e ri.dhe Ata mungesën mendojnë e se medias muri dhepër periudhënfragmente tëqë tjeraflasim, i për por- antikitetin ilir, ashtu si ka ndodhur për popullsitë e tje- schi sono datati intorno al 1547. Onufri ha anche pit- kasin portës dalëse të ‘Via Egnatia’. Bashkia e Elbasanitqë sotka vendosure dobeson që ndjeshëm ky fakt të këtë përdoret faktor). si sondazhNë Greqinë për turato le icone murali del Monastero di Sepçe a Shkup, ra antike indoeuropjane gati të harruara si psh. rasti i Studiuesi i shkencës së Historisë, Marc Bloch, përfitimin e projektit të Bashkimit Evropian për rikonstruksionine shekullit e të kësaj 19-të, rruge heronjtë të zbuluar. arbërorë Zbulime zënë të vëndtilla sagave kelte. Dëshira ime shkencore është që në studi- në veprën e tij « Mjeshtria e Historianit » shprehet la chiesa della „Metamorfosi“ nel monastero di Zërze arkeologjike tërheqin edhe turistët në këtë sezon vere.qëndror, Edhe këtë në verë, krijimtarinë Elbasanin gojore e kanë popullore vizituar shumë dhe atëtë min e ardhëshëm të thelloj disa aspekte të rindërtimit : « Qytetrimi ynë do të ketë kryer një përparim të ecc. Oltre alle pitture murali Onufri ha creato anche tillë, ndërkohë që një turist italian që sheh për herë tëtë parë shkruar vendin letrare. tonë, “Ai,duket që të ishtejetë befasuar në territoret nga ato greke që historik dhe kulturor të lëna në harresë gjatë studimit pamatë, ditën kur fshehja, e ngritur në metodë ve- molte icone movibili, di cui possiamo nominare quelle ka parë. Tashmë projekti i mbështetur nga Bashkimi Evropianheroi më parashikoni njohur dhe ndërhyrje i dashur, edhe ishte në heroibazilikën i madh në “Origjina Shqiptare e qytetërimit në Sardenjë”, pra të primi…do t’ia lëre vëndin shijes së informimit » della Chiesa Vangelistra e di San Mitri all’interno del qendër të Elbasanit. shqiptar ,Skëndërbeu të cilin historianët grekë e mo- sjell jo vetëm fjalë por edhe objekte, tradita, ndërlidhje (f84M.B. ) Atëhere rruga më e mirë, është t’iu drej- castello di Berat. hojnë, por populli e quan të vetin dhe e dashuron. Të reciproke dhe simbole. Më lejoni të ndahem nga ju du- tohemi fakteve historike. Ja ç’farë faktesh na vijnë Nella composizione delle icone bizantine Onufri Arkitektigjithë kapedanët arvanitas të kryengritjes (1821) që ke përdorur një fjalë përshëndetëse tipike shqiptare: nga udhetare, studiues, bashkohës të shekujve të conserva con fanatismo la tradizione bizantina e i ca- Sipas arkitektit të Institutit të Monumenteve të Kulturës,dinin dy-tre Latif gërma, Lazimi, lexonin nga këtombi fitoretgërmime dhe kanë arritjet dalë e falem, që sipas të madhit Eqrem Çabej rrjedh nga lati- fundit.... “ Ceva (studiues arvanitas në “Historia e noni della chiesa. Le sue icone rappresentano paesaggi pjesë të rrugës së vjetër ‘Egnatia’. Ky zbulim ka të bëjëSkënderbeut me njërën prejtë cilat kullave qarkullonin hyrëse aponë njëdalëse numër të lagjes mjaft nishtja CHALARE e ruajtur edhe sot në gjuhët Sarde Tebës”):”Dihet se gjatë dhe pas luftës kombëtare deri biblici, quali „La nascita di Cristo“, „L’entrata di Santa ‘Kala’, me këtë rrugë mjaft të rëndësishme për kohën kurtë madh kjo funksiononte. asokohe dhe Arkitekti gjetën gjithashtru shprehet se mbështetje ka ide që dhe Korse në vlerën origjinale “zbres” (falare). Fale- në 1880, në Atikë dhe qytetet e Megarës e Athinës Maria nel tempio“, „La trasfigurazione“ ecc. Onufri è të ndërtohet një urë, e cila do të bashkojë kullën e parëtë qëmadhe…Kolokotroni ekzistonte me këtë naqë thotesapo ështënë kujtimet zbuluar. e Sipastij: E minderit të gjithë juve!» flisnin shqip, dhe pak njerëz dinin dhe flisnin greq- stato un prete sposato e ha avuto figli, dei quali sono tij, disa specialistë italianë kanë idenë se ura lidhëse njohames dy jetën kullave e Skënderbeut, do të ishte mjaftkoleksionoja e përshtatshme, veprat e tij…por uno è diventato famoso. Egli è Nikolla, che ha prose- «Faleminderit Juve Professor Areddu për këtë isht. ” (f164A.K.) “…E gjithë Greqia më 1850 fliste kjo sipas tyre nuk do të bëhet me materialin origjinal, Stradiotëtpor me një e tjetërmëdhenj material. (nga ThesprotiaVlera e këtij dhe zbulimi Moreja) qën të- intervistë shumë të këndëshme!» shqip. Shateaubriand, Lamartini, Edmond About guitoÇelo l’attività Picari me di fustanellëfamiglia. nëCiò parlamentin viene testimoniato grek, në foltoreda kryeministridron në Harilao faktin se Trikupi. tashmë është plotësuar një pjesë e njëshk “harte”, XV dhe që XVI virtualisht si Mërkur “dihej” Bua,Manol se ishte. Bleshi Pas zbulimit etj. stu- dhe të gjithë ata, që e kanë vizituar Greqinë atë kohë, un’iscrizionender figurat di propria e shquara mano te da historise parte di antike Nikolla bashko sulla- në vitintë kullës 1695. së Z.Garnier,parë mendohej i pari që nga do tëkonsujt, kishte eedhe kishte një tjetër,dionin por betejatakoma enuk Skënderbeut. ishte e qartë. Librat Tashmë e Skënderbeut, nuk ka vend të gjithë pa përjashtim kanë shkruar se në të vërtetë, portahore, occidentale mbas studimit all’interno të autorëve della chiesa të lashtësisë, di Santa pohon:Maria rezidencënpër dyshime. në Sajadhe. Kullat hyrësePor dy e tëdalëse tjerët, ishin Pelisie “portat” dhe që lidhninpërgjithësisht lagjen ishin“Kala” leximi të Elbasanit më i përhapur me rrugën dhe e vjetër më i segue da pagina 13 duhet të cilësohet si Shqipëri” (f.213R.A.) “ - As- Vllaherna“Është ea Berat. qartë se„Il grekëtpittore me è Nikolla, mbëritjen figlio e tyredi Onu ishin- Dybrokua,“Egnatia”. u vendosën Ky zbulim në e Artë. bën mjaftNë një të letërqartë të mënyrën datës e njohurlidhjes nësë Greqinëzonës me e rrugënpushtuar e rëndësishme. nga turku” (f Sipas257A.K.) La- gjëkundi gjetkë, më tepër se sa në mbretërinë greke fri,tejet anno në 7086 minoritet secondo në njëil calendario vënd të populluar bizantino nga e fise1578 të 3 tetorzimit, 1702, nëse Z.Garnierbëhen gërmime thotë tëse rejaJanina pranë është kësaj po kulle,aq mundPër të të mbuluar zbulohen faktin të dhëna e përhapjes mjaft interesante së kësaj letërsie, që mund që Le origini albanesi della s’flitet gjuha shqipe, kërkund s’rrjedh kaq gjak shq- secondoshumta quello pellazge, gregoriano“. me emra Possiamotë ndryshëm, pensare por qëche flasin nel e madhetë hedhin sa Marseja“ më shumë (f347Zh.F.) dritë mbi kohën Por edhe kur rruganë këtë funksiononte. dëshmon se shumica e popullsisë ishte shqiptare, e iptari, sa në damarët dhe arteriet e kësaj popullate. 1756të njejtënOnufri nongjuhë”(f era più60A.Mati.) in vita e Dëshmiache suo figlio e „ardhjes“ Nikol- territor të kufizuar ku jetonin krahas arbërorëve edhe cila ishte e interesuar për njohjen e luftës së Skëndër- Në Greqi shqiptari është në atdheun e tij (f7K.K.) “... la sise proponegrekëve didhe proseguire qënies si l’opera„një pakicë„ del grande , megjithëse maestro e popullsi të ardhura, greqishten e fliste një pjesëLagjja e ‘Kala’beut, historianët grekë përpiqen ta paraqesin Skën- civiltà in Sardegna dell’iconografia. A Kurjan, Fier, presso la chiesa di San Lagjja “Kala”, në qytetin e Elbasanit, një nga lagjet më të vjetra pritet të kthehet pas disa vitesh në një nga që nga epoka e lashtë deri te Pavarsia e Greqisë më dëshmuar nga vetë historianët e lashtësisë, anashkalo- vogël e popullsisë. “Popullsitë bujqësore nuk e brak- derbeun si grek. a presenza della diaspora Albanese in 1821-30 të erës sonë, nuk ka pësuar në këtë vënd Kollihet il dhe teologo lihet Theofannë heshtje, Popa në hastudimet scoperto e kohës un’altra së iscrisotme- tisënlagjet gjuhën më etë tyre preferuara të nënës, për për t’u vizituartë mësuar nga një turistët gjuhë vendas dhe Studiuesi të huaj. Aristidh Bashkia Kolae Elbasanit, na sjell në edhebashkëpunim një fakt zione, in cui il figlio di Onufri Nikolla ha pitturato la Italia è tra le più numerose e tra le più asnjë ndryshim...greqishtja njihej dhe flitej vetëm nga si shqiptare, ashtu edhe ato greke dhe europiane. më meshumë Institutin rrumbullakosje, e Monumenteve bishta, të mbaresa Kulturës, etj. Universitetin dhe shumë “Aleksandër domethënës, Xhuvani” që vërehet dhe Universitetin vetëm tek e shqipPizës- constanti che si conosca nella storia, chiesa avendo come aiutante un altro iconografo, Joan. (Itali), ka përfunduar studimin mbi njohjen, ruajtjen dhe evidentimin e vlerave arkeologjike, historike dhe «L një pakicë tepër e vogël (f. 272-273R.A.) « Parla- Një historian tjetër i madh i antikitetit grek, sigurisht as fjalët e reja e të pakuptueshme të cilat as folësit e shtetit helen dhe jo tek popullsitë e tjera. cominciando dalla antichità fin ad oggi. Pen- menti Kombëtar i Greqisë në Argolide me mbretin „QuandoA.Jarde alzerai („Formimi le mani i presso popullit il Divino, grek“, o Paris1923) officiante që iuurbane hynin të në lagjes punë, “Kala”, si p.sh. që ato përcakton të tregëtisë, kriteret artit edhe ndërhyrjes “Shqiptarët në këtë gjatëlagje, gjithë nga më vazhdimit të vjetrat të në pushtimit qytet. Për turk... këtë del Divino, nomina anche me peccatore e incolto Joan sa che questo legame così antico e la presenza Otton më 1832 dhe gjatë një dhjetvjeçari bisedonte shprehet se “ Pushtuesit (Dorianët) shumë të paktë të shkronjave.qëllim, bashkia Por popullsitëka akorduar që fondinjetonin prej nëpër 7 milionë qytete lekësh,edhe për më shtrimin analfabetet me kalldrëmdinin gjithshka të rrugëve për tëAleksandrin lagjes, që odierna degli albanesi sul territorio, possano në gjuhën shqipe, ndërsa rendi i ditës hartohej greq- e Nikolla“.në numër u përthithën nga vëndësit. Ata morën mësuando të greqishtnisë nga dheporta e e përdorninKalasë, deri atë te tëKisha paktën “Shën në Maria”.e Madh, “Në Thjemistokliun,përfundim të studimit Pindarin, mbi Epaminondën,njohjen, ruajtjen të aiutarci a creare un clima di reciproca fratel- isht » (f 6K.K.) « Deri në vitin 1912, admirali Pavlo gjuhën e vëndësve. …”(f 93A.Mati.) Edhe në peri- shkrimdhe “(f121A.K.)evidentimin e vlerave arkeologjike, historike dhe urbaneUrtët, perënditë të lagjes ‘Kala’,e vjetra,Orakujt janë përcaktuar e lashtë…përgjithë edhe një sërë- lanza tra i nostri popoli e di futuri scambi tra i Kullurioti, Presidenti i parë i Republikës greke, jepte udhat e mëvonshme,segue da elementi pagina mbizotërues, 11 ka qënë Përdorimikriteresh për masiv ndërhyrje i pellazgo-shqipes në këtë zonë”. si gjuhë Sipas e tij, pop për- lagjensisht ‘Kala’, gjithshka në të që ardhmen ruhet në do legjendat të zbatohen dhe dhe gojedhënat projekte nostri studiosi e scienziati?» urdhëra në gjuhën shqipe, nga sa na vërteton një gjithëmonë iliro-vllaho-maqedonas, etni të njejta, me ullit,të qëtjera nga për lashtësia përmirësimin e deri total në shekullin të infrastrukturës, e 19, në me “(f256A.K.)qëllim rritjen e atraktivitetit të kësaj zone historike «Sarebbe auspicabile tutto ciò. Purtroppo cadiamo in marinar 100 vjeçar në televizion (f 538A.K.) gjuhë pellazgo-shqipen në përdorim. “...Perandoria Greqi,për diktohejthithjen sëe turistëve pari nga vendasfakti, se e tëpopullsia huaj. Rrugët e huaj, e lagjes ‘Kala’ Po kështu, kanë qenë mbizotëruese të shtruara janë me kalldrëm, edhe vallet por dheme un momento in cui sia in Italia che in Sardegna si è Mund të rendisim edhe shumë dëshmi të tjera në Romake dhe pasardhesjaOnufri e saj :Perandoria Bizan- që kalimin ndër shekuj e viteve ka ardhurgurët kanë dhe dalë ka bashkjetuarnga vendi dhe me shtrimi kënget me kalldrëm e shqiptarëve.“ pritet t’i Kënga rikthejë popullore lagjes identitetin. e Greqisë avuta una certa reazione verso l’immigrato tout court, a këtë drejtim. tine në të vërtetë kanë qënë perandori me shqipen si shqiptarofolësit,Duke qenë i mbetivendosur gjithmonë në kryqëzimin në minoritet. e rrugëve Për Veri-Jugështë dhenë pjesënLindje-Perëndim, më të madhe Elbasani arvanitogjene ka shërbyer dmth sie prescindere dalla qualità degli individui, e tutto ciò per eksti i mbishkrimit është përkthyer nga Theo- ragioni di ordine pubblico e della attuale crisi economi- Këto dëshmi, jo vetëm që nuk përmënden nga gjuhë të përditshme dhe siç kemi thënë, gjuha zyrtare pasojë,pikë ose e rëndësishme është asimiluar kalimi tërësisht dhe si ose stacion ka përdorur, i rëndësishëm, përkthyer duke u nga përmendur shqipja në si greqisht…Studiuesiqendër urbane, ushtarake gjerman e fan Popa: “Kur të ngresh duart e tua te Perëndia peshkopale. Pas bllokimit të rrugës ‘Egnatia’ nga dyndjet e barbarëve, qyteti i Skampinit nuk përmendej ca. Ragionando in termini antichi, una diaspora illirica ana e historiografisë sonë, por shpesh nga akade- e qeverisë,o meshtar e kishës, i Perëndisë, e universiteteve më përmend dhe diplomacisë edhe mua brënda vatrës gjuhën e tyre dhe jashtë saj, gjuhën Milhefer i cili vizitoi Greqinë në fundet e shekullit potrebbe essere intravista in quei “Popoli del mare” tra mikët dhe sidomos « analistët » dhe « gazetarët »(pa Tka qënë greqishtja ose latinishtja. Kjo gjëndje sho- shqipe.më dhe Greqishtja u shkatërrua u përdor nga sibullgarët gjuhë e dhe shkencës, ostrogotët ad- gjatëtë migrimit kaluar (shk.19),sllavo-bullgar, konstatoi diku senga shumica shekulli eVI-VII. këngëve mëkatarin dhe të paditurin piktor Onufrin”. cui si annoverano i Shardana, che secondo l’interpreta- përgjithsuar), janë quajtur si «nacionalizma, qe ju ka qërore, që është trashëguar e paprekur nga antikiteti ministratës, shkollës dhe kulturës. « Sipas se cilit popullore greke janë të përkthyera nga këngët e vjetra zione di studiosi come lo Schachermeyr e il Bonfante, Përmbajtja e këtij mbishkrimi na le të kuptojmë “Via Egnatia” ikur koha në shk 21». Ajo që vihet re në shkrimet se përmesOnufri në periudhes atë kohë bizantinenuk ishte e dorëzuar osmane, ende ka nisur klerik, në vend, ky element,(i elitës kulturore, sunduese ose epiko-lirike arbëreshe (f339A.K.) “Alipashiadha” e si pensa fossero proprio genti di matrice illirica, che e tyre është, se nuk na jepen kurrë, fakte historike të vërtetë të ndryshojë vetëm me zgjerimin e arsimit drejtuese)Rruga mësonte ‘Egnatia’ si gjuhë është tëndërhyrja dytë të nëshkollës, infrastrukturë ose famshmeme te cilën e romakëtarbëreshit quajnë mysylman dhe organizojnë Haxhi Sheqreti duke fil(në- spinte dalla necessità si erano rovesciate verso il del- sepse i lutet meshtarit që ta kujtojë gjatë përgatitjes së luar nga gjysma e dytë e shekullit të dytë p.e.s, një vijë drejtuese mijëvjeçare komunikimi midis Perëndimit që do të vërtetonin të kundërtën. Të pohosh mbi dhuratavepublik fillortë shenjtëruara. nga patriarkati Mendohet ekumenik se ky në mbishkrim shekullin greqishten ose latinishten (f.210R.A.)… kjo gjëndje poemën e tij, në vitet 1800 kishte 10 000 vargje) ta del Nilo, per poi dirigersi verso la Palestina: molti «gjuhën mbizotëruese» të një vendi, sigurisht duhet XVIII dhe kjo, vetëm për një pjesë të popullsisë se në dhe fakt Lindjes, do të vijonte midis eAdriatikut paprekur të në poshtëm Greqi dhe deri Egjeut në verior.është shkruarInxhinierët në romakë greqisht. që Epopejandërtuan errugën çamëve arritën dhe dati parrebbero assicurare questa provenienza: la città duhet të jetë shkruar përpara vitit 1554, sepse duke u të evitonin me përjashtim të pak rasteve të paevitueshme, ndryshime të menjëhershme të lartësisë së rrugës. të përcaktosh gjuhën që e flet shumica e popullit të nisurdisa nga qyteteve mbishkrimi të mëdha, tjetër i si Onufrit Kostandinopoli, në kishën Smirna,e Shën mes të shekullit të kaluar, ku kudo flitej vetëm gjuha beqarëve dhe zhdukja e tyre nga turqit më 1779, di Sarda (l’odierna Shudah), e la tribù dei Sardeates o atij vëndi. Pra të vërtetosh se në shekullin e 19, në Selaniku. Pjesa tjetër e popullsive të qyteteve të tjera, pellazgeNë trasenë dhe shkruhej e rrugës ‘Egnatia’ vetëm greqishtja gjejmë teknikën (f.212R.A.) e ndërtimit u shkrua romak në të rrugës:greqisht. arritja Shumica e qendrave e këngeve në mënyrë çame dhemë degli Ardiei, la città di Pelastae, da cui l’etnonimo di e Premtes në fshatin Valësh të krahinës së Shpatit ke- të drejtpërdrejtë, komode, ekonomike, përpjekjeve për të evituar përmbytjet dhe uljet e terrenit me forcë. Pelaestini o Pelasgi e altre cose ancora.» shtetin Grek, popullsia arbërore përbënte shumicën e mi siedhe dhe këtë popullsitë shtojcë:”…….. fshatare e më ruajtën përmend gjëndjen edhe emua tyre Faktori i dytë është «mos asimilimi dhe mosperzjerja» kangjele u shkruan në greqisht. Por janë krijime ar- popullsisë. Siç dihet, shekulli i 19, është ditëlindja e shoqërore pothuaj të paprekur deri në epokën bash- e popullsisëSistemi rrugor arbërore i kohës ndaj romaketë huajve. në „Baza zonat eqendrore popull- të Shqipërisë,vanitase dhe duket si të tillai ndërtuar duhet tënë llogariten kohën perandorake, (f339A.K.) mëkatarin, prift Onufrin, piktorin dhe Protopapë të Ne- përbëhet nga 4 drejtime kryesore: 1) rruga gjatësore bregdetare nga Dyrrachium deri në Aulon, e cila ishte «Pensa che ci possano essere altre iniziative - shtetit me emrin Helladë (Greqi, më1830). Përpara okastrës”.këkohëse të Luftës së Madhe të viteve1914-1918. sise «helene» (shqiptarët e lashtë) ka mbetur e njëjtë, Vetë veshja kombëtare me të cilën sot perfaqë- kësaj date, kanë ekzistuar vilajetet e Perandorisë (f271R.A.) pasipjesë pellazgët e rrugës nuk ngapranonin Epiri tëjugor lidheshin deri në me Dalmaci; të huajt, 2) Rrugësohet tërthore shteti grek, me drejtimin është veshja veriperëndim-juglindje, e shumicës së popull e- non solo dei saggi scritti, ma anche iniziative Një mbishkrim tjetër po në këtë kishë jep vitin accademiche - per mettere più luce su questi ar- Osmane (1453-1821), dhe para pushtimit Osman, Po sa ishte siperfaqja tokësore që banohej prej dukepërbërë përthithur nga rrugatë ardhurit“(Ali e brendshme Eltari nga « DyrraciumRepublika »deri sisë,në Antipatrea, asaj arbërore. e cila Ajo duke nuk u zgjatur është gjë arrinte tjetër, deri veçse në 1554, i cili na bën të mendojmë se Onufri ka lindur fushën e Larisës; 3) rruga e tretë përbëhej nga rruga ‘Egnatia’, që nga Apollonia në juglindje e drejtohej gomenti e svelare il mistero del passato dei nostri ka sunduar për një periudhe afro njëmijë vjeçare dhepopujve jetuar në të shekullin përzier, elita e XVI. e të Onufri cilëve veprimtarinë përdorte greq e- 7.01.2010) Kjo traditë vijoi gjatë te gjitha koherave, përshtatje e veshjes së shqiptarëve suliotë. Dëshmi popoli?» Perandoria Bizantine (viti 395-1453). Përpara saj, ishten? Sipas historianit G.Glotz (Historia e Greq- « Arvanitasit,drejt verilindjes si të në krishterë Elbasan ashtu (në ditët dhe tona); mysylmanë, dhe e katërta, të vlefshme ishte vazhdim për tezën i rrugës tonë, nga mund Apollonia të sillen ne edheElbasan, nga tij nuk e zhvilloi vetëm nëpër kishat e Shpatit dhe të që duke u bashkuar me një rrugë perëndim-lindje që vinte nga Dyrrachium kalonte në luginën e mesme «Indubbiamente. Bisognerebbe che studiosi albanesi Gadishulli Ballkanik ka qënë pjesë e Perandorisë së isë, Puf,1938) :“Greqia (në shk V) nuk është veçse janë nga popujt e paktë, që i largohen përzjerjeve të numri i madh i përfaqësuesve arbërorë, që drejtuan si occupassero della “Cosa sarda” per vedere se indi- Beratit, por e shtriu edhe jashtë kufijve të Shqipëri- të Shkumbinit duke u ngjitur deri në vijën ujëndarëse midis pellgut të Shkumbinit dhe pellgut të Drinit. stërmadhe Romake (146 pk-395 erës sonë), dhe më së. një Në pjesë…tokash afresket e kishës të bëra së greke Apostujve , ky është të Shenjtë një vënd në gjakut me të huajt, duke ruajtur pastërtinë dhe kom- shtetin grek në shekullin e 19-të. viduano loro, nuclei di comune civilizzazione e altret- parë, njihet si shtet, Mbretëria e lavdishme Maqedo- Kosturshumë gjejmë i vogël këtë (rreth mbishkrim 400 km të gjatësishkruar dhe nga 300dora km e paktësinë e farës » (f184A.K.) tanto sarebbe sperabile che se non degli accademici, nase, me në krye Aleksandrin e Madh (336-323 pk) Onufrit:gjerësi) “U …Greqiapikturua prej klasike Onufrit është të ardhur pothuajse kohët tërësia e fun - e dei curiosi, degli sperimentatori ragionevoli, delle per- që rrugëtoi në gjurmët e stërgjyshërve të vet deri në dit zonavenga qyteti që gjëndeni shkëlqyer në jugi Beratit”. të një vijëAfresket që hiqet datojnë nga segue da pagina 13 sone prive di pregiudizi e dotate di lume di cervello Indi. Kjo Perandori pellazge, qe zanafilla e një bash- rrethgjiri vitit i Ambrakisë 1547. Gjithashtu deri në grykderdhjenOnufri ka pikturuar e Penesë“ ikonat Ky viceversa si occupassero della “Cosa albanese” tra di kimi të shumë mini mbretërive të jugut ballkanik, që muralepohim edhe përputhet në Manastirin me atë tëe autorëveSepçes në antikë Shkup, Eforit kishën dhe noi, magari studiando approfonditamente i loro dialetti, tradizioni e toponomastica. Purtroppo scontiamo un pe- luftonin me njëri tjetrin apo bashkonin armët, për e “Metamorfozës”Pseudo-Skilaksit në(f 204A.Mati.)manastirin e Zërzes etj. Onufri Origjina shqiptare e so negativo: che siamo popoli numericamente piccoli e pushtime kolonialiste jashtë Gadishullit, që në lashtë- përveçEdhe pikturave gjatë periudhës murale ka Bizantine, bërë edhe ka mjaft dëshmi ikona se artë- si kishte një emër shumë të nderuar : « Pellazgji» ! bërorët përbënin shumicën e popullsisë. “ Gjuha greke non so quanti in Albania e Sardegna sarebbero disposti lëvizshme, nga të cilat mund të veçojmë ato të Kishës qyteterimit ne Sardenja ad approfondire queste sottili relazioni.» Duke iu drejtuar bashkëqytetarëve të sotëm të shtetit Vangjelistrasundoi në dheBizant të Shënsi një Mitrit mjet emergjence në kalanë e dhe Beratit. shërbimi grek, studiuesi A.Kola shprehet:«Duhet të kuptojnë, ndaj makinerisë drejtuese …Perandoria Bizantine rania e diasporës Shqiptare në Itali Në kompozicionin e ikonave bizantine Onufri ruan Centro Ottico është ndër më të shumtat dhe më kon- «Quale sarebbe il suo messaggio per il lettore se tashmë nuk kemi nevojë për çertifikata të krishtera medhe fanatizëm perandori traditën bizantin, bizantine kurrë dhe nuk kanonet është cilësuare kishës. si stantet që njihen historikisht, duke ni- albanese, e quale sarà l’argomento della sua për të provuar vazhdimin e helenizmit (vazhdimësinë grek „ (f.182R.A.) „ C’është e vërteta, Perandoria «P Ikonat e tij paraqesin pasazhe biblike, si “Lindja e sur që nga antikiteti e duke vazhduar deri më prossima opera?» e popullsisë autoktone-shën im), kemi nevojë për disa Krishtit”,Bizantine “Hyrja ishte eperandoria Shën Mërisë e ilirevenë Tempull”, e jo e grekërve“Shpër- sot në ditët tona. Mendoni se kjo lidhje kaq an- «Un mio desiderio culturale sarebbe che si sviluppasse çertifikata, që vetëm arvanitasit i kanë tani për tani fytyrimi”mesjetarë, etj. Onufrisiç mbizotëron ka qenë mendimi,prift i martuar sepse dhe në Mesjetëka pa- ELMAR tike dhe prania e sotëme shqiptare në territorin un filone anche aldifuori dell’Albania di rivalutazione » (f 289A.K.) Kjo çertifikate që vetëm arvanitasit e surnuk fëmijë, ka patur nga të greko-helene. cilët vetëm njëri (f 22S.R.) është bërëDëshmi i njohur. tjetër italian, mund të ndihmojnë në krijimin e një delle antichità illiriche, come è successo per altre an- kanë, është pikërisht « gjuha pellazgo-shqipe ». Ai eështë shtrirjes Nikolla, territoriale i cili ka të vazhduar popullsisë traditën shqipfolëse, e familjes. janë •OPTOMETRIA klime vëllazërore reciproke midis popujve tanë tiche popolazioni indoeuropee quasi dimenticate (pen- Duke qënë në udhëkryq të Europës dhe Azisë, Af- Këtëedhe e vërtetonemërtimet një e njëjtambishkrim të vendbanimeve që është shkruar të ndodhura nga • •CONOptTATToOLOmetriaGIA dhe gjithashtu shkembimeve të ardhëshme midis siamo alla fortuna delle saghe celtiche). Il mio desiderio rikës Veriore, Lindjes së Mesme dhe të Largët, duke vetënë dora Shqipëri e Nikollës dhe Greqinëmbi portën e Jugut. perëndimore “ - lidhjen brenda e vazh ki-- •RIEDUCAZIONE VISIVA studjuesve e shkencëtarëve?» scientifico è sperare di lavorare a un prossimo saggio in patur një klimë të butë dhe kushte të favorshme për shësdueshme së Shën të Mërisë ilirëve Vllaherna dhe Greqisë në Berat. Jugore „Piktori e dëshmojnë është • Contattologia «Unë uroj që kjo gjë të ndodhë. Fatkeqësisht ndodhemi cui possano approfondire alcuni aspetti di ricostruzione •OCCHIALI dall’economico në një moment që ashtu si në Itali edhe në Sardenjë ka storica e culturale lasciati in sordina nelle “Origini al- jetesë, Gadishulli Ballkanik ishte një hapësirë, ku Nikolla,veç të biri tjerash i Onufrit, dhe një viti numër 7086 sipasqytetesh kalendarit „paralele“ bizan që- al firmato shumë popullsi të së njejtës etni apo edhe të huaj, tin ngadhe lashtësia1578 sipas deri atij në Gregorian”. ditët pararevolucionare Mund të mendojmë (1821) • Rieducazione visiva patur një farë reagimi ndaj emigrantëve në vetvete (tout banesi della civiltà in Sardegna”, cioè non solo parole, ma oggetti, tradizioni, correlazioni, simboli. E ora, se janë ndeshur në luftra të përgjakshme. Shumë popuj se Donë vitintë përmend 1756 Onufritani se nukkemi jetonte dhe qytete më dhe me biritë njëjtin i tij •OCCHIALI DI MARCA court), që nuk merr parasysh cilësitë personale të indi- të huaj kanë përshkruar Ballkanin, duke lënë gjurmë emër si në Greqinë Jugore ashtu dhe në Iliri: Epi- • A OPREZZIcchiali ECC EZIONALIdall’economico al vidëve,firmato dhe e gjitha kjo për arsye të rendit publik dhe të permettete, vorrei congedarmi da voi usando il tipico Nikolla del si vazhduesi i veprës së mjeshtrit të madh të vostro verbo dei saluti: falem, che secondo il grande në popullsinë autoktone që gjetën në Gadishullin Ball- davro, Halkis, Oropo, Helopa, Avlona etj, ne vitet me krizës aktuale ekonomike. Duke arsyetuar në aspektin ikonografisë. Gjithashtu në Kurjan të Fierit në kishën e • •CONOTcchialiROLLI DELLA di ma VISrTAca a prezziantik, eccezionaliegzistencën e një diaspore ilire mund ta shohim Eqrem Çabej deriva dal latino CHALARE, preservato kanik…. Por, si shpjegohet që në Greqinë e shekullit Shënte rejaKollit kemi, teologu Avlonari, Theofan Shirxhi,Salona,Finiki,Sofade Popa ka zbuluar edhe një • GRAContTUITIrolli della vista grtekatuiti “Popujt e detit” midis të cilëve përfshihen Shar- anche in sardo e in corso, solo che nelle due isole si usa të 19, gjuha shqipe flitej nga shumica e popullsisë ? mbishkrimdhe Dropulli” tjetër, (f155A.K.) në të cilin biri i Onufrit Nikolla ka danat. Populli i Shardanëve, që sipas interpretimeve col solo valore originario di “scendere”: falare. Pertanto Piksëpari, kjo e ka burimin tek fakti që kjo popull- pikturuar Në kishën arkivat duke europiane pasur si gjënden ndihmës dokumenta, një ikonograf ku VIA GASPERINA, 220 të studjuesëve Schachermeyr dhe Bonfante mendohej a voi tutti: faleminderit.» si, përbënte shumicën në trevat që sot formojnë tjetërpërcaktohen Joanin. „Kur qartë të edhe ngresh administrativisht duart para Perëndisë, trevat shq o- via gasperina, 220. Roma.se ishin Tnjerëzel. me06/7231552 origjinë ilire, të shtyrë nga nevoja shtetin helen dhe përreth. Historiani Arif Mati, nje meshtariptare. i Perëndisë,« Konsullatat më e përmend Francës edhenë Shqipëri mua mëkatarin zënë fill ROMA - TEL. 06/7231552 u spostuan drejt deltës së lumit Nil, për tu drejtuar «Grazie a Lei Dott. Areddu per averci lasciato dhe të paditurin Joanin dhe Nikollën“. më vonë drejt Palestinës. Janë të shumta të dhënat që questa piacevole intervista!» Storia Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 4 Crispi, një figurë që ka Crispi, una figura che ha kontribuar në bashkimin e Italisë contribuito all’unità d’Italia ë rastin e 150° vjetorit të Bashkimit të Italisë Di Maria Teresa Carnevali, Pisani Grottaferrata in fermento, con lo sbarco di Garibaldi a Marsala, Nna duket e detyrueshme të kujtojmë të paktën preparato e voluto dai capi liberali e realizzato soprat- figurat e dalluara që kanë dhënë kontributin e tyre publikan; më mirë një sovran i njohur nga të gjithë n occasione del 150° anniversario dell’Unità tutto con l’interveto di Crispi che fornì a Garibaldi me besim dhe vendosmëri. Kujtojmë edhe frazën e për fuqi dhe karizëm, një Monarki Kushtetuese sesa Id’Italia mi sembra doveroso ricordare almeno le uomini, armi e denaro, ma soprattutto forte e costante gurtë të Giuseppe Garibaldit në përgjigje ndaj gjen- kaosi. Me këtë shpjegim mbrohet nga akuzat ngu- figure di spicco che vi hanno contribuito con fede e sostegno personale. Ormai i “Mille” erano divenuti eralit të tij Nino Bixio që, duke parë fuqinë e flaktë litëse të tradhëtimit që i bën Mazzini. Ishte detyrë e determinazione. Ricordiamo anche la frase lapidaria diecimila uniti ai “picciotti” Bisogna riconoscere të ushtrisë borbonike, sugjeronte tërheqjen; “As- Crispit të tentonte të bindte Garibaldin të hiqte dorë di Giuseppe Garibaldi in risposta al suo generale Nino l’umiltà di Garibaldi per aver consegnato il frutto delle një tërheqje, këtu bëhet Italia ose vdiqet”- Katafimi nga rrethimi i posedimeve Bixio, che, vista la forza sue conquiste a Vittorio Emanuele II, salutandolo Re 1860. Dhe mbi atë valë vazhdon fushata e gjatë romane të Vatikanit duke prorompente dell’esercito d’Italia, Anche Crispi, suo malgrado, ufficialmente dhe e rëndë. Përveç idealizmit të Mazzinit, propul- marshuar nga Mentana. borbonico, gli proponeva riconosce il nuovo capo dello stato nascente. Crispi, sor të vetëdijshmërisë dhe të dëshirës për çlirim nga Këtu për fat të keq la ritirata: “Nessuna riti- mbizotërimi i huaj tek të rinjtë; përveç tejshikimit të shpartallimi i Gjeneralit rata, qui si fa l’Italia o quindi, monarchico non per convinzione ma per esi- Cavourit, thurësit të politikës së brendshme dhe të kryekomandant u tregua si muore”- Calatafimi genze storico-politiche e di fede profondamente re- jashtme, me qëllim të përfitonte për Italinë një vend i bujshëm; Chassepot-ët, 1860. E su quell’onda pubblicana; meglio un sovrano da tutti riconosciuto dinjitoz përpara kombeve të tjerë, kundër kujt thoshte pushkat më të sofistikuara continua la lunga e diffi- per potenza e carisma, una Monarchia costituzionale se Italia ishte thjesht një shprehje gjeografike; përveç dhe tv sakta të francezëve coltosa campagna. Oltre che il caos. In questi termini si difende dalle irru- guximit dhe kurajos të Garibaldit, është e drejtë të shënuan një pikë ndali- all’idealismo di Mazzini, enti accuse di tradimento, rivoltegli da Mazzini. Fu kujtojmë një burrë po aq i vendosur në të njëjtën mi mbi vazhdimin drejt propulsore di consapev- compito di Crispi tentare di dissuadere Garibaldi sipërmarrje: Francesco Crispin. Francesco Crispi, i Romës. U nevojit ndërhy- olezza e desiderio di lib- dall’accerchiare i possedimenti romani del Vaticano lindur në 4 tetor 1818 në Ribera, afër Agrigjentit, rja sabaudine për të ar- ertà dal giogo straniero marciando da Mentana. Qui purtroppo la disfatta del atëherë Girgenti, paraardhësit e të cilit, sipas Gril- ritur deri tek qyteti që më presso i giovani; oltre la Generale condottiero fu clamorosa; i Chassepot, i fu- landit dhe autorë të tjerë, besohet se kanë origjinë pas do të bëhej kryeqyteti lungimiranza di Cavour, cili più sofisticati e precisi i dei Francesi segnarono nga një familje antike shqiptare në diasporë në Siçili, i Italisë. Bersaljerët e Ca- tessitore della politica un punto di arresto all’avanzata per Roma. Ci volle Piana degli Albanesi (Rrafshina e Shqiptarve). Siçil- vourit me depërtimin e interna ed estera, alfine l’intervento sabaudo per giungere a quella che di- ian i apasionuar pas fatit të ishullit të tij, që si shtetet pikës në Porta Pia shënuan di procurare all’Italia un venne poi la capitale d’Italia. I Bersaglieri di Cavour e tjera të Borbonëve ishte e nënshtruar; që në vitin kohën e fundit të ndërmar- posto dignitoso al cospetto con lo sfondamento della breccia di Porta Pia segn- 1820 ishin verifikuar kryengritje rastësore që kishin rjes së madhe. Megjithatë, delle altre nazioni, contro arono l’ultimo tempo della grande impresa. Tuttavia, përfunduar në dërgime në kufi dhe pushatime, pa shteti i ri u detyrua të chi aveva affermato es- il nuovo stato dovette vedersela con l’intransigenza di arritur rizultate domethënëse. Diplomohet në Ligj në përballonte papërkulësinë sere Litalia una semplice universitetin e Palermos në 1843, ishte njëzet e pesë e papa Leone-s XIII për espressione geografica; papa Leone XIII per le famose leggi delle Guarenti- vjeç. Zgjidhja e fakultetit nuk ishte e rastësishme: ajo shkak të ligjeve të famshme Guarentigie që përbënin oltre all’audacia e al coraggio di Garibaldi, è giusto gie che costituirono un profondo dissidio tra lo stato i përkiste natyrës, prirjeve, meritave të brendshme një polemikë të thellë midis shtetit italian dhe Shtetit ricordare un uomo altrettanto determinato a tale im- italiano e lo Stato vaticano ed ebbe termine circa un të Francesco Crispit, që më parë i tërhequr nga jeta vatikan që morri fund gati një shekull më vonë. Fran- presa: Francesco Crispi. secolo dopo. publike pasi e lejonte të arrinte përfundimin se e ar- cesco Crispi u tregua një diplomat i aftë në thurrjen Francesco Crispi, nato il 4 ottobre 1818 a Ribera, Francesco Crispi si rivelò un buon diplomatico dhmja e tij do të ndërtohej nëpërmjet përballimeve e raporteve tregëtare dhe politike me përfaqsues presso Agrigento, l’allora Girgenti, i cui antenati, sec- nell’intrattenere rapporti commerciali e politici con me idetë kundërshtare. Shpirti i tij luftëtar, oratoria të shumtë shteteve, me anë të Negus Menelik-ut, ondo il Grillandi ed altri autori sembrano discendere esponenti di varie nazioni, con il Negus Menelik, instiktive, dhuntit kritike, dëshirën për të dal në pah, duke përfituar lëshime territoriale në Afrikë; me Bi- da un’antica famiglia di Albanesi in diaspora nelle Si- guadagnando concessioni territoriali in Africa; con duhet të provoheshin në një fushë profesionale, pa zmarkun, me të cilin gjatë vizitave të tij frekuente cilie, Piana degli Albanesi. Siciliano appassionato alle Bismark, col quale nelle sue frequenti visite private diletantizëm. private fliste gjatë mbi historinë greke, letërsinë, filo- sorti della sua isola, che come gli altri stati dei Bor- si intratteneva a disquisire di storia greca, lettera- Nga 1839 deri më 1841 i dedikohet gazetar- zofinë. Nuk la nën dore territoret ballkanike, midis boni, ne era succube; già dal 1820 erano successe tura, filosofia. Non trascurò i territori balcanici, tra isë duke themeluar “L’Orteo”, që pati fat edhe për të cilëve Shqipërinë, që e besonte një shtet tashmë sporadiche rivolte che si erano risolte in confinamenti cui l’Albania che riteneva una nazione ormai capace shkak të falimentimit të publikimeve të tjera lokale, të aftë të qeveritej vetë. Nga letrat e shkëmbyera me e fucilazioni, senza raggiungere obiettivi significativi. di governarsi da sola. Dai carteggi intrattenuti con për shkak të shtypjes borbonike. Eshtë një pleksje Gjeneralët, personalitetet e botës artistike dhe letrare, Si laurea in Legge all’università di Palermo nel 1843, Generali, personalità del mondo artistico e letterario, ku hyn gjithçka: histori, ekonomi, artet e bukura, Verdi, Carducci, Garibaldi, Mazzini dhe miq të tij, aveva venticinque anni. La scelta della facoltà non fu Verdi, Carducci, Garibaldi, Mazzini e suoi amici si letërsi, bujqësi, poezi, jo thjesht për ëndje, por për përfitohet përshtypja e një respekti të tij të përgjith- casuale: essa corrispondeva alla natura, alla vocazi- ricava l’impressione di una sua stima generale per të ushtruar zakone virtuoze e të rrepta. “L’Oreteo” shme për seriozitetin, fuqinë dhe insistimin e tezave one, alle qualità intrinseche di Francesco Crispi, già la serietà, forza e perseveranza delle sue tesi fondate dëshironte të ishte, pra, një zë i pranishëm kundër të tij të themeluara mbi një ndershmëri të thellë. Dy attratto dalla vita pubblica che gli permetteva di giun- indiferencës të përgjumur të dashur nga kush koman- përfaqsues shqiptarë, i drejtohen atij fals virtyteve të gere alla convinzione che il suo avvenire si sarebbe su una profonda onesta. Due esponenti albanesi si donte; zgjimi i një ndërgjegjjeje dhe dinjiteti të një fuqisë së tij diplomatike, në mënyrë që të veproj për affermato attraverso lo scontro con le idee avversarie. rivolgono a lui in virtù della sua forza diplomatica populli nga tepër kohë i nënulur dhe nën zgjedhën e të mirën e kombit të tyre në kriz të hapur, duke i bërë Il suo spirito battagliero, l’eloquenza istintiva, le sue perchè si adoperi al bene della loro nazione in pro- taksave të padrejta dhe abuzime të pamerituara. Hyn apel origjinës së tij shqiptare “Nuk ndjeni Ju t’ju zjejë facoltà critiche, il desiderio di emergere dovevano es- fonda crisi, facendo appello alle sue origini schipe- në magjistraturë në vitet 1843-44, duke e ushtruar në damar gjaku i paraardhësve tuaj?”. Por, që më sere provati su un piano professionale, privo di dilet- tare: ”Non sente Ella ribollire nelle sue vene il sangue në mënyre të shkëlqyer, por kupton që mënyra në parë në mendjen e tij lind dëshira të themeloj shkol- tantismo. dei suoi avi?” Ma già nella sua mente nasce la voglia të cilën është formuar, nuk i përket karakterit të tij la në gjuhën italiane, zyra, institucione bankare në Dal 1839 al 1841 si dedica al giornalismo fondan- di istituire scuole in lingua italiana, uffici, istituti ban- të pavarur dhe jep dorëheqjen; shkon pastaj në Na- gjurmën e qëllimeve pangjermane edhe në Lindjen do “L’Oreteo”, che ebbe fortuna anche a causa del cari sulla scia delle mire di pangermanesimo anche poli. Në Napoli sjell me vete idetë e lirisë me të cilat e afërt, nga ana e drejtuesve gjermanë. Kanë thënë: fallimento delle altre testate locali, per la repressione nel vicino Oriente, da parte dei capi germanici. Si è është formuar ndërmjet luftave siçiliane; përvetëson “Italia është bërë, tani duhen bërë Italianët”. Nuk e borbonica. E’ uno zibaldone in cui entra di tutto: detto: ”L’Italia è fatta, ora bisogna fare gli Italiani”. aty një formim më të thellë humanitar dhe më pjekuri di nëse ai që ka theksuar këto fjalë ka konsideruar storia, economia, belle arti, letteratura, agricoltura, Non so se chi ha pronunciato tali parole abbia consid- nëpërmjet horizonteve të gjera të jetës politike dhe vështirësitë e mëdhaja në bashkimn e disa popujve poesia, non per semplice diletto, ma “per esercitare erato le grandi difficoltà nell’accomunare popolazioni besimin se Palermo dhe Napoli janë të destinuara të për shumë vite të nënshtruara nga sovranët e huaj. rigidi e virtuosi costumi” “L’Oreteo” voleva essere, per lunghi anni soggiogate da sovrani STRANIERI. bëhen një gjë me Romën. Që në kohën e governa- Mospërputhja midis dy Italive ishte i konsiderueshëm dunque, una voce presente contro l’indifferentismo Il divario tra le due Italie era notevole per confor- toratit në Siçili kishte sipërmarr një riduktim të tak- për formacion gjeografik dhe kulturor: Veriu i drej- sonnolento voluto da chi comandava; il risveglio di mazioni geografiche e culture: il Nord guidato da save dhe të përfitimeve të padrejta mbi popullin nga tuar nga politikanët më iluminist, Jugu nga dinastitë una coscienza e dignità di un popolo da troppo tempo politici più illuminati; il Sud da dinastie profittatrici. qeveria qëndrore. Mendon, dakort me të jatin, pronar përfituese. Ky ndryshim e bënte të dukej të pakal- soggiogato e vessato da ingiuste tasse e immeritati dhe administrues personal i shumë pasurive tregëtare ueshme lidhjen. Ndoshta u tregua më e lehtë fitorja e soprusi. Entra nella magistratura nel 1843-44, che Queste differenze facevano sembrare insormontabile me vlera të larta, ndërtimin e një porti për të rritur fushatave ushtarake sesa kontrastet midis dy Italive. esercita brillantemente, ma si rende conto che cosi l’amalgama. Forse fu più facile vincere campagne shkëmbimet e mjeteve ndërmjet rrugës detare; por Megjithatë zunë horizontin politik ministra të aftë com’è formato, non è per il suo carattere indipen- militari che i contrasti tra le due Italie. qëllimi nuk u arrit asnjëherë për shkak të pengimit të mbajnë në dorë situatën me të njëjtën vendosmëri dente e da le dimissioni; si reca poi a Napoli. Tuttavia occuparono l’orizzonte politico ministri të autoriteteve të epërta, që besonin do të dëmtonte të ushtruar në konfliktet e armatosura. Pas rënies të A Napoli porta con sé le idee di libertà in cui si è capaci di tenere in pugno la situazione con la stessa bujqësinë lokale në lulëzim. së Djathtës historike, në alternimin e ministrave të formato attraverso le lotte siciliane; acquisisce colà determinatezza esercitata nelle lotte armate. Caduta Përpara bashkimit udha është e gjatë dhe e mbush- ndryshëm Depretis, Zanardelli, Crispi, Italia u kthye una maggiore formazione umana e maturità attraver- la Destra Storica, nelle alternanze dei vari ministeri ur me heroizma të ofiqarëve dhe ushtarëve të ushtrisë në një rregull të ri politik dhe social me ligjet në favor so gli ampi orizzonti della vita politica e la convinzi- Depretis, Zanardelli Crispi l’Italia ebbe un nuovo as- së rregullt të vullnetarëve fshatarë dhe studentë të të popullit dhe humanitare. U ulën taksat, u rritën one che Palermo e Napoli sono destinate ad essere setto politico e sociale con leggi a favore del popolo ardhur nga rrethe të ndryshme të Piemontit, Lom- shkëmbimet tregëtare me Francën dhe Gjermaninë, un tutt`uno con Roma. Già dal tempo del governa- e umanitarie. Si ridussero i dazi, si incrementarono bardo-Venetos, Toskanës, Emilia-Romanjës. Lufta e që më shumë se të tjerat frekuentuan Bankën Ro- torato in Sicilia aveva provveduto a riduzioni di tasse rapporti commerciali, con Francia e Germania, che parë dhe e dytë e pavarësisë nga Austria u dalluan mane. U mendua përmirësimi i kushteve në fabrikë e di ingiusti proventi da parte del popolo al governo più delle altre frequentò la Banca Romana. Si pen- për humbje dhe fitore dhe më në fund i shkëputën pas shembullit të Anglisë që kishte tashmë aprovuar centrale. Pensa, d’accordo con suo padre, possidente sò a migliorare le condizioni nelle fabbriche dopo Piemontit Lombardinë dhe Triveneton. Edhe këtu në parlament ashtu të quajturat 2Trade Unions”, në e personale curatore di ragguardevoli beni commer- l’esempio dell’Inghilterra che già vide approvata in paraqiten gjeste heroizmi të “Gjuetarëve të Alpeve” mbrojtje të punëtorve. Por fitorja e madhe, suksesi ciali, alla costrizione di un porto per il maggiore in- parlamento le “Trade Unions” a tutela degli operai. garibaldinë dhe episodi i ndriçueshëm i Curtatones i vërtetë u tregua riforma gjykore në të cilën u hoq cremento agli scambi di merci per via fluviale; ma Ma la grande vittoria, la vera conquista fu la riforma dhe Montanarës, ku sakrifica e studentëve arriti të ndëshkimi me vdekje, argumentimet e të cilit edhe ciò non fu mai raggiunto a causa del divieto delle giudiziaria nella cui sede si abolii la pena di morte, mbajë në pëllëmbë Austriakët, duke i dhënë kështu mbi lehtësimin e afatit të ndëshkimit ishte përbal- autorità superiori, che credevano avrebbe danneg- le cui argomentazioni anche sull’alleggerimento della mundësinë ushtrisë së rregullt të mbërrinte dhe të luar hershëm gati një shekull më parë nga penalisti giato la fiorente agricoltura locale. Prima dell’unione durata della pena era stata precorsa circa un secolo bllokonte armikun. Mbretëria sabaude zgjerohet Cersare Beccaria në veprën e tij “Të krimeve dhe të il cammino è lungo e tempestato di eroismi di ufficiali prima dal penalista Cesare Beccaria nel suo: ”Dei del- akoma më shumë me aneksimin e viseve qëndrore ndëshkimeve”. Në këtë periudhë gjallërie inovative, e soldati dell`esercito regolare di volontari conta- të Emilia-Romanjës dhe Toskanës. Hapet tani një Francesco Crispi në rolin e të majtës që përvetson dini e studenti provenienti dalle varie province del itti e delle pene”. In tale periodo di grande fermento skenar tjetër lufte në Mbretërinë e dy Siçiliave, nga shpreh më mirë veten: tonet e ndezur, disa herë plot Piemonte, Lombardo - Veneto, Toscana, Emilia-Ro- innovativo, Francesco Crispi nel posto di sinistra a shumë vite në fermentim, me zbarkimin e Garibaldit ngutë por të prerë dhe të vendosur, zëri i tij tingëllues magna. La prima e la seconda guerra d’indipendenza lui assegnato meglio esprime se stesso: i toni accesi, në Marsala, i përgatitur dhe i dëshiruar nga kryetarët që depërton mendjet, dialektika bindëse dhe interesi dall’Austria furono segnate da sconfitte e vittorie e talvolta irruenti ma fermi e determinati, la sua voce liberalë dhe i realizuar mbi të gjitha falas ndvrhyrjes i tij i qartë për popullin e shndërrojnë në një ikonë infine rivendicarono al Piemonte la Lombardia e il tonante atta a penetrare le menti, la sua convincente së Crispit që pajisi Garibaldin me burra, armë dhe të Devotshmërisë dhe besës. Por pa dyshim kjo është Triveneto. Anche qui si segnalano atti di eroismo dei dialettica e il suo palese interesse per il popolo fanno para, por më e rëndësishmja një përkrahje personale objekt zilije për kundërshtarët e tij, që e bëjnë jetën e “Cacciatori delle Alpi” garibaldini e il fulgido episo- di lui un’icona di Lealtà e fedeltà. Ma indubbiamente të fortë dhe të vazhdueshëm. Tashmë “Të Njëmi- tij parlamentare të vështirë. Por as jeta e tij private u dio di Curtatone e Montanara, dove il sacrificio degli tutto ciò è oggetto di invidia da parte dei suoi avver- jtë” ishin bërë dhjetë mijë bashkë me “piçotët”. I tregua e qetë; u akuzua për bigami për shkak të bash- studenti riuscì a tenere in pugno gli Austriaci, dando sari, che gli rendono difficile la vita parlamentare. Ma duhet njohur përulësia Garibaldit që i dha në dorë këjetesës me një grua, ndërsa ishte akoma i martuar. cosi il tempo all’esercito regolare di sopraggiungere e nemmeno la sua vita privata fu tranquilla; fu accusato frutin e fitoreve të tij Vittorio Emanuelit të II, duke Edhe kjo u përdor si pikëmbështetje mbrapa të cilës bloccare il nemico. di bigamia per la convivenza con una donna, mentre e përshëndetur si Mbreti i Italisë. Edhe Crispi, pa u strehuan kundërshtarët e tij. Tashmë i zhgënjyer Il regno sabaudo si estende ancor più con era ancora sposato. Fu anche questo un appiglio di e dashur, njeh zyrtarisht drejtuesin e ri të shtetit në dhe i lodhur u tërhoq në vilën e tij në Napoli, ku vdiq l`annessione delle regioni centrali di Emilia-Ro- cui si fecero scudo i suoi avversari. Ormai deluso e lindje. Crispi, pra, monarkik jo për bindje por për në vitin 1902. magna e Toscana. Si apre ora un altro scenario di stanco si ritirò nella sua villa a Napoli, dove mori nel nevoja historike-politike dhe me besim thellësisht re- (Perktheu Besiana Polovina) guerra nel Regno delle Due Sicile, già da molti anni 1902. pagina 5 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Storia Il contributo Faqjadeglie5Ͳ albanesiStoriaͲ al risorgimento italiano di Giulio Papas e Giuseppe Ferrari Bellocchio di S. Benedetto Ullano (9). Ma i processi e le condanne non finirono qui. Anche Domenico Mauro presiederlo fu nominato vescovo di rito greco, fu arrestato e messo a disposizione della polizia. Il AFelice Samuele Rodotà. Il Re di Napoli Carlo III coraggio però, che dimostrarono le vittime, commosse Borbone, d’accordo con il Pontefice, provvide a far tutta la Calabria. Già dissi come il Raho avesse prefer- dare immediata esecuzione, nonostante le prevedibili ito il veleno, ma qui debbo aggiungere che, prima opposizioni. Il nuovo vescovo, intendiamoci, non aveva della morte, i condannati avevano a lungo discusso se alcuna giurisdizione sugli albanesi, ma soltanto entro fosse più glorioso per la Patria darsi volontariamente le mura dell’Istituto. Era il massimo che si poté ot- la morte. Contro il parere del Raho, sostennero gli tenere, attese le circostanze e i tempi, nonostante le alba- nesi Camodeca e Franzese, che quella morte era intenzioni del Papa di arrivare assai più in là. Ma era atto di debolezza e non di coraggio; soltanto il sangue certamente qualche cosa. Era sopratutto una voce uf- versato dal. nemico o dal boia sarebbe stato fecondo ficiale, che si sarebbe fatta sentire a Roma e a Na- per la Patria. E quando dal vallone Rovito si sentì l’eco poli; era l’ignoranza che veniva combattuta con. quella degli scarichi di fucile e dell’ultimo grido dei Martiri: istituzione e impediva il pericoloso addormentarsi Viva l’Italia! il loro viso non fu preda del terrore, ma delle coscienze dei profughi. Da S. Benedetto Ullano brillò di gioia. Era questa gioia, ancora una volta, come uscirono i due fratelli Bellusci di Frascineto, Angelo quella del Baffi, come quella del Bugliari, espressione Masci e Pasquale Baffi di S. Sofia d’Epiro, Francesco di gratitudine degli albanesi all’Italia vera, all’Italia de- Avatos di Macchia, celebre grecista, Alessandro Mari- gli Eroi e questa Italia rispose unanime con l’eco del ni di S. Demetrio Corone e lo stesso Francesco Bugli- grido dei Martiri: Viva l’Italia! ari, quarto vescovo albanese, per non fare che qualche I loro corpi furono sepolti nella Chiesa di S. Agostino nome. Gli albanesi facevano già sentire, in pochi anni, e nel 1848 degnamente sistemati. Ne la sete di sangue un po’ dovunque, il peso della loro cultura. A Napoli si estinse. Il 25 luglio, nello stesso vallone Rovito, il Baffi e il Masci tenevano lezioni, circondati da uni- sede del collegio da S. Benedetto Ullano a S. Demetrio fucina. Da questo momento la storia del movimento cadevano i fratelli Bandiera e i loro compagni (10). versale stima. Il secondo, che ricoprì varie cariche nel Corone, nel monastero di S. Adriano, aggiungendo risorgimentale, non solo degli ambienti albanesi, ma Un fremito di sdegno percorse l’intera Europa, per Governo, pubblicò a Napoli nel 1792 un opuscolo suoi le non poche rendite del medesimo a quelle già pos- di tutta la Calabria superiore, si confonde con la sto- i tristi avvenimenti di Cosenza. Improvvisamente il re diritti e le prerogative dei baroni, in cui egli individua sedute. Qui l’istituto, in breve volgere di tempo, sotto ria del collegio di S. Adriano, in S. Demetrio Corone. e la Regina di Napoli scendono in Calabria e il 10 tutti i mali provenienti al regno (3). Il medesimo scrisse Illa saggiacontributo guida del Vescovo, degli divenne albanesi fiorentissimo. al risorgimentoLa sede dell’Istituto italiano divenne il centro della Carbon- settembre di quello stesso anno, compaiono a Paola. e pubblicò nel 1807 un pregevole libretto dal titolo Nel 1799, dietro il pretesto delle idee giacobine eria. Il maggior poeta albanese, Girolamo De Rada, La ragione ufficiale di quella visita, si disse, era un « Discorso sull’origine, costumi e stato attuale della penetrate nel collegio, esso veniva saccheggiato da una figlio del parroco di Macchia e proprio in quegli anni voto fatto dai sovrani a S, Francesco. In realtà essi vol- Nazione Albanese » che ebbe una seconda edizione dibanda Giulio di Papas ladroni. e GiuseppeNuovamente Ferrari riordinato dal Pastore alunno dell’Istituto, fa notare, nella sua autobiografia, evano smentire le notizie, che circolavano in Europa, nel 1847 e fu da Maldebrun quasi subito tradotto in zelante, si giungeva al triste 1806. Il brigante Antonio come accanto ai libri che il conformismo del tempo sull’odio ormai insanabile dei calabresi verso il gov- francese (4). Gli albanesi - di Calabria godevano allora Santoro, chiamato re Coremme, vinto sotto Frascineto, rendeva d’obbligo e ai libri d’ispirazione religiosa, erno. Un’ora dopo lo sbarco, essi prendevano la via di larga stima in Francia. Acorre presiederlo verso Acri. fu nominato Fatto però vescovo prigioniero di inrito S. greco, Sofia, Felicesotto loSamuele sguardo Rodotà. compiacente Il Re del di vescovo-presidente Napoli Carlo III Borbone,di Cosenza. Il popolo rimase chiuso in casa. La stessa In quel medesimo periodo visse Pasquale Baffi (nel d'accordodalla squadra con civicail Pontefice, di Giorgio provvide Ferrioli, a riesce far dare a fug immediata- Mons. Bellusci,esecuzione, si introducessero nonostante e lesi diffondesseroprevedibili opposizioni. tra stampa Il ufficiale era costretta, a denti stretti, ad ammet- suo paese natio, veramente, Baffa). Alunno, come già nuovogire e giura vescovo, di vendicarsi, intendiamoci, .divenendo non facile aveva ed alcunautile giurisgli alunni,dizione i libri sugli delle albanesi,nuove idee ma(7). soltantoAssai diffuse entro le leterlo mura quando scriveva queste poche parole: « l’augusta dissi, del collegio italo-albanese, nel 1769 ebbe la dell'Istituto.strumento di Erauomini il massimo vili ma più che astuti si potédi lui. ottenere,E infatti, atteseopere ledel circostanze Salfi che, durante e i tempi, la sua nonostante permanenza lein Caintenzioni- coppia del partiva per Cosenza e poi alle 6,30 antime- cattedra di lingua latina e greca a Salerno; nel 1773 ridiane era partita per Roggiano. » La redazione del Papail 17 diagosto, arrivare dopo assai aver strettopiù in segreti là. Ma accordi era certamente con al- labria qualche e a. Cosenza, cosa. Era si era sopratutto legato di saldauna amiciziavoce ufficiale, con che si quella di umanità latina e greca nel collegio militare cuni borbonici di S. Demetrio, usurpatori dei beni del i due vescovi alba ne si Bugliari e Bellusci e con il fra- giornale « Il Calabrese » tenuta da uomini insigni per sarebbe fatta sentire a Roma e a Napoli; era l'ignoranza che veniva combattuta con. quella istituzione e di Napoli; fu socio ordinario dell’accademia di lettere collegio e perciò nemici giurati del Bugliari, muove, tello maggiore di quest’ultimo, il già nominato Michele cultura e spirito liberale, continuava, nonostante tutto, e scienze e dell’accademia erculanese. Ebbe vari in- impedivacon la numerosa il pericoloso sua banda, addormentarsi contro Santa Sofia. delle Il coscienzeFer- Bellusci dei (8). profughi. Gioachino Da Murat, S. Benedetto per le benemerenze Ullano uscirono e la a imantenere due alta la fiamma della libertà, anche se fat- carichi a sfondo culturale. Le sue carte, dice il Dorsa, fratelliriolo e Bellusci quasi tutti di gliFrascineto, abitanti, sapendoAngelo diMasci non e poter Pasquale grande Baffi rinomanza di S. Sofia dell’Istituto, d'Epiro, con Francesco decreto del Avatos 1810 edi Macchia,tasi più cauta dalle circostanze. Non mancavano nella si estinsero con lur nel turbine politico del 1799: ma celebreresistere, grecista, si allontanano Alessandro dall’abitato” Marini abbandonando di S. Demetrio le con Co unrone secondo e lo del stesso 1811, Francesc lo elevavao Bugliari,a liceo delle quarto Tre vescovoredazione gli albanesi. Tra i molti, cito l’illustre Prof. non si. estinse la sua fama. Il Botta e Mario Pagano lo albanese,case al saccheggio. per non Ilfare Vescovo che qualcheaveva però nome. nettamente Gli albanesi Calabrie. facevano Ma trovava già sentire, l’opposizione in pochi del anni, Bellusci, un po' per -dovunque,Vincenzo Dorsa, insigne letterato e benemerito della considerano uno dei maggiori ellenisti del suo tempo, il rifiutato peso della di allontanarsi, loro cultura. permettendo A Napoli soltanto il Baffi a suae il Mascchè i il tenevanore Murat aveva lezioni, contemporaneamente circondati da universale decretato stima.cultura Il albanese, sacerdote greco e docente al liceo accoppiando a ciò, dice il Pagano, le più interessanti secondo,nipote Maria che di ricoprìrifugiarsi varie presso cariche i parenti nel di Spezzano Governo, pubblicòil trasferimento a Napoli del collegio nel 1792 a Corigliano un opuscolo Calabro, suoiluogo dirittiTelesio, e le nipote del vescovo Bellusci. Era tra i maggiori diplomatiche cognizioni. La cultura europea si occupò prerogativeAlbanese. Accettò dei baroni,invece di innascondersi cui egli nella individua casa dei tutti certamente i mali provenienti più adatto alsotto regno ogni (3).aspetto, Il medesimoma che gli scrisseesponenti e delle società segrete. largamente di lui e ne celebrò il nome. Giovanissimo pubblicòMasci, forse nel pensando1807 un pregevoleal prestigio librettodel Consigliere dal titolo di « Discorsoavrebbe fatto sull'origine, perdere la costumi propria fisionomiae stato attuale e, presto della o NazioneEcco con quanta cautela scrive in uno dei tanti suoi entrò a far parte delle società segrete, e quando l’editto AlbaneseStato. Ma »la chefuria ebbe sanguinaria una seconda lo raggiunse edizione ben presto. nel 1847 tardi, e fu sarebbe da Maldebrun sfuggito dallequasi mani subito degli tradotto albanesi. in Nelfrancese articoli (4). .di stampa: « Chi non vede gl’immensi van- del 1775 considerò la partecipazione alla setta come GliIl fratelloalbanesi del -Presule, di Calabria Domenico godevano Antonio, allora veniva di presolarga stima1819 in si Francia. otteneva perciò decreto di inamovibilità. taggi provenuti da Dante e da Vico al secolo nostro delitto di lesa maestà, egli, come gli altri, si diede e subito fucilato. Ma giunti davanti al Prelato, immo- Per i Borboni oramai il collegio costituiva una spina e la rivoluzione da loro mossa negli ingegni di tutta all’attività clandestina. Arrestato il 2 Marzo 1776, bile, dalla figura ieratica di un vecchio asceta bizan- all’occhio e lo chiamava « l’officina del diavolo ». Europa? Il secolo XIX dal sorgere della letteratura rimase circa un anno in carcere. Il suo animo nobile Intino, quel che medesimo impavido li accolseperiodo pregando visse Pasquale e benedicendo, Baffi (nel suoIo ometto paese di natio,parlare veramente,dei fatti accaduti Baffa). in Italia Alunno, e par- comedopo già la lunga barbarie che ne aveva spenti i semi è il e generoso la sua educazione nell’Istituto Ullano, la dissi,gli assassini del collegio ebbero italo-albanese, un attimo di smarrimento. nel 1769 ebbeMa fu la cattedraticolarmente di lingua in Calabria, latina ine grecatutti quegli a Salerno; anni, perché nel 1773 solo quella che ha compreso i grandi uomini, il solo che può conoscenza, per esperienza vissuta, delle particolari diun umanità attimo. Gli latina si avventarono e greca nel addosso collegio i più militare inferociti di e Napoli;troppo fu noti. socio Gli ordinario albanesi furono dell'accademia soci in tutte di le lettere nobili e scienzedirsi il compimento delle fatiche di sei secoli... ». Anche condizioni dei suoi conterranei, lo condussero natu- Cesare Marini, altro insigne nostro studioso di S. Dem- elo dell'accademia finirono con ventidue erculanese. pugnalate, Ebbe senza vari che incarichisfuggisse a sfondoimprese culturale.e piace soffermarmi Le sue carte, su alcune dice soltanto il Dorsa, delle si estinsero ralmente al giacobinismo. Costretto a lasciare Napoli, etrio Corone, scriveva un suo studio in « Selva Bruzia conun lamentolur nel turbinedalla bocca politico del Martire, del 1799: che mamoriva non sor si.- estinsegesta la gloriose sua fama. e sui Il principali Botta e personaggi.Mario Pagano Arriviamo lo considerano si nascose, col Masci, nelle campagne, dove veniva ridente, perdonando e benedicendo. Era il 19 agosto così ai massacri cosentini del 1844, in cui trovarono » dove egli ricordava ai calabresi tutti i torti sofferti dai uno dei maggiori ellenisti del suo tempo, accoppiando a ciò, dice il Pagano, le più interessanti diplomatiche nuovamente arrestato. Dopo qualche mese di carcere, 1806, Per la resurrezione d’Italia, ai primi moti del la morte i fratelli Bandiera. E qui credo opportuno passati e dai presenti governi. Nicolò Jeno dei Coronei venne condotto alla forca l’11 novembre 1799. Reli- Risorgimento, tributo di gratitudine alla terra ospitale, fare l’elenco degli italo-albanesi, che, in quella cir- pubblicò un volume dal titolo « Il Sollievo del Povero » giosissimo durante tutta la sua vita, morì rassegnato che tre secoli innanzi li aveva raccolti profughi e ramin- costanza, subirono condanne varie: 21 furono con- che nel linguaggio segreto dei carbonari della provincia come un Martire, lasciando varie lettere traboccanti di ghi, gli albanesi offrono in sacrificio i migliori dei loro. dannati alla pena capitale, dei quali erano albanesi voleva significare « la redenzione del popolo » (11 ). Il fede cristiana e di amore per il prossimo, per la “ cui Il cadavere della vittima rimase due giorni in mezzo 15 e precisamente: Raffaele Camodeca di anni 25 Regaldi, tra le lezioni che tenne a Cosenza, ne svolse redenzione si offriva in sacrificio (5). alla strada. Gli omicidi inorriditi si erano dati alla fuga. da Castroregio; Giuseppe Franzese di anni 44 da una su Marco Botsazi, tema caro agli albanesi e come In quel medesimo tempo, a difesa del trono di Na- Il 21 agosto tutti gli abitanti del villaggio rientravano Cerzeto; Francesco Tavolaro di Domenico di anni 26, atto di omaggio alla attività di questi. Nel 1847 la rivolta poli, combatteva strenuamente il Reggimento Real e gli davano onorata sepoltura nella chiesa parrocchi- da S. Benedetto Ullano; Federico Franzese di anni 25 divampava in tutta la Sicilia. Anche qui non sono assenti Macedone, composto di albanesi. In posizione dunque ale. Ma non poteva mancare la reazione da parte del da Cerzeto; Gianfelice Petrassi di anni 24 da Cerzeto; gli albanesi, come Emanuele Bidera, Gabriele Dara e perfettamente contraria alla causa per cui cadeva il popolo. Il furore popolare prese di mira S. Demetrio Carlo Mosciaro di anni 21, da San Benedetto Ullano; tanti altri. Su tutti primeggia Francesco Crispi. Il grande Baffi e verso cui decisamente si avviava il nostro mas- e la casa dei Lopez, contro cui si rivolsero in massa al Vincenzo Barsi di anni 30, da S. Benedetto Ullano; un statista nacque a Bidera, in provincia di Agrigento, dove simo istituto di cultura nella provincia di Cosenza. Pure canto di inni popolari esaltanti la figura del Martire. Il secondo Francesco Tavolaro fu Gennaro, di anni 21, la famiglia si era trasferita per affari. Ma i Crispi sono allora, i migliori ufficiali del sultano di Istanbul erano paese fu saccheggiato e l’abitazione dei Lopez incen- da S. Benedetto Ullano; Giuseppe Tavolaro Costa di oriundi di Palazzo Adriano, uno dei quattro paesi al- albanesi e Alì Pascià di Tepelen, nello stesso periodo, diata. Via via incontrarono, per caso, un medico, che anni 25, da S. Benedetto Ullano; Giovanni Manes di banesi della Sicilia e il nonno paterno dell’uomo politico lui albanese, con altri musulmani albanesi, creava un si disse di casa Lopez e fu ucciso. I veri autori però del anni 28, da S. Benedetto Ullano; Saverio Fullone di e da cui il nipote ha preso il nome, era sacerdote greco. regno effimero sì, ma che fece tremare la Sublime crimine riuscirono a porsi in salvo, protetti dal Sanfe- anni 22, da S. Benedetto Ullano; Antonio Pinnola di Fu il nonno a provvedere all’educazione del nipote nel Porta; e ancora altri albanesi ortodossi dirigevano le dismo dell’arcivescovo di Rossano (6). anni 35, da S. Benedetto Ullano; Orazio Fullone di anni seminario greco-albanese di Palermo. Nel 1838, già gloriose battaglie per l’indipendenza greca. Ma in nes- E’ difficile dire quanta parte ebbe costui in questa 22 da S. Benedetto Uilano; Gaetano Barci di anni 34, avvocato, fonda a Palermo « l’Oreteo » giornale di suna parte del mondo gli albanesi lottavano per una triste faccenda. Certo Mons. Andrea Cardamone odi- da S. Benedetto Ullano; Giuseppe Parisi di anni 24, da varia letteratura, esercitando contemporaneamente la causa propria. Il Reggimento Real Macedone non era ava gli albanesi, che numerosi si erano stanziati nella Cerzeto. Per grazia sovrana ad alcuni fu commutata la professione forense. Nel 1831 cessa la pubblicazione, abbandona la professione ed entra nella magistratura composto di italo-albanesi, ma di albanesi della Ma- sua archidiocesi. Ben sapendo dell’intenzione della S. pena e dei ventuno condannati, 1’11 luglio 1844 alle soli ventitre anni. Ma nel 1842 ha un violento scontro drepatria, al soldo del regno napoletano. In Albania Sede alla creazione di una diocesi greca, egli, sotto la ore 22, furono fucilati quattro, di cui due albanesi, il verbale col Procuratore Generale. allora le idee sulla propria individualità e indipendenza parvenza di zelo religioso, esprimendo dubbi sulla cat- Camodeca e Franzese Giuseppe. Anche Antonio Raho L’incidente mette bene in risalto la figura del Crispi. nazionale non erano del tutto precise e non erano gen- tolicità degli albanesi, difende in realtà meschini inter- di Cosenza doveva essere fucilato, ma preferì morire erali. L’idea invece di una genuina nazionalità albanese Il Procuratore Craxi sostiene che il re di Napoli ha fa- essi. Il Bugliari gli aveva fatto perdere le pingui rendite precedentemente, avvelenandosi con le proprie mani. coltà in Sicilia di imporre tasse per diritto divino; il si affacciava sempre più nitida alla mente degli albane- della Badia di S. Adriano già sua e ora sede del colle- Offrì pure al Camodeca del .veleno, che rifiutò e af- Crispi insorge con violenza, sostenendo che esse deb- si di Calabria ed essa camminava di pari passo con gio. E quando il Cardamone tentò di metterlo in cattiva frontò coraggiosamente la morte, gridando all’ultimo bono venire soltanto dalla rappresentanza nazionale l’alba dei moti risorgimentali italiani. Vedremo come luce a Napoli e a Roma, il vescovo albanese gli aveva istante: « è questo il giorno più bello della mia vita! siciliana. Il Craxi lo richiama all’ordine, ma il giovane essa verrà agitata nella letteratura calabro-albanese del gettato contro un vero mastino in Michele Bellusci, suo Viva l’Italia! ». magistrato si ribella. Con parole sdegnose si dimette e tempo. Pasquale Baffi cade per la causa italiana e per affettuoso amico e consigliere, uno degli uomini più In quel medesimo processo, 10 venivano condan- abbandona l’aula e la carica. A Napoli, dove si tras- quella albanese. Se di ciò ci occorresse un testimone, colti del suo tempo. Nella lotta dunque fra i due, il Car- nati a 30 anni di ferri ed altri 12 ad anni 25. Di cos- ferisce, conosce e prende contatto con la numerosa basterebbe dare uno sguardo all’opera del Masci, che damone era soccombente e il sanfedismo del cardinale toro erano albanesi: Gaetano Tocci di anni 25, da S. colonia albanese, tra cui lo stesso De Rada, Angelo fu sua anima gemella egli fu vicino tutta la vita. Ma Ruffo, come gli interessi lesi dei Lopez e dei Tocci, Benedetto Ullano; Michele Candreva di anni 26, da S. Basile e Vincenzo Turella, quest’ultimo albanese di ben presto troviamo un’altra testimonianza di sangue. furono per lui una buona occasione. Certo gli assassini Benedetto Ullano; Domenico Sarri di anni 26, da S. Barile della Lucania, che in quel tempo dirigeva il In Calabrìa la direzione dell’Istituto era saldamente te- del vescovo erano suoi amici e furono da lui protetti. Giacomo; Angelo Mazzucca di anni 19, da S. Bene- giornale letterario « Omnibus». A Napoli, tramite gli nuta nelle mani dell’altro conterraneo del Baffi: Mons. Strano caso, i Lopez non sono che il ramo femminile as- detto Ullano; Giuseppe Pollera di anni 27; Raffaele elementi calabro-albanesi, il Crispi entrò a far parte Francesco Bugliari. Intelligenza superiore, tutto dedito cendente diretto del grande patriota Domenico Mauro. Matrangolo di anni 23; Domenico Gliosci di anni 37; delle società segrete e dei Comitati Patriottici ed è pre- all’educazione dei suoi connazionali albanesi, egli per Ma i tempi si avviavano a mutamenti radicali. Il sacrifi- Domenico Franzese di anni 74; Ferdinando Franzese cisamente in questi circoli, che la sua attività e le sue nulla è turbato dalle tragiche notizie che giungono da cio del Bugliari fu una scossa formidabile per tutti i vil- di anni 32; Domenico Matrangolo di anni 28, tutti da concezioni a sfondo piuttosto regionalistico, si trasfor- Napoli e dai villaggi della stessa Calabria, dove il fer- laggi albanesi e costituì il fondamento di quel granitico Cerzeto. Sei anni di reclusione si ebbe, tra gli altri, Do- mano in idee unitarie. Questa trasformazione da lui mento era stato più vivo e dove si temeva la reazione. Il edificio spirituale, costruito da Domenico Bellusci nel menico Petrassi da Cerzeto. Assolti con formula dub- subita al contatto con i calabro-albanesi, sarà in seguito Bugliari, mercè sopratutto i buoni uffici del Baffi e del cuore dei suoi alunni, portando presto frutti copiosi. bia: Pasquale Conforti, Pietrangelo e Cesare Migliani, la guida di tutta la sua attività patriottica e lo condurrà Masci nella Capitale, aveva ottenuto che Ferdinando Tutta infatti la numerosa schiera dei grandi patrioti da S. Benedetto Ullano. Assolti con formula piena altri ai fastigi del governo. IV, con dispaccio del 1° marzo 1794, trasferisse la calabro-albanesi del ‘48 e del ‘60 uscirono da questa due albanesi: Agesilao Mosciaro e Giuseppe Tavolaro (continua al prossimo numero) Storia - Archeologi Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 6

Flet prof.dr. Zbulohet enciklopedia shqiptare 300-vjeçare Shaban Sinani, - “Illyricum Sacrum” është një vepër enciklopedike me 5500 faqe, e ndarë në nëntë ish-drejtori i përgjithshëm i Arkivave vëllime. Në të flitet për historinë e ilirëve, domethënë për historinë e shqiptarëve që kanë jetuar në faqen perëndimore të Ballkanit, ku shtriheshin fiset ilire. “Illyricum “Arkivi i Kosovës është prioritet i pandry- Sacrum” përmban gjithashtu harta, skica dhe ilustrime të shumta për të parët tanë, shueshëm” Në mënyrë solemne, në prani të për- faqësuesve të arkivit slloven, kroat, turk, maqe- të cilat nuk gjenden askund veç në këtë vepër të madhe. Sipas prof. Aleksandër donas e boshnjak, u nënshkrua në Prishtinë Stipçeviç, vepra “Illyricum Sacrum” është një arritje kapitale e historisë evropiane. marrëveshja midis arkivit shqiptar dhe Arkivit të Ajo ka rëndësi të dorës së parë si burim të dhënash për historinë mesjetare të Kosovës. Kjo është marrëveshja e dytë midis dy Ballkanit Perëndimor. Vëllimi i parë ka dalë në vitin 1751, kurse i fundit në vitin arkivave. AQSH-ja ka qenë i pranishëm në Kos- 1909. Shtatë vëllimet e para janë përgatitur nga Daniele Farlati, kurse dy vëllimet e ovë menjëherë pas hyrjes së trupave të NATO-s fundit nga Jakobo Coleti. në këtë vend. Arkivi i Shtetit Shqiptar ka qenë ndër institucionet e para që ka nënshkruar një okumentet e arkivit zbardhin materialin e çmuar sonalitetet më të mëdha të ilirologjisë. Ai është më i marrëveshje bashkëpunimi midis dy institucio- Dhistorik qindravjeçar, me rreth 5500 faqe, që do madhi, përfaqësuesi më dinjitoz që njohim deri më neve. Zoti Sinani, ç’përfaqëson marrëveshja të publikohet së shpejti Treqind e dy vjet më parë, në sot. Nuk ka ilirolog tjetër që mund të konkurrojë me e dytë krahasuar me ato të periudhave të më- vitin 1702, Papa Klementi XI i drejtohet ipeshkëvit të të për periudhën antike, deri në Mesjetë. Me do- parshme? Shumë më tepër! Edhe më parë, ne Tivarit, imzot Vinçenc Zvajevikut: “Dëshiroj të përm- kumente dhe fakte ai argumenton prejardhjen tonë kemi bashkëpunuar intensivisht me Arkivin e bushësh një vizitë pastorale në trojet e Arbnisë. Të shumë e shumë kohë para se të vinin sllavët në Ball- Kosovës. Për shembull, çdo ekspozitë dokumen- shkosh atje dhe të shikosh nga afër kryeipeshkëvitë, kan. Ai davarit mjegullat shekullore e saktëson kohën tare që është hapur në Tiranë, është hapur edhe ipeshkvitë, dioqezat dhe famullitë. Pasi të keni bërë ilire, helene, romake dhe bizantine. Ai dhe vetëm ai, në Prishtinë. Kurset e kualifikimit për arkivistët këtë punë dua nga ju një raport të hollësishëm për paraqet themelet e ndërlikuara mbi të cilat u ngrit e rinj të Kosovës, kanë qenë, ose të përbashkët, gjendjen e kishave të Arbnisë dhe të besimtarëve… shteti ilir dhe jeta e paraardhësve tanë. Për të kryer ose specialistët tanë kanë shkuar në Prishtinë. dhe më në fund dua të di, a e përdor ai popull gjuhën studime të tilla nuk është e lehtë. Duhet shumë kohë, Marrëveshja e re ka pretendime të mëdha. e vet, të folmen arbneshe?” . Duke i shkruar ipesh- shumë dije, dokumente e dëshmi që mund t’i gjesh AQSH-ja ka marrë kështu, të gjitha këvit të Tivarit, Papa Klementi XI, që quhej ndryshe pas një hulumtimi të gjatë e në vende të ndryshme. përgjegjësitë për t’iu ndodhur pranë Arkivit të edhe Papa Albani, për shkak të origjinës shqiptare, Burimet e informacionit janë gati të paarritshme. Por Kosovës. Kjo do të thotë se ndihma ndaj Arkivit kërkonte gjallërimin e jetës katolike në Shqipëri, si edhe kur i gjen, nuk është e lehtë t’i deshifrosh. Men- të Kosovës do të mbetet prioriteti ynë. Doku- dhe ruajtjen e gjuhës së këtij vendi. Sipas Klementit doni se ç’punë kolosale i është dashur Farlatit për të mentet e arkivit shqiptar fillojnë që nga shekulli XI, shqiptarët ishin të vendosur në ruajtjen e tradi- ndërtuar pa asnjë të metë mozaikun e ilirëve që jetonin vepër. Kemi vënë në dispozicion të shtëpisë botuese VI kurse dokumentet e Arkivit të Kosovës janë tave të tyre. Si shqiptar, Papa Klementi XI ishte i pari në faqen perëndimore të Ballkanit. Nëse historiografisë “ARBI” çdo informacion. Kemi shfrytëzuar gjithë grabitur qysh në vitin 1989. Ato janë çuar të që kishte kuptuar se shqiptarizimi i kishës katolike sonë i heqim Farlatin, atëherë prejardhja jonë do të bashkëpunëtorët tanë jashtë shtetit, si dhe lidhjet gjitha në Beograd. Një gjë e tillë ka ndodhur ishte mjeti më i mirë për të ruajtur fenë dhe kombin ishte e dyshimtë, e mangët, e cunguar. Të dhëna për tona zyrtare me Arkivin e Vatikanit, të Venedikut, edhe me arkivat e Sllovenisë, Kroacisë e Bosn- në këtë vend që kërcënohej gjithnjë e më shumë nga këtë periudhë kanë paraqitur edhe studiues të tjerë, Firences e Kroacisë për botimin e plotë të “Illyricum jës. Ju s’keni si ta dini, por nga Arkivi i Kosovës dyndjet osmane. por roli dhe saktësia e Farlatit janë të padiskutueshme. Sacrum”. E gjithë kjo punë është shumë pozitive, por janë grabitur edhe regjistrat e gjendjes civile, Duke iu përgjigjur letrës së Atit të shenjtë, Të gjithë ata që duan të flasin për ilirët dhe historinë e nuk është e plotë. Botimi luksoz me format origjinal regjistrat demografikë, regjistrat e pronave etj., kryeipeshkëvi i Tivarit, Vinçec Zmajevik, kalon shqiptarëve, patjetër duhet të mbështeten e të citojnë dhe lidhje speciale, me harta, skica e ilustrime origji- etj. Mendoni se ç’telash i madh i hapet shoqërisë qytet më qytet e katund më katund duke plotësuar Daniele Farlatin. Ai është institucion. Ai përfaqëson nale ka një kosto të lartë. Për të qenë bashkëbotues dhe ekonomisë së atij vendi. Arkivat e ish-feder- me përkushtim të thellë urdhrin e shenjtë të Papës. bankën më të madhe të të dhënave për Ilirinë. duhet kontribuar”. atës jugosllave janë në proces gjyqësor për ndar- Pas ekspeditës në Arbni, ai i shkruan Papës: “… ju Në Shqipëri tri nga shtatë vëllimet e Daniele Far- Pas këtij financimi Shqipëria ka të drejtë të marrë jen e pasurisë arkivore. Arkivi i Kosovës nuk solla dheut rreth e rreth, gjithëmbarë e pashë vua- latit Sot për sot, në Shqipëri gjenden tri vëllime të edhe kopjet e domosdoshme, jo një e dy, por aq sa mund të hapë ende një proces gjyqësor për këtë jtje shumë o Atë i shenjtë. Qytetet e lulëzuara ishin Daniele Farlatit, një vëllim që ndodhet në AQSH, do të derdhë buxhet. Në të kundërt, shtëpia botuese, qëllim, pasi nuk janë përcaktuar raportet midis vënë nën haraç, pashë kala të rrënuara, forcën tonë një vëllim në Bibliotekën Kombëtare, dhe një vëllim duke ruajtur etikën dhe protokollin, do t’i dërgojë Ti- Prishtinës dhe Beogradit. Për të gjitha këto ar- të prishur, e kisha të përlyera. Pashë pleq të vuajtur, që gjendet në Shkodër. Vëllimet e tjera nuk i kemi. ranës zyrtare, ndoshta një ose dy kopje, e shumta tri, sye, si dhe për faktin që arkivistët e Prishtinës meshtarë duke qarë, barinj të travajur, murtajën që Ato gjenden në Vatikan, në Venedik, në Kroaci, në asnjë më shumë. Tri kopje janë fare pak edhe për një janë në hapat e para, ndihma ndaj këtij arkivi do bënte kërdinë. Zemra ime, bashkuar me mjerimin Muzeun e Vjenës etj. Edhe në këto vende, kopjet e institucion të vetëm, siç është Biblioteka Kombëtare. të mbetet prioriteti ynë. e popullit tim, donte të më ndahej copa.” Në fund, “Illyricum Sacrum” janë të rralla. Me një iniciativë Asnjë historian shqiptar, nuk i ka parë deri më sot ipeshkëvi i Tivarit e mbyll kështu letrën e tij: “Kon- të marrë nga shtëpia botuese “ARBI” në Prishtinë, të nëntë vëllimet e “Illyricum Sacrum”. Ata mund të Ç’parashikon marrëveshja e re? statimet e mia do të ishin të pavlera sikur të mos ashtu siç u veprua me “Acta et Diplomata res Albanie kenë parë e mund të kenë lexuar një vëllim, atë që Marrëveshja e re përmban shkëmbim litera- ndërmerreshin hapa të menjëhershëm për t’i ardhur mediae a etatis ilustrantia” të Shuflait, pritet të vepro- gjendet në Bibliotekën Kombëtare, por asnjëherë nuk ture profesionale, shkëmbim informacioni për në ndihmë popullit të Arbnisë që është, në të njëjtën het edhe me nëntë vëllimet e Farlatit e Coletit për “Il- i kanë parë të nëntë vëllimet e Farlatit. Ky është rasti fonde me interes të përbashkët, shërbim me kohë, edhe populli juaj o Atë i Shenjtë!” lyricum Sacrum”. Për këtë korpus që i kalon të 5500 më i mirë që jo vetëm historianët, por edhe studiues- fotokopje falas, shkëmbim burimesh që siguro- Pas këtij letërkëmbimi Papa Klementi XI vendosi faqet, do të kontribuojë Ministria e Kulturës së Kroa- it, intelektualët, akademikët e të tjerë t’i kenë më në hen nga arkiva të treta, shkëmbim specialistësh, që në Mërçi të Lezhës më 14 e 15 janar, 1703 të cisë dhe Ministria e Kulturës së Kosovës. Natyrisht, fund të nëntë vëllimet e Farlatit. Është një rast i mirë njësim terminologjie etj. Marrëveshja e re përm- mbahej kuvendi i Arbnit. Me vendim të Papa Kle- Ministria e Kulturës së Unionit Serbi – Mali i Zi as që që edhe presidenti i Republikës, kryeministri, minis- ban gjithashtu projekte për të rritur praninë e mentit XI u themelua kolegji për arbëreshët e Italisë mendohet të kontribuojë. Po kështu, edhe Ministria tri i Kulturës etj. të kenë disa kopje në institucionin publikut në të dy arkivat, ekspozita, botime dhe në Shën Mitër Koronë. Ai dha 4000 skude për një e Kulturës së Maqedonisë, pasi në këtë vepër flitet e tyre, në mënyrë që protokolli, sipas rastit, të ketë promovime. Kuptohet që të gjitha këto do të vend të përhershëm në Kolegjin Urban të Propagan- për Shkupin ilirik të banuar nga shqiptarët. Kontribut ç’tu dhurojë të huajve. A do të financojë Ministria e jenë në radhë të parë përgjegjësi të AQSH-së, dës Fide në Romë, vend i cili do të mbahej nga një nuk mund të japë as Ministria e Kulturës së Greqisë, Kulturës për këtë vepër? pasi, tani për tani, dihen mundësitë modeste që shqiptar. Me iniciativën e tij u hap katedra e gjuhës sepse në “Illyricum Sacrum”, flitet për një të tretën e Vështirë të thuash po, pasi në atë institucion ka Arkivi i Kosovës. Kjo nënkupton edhe anga- shqipe në Romë. Sipas Papa Klementit XI, rimëkëm- Greqisë të banuar nga iliro-shqiptarët. ndoshta, ende nuk ia dinë vlerën. Kur mendon se zhimin e AQSH-së në planin ndërkombëtar, në bja e Arbnisë, domethënë ringritja e ndërgjegjes kjo ministri ka financuar Miss-e, koncerte e parada dobi të Arkivit të Kosovës. kombëtare mund të vinte duke ruajtur gjuhën, fenë Ja nëntë vëllimet e “Illyricum mode, thua se patjetër do e financojë edhe këtë ve- dhe historinë e të parëve. Sipas Papës, këto ishin sim- Sacrum” për. Mirëpo, deri tani askush nuk e ka pohuar një doren nga kryeministri, nga Ministria e Kulturës, nga bole të unitetit kombëtar. gjë të tillë. ndoshta në Prishtinë shumë shpejt “Il- Ministria e Jashtme, nga Akademia e Shkencave dhe Ashtu si në vitin 1702, dhjetë vjet më vonë, Papa Nga Volumi i parë deri tek i nënti janë dashur 150 lyricum Sacrum” do ta shohë dritën e botimit, e në nga Biblioteka Kombëtare. Nëse qeveria shqiptare Klementi XI i drejtohet për bashkëpunim një intelek- vjet punë e palodhur për të krijuar këtë korpus, që Shqipëri, askush nuk do ta marrë vesh. Në Kroaci, nuk kontribuon me buxhet, atëherë shtëpia botuese tuali, studiuesi dhe historiani, z. Daniele Farlati, për flet jo vetëm për prejardhjen e shqiptarëve, por edhe për shembull, të gjitha kopjet e destinuara për këtë në Prishtinë, nuk do të pranojë asnjë institucion si të ndërmarrë një ekspeditë të gjerë nëpër dheun e për historinë e ilirëve që jetonin në pjesën perëndi- vend janë blerë nga një shtëpi botuese. Por kontribu- bashkëbotues, qoftë ky edhe Arkivi i Shtetit që, fak- të parëve të tij, nëpër Iliri. Kështu nisi puna për ko- more të Ballkanit. Autor i vetëm për shtatë volumet tin dhe ndihmën që ka dhënë DPA, shtëpia botuese tikisht, ka kontribuar për plotësimin e kësaj vepre. rpusin “Illyricum Sacrum”, të cilit Daniele Farlati do e para të këtij korpusi është Daniele Farlati. Pas “ARBI” është e gatshme ta pranojë si bashkëbotuese, “Ne, deklaron Shaban Sinani, do të kishim shumë t’i kushtonte gjithë jetën e tij. Farlati, një ilirolog i vdekjes së tij, Jakobo Koleti, përfundoi volumin e tetë por ajo nuk mund ta bëjë një gjë të tillë, nëse qeveria dëshirë që emri i DPA-së, pra emri i një institucioni hershëm. Me këtë vepër Farlati bëhet një nga per- e të nëntë të “Illyricum Sacrum”. Formati i faqeve shqiptare nuk kontribuon me një buxhet qoftë edhe shqiptar të njihej si bashkëbotues. “Illyricum Sa- të këtij korpusi është sa ai i revistave të sotme, 38 X modest. Preventivi i një vepre të tillë monumentale crum” përfaqëson monumentin më të rëndësishëm të 25 cm. Për botimin e ri nga “ARBI” L.t.d, Prishti- është mjaft i rënduar. Kontributi i institucioneve burimologjisë së historisë të vendit tonë, nga Anti- në, një ndihmesë të madhe ka dhënë Drejtoria e shqiptare mund të bëhet, edhe duke porositur, psh., kiteti deri në Mesjetë. Një vepër e tillë konkurron çdo Përgjithsme e Arkivave të Shqipërisë. Sipas z. Sinani, njëqind kopje për të nëntë vëllimet. Ato mund të për- arkiv institucional. DPA, ka krijuar të gjitha lehtësitë e komunikimit me të gjitha institucionet që ka marrëveshje dypalëshe e që zotërojnë të nëntë vëllimet origjinale të “Illyri- Zbulohet vendbanimi më i madh i neolitit ballkanik cum Sacrum”. Pikërisht këto kopje do të shërbejnë si matricë e pastër për botimin fototipik. Drejtoria e Arkeologët zbulojnë vendbanimin Përgjithshme e Arkivave të Shqipërisë ka ndihmuar gjithashtu në përpunimin e lëndës, duke shfrytëzuar e 7 mijë vjet para Krishtit në mënyrë të frytshme marrëveshjet dypalëshe. Ajo kspedita gjeologjike shqiptaro-franceze ka zbuluar të kthehet në një vend studimi jo vetëm për arkeologët, ka afruar dhe ka nxitur bashkëpunëtorët e saj më të Enë fshatin Goricë në zonën e Prespës vendbanimin por edhe studiuesit, historianët etj, të cilët do të mund ngushtë jashtë Shqipërisë për kërkime në bibliotekat më të madh të neolitit, krahasuar kjo me vendbanimet të hedhin dritë mbi kulturën materiale dhe shpirtërore dhe arkivat e Vatikanit, Venedikut, Firences, Za- e identifikuara dhe të zbuluara deri tani në rrafshin të banorëve të këtij vendbanimi. mesdhetar dhe në atë ballkanik. Gjetjet arkeologjike të Gërmimet dhe studimet e mëtejshme nuk përjashtoj- grebit, Dubrovnikut, Cetinjës etj., etj. Tani Drejtoria sapozbuluara tregojnë jo vetëm për një vendbanim të në as analizat tipologjike të gjetjeve arkeologjike. Një e Përgjithshme e Arkivave të Shqipërisë po nxit in- madh, por edhe për një vazhdimësi jete që nga neoliti vendbanim kaq i madh, i pazbuluar deri më sot në rraf- stitucionet shqiptare për t’u bërë palë në botimin e i mesëm e deri te neoliti i vonë, ku pas kësaj periudhe shin ballkanik do të tërheqë vëmendjen e arkeologëve kësaj vepre monumentale. duket se jeta është ndërprerë. Megjithatë, fal hapësirës edhe për sa u përket analizave krahasuese, në lidhje me ku shtrihet ky vendbanim dhe intensitetit të jetës që marrëdhëniet që kanë pasur këta banorë me të tjerët. Projekti për financimin e botimit ka pasur ai, gjetjet arkeologjike kanë qenë të shumta, Gjithsesi shpjegimi se për çfarë arsyesh është ndërprerë të “Illyricum Sacrum” të cilat kanë ndihmuar arkeologët në datimin e këtij jeta në periudhën e neolitit të vonë do të jetë një tjetër vendbanimi. Sipas arkeologëve të kësaj ekspedite, objekt studimi, i cili është i lidhur ngushtësisht dhe me Të parët dhe të fundit që duhet të kontribuonin për materialet e gjetura janë mjete pune dhe mjete të për- faktet historike dhe lidhjes me popujt e tjerë. Në zo- dorimit, përfshi këtu edhe prodhimet prej qeramike. nën juglindore të vendit deri tani numërohen rreth 90 botimin luksoz e voluminoz të “Illyricum Sacrum” Lidhur me këto gjetje arkeologët do të ndalen dhe në vendbanime, por pas këtij zbulimi në krye të vendba- është Ministria e Kulturës së Shqipërisë. “Deri tani, analizën e mënyrës së prodhimit dhe mjeshtërisë së tyre. nimeve të zbuluara do të qëndrojë vendbanimi neolitik thotë drejtori i përgjithshëm i Arkivave të Shqipërisë, Megjithatë, nga përfundimet e nxjerra rezulton se ky i zonës së Prespës. Në këtë zonë gjatë viteve të fundit, prof.dr.Shaban Sinani, AQSH-ja ka një praktikë të vendbanim ka ekzistuar 7 mijë vjet përpara Krishtit. arkeologët kanë mundur të zbulojnë në mënyrë të va- tërë me Ministrinë e Kulturës. E kemi vënë në dijeni Të njëjtët burime bënë të ditur se vendbanimi eneolitik zhdueshme gjetje arkeologjikë të prehistorisë, që me sa për këtë projekt, si dhe punën e bërë deri tani. Ne i zbuluar në këtë vend, shtrihet në një sipërfaqe prej 9 duket gjurmët e deritanishme, i çuan në vendbanimin si arkiv, kemi dhënë gjithë ndihmesën tonë për këtë hektarësh, çka do të thotë se tashmë ky vendbanim do më të madh neolitik të Ballkanit. pagina 7 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Attualità Kalvari i shqiptarëve që nuk donin të tjetërsoheshin Nga Luan Rama, Tirane ritetet, në vend që të qetësonin gjakrat, i ndezën më në atë han ku i kishin vendosur, të privuar nga gjithç- t’i ngjiteshin lumit për t’i çuar në Muhaliç. Në kohën keq ato. Guvernator i Përgjithshëm i provincës ishte ka dhe ku shumë prej tyre rrezikonin të vdisnin, ai kur po i transportonin nga anija, një shqiptar i quajtur ean Faveyrial është bërë tashmë i njohur me atëherë Hafez-Pasha. Nuk e di nëse ai qëndronte në nxitoi t’i shikonte. Por asgjë nga sa flitej nuk ishte Mici, me fe ortodokse dhe që gjendej rastësisht aty, i Jbotimin në frëngjisht dhe shqip të librit të tij Histo- Shkup apo në Prizeren. Por Zoti Hecquard shkruan e ekzagjeruar. Dhe ja pse ai shkoi t’i tregonte për njohu ata nga rrobat karakteristike që kishin veshur. ria e Shqipërisë, në sajë të punës së palodhur të stud- si duket pa u konsultuar me Portën e Lartë. Në fakt, këtë konsullit të Francës dhe të Anglisë, miqve të tij, Ai u habit shumë që po i tërhiqnin për t’i hedhur në një juesit të njohur Robert Eltsi, i cili pas kërkimeve në nuk kishte pse të ndodhte kështu pasi një guverna- për atë çka kishte parë e kishte dëgjuar. Konsujt i barkë tjetër, sikur të ishin trungje apo cungje drush. I selinë e Lazaristëve të “Saint-Benoît” në (Stamboll), tor, sado i fuqishëm të ishte, nuk mund të internonte folën guvernatorit të qytetit dhe meqë kjo ngjarje po prekur në shpirt, ai mori menjëherë barkën e tij dhe i Konstantinopojë, e gjeti dorëshkrimin e tij në selinë kaq shumë familje, për më tepër nga Evropa në Azi. bënte zhurmë në Selanik, ai nxitoi t’i hiqte që an- çoi ata larg në Muhaliç, në atë vend tepër kënetor dhe qëndrore të “Urdhërit të Saint Viecent de Paul” në “Sido që të jetë, të hequr me forcë nga shtëpitë e tyre, dej të syrgjynosurit. Njëri sipër tjetrit ata i hodhën shumë të pisët për shqiptarët tanë që kishin jetuar Paris. Unë pata fatin të njihem me drejtuesin e arkivit këto familje u çuan në Shkup”, - thotë Hecquard. Që në një anije që do t’i çonte në Mudania, në detin e gjithnjë në ajrin e maleve. Por e tmerrshme ishte se i Claude Lautissier, i cili me një përkushtim të veçantë andej, ku gjatë gjithë rrugës ata u keqtrajtuan nga Marmarasë. Duke parë këtë, shumë familje katolike, hodhën së bashku në një ndërtesë të vjetër, aty ku në më hapi dyert e arkivit për të studiuar jetën e këtij shoqëruesit e tyre, familjet shqiptare i hodhën nëpër në kohën që prifti Vaçandio bënte lutjet e tij, shkuan kohën e kolerës vendosnin të vdekurit. Sapo i futën, personaliteti të Kishës lazariste në trojet ballkanike. qeli, ku u desh të duronin torturat dhe urinë. Plot dhe mblodhën me nxitim një sasi ushqimesh, të cilat i djaloshi Mici iu afrua dhe së pari u përgatiti një supë, Dhe ja, në duar, një tekst i shkruar nga Faveyrial, më dhëmbshuri e besnikëri, At Markoviç i ndoqi pas dhe sollën në kuvertën e anijes. Por me një barbari e miz- pastaj u dha paratë e tij gjersa asgjë nuk mbeti në befasoi për historinë që ai tregonte dhe që hidhte dritë bënte gjithçka për të lehtësuar vuajtjet e tyre. Disa ori të pashoqe, ekuipazhi i anijes i mori ato për vete. kuvertën e tij Ndërkohë, në Selanik, me urdhër të pa- rreth përpjekjes së shqiptarëve në mesin e shekullit ditë më pas, pleqtë e fshatit u dërguan në gjykatë që Pesë apo gjashtë ditë që këta besimtarë do të qën- shait, At Antonio ishte arrestuar sapo ishte kthyer në të XIX-të që të islamizuar dikur me forcë kërkonin çështja e tyre të shqyrtohej. Pa u trembur fare nga dronin në Selanik, u vizituan nga prifti Vaçandio, i kishën e tij. Por vendosmëria e kz. Mikanoviç, kons- tashmë të riktheheshin përsëri në fenë e origjinës: turqit, të gjithë deklaruan se ata ishin kristianë dhe cili i ngushëllonte dhe i ndihmoi përmes familjeve ullit të Austrisë, arriti ta shkëpusë nga ata dhe me një kristianizmin. dëshironin të vdisnin të tillë. katolike që banonin atje. Dhe kur ata ikën, ai nxitoi anije ta nisë drejt Stambollit. Tragjedia e tri fshatrave të veriut shqiptar, (zona Të fyer nga kjo vendosmëri, Hafez-Pasha i Skodrës t’i shkruante Monsinjor Hillereau-së, vikarit apostolik Meqënëse ishte dalmat, pra një person që varej Mbishkodrës) i tregoi Perëndimit të asaj kohe këtë urdhëroi që ata t’i torturonin. Por meqë nuk i theu në Konstantinopojë. Ai në fakt donte t’i mbante në nga shteti austriak, ai shpresonte se zotit Sturmer, që pjesë të identitetit shqiptar, të cilët njerëzit e thjeshtë dot, ai nxorri një dekret dhe i syrgjynosi në Anadoll, Selanik ata që ishin sëmurë, por guvernatori kundër- atëherë ishte Internonce, si përfaqësues i Austrisë do luftonin ta ruanin si gjënë më të shenjtë, duke e pa- duke konfiskuar dhe pronat e tyre, të cilat u shitën shtoi. (Mund të shtojmë se Viçandio ishte nga të parët t’i mbronte ata katolikë të mjerë, për të cilët, prifti guar dhe me jetën e tyre. Histori rrënqethëse, e denjë në favor të arkës osmane, apo siç thonë të tjerë, që shkoi te guvernatori për të mos i lënë më në atë françeskan ishte bërë një At shpirtëror. Por kjo nuk për një film, çka dëshmon atë që pak evropianë e kanë shkuar me siguri në arkën personale të pashait. gjendje, ata katolikë, të cilët ishin pa ushqime të ndodhi dhe arsye diplomatike e penguan z. Sturm- kishin kuptuar në atë kohë, kur ata gabimisht e kon- “Ishte e pamundur të përshkruash trishtimin e madh mjaftueshme, flinin në tokë të zhveshur dhe ishin të er të mbronte hapur kauzën fisnike të fesë dhe të sideronin Shqipërinë si tokë të Islamit. Edhe pse me të atyre familjeve të mjera, të cilat ranë prehë e fa- keqtrajtuar nga gardianët). Me gjithë kundërshtimet, njerëzimit. Madje, At Antonio u burgos nga turqit. emra islamë, shqiptarët i ruanin ritet e kishës latine, natizmit musliman”, - shkruan konsulli Hecquart. (- me kurajo dhe i mbështetur nga konsulli i Austrisë, Nuk mund ta pranojmë akuzën kundër këtij përfaqë- festonin festën e Shëngjergjit, Shën Markut, etj, mad- Pleq, gra, fëmijë shkuan në këmbë drejt vëndit të Mikanoviç, një katolik i zellshëm, kolegu ynë hyri suesi të Austrisë se ka gisht në aktin e padëgjuar e je dhe festat e tyre pagane, çka ishin rrënjosur në syrgjynosjes, duke e përballuar me guxim lodhjen, disa herë në atë han që ishte kthyer në një lloj burgu. revoltues të turqve. Kolegu ynë Viçandio, që e pa identitetin shekullor të tyre. Ritet e vjetra, kanunet edhe pse përtej forcave të tyre, të ndihmuar kështu Ai i mblodhi të rrëfehen dhe u kujdes për ata që po At Antonion kur kaloi nga Muhaliç në Selanik, nuk dhe besytnitë e tyre, ishin pjesë e një kulture pel- nga apostulli i Krishtit, Markoviç, i cili u fliste për një vdisnin, i varrosi të vdekurit dhe bekoi disa martesa ka dëgjuar për një ankesë të tillë. Madje do donim lazgjike dhe paralele të “Homeriadës” së Homerit të të ardhme më të mirë dhe shpërblimin e përjetshëm mes tyre. Mëshira dhe kujdesi i tij u bënë të njohura të supozonim se ndërhyrja e Austrisë arriti të marrë madh, të cilën do ta kërkonte gjatë udhëtimeve të tij për të gjitha vuajtjet e tyre”. Kështu shkruan Hec- mes katolikëve të qytetit, ku atyre të syrgjynosurve nga qeveria turke, në sajë të At Antonios, i cili, kur në veriun shqiptar, studjuesi i madh francez Albert quart. Sipas “motrave” tona Bernardine dhe Marie, u sollën veshje, ushqime e shtroje për të fjetur, të ishte gjetur një mëngjes para portës së hapur të bur- Dumont, në vitin 1871. Përse ata shqiptarë pranuan nuk ishte vetëm një fshat që u deklarua i krishterë, nevojshme për atë sezon të lagësht të pranverës, çka gut, shkoi dhe takoi shqiptarët e shtrenjtë. Ndërkohë, më mirë kalvarin se sa tjetërsimin? Ja si e ka rrëfyer por tri fshatra. Sipas tyre, disa i mbajtën në burg që dhe mbrojti jetën e disave. Monsinjor Hillereau kishte mësuar se të syrgjynosurit këtë ngjarje historike At Faveyrial më 1 janar tê vitit nga nëntori i vitit 1845 gjer në shkurt të vitit 1846. Lidhur me vuajtjet e tyre në atë kalvar, vetëm Zoti ishin andej nga Bursa dhe menjëherë shkoi të kërkon- 1870, me atë shkrimin e tij të vogël, që vështirë ta Dhe meqë torturat nuk e kishin ndryshuar qëndrimin e di. Ata përjetuan gjithçka: urinë, etjen, keqtraj- te z. Bonnieu, i cili e flet mirë gjuhën turke si dhe deshifrosh menjëherë. e tyre, Hafez-Pasha nxorri dekretin e syrgjynosjes. timet. Më pas një djaloshi i prenë gishtat e këmbëve, abatin Hillereau, nipin e tij. Pra të burgosurit u vunë në rrugë: ata në këmbë dhe për shkak se e kishin rrahur me shkopinj. Për një Me të shkuar në Bursa, ata mësuan se besimtarët KUJTESË HISTORIKE shoqëruesit e tyre në kuaj, ku gratë ishin veçmas bur- gotë ujë, osmallinjtë u kërkonin 1 piastër ose 25 cent. tanë ishin në Muhaliç në një gjendje të patreguar. “Kujtesë historike mbi familjet shqiptare të perse- rave, dhe të trajtuar në mënyrën më barbare. Dhe më pas ndaluan tu jepnin ujë, meqë ata s’kishin Duket se ishte zoti Sandisson, konsulli i Anglisë që kutuara dhe të syrgjynosura për shkak të fesë, më Nga Shkupi në Selanik, udha e të syrgjynosurve më para. na dha këtë lajm. Edhe pse protestant, z. Sandisson 1845-1846”. Për këto shënime që duhej t’i plotë- ishte e lodhshme dhe sjellja e zaptijeve aq barbare, Uria e etja bënë që fëmijët të lëshonin klithma të ka treguar gjithnjë një mirëdashje prekëse ndaj ka- soja, m’u desh të kem një korrespondencë të gjatë sa shumë nga malsorët vdiqën, disa në rrugë, të tjerët tmerrshme, aq sa marinarët nuk i duronin dot dhe tolikëve shqiptarë. Duke parë se kolegu ynë, abati me kolegët tanë dhe “motrat” (“suorat”) që ende janë kur mbërritën në Selanik. Katër gra lindën rrugës. Në shumë prej tyre i hodhën në det. Kështu ndodhi dhe Hillereau shkoi në Muhaliç, ai dërgoi atje drogma- gjallë, të cilat ishin dëshmitare të fakteve që do të portat e Selanikut, një fëmijë të sapo lindur e hodhën me një prind që humbi dy fëmijët binjakë të moshës nin e tij z. Gjeorgjiaki, sëpari për t’i shoqëruar dhe tregojmë. Tani që i kam këto dokumente, po i ren- në det. Ndërsa priftin, ushtarët e kishin nisur veçmas 8 vjeçare. Dhe një grua në agoni, e hodhën gjithash- pastaj për të ditur se ç’bëhej me ata të syrgjynosur dis të gjitha. Për këtë do të përdor dhe disa fakte drejt Konstantinopojës. Një prift nga Syra, i cili sot tu në det, para se ajo të jepte frymën e fundit. Kur shqiptarë. Por po i lë fjalën kolegut tim në këtë raport të përmëndura nga vepra e të ndjerit z. Hecquart, është kolegu ynë dhe që quhet Leonardo Vaçandio, mbërritën në Mudania, njëmbëdhjetë prej tyre, që të shkruar (jo fill pas kthimit të tij nga Muhaliç, pasi konsulli francez i Shkodrës, të cilat i referohen ak- atëherë ishte në misionin tonë në Selanik. I informuar sapo kishin vdekur, i lanë në breg, në një gropë. Të atë e kapën ca ethe sa gati dhe vdiq), por gjatë kohës torëve të asaj barbarie. Sipas kolegut tim Bonnieu, se një numër familjesh katolike shqiptare gjendeshin tjerët i hipën në një anije tjetër të vogël që të mund së shërimit të tij. ja cili ishte shkaku fetar që bëri të nxisë mizorinë e turqve. Një shqiptari, një kristiani të hershëm që gjëndej në Konstantinopojë në vitet 1844 apo 1845, i kishin thënë se një epokë e re kishte filluar për të EkSodi shqiptar dhe të krishterët e tjerë të Perandorisë otomane dhe se liria e ndërgjegjes ishte proklamuar. Nga: Lis Bukuroca, Gjermani gjoks. Në fakt ata kanë ndryshuar gjendjen e vet materiale, por sundojnë e nuk qever- Këtej e tutje çdo njeri ishte i lirë të përqafonte fenë isën një popull, i cili ka probleme permanente për ta mbyllur muajin pa borxhe. Ata që donte. Por pse u përhap një lajm i tillë? Kolegu ynë hqipërinë e kanë braktisur për shkaqe ekonomike mbi një milion qytetarë. nuk luftojnë në mënyrë efektive as korrupsionin, as kriminalitetin si dy parakushte, që nuk thotë asgjë rreth kësaj dhe sigurisht nuk dinte gjë. SKjo domethënë se brenda vendit jetojnë pak më shumë se dy milionë shq- mund të sjellin investitorë. Zakonisht qeveritë e korruptuara, nuk mund ta luftojnë as Por nuk ishte si shkak i Kartës së “Gul-bané”-së, pasi iptarë. Së paku ky shtet posedon një numër gati të saktë të mërgatës. Numri më korrupsionin, as krimin, si qelizat kanceroze që nuk luftojnë vetveten! ajo ishte botuar që më 1839. Por shkaku, të paktën i madh është vendosur në shtetet fqinje: Greqi dhe Itali, pasojnë vendet perën- Dallimi në mes diktaturës me karakter të fortë dhe demokracisë pa karakter është në dukje ishte ky: Më 1844, një armenian skizmatik dimore në Evropë, si dhe në kontinentin e largët, në SHBA dhe Kanada. Shteti ky: Elita komuniste vdiq apo gjallon e varfër, mendonte se kishte zbuluar çelësin e (ortodoks), i quajtur Ovakim dhe që na ishte bërë mus- shqiptar as nuk ka mundësi ekonomike, as dëshirë, as nuk e ka plan të bëjë universit dhe bazohej në ideale. Populli ishte i varfër, në mënyrë modeste jetonin liman, u kthye sërish në fenë kristiane. Por meqë u ndonjë hap për t´i kthyer këta njerëz. Jashtë vendit nuk gjenden vetëm ata që edhe ata. Ata jetuan shumë më keq se sa elita e sotme. Ata nuk u lanë fëmijëve zbulua dhe u denoncua, ai nuk pranoi të rikthehej në kërkojnë punë të rëndomta, por edhe shkrimtare e shkrimtarë, profesorë nëpër të tyre pasuri përrallore, siç do t´u lënë sot politikanët e rinj. Flisnin për popullin musliman dhe atëherë e vranë. Nëse pas ekzekutimit, universitete perëndimore, gazetarë, kameramanë, sportiste e sportist, këngëtare dhe në emër të popullit dhe jetonin edhe vet me iluzione. Sot edhe këta flasin për trupin e tij do ta hidhnin në Bosfor ky fakt nuk do të e këngëtar, artiste e artistë, poete e poet dhe politikane e politikan. Këta emra popullin dhe në emër të tij, por nuk janë idealistë, por materialist tej për tej. Sot, bënte zhurmë. Por atë e ekspozuan në mes të pazarit, apo më mirë këta emra e mbiemra, që i lexojmë sot, pas disa dekadave do të këta, ëndrra i shesin qytetarëve të vet dhe përfitojnë mirë për shitjen e shpresave, çka ishte një fyerje e madhe për kristianët. Ky akt i shuhen dhe fëmijët e tyre do të asimilohen, mu siç janë asimiluar edhe ata, që ndërkohë praktikisht pasurohen vet! Elita demokratike ka siguruar jetën, jo aq sa dyfishtë fanatizmi dhe talljeje e ndyrë, e preku gjithë Konstantinopojën. Përfaqësuesit e opinionit publik, patën ikur në fillim të shekullit të kaluar. Shumë emra të mëdhenj, me të cilët ne zgjat një jetë njeriu, por me kursimet, qoftë vetjake, qoftë të të bijve, ka lekë të je- ambasadorët dhe veçanërist ambasadori i Anglisë, mburremi sot, nuk kanë lënë pasardhës shqiptarë si vetja; jo se jo për nga fama tojë edhe pesëqind vjet. Mirëpo, meqenëse nuk mund të jetojnë si profetët e Biblës, Lord Stratford Canning, i bënë kritika të forta qeverisë profesionale apo angazhimi kombëtar, por as nga vetëdija kombëtare. Për këtë atëherë do të vdesin si milionerë dhe pasuria e tyre do të shquhet edhe në arkivole, turke. Ata madje kërcënuan për ndërprerje të marrëd- dukuri ka mirëpo një shpjegim shkencor: thuhet se fëmija diku rreth tridhjetë edhe në gurët e varreve! hënieve diplomatike, nëse nuk premtonin se akte të për qind të edukatës e merr nga familja, diku mbi tridhjetë nga shkolla dhe mbi Shteti i Kosovës është shtet kosovar, sepse me kushtetutë nuk është përkufizuar si tilla intolerance nuk do të përsëriteshin më. tridhjetë nga shokët. Nga kjo mund të konstatohet se fëmijët tanë mbeten diku shtet shqiptar. Ky shtet nuk dinë sa qytetarë ka jashtë vendit. Dikur pat dëbuar shq- Dhe Abdul-Mexhid premtoi dhe u angazhua se 30 % shqiptarë, nëse martesat janë të përziera, atëherë teoretikisht kjo përqindje iptarët Serbia e kralit, pastaj Serbia komuniste, sot nuk çanë kokën për shqiptarët askush nuk do të vritej për punë feje. Por ja motivet përgjysmohet. Kjo përqindje tkurret akoma më shumë, kur të martohen fëmijët qeveria kosovare, që drejtohet nga patriotët e djeshëm! Shtet i vërtetë nuk mund të për t’u çjerrë maskat këtyre njerëzve të errët. Shq- e mërgimtarëve të sotëm. Më së largu në brezin e tretë, shkrirja në kombin tjetër konsiderohet akoma, sepse nuk përmbush dy parime kryesore: kufijtë e vet nuk i iptarët nuk i vranë, por i internuan. Sidoqoftë, kur përmbyllet. Arsyeja logjike: në vendet e huaja nuk prodhohen shqiptarët, por kontrollon dhe mungon kombi shtet formues, sepse deklarohet si shtet i qytetarëve shqiptari që ishte në Stamboll u kthye në shtëpinë e shqiptarët asimilohen! Këtë duhet ta ketë të qartë klasa politike në Shqipëri. akoma pa përfunduar ndërtimin! Ky shtet ka mërgatë të madhe në Zvicër, në Gjer- tij, ai tregoi për atë çka flitej ato kohë për fenë. Dhe Sipas mbiemrit, edhe pas disa dekadave, mund t´i zbulojmë, por ata nuk do mani, Belgjikë dhe vende tjera. Kosova shumë herë krenohet me ndonjë emër, meqë të gjithë në shpirt janë kristianë, ata u deklaruan të ndjehen shqiptarë, siç nuk e ndjejnë veten ata në Turqi apo shqiptarë e lashtë që depërton në skenën perëndimore. Këto do të jenë krenaritë e fundit, sepse në hapur se çfarë janë në të vërtetë. Një prift, i quajtur në Greqi. Shteti shqiptarë nuk brengoset për shkollimin e tyre. Shkollimi dhe mërgim nuk krijohen shqiptarët, por asimilohen! Kosova e dinë mirë se çka ndod- Antonio Markoviç, i cili njihej prej tyre, i përkrahu hapjet e shkollave bëhen në baza vullnetare dhe janë fakultative dhe u nënshtro- hur me shqiptarët në Turqi! Miliona shqiptarë janë shkrirë në turq. në vendimin që kishin marrë. Madje u premtoi se hen tekave të njerëzve të ndryshëm! Shteti shqiptar detyrën më të madhe, që i Nëpër disa shtete ka edhe shkolla, ku kuadri arsimor nuk është i specializuar dhe do t’i ndiqte kudo që do të shkonin. Sapo vendimi u ka caktuar vetes është: anulimin e vizave brenda BEE-së. Pasi t´i ketë plotësuar kompetent për detyrën që ushtron. Ka pasur arsimtarë dhe me shkolla të mesme, muar nga shqiptarët, ky vendim iu dërgua peshkopit këto kushte, nuk do të ketë vetëm lëvizje të lirë, por edhe një lehtësim për dynd- sepse kishin lidhje të forta me ministra të dikurshëm, ka pasur edhe njerëz që janë të Prizrenit, i cili më duket ishte z. Bogdanoviç. Fig- je të re: bashkëngjitja familjeve, martesat, punësimi etj. Politikanët tanë atje, dërguar dhe filtruar pas 81, ka pasur dhe ka njerëz të profileve të ndryshme, por ura e tij e rëndësishme nuk i bëri të heqin dorë, por peshkopi ua bëri të qartë pasojat e një ndërmarrje këtë ndodhi nuk e perceptojnë si alarmuese, por si progres. Ata me emigrimin jo përkatëse. Ministria e Arsimit në Kosovë nuk ka informata për kuadrin dhe nuk të tillë. E megjithatë përfaqësuesit e shqiptarëve nuk ndjehen të lehtësuar, sepse kështu zvogëlojnë papunësinë. Kur shteti shqiptar ka ndikim. Shteti i Kosovës nuk interesohet për kuadrin dhe specializimin e tyre, u tundën nga e tyrja: “Ne jemi të krishterë, - thanë të vetëdijesohet dhe të provojë kthimin e njerëzve të vet, atëherë do të kthehet as nuk posedon informata për ta. Kosova nuk ka fuqi ekonomike t´i kthejë brenda ata. - Çfarëdo që të na bëjnë, ne do të mbetemi të ndonjë pensionistë, por pa fëmijë. Fëmijët atdhe do ta konsiderojnë vendlindjen qytetarët e vet, as nuk punon ta krijojë këtë fuqi dhe as nuk e ka në plan apo ndër- tillë. Nëse do të shuhemi të gjithë, le të shuhemi, nëse e tyre: Greqinë, Italinë, Gjermaninë respektivisht vendin ku jetojnë, vendin ku mend ta bëjë këtë. Madje, edhe gëzohet kur qytetarët dalin jashtë, kështu në dy duhet të vdesim, le të vdesim!” linden dhe vendin ku rriten! Nëse përfundon kështu, në horizont nuk shihet asgjë dekadat e ardhshme rriten hyrjet materiale dhe pastaj pushojnë për gjithmonë! Tok Kur ata i çuan tek pashai i Prizerenit, shqiptarët që mund ta evitojë këtë ecuri, atëherë shumë shpejt mund ta dimë numrin për- me njerëzit! Në Zvicër shqiptarët në arsim janë të organizuar më mirë, në Gjermani dhanë të njëjtat përgjigje. Më kot pashai i shau dhe i fundimtar të shqiptarëve, që do të mbeten brenda dhe ky numër do të jetë nën ka arsimtarë shqiptarë, që nuk e zotërojnë gjuhën shqipe dhe gjuhën e tyre të na- nxorri në mes të këshillit, duke i fyer me tërbim. Edhe dy milion! Shqipëria do të bëhet më e vogël se Maqedonia e sotme. nës, ua mësojnë fëmijëve. Nëse një arsimtar i anglishtes nuk e zotëron anglishten pse i qëlluan me gurë, ata mbetën në fjalën e tyre? Dikur braktisëm vendin nga trysnia e pushtuesve, më vonë ikëm nga komunizmi, dhe u mëson nxënësve një dialekt të saj, do të alarmoheshin prindërit. Kur arsimtari Meqë shiheshin keq nga turqit, veprimtaria e këtyre sot braktisim vendin nga qeveritarët e paaftë që i kemi. Kur shteti nuk është i aftë i shqipes nuk e zotëron gjuhën letrare, e marrin si gjë krejtësisht normale. Madje, shqiptarëve bëri që ata të mbështeteshin e të mbro- t´i mbajë njerëzit brenda, është e njëllojtë si kur prindi nuk mund t´i ushqejë dhe në gjuhën e tyre, disa arsimtarë nuk i kanë 36 germa, por 34 apo posedojnë edhe heshin nga bashkëpatriotët e tyre të paditur. Shpejt, mbajë fëmijët në shtëpi. Prindi mund të arsyetohet, jo pushtetarët. Ata paguhen disa zanore hundore, që nuk ekzistojnë në gjuhën letrare shqipe. ( Me pak ushtrime shumë prej tyre donin ta ndiqnin këtë shëmbull. për t´i ndryshuar rrethanat. Standardi i jetës nuk ndryshon, qeveritarët rrahin fonetike dhe pasion, ato mund të tejkalohen, kur ka vullnet!) (Vijon në faqen 21) Pikërisht atëherë, harbimi i turqve s’pati kufi. Auto- Storia - Cultura Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 8 Motive nga eposi i çuditshëm i Himarës Nga: Dr.Moikom Zeqo, Tirane shqiptaret e Himares qene gati te njejta ne nje kuptim edhe te greket e Korfuzit. Venediku me lidhjet e tij te hkrimi qe botova pra disa kohesh ne faqet e gazetes kryehershme me Kostandinopojen ka qene nje qender S“Koha Jone” per Himaren pati nje jehone te mad- shumeetnike, globale, tejet e hapur, ku ka qelluar edhe he; me dhjetra qene njerezit qe me telefonuan dhe me riti i kishes lindore ortodokse madje dhe i botimeve te shkruan letra qe nga Athina, Zvicra dhe Amerika. Nder ungjijve ne greqisht, apo dhe i veprave hagjeografike keto letra dua te permend ate te zonjes se nderuar, di- per shenjtoret shqiptare, te porositura per shembull jetares se shquar shqiptare Safete Sofie Juka, qe ma nga tregtaret e qytetit te Elbasanit dhe te shtypura ti- dergoi nga NewYorku Petraq Janko Pali. Nuk duhet pografikisht ne Venedik. Kjo qe thashe ka lidhje edhe te me keqkuptoje askush pse une po e bej publik kete me artin afreskor dhe ikonografik. fakt te interesimit, sepse ne thelb kjo gje nuk lidhet Kjo ka lidhje me nje teme te jashtezakonshme te his- me mua vete, por lidhet me Himaren dhe motivet e torise se artit, qe lidhet me te ashtuquajturen shkolle cuditeshme te Eposit te saj Magjik. Guxoj te them se ikonografike “kreto-venedikase”.Une jam marre nje ekziston nje epos i lashte dhe i ri i Himares, perfaqe- jete te tere me ikonografne shqiptare dhe kam botuar suar nga legjendat dhe mitet, nga kenget popullore te libra shkencore per Onufrin, gjeniun e shekullit XVI pashtershme, nga heraldika folklorike e gjuhes shqipe, dhe per ikonografe te tjere shqiptare. Mund te them qe perfaqeson mrekullisht shpirtin shqiptar, te paepur qe ndikimi ikonografik i shkolles kreto-venedikase ka ne te gjithe shekujt. Per mua si njeri i letrave eshte i qene me i vone ne Shqiperi dhe jo aq shume zoterues. Katalani u vendos ne Dhermi “vend i shendetshem shkolla shqipe. Keto shkolla qene te njekoheshme me neveritshem cdo lloj nacionalizmi romantik i semure. Kurse shkolla shqiptare e ikonografise, ka qene e mad- dhe plot ujera” sic shkruhet ne relacion. Pervec Zasit ato, qe u hapen ne Shqiperine Veriore nga Bogdani Ne epoken globale te hapjes se kufijve e te respektimit herishme dhe e vecante. Por une nuk dua te bej ndarje shqiptar ate e shoqeronte dhe nje italian nga Friuli afer dhe Budi dhe misionare te tjere katolike. Keshtu qe te te drejtave njerezore ne te gjitha pikepamjet cdo pro- me thike, sepse nuk ka kufij te mbyllur ne qarkullimin Venedikut, i quajtur Lorenc Mariotti. Qe te tre nisen te pas vdekjes se Skenderbeut dy kane qene qendrat ces konservativ dhe dogmatik do te ishte me nje kahje e kulturave. Ashtu si ikonografia ka me teper karakter predikonin ne fshatrat e bregdetit, pastaj ne Dukat, ne koncentrike, ku mesohej gjuha shqipe ne formen e nje perjashtuese, ku ne te vertete realiteti ka nje karakter ekumenik dhe jo etnik, ashtu mund te them se dhe Shen Vasil, ne Nivice, ne Terbac, ne Kuc, ne Zhulat, institucioni arsimor : Veriu i Shqiperise dhe Himara, ekumenik te bashkejetesave te ndersjellta te njerezve ritet e kishes perendimore dhe lindore nuk mund te qe benin pjese ne krahinen e quajtur te Himares, e shume shekuj me pare se sa te celej shkolla shqipe ne te ndryshem, madje qe flasin edhe gjuhe te ndryshme, kene boshllek dhe humnera te frikshme, ose te paka- cila ne kete lak kohor permblidhte tere Laberine, me Korce, per te cilen mrekullisht kendoi Naim Frasheri. qofte edhe ne zonen e Himares. Por mungesa e di- percyeshme. Por nuk eshte shkencore qe ne emer te gjithsej 40 qendra te banuara, sic del ne dokumentet e Himara si nje qender kryesore e arsimit shqip i ka turise, mungesa e leximit te historise ne te gjithe pasur- kishes te behen percaktime etnike. Ortodoksizmi nuk shkruara te shekujve XI - XVII. Predikimi i ketij misio- bere keshtu nje nder kolosal arsimit shqip dhe kombit ine e saj te skajshme dhe te pamohueshme, do te ish i perket vetem grekerve, por edhe shqiptareve, edhe ni te cuditshem behej ne gjuhen shqipe. Ai shkroi libra shqiptar. Perse te mos ngrihet ne Himare Muzeu Kom- ne te vertete jo vetem thjesht nje prove demoniake e in- sllaveve, edhe italianeve, madje ky ndikim mund te dhe manuale ne shqip. Ai sa zbriti ne Dhermi “krijoi betar i arsimit shqip, qe perfshin gati tre shekuj gjate jorances, por nuk do t’i sherbente aspak te ardhmes, e arrije deri ne Indi dhe ne Amerike. Ortodoksizmi shkollen e te rinjve dhe te femijeve duke i mesuar te sundimit te urryer otoman? Duhen harruar shkollat cila nuk eshte vetem nje nocion politik dhe ekonomik, nuk ka qene pasaporte etnike per te gjitha keto vende gjitheve ne shqip Doktrinen e Krishtere”. Dhermiu me shqipe te Himares per arsye te injorances se sotme? por gjithnje e me shume nje nocion kulturor. Pa kete dhe popuj sepse vete ne thelb ne thelb nuk jane et- 1694 kishte 1850 shtepi. Ne revistat autoritative “Studi Orientali” dhe “Studi nocion kulturor nuk do te kishte kuptim asgje. nike por nderetnike. Ngaterrimi i qellimshem i ketyre Shkolla shqip e Katalanit kishte 80 nxenes, gje Albanesi”, nje dijetar si Nil Borgia ka botuar doku- Nuk do ta kisha te veshtire qe te shkruaja nje liber koncepteve eshte nje marrezi dhe cdo marrezi eshte e shume e madhe per kohen. Shkolla e Dhermiut kish mente te nxjerra nga arkivat e Vatikanit shume te per Himaren pikerisht si nje monument ekumenik, pakuptimte dhe pa perspektive. nxenes nga Dukati dhe Terbaci, madje kishin ardhur rendesishme per Himaren, qe perfshijne shekujt XII- emancipues dhe dliresues per te gjithe pa perjashtim. Duke rilexuar nje veper memorialistike te Jul Ceza- nxenes per te mesuar shqipen edhe nga Vithkuqi, XVIII. Por shkollat shqipe jane perndjekur egersisht Cdo grindje arkaike, cdo fundementalizem fetar, cdo rit, te quajtur “De Bello Civili” (Lufta Civile) ne librin prane Korces, 5 dite udhe larg. Pervec shkrimeve dhe mallkuar, qofte nga Patriarkana e Stambollit, qofte keqkuptim i politizuar do te na bente nje dem te pal- e trete, kapitulli VI Cezari flet shkurtimisht per zbritjen biblike, nxenesit mesonin edhe arithmetiken dhe disa nga dhespoti i Janines. Nje histori e nxjerre nga doku- logaritshem dhe do te ishte nje shembull keqndjelles e trupave te tij ndane brigjeve Palaeste, qe identifiko- shkenca te tjera. Shkolla u ngrit edhe ne Himare, drej- mentet e jep akademiku Dhimiter Shuteriqi “kur erdhi sipas nje fryme te Nemesis, qe i ka syte e mbyllura het me Palasen e Himares ne vitin 48 para eres sone tuar nga shqiptari Filothe Zasi, por turqit e demtuan dhespoti i Janines dhe pa nxenesit ne shkolle dhe de- dhe nuk di te dalloje te verteten nga genjeshtra, hu- dhe permend ne kete rast fisin e germineve. Eshte e egersisht ne nentor 1694. Himara ne ate kohe kishte gjoi meshen nga prifti Kostandin Onufri, ju versul dhe manzimin planetar por dhe allkanik nga nacionalizmat merite e dekanit te arkeologjise shqiptare, te ndjerit 1430 fryme. Katalani predikoi shqip edhe ne fshatin e kapi nga mjekra brenda ne kishe te Dhermiut”. Kjo e vjeteruar, kelthites dhe te gjemshem ballkanike. Hasan Ceka, i cili qe me 1965 ka botuar nje studim e Pilurit me 500 banore dhe ne fshatin Vuno me 600 e vertete historike duhet mohuar? Nese nje italian si Eposi i Himares nis me vete jeten njerezore ne Hi- per kete subjekt. Sipas Cekes emri i germineve lidhet banore. Ne Vuno Katalani u semur per vdekje. Paria Nil Katalani u be nje misionar dhe dijetar i shqipes, mare. Mrekullite natyrore te Himares kane perbere me toponimin e fshatit Dhermi, i cili ne kohen e Cezarit shqiptare e Himares e mbronte Katalanin nga sulmet mos valle ne duhet ta perdhosim varrin e tij ne kishen statusin e nje mjedisi te pashembullt ndoshta ne krejt quhej Germini. Ky fis i Kaonise ilire ka qene ne kete e peshkopeve greke te Janines. Kjo se pari kish interes e Shen Thanasit ne Dhermi? A nuk eshte ky varr nje brigjet ballkanike te Adriatikut dhe te Jonit. Shume te zone ne shekuj. Sipas Cekes zbulimet e shkruara histo- te ruante miqesine me italianet e viseve te Pulias pertej monument i jashtezakonshem? A nuk duhet nderuar verteta jane te fshehura dhe jane pjese e kancelarive rike permendin 14 fise te Kaonise. Me deshmine e Jul detit dhe donte ta kishte mire me Vatikanin. Eshte per pafundesisht? Mos valle duhet te sillemi si ksenofobe te botes, kryesisht te bregut italik, por edhe te span- Cezarit u shtohet keshtu edhe nje fis me shume, pra fisi tu habitur por edhe shqiptaret myslimane te kesaj kra- ndaj ketij italiani, i cili qe me i qyteteruar dhe me hu- jolleve dhe anzhuineve te Evropes Perendimore per i 15. Gjithashtu eshte Hasan Ceka, i cili ne nje studim hine ishin te afruar ngushte rreth misionareve bazil- manist se sa shume njerez, qe jetojne sot? Himaren. Keto dokumente mbushin biblioteka te tera. te tij, te botuar qe me 1952, duke u marre me to- iane. Lorenci i shkruan Propogandes ne Rome se Nil Miku im, dijetari mesjetarolog, i ndjeri Theofan Por pertej kureshtise dhe studimit te specialisteve te ponimet ne latinisht ne librin e Marin Barletit, te botu- Katalanin e semure vendosen ta dergonin ne Korfuz Popa gjithe jeten ja kushtoi nje vepre te tij me ren- thuget, te gjitheve u intereson nje njohje sa me e sakte ar me 1508 per Gjergj Kastriot Skenderbeun, ndalet per mjekim. I hipen varkes ne Porto Palermo, por jo desi epokale. Ai mblodhi tere mbishkrimet e kishave e se kaluares, pa te cilen do te kishim nje te tashme te sidomos ne toponimin Cimere, qe lidhet me Himaren. larg, i semuri vdiq ne duart e Zasit, pra qene te detyru- te Shqiperise duke i pajisur me shenime historike e vajtueshme, apo dhe nje te ardhme fataliste ngjyre gri. Ne kohen e botimit te librit te Barletit, pra ne shek. ar ta kthenin ne Dhermi dhe naten ta kalonin ne plazh. shkencore. Theofan Popa ka meriten e padisku- Nese politika shqiptare do te ktheje syte drejt Himares XVI, mesojme nga vete teksti i Barletit se shqiptaret Ishte 3 qershor 1694. Nje dite me vone u ngjiten ne tueshme te mbledhjes se mbishkrimeve kishtare dhe atehere ceshtja e shpopullimit te kesaj kryevepre naty- e Himares mbas vdekjes se Skenderbeut, te mbroj- fshat, ku edhe e varrosen. Me 18 qershor 1694 pleqte ne zonen Himare-Delvine. Cfare mesojme nga keto rore, te ikjes se banoreve ne emigracion neper bote, do tur nga natyra malore e vendit nuk i jane neshtruar e Himares i shkruanin Romes per kete fatkeqesi. Ne mbishkrime? Nje pllake ne murin verilindor te kishes te ishte kushti i pare ekzistencial i nje ringjalljeje. pushtuesve turq. Barleti deshmon se himariotet “kane kete leter thuhet Katalani u semur ne Vuno me 17 maj se shen Sergit dhe Bakut ne Himare mban vitin 786, Nje projekt vizionar strukturuar per Himaren, do kerkuar ndihmen e spanjolleve te Apulias ne Itali, kane dhe vdiq me 3 qershor. U varros ne kishen e Shen pra i perket shek.VIII. Nje mbishkrim ne manastirin e ta kthente ate te pakten ne nje purgator turistik, per mbi vete nje prijes dhe dallohen per nje jete qytetare”. Thanasit brenda Sancta Sanctorum. Mesuesi, sic e lindjes se Shen Merise ne Dhermi flet per nje lutje ndaj te mos perdorur fjalen apologjike parajse. Ne kete Po ne librin e Barletit permendet dhe toponimi Ulixee, quanin pleqte e Himares u varros me tere veshjet pesh- Perendise, nga nje i quajtur Guzi ne emer te gruas dhe kuptim populli i Himares do te kish nje kontakt te ri nje krahine e papercaktuar mire, qe permendet bashke kopale dhe u bene tere shpenzimet per pershpirtjen femijeve te tij me 1756. Ne kishen e Shen Thanasit ne te shumfishte me tere qytetaret e botes, stinet do te me Himar-n, ndoshta si pasoje e mitit te Uliksit, pra te d.m.th me grure te zier dhe vere, qe u shpernda si Dhermi eshte nje mbishkrim i vitit 1671 ku permen- kishin karakterin e festave te vecanta dhe masive te Odiseut, qe duhet te kete shtegtuar dhe te kete ndalur dhe ne mosha te tjera sipas zakonit te vendit, ashtu sic den emrat e banoreve : Deda, Nikolle Leka, Dhimo Diellit, te ullinjve dhe detit, te polifonise piluriote, e mbas luftes se Trojes, pikerisht ne afersi te Himares. i perkiste nje bariu te tille shpirteror. Letra dergohet Theodori, Nikolle Deda dhe bijve te tyre Gjini dhe cila mbase eshte ftillezuar nga kohet babilonike, poli- Keto te dhena te Barletit u kane shpetuar vemendjes nga Dhermiu. Midis atyre qe kane nenshkruar eshte Kokali. Duket qarte se keta jane emra shqiptaresh. Nje foni qe tek popuj te tjere, pothuaj ka vdekur, kurse ne se studjuesve, por latinet thone: “scripta manent”, dhe protonoteri apostolik Zaharia Dimuci nga Himara, tjeter mbishkrim i vitit 1751 permend emrat e prifter- Himare ka nje karakter shperthyes, te brendshem, te d.m.th. “e shkruara mbetet”. Dhimitri, protopape i Dhermiut si dhe Kristofor Nina injve Ilia Leka nga Dhermiu dhe Anton Stara Gjika, qe pertejkohshem, te kapercimit te hapesirave dhe mar- Kam disa kohe qe lexoj dhe rilexoj veprat e nje di- po nga Dhermiu, i dekoruar si kavalier nga Papa dhe kane qene ne kishen e Ipandise ne Himare. Ne kem- rezive idioteske te politikave te paemancipuara. Hi- jetari te mrekullueshem, qe ka vdekur ne Himare me kolonel i Venedikut. banen e kishes se Shen Thanasit ne Piqerras, eshte mara mund te konsiderohet si vendi tipologjik kunder 3 qershor me 1694. Eshte fjala per Nil Katalanin (ital- Dokumenti ruhet ne Arkivin e Propogandes dhe dhe nje mbishkrim ku thuhet “Dhurate me shpenzimet ksenofobise. Eshte e habitshme qe keto vitet e fundit isht : Nilo Catalano). Nil Katalani ka qene italian. Ka eshte botuar per te paren here nga Nil Borgia. Nje e kryeqindesit, kapedan Dhimiter Gjikes, bere ne Na- kane mundur te depertojne ide ksenofobiste te huaja lindur me 1637 ne fshatin e Sicilise, te quajtur Terra studjues arberesh i shek.XVIII Pjeter Pompili Radotta, poli me 1763. Ne kishen e Shen Spiridonit ne Vuno te ne Himare. Ky ksenofobizem e mbyll karakterin e Di Massa. Ne moshen 22 vjecare veshi petkun e mur- ne nje liber te tij historik me tre vellime flet dhe per nje Himares me 1873 pikturon nje lutje nje grua e quajtur hapur te Himares. Plotfuqishmeria e Himares eshte ne gut bazilian ne manastirin e famshem te Grotaferrates portret ne pikture te Katalanit te vitit 1693, qe ka ne Lule Dhima. Vetem grate shqiptare deri me sot ne bote karakterin e saj te hapur. Ksenofobizmi ka nje karakter afer Romes. Ne kete manastir ne shekuj meshonin fund nje “elogio” ne latinisht. Nil Katalani eshte nje fig- jane quajtur Lule. Ne Manastirin e Shen Merise mbi primitiv qe nuk i takon absolutisht te ardhmes. Kara- arbereshe. Me 1995 une e kam vizituar manastirin e ure e madhe e kultures. Ai ka lene vepra gjuhesore te Athali te Himares me 1795 eshte bere ne afresk nje kteri i hapur i Himares perkon me konceptet e reja te vjecare veshi petkun e murgut bazialin ne manastirin e nje rendesie te vecante. Me 1831 Krispi shkruan se ne poezi e cuditeshme, ku flitet per varrin e Aleksandrit te globalizmit boteror, kurse ksenofobizmi ballkanik ka famshem te Grotaferrates e kam takuar gjithashtu prift- Biblioteken e Seminarit Shqiptar te Palermos gjenden Madh te Maqedonise. kahjen e nje te kaluare te erret. Himara nuk eshte e erinj arbereshe si dhe dy studente shqiptare nga Vlora, ne doreshkrim Fjalori shqip-italisht si dhe italisht-shqip Kjo poezi eshte ne greqisht dhe une e kam botuar hapur vetem per Jugun, nuk eshte e hapur vetem per qe kishin ardhur ketu. Ne moshen 22 vjecare veshi si dhe nje Sprove gramatikore me autor Nil Katalanin. nje here tjeter te botuar ne shqip, por ajo qe eshte Veriun, por Himara eshte e hapur siodmos per Ev- petkun e murgut bazilian ne manastirin e famshem te Ne doreshkrimet e Katalanit Skiroi me 1918 permend e rendesishme eshte qe jo rastesisht sillet ne kujtese ropen Perendimore, me brigjet italike, pa perjashtuar Grotaferrata. Me vone Katalani u derguar ne manasti- edhe doreshkrimin e dy poezive me 8 vargje nga ital- nga ana e banoreve te Himares, figura e Aleksandrit te edhe Lindjen. Ne shume pikepamje karakteri i hapur rin bazilian te fshatit Munxifci, ku jetonin arbereshe si ishtja dhe doreshkrimin e kenges popullore shqiptare Madh te Maqedonise. Ne nje gur te murosur ne porten i Himares, te kujton tipologjine e ishujve dhe bregdetit lektor dhe mesues i rishtarise, por dhe vikar i abatit. mbi Pal Golemin. Katalani eshte i pari nga folkloristet, jugore te kishes ne Qiparo te Himares eshte gdhen- dalmatin, kryesisht te Kroacise. Himara dhe brigjet Ketu ky italian i Sicilise u natyralizua mrekullisht me qe ka mbledhur kenegn e Pal Golemit, nga me te fam- dur “1796 Usta Koti”. Eshte emri i kryemjeshtrit, qe dalmate kane te perbashket detin dhe kryesisht lidhjet gjuhen shqipe. Librat e Bogdanit, Budit dhe te Bardhit, shmet ne folklorin shqiptar. Dhimiter Shuteriqi, por e ndertoi kishen dhe viti i ndertimit. Ne nje ikone ne me Italine, historikisht dhe kulturalisht me Venedikun. krijuan nje magji te pashtershme mbi personalitetin e edhe Jup Kastrati i kane studjuar doreshkrimet e Kata- Qeparo te Himares eshte nje mbishkrim i vitit 1798, Nje tipologji nderlidhese e brigjeve dalmatine dhe Hi- tij. Ne moshen 48 vjec Katalani u rikthye perseri ne lanit dhe i kane vleresuar shume lart. Keta e tregojne i nje te quajturi Gjike Pasi. Por ajo me e cuditeshmja mares prej shume shekujsh e ka ftillesen ne raportet manastirin e rinise. Ai nisi te shkruaje gjuhen shqipe Katalanin si nje dijetar te nje formati te madh. dhe me e befasishmja eshte nje ngjarje e perjetesuar shekullore te bregdetit shqiptar me Venedikun ne anti- me alfabetin tone te vjeter te Veriut, alfabet i tipit latin, Studjuesi arberesh Nil Borgia ka thene se Kata- ne mbishkrimin e nje kembane ne kete zone. Mbish- kitet, por sidomos ne mesjete. i ftillezuar qe nga Gjon Buzuku me 1555. Para vitit lani i hartonte vete librat ne shqip, i botonte dhe i krimi ne greqisht i kembanes thote : “Ne kujtim te Kjo duket ne stilin e shtepive te ashtuquajtura dalma- 1677 ai dergohet nga Propoganda Fide ne brigjet e shperndante falas. Nje nxenes i njohur i Katalanit, qe ushtareve vullnetare shqiptare (stratioton alvaniton- ne to venedikase, ne rikonstruktimet e keshtjellave si dhe Shqiperise dhe konkretisht ne Himare. dhe Dhimiter Gjileku nga Dhermiu, qe sipas Neofit origjinal, shenimi im M.Z), te Mbretit te dy Sicilive, qe ne reliefet ne luanin e Shen Markut, qe eshte emblema Aftesite e tij te medha gjuhesore, karakteri i tij eru- Radines, e shkruante ne menyre elegante gjuhen shq- rane ne beteje nga katundi Lukove, Muzine, me 1813, venedikase ne te gjithe koherat. Por kjo karakteristike dit e bene Katalanin drejtuesin e misionit bazilian ne ipe sepse ishte shqiptar. Ky Dhimiter e perktheu ne bere prej meje Raponci”. Ky mbishkrim i shkruar me venedikase e krijuar historikisht nuk e ka mohuar por e Himare. Ai i dashuroi si askush shqiptaret dhe gjuhen shqip Katekizmin. Ne shkollat shqipe te Himares ka germa te perziera latine dhe greke dokumenton fak- ka perforcuar identitetin e shqiptareve te Himares dhe shqipe. Qe vete Papa i Romes, qe morri vendimin per punuar dhe nje Kostandin Onufri, i cili dergoi ne Palase tin historik te njohur per repartet e Himares, qe kane ka qene nje nga format hapese me te plleshme dhe me ta cuar Katalanin ne Shqiperi dhe madje e emeroi si Dr.Krisafidin, qe celi shkollen shqipe ne shtepine e sherbyer ne ushtrine e Ferdinandit te Napolit, Mbretit te shumanshme te Himares ne Evropen Perendimore. Kryepeshkop te Durresit me 4 janar 1693 ne Kolegjin Kapedan Lekes. Ne Dhermi kjo shkolle mbrohej nga te dy Sicilive. Nje tjeter mbishkrim i cuditshem eshte Pa mohuar dhe dimensionin kulturor grek te nderthur- e Propagandes ne Rome. Ne ceremonine solemne, ana e Kavalier Ninos. Me vone permendet ne Dhermi nje kupe prej argjendi ne kishen e Manastirit mbi rjeve mesjetare, kryesisht ne lidhje me ishullin e madh morri pjese dhe nje nga kardinalet me te medhenj te Kamil Xhovani, i cili dha mesim ne Dhermi, Himare Piqerras, ku shkruhet frengjisht “Ecole s-t Catherine”, te Korfuzit, i cili deri ne kohen e Napolon Bonapartit kohes, i quajtur Barbarigo i Ri. Keshtu Katalani nisi etj. Por keta misionare te gjuhes shqipe u pane me sy pra “Shkolla e Shen Katerines”. Ky fakt i fundit shpreh ishte pjese perberese e Republikes se Venedikut. Qe misionin e tij te pavdkshem ne Himare. Kishte me te keq nga peshkopi grek i Janines, qe varej nga Fa- poliglosine, shumesine e gjuheve te huaja dhe te kul- Napoloni, i cili shenoi vdekjen e Republikes se Venedi- vehte nje shqiptar, te quajtur Filothe Zasi, 16 vjet me nari, i cili i mallkoi shkollat shqipe. Te dhenat historike turave evropiane ne zonen e Himares. kut si nje entitet e vetvete. Pra ndikimet venedikase tek te ri se veten. U nisen me anije nga Lece ne Himare. tregojne se per tre shekuj ne fshatrat e Himares kishte (Vijon në faqen 17) pagina 9 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Cultura Vangjel Zhapa, shqiptari që ndërtoi perlat e Athinës Nga: Prof. Dr. Fedhon Meksi

ë fillim të shekullit XIX, në vigjilje të përpjekjeve Zhapa, jetëshkrimi i shqiptarit Ntë Ali Pashë Tepelenës për t’u shkëputur nga Perandoria Osmane si dhe të shpërthimit të Revolu- që ngjalli Lojërat Olimpike cionit Grek, shqiptarët dhe grekët mendonin se do të ara mesit të shekullit të XIX, sipas dëshirës të kushërinjve pasionin për të ndihmuar të varfrit kudo që të ishin dhe për të luftonin të bashkuar. PZhapa, në bazë të projekteve të ardhura nga Bukureshti dhënë donacione në përmasa të mëdha dhe të zgjedhura me Madje edhe për të ardhmen ata parashikonin një dhe Athina, muratorët dhe teknikët më të mirë të Vilajetit të shumë kujdes. Në Rumani ai vuri në dispozicion shuma të kon- shtet të përbashkët, veçse, ndërsa grekët kërkonin Janinës, ndërtuan në qendër të Labovës së Madhe tri ndërtesa siderueshme të hollash për hartimin dhe botimin e Fjalorit dhe një shtet panhelenik, ku të sundonin ata, shqiptarët jo të zakonshme për nga madhështia dhe bukuria e tyre. Ato do Gramatikës të gjuhës letrare rumune dhe përkthimin e veprave ishin për një shtet të madh të pavarur shqiptaro-grek të ishin banesat e kushërinjve Zhapa dhe pasardhësve të tyre, të klasikëve grekë dhe romakë si dhe për ndërtimin në Buku- si dhe shkolla e famshme e Labovës, ku kanë mësuar breza resht të Akademisë, Universitetit dhe të një teatri madhështor nën Ali Pashën ose nën shqiptarët. Partizanët më të të tërë labovitësh, një pjesë e të cilëve i vazhduan studimet në të tipit helen. zjarrtë të këtij projekti ambicioz ishin këshilltarët e Janinë dhe gjetkë. Të tria këto ndërtesa u dogjën gjatë Luftës Në Greqi ai ndërtoi pallatin “Zappeion” të Athinës, që shër- afërt të Aliut, iluministi nga Përmeti, Kostandin Duka së Dytë Botërore, por ndërsa shkollën e ndërtuan vetë labovitët ben edhe sot për ekspozita, Universitetin, Akademinë, Kon- dhe Aleko Miço, Mantho Ikonomi etj. Vangjel Zhapa fill pas lufte, shtëpitë e fisit Zhapa vazhdojnë të jenë edhe sot servatorin, Bibliotekën Kombëtare, që janë edhe sot godinat i përqafoi këto ide dhe mbeti ithtar i tyre gjatë gjithë gërmadha. Vite më vonë shkolla e Labovës u kthye në shtëpi më madhështore të kryeqytetit grek. Me këmbënguljen dhe jetës. “Ai që kishte shërbyer që shumë i ri tek Ali Pa- kulture, muze dhe më pas, për çudi të labovitëve, dhe jo vetëm, financimin e Vangjel Zhapës u organizuan në Athinë, më vi- sha dhe i kishte mbetur atij besnik deri në fund, ishte, u shit! Shkolla e famshme e Labovës, dhurata kryesore që i tin 1859 Lojërat Olimpike nën shembullin e Lojërave Olimpike me sa duket, në krye të herës, për një shtet shqiptaro- bëri Vangjel Zhapa Labovës dhe labovitëve, në oborrin e së të lashtësisë, të cilat u përsëritën edhe më 1870. Këto lojëra, grek, ku shqiptarët të loznin rolin e madh që lozte cilës ai dëshironte të varrosej, u shit sikur të ishte një shtëpi e në të cilat garonin vetëm atletë grekë, ngjanin më tepër me zakonshme fshati. Ky ishte shpërblimi që disa banorë të sotëm kampionatet kombëtare të atletikës, hipizmit etj. Sidoqoftë këto Aliu” (Dh. Shuteriqi, “Gjurmime letrare”, 1974, f. drejtohej nga shqiptarët. Ky fakt plotëson figurën e 220). Gjatë studimeve në gjimnazin “Zosimea”, ku të Labovës, sigurisht të ardhur dhe të panjohur me historinë lojëra, që përmenden edhe sot në të gjithë botën me emrin e lavdishme të fshatit tonë, i bënë bamirësit të madh Vangjel “Lojërat Olimpike të Zhapës”, konsiderohen si “përpjekje për këtij shqiptari trim dhe krenar, që kishte besim dhe përvetësoi greqishten e vjetër dhe të re, V. Zhapa adhuronte popullin e vet, i cili vërtet pjesërisht kishte u magjeps nga kultura, arti, letërsia dhe qytetaria Zhapa. Për më tepër, shkolla e Labovës është e para shkollë të përtëritur Lojërat Olimpike të antikitetit”. Përpjekja e parë ka në Shqipëri, ku mësohej gjuha shqipe që në vitin 1860, duke filluar në Paris më 1796, fill pasi u zbuluan rrënojat e Olimpit bashkëjetuar dhe bashkëqeverisur me pushtuesin, helene, për rigjallërimin, studimin dhe përhapjen e u bërë në këtë mënyrë simbol i përpjekjeve të labovitëve për të lashtë në Greqi. Ndër tentativat e tjera përmenden Lojërat e por sipas Zhapës, kishte të mundur t’i mbizotëronte të cilave ai dedikoi një pjesë të konsiderueshme të mësimin e gjuhës sonë amtare dhe që ndihmoi fuqishëm për Rondo në Dophine, Francë (1832), Lojërat Skandinave (1834- grekët e rinj, tashmë të harruar nga bota dhe të tula- aktivitetit dhe sidomos të pasurisë së tij. ruajtjen e identitetit dhe dinjitetit kombëtar në kohët e vështira 1836), Festivalet Olimpike Britanike (1849), kanadeze (1851) tur nga pushtimi i gjatë turk. Gjatë Revolucionit Grek luftoi me trimëri kundër të sundimit osman. Restaurimi i pallateve-kështjella të Vangjel dhe sikurse e përmendëm, Lojërat Olimpike të Zhapës (1859- Në vitin 1854 në Jena të Gjermanisë botohet “Stu- turqve në vijën e parë të frontit, aty ku luftimet zh- dhe Konstandin Zhapës dhe i shkollës sonë, ndërtuar me dhu- 1870). dime shqiptare” me autor Johannes Georg von Hahn-in villoheshin trup me trup. Edhe pse luftoi nga dita e rimet e Vangjel Zhapës, ashtu si edhe shumë shkolla të tjera Sot pranohet njëzëri që Lojërat Olimpike moderne u koncep- e madh, mikun e shqiptarëve. Hahn-i shpjegoi me anë parë deri në të fundit (1821-1830) dhe u plagos pesë në jug të Shqipërisë, do të ishte jo vetëm një akt falënderimi tuan nga Baroni Pierre de Coubertin (Pier dë Kuberten) dhe fil- të gjuhës shqipe shumë toponime ilire dhe vërtetoi se herë, pushtetarët grek të kohës e shpërblyen vetëm dhe mirënjohjeje i labovitëve të sotëm dhe gjithë shqiptarëve, luan me lojërat e Athinës më 1896, që u quajtën Lojërat e para mjaft emra vendesh të viseve shqiptare ishin vazhdim me medaljen e argjendtë dhe me një copë tokë të kudo që janë, në drejtim të bashkëfshatarëve tanë bamirës, por Olimpike moderne. Këto lojëra, ndryshe nga lojërat e lashtësisë i drejtpërdrejtë i emërtimeve ilire. Ai në këtë mënyrë gjithashtu do të shënonte një hap të rëndësishëm në drejtim të dhe lojërat përgatitore, zhvillohen nën flamurin me pesë rrathë, rreshkur, diku në periferi të Greqisë. Me zemër të arriti në përfundimin se shqipja është vazhduese e thyer largohet për në Rumani, ku vetëm pas 10-15 ringjalljes së Labovës edhe si një qendër kulturore, arsimore, që përfaqësojnë sportistët e pesë kontinenteve, të frymëzuar muzeore, turistike, klimaterike dhe jo vetëm. nga vlerat e olimpizmit dhe parimet kryesore të tij, sipas një njërit prej dialekteve të vjetra të ilirishtes. Vepra e vjetësh u bë njeriu më i pasur i atij vendi, pa harruar Hahn-it, që vërtetonte autoktoninë e shqiptarëve, ishte asnjëherë padrejtësinë që i bënë grekët. Nuk rreshti filozofie të veçantë për jetën, ku vlerësohen dhe kombinohen JETA në një të tërë cilësitë e trupit, të vullnetit dhe të shpirtit të gjithë e shkruar në gjermanisht dhe nuk do të bënte pjesë në kurrë së kërkuari medaljet dhe gradat që meritonte, Vangjel Zhapa lindi më 23 gusht 1800. I ati quhej Vasil sportistëve pa dallim race, seksi, klase shoqërore etj. Labova bibliotekën e Vangjel Zhapës; si rrjedhojë ai nuk do derisa më vitin 1843 Mbreti Oton u detyrua të dekre- Zhapa, kurse e ëma Sotira Meksi, të dy nga Labova e Madhe. për Vangjel Zhapën ishte “atdheu i tij i veçantë”. Edhe pse je- të njihej me konkluzionet e albanologut të madhe në tonte dhënien e gradës së kapitenit të falangës. I pak- U rrit në fshat, ku u njoh sidomos nga e ëma, me mjeshtërinë tonte prej kohësh shumë larg nga vendlindja, ai duket se nuk lidhje me autoktoninë e shqiptarëve. ënaqur edhe nga kjo gradë, ai u dërgoi letrën e fundit punimit të tokës, ndërkohë që njohuritë e para arsimore i morri qe shkëputur shpirtërisht nga Labova dhe labovitët. Nga Ruma- autoriteteve greke. Tashmë milioner, kërkonte “vetëm nga prifti i fshatit që kryente, si zakonisht në ato kohë edhe rolin nia hartoi një program të plotë për rilindjen e Labovës, sipas të Vangjel Zhapa, në mes shqipes gradat dhe medaljet që meritonte dhe jo shpërblime e e mësuesit. Mbasi mbushi moshën 13 vjeç, si shumë labovitë, cilit u ndërtua shkolla, e njëjtë me shkollat më të mira të Greq- dhe greqishtes lehtësi të tjera për t’u bërë barrë atdheut (Greqisë)” u largua nga fshati për në Janinë, ku u lidh me mjekun popul- isë, së bashku me konviktin. Përbri shkollës u ndërtua pun- Edhe pse i larguar prej kohësh nga Shqipëria, (Q. Hila, “Vangjel Zhapa”, faqe 65). lor Petro Meksi, kushëri i së ëmës, i cili shërbente në gardën ishtja e avlëmendit, ku, në drejtimin e dy mësueseve të huaja, Vangjel Zhapa ka dhënë një ndihmë të jashtëzakon- Ishte viti 1845, kishte kaluar shumë kohë, por e Ali Pashë Tepelenës. Në të vërtetë, njohuritë mbi kultivimin vajzat labovite mësuan, përveç endjes në avlëmend, edhe shme për botimin e librave në gjuhën shqipe, ngritjen dhe përdorimin e bimëve mjekësore i kishte marrë nga e ëma, punë dore, qëndisje, rrobaqepësi etj. Sipas programit u ngrit grekët nuk kishin harruar se Vangjel Zhapa kishte e shkollave ku mësohej edhe shqip dhe për futjen e qenë përkrahës i zjarrtë i idesë për një shtet të madh kurse Petro Meksi e stërviti për të ushtruar me sukses mjekës- gjithashtu qendra e shërbimit shëndetësor dhe farmaceutik, që inë popullore. u shërbente falas nxënësve dhe familjeve të varfra. Mjekët, që mësimit të gjuhës shqipe në shkollat greke. Vangjel shqiptaro-grek, ku do të udhëhiqnin shqiptarët. Le- Zhapën, tashmë milioner, e gjejmë në disa doku- tra e përmendur më sipër nuk do të kishte përgjigje, Vangjeli në Janinë kreu gjimnazin “Zosimea”, që e pajisi paguheshin nga fondet e Zhapës, u shërbyen labovitëve deri përveç të tjerash edhe me njohuri të mjaftueshme në gjuhën në vitin 1945. Sipas planit të Zhapës, u sistemuan gjithashtu mente që vërtetojnë se gjatë viteve ’40 të shekullit kurse Vangjel Zhapa do të ngelte vetëm një kapiten frënge dhe italiane. Ashtu si dhe shumë labovitë të tjerë ujërat e bollshme të fshatit, u ndërtuan gjashtë çezma, si dhe u XIX, qëndronte shumë pranë Naum Veqilharxhit në falange në lirim. Pjesa më e madhe e intelektualëve shërbeu për disa vjet në ushtrinë e Ali Pashë Tepelenës. Në shtruan me kalldrëm rrugët që vazhdonin deri afër Gjirokastrës. Rumani dhe kishte “diskutuar me javë të tëra në lid- shqiptarë të viteve ’30-’60 të shekullit XIX fillimisht ato kohë Janina, kryeqendra e Vilajetit me të njëjtin emër që Të gjitha familjet e varfra të Labovës ndihmoheshin financiar- hje me alfabetin e tij” (A. Buda “Studime historike”, ranë plotësisht në kurthin e “panhelenizmit”. Naum sundohej nga Ali Pashë Tepelena, përjetonte periudhën më të isht çdo vit, ndërsa shumë vajza të varfra martoheshin me fon- 1965, nr. 2, f. 60). Nikolla Naço (1843-1913), at- Veqilharxhi (1797-1854) kishte mendimin e ndritur shkëlqyer të historisë së saj. Aty sundonte ligji i shtetit të Aliut, det e caktuara nga Zhapa. Në Bankën Kombëtare të Greqisë dhetar dhe veprimtar i dalluar i Rilindjes sonë, që që të zgjonte ndërgjegjen kombëtare të popullit që kishte siguruar qetësi, prosperitet dhe marrëdhënie normale u depozitua një shumë e konsiderueshme parash, interesat e jetonte në Rumani, ka dëshmuar se “Vangjel Zhapa shqiptar me anë të përhapjes së kulturës në gjuhën në mes shqiptarëve, grekëve, vllehve dhe turqve, që popullonin të cilave u përdorën për arsimimin e të rinjve nga vendlindja daroviti 25.000 florinta për gjuhën shqipe dhe punoi amtare, veçse ai e shihte zgjidhjen politike të çlirimit këtë vilajet. Në fillim të viteve ’20 të shekullit XIX, shpërtheu e tij në shkollat bujqësore të Evropës, si dhe për botimin e bashkë me të pavdekshmin Naum Veqilharxhi për të Shqipërisë “nëpërmjet një shteti të përbashkët Revolucioni Grek, ku morën pjesë mijëra shqiptarë, ndër ta broshurave të thjeshta për kultivimin e bimëve dhe të drurëve edhe Vangjel Zhapa, që u dallua veçanërisht në luftimet trup frutorë. të shkruar gjuhën shqipe dhe për të shtypur shumë greko-shqiptar, ku shqiptarët do të fitonin të drejta të kartëra, por që foleja e shejtanit, Patrikana, e ndoqi barabarta me grekët vetëm kur të afirmoheshin mirë me trup në vijën e parë të frontin. Ai gjithashtu mjekonte bash- Vangjel Zhapa ndërtoi në Rumani, në Stamboll dhe në fsha- këluftëtarët e plagosur gjatë luftimeve, duke punuar si kirurg. trat e krahinës së Rrëzës disa objekte kulti (dy kisha, një ma- dhe e vrau me të pabesë”. me kulturën dhe zhvillimin e tyre të gjithanshëm” Librat e Naum Veqilharxhit, që panë dritë nëpërm- (Dh. Shuteriqi, “Gjurmime letrare”, f. 226). Kur lufta mbaroi, autoritetet greke e shpërblyen me medaljen nastir dhe një xhami). Të ngjashme me shkollën e Labovës, u e argjendtë dhe me disa toka në periferi të Greqisë, të cilat ai ngritën dhe u mbajtën me fondet e Zhapës, të tjera shkolla në jet donacioneve të Zhapës, janë “Evetari”, që në Edhe intelektualë të tjerë shqiptarë, që më pas u i konsideronte të pamjaftueshme në krahasim me heroizmat, rrethin e Gjirokastrës, Tepelenës, Përmetit etj. Vangjel Zhapa fakt është abetarja e parë e gjuhës shqipe (1844) shquan si veprimtarë të Rilindjes Kombëtare Shq- sakrificat dhe pesë plagët e marra gjatë luftimeve me turqit. Për vdiq më vitin 1865, por ndihmat për Labovën nuk reshtën, dhe “Fare i ri Evetar shqip” (1845), nëpërmjet të iptare, si Thimi Mitko (1820-1890), Jani Vreto këtë arsye braktisi Greqinë e ngushtë, tërë male të thata, dhe ngaqë ishin të përcaktuara me hollësi dhe saktësi në testamen- cilëve gjuha shqipe u vu mbi baza shkencore. Këto (1822-1900), Eftim Brandi (1817-1882) si dhe An- mosmirënjohëse, për fushat pa fund dhe pjellore të Rumanisë, tin e tij, që u përpilua më 1860. Në testament fillimisht janë abetare të Naum Veqilharxhit, të shtypura me paratë astas Byku (1829-1878) ishin “infektuar” nga teo- ku prej kohësh kishte një koloni të madhe shqiptare. Sidoqoftë caktuar pagat e anëtarëve të Epitropisë të Labovës, që do të e Vangjel Zhapës, luajtën një rol të rëndësishëm në ria pellazgjike dhe pjella e saj “panhelenizmi”. Të ai iku nga Greqia me zemër të thyer. kujdeseshin për ndarjen e drejtë dhe të paanshme të të hollave. Rilindjen Shqiptare, pasi hodhën hapat e para të ar- gjithë ata harronin se shqiptarët banonin jo vetëm Për 15 vjet nuk rreshti së kërkuari gradat dhe medaljet që Procedurat e zgjedhjes së anëtarëve të Epitropisë së Labovës simit në gjuhën shqipe. Historiografia shqiptare, duke në jug, po edhe ne veri të Shqipërisë, madje më të meritonte. Në Rumani punoi në fillim si bujk, duke ushtruar janë përcaktuar tekstualisht: “Çdo 2 shkurt të mblidhen në mos njohur dokumentet ose duke i anashkaluar ato, shumtë ishin në veri sesa në jug dhe vazhduan të njëkohësisht dhe profesionin e mjekut popullor. I pajisur me Labovë, që është vendi i shenjtë i takimit me Zotin, të gjithë mësimet e së ëmës, të Petro Meksit dhe me praktikën në ter- ata që kanë mbushur moshën 25 vjeç dhe që nuk janë akuzuar mban për këtë rast një qëndrim të kundërt: “Naum propagandonin deri rreth viteve ’70 shtetin dualist në Veqilharxhi iu drejtua pasanikëve shqiptarë në Ru- formën e federatës në mes shqiptarëve të jugut dhe ren me të plagosurit gjatë Revolucionit Grek, shpejt u bë mjeku për vepra kriminale, për të zgjedhur epitropët, të cilët, pasi të popullor më i kërkuari në Rumani. Sipas të thënave mbreti i Ru- jenë zgjedhur me shumice votash, t’i japin komunitetit një do- mani, Vangjel Zhapës nga Labova etj., që të jepnin grekëve. Panhelenizmi i Vangjel Zhapës nuk vihet në përkrahjen e tyre për të shtypur libra shkollorë në diskutim. Pikërisht “Pellazgos” do të quhej gazeta e manisë i dhuroi Vangjel Zhapës një mulli për shërbimet e kryera. kument të nënshkruar për pasurinë e tyre deri në momentin e Mulliri ishte i vetmi në një fushë pa fund që mbillej me grurë, zgjedhjes”. Në testament ishin caktuar burimet financiare që gjuhën amtare të hartuar prej tij dhe për të hapur parë shqiptare në Lamia të Greqisë (1859-1861) që por krahas kësaj ishte zgjuarsia, prakticiteti dhe largpamësia e duheshin për shtimin e numrit të klasave sipas rritjes së numrit shkolla shqip. Por Vangjel Zhapa doli kundër orien- botohej nga Anastas Byku, por që në të vërtetë ishte Vangjel Zhapës, që e bëri pronar të gjithë asaj fushe të begatë! të nxënësve, për pajisjen e vazhdueshme të shkollës me oren- timit të pavarur të veprimtarisë arsimore shqiptare” në pronësi të Vangjel Zhapës. Në letrën që Vangjel Më pas e ndihmoi dhe fati: një shoqëri anglo-persiane zbuloi ditë e nevojshme dhe mjetet e tjera didaktike, që do të ishin të (“Historia e popullit shqiptar”, vëll. II, f. 105). Sipas Zhapa u drejton autoriteteve greke më 1845, me anë se nëntoka në pronësi të Zhapës ishte naftëmbajtëse. Vangjel njëjta me ato të shkollave më të mira të Greqisë, dhe veçanër- dokumenteve të shumta, Vangjel Zhapa, edhe pas të të cilës evidenton sakrificat e tij dhe ankohet për Zhapa nuk pranoi tua shiste tokën anglezëve dhe u bë një nga isht për pajisjen e bibliotekës me libra, për plotësimin e fondeve vdekjes së Naum Veqilharxhit, vazhdoi të ishte aktiv vlerësimin e pamjaftueshëm nga autoritetet greke, ai aksionerët kryesorë të kësaj shoqërie e më pas, me të ardhurat të saj me libra të rinj, si dhe për rrogat e mësuesve. në drejtim të problemeve të shumta lidhur me Shq- e quan Greqinë si “atdheun e tij”. Veçse në testamen- e realizuara nga shfrytëzimi i puseve, u pasurua së tepërmi. Me Në testamentin e V. Zhapës përmenden edhe burimet finan- ipërinë, shqiptarët, gjuhën shqipe dhe futjen e saj në tin përpiluar 15 vjet më vonë, e konsideron vendlind- këto të ardhura bleu toka, pyje, mullinj të tjerë, hotele, fabrika, ciare për mirëmbajtjen e kishave (në Labovë kishte rreth 7-8 shkolla. Në frymën e Naum Veqilharxhit u shtrua në si dhe një pjesë të madhe të aksioneve të shoqërisë rumune kisha), për rrogat e priftërinjve, psaltëve, si dhe për ndihmën jen e tij “atdheu i veçantë”, duke shtuar “vendi i mënyrë propagandistike se “në qoftë se nuk e më- shenjtë i takimit me Zotin”. të lundrimit. Si nismëtar e novator që ishte, falë edhe njohurive e përvitshme për të vobektit e tre fshatrave (Labovë e Mad- agronomike të përvetësuara gjatë studimeve të kryera në këtë he, Çeta e Vogël dhe Tërbuq). Në testament shprehet edhe sojmë një popull në gjuhën e tij amtare, nuk është e Vangjel Zhapa, si edhe bashkëkohësit e tij ortodok- mundur ta edukojmë atë”. së, ishin viktima të propagandës panheleniste, të dësh- fushë në Paris nga mesi i viteve ’30, Vangjel Zhapa zbatoi me dëshira e fundit e Vangjel Zhapës. Ai kërkonte që, katër vjet pas sukses metodat e reja të kohës në bujqësi, duke rritur në këtë vdekjes, të zhvarrosej dhe të rivarrosej përfundimisht: kafka e “Për të arritur këtë qëllim, ishte hartuar një pro- përimit dhe pesimizmit që u krijua pas shkatërrimit të mënyrë dukshëm rendimentet e kulturave bujqësore. Vangjel kokës në Kopshtin e pallatit Zhapa (“Zappeion”) në Athinë, gram i gjerë veprimtarish, që do të realizohej krye- shtetit të Aliut dhe bashkë me të edhe të ëndrrave që Zhapa përgjithësoi përvojën e tij dhe e përhapi atë nëpërmjet kurse eshtrat e trupit në oborrin e shkollës në Labovë (Qiriako sisht me mbështetjen financiare të Vangjel Zhapës, i u thurën nga të gjithë shqiptarët gjatë asaj periudhe botimit të disa librave mbi reformën agrare, për shndërrimin e Hila, Testamenti në “Vangjel Zhapa”, faqe 52-63) cili prej kohësh kishte dhuruar të holla për mbajtjen dhe veçanërisht të dobësisë së Lëvizjes së Rilindjes, fshatarëve në pronarë të tokës, për bujqësinë intensive dhe Biografët e Vangjel Zhapës pa të drejtë e konsiderojnë e shkollave në fshatrat e rretheve të Gjirokastrës, Te- që deri ne fillim te viteve ’70, la një “zbrazëtirë” në ekonominë bujqësore. Ky njeri energjik dhe me njohuri të thel- sëmundjen e tij, që iu shfaq më vitin 1863, si sëmundje të kara- pelenës, Përmetit etj.” (A. Buda, Studime historike, drejtim të aktivitetit patriotik. Historiografia e periud- la, jo vetën në bujqësi, por edhe në ekonominë në përgjithësi, kterit psikik, meqenëse i errësonte me ndërprerje vetëdijen. 1965, nr. 2, f. 60). Sipas programit të hartuar nga hës komuniste ka ndërhyrë brutalisht në faktet dhe u emërua “këshilltar” në oborrin e mbretit të Rumanisë. Pasuria Një sëmundje e tillë duhet të ketë qenë me origjine kardiake, Anastas Byku dhe Vangjel Zhapa, parashikohej botimi të vërtetat historike. Si në letërsi, kinematografi etj., e tij shtohej në mënyrë marramendëse. Fshatari nga Labova si rezultat i çrregullimeve të sistemit elektrik të zemrës (bllok në shkallë të gjerë i librave shkollorë në gjuhën shq- edhe në histori janë krijuar personazhe të ngjyrosura dhe mjeku popullor u shndërrua në një latifondist me të ardhura komplet atroventikular) me sinkopa. Vangjel Zhapa vdiq më ipe, hapja e shkollave fillore shqipe në çdo fshat për financiare të pallogaritshme. 19 qershor 1865, u varros përkohësisht në Rumani dhe pas vetëm bardh e zi, patriotë ose tradhtarë, heronj ose vajza dhe djem, ndërtimi i gjimnazeve në Gjirokastër, armiq. Për të krijuar këto personazhe, pjesërisht të Veçse, ai shquhej nga të tjerët edhe për kulturën, klasën 22 vjetësh u zhvarros. Sipas dëshirës së tij, kafka u varros në dhe sjelljen elegante, mënyrën evropiane të jetës që bënte dhe Athinë kurse eshtrat e trupit u transportuan dhe u varrosën me Berat, Përmet dhe i dy shkollave të mesme për vajza sajuar, janë eliminuar ose anashkaluar shumë fakte në Labovë. Në libra do të përdorej alfabeti i A. By- historike dhe dokumente për disa dhe janë ngarkuar shoqërinë e tij të zgjedhur që përfshinte edhe princa e mbretër. madhështi në “Atdheun e tij të veçantë, në vendin e shenjtë të Rezidenca e tij afër Bukureshtit përmendej, jo vetëm si vend takimit me Zotin”. Dëshira e tij e shkruar në testament ishte që kut. Ata do të mbështeteshin mbi botimet shkollore më tej disa të tjerë. Pas viteve ’30 të shekullit XIX i darkave madhështore që shtroheshin, dhe i shampanjës e ato të varroseshin në oborrin e shkollës, por në të vërtetë ato u greke (“Pellazgos” 25.05.1860 dhe 24.12.1860). Vangjel Zhapa ka qenë panhelenist, ashtu si edhe verave franceze nga më cilësoret që shërbeheshin pa kursim, varrosën në varrezat e kishës. Sikurse dihet, kompleksi mad- Ndërkohë Vangjel Zhapa i kishte ofruar A. Bykut Naum Veqilharxhi, Jani Vreto ose Thimi Mitko etj., por edhe për bibliotekën madhështore, unike në Rumani, me hështor i varreve të kushërinjve Zhapa u shkatërrua barbarisht postin e drejtuesit ose inspektorit të shkollave të tij në veçse të paktën ai mbështeste idenë, mbase utopike, libra të blera kryesisht në Paris. Pasuria e pafund që grumbulloi gjatë çmendurisë të viteve 1967-1968. Labovë dhe gjetkë. të një shteti të përbashkët shqiptaro-grek që do të ia shtoi edhe më shumë fisnikërinë, duke i ngjallur gjithashtu (Vijon numrin e ardhshëm) Attualità Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 10 Arbëreshe dhe shqiptarë Arbëresh e albanesi alle në dyert e Romës Nga: Ylli Polovina porte di Roma y është shkrimi i parafundit i këtij cikli për ar- per quanto conoscesse il candidato non lo riteneva il Kbëreshët në “Illyria” dhe pjesa e dytë e një boti- migliore esempio di rappresentanza), e anche sindaci. mi që pata në “Gazeta Shqiptare” në mes të muajit Quest’ultimo è stato un unico caso, ma significativo shkurt. Titullohej “Në dyert e Romës ka rrënjë shq- nel suo voler dimostrare come abbiano, la comunità iptare. Në pak radhë po përmbledh thelbin e tij. arbëresh assieme a quella albanese, in particolare le Bashkëkombësit tanë të vjetër gjenden jo vetëm në file giunte in seguito al 1990, almeno cento famiglie, hapësirat e tyre tradicionale, në Kalabri, Siçili, Pulia mantenuta viva la speranza che un giorno la voce dhe Molise, por dukshëm edhe përreth kryeqytetit della sua minoranza risuoni potente nella storia di italian. Vendndodhja e tyre nuk janë vetëm tre qyte- Grottaferrata. La prima prova di questo protagonismo za (sidomos në Pianiano, rrethinat e Viterbos), por la diede una donna, una delle due sorelle Elmo, figlia edhe në Grotaferrata. Kjo e fundit është e vendosur di uno studioso arbëresh, autore di diversi libri intrisi në shpatullën e butë të një kodre me klimë shumë di amore per la sua radice albanese. Essa è medico in të shëndetshme dhe ku e gjithë Roma shtrihet “nën un ospedale psichiatrico a Roma. Non vinse a causa këmbë. Mjaft nga vip-at e kryeqytetit italian aty kanë Grottaferrata Abazia san Nilo del numero ristretto di elettori, ma fece un’ottima im- ndërtuar vilat, shtëpitë e dyta. Kjo është një traditë pressione. Poiché la comunità albanese a Grottafer- mbi dy mijëvjeçare e aristokracisë romane, që kur bashkësia shqiptare në Grotaferrata ka për vendasit l seguente è il penultimo articolo di questo ciclo rata ha per gli abitanti del luogo un passato colmo bënte histori perandoria e tyre e madhe. Ajo që në një histori të mbushur me mbresa të mira në një rast, Isugli arbëresh presenti in Illyria e la seconda parte di buone impressioni: in un caso, l’anno scorso, fui Grotaferrata është e veçantë për ne shqiptarët ka të vitin e shkuar, u bëra dëshmitar se si një kandidat di una pubblicazione sul Giornale Albanese divulgato testimone di come un candidato italiano, una volta bëjë me praninë në këtë qytet të një institucioni fetar italian, dikur kryetar bashkie i qytetit dhe i ndezur a metà febbraio. Si intitolava “Radici albanesi alle sindaco della città e acceso dal desiderio di ripetere shumë të rëndësishëm. Emri i tij në gjuhën italiane në dëshirë ta ripërsëriste mandatin, e mbajti Hasan porte di Roma”. In poche righe concentrerò il suo nuovamente il mandato, tenne inchiodato Hasan Aliaj shkruhet Monastero di Santa Maria. Pra është një Aliajn të gozhduar në një bisedë mikluese për një orë principale concetto. in una conversazione suadente per un’ora intera. manastir. Ka pamjen e një kompleksi me të paktën të tërë. Lutej për votat e shqiptarëve. I nostri antichi connazionali si trovano non solo Chiedeva i voti degli albanesi. tetë godina të stilit mesjetar dhe është i rrethuar me Valët e pandërprera të arbëreshëve u bënë më presso i loro spazi tradizionali, in Calabria, Sicilia, Le ondate ininterrotte degli arbëresh divennero più mure të lartë si të jetë një kështjellë. Në të jetojnë të shpeshta menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. Puglia e Molise, ma evidentemente anche intorno alla frequenti dopo la Seconda Guerra Mondiale. Proprio një duzinë me murgj dhe të gjithë i drejton arkiman- Pikërisht këtë çast mbërritën në qytetin me Romën capitale italiana. I loro centri abitativi non vengono in quell’occasione arrivarono nella città con Roma ai driti Emiliano Fabrikatore (Emiliano Fabbricatore). tek këmbët edhe shumë të ikur nga Shqipëria. Qenë ricondotti unicamente a tre città (in particolare Pian- piedi molti emigrati albanesi. Si trattava di oppositori Ai është një arbëresh nga Shën Sofia dhe i gëzohet kundërshtarë të regjimit politik që u vendos në Ti- iano, comune di Viterbo), ma anche a Grottaferrata. al regime politico regnante a Tirana. Erano i giorni in shumë përkatësisë etnike shqiptare. Në pjesën e parë ranë. Ishin çaste kur u përhapën fjalë se në portin e Quest’ultima si trova sulla morbida spalla di una col- cui si bisbigliava che nel porto di Bari fosse sbarcato të shkrimit për Grotaferratën bëja fjalë edhe për Barit pati zbarkuar edhe Ernest Koliqi, ish-ministër lina dal clima salutare, con tutta Roma ai piedi. Molti anche Ernest Koliqi, ex-ministro dell’istruzione du- një arkimandrit tjetër arbëresh, Marko Peta (Marco i arsimit gjatë pushtimit fashist të Shqipërisë. Kishte dei vips della capitale italiana vi hanno costruito ville, rante l’invasione fascista in Albania. L’uomo aveva Petta). Ishte nga Hora e Arbëreshëve (Piana degli sjellë me vete jo plaçka gardërobe, por vetëm valixhe seconde case. Si tratta di una tradizione antica di più portato con sé non il suo guardaroba, ma solo vali- Albanesi), qyteza më e madhe e bashkëkombësve dhe arka me libra, një superbibliotekë të tërë. Deri sa di duemila anni dell’aristocrazia romana, da quando gie e casse di libri, un’intera superbiblioteca. Fino tanë në Siçili. Ai tashmë ka ndërruar jetë. Përveç do t’i shuhej jeta në Romë, për shumë vite themelues il loro grande impero romano produceva la storia. all’ultimo respiro esalato a Roma, per molti anni il një periudhe kur drejtoi manastirin Marko Peta për e drejtues i Institutit të Studimeve Albanologjike në Ciò che costituisce particolarità a Grottaferrata per fondatore e direttore dell’Istituto degli Studi Albano- shumë kohë ka qenë edhe drejtori i bibliotekës së Universitetin “La Sapienza”, ai do ta bënte pa push- noi albanesi è la presenza in città di un’importante logici dell’Università della Sapienza avrebbe percorso tij. Pikërisht këtu, tek fama e kësaj biblioteke, është uar rrugën për në Grotaferrata. Atje jetonte i kunati istituzione religiosa. In italiano viene indicato come senza sosta la via verso Grottaferrata. Lì viveva suo cognato, un erudito uomo di Scutari, il prete cat- i zëshëm edhe një mjedis i specializuar për restau- i tij, njeriu i ditur shkodran, prifti katolik Petro Vun- il Monastero di Santa Maria. Un monastero quindi. tolico Petro Vunçani, una delle vite più sofferte in rimin e librave shumë të vjetër, midis tyre edhe i mbi çani, një nga jetët më të dhimbshme në emigracion. L’aspetto è quello di un complesso costituito da alme- immigrazione. L’uomo avrebbe chiuso gli occhi il njëmijë hartave, skicave, studimeve gjeometrike dhe Ky do t’i mbyllte sytë në 17 mars 2002 i pajisur no otto edifici dallo stile medievale ed è circondato da alte mura, come un castello. Vi abitano all’interno una 17 marzo 2002 munito solo di un permesso di sog- blloqeve të shënimeve të Leondardo Da Vinçit. Në vetëm me një leje qëndrimi në Itali, pa marrë një dozzina di monaci guidati dall’archimandrita Emilia- giorno italiano, senza un passaporto con la nuova cit- këtë bibliotekë nuk mungon edhe një seksion shq- pasaportë vendase, edhe pse kishte dekada jete aty. no Fabbricatore. Egli è un arbëresh di Santa Sofia ed tadinanza, nonostante decenni di vità nel paese. Il iptar. Ky të befason për pasurinë e madhe të librave Shqiptari i madh me vendim të tij nuk e ndërroi kurrë è felice della sua appartenenza etnica albanese. Nella grande albanese aveva scelto di non cambiare mai në gjuhën tonë. shtetësinë. Mbeti qytetar i Shqipërisë. Ndërkohë në Grotaferrata do të vazhdonte jetën prima parte dell’articolo su Grottaferrata nominavo cittadinanza. Rimase cittadino albanese. Në shkrimin “Në dyert e Romës ka rrënjë shq- anche un altro archimandrita arbëresh, Marco Petta. Nel frattempo a Grottaferrata avrebbe proseguito iptare” citoja edhe gazetën dy gjuheshe, të përmua- e saj e bija e Koliqit. Qe e martuar me një italian dhe një ditë të vitit të shkuar Hasan Aliaj e takoi në ‘archimandrita originario di Piana degli Albanesi, la la sua vita la figlia di Koliqi. La donna aveva sposato jshmen “Rrënjët-Le Radici. Botues dhe kryeredaktor più grande città dei nostri connazionali in Sicilia. Egli un italiano e in un’occasione, l’anno scorso, Hasan i saj është Hasan Aliaj, bashkëkombës i emigruar në një tregtore të qytetit. Kishte biseduar me të edhe njëherë tjetër më parë, ku qe gjallë Padre Vunçani. è stato chiamato dal Signore. Oltre a un periodo in Aliaj l’aveva incontrata in un mercato. Aveva avuto Itali pas viteve nëntëdhjetë. Arkimandriti arbëresh cui diresse l’abbazia, Marco Petta ha svolto per molto l’opportunità di conversare con lei in precedenza, Emiliano Fabrikatore herë pas here e ndihmon fi- Përveç bashkëpunimit me gazetën “Rrënjët-Le Radi- ci, këtë herë të dytë botuesi i të përmuajshmes iu lut tempo il ruolo di direttore della sua antica biblioteca. quando Padre Vunçani era ancora in vita. Oltre alla nanciarisht këtë botim, përherë duke e këputur këtë Proprio qui, nella fama della biblioteca, è d’obbligo collaborazione con il giornale “Rrënjët-Le Radici”, shpenzim prej pagës së vet. Rrënjët-Le Radici” ka në ta ndihmonte në gjetjen e bibliotekës së të atit. E bija e gjendur në vështirësi për ti dhënë një përgjigje të citare anche ‘area specializzata nel restauro di libri questa volta l’editore del mensile la pregò di assisterlo letër një tirazh prej dy mijë kopjesh dhe në formatin molto antichi, tra cui anche più di mille mappe, schiz- nella ricerca della biblioteca del padre. La figlia, in elektronik të dërgueshëm në disa qindra adresa. Ajo gëzueshme në fillim pati ngritur supet dhe më pas me një shqipe shumë të pastër dhe elegante kishte zi, studi geometrici e blocchi d’appunti di Leonardo difficoltà nel volergli dare una risposta soddisfacente boton histori të vyer të kombit tonë dhe bën të njohur da Vinci. Non manca all’interno della biblioteca an- aveva in un primo momento alzato le spalle e poi, in frymën tonë perëndimore. Në asnjë rresht nuk mer- shpjeguar se tashmë ai thesar gjendej tek shtëpia e të vëllait, prej vitesh me banesë në veri të Italisë, në che una sezione in albanese, sorprendente per la rara un albanese pulito ed elegante gli aveva spiegato che il ret me politikë apo punë partish. Paketa të saj në ricchezza di libri nela nostra lingua. tesoro si trovava ormai a casa del fratello, da anni tras- dhjetëra kopje shkojnë që nga Australia dhe Zelanda Milano. Mirëpo, vazhdoi ajo, i vëllai pati ndërruar jetë dhe ndihej e gjithëfuqishme e shoqja italiane. Nell’articolo “Radici albanesi alle porte di Roma” ferito nel nord Italia, a Milano. Però, aveva proseguito, e Re deri në Argjentinë, nga Greqia deri në Norvegji il fratello era passato a miglior vita e la moglie aveva Ndoshta edhe i ka braktisur librat, tha një çast, jo pa citavo anche il giornale bilingue, il mensile “Rrënjët- e Danimarkë. Nuk mungojnë në Kanada dhe sigur- preso il pieno potere. Forse ha perfino abbandonato i dëshpërim, e bija e njeriut që më shumë se një ish- Le Radici”. Il suo editore e caporedattore è Hasan isht hyjnë edhe aty, në Shtetet e Bashkuara të Amer- libri, disse in un momento, non senza disperazione, la ministër i qeverisë bashkëpunuese me regjimin fash- Aliaj, connazionale emigrato in Italia dopo gli anni ikës, në Nju Jork. Grotaferrata gëlon nga arbëreshët novanta. L’archimandrita albanese Emiliano Fab- figlia dell’uomo che aveva fatto scalpore non tanto per ist në fund të vitit 1944 qe bërë lajm duke zbarkuar dhe shqiptarët. Mjafton të jesh i vëmendshëm ndaj bricatore ha contribuito economicamente in diverse l’essere un ex ministro di un governo collaboratore con në Bari me valixhet dhe arkat e shumta me libra. Pas pranisë së tyre, sepse këtu ata nuk janë të potershëm. occasioni alla pubblicazione, ogni volta detraendo la il regime fascista quanto per essere sbarcato a Bari alla vdekjes së Ernest Koliqit për ta siguruar atë bibliotekë Bashkërisht të gjithë nuk mblidhen kurrë. Kalojnë spesa dalla propria paga. Rrënjët-Le Radici conta più fine del 1944 carico di valigie e casse piene di libri. jetë të mënjanë. Kjo ndodh jo vetëm sepse si të gjithë të famshme e tanimë të shndërruar në legjendë qe di due mila copie pubblicate e centinaia di indirizzi Dopo la morte di Ernest Koliqi, per garantire la conser- bashkëkombësit e trashëgojnë të paprekur këtë de- përpjekur shumë edhe Manastiri, veçanërisht të dy e-mail che ricevono il suo formato elettronico. Il gior- vazione di quella famosa biblioteca ormai trasformata in fekt moskolektiviteti, por edhe sepse janë tashmë të drejtuesit e saj arkimandritë, arbëreshët Marko Peta nale pubblica preziose storie della nostra nazione e leggenda aveva combattuto molto anche l’Abbazia, in integruar në mënyrën e jetesës së vendasve, edhe ajo dhe Emiliano Fabrikatore. Siç ishte rregulli i bashkë- rende noto il nostro spirito occidentale. Alcuna riga particolare le sue due guide archimandrite, gli arbëresh jo aq shumë me frymëzim të bashkuari. Ndonjëherë sisë së tyre fetare në fillim u qenë drejtuar pasard- tratta argomenti politici o questioni di partito. Pacchi Marco Peta ed Emiliano Fabbricatore. Come richiedeva këta bashkëkombës ndihen mes italianëve si qytetarë hësve të Koliqit duke shprehur dëshirën që ato libra contenenti decine di copie raggiungono l’Australia e la regola della loro comunità religiosa, si erano inizial- të mëdhenj, pse jo edhe zotërinj. Janë evropianizuar të rrallë të mund t’i bëheshin dhuratë bibliotekës së la Nuova Zelanda, arrivando fino in Argentina, dalla mente rivolti agli eredi di Koliqi esprimendo il desid- për fat të mirë. Megjithatë ndihen jo të italianizuar. Manastirit, strehë e duhur për thesarin e një dijetari, Grecia fino in Norvegia e Danimarca. Non mancano erio che quei libri rari venissero regalati alla biblioteca Kanë mbetur shqiptarë. Ndoshta ua mbron identitetin rast i bekuar që të ruheshin në mënyrë të sigurt dhe in Canada e certamente fanno il loro ingresso anche lì, dell’Abbazia, necessario asilo del tesoro di un intelletu- shpirti i tyre individualist dhe protagonist. Ky u gufon kështu të mirëpërdoreshin nga brezat e ardhshëm. negli Stati Uniti, a New York. Grottaferrata pupula di ale, una fortuita occasione perché fossero conservati përherë, edhe pse në mënyrë më të butë e më të Më pas dy arkimandritët arbëreshë ofruan edhe arbëresh e di albanesi. Basta prestare attenzione alla al sicuro e resi disponibili alle generazioni future. In përmbajtur nga sa kjo gjë do t’u ndodhte në vendin mjete financiare për ta blerë. Megjithatë nuk ja dolën loro presenza, poiché non risultano rumorosi. Assieme seguito i due archimandriti arbëresh avevano mostrato e tyre. dot. Biblioteka mbeti në anonimat, si të qe arratisur non si riuniscono mai. Trascorrono una vita ritirata. la disponibilità di acquistarli. Eppure non ci riuscirono. Grotaferrata përherë ka pasur shqiptarë, por deri nëpër një natë të turbullt e me mjegull apo prej dikujt Ciò non è solo risultato del difetto ereditario ricevuto La biblioteca rimase nell’anonimato, come se fosse në dekadën e dytë të shekullit të shkuar ata qenë fare rrëmbyer fshehtas e mbajtur peng. intatto, assieme agli altri connazionali, di mancanza evasa in una notte turbolenta e nebbiosa o da qualcuno të paktë, një masë modeste që nuk ndikonte në jetën Botuesi i gazetës “Rrënjët-Le Radici” nëpër faqet dello spirito comunitario, ma anche dell’ormai avve- sottratta di nascosto e trasformata in ostaggio. e qytetit. Ndryshimi i madh ndodhi në vitet tridhjetë e saj nuk shpreh vetëm këtë merak ngulmues. Ai ka nuta integrazione nella rete sociale della popolazione, L’editore del giornale “Rrënjët-Le Radici” non kur ata vërshyen nga viset tradicionale arbëreshe. edhe një tjetër brengë për të cilën nuk e kursen të anch’essa non particolarmente indirizzata alla collet- esprime tra le sue pagine solo questa preoccupazione Mjaftonte një murg në Manastir që pas tij të vinin përmuajshmen e tij, por po ashtu në një kërkim të tività. Questi connazionali si sentono a volte tra gli incalzante. Egli ha un altro rammarico da cui non ris- parmia il suo mensile, così come la sua personale ric- njëri pas tjetrit e gjithë anëtarët e familjes. Kështu papushuar vetjak edhe kohë fizike. Sipas tij Grotafer- italiani come dei notevoli cittadini, perché no anche prej Padre Marko Petës në Grotaferrata prej kohësh rata mban të fshehur një nga provat e qytetërimit të erca senza sosta e tempo. A suo avviso Grottaferrata signori. Per fortuna sono diventati europei. Eppure conserva nascosta una delle prove dell’antica civiltà ka ngritur shtëpinë e vet edhe i nipi. Të pasuar nga vjetër shqiptar, një dokument për të cilin vlerësimi me non si sentono italiani. Sono rimasti albanesi. Forse la breza të rinj ardhës në qytet ka pothuaj dyzetë familje fjalën “thesar” duket se është fare pak. Hasan Aliaj albanese, un documento per cui la parola “tesoro” loro identità viene protetta dallo spirito individualista sembrerebbe insufficiente. Hasan Aliaj sostiene che arbëreshe. Duke qenë se nuk janë pak, pra përbëjnë ngul këmbë se Mitat Frashëri ka lënë një dëshmi me e protagonista. Esso torna sempre in superficie, sep- një bashkësi me ndikim, jo vetëm ka arbëreshë që rëndësi të jashtëzakonshme sipas të cilës në thellësitë Mitat Frashëri ha lasciato una testimonianza dal valore pure con modalità più miti e contenute rispetto a ciò inestimabile secondo cui, nelle profondità dei misteri në zgjedhjet lokale kandidojnë për këshilltarë (në një e mistereve të bibliotekës së Manastirit San Nilo, në che sarebbe avvenuto nel loro paese. della biblioteca dell’Abbazia di San Nilo, nel reparto rast qe dëshmitar i rastësishëm edhe autori i këtyre pjesën e saj të librave shumë të rrallë dhe ku është Grottaferrata ha sempre ospitato albanesi, ma fino radhëve dhe për sa e njihte personin garues ai nuk qe dei libri rari dov’è davvero difficile riuscire a entrare, mjaft e vështirë të depërtosh, gjendet një dokument i alla seconda decade del secolo scorso la loro presen- si trova un documento che data la scrittura albanese un ndonjë model i mirë përfaqësimi), por edhe për kry- cili e provon të shkruajturin shqip një shekull më parë za era minima, un numero modesto che non influen- etar bashkie. Ky ka qenë një rast i vetëm, por mjaft secolo prima del famoso “Meshari” di Gjon Buzuku, nga sa i njohuri “Meshari” i Gjon Buzukut, viti 1555, e zava la vità cittadina. Il grande cambiamento avvenne del 1555, a cui appartiene fin’ora il primato. Questa kuptimplotë për të provuar se komuniteti arbëresh mban deri tani përparësinë. Këtë dëshmi të rrallë Mitat negli anni trenta, quando giunsero in massa dalle rara testimonianza Mitat Frashëri l’ha resa nota in un bashkë me atë shqiptar, sidomos ai i pasvitit 1990, Frashëri e ka publikuar me një shkrim të tij të vitit famiglie tradizionali arbëresh. Bastava un monaco nel suo articolo del 1928, pubblicato sulla rivista “Ditu- më e pakta gjithsej mbi njëqind familje, e mbajnë 1928, botuar në revistën “Dituria. Ai thotë saktësisht Monastero perché uno dopo l’altro arrivassero tutti i ria” (“La Sapienza”). Egli scrive esattamente “Non c’è të gjallë shpresën që një ditë kjo pakicë të mund të “S’ka dyshim që hazardi (rastësia, shënimi ynë) që i membri della sua famiglia. Così per via di Padre Mar- dubbio che l’azzardo che soccorse così fortunatamente ndihet zëshëm në historinë e Grotaferratës. Provën shërbeu kaq lumturisht z. Jorga në një zbulim të një co Peta a Grottaferrata da tempo ha messo radici il il sig. Jorga nella scoperta di un antico documento ci e parë të këtij protagonizmi e kreu një grua, një nga dokumenti të hershëm do të na ndihmojë që të gjejmë nipote. Seguite da nuove generazioni emigrate in città aiuterà a trovare tracce della nostra esistenza ancora dy motrat Elmo, bijë e një studiuesi arbëresh, autor i gjurmë të rrojtjes sonë edhe më të vjetra akoma. Do të si contano più di quaranta famiglie di arbëresh. Non più datata. Segnerò quì, approfittando dall’occasione shumë librave me dashuri për rrënjët e tij shqiptare. shënoj këtu, duke përfituar nga rasti që më jep ky arti- essendo un numero di poco conto, trattandosi di una che mi offre quest’articolo e sperando che un altro Ajo është mjeke në një spital të shendetit mendor në kull dhe duke shpresuar se një tjatër do të jetë mbase comunità influente, è possibile non solo che alcuni ar- possa essere forse più fortunato di me, l’esistenza di Romë. Nuk fitoi për shkak të votuesve ende të paktë, më i lumtur se unë, ekzistencën e një dokumenti më bëresh si candidino come consiglieri (di un episodio un documento ancora più antico. por gjithkund la një përshtypje të hirshme. Sepse të moçëm akoma. (Vijon numrin e ardhshëm) è testimone casuale anche l’autore di queste righe e (continua al prossimo numero) pagina 11 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Attualità

Nga: Pilo Zyba, Greqi të veçantë që është e njëjtë për të gjithë, e kuqja në kontrast me të bardhën, me thirrjet dhe lëvizjet. Të uk e di në mund të quhen të mjatushme 19 vjet gjithë së bashku pa e kuptuar kanë dhënë të njëjtën Njetë mes lëvizjeve, këngës, mënyrës së jetesës, NJË UDHËTIM NË BOTËN tablo. Në atë tablo që Arvanitsit e kishin në mënyrën mikpritjes apo vdekjes, për të dhënë mundësinë të dhe dëshirën se si shkonin në luftë. Çudi!Cili popull hedhësh në letër tingujt e të ngresh në këmbë nga në botë shkon në luftë i veshur me të bardha si në rrënojat një kulture që udhëtoi mes shekujve. Ud- dasëm? Vetëm Arvanitasit! Fakti që në varret Ilire hëtoi mes sëpatës e gërshërës së pa mëshirshme SHPIRTËRORE TË TYRE gjënden dhe armë si rrallë kudo në botë, tregon se në lufte për mbrojtjen e gjuhës dhe veshjes së saj ata jetën dhe lufën e quanin një “dasëm” që bën kombëtare. Nga njëra anë donin ti prisnin gjuhën pjesë në jetën e tyre.Sa krijuan dhe mitin e veçantë “Formën e komunikimit e shprehjes së ndjenjave” se arma duhet me vete dhe në varr, pasi dhe atje nje- dhe nga ana tjetër, ti ndërronin kostumin e veshjes, riu nuk mund të flërë i qetë. Ka të drejtë Pukvilli kur që kishte të bënte me paraqitjen e saj në ambjentin shprehet. “Vetëm me prezencën e tyre ata të bëjnë e jashtëm e më tej. Si mund të gjelbëronte ajo kur për vete” apo “Në fushën e betejës, valvitja e krahëve pranvera nuk hynte kurrë në degët, filizat e sythet e dhe rrobave të tyre të trëmb”. Shikoj me vëmëndje të saj. Si mund të ruante ajo “kostumin e blertë” për ta madhe tablonë e rënies së Marko Boçarit. Kali i kuq, përcjellur përpara epokave, jetesën dhe mbi jetesës? po i kuq flamuri që valvitet (pse ai nuk është grek?). E megjithatë ajo mbijetoi, lartësoi vlerat e saj deri në Të pranishmit vëllezrit e tij, me fustanellat me bard- pabesushmëri. hësinë e tyre që ua përkund era, qielli përflaket. Dhe Po..po! Kjo është e vërteta! Këtë vërtetim e dëgjoj gurët e shprehin dhimbjen për të. Mbi këtë det të si muzikë të ëmbël dhe në një fjalë të vetme të dëgjuar pafund fustanellash, Markua përkundet, shoqëruar në një mbrëmje, në një pagëzim apo në rrugë. Lex- nga duart e të gjithëve që e ngrejnë lart mbi kokat e ues të nderuar, duhet të jetoni për pak kohë pranë me tyre, atje ku kishte vëndin kapedani, trimi. ta, për të kuptuar të përgjithshmen, kalërimin nëpër Mos kujtoni të dashur lexues se këto piktura u shekuj të qënies së tyre… Dëgjoja ato vite të 1990- bënë thjesht. Arvanitasit ato kohë iu imponuan botës, ës qoftë dhe një fjalë të vetme, të përgjysmuar, dhe tërhoqën vëmëndjen e saj, pra ajo nuk mund të bënte mbyllesha në dhomën time të vogël e bisedoja me ndryshe, veçse ti ngrinte në pjedestalin e kultures veten. Mërrja ato fjalë ëngjëllore “natënë e mire” të botërore. Shikoj këto tablo dhe mendohem këtu në asaj plake, që mosha i kishte hedhur miellin e bardhë zëmër të Arvanitasve në Poloponez. Shikoj detin dhe të mirësisë, ndërsa vitet kishin krijuar hendeqet e dallgët që me vine te këmbët, përplasen në brigjet e përrënjtë e rrudhave, nga mund të lexoje rrjedhën e gurtë e ngrihen si dhjetra fstanella në një valle masive të gjithë jetës së saj. Të mos e fsheh, më dukej vetja si apo qoftë dhe në fushën e betejës. Qëndroj një çast emigrant në lagjen e përtej fshatit ku linda. Ajo, fjalët Mendoj, se nuk ka nevojë as për analiza e as për por, ky shkrim ka një qillim më të largët. Jo thjesht, dhe pyes vete: “Pse grekët, e shkurtuan, e shkurtuan i thoshte si një fëmijë motak, që porsa ka nisur të më- sqarime.Gurra e këngës e ka aq të pastër ujin e bu- atë të shprehjes së botës së brëndshme intime. fustanellën, sa e bënë si veshja e balerinave të Çai- sojë gjuhën e prindërve. Për mua kjo nuk ishte pak. rimit të saj, sa është e tepërt, që ta shprehim me fjalë Përsa i përket pjesës së dytë, asaj të veshjes Kom- kovskit te “Liqeni i mjelmave”? Pse do pyesni edhe Ato bëlbëzime të ëmbla Arvanitase mes pasigurisë e analiza. bëtare (sa bukur e thotë populli) të veshjes Kom- ju?Është e thjeshtë! Ata nuk donin të përçmonin e sigurisë, shqiptimin e ngatërruar e të pa sigurtë, Pas kësaj një këngë tjetër Thotë: bëtare, të veshjes që përfaqëson Kombin. Studjuesit veshjen por ata që i vishnin. Një fustanellë minifund ecur mes luftes e vdekjes. Ato ishin për veshët e mi Po të dija të këndoja, tanë gjithnjë e kanë të pagëzur me fjalën e huaj “Eth- do ti bënte ata qesharakë në sytë e botës. Por çfar një daulle e madhe, për studjuesit e gjuhës, këngës, Gjithë të bukurat do zgjoja. nografi”. Për veshjen Kombëtare kisha vendosur të ndodhi? Piktorët botërorë e pane nga afër luftën e veshjes, që dalin te lokali më i afërt i lagjes, rrufik- Kush mund të flasi më thjesht e më bukur? Po të bëja një shkrim të veçantë, por, parë nga këndvësh- Mesollogjit, Tripolicës, Nafplios, dhe e shprehën me sin kafen, e shkarravisin gjuhën e tingujve e fjalëve, dija të këndoja, do zgjoja tingujt e fjalët e bukura të trimi i mëparshëm, si një nga këmbët që mbajti urën imtësi atë në pikturat e tyre. Pra grekët në vend që të festivaleve e katedrave. Me gjithë kulturën, natyrën gjuhës së lashtë, të gjyshërve, stërgjyshëve… Nuk e ecjes së tyre, e pashë se ajo nuk mund të shkëputej arrinin qëllimin e tyre u diskredituan. dhe talentin e të shkruarit, i mbyllur në dhomë, bise- janë të lidhura këto dy këngë , si vetë shpirti i Arvani- nga trupi dhe qëllimi që i kisha vënë vetes. Pra, ashtu Studuesit e huaj, më tepër Italianë e Francezë, tho- doja me veten. Pesha e lapsit më dukej kaq e rëndë tasve me gjuhën. Te e para, këndoni këngën për të si janë të lidhura në të vërtetë ashtu dhe do të analizo- në se kjo veshje ishte shumë e kushtushme.Asgjë për sa e ndjeja të vështirë të hidhja në fushën e bardhë mos harruar gjuhën. Te e dyta, lëvroni gjuhën për të hen. Kam shkruar dikur për një veshje të tillë që e kam tu habitur e çuditur. Dihet nga të gjithë që mbajtësit e të letrës farën e mendimit, për të folur për botën e mbajtur gjallë këngën. Ç’duhen analizat, hamëndjet pare nga afër. Që në fillim të kësaj analize mund tu saj, ishin njerëz puntorë, krijues dhe dashamirës të së tyre të brëndshme, këngën. U deshën plot 19 vjet të e historitë e gjata pa bukë? Kush mund ti qëndrojë them se veshja jonë, (Arvanitase në rastin tone) është ardhmes. Këtë e kuptojmë që nga Ilirët, Skëndërbeu, bluhet në mullirin tim të talentit, për të nxjerrë për tundimit të këngës “Gjon…Gjon”, këtij zogu që endet mahnitëse. Ajo bie në sy në tre drejtime. Është shumë Ali Pasha. Në kohët e tyre zhvillimi ekonomik arriti ju, miellin e pastër të shpirtit të tyre për të ushqyer duke kërkuar folenë e braktisur në zëmër të Ilirisë! e pasur në koloritin e saj, në kontrastin e thekësuar të kulme. Mehmet Pasha me reformat e tij krijoi Egjiptin kureshtjen dhe dashurinë tuaj për ta. Do më lejoni të bëj dhe një sqarim. Zogu Gjon, është ngjyrave dhe të formës vizuale. Kombinimi i qëndis- e sotëm. Ndonse ishin gjithnjë nën presoin të luftës Jemi lodhur e stërlodhur me historinë, nga kanë Gjon Kastrioti, i cili humbi mbretërinë e tij, fëmijët. jeve, mënyra dhe harmonizimi, kanë një force, që dhe shpenzimet më të mëdha shkonin atje, Ata dinin ardhur Arvanitasit, kur kanë ardhur, pse kanë ard- Ai u kthye në zog për të fluturuar e për të pare tokat here here të lënë me gojë hapur për mjeshtërinë dhe dhe të luftonin, dhe të jetonin e krijonin. hur etj. Janë Arvanitas apo Grekë, Italianë apo Ar- e tij të Arbrit, zogjtë që i rrëmbyen dhe ja shpërn- forcën e shprehj - Kjo veshje pak e studjuar, është Deri tani nuk fola aspak për veshjen e grave. Ashtu bëreshë? Ç’far kanë shkruar historianët!? E pra mua danë larg, shumë larg. Ky zog këndonte në dritaren krejt e veçantë nga forma, modeli dhe prerja. si te burrat dhe ato janë shumë të pasura nga forma nuk më duhet asnjëri prej tyre. Kam përpara histo- e Skënderit në Stambol. I kujtonte atdheun, token, Një veshje e tillë të imponohet që në shikimin e dhe forca shprehëse. Në muzetë e Greqisë ka një fakt rinë të shpalosur katërcipërisht. Nisur nga një kënd- prindrit, deri sa një ditë ai, Skëndërbeu braktisi pare. Krijuesit e saj, si rrallë në botën e veshjes, kanë të çudiçëm, që atyre u ka shpëtuar nga syri i mëndjes vështrim tjetër, do mundohem të bind të gjithë ata, që gjithçka për amanetin e zogut Gjon, babait të tij. (Ky një kolorit që të mërr sytë. Po ta shikosh me vëmënd- keqdashëse. Në muze janë disa piktura apo fotografi hedhin baltën e harresës mbi ta. Për të bërë këtë, do është mendimi i autorit të shkrimit, Ai e ka përshtatur je, ka një kombinim të ngjyrës së kuqe me të bard- me veshje arvanitase ku në to thuhet.”Veshje arvan- shrytëzoj dy këmbët e një ure të madhe, në të cilën dhe në një legjendë të shkruar). hën e të florinjtën njëkohësisht. Njeriu që ka në trup itase nga Suli (Janinë) Viotia (pranë athinës) Korinth, kaloi jeta e Arvanitasve, për tu shpëtuar rrjedhës së Ja teksti i këngës: një veshje të tillë, arrin deri atje sa të tjerëve tu duket Salamina (pranë athinës), Idhra (polopones) Argos lumenjve të shpifjeve, dallgëve të fyerjeve, mjegullës Gjon, Gjon, çfar kërkon, si areal. Ai kthehet në ëndërr, në mit. Ngjet sikur (polopones) Athinë, Arta etj. Unë që i shikoj shtroj së harresës. Dhe këto dy këmbë me të cilat ajo erdhi Bora, gjithçka po mbulon! lëviz një trup i pikturuar nga një dorë mjeshtërore. pyetjen: “Nëse në të gjitha këto vëndbanime përdorej deri në ditët tona, janë kënga dhe veshja popullore. E pra populli nuk bën fjalë për borën e maleve, Këtë e shprehin dhe studjues të huaj dhe më tej veshja e tyre (Këto zona nuk paraqiten me veshje të E para, e lindur dhe trashëguar gojë më gojë. E dyta, por borën e robërisë që po i rrethonte. Luftën që thonë: “Në luftë ata ngjajnë si zogj legjendarë”. Një tjera), nënkuptoj që arvanitasit përbënin ¾ e gjithë pesha e traditës që e vishte kombin me një kostum të po u bëhej për gjuhën dhe mohimin e meritave liri- vëmëndje e veçantë i kushtohet kombinimit të veshjes Greqisë, dhe pa u habitur fare, gjithë pjesën detare veçantë që e dallonte nga të tjerët. Mendoj se këto dy dashëse. Përveç tekstit dhe këngës, ajo shoqërohet me armët që ai mban me vete (nga rastet e rralla në të saj. dritare janë të mjaftushme, për të pare rrugën e gjatë nga një klarinetë, që shpon errësirën e natës, si një botë)Ilirët, Arvanitasit në rastin tone, i stolisin armët Ja dhe një fakt të këtij kombi, që fitoi mbi katakombet.Dhe dritarja thikë ku kërkon të mbijetojë shpirti dhe vepra e saj. aq me merak dhe dashuri sa të mahnisin me mënyrën i pa njohur por tjetër, ajo që tregonte të veçantën, historinë e tij pa Ajo është një thirrje për zgjim. Në fillim melankolike e gdhëndjes së dorezave, qytave etj. Vëndi ku ato vi- kokëfortë. folur, vetëm me prezëncën e saj. Përpara se të filloj e e më pas një shpatë e thekshme në kraharorin e ar- hen në brez, majtas, djathtas atje ku është më e lehtë Kjo pikture e tu flas, për thellësinë shpirtërore, që e ushqyen me mikut të heshtur e tinzar. përdorimi i shpejtë dhe i saktë. Bubulinës është dashuri, pagëzime, dasma e vdekje, do shpreh një Vëllezër lexues, Forma e prerjes e bën njeriun më fisnik, më serioz, bërë në vitin 1827 pakënaqësi që më pengon në rrjedhën e mendimeve. Arvanitasit kanë bërë luftë të dyfishtë për mbi- e mbi të gjitha i jep pamjen e një heroi, përpara të nga Adan de Janë të shumta këngët Arvanitase për të cilat po jetesë. Ata kanë luftuar dy armiq njëkohësisht për cilit tundohesh dhe e ndjen veten inferior. Kjo veshje Friedal. Kjo pik- shkruaj. Por, më përpara do qëndrojmë te e veçanta. shumë shekuj me radhë. Kundër Turqisë dhe kundër nga forca goditëse e ngjyrave, qëndrimit, lëvizjes i jep turë është e njël- Kam mbledhur gjatë lëvizjeve të mia nëpër greqi, Greqisë njëkohësisht. Këtu vlen të përmënd dhe lufta ambjentit në lëvizje e sipër ngjyra e të bën të jetosh lojtë me veshjen e këngë dashurie, dasmash, ninulla të ndryshme, por e vëllezërve Kosovarë kundër Serbisë dhe Turqisë, që në një botë ëndërrash. Nuk e di sa u ka rënë në sy Zadrimës (pranë këngë trimërie e lufte nuk kam gjetur, ose janë aq sa ishte në të njëjtat rrethana dhe njëlloj e vështirë. Ata, studjuesve tanë por, në të gjitha fushat e betejës ( Shkodrës) Kam nëmërohen me gishtat e njërës dorë. Pse? bënin një luftë të katërfishtë, luftonin dy pushtues nga piktorët botërore) bie në sy një veçori e amb- jetuar në ato Arvanitasit që bënë luftën në Greqi, nuk i kënduan njëkohësisht dhe dy fe.Kjo nuk ka ndodhur në asnjë jentit, qoftë edhe të gurëve. Nën rrezet goditëse të zona dhe e kam kësaj vepre të cilën e ngritën me gjak?Janë vetëm vend tjetër të botës, dhe kundër asnjë populli, por diellit, gjithë fusha e betejës mërr ngjyrën e zjarrit parë me sytë e tre – katër këngë, për tre katër myslymanë si ajo e vetëm kundër Shqiptarëve. Pse? Kjo kërkon një ana- që bubulon dhe flaka në çdo moment krijon figura mi.(Megjithatë Osman Takës. Dhe kjo me qëllime të caktuara.(jo se lize më vete në një shkrim të mirfilltë, analizuar me të mahnitshme. Kam parsysh se kur Ata hidheshi në analistët le të japin nuk e meritojnë)Po të tjerat? Këtu mendoj se duhet kujdes, ndërthurur e mbushur me fakte. Jo pa qëllim sulm me vrullin që i karaktarizonte, thirrjet e fuq- mendimin e tyre). ushtruar kujdes dhe vëmëndje. Që nga viti 19oo ato përmënda këto këngë, e jo ato, që janë më të thjeshta ishme, e ndiznin fushën e luftës dhe me prezencën Atje në Zadrimë, filluan të ndalohen. Nuk u lejuan të këndoheshin. si, “Moj e bukura gjitone”, “Kur vajta në krua” “ Do e ngjyrave që të trëmbin, të kujtojnë flakët, zjarrin ku ishte dhe zëmra e Ilirisë. Duhen më tepër fjalë? Me kalimin e kohës u harruan apo u greqizuan, aq ta pres gërshetin” etj. Ato i këndojnë ndjenjës së br- dhe gjakun. Ja, dhe një fakt tjetër i historianit Grek Egonopulos. më keq. Ndodhi ajo që grekët dëshironin. Ata ho- ishtë, dashurisë. Jo se është pa interes analiza për to, Të gjithë piktorët e këtyre tablove kanë një nuance Kur bën analizën për historinë e Kretës Ai, thotë. qën një armë të fuqishme të arvanitasve, për të thënë “Lira,(vegël muzikore) vjen nga fjala Iliri. Kënga më von: “Ja ku janë Arvanitasit, ka trimëri e trima është një zog i lirë.”Bën një analizë për gjakmarrjen pa këngë”?Ata që luftuan ishin grekë dhe këngët në dhe krahasimin e Kretës me Veriun e Shqipërisë greqisht i kanë! S’ka rëndësi se sa here lidhin besë, dhe, nxjerr ngjashmëritë. Me të vetmin ndryshim që thonë, “besa – besë”, apo levend, lërë – vend për i leverdis, “Ilirët u nisën nga Kreta”Qesharake, kur më të fortin, trimin, kjo në gjuhën e arvanitasve. Po dihet që Ilirët zbritën poshtë në kohën e luftës Iliro këtë rrugë ndoqën dhe për gjuhën dhe zakonet por –Romake (168 p.k. lufta e Shkodrës). aty ndeshën veshtirësi, pasi ajo ishte pengesa e fun- Të tjerat nuk duan komente, nuk është as qëllimi dit drejt çfarosjes e harrimit. Nuk ja arritën, se nëna i këtij shkrimi. Përsa pamë dhe analizuam, Arvanita- kur këndonte ninullën mbi djep ata nuk ishin aty që sit me të dy këmbët që përmënda, lëvizën, punuan, ta dëgjonin e ndalonin. Gjuha u mbrujt bashkë me luftuan dhe krijuan kulturën e tyre. Atë kulturë që këngën dhe të dyja mbajtën njëra tjetrën. Kur pla- është e veçantë jo vetëm nga ajo greke por e veçantë gosej gjuha, luftonte kënga, dhe, atje ku kënga mun- ndoshta dhe në kulturën e veshjen botërore. Kjo kul- dohej të vritej, gjuha lëshonte ilaçin e shërimit e të turë, e këngës, e veshjes nuk japin të kuptosh se ata mbijetesës. Dhe ashtu dorë për dorë erdhën deri në mbijetuan si një komb më vete në thellësi të kombeve kohën tone. Diku të plagosura diku të gjymtuara, fla- të tjerë dhe jashtë truallit të tyre ( kjo e fundit kërkon sin e na kujtojnë rrugën e bërë. Për të mos u zgjatur analizë pasi unë mendoj se jane vendas ). Unë them, më shumë me analizat e mia, po u citoj fjalët e saj. po! Nuk janë këto që përmënda, fakte që çojnë në bu- Të këngës apo të shpirtit kuptojeni vetë. Ato janë aq rimin e rrjedhës së kulturës së tyre dhe pastërtinë e të shumta e të ndërlidhura mes tyre sa duken si një ujit të tij? Nuk ka dyshim! Pra historia ka shumë dri- e vetme. tare nga mund të lexohen gjurmët e kulturës që nga Ja njëra prej tyre: e kaluar deri të ditët tona. Historia është një rrugë që Arvanites këngë thoni, ka dhjetra mënyra leximi për të të nxjerrë në rrjed- Gjuhën të mos e harroni. hën e pastër të burimit. Antichità Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 12

rante questi ultimi 2 secoli, allorché il progresso delle comunicazioni ha dato alle persone la possibilità di muoversi con facilità e di avere contatti anche con L’enigma dei Pelasgi e degli Etruschi popolazioni in zone molto remote. Pelasgi, un popolo antichissimo, gli antenati di tutti Sono stati citati gli studiosi italiani Alfredo Trombet- I i popoli indoeuropei, furono un popolo che seppe ti, Elia Lattes e Francesco Ribrezzo i quali sono validi illuminare e insegnò la cultura all’Europa, di loro si sostenitori di questa tesi, oltre che alla provenienza conosce poco, o meglio dire quasi nulla. I’alfabeto di illirica dei popoli italici. Oltre agli autori Sopraccitati, questo popolo misterioso si chiama Pelasgico poiché vi sono altri studiosi , nonché tedeschi, austriaci, fran- a quella civiltà risale, DIODORO il SICULO ci in- cesi ed inglesi che affermano l’origine illirica delle forma che i poeti preomerici si esprimevano proprio popolazioni italiche. Un particolare merito va al prof con quell’alfabeto, e dalla stessa fonte, apprendiamo Zacharie Mayani, docente alla Sorbona, il quale negli che, almeno 10 secoli aC. Si usava quella stessa scrit- anni 1970 ha pubblicato 3 grossi volumi, per soste- tura. Inoltre Diodoro riferisce che furono i Pelasgi nere che la lingua etrusca si interpreta solo attraverso a portare per primi l’alfabeto in Italia, nonche’ nel l’albanese odierno. Per verificare la veridicità della resto dell’Europa, praticando opportuni adattamenti sua scoperta, ha studiato l’albanese, prima a Parigi, e migliorie. quindi si è recato in Albania, per perfezionarsi. I Anche Plinio il Vecchio conferma le informazioni tre volumi pubblicati da Mayani si intitolano: “Les di Diodoro.Virgilio (Eneide, VIII, V. 62-63), scrive: Etrusques Commencent a Parler” , “Les Etrusques “Si dice che i primi abitatori della nostra Italia fu- Parlent” e “La Fin Du Mystère Etrousque”. rono i Pelasgi”. Ad ogni modo, colui che per primo ha lanciato e Dagli autori dell’antichita’ abbiamo appreso che diffuso l’idea della monogenesi delle lingue fu Sir prima dell’arrivo dei Greci, il terrotiorio dove si sta- William Jones (1746-1794), famoso orientalista che bilirono si chiamava Pelasgia, Le varie fonti ci infor- alla fine della sua intensa vita conosceva 28 lingue. mano inoltre, che i Greci impararono dai Pelasgi non Comunque, nei nostri giorni, il sostenitore valido di solo l’arte della lavorazione dei metalli, della costru- questa tesi è il prof. Colin Renfrew dell’università di zione delle mura, ma appresero, perfezionandolo, il Cambridge, che nella sua opera “Archeaology and loro modo di scrivere e facendo proprie le loro divin- Linguistics” pubblicata nel 1989, scrive: ità.Varie popolazioni, specie quella pelasgica, hanno “La ragione principale della pubblicazione di questo dato al paese il loro nome mio lavoro è per mettere in evidenza che gli archeologi Pausania (Arcadia, Libro VIII, 1,4,6) ed è di contenuto funerario. Questa stele è stata scoperta nell’isoladi di questi Lemno ultimie, anni, per ricomporre il passato non hanno preso nella dovuta considerazione la testimoni- “Gli Arcadi dicono che Pelago fu il primo a nascere in generale, viene considerata molto difficile e poco convincente ogni tentativo anza della linguistica”. nella terra dell’Arcadia. Dato che Pelago divenne re, (Una fantastica veduta di Dodona, forse di comprendere il contenuto di quella scrittura. Ed è per questo che fino ad Nel nostro globo, vi è sempre un’orizzonte, oltre il paese si chiamò Pelasgia in suo onore” oggi pochi si sono seriamente impegnati a sciogliere quell’enigma. Cominciamo il centro dei Pelasgi) il quale non è possibile vedere. Così, per quanto Pindaro (Carminia, Fragmenta Selecta, I, 240) mostrando questa Stele di Lemno, attribuita al VI secolo a.C. (ma da alcuni “Portando un bel dono, la Terra fece nascere per riguarda l’antichità, il nostro orizzonte sono i Divini qualificati studiosi ritenuta anche più antica): Pelasgi. Essendo stati loro i primi inventori della primo l’essere umano nell’ARCADIA, il “DIVINO PE- divinità, come per esempio DE-MITRA (Dhe=terra LASGO”, molto prima della luna”. scrittura fonetica, non possiamo negare che la vera Mitra=utero, cioè la DEA MADRE TERRA), nonché cultura comincia con i Pelasgi, come d’altronde ab- La citazione di Pindaro potrebbe apparire valida AFER-DITA(Afer=vicino, Dita=Giorno, più tardi solo come ispirazione poetica, forse perfino mitolog- biamo appreso da vari autori dell’antichità. chiamata Venus dai Romani, oggi Venere). Leggiamo ora alcuni documenti epigrafici rinvenuti ica, però malgrado cio’, scienziati posteriori hanno I Pelasgi, che furono chiamati anche “Popoli del dimostrato che la luna e’ un frammento staccato dal dall’Egeo all’Atlantico, dove si menzionano le parole mare”, poiché erano abili e liberi navigatori, chia- Pelago-illiriche YJ, ARNO, REZE ed altre, sempre nostro globo. Omero menziona i Pelasgi fra gli alleati marono ILIRIA (ILLYRIA per i Romani) la loro pa- dei Troiani, (Illiade, II, 840-843) e narra che Achil- con lo stesso significato. Cominciamo inizialmente tria: LIRI (LIR=libero), che voleva dire: “Il Paese con le iscrizioni che si trovano oggi in Albania: Su le pregava lo “ZEUS PELASGICO DI DODONA” del popolo libero”, paese che si estendeva dal Medi- (Iliade, XVI, 223). Omero li menziona anche come questo stupendo tempietto della città-stato di Apol- terraneo fino al Danubio. Parole con la radice Lir lonia, si trova una bella iscrizione del III secolo a.C “POPOLI di CRETA” , (Odissea, XIX, 177). la troviamo con lo stesso significato nelle seguenti Lo storico Eforo riferisce di un brano di Esiodo che narra di stelle (YJ) e di un bambino (FIMI). Leg- lingue: Pelasgo-illirico (liri), Etrusco (liri), Albanese giamolo: che attesta la tradizione di un popolo dei Pelasgi in odierno (liri), Italiano (libertà), Francese (libertè), La- Arcadia e sviluppa la teoria che fosse un popolo di tino (libertas), Inglese (liberty), Spagnolo (libertad), guerrieri diffusosi da una “patria” che aveva annesso Romeno (libertade), Portoghese (liberdade). e colonizzato tutte le regioni della Grecia in cui gli In italia, e precisamente nel Lazio, esiste il monte autori antichi fanno cenno a loro, da Dodona a Creta Liri, nonché il fiume Liri, e Fontana Liri. Questo alla Triade fino in Italia, dove i loro insediamenti nome è stato conservato durante i secoli nei vari sono ben riconoscibili ancora nel tempo degli Elleni e paesi Europei Mediterranei, molto probabilmente at- sono in stretta relazione con i “Tirreni”. traverso la “irradiazione” delle varie tribù illiriche, La caratteristica struttura della muratura della cit- come gli Etruschi, i Messapi, i Dauni, i Veneti, i tadella di Atene ha fatto si che tutte le costruzioni Piceni, etj, Ognuno di questi nomi ha un significato in blocchi non squadrati e senza l’uso di malta ab- nella lingua Albanese: E TRURIA(E=di, TRURIA= biano avuto il nome, di “muratura pelasgica” esat- Cervello, paese di gente con cervello), MESSAPI QuestaQuesta iscrizione iscrizione interamente interamente bustrofedica, bustrofedica, dove dove si possono leggere tamente come talvolta sono dette “mura ciclopiche”, varie(MES=ambiente, tribù illiriche, come centro, gli Etruschi, HAPI=aperto, i Messapi, i Dauni, paese i diVeneti, continuamentesi i Piceni,possono etj, leggere le lettere continuamente “TH” e “H”, per le rappresentarelettere “TH” sospirie e singhiozzi, cioè costruite dai Pelasgi, coloro che insegnarono ai Ognunogente di aperta), questi nomi DAUNI ha un (dauni, significato separati, nella lingua separatevi), Albanese: Ecome TRURIA(E=di,“H”, noi per faremmo rappresentare oggi “AH” e sospiri“OH”, contiene e singhiozzi, un tormentato come lamento funebre, greci i metodi delle costruzioni, il modo di scrivere e TRURIA=VENETI Cervello, (nome derivante paese di gentedalla dea con VEND, cervello), patria, MESSAPI lu- (MES=ambiente,ovviamentenoi faremmo per la oggi morte “AH” di un econgiunto “OH”, che contiene era stato un anche tor- un grande eroe, la cultura. centro,ogo per HAPI=aperto, eccellenza), paesePICENI di (PI=bere, gente aperta), KENI=avete, DAUNI (dauni,mentato separati, lamento funebre, ovviamente per la morte Potremmo continuare all’infinito con citazioni sui come dimostra il ripetuto orgoglio di tutta la parentela. Riscriviamo ora la Stele separatevi),luogo con VENETIacqua abbondante). (nome derivante dalla dea VEND, patria,in diuna un luogo forma congiunto per più sciolta che adattandola era stato anche ai tempi un nostri: grande eroe, Pelasgi, per terminare ad ogni modo e sempre che eccellenza),Il nome PICENI Pelasgi (PI=bere, si può riferireKENI=avete, alla parolaluogo con Albanese acqua abbondante). come dimostra il ripetuto orgoglio di tutta la paren- le civiltà in generale cominciano con i Pelasgi, ma Il nomePELLG Pelasgi (mare si puòprofondo), riferire alla come parola in Albaneseitaliano PELLG“pelago”. (mare profondo),tela. Riscriviamo ora la Stele in una forma più sciolta la domanda principale che sorge a questo punto è : “LUTTO, siamo in pieno lutto, comeQuesta in italiano è un’iscrizione “pelago”. Questa illirica è postumata,un’iscrizione datataillirica postumata, tra il angoscia,adattandola datata disgraziatra il ai tempi dappertutto, nostri: Esistono ancora i Pelasgi? Se si, chi sono? “LUTTO, siamo in pieno lutto, III-IIIII-II secolo secolo a.C, a.C, che attualmenteche attualmente si trova si nel trova museo nel archeomuseologico donne di Durazzo, coperte dal velo nero. Nermin Vlora Falaski, nel suo libro “Patrimonio archeologico di Durazzo, in Albania: angoscia, disgrazia dappertutto, Il bimbo che è stato affidato a questo Tempio, ora è Deificato” in Albania: Lutto hai dato ai parenti, o parente! <>che è stato affidato a questo Tempio, ora è linguistico e genetico” (scritto anche in lingua itali- donne coperte dal velo nero. Deificato” <> ana), ha decifrato iscrizioni Etrusche e Pelasgiche Egli è della nostra stirpe, Ah!, Oh! Dopo aver letto questa iscrizione dell’Illirica, che, senza dubbio, corrisponde CiLutto è stato hai strappato dato ai parenti,via, che odisgrazia. parente! con la lingua odierna Albanese. Questo proverebbe Egli è della nostra stirpe, Ah!, Oh! alla parlata odierna albanese, concentrata l’essenza del proprio significato, ora Ma per quale colpa, questa sciagura? leggiamoneDopo aver un’altra letto questa ugualmente iscrizione bella, didell’Illirica, Durazzo, che che, come la precedente che gli Albanesi (Discendenti degli Illiri) siano gli Ci è stato strappato via, che disgrazia. senzaIl bimbo dubbio, che è stato corrisponde affidato a questo alla parlata Tempio, odiernaora è Deificato” alba- odierni discendenti dei Pelasgi, una delle più antiche GelidoMa per è ilquale suo trono colpa, d’oro, questa Ah! sciagura? narra<> (YJNERIM, al sostantivo) e che appartiene al II-I secolo nese,a.C: concentrata l’essenza del proprio significato, stirpi che popolò l’Europa. Qui di seguito proporremo DellaGelido sua è fama il suo fieri trono eravamo, d’oro, Ah! Oh! oraDopo leggiamone aver letto questa un’altra iscrizione ugualmente dell’Illirica, bella, che, senza di Du dubbio,- corrisponde alcune traduzioni di Falaski: Lutto,Della lutto sua nelfama mondo fieri eravamo,intero, Oh! razzo,alla parlata che odiernacome laalbane precedentese, concentrata narra l’essenza di Deificazione del proprio significato, ora leggiamone un’altra ugualmente bella, di Durazzo, che come la precedente Dunque, in Italia esiste la località dei TOSCHI (la strappandoloLutto, lutto via,nel mondosiamo statiintero, decapitati! (YJNERIM, al sostantivo) e che appartiene al II-I narra di Deificazione (YJNERIM, al sostantivo) e che appartiene al II-I secolo Toscana), così come i Toschi abitano nella “Toskeria”, All’improvvisostrappandolo ci via, colpì siamo questo stati lutto, decapitati! Ah! secoloa.C: a.C: nell’Albania meridionale.Molti autori sostengono che Ahimè,All’improvviso per quale ci mai colpì colpa? questo Oh! lutto, Ah! la parola Tosk, oppure Tok, sia il sinonimo di DHE, ParenteAhimè, nostro per quale egli fù,mai colpa? Oh! tanto che oggi in albanese si usa indifferentemente Parente nostro egli fù, la parola DHE che quella TOK per dire “terra”. mama perché perché con con questo questo lutto lutto ci ci colpì? colpì? In Toscana si trova un’antichissima città, verosimil- NelNel lutto, lutto, nella nella disperazione, disperazione, Ah! Ah! mente fondata dai Pelasgi, che si chiama Cortona, Sopporta il tuo dolore e piangi se ti aiuta, però affidalo alla terraCi Ci calda,soffocano soffocano alla le lelacrime, lacrime, Oh! Oh! (Nota, in Albanese: COR=raccolti, TONA=nostri, Grazia CelesteSopporta e al il Supremo tuo dolore Bene e piangi” se ti aiuta, però EgliEgli che che ha ha fatto fatto vivere vivere la lanostra nostra stirpe, stirpe, Deifica (la sua anima, Signore), fa che appartenga alla Tua dimensione” <> della Val di Chiana si accede a una rapida collina, in all’Albanese odierno, cheSupremo con difficoltà Bene” si può pensare che risalgaAh!Ah! aOh! O piùh! di duemila anni fa. In generale, le iscrizioni più antiche si presentano formulate cima alla quale si trova un bellissimo castello, trasfor- Oh!Oh! D’oro D’oro era era Lui, Lui, mato in museo archeologico. In mezzo ad un grosso da destraÈ importante a sinistra e notare continuando che iltalvolta linguaggio da sinistra di questa a destra, cioè in forma Deifica (la sua anima, Signore), fa che appartenga alla Tua dimensione” <> trasformato in museo archeologico. In mezzo ad un grosso patrimonio soffrìsoffrì tanto, tanto, in in silenzio, silenzio, alla Tua dimensione” <> colarmente bella e interessante, su un sarcofago con documentoche con difficoltàdi Durazzo si è puòstato pensare inciso da che sinistra risalga verso a piùdestra, di ciò chesenza dimostra mai proferire insulti! epigrafico, vi è anche una iscrizione particolarmente bella e interessante, su un senza mai proferire insulti! addobbi floreali. la sua origine più recente, quando l’alfabeto latino, molto più pratico, si era già sarcofago con addobbi floreali. duemila anni fa. In generale, le iscrizioni più antiche Ah! Oh! Erodono ci ha spiegato che, prima dell’arrivo dei Su questo sarcofago appare la seguente scritta: affermato e ormai si scriveva sempre da sinistra verso destra. Ah! Oh! Su questo sarcofago appare la seguente scritta: si presentano formulate da destra a sinistra e continu- Tu, parente, ci hai decapitati, Oh! Greci, quel territorio si chiamava PELASGIA. Ci ha ando talvolta da sinistra a destra, cioè in forma bus- Tu,Tu, parente, la vita aci noihai pienadecapitati, di spine Oh! hai reso, Ah, Oh!” anche raccontato che i Greci impararono dai Pelasgi Andandotrofedica, alla ericerca spesso di nuovesenza iscrizioni,interruzione dall’Egeo tra una all’Atlantico parola e casualmenteTu, la vita in a noi piena di spine hai reso, Ah, Oh!” l’arte della lavorazione dei metalli, la costruzione Egittoe l’altra. ed oltre, Però non questo solo nel documento tentativo didi scoprire Durazzo il loroè stato contenuto, Lama parola anche “ZI” o “SI” (lutto) la troviamo, fra altre, delle mura, la scrittura che raffinarono e che fino perinciso verificare da sinistra la monogenesi verso destra, delle ciò lingue che dimostra che viene la sostenuto sua ancheLa da parola eminenti in questa “ZI” o breve“SI” (lutto) iscrizione, la troviamo, ma di notevolefra altre, con anche- inalla questa scoperta breve del latino, fu l’unica scrittura divulga- studiosi,origine nel più Museo recente, Archeologico quando di l’alfabeto Atene è stata latino, incontrata molto unatenuto,iscrizione, stele moltoin unama distele notevole al museo contenuto, archeologico in una stele di FEL al museo- tiva. archeologico Ancora oggi, di nei vari musei dell’albania vi sono più pratico, si era già affermato e ormai si scriveva antica che contiene un’iscrizione bustrofedica redatta con l’alfabetoTREFELTRE dei (Italia)Pelasgi (Italia) epigrafi redatte con l’alfabeto greco, il cui contenuto sempre da sinistra verso destra. si comprende tuttavia non con la lingua greca, ma con quella albanese, ad eccezione dei neologismi frat- Andando alla ricerca di nuove iscrizioni, dall’Egeo tanto formatisti. Ad ogni modo, più avanti leggeremo all’Atlantico e casualmente in Egitto ed oltre, non interessantissime scritture. solo nel tentativo di scoprire il loro contenuto, ma Ora stavamo trattando le iscrizioni che contengono anche per verificare la monogenesi delle lingue che le parole YJ (stelle) come già visto, nonché quelle con viene sostenuto da eminenti studiosi, nel Museo Ar- ARNO (Creatore) e REZE (raggi). Dato che parliamo cheologico di Atene è stata incontrata una stele molto della monogenesi delle lingue, ritorniamo a questa La Lanave nave è per è pernoi fierezza,noi fierezza, coraggio coraggio e libertà e libertà”” antica che contiene un’iscrizione bustrofedica redatta riva dell’Adriatico e leggiamo nel museo archeologico con l’alfabeto dei Pelasgi ed è di contenuto funerario. SoffriamoSoffriamo di diun un lutto lutto senza senza fine” fine” di Siena questa iscrizione che si trova su uno stupen- La Lavoce voce verbale verbale â o âshtâ o (inâsht Italiano (in Italiano è) si usa è) ancorasi usa nelan -dialettoQuesta dell’Albania stele è stata scoperta nell’isola di Lemno e, Bisogna tenere sempre presente che la ricchezza linguisticado dei sarcofago, popoli è l’unicodove peraltro si trovano insieme tutte corasettentrionale nel dialetto e nel dell’Albania Kossovo, mentre settentrionale nel sud ee nellanel Ko lingua- ufficiale,in generale, che èviene considerata molto difficile e poco e tre le parole che intendiamo trattare (YJ, REZE ssovo, mentre nel sud e nella lingua ufficiale, che è convincente ogni tentativo di comprendere il conte- archivioBisogna documentario tenere sempre incontestabile, presente che sp eciela ricchezza quando mancano altre prove, ma quella dei Toschi, si impiega la voce ësht. Le varie fonti ci informano che i linguisticaè soprattutto dei popoli la principale è l’unico testimonianzaarchivio documentario della creatività e ARNO). umana. Dai Diversi bassorilievi che compongono il sar- quellaGreci impararono dei Toschi, dai siPelasgi impiega non solola voce l’arte ësht. della Lelavorazione varie deinuto metalli, di quella della scrittura. Ed è per questo che fino ad cofago, con i personaggi in stato di meditazione e con fonti ci informano che i Greci impararono dai Pelasgi oggi pochi si sono seriamente impegnati a sciogliere incontestabile, specie quando mancano altre prove, costruzione delle mura, ma appresero, perfezionandolo, il loro modo di scrivere ma è soprattutto la principale testimonianza della la Dea VEND (Patria) al centro, si può facilmente none fecero solo proprie l’arte le della loro lavorazione divinità, come dei per metalli, esempio della DE-MITRA quell’enigma. (Dhe=terra Cominciamo mostrando questa Stele dedurre che la scrittura ha contenuto cosmogonico: costruzione delle mura, ma appresero, perfezionan- di Lemno, attribuita al VI secolo a.C. (ma da alcuni creatività umana. Diversi studiosi sostengono la tesi Mitra=utero, cioè la DEA MADRE TERRA), nonché AFER-DITA(Afer=vicino, della monogenesi delle lingue, particolarmente du- dolo,Dita=Giorno, il loro piùmodo tardi di chiamata scrivere Venus e fecero dai Romani, proprie oggi le loro Venere). qualificati studiosi ritenuta anche più antica):

I Pelasgi, che furono chiamati anche “Popoli del mare”, poiché erano abili e liberi navigatori, chiamarono ILIRIA (ILLYRIA per i Romani) la loro patria: LIRI (LIR=libero), che voleva dire: “Il Paese del popolo libero”, paese che si estendeva dal Mediterraneo fino al Danubio. Parole con la radice Lir la troviamo con lo stesso significato nelle seguenti lingue: Pelasgo-illirico(liri), Etrusco(liri), Albanese odierno(liri), Italiano(libertà), Francese(libertè), Latino(libertas), Inglese(liberty), Spagnolo(libertad), Romeno(libertade),Portoghese(liberdade). In italia, e precisamente nel Lazio, esiste il monte Liri, nonché il fiume Liri, e Fontana Liri. Questo nome è stato conservato durante i secoli nei vari paesi Europei Mediterranei, molto probabilmente attraverso la “irradiazione” delle pagina 13 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Cultura

dhe se Albanopolisi, sigurisht ka qënë në Zgjerdhesh në Ilirologu arbëresh, Akademik Aleksandër Stipçeviq: afërsi të Krujës, ku janë zbuluar relikte monumentale të fortifikimeve, ndërtimeve etj. Në kohën e sundimit të gjatë romak në disa krahina, sidomos nëpër qytete dhe ETNOGJENEZA E SHQIPTARËVE NGA ILIRËT në rrethinën e tyre është krijuar një lloj simbioze, më parë greko-ilire e më vonë edhe iliro-romake. Në qytetet Nga Memet Latifi e mëdha siç kanë qënë: Apollonia, Scodra, Dyrrachiumi, Lissusi e të tjerë, në kohën romake vijnë kolonistë italic, nton Tomazh Linhart duke u mbështetur tek Thun- të cilët imponojnë gjuhën e vet latine, si gjuhë të admin- Amani shkruan se gjuha ilire jeton edhe sot. Eqrem istratës , ushtrisë dhe në përgjithësi në jetën publike. Ata Çabej, zhvleftësoi shumë argumente me të cilat moho- me veti sjellin teknologji, më të përparuar për ndërtimin e hej lidhja birërore ndërmjet gjuhës shqipe dhe ilire. enëve të baltës, për përpunimin e metalit, ndërtojnë rrugë Gjuhëtari kroat Radosllav Katiçiq shprehet: Është të shkëlqyera, nëpër të cilat, bashkë me ushtrinë do të normale dhe e natyrshme të konsiderohet se gjuha vijnë nga Italia dhe nga krahinat tjera të Perëndorisë ro- shqipe ka dalë nga ilirishtja. Shën Jeronimi, e njihte make prodhime të ndryshme kulturore, si dhe ide të reja mirë situatën e pjesës perëndimore të Ballkanit të an- e religjione të reja. Prodhimi serik i mallit të konsumit të tikës sepse edhe vetë ishte i lindur ilir. Kultura e Ko- përgjithshëm, do të sjellë stagnimin dhe rënjen e kulturës manit. Etnologjia, kostumografia dhe format muzikore tradicionale materiale vendase dhe në bazë të pranisë së polifone dhe homophone janë karakteristika tipike ilire. punëtorive romake, në qytetet e vendbanimet ilire, ka nx- Shqiptarët e kanë emrin nga fisi ilir albanoi, “arbani- itur shumë hulumtues të sotëm, ta mbiçmojnë intensitetin tai” që janë pasardhës të fisit ilir të albanëve- shkruan e romanizimit. Fakti se ilirët as në jug, as në pjesët tjera në kumtesën e ilirologut, arkeologut, balkanologut e të Ballkanit nuk kanë hartuar alphabet kombëtar dhe se studjuesit arbëresh, Akademik Aleksandër Stipçeviq. mbishkrimet varrore e në objekte tjera i kanë shkruar kryesisht në gjuhën latine ose greke dhe më shumë i ka 1. Po e filloj me J.E.Thunman kontribuar sjelljes së përfundimeve të pasakta për roman- Me historianin gjerman J.E. Thunman, i cili para izimin e krahinave ilire. më se dy qindvjetësahve shkroi për prejardhjen e shq- Në të vërtetë, anasit e vjetër të Ilirisë Jugore, iptarëve në librin e tij, “Hulumtime rreth historisë së përkundër ndikimit në një kohëzgjatjeje shumëshekul- popujve të Europës lindore”, nisë një varg shumë i lore të bashkëjetesës që kanë ushtruar kolonistët grekë, madh shkencëtarësh, të cilët u morën me këtë çështje pastaj romakë, vazhduan ta jetojnë jetën e vet, ta flasin jashtëzakonisht të rëndësishme dhe interesante të pa- gjuhën popullore, të besojnë në hyjnitë e veta të moçme, leoballkanikës. A janë shqiptarët banuesit e vjetër, si- të shërohen me ilaçe të moçme popullore etj. Ndërkaq, pas kësaj me grekët, populli i vetëm në Ballkan, i cili e mbretërisë romake, ndërkaq sipas të dytëve, u ven- tari zagrebas Radosllav Katiçiq, qëndrimin e vet për romakët nuk kanë qënë gjithaq të interesuar patjetër nga koha parahistorike, jeton në këtë hapsirë të nje- dosën në kohën e dyndjeve të popujve në mesjetën e këtë çështje e ka përmbyllur në fjalinë: “Është normale të denacionalizojnë vendin që kanë okupuar, andaj në jtë, në të cilën edhe sot jeton, ose ata në këtë hapsirë hershme (K. Juriçeku) dhe sipas të tretëve mendohet se dhe e natyrshme të konsiderohet se gjuha shqipe ka ato vende kanë pasur qëndrim tolerant ndaj vendasve, kanë ardhur vonë, në kohën ose edhe pas shpërnguljes tek kjo dyndje gjithsesi arrihet pas vendosjes së sllavëve dalë nga ilirishtja”. Ky gjuhëtar hodhi poshte prejard- ndaj kulturës së tyre, gjuhës e religjionit. Pikërisht në së madhe të popujve në mesjetën e hershme? Nëse në këto anë (A.M. Selishçev, J. Popoviq), ndonjë prap hjen trakase, sepse mendon se ngjashmëritë ndërmjet Ilirinë e Jugut, për këtë kemi argumente bindëse: jashtë shqiptarët janë autokton, ç’e argumenton këtë autok- beson se shqiptarët atje kanë mundur të paraqiten në gjuhës shqipe e rumune nuk mjaftojnë për të nxjerrë vendbanimeve urbane, kazamateve ushtarake, qendrave toni dhe nëse janë të ardhur prej nga kanë ardhur? kohën turke (F. Kordinjano). Megjithate, teoria trakase përfundime për lidhjen e tyre gjenetike. xehëtare dhe vendkruqëzimeve të mëdha nuk gjejmë Thunmani që atëhere duke pasë në dispozicion vetëm nuk është e vetmja me të cilën përpiqet të pengohet Teorinë trakase e kundërshtoi ashpër edhe filologu mbishkrime në gjuhën latine. Në brendësi, populli, pa u burimet historike përfundoi se shqiptarët janë banuesit autoktonia e shqiptarëve dhe prejardhja e tyre ilire. Italian Vitore Pizani, i cili me të drejtë vëren se “ nëse penguar nga ardhësi-ardhacakët, vazhdoi ta jetojë jetën e lashtë dhe si argument për këtë hipotezë solli doku- Linguisti bullgar Vlladimir Georgiev gjeti ngjashmëri në periudhën antike në Shqipëri është folur gjuha ilire, e vet e ta flaës gjuhën e vet. Sa i përket gjuhës, kemi ar- mentet e shkruara, të ruajtura të mesjetës, në të cilët ndërmjet gjihës shqipe dhe asaj dako-mizike andaj për- nuk shoh se si popullsia e Shqipërisë këtë gjuhë ka mun- gumente pikërisht nga antika e vonë, për më tepër Shën nuk hasim gjurmën më të vogël për ndonjë shpërngulje fundon se shqiptarët janë shpëngulur nga vendbanimet dur ta zëvëndësojë me trakishten”, gjegjësisht, “ nëse Jeronimi, i cili sigurisht e njihte mirë situatën e pjesës shqiptarësh në vendbanimin e tyre të sotëm. Ky argu- e Dacisë antike. Të tjerët prap, gjithnjë duke u nisur pandehim se ata deri në okupimin romak kanë folur perëndimore të Ballkanit në kapërcyell të antikës sepse ment edhe sot është i qëndrueshëm dhe në të, me të nga studimet gjuhësore, arrijnë në përfundimin se shq- ilirishten, nuk shoh se si kanë mundur ta zëvëndësojnë edhe vetë ishte i lindur ilir, shënon në shekullin e V, në drejtë, mbështeten të gjithë ata që mbështesin, ose iptarët rrjedhin nga simbioza gjuhësore iliro-trakase, si- gjuhën e vet me gjuhën e një populli tjetër i cili kurrë jetëshkrimin e vet për shën Hilarionin, se në rrethinën e në të kaluarën kanë mbështetur tezën e autoktonisë së pas kësaj edhe i simbiozës etnike (N. Jokli), të tjerët tek nuk e ka sulmuar ose okupuar Shqipërinë”. Mirëpo, Epidaurumit (Cavtatit të sotëm), flitet në gjuhën e vendit shqiptarëve. shqiptarët shohin pasardhësit e trakasve të ilirizuar etj. sadoqë lënda gjuhësore dhe interpretimi i saj është me e këtë gjuhë të vendit e përmendë edhe një herë në ko- Pas Thunmanit, këtë tezë ë mbrojtën shumë hito- rëndësi të dorës së parë për studimin e problemit të mentet e veta të Isaisë si “gentilis barbarusque sermo”. rianë, filologë, e shkencëtar të tjerë. Kështu, historiani 3. Eqrem Çabej argumenton lidhjen e etnogjenezës së shqiptarëve, prap duhet theksuar se dhe shkrimtari slloven Anton Tomazh Linhart, në ve- gjuhës iliro-shqiptare kjo lëndë nuk është e vetmja, me të cilën përpiqet të 6. Emrat e përdorur ilir prën e tij “Pasqyrë e historisë së Kranjës dhe vendeve Mirëpo, duke studjuar këtë çështje, shumë për- ndriçohet ky problem. Me rëndësi të veçantë janë re- Fundin e antikës dhe dyndjen e popujve dhe dyndjen tjera sllavo jugore në Austri” duke u mbështetur tek fundime në të cilat arrijnë gjuhëtarët e së kaluarës i zultatet e reja të hulumtimeve arkeologjike, të cilat gati e popujve, krahinat e ilirëve të jugut e pritën me popull- Thunmani shkruan se gjuha ilire jeton edhe sot, edhe mbështesin në hulumtimet e pamjaftueshme të gjuhës në heshtje të plotë të burimeve historike, për periud- si romane e me vendëse të romanizuar ose gjysëm të pse jo e pastër, në mallet shqiptare, (und noch heute, shqipe, sidomos të historisë së saj. Hulumtimet inten- hën nga shekulli i VI e deri ne shekullin e XI se çka romanizuar në qendrat urbane e me popullsi autoktone abwohl nicht mehr rein in den Gebirgen Albanien- sive që kohën e fundit i ndërmorrën gjuhëtarët shqiptar ngjarë në këtë pjesë të Ballkanit, ofrojnë mbështetje më në brendësi. Sidomos, kjo popullsi e paromanizuar qe slebt). Në qindvjetëshin e 19-të, tezën e autoktonisë së në rend të parë gjuhëtari Eqrem Çabej, zhvleftësuan bindëse për ndjekjen e fatit të banorëve të vjetër gjatë e pranishme në vendkalimet malore, vështirë të arrit- shqiptarëve e mbështesin shumë shkencëtar, ndër ta shumë argumente me të cilat deri sot mohohej lidhja mesjetës së hershme. Në Këto rezultatet duhet konsid- shme, të cilat kurrë nuk kanë qënë të nënshtruara pro- vend jashtëzakonisht të rëndësishëm zë konsulli aus- birërore ndërmjet gjuhës shqipe dhe ilire. Pikërisht eruar edhe ata që, në kohën më të re, kanë shënuar cesit të romanizimit. Megjithëkëtë, edhe ajo shtresë e triak dhe njohës shembullore i të kaluarës dhe i kul- njohja e pamjaftueshme e lëndës gjuhësore shqiptare shkencat tjera, p.sh. etnologjia, antropologjia etj. Me popullsisë vendase që u romanizua nëpër qytete ose në turës shqiptare, Johan Gerog fon Hani, me veprën e tij nxiti shumë shkencëtar të përfundojnë se shqiptarët hulumtimin e këtij problemi kompleks sot mirren afërsinë e tyre, nuk e kishte harruar prejardhjen e vet, të rëndësishme “Studime shqiptare I-III”. Hani, duke nuk kanë terminologji vetiake detare dhe peshkatare shumë specialistë, në rend të parë shqiptar. Për prob- siç mundet bukur mirë të argumentohet me faktin se i mbështetur konkludimet e veta në njohjen e thellë të dhe këtë e merrnin si argument se shqiptarët nuk kanë lemin e etnogjenezës së shqiptarëve është diskutuar në me këmbëngultësi, fëmijve të vet i vënë emra të vjetër burimeve historike dhe të historisë së gjuhës shqipe, mundësi t’i banojnë zonat bregdetare, ku kjo termi- tubimin shkencor, i cili u organiua në Tiranë më 1969. ilir, si p.sh. Pletor, Gentius, Tata, Anula dhe shumë është i pari, që tezën e autoktonisë së shqiptarëve e nologji ka qënë e nevojshme, pra pranë detit. Por, Në aktet e këtij tubimi, të cilat më parë u botuan në e shumë të tjerë, të cilët i lexojmë nëpër monumen- vendosi në baza të shëndosha e solide shkencore. Mer- u tregua se, ky përfundim është i pasaktë, sepse shq- gjuhën shqipe e pastaj edhe në gjuhën frengjishte me tet mbivarrore të shkruar në gjuhën latine ose greke. itë e tij e veçantë është se tërhoqi vëmendjen e opinionit iptarët kanë terminologji shumë të pasur detare dhe titull “Ilirët dhe gjeneza e shqiptarëve, (Tiranë 1971), Përveç tjerash në këto monumente, jo rrallë hasim të shkencor kah toponimistika, si lëndë e rëndësishme për peshkatare, për ç’gjë gjuhëtarët e moçëm, thjeshtë nuk hasim punime në të cilët këtë problematikë e ndriçojnë latuar heronj vendës të veshur me rroba popullore, nga studimin e vazhdimësisë iliro-shqiptare. Shpjegimi i tij i dinin se ekzistonte. nga aspekti gjuhësor (E.Çabej, J. Gjinari etj). Edhe një e cila mund të shihet mirë se me çfarë këmbëngulje disa emërtimeve ilire të vendeve, me ndihmën e gjuhës konferencë e ngjashme me titullin “Konferenca kom- ilirët ruanin tiparet kombëtare dhe identitetin e vet na- shqipe, si p.sh. Dalmacia nga delme = dele, Ulcinium 4. Radosllav Katiçiqi: gjuha shqipe bëtare për gjenezën e popullit shqiptar, gjuhën dhe cional. nga ulk = ujk dhe shumë e shumë të tjerë, që deri më ka dalë nga ilirishtja kulturën e tij”, me pjesëmarrje të shumë specialistëve Ndarja e mbretërisë në qindvjetëshin e katërt të erës sot mbeten në fuqi. Është interesante së gjuhëtarët, natyrisht jo të gjithë, të huaj, u mbajt në Tiranë më 1982. Këtij problemi sonë në ate të lindjes dhe të perëndimit, e cila ilirët të cilët argumentet e veta i mbështesin gati kryesisht pjesërisht i kushtohet edhe Kuvendi i parë i studimeve e jugut i mbërtheu në përbërje të perandorisë lindore 2. Në shekullin e XIX vazhdojnë hu- në studimin e gjuhës shqipe e të gjuhëve ballkanike, ilire (Tiranë 1972), poashtu me pjesëmarrje të special- romake, si dhe shtegëtimet afatshkurte të gotëve e hu- lumtimet mohonin lidhjen ndërmjet shqiptarëve dhe ilirëve, në istëve të shumtë të huaj, në mesin e të cilëve pati edhe nëve në qindvjetëshin e pestë nuk sollën kurrfarë ndry- Teoria e autoktonisë së shqiptarëve dhe e prejard- kohën më të re, gjithnjë sjellin argumente më të shumtë, nga Jugosllavia titiste. shimesh të rëndësishme etnike. Ndryshime të këtilla hjes së drejtëperdrejtë nga ilirët qe e pranueshme me të cilat këtë lidhje e argumentojnë dhe kështu pikër- nuk ndodhën as në periudhën e dyndjes së popujve në tërsi, deri në fund të shekullit të XIX-të, kur disa isht gjuhëtarët u bënë kundërshtarët kryesor të teorisë 5. Ndihmesa e disiplinave tjera as shtegëtimeve të avarëve e sllavëve, sepse e kemi të gjuhëtar, njohës të mirë të gjuhëve të vjetra ballkanike, së autoktonisë së preajrdhjes së shqiptarëve. Dhe, këto shkencore njohur dhe të ditur nga burimet historike, se kjo zonë nisën të theksojnë se gjuha shqipe nuk është zhvilluar argumente vërtetë janë bindëse. Në mesin e tyre është Gjithë kjo pati për pasojë, se sot problemet që lidhen ilire, në këtë kohë, nuk u gjet në sulmin kryesor të valës nga ilirishtja, por nga trakishtja dhe sipas kësaj, as shq- p.sh. edhe e dhëna se në gjuhën shqipe janë ruajtur me etnogjenezën e shqiptarëve pakrahasueshëm janë migracionale avaro-sllave. Shprishje më të mëdha et- iptarët nuk mund të konsiderohen pasardhës të ilirëve, huazime nga dialekti dorik i gjuhës së vjetër greke, të me të njohur se sa kanë qënë para njëzet vjetësh. Të nike nxiti përqëndrimi i mëvonshëm i sllavëve si pasojë por të trakasve. Përfaqsues kryesor të kësaj teorie, cilat, është e qartë, i huazuan ilirët në periudhën antike shohim tani se si me ndihmenë e disiplinave shkencore e invazionit bullgar nga gjysma e dytë e shkullit të IX në fillim, ishin filologët e njohur K. Pauli (1891) dhe nga kolonistët grek në trojet ilire (Apidamnos, Apol- i shkoi përdore specialistëve të hudhin shkëndija drite deri në fillim të shekullit të XI dhe ate pikërisht në jug Erodono ci ha spiegato che, prima dell’arrivo dei Greci, quel territorio si H.Hirti (1898), e pas tyre edhe shumë të tjerë. Sipas lonia, Orikon etj), me të cilat ilirët jetuan në simbiozë në rrethanat e kësaj pjese të Ballkanit Perëndimor, në tëimportanti. Shqipërisë YJ së (stelle): sotme, neanche si dhe questazgjërimi parola i elemntit è stata sllav trovata in altre lingue, chiamava PELASGIA. Ci ha anche raccontato che i Greci impararono dai Pelasgi kësaj teorie, gjuha shqipe nuk ka mundur të zhvillohet një kohë shumë të gjatë. Sa për ilustrim po përmendim kohën e mesjetës së hershme dhe se si sot, përballë nëtranne Shqipërinë che nell’albanese, Veriore. Burimet pur essendo shumë molto më comune të mangëta nei documenti epigrafici nël’arte zonën della në lavorazione të cilën deiajo metalli,flitet sot, la costruzionepor në brendësi delle mura, të la fjalët scrittura b chel e t ë e cila ka prejardhje nga fjala greke fjala shumë paqartësive dhe problemeve të panjohura mund historike nga mesjeta e hershme, që kanë të bëjnë me raffinarono e che fino alla scoperta del latino, fu l’unica scrittura divulgativa. dell’antichità, dall’Egeo all’Atlantico. YJ, YJNOR, HYJNERON sono termini Ballkanit, në zonën në të cilën, në kohën antike, jetonin m o k ë n ë, mulli rottaiv dore në të cilën dallojmë fjalën të përcillet procesi etnogjenetik, i cili solli krijimin e zonënprovenienti e krahinave dal pelasgo-illirico-etrusco. jugore ilire, vështirë Infatti, mund se të nena trovanondi- in abbondanza trakasitAncora oggi, dhe nei prej vari saj musei del sedell’albania shqiptarët vi sono nga epigrafi këto treva redatte congreke l’alfabeto etj. Emrat e shumtë të vendeve të kohës antike popullit shqiptar në hapsirën gjeografike në të cilën hmojnë për rekonstruimin e gjithë asaj që ka ngjarë me greco, il cui contenuto si comprende tuttavia non con la lingua greca, ma con nelle loro iscrizioni, ma oggi si usano solo nella lingua albanese. Da questo si janë vendosur në trojet ku jetojnë sot. Për mendimet e janë ruajtur në gjuhën e sotme shqipe, në ato forma në jeton sot. Në kohën parahistorike, në hapsirën ku sot popullsinëpuò dedurre e chevjetër le banuese, varie forme por di që YJ për potrebbero etnogjenezën essere di origine proto- këtillaquella si albanese, argument ad sillen eccezione ngjashmëritë dei neologismi ndërmjet frattanto gjuhës formatisti. të cilat Ad më ogni shpesh mund të shpjegohen me ligjshmëritë jetojnë shqiptarët, kanë jetuar fise të ndryshme ilire, e shqiptarëve ka rëndësi shumë të madhe. Sa ka qënë modo, più avanti leggeremo interessantissime scritture. indoeuropea. E si può arrivare a questa conclusione prendendo in rumune e shqipe. fonologjike të gjuhës shqipe. Në rezultate të ngjashme në mesin e të cilëve edhe një, i cili për problematikën numriconsiderazione i ardhacakëve, tutte le altre në rendlingue të indo-europee parë atyre che sllavë, non chiamano “YJE” le Nëse është e vërtetë kjo që, sipas kësaj teorie dëshi- kanë arritur gjuhëtarët duke studjuar antroponiminë tonë, është me rëndësi të veçantë, emrin e të cilit nuk nëstelle, atë bensì: zonë Sanscrito(Astra), dhe a kanë pasur Italiano(A suksesstri:stelle), tia imponojnë Spagnolo(Estrella:estreja), rohetOra stavamo të argumentohet trattando le si iscrizioni e tillë, cheshtrohet contengono pyetja: le parolekurë YJ (stelle)dhe çështje come tjera gjuhësore. Kjo pati si pasojë se edhe e ka ruajtur gjeografi grek Ptolomeu në qindjvetorin e vendësve gjuhën e kulturën e vet deri në atë masë, sa già visto, nonché quelle con ARNO (Creatore) e REZE (raggi). Dato che Portoghese(Estrema), Inglese(Stars), Greco(Astro-Asteri), Romeno(Stea e shqiptarët nga brendia e Ballkanit u shpërngulën kah që ta ndryshojë përbërjen etnike të popullsisë, ashtu siç parliamo della monogenesi delle lingue, ritorniamo a questa riva gjuhtarëtdell’Adriatico gjithnjë e më shumë po përqafojnë teorinë e dytë të erës sonë. Vedeta), Persiano (Setareh), Tedesco (Stern). perëndimi?e leggiamo nelSipas museo të parëvearcheologico (V.Parvan) di Siena questakjo ngjau iscrizione ne cheprejardhjes si trova su së drejtëpërdrejtë të gjihës shqipe nga gju- Ky është fisi Albanoi me kryeqytetin Albanopolis. Dimë ka ngjarë kjo në zonat tjera të Ballkanit perëndimor? shekullin e III ose të IV të erës sonë, pra që në kohën ha ilire (V.Pisani, Ë. Cimohovski etj.), ndërkaq gjuhë- se ky fis është ne pjesën qëndrore të Shqipërisë së sotme uno stupendo sarcofago, dove peraltro si trovano insieme tutte e tre le parole Nella Penisola Iberica si trovano(Vijon në iscrizio numrinni molto e ardhshëm simili a quelle dell’Illiria e che intendiamo trattare (YJ, REZE e ARNO). Dai bassorilievi che compongono il dell’Etruria, incise con l’alfabeto pelagico-fenicio e si interpretano sempre sarcofago, con i personaggi in stato di meditazione e con la Dea VEND (Patria) attraverso l’albanese. Abbiamo menzionato le iscrizioni con la parola YJE e al centro, si può facilmente dedurre che la scrittura ha contenutoL’e cosmogonico:nigma dei Pelasgi e degli Etruschi derivate. Ora, per rimanere nel tema, tra le altre iscrizioni del Portogallo del meriti la commemorazione di tutti i RESA (Etruschi)”. oggi si usano solo nella lingua albanese. Da questo si frate,Sud, scoperte vediamo ai questaprimi del epigrafe XVIII secolo che eappare finora maisulla decifrate, stele vediamo questa La parola “ARNO” oggi la troviamo solo nella lin- può dedurre che le varie forme di YJ potrebbero es- n.22:epigrafe che appare sulla stele n.22: gua albanese con un significato declassato di “res- sere di origine proto-indoeuropea. E si può arrivare a tauratore”, però, restaurare una cosa danneggiata, questa conclusione prendendo in considerazione tutte significa “ricrearla”, quindi l’interpretazione della le altre lingue indo-europee che non chiamano “YJE” parola ARNO in questa e in moltissime altre iscrizioni le stelle, bensì: Sanscrito (Astra), Italiano (Astri:stelle), dell’Etruria penso sia valida. Spagnolo(Estrella:estreja), Portoghese (Estrema), In- Inoltre, vi è il ben noto fiume ARNO che bagna, glese (Stars), Greco (Astro-Asteri), Romeno (Stea e fra altre, la fiorente città di Firenze: e noi sappiamo Vedeta), Persiano (Setareh), Tedesco (Stern). che le civiltà sono sempre nate vicino a fiumi impor- Nella Penisola Iberica si trovano iscrizioni molto tanti. YJ (stelle): neanche questa parola è stata trovata simili a quelle dell’Illiria e dell’Etruria, incise con in altre lingue, tranne che nell’albanese, pur essendo l’alfabeto pelagico-fenicio e si interpretano sempre ComeCome si sa,si sa, RESA RESA chiamavano chiamavano se stessi se gli stessi etruschi, gli etruschi, Ora componiamo molto questa comune nei documenti epigrafici dell’antichità, attraverso l’albanese. Abbiamo menzionato le iscriz- Oraiscrizione componiamo nella sua formaquesta dinamica iscrizione odierna: nella sua forma di- dall’Egeo all’Atlantico. YJ, YJNOR, HYJNERON sono ioni con la parola YJE e derivate. Ora, per rimanere namica“Arno, (Creatore), odierna: poiché tu per noi sei nelle stelle, meriti la commemorazionetermini provenienti dal pelasgo-illirico-etrusco. Infatti, nel tema, tra le altre iscrizioni del Portogallo del Sud, di“Arno, tutti i RESA (Creatore), (Etruschi)”. poiché tu per noi sei nelle stelle, se ne trovano in abbondanza nelle loro iscrizioni, ma scoperte ai primi del XVIII secolo e finora mai deci- L’hoL’ho dedicato alle alle divinità divinità quando quando ero ancoraero ancora in vita” in vita” La parola “ARNO” oggi la troviamo solo nella lingua albanese con un significato  declassato di “restauratore”, però, restaurare una cosa danneggiata, significa  “ricrearla”, quindi l’interpretazione della parola ARNO in questa e in moltissime altre iscrizioni dell’Etruria penso sia valida. Inoltre, vi è il ben noto fiume ARNO che bagna, fra altre, la fiorente città di Firenze: e noi sappiamo che le civiltà sono sempre nate vicino a fiumi Faqja14ͲStoriaͲ



 Storia Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 14

Nga: Vepror Hasani të çuditshëm, pastaj te burimi i Lubeshës që ka një ujë të ftohtë si akull, te burimi i Vitalenit që gjendet në krye Perikli Ikonomi-Shlimani shqiptar, një të Tomorrit, te Qafa e Dhodhonit dhe që emri i tij ka një jetë në kërkim të orakullit shpjegim: vitalis –jetë, Vitalenis- jetëdhënës, do ta çoja Dodona e vjetër edhe te burimi me emrin “Konti”, te burimet e tjera, por të Dodonës Jo rrallë herë ai ndihej i nervozuar . “Çështë kjo heshtje edhe te burimi çudibërës që ne e quajmë “Burimi i Kuçe- e madhe që na mbulon të gjithëve”, pyeste veten herë pas drës”. herë. Në raste të tilla, Perikli Ikonomit i lindte dëshira Atje do të shihte se ky burim herë sjell ujë dhe herë e të ngrihej dhe të shkonte në Tiranë, të trokistë në zyrat pelazgjike jo në Janinë, ndërpret atë. Mund të të ndodhë që të jesh duke pirë ujë e qeverisë dhe t’i pyeste të gjithë: “Ju lutem më thoni, dhe atë çast të shterojë. Për këtë arsye banorët e thërresin çështë gjithë kjo heshtje…”?! “Përse nuk flitet për malin me emrin Burimi i kuçedrës, sepse kur kuçedra nuk donte e Tomorit… më thoni përse” ?! Në raste të tilla Perikli të të jepte ujë e zinte (bllokonte) atë. Ky fenomen ndodh Ikonomit i dukej sikur ishte atje dhe vazhdonte të ngrinte edhe sot e kësaj dite. Që të gjitha këto tregojnë se Burimi zërin: “Nëse Olimpi, mali i përmendur i Greqisë së vjetër, por në malin e Tomorrit çudibërës i Janinës është Burimi i kuçedrës në malin e ka rëndësi historike sot, ca më shumë Tomori i Shqipërisë Tomorrit, thoshte me bindje Perikli Ikonomi duhet të jetë më i përmenduri si selija parahistorike e Perëndive të vjetra të stërgjyshëve tanë Pellazgo-Illyrianë Tomure, tomuros, tomuri, pelja dhe duhet të ketë një rëndësi historike më shkëlqyese për (pelea) - që të gjitha fjalë shqipe kohën e vjetër…” Tashmë Perikliu kishte zënë shtratin, kishte filluar të “Tomori për Shqipërinë e lirë është monument i madh ndihej i sëmurë, por në çastet kur ndihej mirë niste të kombëtar…”! Perikliut i pëlqente veçanërisht të theksonte mendonte për fathënëset e Tomorrit. “Edhe fathënësit e shprehjen “shqipëri e lire”, ndoshta për t’u thënë push- Dodonës, tha gati me zë atë çast, tetarëve, përse keni frikë, kur jetoni në një vend të lire, Perikli Ikonomi, flasin për malin e Tomorit. Histo- ose me këtë fjalë ai kishte parasysh Shqipërinë brenda rishkruesit e vjetër shkruajnë se fathënësit e Dodonës kufijve të sotëm. Duke menduar se ishte gjithnjë atje në quheshin Tomuri, fatthënat e tyre, Tomure dhe Tomuros, zyrat e Tiranës, vazhdonte të mendonte ato që douheshin por kush nuk e di që të gjitha këto fjalë janë të gjuhës thënë: “A nuk e dini ju se shënimet historike të Herodotit, shqipe, që duan të thonë: Të mirat ose Të mirët. Prej Hesiodit, Pliniusit, Pindarit, Plutarkut, Dionys Perigjitiut, këtyre fjalëve ka marë emrin dhe mali Tomor, që do të Athanas Stagjiritit, Didymosit, Eustathit dhe shënimet thotë mali i Të mirëve ose i Të mirave. Fatthënat quheshin gjeografike të Strabonit, Skymnos Hiosit, të Meletios e edhe pelje ose pelea. Gjeografi Meletios (faqe 214) thotë: Barthelemyt e largojnë nga Janina vetiu Dodonën dhe e Pëllumba (pelje) quheshin gratë e tempullit, të cilat ishin sjellin këtej në veri të Toskërisë…d.m.th. në Tomorin e barbare (me gjuhë jo greqishte) dhe dukeshin si zogj ndër Shqipërisë së lire”! “Nuk e dini…”?! “Unë i kam studi- të huajt...”. uar këto libra, i kam studiuar për 8 vjet me radhë dhe e së famshme të Fushës së Myzeqesë. Nga këto dy qytete Lopessia e Janinës-Lubesha Ndërsa në shënimet e tij, kujtonte Perikli Ikonomi, Bar- di çfarë them, por, po të studiohen mirë ato shënime si tregtia me vendet e jashtme filloi që nga shek 6-të para e Skraparit thelemy thotë se prej dy pëllumbash të ikur nga Theba e edhe shënimet e gojëdhënat si mjet argumentesh, atëherë Krishtit. Kush mund të kundërshtojë thënien e Hesiodit, Perikli Ikonomi kishte kaluar të 70-at, megjithatë mend- Egjiptit, njëri erdhi në Dodonë të Epirit dhe tjetri qëndroi mund të merret vesh më mirë e vërteta përkatëse, që deri kur ai shkruan: “ka tufa qesh e lopësh nga ata që i përdre- ja e tij rrinte vetëm te orakulli i Dodonës. Ai kishte studiuar në Libi të Afrikës. Pëllumbi quhej me emrin Pelje, që në sot ende nuk është ndriçuar plotësisht…”. dhin ose i heqin zvarrë këmbët, kur ecin”? A nuk bëhet në gjimnazin “Zosimea” të Janinës, njihte mirë greqishten gjuhën e fiseve të vjetra të Epirit kallëzon emrin “plakë”. Në të vërtetë, që të gjitha këto, Perikliu vetëm sa i fjalë vallë për buajtë e Myzeqesë?. A nuk e dimë të gjithë e vjetër dhe të re, italishten, frëngjishten dhe anglishten. Të gjitha këto thënie të çojnë në Shqipëri. Peljet apo plakat mendonte, sepse realisht nuk kishte patur ndonjëherë që buajtë e Myzeqesë i përkasin një race të vjetër?! A Kishte lexuar çdo studiues të huaj që flistë për Dodonën. përmenden edhe sot e kësaj dite në rrethinat e Tomorit, ndërmend që të shkonte në Tiranë. Megjithatë pas dësh- nuk keni dëgjuar që në fshatin Sheqishtë nën gërmad- Dhe gjithnjë e më shumë bindej se Dodona ishte në malin madje ekziston edhe legjenda e tri plakave, ku njëra prej përimeve të tilla, gjente mundësinë të ngushëllohej: “Mali hat e fshatit Navoselë, pranë Fierit është gjetur një statujë e Tomorrit. Shpesh kujtonte fshatin Lubeshë të Skraparit: plakave përfqëson datën 30 mars, e dyta 31 marsin dhe Tomorr e ka trashëguar vetë emrin e tij dhe sa nuk e thotë bualli prej guri arduazi të errët?! Por mund t’u them edhe “Gjeografi Meletios në librin e tij (faqe 274-275), kujtonte e treta 1 prillin. Në këto tre ditë në gjithë shqiptarët nuk që unë jam Tomori i Zotit të Pellazgëve… besa sikur të Dodonadiçka tjetër: Sipas Tuqidhidhit e vjetër Myzeqeja pelazgjikenë shek V para Perikliu, jo tregon në lopessët Janinë, ishin nga Selijt qëpor banonin në pranë malinpunohej për ender Tomorrit të tyre, madje nuk punohet edhe sot”. kish pasur gojë do të gjëmonte fort kundër atyre që e për- Krishtit përmendej Taulantija, ndërsa Straboni te libri i Dodonës dhe vendi i tyre quhej Lopessia. Me këtë thënie, buzin dhe kërkojnë t’i humbasin vleftën e madhe histo- tij (fq:8 kr I) e sjell me emrin Talarija, fis të Mollosëve, ai (Meletosi) nuk ka bërë asgjë tjetër veçse ka vërtetuar që Tomuriasa- Tomorrica e Skrapari rike…”, përfundonte kështu mllefin e tij kundër heshtjes që banojnë pranë këtij mali; rreth këtij vendi janë dhera Lopesia është Lubesha e Skraparit. Ky fshat herë thirret me Perikli Ikonomi kishte mbushur moshën 85 vjeç. Ndi- Perikli Ikonomi. Megjithatë nëse Henrik Shliman mbeti ngamoçalishte; Vepror mali Tomorr Hasani në rrëzët e tij ka shumë burime. emrin Lubesha dhe herë me emrin Lobesha, por nëse do ta hej tepër i lodhur. Shpesh pyeste mos kishin parë të vinin njeriu që zbuloi Trojën, PerikliIkonomi do të mbetet “stu- Me këtë dua të them se Taulantija- Talarja- dhe më vonë shkruanim greqisht do të ishte pa asnjë mëdyshje, Lopessia. arkeologë në malin e Tomorrit, por sërish i thoshin se diuesi i heshtur” që punoi çdo ditë, çdo javë, çdo muaj, Lalarija kanë qënë fis i vjetër”, përfundonte argumentet e Në rrokjen -ssia ku gjenden dy “ss” i përgjigjen natyrshëm nuk kishin parë njëri. Atëherë ai nisi t’u tregonte atyre çdo vit, për të gjetur vendlindjen e orakullit më të vjetër tij Perikli Ikonomi shkronjës shqipe “sh,”(Lobesha-Lopessia). Ky fshat i Skra- që kishtë përqark se, sipas historishkruesve të vjetër, nga të Dodonës parit shtrihet në anën perëndimore të malit Tomorr, pranë tij Tomure ka rjedhur fjala Tomuriase që tregon krahinën Qytet Sella i Sellopisë – Sulova rrjedh një burim me ujë të ftohtë, ekziston edhe një faltore e e malit Tomor e që nuk është gjë tjetër veçse Tomorrica Dodona dimërkeqe - dimri në malin Perikli Ikonomi-Shlimanie Tomorrit shqiptar,vjetër, por një edhe njëjetë shpellë në ku thuhet kërkim se brenda tësaj rritet orakullit një e Skraparit të Dodonës(rrethina e malit Tomor). Në këtë vend asgjë Tomorr Perikli Ikonomi kishte kaluar të 60-at, por përsëri mollë. Nga ujërat e burimeve krijohet një lumë i vogël. nuk gjen mangut përsa i përket orakullit të Dodonës. Në Ai nuk e duronte dot heshtjen dhe sërish nervozohej: ndjente vetëm heshtje, askush nuk fliste për Dodonën Tek vendi i quajtur “Vokof”. Pranë me Lubeshën, faqen jugore të Tomorrit, mbi katundin Bargullas, gjen “Si nuk u shkon mendja vallë, vazhdonte të pyeste veten, Jopelazgjike. rrallë Ndaj herë sërish iai kthehej ndihej studimit i dhe nervozuar sërish argu- .askush “Çështë prej fshatarëve kjo heshtje nuk i prêt lisat e pasimadhe i quajnë që të naqafën mbulon e Dhodhonit, të po gjithëve”, në këtë fshat ekziston pyeste edhe pllaka Perikli Ikonomi se Dodona dimërkeqe është mali i To- mentonte me heshtjen e vet.: shenjtë. Jo, nuk kam asnjë dyshim që Lubesha është e Dodonit, ku nuk mungojnë as burimet me ujë të ftohtë, morit. Dodonën dimërkeqe nuk e kam thënë unë, por veten“Studiesit herë dhe historianëtpas herë. e vjetër Në thonë raste se Dodona të tilla, Lopesia”, Perikli ishte gatiIkonomit të ngrinte zerin i Periklilindte Ikonomi dëshira tëndërsa ngrihej në majën verioredhe tëtë Tomorrit shkonte gjendet çukanë e Peljes Homeri në librat e tij. Ja çfarë thotë ai te Iliada, (XVI. gjendet pranë qytetit Sella (Sella dhe Ella janë i njëti (peleas), fatthënëseve të orakullit të Dodonës. 234): Aqilehti, …i çoi aso kohe një përshëndetje Zeusit të Tiranë,qytet), por edhe të pranëtrokistë qytetit Dodona, në zyrat Hesiodi (libëre qeverisë VII, dhe Lt’iisa pyestet e Janinë tës- vëgjgjithë:ejt “Ju lutem Nukmë ka thoni,asnjë dyshim çështë se kur gjeografi gjithë Meletos kjo përmend Dodonës pelazgjike e i thotë në formë lutje: “O Zot, mbret 16) dhe Straboni (libër VII, 19) përmendin qytetin Sella e malit Tomorr emrin pelje e ka patur fjalën për tri plakat fatthënëse. Por Dodonas pelazgjik që banon në ato vende të largëta e sun- heshtje…”?!të Sellopisë si vend të tempullit“Përse të Dodonës. nuk flitetTë njëjtën për gjë malinPerikli eIkonomi Tomorit… kishte filluar tëmë plakej, thoni kishte kaluarpërse” të mbi?! Në Tomor raste gjendet të edhe tilla një fshat Perikli tjetër që ka emrin, don mbi Dodonën dimërkeqe…”. A nuk është ky mali i thotë edhe Homeri te Iliada (XVI. 234), kur Akili i çoi 80-at, por përsëri kishte dëshirë të gjendej edhe një herë Mrakull, apo Mbrakull që do të thotë (mbë)Orakull, (te) Tomorrit? A nuk bën atje një dimër i keq dhe i ashpër? Ne Ikonomitaso kohe një përshëndetje i dukej Zeusit sikur të Dodonës ishte pelazgjike atje dhete lisat vazhdonte e Tomorrit e të sillte të ndërmend ngrinte kohën zërin: e Dodonës, “Nëse Orakulli Olimpi, ose shkoj mbë mali Orakull. i përmendurEdhe në këtë fshat janëi që të gjithë e dimë që është kështu!. Fjala greke e Homerit e i thotë në formë lutje: “O Zot, mbret Dodonas pelazgjik ku siç thoshte Ikonomi: “Titus Libius (libër VII, 3) nënvi- gjetur statuja të stilit primitiv. Po, mali i Tomorrit është “dhisqimeros”, që në shqip do të thotë “dimërkeqe” zë Greqisëqë banon në ato së vende vjetër, të largëta kae sundon rëndësi mbi Dodonën historike zonte, se banorët sot, e ca rrethit më të Dodonës shumë në fillim Tomori hanin lënde i vendi Shqipërisë ku lindën perënditë duhet pelazgjike, të fliste jetë me mësiguri Per i - plotësisht vend kur flitet për klimën e ftohtë që ka vetë dimërkeqe, për rreth teje banojnë Selijtë….”. lisash e vallangjidhash e pastaj nga priftërinjtë e tempullit ikli Ikonomi mali Tomor dhe rrethinat e tij”. Pas kësaj Perikli Ikonomi përmenduriPo ku ndodhet Sella? si Studiuesselija tëparahistorike rinj janë përpjekur emësuan Perëndive të lërojnë tokën të e vjtë mbjellinetra tëdrithra. stërgjyshëve Gjeografi tanë Pellazgo-Illyrianë dhe ishte gati t’i tregonte çdo bashkëbiseduesi çdo gjë mbi duhetqë qytetin tëSella ketë ta identifikojnë një rëndësi me fshatin Sulhistorike të Janinës mëMeletios shkëlqyese (faqe 214) shkruante për se pranëkohën Dodonës e vjetër…”ishte pyll Orakulli i vjetër Pelazgjik - mbi malin malin Tomor. “Atje bën një dimër i keq, tregonte ai. së bashku me fshatin Lopçi, ndërsa malin Ksirovuno apo me lisa e me vëgjej ( greqisht: dhryes qe figji). Pausanias e Tomorri Dëbora e mban malin të mbuluar pothuajse gjithë vi- Uliçka me malin e Tomorrit, por nuk kanë mundur t’ia (lib. A.14) thotë se në Epir është mali i Tomorr më të tjera Ishte 23 maj i vitit 1977, Perikli Ikonomi pyeti sër- tin. Mbi atë mal fryn një erë e ftohtë si akullimë. Është dalin dot mbanë. As gërmimet arkeologjike nuk e kanë parje (sehire) të bukua si dhe hierorja e Zeusit në Dodonë ish për arkeologët, por përsëri i thanë se nuk kishin parë një tmerr i vërtetë. Atje gjen dëborë të pashkrirë kurrë “Tomorithënë këtë gjë. Arsyejapër Shqipërinë është e thejshtë: vendi e lirëku ka qënëështë ashtu monument dhe vëgjeu i shenjtë i madh i Perëndisë. kombëtar…”! Perikliutnjeri. I mbetur i trishtuarpëlqente tha: “Po veçanërisht mirë, le të mos vijnë, ndonjëherë. Dëbora është shekullore. Banorët e atjeshëm Dodona shikonte detin, kurse nga vendet e pretendura Të gjitha këto thënie duket se flasin për vëgjejt e malit gjithë studiuesit e vjetër e kanë thënë që orakulli i vjetër i thonë se mali ushton e gjëmon herë pas herë. Ushtima e tëdeti theksontenuk duket. Edhe P.Aravantinoishprehjen pasi studioi “shqipëri shënimet eTomorr. lire”, Vëgjeu ndoshta është një farë pë pisher t’u e butë thënë me kokërra pushtetarëve, të Dodonës nuk ndodhet përse në Janinë, keni por frikë,në malin e kurTomor - tij është e tmerrshme dhe përhapet si jehonë, madje thonë e historianëve të tjerë, të vjetër, pati mendimin se To- rrumbullkata, të mëdha, të cilat brenda tyre kanë kokërra rit. Ja çfarë thotë Homeri te Iliada: :Aqilehti, biri i Pileut se ai gjëmon edhe për së kthjellti. Në këto raste dridhet jetonimori duhej në të ishte një mali vend i Ksirovunit të lire,dhe Kastrica ose qytet me këtëtë vogla, fjalëquhen edhe ai fistiqe.kishte Vëgjejt parasysh e butë sot për sot Shqipërinë janë dhe i Perëndeshës brenda Deti, kufijveKryetar i Lapathëve të sotëm. në Luftën e i gjithë vendi. Kjo është arsyeja që në atë vend njerëzit i Dodonës, por në epilogun e boroshurës së tij (Janinë shumë të rrallë në këtë rreth, por vëgjej të egër ka mjaft, të Trojës, i çoi aso kohe një përshëndetje Zeusit të Dodonës betohen: “Për atë Mal që vret në të kthjellët”. Atëherë si Duke1859) pohon menduar se, “nuk ka argumenta se ishte të plota gjithnjë dhe se vendi atjequajtur në dhe zyrat me emrin epishë, Tiranës, ashtu siç ka paturvazhdonte dhe ka mjaft tëpelazgjike mendonte e i thotë në formë ato lutje: që “O douheshin Zot, mbret Dodonas mund të thuhet se Dodona Pelazgjike ndodhet në Janinë, i Dodonës nuk dihet se në ç’krahinë është”. S’kishte si të arra ku më të famshmet mbahen ato të Lubeshës (Lopes- pelazgjik që banon në ato vende të largëta e sundon mbi kur atje në atë vend, nuk e gjen një dimër tëtillë?! thënë:ndodhë ndryshe. “A nukQyteti Sellae dini i Dodonës ju se është shënimet Sulova e sia). historike Thënia e Gjeografit të Herodotit, Meletios (faq 9 kr. Hesiodit,lib) për pyll me Pliniusit,Dodonën dimërkeqe, Pindarit, për rreth Plutarkut,teje banojnë Selijtë, Drag- Skraparit dhe Sellopia është fusha eMyzeqesë. lisa e më vëgji (figji) pranë Dodonës i përshtatet mjaft mirë omanët (fatthënës) këmbëzbathur e gjumëpërdheas….”. Fushëza e Sellopisë - fusha Të gjithë rrugët të çojnë atje. Z. Mollossit (faqe: 122, pyjeve me lisa, lajthi, e vëgjej rreth Tomorit dhe mbi faqe të Pra Akili është Kryetar i lapathëve, lapëve( lebërve të pjellore e Myzeqesë vol: I) thotë, “se qyteti Enissa dhe Ella kanë qënë qytete të tij. Veç kësaj fjalët vëgje dhe figji, kanë afrim të madh rro- sotëm) dhe ai i drejtohet Zeusit të Dodonës. Veç kësaj Kishte kohë që e kishtë përfunduar studimin e tij, në Orestiadhës së Epirit” (Toskërisë). Që Orestët kanë ban- kimi, ku greqisht bën “figji”. Sigurisht që në atë kohë ban- Plutarku ( lib. I..V,19. I.VI, 21, VII, 4 e IX, 6) thotë se atë kohë ishte 44 vjeç, kurse tashmë po i kalonte të 50-tat uar që nga kohët e lashta në gjithë rrethin e Tomorrit dhe orët e Dodonës do të ushqeheshin me vëgje. Përveç sa më fiset që banonin rreth Dodonës ishin Selijt, Enianët, Per- dhe prapë asgjë nuk dëgjonte për malin e Tomorrit. Në Beratit kjo nuk ka asnjë dyshim. Kjo krahinë e mori këtë sipër, kërkuesi i njohur Carlo de Simone, nënvizon se në revejët dhe Athamanët, por Perrevejët dhe Athamanët u ditë të tilla heshtjesh të pafund ai i kthehej sërish orak- emër nga Oresti, biri i Agamemnonit (njëri nga prijësit e botën mikenase nuk njihet konsultimi orakullar i një lisi të dëbuan që këtej prej Lapathëvet (stërgjyshërit e lapëve të ullit të Dodonës. Citonte përmendësh thënie të historish- luftës së Trojës), ai pasi vrau nënë e tij u detyrua të fshihej shenjtë. Ai provon se gërmimet arkeologjike nuk dëshmoj- sotëm). Pindari ( lib. I. IV, 84) thotë, që prej Pindit e kun- kruesve të vjetër: “Hesiodi, thoshte P.Ikonomi, në librin e në krahinën e Beratit, çka bëri që kjo hapësirë të merrte në për karakterin dhe/ose praninë mikenase në faltoren e drejt mjaft larg, afër Peonëve janë dhe malet Dodoniane, tij ( VII, 16) dhe Straboni në librin ( VII, 19) e përmendin dhe emrin Orestiadhë. Dodonës, si dhe për faktin se nuk ka pasur dru profetik në por Peonët janë fis ilirian, që në kohëra të vjetra banonin qytetin Sella të Sellopisë si vend të tempullit të Dodonës Këtë të vërtetë na e thotë edhe Straboni (lib VII, kr. Greqinë klasike…”. Pra s’mbetet gjë tjetër, veçse të themi rreth liqenit të Ohrit, Dibër, Shpat, Mokërr, Golobordë e dhe tregojnë, se Sellopija është vend me plot dhera (ara) VII, 8) Pra, qyteti Sella apo Ella ka qënë këtej, në kufi që historianët flasin për vegjejt e malit Tomorr shtriheshin thellë brënda pjellore në drithra, me plotë livadhe të mira për kullotje, veriorë të Toskërisë, ndaj edhe Dodona është këtej dhe Maqedonisë e në veripërëndim të saj. Po të vazhdonim ka tufa të mëdha dhenësh e me shumicë, ka tufa qesh e jo andej nga Janina. Po çfarë përfaqëson sot Sulova e Sk- 0Burimi çudibërës-burimi i Kuçedrës kështu lista e thënieve do të ishte shumë e gjatë. Megjithatë lopësh nga ata që i përdredhin ose i heqin zvarrë këmbët, raparit, i thoshte vetëvetes Perikli Ikonomi. “Emri i saj Perikli Ikonomi po i afrohej fundit të jetës së tij, por e vërteta është se edhe Straboni (gjeograf, libër VIII, 7 kur ecin; këtu banojnë dhe burra të pasur shumë me dhen ka qënë Sul, ndërsa prpashtesën “-ova” e ka marrë nga sërish gjente shpesh ndjenjën e humorit. Sa herë që kuj- dhe në shënime, ku bën fjalë për Thesalët dhe Epirotët) (d.m.th. dhenarë të pasur në bagëti) dhe të pasur në gjë të turqishtja që do të thotë “vend”, pra vend i Sulejve, ose i tonte thënien e Athanas Stragjiritit (faqe 304), ku thoshte thotë: “Po, Dodonën edhe disa të tjerë e vënë në vend më trashë (qe e lopë) dhe në kullotje (mushara). Selejve. Ky fshat ndodhet në anën veriore, pranë Tomorrit se Dodona dimërkeqe (dhisqimeros) në malin Tomor, ka të lartë nga vendet veriore të Thesprotisë (Çamërisë) dhe Thonë se më të parët e këtij vendi kanë qenë loparë dhe ka të gjitha të dhënat për ekzistencën e një qyteti të pranë lumin Dodon dhe një burim, që bën çudira… vinte mali i Dodonës është Tomori, rrëzë të cilit gjendet faltorja (vuvotë) “sipas skolastiut Traqin. Sofokl. 1174 të He- vjetër. Pranë tij, mbi malin Gorica, gjendet një kështjellë buzën në gaz. Burimi i Dodonës, shpjegonte Stargjiriti e Zeusit; Dodona është vend i fortë… siodit” përmendin, se Dodona qytet gjendet në anët e e vjetër. kishte cilësinë, që të zbrazeshin ujërat e tij në kohë mes- Ndërsa Pindari (lib. VIII, 2) dhe Straboni (lib. VI, 19) tejme, larg në kufijt e fundit të Epirit (Toskërisë), “d.m.th. Në këtë vend ka ekzistuar edhe një faltore tepër e dite dhe të mbushej prapë me ujra deri në mesnatë; kjo thonë se vendi Dodonian ka qënë më tej Pindit dhe se nga ana e këtejme”. “Atëherë , ngrinte zërin Ikonomi, si vjetër, por që të shkosh sot atje është e pamundur. Një farë çudije përsëritjej gjithnjë. Këtë e thotë edhe Plinusi, prej malit Tomor duken edhe gjëra tërheqëse në parje. Të mund të mos mendosh që bëhet fjalë për fushën pjellore urë që shërbente si kalim për atje, është gremisur prej duke shtuar se në malin e Ddodonës rrjedhin 100 burime. njëjtën gjë thotë edhe Didymos (lib.. I. VI, 12) dhe Eustathi të Myzeqesë dhe jo për fushën e Janinës. Fusha e Janinës, vitesh, ndërsa vendi mbetet i thepisur. Aty gjendet edhe “Sikur të kisha patur mundësi, mendonte Perikli Ikonomi, (lib VI. 14) Ata theksojnë se krahina e Dodonës gjendej më të gjithë ata që e kanë parë e dinë mirë që është një fushëz një shkemb me shumë dhoma në brendësi të tij dhe me do ta kisha marrë Stragjiritin me vete dhe do të kisha çuar tej nga veriu i Thesprotiosë (çamërisë) në vend të ftohtë”. e vogël, fort e ngushtë, krejt një luginë që nuk i përshtatet një rrugë të thellë të nëndheshme që nuk dihet ku të çon. te 100 burimet me ujë të malit Tomor. Sigurisht që të gjithë kanë të drejtë. Të drejtë ka edhe Hero- as thënies së Hesiodit, as të Dionisyt, as të Ttheusiatit dhe Nuk është çudi që kjo shpellë të jetë shpella e Sellopisë së Atje do të shikonte vetë se nga ujërat e burimeve kri- doti kur thotë (libër II, 53-59) se tempull i Dodonës ka qenë as të Strabonit, të cilët flasin për një fushë me gjerësi e Orestiadhës, ashtu siç e ka përshkruar Z. Mollossi te libri johen dy përrenj të mëdhenj ose dy lumenj: njëri është i vetmi, më i vjetri i gjithë të tjerëve; në këtë binin kon- pjellori të famshme në drithëra, për kullota bagëtish, për i tij (faqe 12. kr. I). Në këtë vend ekziston edhe një burim lumi i Tomorricës dhe tjetri lumi i Zagorës. Por Tomori ka sakrime (afieroma) dhe popuj të Evropës nga vende veriore livadhe dhe ara të shumta e për fushë me tufë bagëtish, i thellë. E pra, ky është qyteti Sella i Dodonës, ndërsa edhe dy lumenj të tjerë të mëdhenj; Osumin dhe Devollin, të Ilirisë.” E pra orakulli i vjetër pelazgjiknuk iDodonës nuk për fushë me tufa delesh dhe lopësh. Fusha e Janinës nuk qyteti Dodona mbetet të jetë Qyteza. Ajo ndodhet pranë emri i këtij të fundit vjen nga fjala latine, Deo-lum- Deoli, ndodhet në Janinë, por në malin e Tomorrit dhe askund e kishte këtë mundësi as për dhenarë me tufa dhenësh me Sulovën. Edhe aty gjendet një kështjellë e vjetër me prej fjalës Deus-perëndi që do të thotë “lumi i Zotit”. Prej tjetër. Ndërsa po thoshte këto fjalë, Perikli Ikonomi mbylli të shumta e as për gjithë të tjerat që përmend Hesiodi, gurë të mëdhenj si arka. Një vend i tillë përmendet edhe gjeologëve austriak më 1917 është thënë se Tomori ka sytë për t’u ndarë përgjithmon nga jeta, por që edhe atë Straboni e të tjerë. nga Straboni”, përfundonte gjykimin e vet “studiuesi i brenda një liqen të madh dhe uji brenda tij shkakton bu- çast dukej sikur thoshte: Çështë gjithë kjo heshtje e madhe Por më thoni, kush nuk e di që krijimi i dy kolonive heshtur” Perikli Ikonomi. rime të shumta. Megjithatë Stragjiritin do të kisha çuar te që na mbulon të gjithëve!!! greke, njëra në Apoloni (Pojan) dhe tjetra Epidamna burimi i Sulovës, ku të shihte një burim tepër të thellë e (Ky shkrim bazohet tek studimi i studiesit Perikli Ikono- ose Durrachim (Durrës) nuk erdhi si rezultat i pjellorisë mi: “Dodona Pelazgjike dhe Tomor’ i zotit të Pellazgëve pagina 15 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Attualità

Prof. Giovanni Armillotta

PUBBLICHIAMO L’INTERVENTO DEL PROFESSOR GIOVANNI Giornali fra Albania e Italia ARMILLOTTA DURANTE la fine della seconda guerra mondiale sino ai giorni paganda e Turismo della Presidenza del Consiglio ti, Mario Lariccia, Enrico Lombardi, Nicola Lo Russo L’EVENTO DEL 12 GIUGNO nostri. In seguito vinsi il II Concorso Nazionale Gior- d’Albania. Attoma, Leandro Mazzoni, Indro Montanelli, Sestillio ORGANIZZATO DA ALBA- nalistico arbëresh ‘Lidhja 2003’ parlando di «Realtà Nel corso degli anni 1940-1943 l’Ente ebbe una Montanelli, Marco Morosini, Sandro Pichi Sermolli, NIA NEWS. Albanese» (f. 1988 a Roma, con direttore responsa- notevole attività editoriale e pubblicò numerosi libri, Luigi Santurini, Alessandro Serra, Pellegrino Claudio bile, Rodolfo Valentini): rivista dell’Associazione Na- ormai introvabili. Ricordiamo, tra gli altri, il volume Sestieri, il padre gesuita Giuseppe Valentini, Turno Saluto gli illustri convenuti e il gentile pubblico, e zionale Italia-Albania – i cui presidenti furono Pier ‘Montagne d’Albania’ di Piero Ghiglione (Tirana, Verdi, Paolo Veronese, e così via. ringrazio l’editore e direttore editoriale Olti Buzi, il Francesco delle Sedie ed Arturo Foschi – seguìta ad 1941; forse il primo studio di carattere geografico Infine – e questo è un settore di particolare inter- vicedirettore, Darien Levani, ed il direttore responsa- «Albania Socialista» (f. 1968 a Roma, con direttore sul sistema montuoso albanese) con in appendice una esse dell’attività dell’Ente – ci fu l’edizione di nu- bile, Giulia Bondi, per aver offerto al mio intervento sì responsabile, Corrado Corghi). relazione sui ràpsodi montanari albanesi di Nicola merose serie di fotografie (frutto dei reportage per ambìta tribuna nonché platea nel corso della giornata SETTORE N. 3. Arbëreshët, e Albanesi in Italia, Lo Russo Attona. Di questo volume fu pubblicata «Drini», immagini sia in bianco e nero che a colori) e di studi “Porti Cittadini – Culture in crescita fra Italia che pubblicano periodici in italiano e in albanese. un’edizione in lingua albanese, per una maggiore dif- di cartoline che riproducono quadri di paesaggi e cos- e Albania” oggi, sabato 12 giugno 2010, in Modena Ricordiamo l’autorevole e diffuso periodico arbëresh fusione nelle istituzioni culturali del paese. Citiamo, tumi dipinti da artisti albanesi e italiani. Le cartoline presso il Centro ‘Francesco Luigi Ferrari’. Unisco al «Lidhja», f. nel 1980 e diretto dal Protopresbitero tra le altre pubblicazioni dell’Ente, ‘Guerra contro la furono diffuse in tutta l’Albania e ancora oggi sono mio omaggio, gli auspicî di Giuseppe Montagna di Papàs Antonio Bellushi, per continuare con gli “ital- Grecia’ di Silvio Bitocco (Tirana 1941[?]), e in lin- particolarmente ricercate dai collezionisti. Paolo del Colle (Bari), e di Giovanni Nappi di Brescia iani” «Bota Shqipare» e «Shqiptari i Italisë» (Roma) – gua albanese “Fashizmi dhe Evropa” di Ezio Maria Le riprese fotografiche per «Drini» furono affidate che – per questioni indipendenti dalla propria volontà f. 1999 e 2004 e diretti da Roland Sejko – che editano Gray (1885-1969) [traduzione di ‘Dopo vent’anni il a provetti reporter, che percorsero tutto il Paese, ed – non hanno potuto presenziare alla manifestazione. anche articoli in lingua italiana. Altri sono «Rrënjët», fascismo e l’Europa’ (PNF, Roma 1943)], ed alcuni illustrarono con singolare efficacia la situazione di È un vero onore essere qui oggi fra “i pochi – i mensile di attualità e cultura italo-albanese diretto volumi di una biblioteca di cultura popolare. quegli anni delle città e dei centri minori dell’Albania, felicemente pochi – un manipolo di fratelli” – come da Hasan Aliaj, f. nel 2003 a Grottaferrata (Roma); Importante realizzazione del “Distaptur” fu la dei mercati, dei costumi delle varie regioni del Paese, ci ricorda Shakespeare nella Scena terza-Atto quarto poi: «Bollettino di Grottaferrata», «Flamuri i Arbërit», pubblicazione in due edizioni – albanese e italiano della vita quotidiana e delle realizzazioni urbanistiche dell’Enrico V – fratelli che il 20 marzo di due anni «Katundi ynë», «Nazione Albanese», «Rassegna di – della rivista «Drini», ‘Bollettino mensile del turismo che modificarono profondamente Tirana ed altre im- fa dettero vita a quest’iniziativa. Ed è per me mag- studi albanesi», «Vatra», «Ylli i Arbëreshëvet», «Zëri albanese’, organo ufficiale della DGSPT. Il periodico portanti comuni albanesi. gior vanto aver principiato a collaborare ben una set- i Arbëreshëvet», «Zgjimi», «Zjarri», ed il recentissimo aveva come scopo la conoscenza del Paese e lo svi- In totale si tratta di oltre 400 foto-cartoline che timana addietro, ed esattamente il 13 marzo, quando «Zëri i Arbërit», iniziato ad uscire nel Saluzzese (Cu- luppo del turismo in Albania. Essa fu fondata e diret- costituiscono un patrimonio iconografico di grande AlbaniaNews.it era ancora in fase sperimentale. neo) giovedì 3 giugno scorso. ta da Francesco Tagliarini, nato a Acquaviva Platani rilevanza, e che sarebbe auspicabile fosse opportu- Auspico che questo mio breve intervento risulti SETTORE N. 4. Italiani che pubblicano giornali in (Caltanissetta) il 15 aprile 1906 e morto a Rovereto namente valorizzato e portato alla conoscenza di un soddisfacente e pure compilativo, sia in funzione italiano ma in Albania, episodio collocato strettamente (Trento) il 4 gennaio 1992. Egli era funzionario del più vasto pubblico. Attualmente la collezione è curata delle mie modeste conoscenze, che nell’entità del al tempo in cui l’Italia e Albania formavano l’Unione Ministero della Cultura Popolare e dal 1° luglio dalla “Il Veltro Editrice” di Franco Tagliarini, figlio vasto oggetto in sé. Personale fra il 1939 e il 1943. Da non confondere, 1939, assegnato alla Presidenza del Consiglio dei del direttore. L’Albania e l’Italia, ebbero ed hanno in comune in questo punto, il caso dell’edizione albanese de «La Ministri d’Albania, presso la suddetta DGSPT, con le Dobbiamo ricordare anche altre testate giornal- quattro settori ben definiti della stampa periodica: Gazzetta del Mezzogiorno» di Bari avviata nella prima funzioni di Consulente per il turismo in Albania. istiche. «Tomori», ‘Quotidiano politico di Tirana’, SETTORE N. 1. Albanesi di-e-in Italia che pubbli- metà degli anni Novanta a Tirana. «Drini», aveva come argomenti geografia, archeo- in seguito il sottotitolo fu modificato in: ‘Quotidiano cano testate in italiano, e questo dal sec. XIX, come E mi soffermerò proprio sul perioodo 1939-1943. logia, storia, arte, artigianato, folclore, caccia, pesca, fascista d’Albania’. Il quotidiano era pubblicato con «L’Albanese d’Italia», ‘Giornale Politico Morale Let- flora, alpinismo (l’Albania ha tra le più belle montagne alcune pagine in italiano e altre in albanese ed era teraio’ (1) uscito la prima volta il 23 febbraio 1848; * * * dei Balcani), nonché informazioni utili per il visitatore stampato a Tirana. Il primo numero è del 3 marzo fondato a Napoli dal grande letterato, nazionalista Nell’ambito delle numerose iniziative assunte negli ed il turista. Putroppo mancava lo sport, scarsamente 1940 e il giornale è uscito almeno fino all’agosto e rivoluzionario arbëresh Jeronim de Rada (1814- anni durante i quali Italia e Albania erano in Unione sviluppato e considerato nell’epoca monarchica (2). 1943. Poi v’era il «Tomori i vogël», supplemento set- 1903), sino al quotidiano italiano ‘on line’ «Alba- Personale – realizzazioni di carattere amministrativo, La rivista – uscita dal 1940 al 1943 – aveva sede timanale del quotidiano omonimo. niaNews.it» e al diario in albanese «HermesNews. urbanistico e di sviluppo economico, con legge N. a Tirana in Viale Benito Mussolini 83, oggi Rruga e Un ulteriore quotidiano pubblicato a Tirana in org» (Ancona, diretto da Doriana Metollari). A questo 546 del 7 dicembre 1940, pubblicata a Tirana sulla Kavajës, e il capo redattore era l’albanese S. Shkupi. edizione bilingue era «Fashizëm»; diario politico con proposito, prossimamente il Comandante Paolo Mu- «Fletorja Zyrtare e Mbretërisë Shqiptare» (Gazzetta Uf- Al periodico collaborarono nel corso degli anni nu- il seguente sottotitolo: ‘Organ i Partisë Fashiste Shq- ner, pubblicherà uno studio in argomento a partire ficiale del Regno Albanese) N. 192 del 19 dicembre merosi studiosi, professori universitari, giornalisti e iptare’ pubblicato nella capitale dalla S.A. Editoria dai giornali albanesi editi a Trieste sin dal sec. XIX. successivo, fu costituito l’Ente Editoriale “Distaptur”. religiosi albanesi ed italiani. Tra questi citiamo Vasil Albanese, e stampato nella tipografia del «Tomori». SETTORE N. 2. Italiani che editano testate in ital- La legge istitutiva disponeva che all’Ente fosse Alarupi, Gjergj Bubani, Padre Zef Harapi, Ernest Uscì dal 1939 al 1943: in pratica fu il primo giornale iano in Italia sull’Albania: su ciò lo scorso 9 dicembre riservata l’esclusiva in Albania delle edizioni di tutte Koliqi, Skifter Konica, Perikli Mborja, Petraq Pep- italo-albanese in Albania. ho scritto su AlbaniaNews.it ‘«Noi. Albanesi in Ita- le pubblicazioni aventi carattere di propaganda po- po, Stefan Shundi. ecc.; gl’italiani: Antonio Baldacci Altro periodico era «Albania-Shqipni» il cui primo lia», il primo giornale italiano in lingua italiana degli litica, sociale, economica e turistica, comprese le car- (geografo di fama mondiale), Luigi Baldini, Fernando numero apparve nell’aprile 1940. anni Duemila dedicato all’Albania’ (f. 2000 a Mor- toline illustrate. Bernardini, Gianni Botta, Sandro Brunori, Piero Cos- La ricerca non pretende essere esaustiva abbi- tara, Pavia, con direttore responsabile, Sisto Capra), Il “Distaptur” aveva sede in Tirana ed operava ta, Daisy De Fornari, Igino Epicoco, Piero Ghiglione, sognando il tema di approfondimenti specifici sia in ed ho limitato l’analisi di tali testate al periodo fra nell’ambito della Direzione Generale Stampa, Pro- Enrico Giansanti, Adriano Grande, Emiliano Guidot- àmbito di biblioteche albanesi che italiane. Geraldine - Regina ungherese sul trono albanese di György Réti dal re d’Italia, quattro vasi di bronzo dorato da Mussolini e una Mercedes da Hitler. Per celebrare l’evento sono state coniate nuove monete e sono Ahmed Zogu ha svolto un ruolo centrale tra le due guerre nella movi- stati emessi francobolli con i ritratti di Zogu e Geraldine. Durante i tre mentata storia dell’Albania. giorni di festeggiamenti furono serviti deliziosi piatti della cucina fran- Dopo aver ottenuto il sostegno di Mussolini e aver vinto gli avversari cese, austriaca, ungherese e albanese. interni, Zogu si sentiva abbastanza forte per realizzare il suo sogno. Il Purtroppo, però, a queste celebrazioni ci fu un triste epilogo: uno degli 1° settembre 1928 proclamò Regno l’Albania e se stesso “re degli al- aerei che riportavano a casa gli ospiti è precipitato nei dintorni di Roma. banesi”. Assegnandosi questo titolo ha voluto mostrare di essere sovrano Sono morti i cinque membri dell’equipaggio e 13 passeggeri, tra cui il anche di quei tanti albanesi che vivevano fuori dei confini dell’Albania. famoso archeologo italiano Tiro Marconi leader dei scavi in Albania e Dopo la conquista del trono, Zogu era fortemente intenzionato a fond- il ministro albanese a Roma. Geraldine prima del matrimonio, ha di- are una dinastia, anche allo scopo di rafforzare il suo potere. A quel chiarato: “Ora il destino mi ha dato molti obblighi ma mi rende felice tempo, gli atti e i fatti del re donnaiolo d‘Albania erano al centro della sapere che d’ora in poi potrò fare bene alla gente e renderla felice.” È stampa mondana di tutta Europa. Verso la fine del 1920, uno dei compiti veramente triste pensare che abbia potuto avere solo un anno per mettere principali degli agenti diplomatici di Zogu fu di fornire delle “candidate in atto questa sua promessa. Ha iniziato a studiare la lingua, la storia e mogli” al sovrano. In quel momento il barone Frigyes Villani, ministro la cultura della sua nuova Patria. Ha fondato un orfanotrofio per i bam- ungherese a Roma, e in Albania, ebbe il compito non del tutto diploma- bini poveri. Cercava di aiutare i poveri. Ben presto rimase incinta, e il 5 tico di segnalare candidate belle e nobili al matrimonio con Zogu. Verso aprile 1939 cento colpi di cannone hanno segnalato la nascita del piccolo la fine del 1937, sotto i riflettori arrivò una bella signorina ungherese. principe Leka I. Ma dopo appena due giorni, per la storia d’Albania e della famiglia reale è cominciato un nuovo capitolo. La giovane candidata ungherese La candidata era la contessa Geraldine Apponyi, nata il 6 agosto L’occupazione italiana e la fuga 1915. Suo padre, il conte Lajos Apponyi, capitano degli Ussari, morì Come già accennato, il ministro degli Esteri italiano Ciano, genero poco dopo la nascita della figlia. Sua madre, la milionaria americana di Mussolini, a quel tempo ancora fedele esecutore della sua politica, è Gladys Viriginia Stewart, si è risposata alla fine del 1920 con l’ufficiale stato testimone di Zogu alle sue nozze. Le celebrazioni, tuttavia, lo hanno francese Girault Gontrand. interessato poco. Come mostrano le note del suo diario, in realtà scrive di Geraldine e sua sorella Virginia, un anno più giovane di lei, hanno aver fatto una “visita in loco” nel piccolo vassallato balcanico, redigendo iniziato le scuole negli Stati Uniti per poi continuarle a Parigi. un rapporto dettagliato su perché e come si dovesse annettere l’Albania il Nel 1997, in un’intervista alla TV ungherese, Geraldine ha ricordato più presto possibile. La politica di “non interferenza” delle grandi poten- con parole affettuose la sua cittadina di nascita, Nagyappony, oggi in ter- ze durante l’aggressione italiana contro l’Etiopia e il consenso di Berlino ritorio di Slovacchia, dove risiedeva nella sua giovinezza, e che ”non ave- hanno incoraggiato l’aggressione italiana. Il governo italiano il 5 aprile va mai dimenticata”. Ci sono tanti aneddoti sull’incontro tra Re Zogu e la 1939 ha dichiarato un ultimatum a Zogu affinché l’Albania diventasse giovane contessa. Uno racconta che le sue sorelle, visitando Budapest nel un protettorato anche de jure di Roma (come già di fatto era). Zogu non 1937 hanno portato la sua foto al re. Un altro, che la fotografia era stata poteva accettare questo, ma anziché resistere scelse di fuggire: un paio inviata a Tirana da un’amica di Geraldine. In ogni caso, avvenne che di giorni dopo, con la moglie ungherese e il figlio neonato, ha trovato nel gennaio 1938, all’apertura della stagione di ballo, la bella contessa rifugio in Grecia. Il 7 aprile un Corpo d’Armata di 40 mila soldati ital- ungherese fu invitata a Tirana. Geraldine, 40 anni dopo, ha ricordato iani, sostenuto dall’aviazione e dall’artiglieria, ha cominciato a sbarcare così il fatto: “...... Poi ho incontrato il re e come nelle favole, vederlo e delle nozze, venne costruito un arco trionfale di cinque metri di altezza. in quattro punti strategici. L’esercito albanese demoralizzato dagli agenti amarlo è stato davvero un attimo. Potrebbe sembrarvi strano, ma in una I giornali annunciarono che ambedue i sposi studiavano con diligenza la fascisti e le masse scontente del regime di Zogu non opposero sufficiente manciata di minuti, mi innamorai veramente di lui, e questo matrimonio, reciproca lingua. Zogu generosamente invitò in Albania la stretta paren- resistenza, così le truppe italiane, in tre giorni, invasero l’Albania. che sembrava di calcolo, diventò un amore vero.” tela di Geraldine e ordinò per la sua sposa i più bei vestiti presso le più famose case di moda d’Europa. Le celebrazioni di nozze durarono ben Ungheria e l’occupazione italiana Le nozze tre giorni, con 160 invitati dell’élite albanese e una parte dell’aristocrazia In questo periodo, gli organi di stampa ungheresi hanno dedicato am- Dal fidanzamento a gennaio al matrimonio in aprile, tuttavia, ci furono ungherese vicina alla Famiglia Apponyi. pio spazio a Zogu e alla moglie ungherese. Si pensava che la coppia reale molti problemi da risolvere. Primo tra tutti, quello religioso, poiché la Il matrimonio fu celebrato il 27 aprile1938. I testimoni per il re furono in fuga avesse portato con sé centinaia di valigie con una parte significa- sposa era cattolica romana mentre lo sposo era musulmano. Alla fine, suo fratello, il Principe Abid, e il ministro degli Esteri italiano Galeazzo tiva dei tesori d’oro albanesi. András Mihály Ronai, corrispondente del Geraldine non si dovette convertire alla fede musulmana, ma poté man- Ciano; per la sposa, il suo patrigno, il conte Károly Apponyi, e il bar- giornale Pesti Hirlap il 12 aprile1939, ha così descritto il regime di Zogu tenere quella cattolica. Ciononostante, la cerimonia nuziale fu celebrata one Frigyes Villani. Durante la cerimonia, nei templi di culto di tutta che stava affondando: dal Gran Muftì di Buda. La preparazione al matrimonio reale fu per l’Albania si celebrarono messe nello spirito di riconciliazione tra cristiani “L’Albania è ancora un pezzo di Medioevo nella moderna Europa. Terra quattro mesi uno dei temi preferiti dalla stampa europea. La notizia del e musulmani. Cento colpi di cannone hanno festeggiato il corteo nuziale. di contrasti. Non ha ancora una ferrovia, ma ha un traffico aereo rego- fidanzamento venne annunciata al Parlamento albanese il 31 gennaio Nello stesso giorno, con il patronato della coppia reale, si sono sposate lare... Ha il cosiddetto parlamento, ma vive ancora in un vecchio sistema 1938. In tale occasione, il reggente ungherese Miklos Horthy ed Ahmed anche 150 coppie di albanesi. La coppia reale ha ricevuto fastosi regali tribale. Ci sono capi tribali che sono stati educati all’estero, ministri e Zogu si scambiarono telegrammi di congratulazioni. A Tirana, in onore di nozze tra cui due cavalli lipizzani da Miklos Horthy, sculture artistiche (continua al pagina 17) Poesia Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 16 Albania Ali Asllani Detyrë e shenjtë nga Jasemina Zeqiraj Nga Salim Memishi Hakërrim Të pata thënë edhe një herë non ti abbandonare… Kam lindur në vendin ku dhe balta flet tra la schiuma che innalza le tue onde. Që nga Korça gjer te Shkodra mbretëron një errësirë, Këtu dhe në dimër lulet kanë erë nëpër fusha, nëpër kodra, vërshëllen një egërsirë! Këtu dhe guri merr një jetë. Aquila, Pra, o burra, hani, pini, hani, pini or’ e ças, S’dallon as kisha e as xhamia che sa la direzione….PORTI con TE…. Për çakallin, nat’ e errët, është ras’ e deli ras’! Kur kam një lutje të përbashkët un grido da lontano…. Të njejta janë lutjet e mia Non rimane più niente ,semplice parola….. Hani, pini dhe rrëmbeni, mbushni xhepe, mbushni arka, Si për bajrame ashtu për pashkët. ma folto giardino del sentimento sovrano. të pabrek’ ju gjeti dreka, milionier’ ju gjeti darka! Nuk kam faj që jam i urtë Donna , Hani, pini e rrëmbeni, mbushni arka, mbushni xhepe, Por të betohem s’e kam nga frika fatti amare ! Senza il come,il dove,il perché gjersa populli bujar t’ju përgjigjet: peqe, lepe! Jetoj gjatë dhe jo shkurtë lasciati conoscere e desiderare da lontano Andaj kështu do ruhet tradita. come fecero i tuoi figli con te. Ai rron për zotrinë tuaj, pun’ e tija, djers’ e ballit, Më prek nuk trembem, jam njeri Come la storia, ësht’ kafshit për gojën tuaj. Rroftë goja e çakallit! Dhe unë jetoj sikur ju e ata Edhe pse në shekullin e ri come la tristezza che ti amava, Shyqyr zotit, s’ka më mirë, lumturi dhe bukuri, Kohë e vjetër është harruar. dhe kur vjen e ju qan hallin, varni buz’ edhe turi! come ti scriveva le sue lettere Kadarè…. Të më falësh por jam Shqiptar DONNA non ti perdere nella lotta… Ndoshta të pengon por unë krenohem quella che prende i tuoi figli con sè!!!!! Hani, pini dhe rrëmbeni, është koha e çakenjvet; Me një shpresë unë krahun marr hani, pini e rrëmbeni, ësht’ bot e maskarenjve; Me të njetjën gjë në mëngjes zgjohem. Nel nome del sangue degli nostri eroi Hani, pini, vidhni, mblidhni gjith’ aksione, monopole, Nuk kam armë të kundërvihem Io voglio gridare il tuo nome “SHQIPERI”!!! ekselenca dhe shkëlqesa, tuti quanti come vuole! Nuk kam fjalë të të nëncmoj Guardate ciò che ci ha insegnato….. Nënshkrim i zotris suaj nëpër banka vlen milion, Është ftohtë por unë nuk ngrihem Nostra stanca madre, non ne può più sentire parlare, ju shkëlqen në kraharuar dekorata “Grand Cordon”! Për mua dielli do të rrezoj. di poteri e guerre! Kërkesën time rrëzoi kuvendi Dhe kërkoni me ballhapur (!) komb i varfër t’ju thërres’ Por atë ditë sikur mungoi Zoti Ci ha insegnato cantare … gjith me emrin tingëllonjës: Ekselenca e Shkëlqes’ Dikur u shqye por do qëndiset vendi la musica come Anna Oxa… dhe të quheni përhera luftëtar’ e patriot’, Se nenet tua ndërrojnë si moti. parlare con il cuore ( Madre Teresa di Calcutta)….. në ka zot dhe do duroj’, posht ky zot, ky palo zot! E, atë që më premtoi perëndia Come la danza di Kledi Kadiu Mos e prek, është e imja e la fama dei Scienziati in America….. Grand Kordon i zotris’sate, që në gji të kan’ vendosur, Nuk i kam dhuratë gjërat e mia ësht’ pështyma e gjakosur e atdheut të veremosur; Por më dhuron bekimet e tija. Ci ha insegnato mille lingue…. Mundem të shtoj se… Ci regalò la marcia in più……… dhe kolltuku ku ke hipur, duke hequr nderin zvarr’, ësht’ trikëmbshi që përdita varet kombi në litar! Nuk u lodha gjatë historisë Noi vogliamo urlare “Shqiperia”!!! Të them më vranë e më prenë La guerra non ci può rubare il volto, Dhe zotrote kullurdise, diç, u bëre e pandeh, kundër burrit të vërtetë zë e vjell e zë e leh! “Humba Gjonin e Skënderbenë la paura già ci ha inciso … Humba Hamz e Adem” Këto janë thjeshtë ca dhurata Sincera e piena di pace,madre svegliati E na tunde, na lëkunde, nëpër salla shkon e shkunde, Për vendin tim që gjithmonë i pata. E inizia a parlare di me mbasi dora e armikut ty me shok’ të heq për hunde. Unë kur cmallem për dheun tim Del mio AMORE per te! Rroftë miku yt i huaj, që për dita los e qesh, Dhuratë i bëj nga një trim të gradoi katër shkallë, pse i the dy fjal’ në vesh! Nuk i zgjedh me metër as me kandar Por lehtë vijnë vullnetar. Koha dridhet e përdridhet, do vij’ dita që do zgjidhet Shiqo burgjet, janë të stërmbushur dhe nga trasta pem’ e kalbur doemos jasht’ do hidhet! Asnjëherë nuk u përlota Mëmëdheu Koha dridhet e përdridhet, prej gradimit katër shkallë E di mirë kohën e duhur Andon Zako Çajupi nuk do mbetet gjë në dorë veç se vul’ e zezë në ballë! dhe ajo ecë si ecën rrota Mirpo ju që s’keni pasur as nevoj’ as gjë të keqe, Se me një valltar nuk luhet shota, Mëmëdhe quhetë toka më përpara nga të gjithë, ju i thatë armikut: “Peqe!” As më nje pushkë nuk mbaron bota! ku më ka rënurë koka, Unë kam detyrën më të vështirë ku më ka dashur mëm’ e atë, Që të zinit një kolltuk, aq u ulët u përkulët, Më rënd se ti e ndonjë i vjetër ku më njeh dhe gur’ i thatë, sa në pragun e armikut vajtët si kopil u ngulët! Të jesh shqiptar është shumë mirë Por s’kupton ti e askush tjetër. ku kam pasurë shtëpinë, Është detyrë e pambaruar ku kam njohur perëndinë, As ju hahet, as ju pihet, vetëm titulli ju kihet… Teksa fshat’ i varfër digjet… kryekurva nis e krihet! Cdo ditë je nën një shtrëngim stërgjyshët ku kanë qenë Sidomos ju dredharakë, ju me zemra aq të nxira, Të gjithë duhet respektuar dhe varret që kanë vënë, ju dinakë, ju shushunja, ju gjahtar’ në errësira! Pa gjetur ndonjë justifikim. ku jam rritur me thërrime, Unë, koha dhe trojet e mia Jemi rritur në të njejtin lis ku kam folur gjuhën time, Ç’na pa syri, ç’na pa syri!… Hunda juaj ku nuk hyri: Degë të trupit “shqiptaria” ku kam fis e ku kam farë, te i miri, te i ligu, te spiuni më i ndyri! Në vend të gjethit ka një plis. ku kam qeshur ku kam qarë, Dallavera nëpër zyra, dallavera në pazar, E sa mirë është të jesh aty ku rroj me gaz e me shpresë, dallavera me të huaj, dallavera me shqiptar’ Fllad e diell me rreze të lehta ku kam dëshirë të vdesë. Vetëm, vetëm dallavera, dhe në dëm të këtij vendi Netë me hënë si drita në sy që ju rriti, që ju ngriti, që ju ngopi, që ju dendi! Andaj ndryshe të unë është jeta. Këta që thonë , “Ra shqiptari” Nëse kombi vete mbarë, nesër ju veproni ndryshe, I ke në gjak apo farefis? dylli bëhet si të duash, kukuvajk’ dhe dallëndyshe… Të fala, të vijnë këtej pari Mërgimtari kukuvajka gjith, me lajka, nesër silleni bujar, Një lulë në ball tua qëndis. nënë dorë e nënë maska, shkoni jepni një kapar! nga Aurora Kamberi, Piacenza Lulet e mia kanë dy ngjyra Kanë një erë të jashtëzakonshme Malli te djeg Dhe kujtoni tash e tutje me të tilla dallavera Të vie si në shpirtë hyri natyra per vendin e lindjes kukuvajka do përtypi zog e zoga si përhera… Me flladin e lehtë netëve të vonshme. per kujtimet e femijerise _ Ja, ja grushti do të bjeri përmbi krye të zuzarve, I përcjell me këngën “Rreth flamurit” per canten e ngarkuar me libra koha është e maskarenjve, po Atdheu i shqipëtarve! Që kam shkruar në rrënjët e gurit e biblioteken e shtepise. Të thash te unë dhe guri ka jetë Edhe ju të robëruar, rob në dor’ të metelikut, Rrënjët në gjisht e barutin përpjetë. Per ajrin e detit fshini sofrat e kujtdoj’, puthni këmbën e armikut! Mos ke frikë, ne po kuvendojmë Por ky siklet po më lë mbresë zemra te dhemb Që ta kesh armikun mik e pandehni mençuri, mjafton bërja pasanik, pasanik dhe “bej” i ri, Qetësohu pak e pastaj do shkojmë kur numeron vitet e largesise Ku të duash, fjalë dhe besë! qesh si femij per thinjat qe te jane rit. dhe u bëtë pasanik, me pallate, me vetura, Po të dëgjosh këshillat e mia kurse burrat më fisnikë, japin shpirtin në tortura! Mos hip aq lart ku ngjitet dhia Adoleshent erdhe, sot je burre Se me dorë s’kapet perëndia mbi fytyre disa shenja te jane krijuar Vendi qenka sofr’ e qorrit, vlen për goj’ e për lëfytë, Ai s’u flet krijesave të tia. qe me rrudhat e ballit harmoni krijojne bëni sikur veni vetull’, shoku-shokut kreni sytë… Se ndoshta dikush kërkon më shumë dhimbjen e madhe ta lehtesojne. Dhe për një kërkoni pesë, po më mir’ njëzet e pesë. Përvec dorës dëshiron dhe krahun Le të rrojë batakçiu dhe i miri le të vdesë! E pa bërë as një sygjum Ah! sa deshiroje me lot nder sy Edhe Zotit ia luajnë shahun. Po një dit’ që nis e vrëret do mbaroj’ me bubullimë, qe ketij mergimi ti hakmeresha Janë disa që kështu mendojnë ky i sotmi zër’ i errët, bëhet vetëtimë Por tani ik, je i lirë qe na t’kuri e zemren coptoje dhe i bije rrufeja pasuris’ dhe, kësi lloj, Dhe thuaju atyre që po vështrojnë qe na dha vetem nje profesion sherbetor. nuk ju mbetet gjë në dorë, vetëm një kafshit’ për goj’! Të më lënë sa më të lirë. E kam këshillë nga Baba Ilir Si ti, e gjithe mergimtareve A e dini që fitimi brenda katër vjet mizor’ T’i bëj nderë cdo kalimtari lotet ju thane ne faqet e trishtuara nuk ësht’ yti, nuk ësht’ imi, është i kombit arbror, Se trojet e mia s’kanë këtë zinxhir por ne zemra ju qendron vetem nje deshire ësht’ i syrit në lot mëkuar, ësht’ i vendit djegur, pjekur, Që e ka vënë ai kufitari, atdhe shpirtin mos ma lere ne megrim. Ju do thoni si të doni… po e drejta dërmon hekur! Pra, bëju të fala nga Shqiptari! pagina 17 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Cultura ARISTIDH KOLIA - “RRËNJËT TONA JANË NË ARBËRI” Nga KOLEC TRABOINI E kjo ndodhte se ai kishte nje vizion te madh e nuk shkon rryma dhe fryjnë erërat . Nuk jam lëpirë e nuk i shihte shqiptarët e Shqipërisë së vitit 1913 si njerëz kam puthur kurrë këmbët e përmjera dhe për këtë e anë rënë këmbanat e ka ardhur ora për ata që të përtej sinoreve, por vëllezer gjaku, sepse e dinte paguaj shtrenjtë dhe në mënyrë të përditëshme me Kduan të dëgjojnë e kuptojnë se kultura e traditat, se kufijt ishin krijuar nga të tjerët e jo nga shqiptarët, nderin, dinjitetin dhe lirinë time...” Dhe e pagoi. E historia dhe gjuha nuk mund të kufizohen edhe më tej se pengesat i sjellin qeveritë e politika, por jo popujt. pagoi pa ju dridhur qërpiku sepse kishte gjak arbëror brenda kufijve të Shqipërisë, të cilin e sajuan të tjerët Aristidh Kolia ishte si një diell që lind, kalon në zenit e karakter arvanit të pamposhtur.Me të drejtë i vëllai e jo ne, në vitin 1913. Duke u qorrollepsur e duke dhe perëndon, e gjatë gjithë udhës në qiell ndriçon i tij, Jorgo Kolia, thotë se me Aristidh Kolian ndodhi u sjellë si provincialë në këtë kopshtin tonë të vogël, për njerëzit. Kështu ndriçoi gjatë tërë jetës së tij miku ajo që thuhet në një proverb biblik: “Kush ka guximin ne e kemi humbur besimin prej arbërorëve që rrojnë ynë i madh e i paharruar që sot e kujtojmë me nostal- të thotë të vertetën, kryqëzohet” U bë një dekadë që pertej gardhit tonë. Sot arvanitët dhe arbëreshët e gji. Veç perëndimi ishte tejet tragjik për diellin meta- nga ajo ditë e zezë athinjote, ajo vdekje mizore, që shohin me skepticizëm Shqipërinë dhe po i hedhin forik me emrin Aristidh Kolia. Ai kaloi nga Thiva ku na e rrëmbeu parakohe e krejt e papritur Aristidhin sytë nga Kosova me shpresë se ajo do të bëhet qendra lindi, përmes fshatrave arvanite të Atikisë, që i rrinë tonë. Po a thue përnjimend u shua ai diell arbëror? arbërore e shqiptarëve të gjithë botës. Këtë e ndjente Athinës si kurorë, nga ishulli Salamina i Anastas Kul- Kurrsesi , sa kohë që ia ndjejmë rrezet e ngrohta që dhe e thoshte jo pa pikëllim edhe i paharruari Aristidh luriotit, kalonte nëpër malet e Moresë, tek Arbërshët e burojnë prej veprave të tij. Se ja kështu ka ndodhur Kolia, kjo figure e madhërishme e kulturës arbërore, De Radës e Zef Serembes në Kalabri e Siqili të Italisë, edhe me Anastas Kulluriotin e Jorgo Marugën, por por na e thonë sot e kësaj dite, anipse ne bëjmë sikur ku zuri miq të mëdhej si At Antonio Bellusci me të ikën vetëm fizikisht. Asgjë tjetër nuk ka ikur veç trupit nuk dëgjojmë, edhe veprimtarët e tjerë arvanitas e ar- cilin e lidhi një miqësi e jashtëzakoneshme. që ju kthye dheut të krijimit. bëresh si Jorgo Miha, Jorgo Jeru e At Antoni Bellusci. Të dy dijetarë me mendje të ndritur, karakter të Nuk mund t`i vihen pranga dritës. As ideve dhe A ka ky shtet shqiptar një Akademi të dëgjojë këm- fortë e zemër guximtare. Njëri në lindje e tjetri në frymës se tij që ndjejmë në çdo libër e në çdo fjalë. banat, që të mos lërë në harrim kulturën tonë përtej perëndim të Arbërisë sonë. Si dy zogj shqiponje,se Veprat e mendimet e tij na shoqërojnë. Sot më tepër kufinjëve, një kulturë e traditë, një histori plot lavdi, bashku fluturuan lart por edhe larg deri në Strasburg, se dje, nesër me tepër se sot, kështu në vazhdimë- që është po me aq vlerë sa ajo brënda kufijve, në mos për t’i thënë Europës se Arvanitët, trashigimtarët e Kol- si, sa kohë që bijtë e shqipes arbërore, shqiptarët, më shumë. lokotronit, Marko Boçarit, Gjergj Karaiskaqit, Laskarina arbëreshët, arvanitët rrojnë e do të rrojnë mbi dhè. Veç bustit të De Radës si nuk u pa gjëkundi në Bubulinës e plot heronjve të tjerë të Revolucionit Grek, Aristidh Kola ishte një mendje e ndritur që e kuptonte këtë dhè një monument a bust për ata që dhanë aq ndaj kulturës arbërore, e mendësisë sonë të veti- ishin gjallë, anipse të harruar, pak prej vetes e shumë se në këtë botë kish jetë por kishte edhe vdekje, por shumë për kulturën arbërore jashtë kufijve të vitit zolimit, për të mos thënë frikës se mos bash për këtë e më shumë prej të tjerëve. Ata kështu po i kthenin dinte akoma më mirë se vdekja mund të mundej me 1913. Si nuk u panë të shfaqen në dy dekada gru- mbeten prishaqejf diplomatët e fqinjëve. Vështirë arvanitasve krenarinë e dinjitetin, lavdinë e një historie vepra të mëdha për njerëzit. Ai e dinte mirëfilli se pet kulturore arvanite arbërore në këtë vend. Të mos është ta pranojmë të vërteten, por pa e pranuar atë të mohuar. E vërteta që mbronte Aristidh Kolia kaloi ka një mënyrë për të rrojtur edhe pas vdekjes, çfarë flasim për shkrimtarë, piktorë e artistë që janë nderi nuk ka as dhe një shans të vetëm të gjejmë një udhë si hark drite edhe në qiellin e Shqipërisë dhe Kosovës në të vërtetë e mrekullisht ndodh. Se ja, tani për e krenaria e fqinjit tonë të jugut. Pse ia sharrojmë të drejtë në këtë mishmash kombëtar, ku flitet veç për e mbarë trojeve shqiptare në Ballkan. Kush më shumë Aristidhin tonë dinë e flasin më shumë njerëz. Ani vetes degët që kemi nën këmbë. Me fustanellën tonë politikë, ku prodhohen veç konflikte e kultura konsid- e më zjarrtë se ai i mbrojti shqiptarët e Kosovës kur pse gazetat shqiptare në Tiranë e Prishtinë fare pak krenohen fqinjët duke e quajtur pjesë të etnografisë erohet si një handikap shoqëror i bezdisshëm. edhe në revistën e tij “Arvanion” shkruhej me gërma shkruajnë, se janë peng e robër të politikës dhe inte- së tyre kombëtare. Po ne si nuk morëm një kostum aq Aristidh Kolia i madh kishte një mendësi krejt të mëdha “Edhe unë jam kosovar!”. resave konjukturale, por falë komunikimit të shpejtë të mrekullueshëm të grave arvanite e të mburremi me tjetër. Kultura, tradita, gjuha, prejardhja, historia Ai me guximin që tregoi shfaqi tiparet e trimave e masiv elektronik, për Aristidh Kolian sot flasin e të, sepse është vertetë pjesë e kulturës tonë të mrekul- ishin gjithçka në jetën e tij. Ai e shihte Shqipërinë arvanit në histori që nuk e njihnin frikën. Ata ishin shkruajnë me admirim në të katër anët e globit, nga lueshme arbërore. Pasi na zvogëluan gjeografikisht të me sytë e shpresës. Ai kishte udhëtuar katër herë në lindur në luftë dhe lufta i rriste e i trimëronte, siç Europa në Amerikë, Kanada dhe Australi, kudo ku tjerët, pse për fajin tonë, vazhdojmë të zvogëlohemi Shqipëri e një herë në Kosovë, por edhe në Kalabri thotë miku i tij, veprimtari tjetër arvantias Jorgo Miha. ka shqiptarë. shpirtërisht. e Siçili, gjithnjë me dëshirën e zjarrtë për ta thyer atë Vetëm pse mbronte shqiptarët e Kosovës në të drejtën Vepra e tij madhore “Arvanitët dhe prejardhja e E kryepseja: pse pra ne e kemi humbur shansin barrierë që na kishin vënë në mes nesh, në mes të e tyre për liri, u kërcënua publikisht në një emision grekëve” veç 12 botimeve në Greqi, është botuar e historik për t`u bërë qendra e mbarë botës arbërore- njerëzve të një gjuhe dhe një gjaku. Ndaj është krejt e televiziv nga një gazetare, sot deputete komuniste në ribotuar edhe në Shqipëri, por, edhe vepra te tjera si arvanite-shqiptare? kuptueshme çiltërsia me të cilën e priti dyndjen e emi- parlamentin grek: “Ju akuzoj si agjent i të huajve…më “Gjuha e Perendive” tashmë i kanë në dorë shqiptarët Parë në këtë sy, mund të them se diku përtej gar- grantëve shqiptarë në Greqi me mendimin, se kjo do e pakta i UÇK-së, ju akuzoj për agjenturë dhe propo- në arbërishtën tonë të lashtë e të bukur. Disa njerëzve dhit tonë, në Greqi, patëm fatin të njohim Aristidh të ishte një rast ideal për të krijuar lidhjet e mungura gandë të zezë, jeni armik i brendshëm.” Për këtë ng- vdekja iu shërben për t`u bërë edhe më të gjallë se të Kolian, personalitetin më të madh arvanitas të shekul- në mes të krahëve të shqiponjës. jarje skandaloze në median greke, ndoshta e vetmja e gjallët. Kur trupi ikën, shpirti vjen më pranë njerëzve. lit XX dhe një nga njerëzit më të ndritur të kombit Ai u afroi shqiptareve emigrantë një miqësi pa asnjë këtij lloji në mbarë Europën, në një letër që Aristidh Ringjallje sipas shëmbëllesës Ungjillore. Ndaj gjith- tonë. Akademikët tanë që flenë nëpër katedra duhet rezervë e pa asnjë kusht. Ai nuk përdori për ta asnjë Kolia i dërgoi mikut të tij arvanitas, Taso Karandis, monë do të themi se Aristidh Kolian e kemi gjallë t`ia kenë zili atij, por jo zili për keq, sepse ai ishte e herë fjalën emigrant. I quante me gjuhën e tij të bu- botuar post mortum në revistën “Ritmi i Salaminës”, midis nesh. Ai zjarr dashurie e krenarie që ndezi në mbetet pjesë e kulturës sonë arbërore, por t`ia kenë kur shqipo-arvanite “djemt”. Kush e di ç’bëjnë djemt. shkruante.: mes të arvaniteve si të ishte një Promete, kurrë nuk zili për vullnetin e këmbënguljen, për sakrificën, Kush e di ku janë djemt. I thërriste ashtu siç thër- “Shumë miq më telefonuan për të shprehur indin- mund të shuhet. Le ta mbyllim me fjalët që aq shumë sepse Aristidh Kolia në studimet e veprat e veta, vuri riste të birin e vet Panajotin. Me të njëjtën dashuri. jatën për baltën që hodhi mbi mua zonja Liana Kaneli i kish për zemër i pavdekshmi Aristidh Kolia: “Rrën- tërë dashurinë, tërë pasionin, tërë kohën, edhe jetën Ishte një miqësi e dashuri që buronte prej gjakut të gjatë emisionit televiziv në “Skaj” 5 Maj 1999, dhe jët tona janë në Arbëri!” e vet duke punuar në kushtet e një terrori verbal e përbashkët që na rridhte në damarë e gufonte në zem- më pyetën përse e përballova me qetësi, kur duhej të E këto fjalë, që të kujtojnë edhe të madhin De Rada psikologjik. Por mendoj se këtu vegjeton edhe një zili rat tona arbërore. E më së shumti nuk ishim ne që e kundërsulmoja... Miqtë e mi, mos u mërzisni e mos që i mbylli sytë duke parë detin, duhet t`i kenë në për keq, prej atyre që kanë veshur papuçet akade- kërkonim atë, sepse edhe druheshim, por ishte ai që u hidhëroni për këtë, sepse “e drejta del, vjen kur mendje e në zemër arvanitasit edhe arbëreshët, por mike të Obllomovit. Lënia jashtë vëmendjes, thuajse interesohej se çfarë ndodhte me emigrantët shqiptarë t`i vijë ora…”. E kam dashur dhe e dua vendin tim, duke ditur rrethanat e mundësitë, le t`i ndihmojmë në harrim e kësaj figure, duke mjaftuar me emërtimin në Greqi. Që kur e takuam për herë të parë, ashtu por dashuria ime nuk është me fjalë por me veprat e edhe ne sado pak, që të mos i harrojnë, që njerëzit që “Aristidh Kolia” një rrugicë të vogël në periferi të Ti- do ta ruajmë në kujtesë, të gjallë e plot energji , të mia, të cilat do të kujtohen kur balta e zonjës…Kaneli kanë guximin të thonë të vertetën edhe me tej të mos ranës, diku fshehur pas pallatit të Brigadave a fshatin përzemërt , me fytyrë plot dritë e të qeshur, gjithmonë të kalojë në harresën e shekullit. Kam preferuar kryqëzohen, që errësira të mposhtet përballë dritës e Sauk, është vërtetë shprehje e qëndrimit tonë cinik i mirë e bujar. Kush tjetër si ai! gjithmonë të shkoj kundra rrymës e jo të shkoj nga shpirti i Arbërit të rrojë përgjithmonë! Geraldine - Regina ungherese sul trono albanese Motive nga eposi i (continua al pagina 15) Zogu trascorse gli ultimi anni della sua vita sotto le cure assi- diplomatici che si formano nelle capitali europee. E ci sono capi due della sua Geraldine. Morí il 9 aprile 1961 e fu sepolto in un che vivono in montagna, sempre armati di pistola e sempre pronti cimitero di Parigi. Dopo la sua morte, Geraldine acquistò una çuditshëm i Himarës alla rivolta e alla ribellione ... Se si dovesse attribuire una parola tenuta in Spagna, dove la famiglia visse fino al 1979. Poi per la a questo piccolo paese, questa sarebbe “vendetta” ... Ahmed Zogu (Vijon në faqen 17) presunta attività di commercio di armi del figlio Leka, vennero Nuk po vazhdoj me tej. Kur shkova per here te pare ne fshatin Pilur, nga buron ha tenuto il suo potere con una serie di vendette…. “ espulsi dal paese. Si trasferirono allora in Sud Africa, dove abi- Eposi Magjik i Himares polifonike pashe kuoten me te larte te fshatit te rrethuar nga Prima della campagna italiana, Ciano ha promesso al Barone tarono fino alla metà del 2002. Il figlio Leka dirigeva una ditta di nje pyll i rralle lisash, qe s’di pse me kujtuan lisat e Dodones. Nje pyll krejt i vecante, Villani di proteggere la vita di Zogu e della sua moglie ungherese. commercio a Johannesburg. gati perrallor. Mjere ata qe s’e kane pare kete pyll te cuditshem dhe lum ata qe e kane Come già scritto, Zogu ha preferito fuggire in Grecia. È curioso pare! Deget e ketij pylli jane shekujt dhe kenget, sinkretizmi i natyres dhe i historise. come il barone Villani valutò l’occupazione dell’Albania: Il ritorno in Albania Gjate viteve kam shume kujtime nga Himara. Kujtoj ekspeditat arkeologjike nenujore “È innegabile che noi ungheresi guardiamo con commozi- Nel 1990, dopo la creazione del regime democratico in Alba- ne Palasa dhe ne Dhermi, kujtoj kur shkova per here te pare te Shpella e Pirateve, per one alla fine dell’indipendenza di una nazione legata a noi da te cilen Petro Marko ka shkruar romanin e mrekullueshem, qe eshte ekranizuar. Nuk nia, Geraldine anziana poté ancora assistere alla normalizzazione ka ndodhur te shkoj ne Dhermi dhe te mos ndalem e te pi nje cigare te varri i Petros. tradizioni antiche ma vive, nazione simpatica ed amante della dei rapporti del nuovo regime con la casa reale. libertà, ma allo stesso tempo dobbiamo rallegrarci dello sviluppo Sipas ritit te lashte ndez dhe nje cigare te dyte dhe e le te digjet ne heshtje mbi pllaken Il figlio Leka è tornato in Albania per la prima volta nel 1993. e varrit. Me c’deshire titanike per jeten do te ngrihej poetin e pavdekshem Petro Marko, potente del grande impero italiano, il quale proprio in questa parte Ha organizzato il partito monarchico, con il desiderio di ripris- per ta thithur kete cigare! Do te kujtonte koherat, te cilat pa kujtesa jane te zbrazta, dell’Europa ci può portare più vicino alla realizzazione delle nos- tinare la monarchia alle elezioni del giugno 1997. Tuttavia, fu boshe, te frikshme, te kota. tre aspirazioni nazionali.” sostenuto solo dal 33 per cento dei votanti. Secondo la decisione Nuk duhet harruar per te folur per keshtjellen e famshme te Porto Palermos te dell’Assemblea Popolare del giugno 2002, la famiglia reale ndertuar nga Ali Pashe Tepelena. Kjo keshtjelle katerkendeshe me kater kulla eshte nje cudi e arkitektures ushtarake dhe e kohes. Heren e fundit e vizitova keshtjellen bashke Gli anni di esilio poteva finalmente ritornare in Albania. Apponyi Geraldine nello Dopo questa storia travagliata, per la coppia reale albanese e il me Lefter Cipen. Rreth e qark saj ka disa bime te gjelbera, deget e te cilave po t’i stesso mese è tornata - con il figlio e con il nipote Leka II – nella loro figlio ci fu un lungo periodo di esilio, durante il quale Geral- kepusesh nxjerrin nje leng te bardhe si qumesht. E pyeta Lefterin si quhen keto bime, sua seconda Patria eletta. Ma il suo soggiorno in Albania fu di dine accompagnava fedelmente suo marito spesso malato. Gre- “Qumeshtoret e Vasiliqise” me tha ai. Thuhet se Vasiliqia u martua me Ali Pashe Tepe- cia e Turchia dettero loro asilo solo per un breve periodo, e la nuovo molto breve: forse a causa del cambiamento climatico, si lenen ne kishen prane keshtjelles. Nuk mund te kete keshtjelle me egzotike ne Shqiperi ammalò gravemente e morì il 22 ottobre 2002, in ospedale a me nje mundesi kolosale per tu kthyer e tera ne nje qender turistike, te famshme per salvezza venne con la decisione del governo britannico: potevano krejt Mesdheun, ku mund te vinin nga e gjithe bota. Emri i Ali Pashe Tepelenes dhe i stabilirsi in Inghilterra, con la condizione che Zogu si sarebbe as- Tirana. Nella cattedrale cattolica della capitale ha avuto l’addio eterno. È sepolta nel cimitero principale di Tirana. femres me bukuri te madhe, Vasiliqise, perbejne emblemen magnetike e historike se tenuto dall’attività politica. Per questo Zogu non ha formato “un koherave. Nje projekt i shtetit shqiptar, mundet i financuar dhe nga Banka Boterore governo in esilio” e non poté interferire alla sanguinosa guerra Questa è la storia strana e sconvolgente della Regina ungh- do te kthente Porto Palermon ndoshta ne nje Montekarlo ne brigjet e Jonit. Kjo do ta civile in Albania. (Ma secondo le malelingue lui preferiva i casini erese di Albania, cominciata come una favola, con un anno di ringjallte ekonomikisht me shpejtesi te pabesuar Himaren. di Londra all’attività politica.) Ad ogni modo trascorsero sei anni “reggenza”, e finita con 63 anni di esilio. Accompagnava e ac- Sa kohe duhet pritur per kete gje, qe kjo mundesi e rralle te kthehet ne nje realitet? e mezzo nei pressi di Londra in una casa con bel giardino. carezzava fedelmente suo marito Ahmed poi il figlio Leka. Tutti Pyes: A duhet harruar kaq gjate gjiri dhe plazhi magjik i Jales, ndoshta me i bukuri ne Dopo la seconda guerra mondiale, l’Albania è stata procla- noi – albanesi e ungheresi – possiamo essere orgogliosi di lei. Evrope? Cila krahine e Shqiperise ka pasuri kaq te pambarimta natyrore? Per c’fatalitet mata repubblica popolare, dove non c’era posto per il re. Zogu P.S. Il governo democratico dell’Albania vuole mantenere rap- paradoksal nje Himare kaq perrallore te jete kaq e varfer? Kush do te thote Mea porti normali con la famiglia dell’ex-re. Questo è dimostrato dal Culpa!? Ndoshta qe te gjithe kemi faj, edhe une qe po i shkruaj kaq vone keto rrjeshta, nel gennaio 1946 ha anche formalmente rinunciato al trono sepse duhet t’i shkruaja shume me perpara. Si mund ta duam vendin tone pa dituri? albanese. Poi, un mese dopo, grazie all’invito del re Farouk fatto che nel 2006 il Parlamento albanese ha deciso di restituire Cdo ringjallje e vertete eshte forma me sublime e diturise. Kjo nuk ka asnje dyshim. d’Egitto, anch’egli di origine albanese, con la sua famiglia si tras- agli eredi di Zogu uno dei palazzi reali a Tirana e la loro villa a S’ka shume dite qe shkrova nje parafjale per librin e intelektualit poliglot nga Himara ferì ad Alessandria. Nel 1953, quando la monarchia egiziana Durazzo. Inoltre, il nipote Leka II è stato nominato consulente Janko Pali,qe do te botohet se shpejti per historine e Himares. Ai vdiq 97 vjecar. Qe venne rovesciata, Zogu fu costretto a letto a causa di un attacco del Ministro degli Esteri, e in questa veste, come membro di una nga Qeparoi dhe shkroi shume libra per Himaren. Dinte shume gjuhe te huaja madje di cuore, così la famiglia poté lasciare l’Egitto del colonnello delegazione albanese, nell’aprile 2009 poté visitare l’Ungheria, edhe esperanton, por librat e tij postume me nje shqipe te kulluar do te botohen tani Nasser solo due anni dopo, alla volta della Francia (prima a paese della nonna Geraldine. kur ai nuk eshte me dhe nuk do t’i shohe me syte e tij keto libra. Mbase qiejte e Hi- Cannes, poi a Parigi). (traduzione Paola Bersi) mares kane ruajtur dhe bebezat e syve te Janko Palit per te pare pas vdekjes librat e tij te botuar dhe per me teper Himaren e Ringjallur. Amen! Attualità Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 18 Kombi nuk mund të shitet dhe të blihet me para (Vijon nga faqja 1) në bashkësi primitive të parahistorisë. Përcaktimi i iptar. Falenderoj ato struktura të shtetit shqiptar, siç sharak i Korçës, Ikonomus (që thonë se e larguan). Pse ndodhin këto në Shqipëri? kombësisë të posalindurve nuk i intereson vetëm rasti konkret i Këshillit të Lartë të Drejtësisë të cilat Shihet se në këto 20 vjet tranzicion qeveritë shqiptare Shqipqëria fatkeqësisht po kalon një periudhë të prindërve, por i intereson të gjithë shoqërisë ashtu si me patriotizëm dhe profesionalizëm me ndershmëri i nuk bëjnë gjë tjetër veçëse zbatojnë urdhërat e na- vështirë të krizës politike. Në Shqipëri gjithshka është i intereson tashmë shoqërisë shqiptare. janë kundërvënë një regjistrimi i cili ka marrë hapa cionalizmit grek. Ne kemi një axhendë me Greqinë të bërë informale.Por nuk mund të tolerojmë që në këtë Shoqërisë dhe shtetit, shtetas të cilat janë ata antishqiptare. Falenderoj edhe Gjykatën Kushtetuese trashgëguar që me shtetin e Ismail Qemalit. Ne kemi Shqipëri të lulëzojë dhe tregu i zi i ndryshimit të kom- prindër, ata prindër që kanë lindur këta fëmijë. Në për veprimin e hedhjes poshtë në mënyrë spektako- çështjen çame, çështjen e kufirit, kemi çështjen e bësive. Ashtu si sllogani juaj që “kombi nuk mund të rastin konkret iinteresohet shteti shqiptar. Prandaj lare të marëveshjes së shitjes së detit me Greqinë. pronave të qytetarëve shqiptarë. Kemi shumë çështje shitet dhe nuk mund të blihet me para”, ashtu dhe gjendjet civile nuk duhet në asnjë mënyrë të shpër- të cvilat kanë qenë edhe në kohën e Zogut dhe në kombësia nuk mund të ndryshohet dhe nuk mund dorojnë rregullat dhe legjislacionin shqiptar në lidhje Po politika shqiptare në tërësi si ka vepruar në këtë kohën e Enver Hoxhës dhe në kohën e Saliut të parë të shitet me para. Ashtu siç nuk mund të blihet dhe me ndryshimin e kombësisë. Nuk ka asnjë arësye lig- rast? dhe tani të gjitha këto qeveria i ka fshirë fare. shitet me para qyteti i çdo qytetari të këtijë vendi. jore që njeriu të dijë menjëherë pas lindjes se do ti Nuk do të kisha fjalë të mirë për politikën, e cila Për këto arësye do t’ju ftoja ju dhe të gjithë intelek- duhet një kombësi. Atij nuk i prish asnjë punë se ka hesht, por do të bëja një padrejtësi të madhe në Nuk është shqetësim i qeverisë shqiptare të gjitha sa tualët shqiptarë që nëse ka një mendim dhe një frymë një prind të një kombësie apo të një kombësie tjetër. qoftëse nuk do të veçoja partitë politike dhe kjo është më lart? që dikush do ta quante mendimin tim dhe tryezën Njeriut nuk i shkelet asnjë e drejtë në rast se nuk i Partia për Drejtësi Integrim dhe Unitet (PDIU) e Po ja, konkretisht. Tani shqetësim i qeverive tuaj një frymë patriotike arkaike, unë do ta quaja shënohet në dokumenta personale kombësia e tijë, cila është e vetmja parti politike e cila është ngritur shqiptare është se si të hapin shkollë në Korçë me ndryshe, një frymë kushtetuese të standarteve euro- apo se ka lidhje me kombësi të ndryshme. Prandaj kundër këtijë regjistrimi , të tjerat të majta dhe të folklorizëm dhe nacionalizëm grekë, apo në Himarë, piane. Nëse duhet të shkojmë të ecim afër pa plane rregullat e bashkimit Europian e shteteve moderne djathta janë të gjitha për t’u harruar. Ato kanë hesh- se si të hapin varreza që tregojnë se këtu është toka dhe pa strategji ashtu si shpesh herë ka ndodhur me të bashkimit europian, nuk kërkojnë në letërnjof- tur ose jan pjesë e këtij plani anti shqiptar. e grekërve, dhe tani të bëjnë një regjistrim që të Shqipërinë, mund të ecim vetëm. Nëse duam të ecim time apo regjistrime të shënohet kombësia etnike. mbushë arkën bosh të Vorio Epirit. Pra arka bosh larg dhe të bëhemi pjesë e bashkimit Europian, duhet Por mjafton që të përcaktohet shtetësia. Të gjitha Mendoni se opininioni qytetar është më i shëndoshë se nuk ka grekër në tokën arbërore, pra nuk ka Vo- medoemos që të ecim së bashku dhe të jemi pjesë ato vende të cilat kanë qenë edhe shumë konserva- se ai politik? rio Epir. Ndërsa me këtë lloj vedaklarimi kushedi sa e një strategjie të përbashkët, për një qëllim të për- tore në regjistrimin e përkatësisë etnike përfshirë Këtu është konstatimi dhe trishtimi i madh që ne njerëz mund të blihen dhe mbushet arka bosh pa bashët, i cili natyrisht një nga qëllimet kryesore, jo edhe shtete fqinjë, aktualisht për shkak të standart- jemi mbledhur dhe përfaqësojmë një opinion të shën- grekë e Vorio Epirit. vetëm të krenarisë tonë kombëtare por edhe të çdo eve europiane, nuk e parashikojnë më këtë proçes. doshë dhe jemi shumë pak të jemi koshient se po të individi është kombësia. E drejta ndërkombëtare dhe dokumentat juridike hysh në internet dhe të shikosh në site të ndryshme e Ka efekt kjo tryezë? ndërkombëtare, dhe ligjet moderne shtetërore meren gjithë rinia temë të ditës ka pikërisht këtë. Ne, populli Sigurisht. Madje shumë. Angazhimi jonë në këtë Shumë debate ka në lidhje me përcaktimin e kom- vetëm me trajtimin e problemeve të shtetësisë, si lid- shqiptar jemi në një situatë parasdoksale që duhet të takim është i jashtëzakonshëm, por në radhë të parë bësisë. Duhet të ketë një regjim juridik i të drejtës kom- hje të qëndrueshme por të ndryshueshme juridike, ruajmë dhe tregojmë kujdes, vigjilencë, ndaj qever- duhet ai i institucioneve. Ajo që dënohet tek neve bëtare apo i përket etnologjisë? dhe liritë themelore të një shtetasi në një vend. E isë sonë, ndaj politikanëve tanë. Sepse ata po na dhe që e bën edhe qytetarin e thjeshtë mos besuses Natyrisht që standartet evropiane parashtrojnë drejta ndërkombëtare nuk është marrë asnjëherë me sheshin interesat e vendit dhe ne duhet ti ndjekim dhe të hallakatur në gjykim është se politika ndërhyn rregulla të veçanta, ashtu siç e përcakton edhe një vendosjen e kritereve me përcaktimin e kombësisë hap pas hapi ti denoncojmë, tu bëjmë prezent gafat, edhe tek sistemi i drejtësisë. Pra, politika thotë se ne nga partizanët e të drejtës ndërkombëtare shqiptare së individit, pasi ky është një proçes i doktrinave të sepse ata na bëjnë proçkën e radhës. Dhe kjo është kemi një sistem juridik të korruptuar. Pra, politika i i nderuari professor Avdi Baleta. Ashtu siç përcakto- etnologjisë. Kombësia është në lidhje të përherëshme proçka e radhës. kundërvihet drejtëisë edhe kur ajo ka të drejtë. Me het që regjimet juridike tashmë liberalizojnë mundë- e pamdryshueshme etnologjike i një njeriu me një këtë luftë politika u thotë ndërkombëtarëve se ne nuk sisë që një qytetar europian të ketë disa shtetësi. Por komb ose grup etnik që janë shqiptarët me shumicë Pse e quan proçka e radhës? na ecin punët mirë se kemi një sistem drejtësie të kor- natyrisht pa ndryshuar origjinën e tijë. Ato mund të në këtë vend. Kjo është një proçkë e parashikuar sepse është ruptuar. Qytetari i thjeshtë ka arësyet e tij që kërkon shkojnë në çdo shtet por nuk mund të bëhen minori- pika e gjashtë e një ultimatumi që shovinizmi grek kombësi tjetër, por ligji dhe drejtësia kan orientimet tarë të këtyre vendeve. Asnjë nuk i ka pranuar shq- Pëllumb Xhufi e ka paraqitur në mënyrë zyrtare që në vitin 1992. e tyre. Unë shpreh në këtë rast një shpresë dhe një iptarët si pakica etnike, si pakica apo minoritete gjer- Mendimi juaj për tryezën e Që në korrik 1992 kryeministri Micotaqis dha një besim të madh që sistemi idrejtësisë në Shqipëri mane, italiane, rumune e më gjërë. Jo. Sepse ka një sotme? ultimatum me gjashtë pika. Të pestë të parat janë re- duke e treguar veten me këto raste si Marëveshja e koncept modern mbi shtetësinë dhe mbi kombësinë. Përshëndes këtë tryezë që alizuar dhe kjo është pika e gjashtë. E gjitha politika Detit dhe në këtë rast çështja e regjistrimit antiligjor Përcaktimi i kombësisë nuk mund të lihet në dorë mblidhet sot me insiativën e shqiptare, ku nuk është fjala vetëm për qeveritë por dhe antikushtetues të popullsisë, se po jep shenja të të prindërve. Përcaktimi i kombësisë është në radhë shoqatës Labëria dhe kjo nuk edhe për opozitën që hesht sot siç ka heshtur edhe mira, efikase, korrektësie me ligjin, ajo po tregon se të parë me interes publik. Përkatësia kombëtare nuk është një mbledhje e parë për dje. Është një katastrofë të mendosh që fijet e poli- është një hallkë e shëndoshë e sistemit shtetëror në është vlerë pasurore që mund të vihet në testament një çështje të dhimbëshme, tikës shqiptare varen nga një pensionist grek me ban- Shqipëri. Ajo ka dal mbi politikën dhe po tregohet apo me amanet, ashtu si jeta e fëmijëve ku lind nuk dhe të rëndësishme siç është in në Amerikë Nikola Gatojanis antishqiptar që është objektive, koherente, zbatuese perfekte e Kushtetutës është më pronë e prindërve të disponueshme lirisht problemi i regjistrimit të mik i të gjithë pushtetarëve shqiptarë. Politikën e bën dhe e ligjit, ndaj duhet respketuar dhe përkrahur nga që këta të bëjnë çfarë të duan me këtë. Nuk jetojmë popullsisë në mënyrën siç i është afruar popullit shq- Gatojanis dhe ai konsulli anadollak i pështirë dhe qe- shoqëria civile dhe intelektualët. ÇREGJISTRIMI I PËRKATËSISË FETARE Konsullit grek në KorÇë dhe Nga: Saimir Lolja, Canada 100 vjet më parë), të cilët shndërrohen shpejt në specien “shitarë” mjafton të jenë ato që s’janë. Së qeverisë së tij i duhet një jë shtet bën regjistrime të popullatës për gjëra treti harrohen glasat politike shqiptare që e kanë Nkonkrete, të prekshme: njeriu vetë, familja, bërë Shqipërinë zyrtare këto 20+ vjet një vend që adresa, shtëpia, pasuria, pronësia, punësimi e bi- i plaçkiten pasuritë natyrore dhe njerëzore, si dhe Ali Pashë Tepelene znesi. Këtë shteti e bën me qëllimin për të mbled- një shtet të nëpërkëmbur. Nga: Keze Kozeta Zylo, që bashkoi një pjesë të madhe të trojeve shq- hur taksat, për të planifikuar shërbimet dhe zhvil- Në Shqipërinë komunistë njerëzit dënoheshin Manhattan, New York iptare, dhe krijoi shtetin autonom shqiptar, që limet e ardhshme të qytetarëve të tij. Prandaj nuk deri me pushkatim nëse iu ngrihej kurthi i të men- do bëhesh shëmbull i pavarësisë, eshte ai qe e ka kuptim që shteti të bëjë regjistrim fetar (ideor), duarit ndryshe. Prandaj edhe pyetjet e vrazhda “I ohu Ali Pashë Tepelene të kam rixha…! kishte Janinen ne zap, tashme te konsullit grek sepse kishat apo xhamijat e bëjnë vetë regjistrimin cilit besim fetar jeni?” apo ato të perëndimuara “A Keshtu do te shprehej ne nje interviste e klientëve të tyre. Ajo që duhet të bëjë shteti për e praktikon besimin tuaj fetar?” janë të pakuptimta, Ç dhe qeverise greke…! Pa me thoni sot bash- artisti i madh i Kombit shqiptar Kadri Roshi kekombas te nderuar ku e keni Janinen, nder- kishat e xhamijat është regjistrimi i pasurive të lu- fyese dhe armiqësore për Shqipërinë e shqiptarët. dhene z.P.Tare. ejtshme e të paluejtshme të tyre, por për të njëjtin Tani, në Shqipëri nuk dënohet apo përndiqet njeri kohe konsulli grek dhe qeveria qe fshihet pas tij qëllim: tatimin e tyre. Kishat e xhamijat janë pasuri prej besimit fetar vetjak. Prandaj, s’ka ndonjë arësye Ndersa sot ne mes te vendit tim, ne zemer do te helenizoje gjithe Jugun e Shqiperise duke e shtetit shqiptar dhe si të tilla i japin llogari vetëm për të regjistruar se sa vetë përndiqen apo dënohen te Shqiperise, Konsulli grek Theodhoros jep e quajtur Vorio Epir? Hej Konsull grek, sipas atij, i cili gjithashtu e ka për detyrë t’i vëzhgojë për shkak të ndonjë besimi fetar. Meqenëse tani mesazhe krimi hapur fare, ne 20 vjetorin e mendimit tend fashist dhe te qeverise tende i për t’i mbrojtur edhe se mos bien në grackën e me Kushtetutë, shteti shqiptar është i ndarë nga organizates “Omonia” duke thene: “Gjyshërit bie qe te jem dhe une vorio epiriote meqense veprimtarive armiqësore kundra shtetërore dhe feja, atëhere organet themelore të ruajtjes së shtetit tuaj janë grekë, beteja jonë nis me regjistrim- jam nga Jugu, Mezhgorani i Tepelenes, shume kundra kombëtare. Besimi fetar nuk ka qenë apo shqiptar, Prokuroria e Përgjithshme dhe Gjykata in e popullit grek që është prezent këtu…Ky afer me Greqine, dhe zoteria juaj dhe qeveria është platformë bashkuese e përfaqsuese për shq- Kushtetuese, kanë për detyrë të shpallin të pavlef- quhet Vorio Epir, në Korçë ekzistojnë dhe kanë greke me perfshin dhe mua qe qenkam vorio iptarët, prandaj çdo vijëzim apo ngjyrim fetar është shme çfardolloj pyetje fetare në formularin qeveri- ekzistuar grekët”, është shprehur Theodhoros në dëm të shtetit dhe kombit shqiptar. Për shkak tar të regjistrimit të popullsisë. Akoma, Prokuroria epiriote… Po te drejtohem nga zemra e botes, Ikonomu. Eshte nje dritherime e tmerrshme qe nga New Yorku se une, gjithe Shqiperia dhe të paditurisë kombëtare, nxitjes nga jashtë si dhe e Përgjithshme dhe Gjykata Kushtetuese kanë për te kaplon te teren, kur degjon keto fjale ogurze- edukimit të urrejtjes të edukuar nga klerikët fetarë, detyrë të fillojnë ndjekjen ligjore për tërë ato që Jugu qe e keni aq per “zemer” eshte i gjithe të cilat sollën luftën midis shqiptarëve të krishterë kanë organizuar, urdhëruar e porositur futjen e py- za nga qeveria greke qe ne vendin tim dhe tua- shqiptar, ndersa bashkekombasit tuaj me dhe atyre moslemanë, shqiptarët humbën para etjeve fetare në formularin e regjistrimit të popull- jin perfaqesohet nga konsulli grek Theodhoros origjine greke qe jetojne ne Shqiperi i ka res- rreth 200 vjetëve atë që sot njihet me emrin Greqi. sisë. Ndonëse do nevojitej kohë me numëruar in- Ikonomu. Thirrjet per lufte te qeverise greke pektuar dhe respekton ndoshta dhe me shume Edhe në rastin e të menduarit më të mefshtë, më stitucionet e universitetet shtetërore, universitetet kemi nje jete qe i degjojme, thirrjet per hele- se vetja ngaqe eshte tradita jone e shkelqyer e të cekët e më të ngushtë, i cili pranon se “s’ka personale dhe zyrat e shoqatave jo-qeveritare në nizimin e popullit tim dhe tuajin kemi nje jete mikpritjes…Ndaj te them mos abuzo me mires- ndonjë gjë të keqe regjistrimi i përkatësisë fetare”, Shqipërinë zyrtare, si dhe gazetat e pavarura (nga qe po na rrine varur mbi supe, dhe ne nuk jemi ine dhe mikpritjen tone te tradites se lashte dhe duket se harrohet me dashje ose pa dashje situ- Shqipëria), prapseprapë ato nuk kanë bëzajnë në ne gjendje akoma t’ju veme kufirin tek thana te shkelqyer! ata e Shqipërisë dhe nga cilët rrethohen shqiptarët. lidhje me çeshtjen në fjalë. Ato nuk bëzanë edhe te gjithe atyre qe duan te zhdukin Kombin tim Së pari harrohen grekërit, të cilët janë si zombis kur ishin përpjekjet për për të realizuar dhurimin e Nuk kane vdekur akoma ata burra dhe gra te dhe tuajin, te gjithe atyre qe duan te zhdukin mencura te Kombit tim qe t’i tregojne vendin (të ngriturit nga varret), të cilët kërkojnë Epirin, porositur të detit shqiptar Greqisë. Ato nuk bëzajnë identitetin tone te shenjte! Ndarja e Shqiper- një ndarje administrative romake e më shumë se edhe për plehrat europiane që mund të mbulojnë e konsullit grek dhe qeverise greke e cila dhe pse 2000 vjetëve të shkuara. Po ashtu, nga mesi i tymosin me helme tërë Shqipërinë. Prandaj është ise nga fuqite e medha ne shekullin e kaluar, e vdekur dhe e pakallur ne varr ka akoma en- shekullit XIX, grekërit psallmuan idenë e Greq- mision i sejcilit që i thotë vetes shqiptar të ndikojë te cilat e bene cope e cike, eshte nje krim qe ergji dhe forca te mendoje per te zaptuar trojet isë së Madhe (Megalidhea) me qëllim rilindjen e që pyetjet fetare, edhe ato të “butat”, të hiqen nga akoma nuk eshte shlyer, eshte nje krim qe na- tona. E qe t’i ndalohet babezia qeverise greke perandorisë fetare bizantine, të tretur në mesin pyetsori. Nëse shitarët dhe mendjecekëtit nuk i cionalisti i terbuar grek, nje ZERVE E DYTE, e cila ka futur kalin e Trojes ne Korce me kon- e shekullit XV. Që atëhere, me synimin për një heqin, atëhere të ndikojë (dhe t’ia thotë kujtdo që po e perserit mu ne zemer te Kombit tim dhe sullin grek ne krye, i duhet nje Ali Pashe Te- Greqi të Madhe, grekërit kanë kryer luftra me tërë njeh) që në përgjigje pyetje të tilla të zhgarraviten tuajit, ngase Shqiperise po i mungon nje Ali Pa- pelene, nje Bonapart Mysliman qe sic ka thene shtetet përqark, kanë pushtuar toka, kanë kryer (t’iu hiqet viza). Ky mision nuk është për thashet- she Tepelene dhe nje Teute Shqiptare! Aleksander Dyma, shkrimtari i famshem boter- masakra të panumërta, përzënie të popullsive dhe hemexhijtë, nuk është për ato që rrijnë ulur galiç Shqiperia ka nxjerre shume burra te shquar genocide. Frymëzimi dhe mjeti i realizimit të Greq- tek guri i derës, nuk është për vigjilentët dhe të or ne gazeten e “L Indipendentes” se 23 tetorit te cilet fatkeqesisht ca psudo…i kane vene ne 1862 se Shqiperia eshte populli qe nxori nga isë së Madhe ka qenë e është kisha. Për grekërit, emëruarit e tufëzave politike shqiptare. Shpirtin e shenjester duke i quajtur tradhtare dhe anti- ashtu si edhe për vëllezërit e tyre bizantinë serbë, vet e di sejcili vetë dhe të tjerët s’kanë punë me të. gjiri i tij Pirron, Skenderbeun, e Ali Pashe Te- kisha është shenja e pushtimit të tokës dhe popul- Nëse dikush dëshron të besojë në ndonjë rrëfim, shqiptare dhe cuditerisht ne prape heshtim… pelenen”. Ndaj kur hordhite greke ngulmojne latës. Për grekërit, “grek” është kushdo që është le të besojë; ajo është çeshtje vetjake e brendshme Por ne rastin e fjales fashiste te konsullit grek qe te helenizojne Jugun, do t’i drejtohem lutjes i besimit fetar lindor (ortodoks). Së dyti harrohen dhe ideore, ashtu siç është shpirti i njeriut. Ikonomus, jo me kot e permend Ali Pashe Te- se artistit te Kombit Kadri Roshi qe ka thene: levantinët shqiptarë (të spjeguar nga Faik Konica pelenen, ngase Ali Pashë Tepelena është ai Çohu Ali Pashë Tepelene të kam rixha…! Faqja19ͲDocumentiͲ pagina 19 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Documenti

Trashegimnia ne Igumenice Fshati Galbaq sot Elaia

Trashegimnia ne Igumenice Trashëgimia çameFshati Galbaq sot Elaia në Greqi Rrugica Came Fshati Galbaq sot Elaia Nga James Pettifer, Miranda Vickers Rrugica Came të ndërkombëtarizohet jë nga përshtypjet më shokuese të Epirit bashkë- Nkohor, është zbrazëtia shpirtërore e kësaj prov- që u përkisnin familjeve të çamëve të zhdukur, janë marrë fonde për projekte trashëgimie që në shumë in- ince veriore greke, që për shqiptarët është e njohur si respektuar si monumente në zonat përkatëse, dhe nuk stanca në Greqinë veri-përëndimore nxit shkatërrimin çamëria. Pyje të tëra tashmë mbulojnë atë që dikur ka është ndërhyrë në to, edhe pse mund të kenë patur e elementit thelbësor të kësaj pasurie. qenë një tokë e begatë, duke lënë thjesht ca vendba- shumë nevojë për riparim. Sidoqoftë të tjerat, shpesh Është momenti që trashëgimia çame në Greqi të nime të shpërndara aty-këtu, të braktisura si rezultat i janë përdorur në mënyrë të paligjshme për qëllime të ndërkombëtarizohet siç duhet. Rruga e mundshme një historie të ashpër që ka përfshirë shqiptarët, sllavët papërshtatshme, si streha për kafshët e fermave. për ata që kërkojnë të ruajnë këtë trashëgimi, është dhe grekët e këtij rajoni, për shkak të etnicitetit apo Kudo shtëpi të tilla janë pushtuar nga pronarë të të kërkojnë përfshirjen e organizmave ndërkombëtarë besimeve të tyre politike.Shkretëtira që i kalon kufijtë, paligjshëm grekë ose nga emigrantë brenda për si UNESCO dhe Monumentet në Rrezik (Monuments ka mbështjellë shumë fshatra që dikur kanë qenë të brenda Greqisë. Në vende të tjera ka një numër të in Danger), apo organizatës britanike Ruani pasurinë banuara nga shqiptarët etnikë, ose nga çamët, të cilët rëndësishëm shtëpish të vjetra të larta të shqiptarëve, Gra çame qe arratisen per ti shpetuare Evropës terrorit (SAVE te N.Zervës,1944. Europe s Heritage), për ta detyruar u detyruan të largoheshin nga shtëpitë e tyre në fund ose kulla, të një cilësie arkikulturore mahnitëse, që Gra çame qe arratisen Greqinë të njohë problemin dhe të ndërmarrë hapat e të Luftës së Dytë Botërore. Megjithatë, kanë mbetur ca kanë mbijetuar mes pyjeve dhe zonave me shkurre, per ti shpetuar terrorit te duhur për ta ndrequr këtë. Shkatërrimi i këtyre ndërte- dëshmi të palëvizhme të këtij rajoni dikur të populluar, për shkak se kanë qenë në zona të vjetra ushtarake N.Zervës,1944. save po vazhdon të shtohet me një rritëm alarmues, në formën e shtëpive të shkatërruara, xhamive dhe afër kufirit shqiptar. Monumentet më të rëndësishme dhe nëse nuk merren masa të shpejta, Evropa do të ndërtesave të tjera, të cilat zgjaten që nga kodrat, apo urbane janë Paramithia dhe Margariti, dhe në qytete Greqia për neglizhencën e pasurisë arkitekturale ketë humbur një pjesëz të mahnitshme të së kaluarës nga skutat e izoluara, të fshehura nëntokë në rrethinat të vogla si Perdika. Paramithia ka një kullë të madhe Graçame. çame Qeveria qe arratisen shqiptare per gjithashtu ti shpetuar ka treguar terrorit një te N.Zervës,1944.së saj otomane. Trashëgimia kulturore është gjithashtu e vendbanimeve të reja. çame, që gabimisht përshkruhet nga autoritetet lokale shpërfillje të konsiderueshme për çështjet që lidhen e rëndësishme në marrëdhëniet ndërkombëtare. Për Këto ndërtesa të vjetra të Epirit/çamërisë përbëjnë greke si “veneciane”, si dhe një kështjellë otomane e me pronat e çamëve në Greqi. Vetëm pas botimit të shembull, shkatërrimi i statujave budiste nga talebanët një nga zonat më të rëndësishme të grumbulluara krijuar mrekullisht, të cilën e pranojnë me vështirësi. një dokumenti britanik mbi statusin e pasurisë çame në Afganistan në vitin 2001, u bë një faktor tepër i gjeografikisht të monumenteve historike të periud- Margariti ka një numër të konsiderueshëm shtëpish në Greqi në prill të 2002, Parlamenti shqiptar nisi të rëndësishëm në mobilizimin e opinionit ndërkombëtar have veneciane dhe otomane në Evropën Juglindore. private të mëdha, përfshi dhe banesën e vjetër të pa- merrej me çështjen çame. kundrejt regjimit taleban, dhe në ndihmesën e një ve- Ato ekzistojnë në një rajon kompakt, që shtrihet në shait otoman. Ndërsa shtëpia e tij e re, është e mbuluar Pavarësisht nga një projekt për zgjidhjen e kompen- primi ushtarak humanitar të legjitimuar në këtë vend. brendësi nga kufiri shqiptaro-jugor i 1913 në jug të krejtësisht nga bimësia, saqë është e vështirë të shihet simit dhe kthimit të pasurisë çame të miratuar nga gru- Në të njëjtën mënyrë, sulmet ndaj kishave ortodokse Janinës dhe Artës, dhe poshtë Vonitsas dhe Prevezës nga vizitorët. pi parlamentar i Partisë drejtuese Socialiste në mars të në veri të Qipros, vjedhja e ikonave dhe vandalizmi në bregdet. Përveç teatrit të Dodonës, ekzistojnë edhe Në disa disa zona, shtëpitë e çamëve, janë pushtuar 2004, nuk ka patur asnjë përparim të mëtejshëm në ndaj tyre, u morën në konsideratë për ilustrimin ca monumente nga periudha e lashtë. Rrënojat e pakta ilegalisht nga ca grekë lokalë, madje edhe nga kisha këtë çështje. Nëse qeveria e Tiranës vazhdon të shtyjë dhe përqendrimin e vëmendjes ndërkombëtare mbi mbresëlënëse janë përqendruar në fortifikimet majë- ortodokse greke, dhe ato mund të përfundojnë me zgjidhjen e kësaj çështjeje, ajo do të bëhet përgjegjëse çështjen e të drejtave të njeriut atje. Politikat kulturore kodrave të ilirëve, të cilët më pas u bënë themelet e shkatërrimin ose restaurimin e papërshtatshëm të pa- për ndëshkimin e mëtejshëm të pasurisë kulturore dhe orientimi ndaj të drejtave të minoriteteve i Greq- kështjellave të mëdha veneciane dhe otomane si: Ka- surisë çame. Kështu ruajtja e trashëgimisë së madhe dhe historike çame dhe gojëdhënave mbi Epirin që po isë moderne janë tepër të papajtueshme me anëtarës- laja e Rogoit dhe Karavosstar-it. Ekzistojnë edhe një sociale dhe historike të çamërisë është ndërthur me shfarosen. Disa kritikë socialiste në Tiranë gjithashtu inë në Bashkimin Evropian dhe ligjin ndërkombëtar, numër i konsiderueshëm monumentesh islamike të problemin politik dhe ligjor të drejtësisë për pronarët duhet të ngrenë zërin se kjo neglizhencë është bërë kështu që qeveria dhe organizatat e shoqërisë civile në gjetur në gjithë Epirin, të cilat përfshijnë, xhaminë e e pasurive çame, dhe deklarimet për kompensim paralelelisht me indiferencën e treguar nga qeveria për Shqipëri nuk duhet të kenë asnjë hezitim në ndjekjen bukur dhe të palëvizshme në liqenin e Janinës, ngrehi- nga familjet e prekura nga gjenocidi i Zervas në vitet ruajtjen e zonave historike otomane si Tregu i Korçës, energjike të të drejtave çame, ashtu si për të drejtat e nën ushtarake otomane në Pende Pigada, dhe shumë 1943-1944 dhe përpjekjet e hershme për spastrim brenda Shqipërisë. Është në interesin e përgjithshëm të tjerëve. Nëse Greqia nuk ndryshon politikat e saj ura të mrekullueshme në Arta dhe kudo. etnik. Strategjia në Epir e qeverisë pasuese greke ka të vetë shqiptarëve dhe kujtdo tjetër të shqetësuar për aktuale, BE ka përgjigje të ndryshme për ta penali- Mijëra shtëpi të thjeshta, shumica të pabanueshme, qenë lejimi i një procesi të ngadalshëm dhe tepër ruajtjen e trashëgimisë arkitekturale të Evropës juglin- zuar Greqinë, si ato të aplikuara në krizat e mjedisit kanë mundur t i mbijetojnë disi historisë së dhunshme të fshehur të erozionit të historisë dhe trashëgimisë dore, për të ndalur këtë proces të erozionit arkitek- për nxjerrjen në breg të foleve të breshkave në ishullin dhe tragjike të rajonit gjatë shekujve nëntëmbëdhjetë çame, dhe zëvendësimi i saj me modernizmin grek. tural. jonian të Zakinthos. Financimi i BE-së u ndalua deri dhe fillimit të njëzetit. Gjendja e turpshme e ruajtjes Një proces i ngjashëm gjithashtu prej mijëra prona në Neglizhenca e trashëgimisë kulturore çame nga qe- sa atje nuk pati më mospërputhje me ligjin e BE-së në së shumicës së kësaj pasurie nga qeveria greke duhet Greqinë veriore, që u përkasin sllavo-maqedonasve, veritë greke dhe shqiptare, tregon shpërfilljen dhe in- ruajtjen e jetës së egër. të bëhet një çështje e shqetësimit ndërkombëtar.Pa- të cilët u detyruan të largoheshin nga Greqia pasi diferencën e plotë ndaj ligjit ndërkombëtar dhe të BE- Nxitja e restaurimit të ndërtesave çame, është varësisht se vitet e fundit është bërë shumë progres mbështetën palën humbëse në luftën civile greke së, si dhe ndaj drejtësisë natyrore. Greqia si anëtare gjithashtu pjesë e një çështjeje më të njohur të çeljes në deklarimet për t i ruajtur këto zona në qytetet 1944-1949. Në këto raste, Greqia shkel ligjin e e Bashkimit Evropian është ligjërisht e detyruar të së pasurisë otomane si pjesë normale e historisë mod- greke, shumë ndërtesa historike dikur të banuara Bashkimit Evropian dhe ligjin ndërkombëtar që ap- respektojë të drejtat e minoritetit dhe të drejtat kul- erne greko-evropiane. Ajo gjithashtu mbyll çështjen prej shqiptarëve janë shkatërruar që nga viti 1945. likohet për pagimin e kompensimeve dhe kthimin e turore të minoritetit. Përsa i përket trashëgimisë së e njohur të përmirësimit të të drejtave të njeriut dhe Në fshatra, kanë nisur disa punë restauruese që në pasurisë për viktimat e luftës dhe të spastrimit etnik. çamëve dhe minoriteteve të tjera në Greqi, duket se statusit ligjor të të gjithë shqiptarëve që jetojnë në themelet e ndërtesave si në kështjellën e Rogoi-t, por Arsyeja kryesore për vazhdimin e gjendjes së luftës ka pak ose aspak respekt për kulturën e minoriteteve, Greqi. Arritjet kulturore të 500 viteve të qeverisjes pjesa më e madhe e burimeve të vlefshme ndodhet nga parlamenti grek dhe kufizimet e paligjshme ndaj kombinuar kjo edhe me politikë të sofistikuar dhe ak- turke asnjëherë nuk ka qenë subjekt i vlerësimit në në zonat si Dodona, e cila mund të zërë një vend minoriteteve turke dhe sllavo-maqedonase, është që tive të qeverisë e drejtuar ndaj erozionit apo asimil- Greqinë moderne. Një autor që shkruante në volumin në kanunin e miratuar të historisë greke. Sidoqoftë, të shmanget një zgjidhje racionale e këtyre çështjeve imit të plotë. Shumë ligje të BE-së asnjëherë nuk janë e referencave të besueshme “Guida Blu e Greqisë”, në këtë punë restauruese ekzistojnë ca shtrembërime dhe të mbrohet Greqia nga deklaratat financiare për përshtatur si duhet brenda legjislacionit kombëtar në kohët e fundit ka pohuar se nuk ka patur asnjë “arke- trashanike të historisë së lashtë dhe moderne në in- kompensim. Por nuk duhet të ndëshkohet vetëm Athinë, dhe është një skandal që Greqia vazhdon të ologji otomane në Greqi”. Në mënyrë që të asistojmë formacionet që u jepen vizitorëve. Periudha ilire nuk në lëvizjet për të restauruar zonat më të rëndësishme përmendet kurrë, dhe natyra e përkatësisë etnike të arkitekturale, nevojitet marrja e një numri hapash të drejtuesve si Mbreti Pirro, ose lihet në harresë ose qartë. Duhet të hartohet një inventar i hollësishëm i shtrembërohet qëllimisht. Fakti që fiset lokale gjatë monumenteve çame, kështu që të bëhet e qartë për ko- periudhës së lashtë ishin një përzierje e grekëve dhe munitetin ndërkombëtar kulturor se çfarë ndërtesash folësve jo grekë gjithashtu nuk thuhet. Në periudhën duhet të ruhen. moderne, natyra e shtrembërimeve të tilla bëhet Nevojitet urgjentisht një regjistër qëndror kadastral edhe më negative. Kjo është veçanërisht periudha mbi pronësinë e shtëpive para masakrave të vitit 1944. gjatë qeverisjes së Ali Pashë Tepelenës (1788-1823). Duhet të krijohet një hartë e hollësishme e çamërisë, Shumë monumente otomane nuk kanë informacion as ku të tregohen emrat e vendeve çame dhe emrat e historik dhe as kulturor të vlefshëm për të gjithë llojet vendeve moderne greke. Gjuha shqiptare në Greqi e turistëve. Vetëm xhamitë e pakta mbijetuese janë është e kufizuar dhe ka nevojë për një njohje të për- cilësuar si muzeume, duke ndjekur kështu modelin e shtatshme të saj si një gjuhë minoriteti, po ashtu si për- shpikur nga komunistët jugosllavë, pavarësisht ekzis- dorimi i gjuhës turke në Thrakë. Zhvendosja e pasurisë tencës së myslimanëve vëzhgues në shumë lokalitete. fizike çame nga grekët, ka qenë e pamundur, pasi ato Varrezat myslimane janë përdhosur vazhdimisht nga janë delegjitimuar në predikimet kulturore ndërkom- puna e ndërtimeve moderne, veçanërisht ndërtesat bëtare, dhe janë zëvendësuar me versionin kanunor pranë rrugëve. të historisë nacionaliste greke për trashëgiminë. Mbi Në të njëjtën kohë shumica e punës restauruese të gjitha, qeveria shqiptare, organizatat kulturore dhe është e financuar nga Bashkimi Evropian, që është në universitetet në komunitetet shqiptare në gjithë Ballka- dijeni se fondet e BE-së, po përdoren për të nënsh- nin dhe në diasporë, kanë nevojë që të kuptojnë qartë kruar projeksionin ideologjik të historisë nacionaliste se trashëgimia çame, nuk është një çështje që i përket greke. Kriza më therëse nga e gjithë kultura arkitektu- vetëm një grupi. Ligjshmëria e vendbanimeve çame në rore çame, është pasuria private (shtëpitë) e tyre. Kjo veri-përëndim të Greqisë duhet të konsiderohet si pri- është natyrisht e lidhur pazgjidhshmërisht me dësh- mare për të fituar një njohje ndërkombëtare të kulturës timin e qeverisë greke për ta zgjidhur si duhet këtë, me shqiptare, ashtu si beteja për pavarësinë e Kosovës, pronarët e vërtetë shqiptarë çamë. Praktikat ndryshoj- dhe përmirësimi i të drejtave njerëzore të shqiptarëve Paramithia ne 1913 në në secilin lokalitet. Në disa raste, shtëpitë historike në gjithë botën.

Paramithia ne 1913

Trashëgimia çame në Greqi të ndërkombëtarizohet

nga James Pettifer Miranda Vickers

Një nga përshtypjet më shokuese të Epirit bashkëkohor, është zbrazëtia shpirtërore e kësaj province veriore greke, që për shqiptarët është e njohur si çamëria. Pyje të tëra tashmë mbulojnë atë që dikur ka qenë një tokë e begatë, duke lënë thjesht ca vendbanime të shpërndara aty-këtu, të braktisura si rezultat i një historie të ashpër që ka përfshirë shqiptarët, sllavët dhe grekët e këtij rajoni, për shkak të etnicitetit apo besimeve të tyre politike.Shkretëtira që i kalon kufijtë, ka mbështjellë shumë fshatra që dikur kanë qenë të banuara nga shqiptarët etnikë, ose nga çamët, të cilët u detyruan të largoheshin nga shtëpitë e tyre në fund të Luftës së Dytë Botërore. Megjithatë, kanë mbetur ca dëshmi të palëvizhme të këtij rajoni dikur të populluar, në formën e shtëpive të shkatërruara, xhamive dhe ndërtesave të tjera, të cilat zgjaten që nga kodrat, apo nga skutat e izoluara, të fshehura nëntokë në rrethinat e vendbanimeve të reja.

Këto ndërtesa të vjetra të Epirit/çamërisë përbëjnë një nga zonat më të rëndësishme të grumbulluara gjeografikisht të monumenteve historike të periudhave veneciane dhe Cultura Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 20

Nga: Alfred Papuçiu

ë ndjekësh rrugën tënde në diasporë, duke e mba- Tjtur gjithmonë zemrën të hapur për tjetrin, për fq- injin, shokun, mikun, motrën, vëllain, përfaqëson pa Shqiptarët nga Zara dhe dyshim një sfidë të madhe. Ti je i ndërgjegjshëm se duke folur për diasporën, për bashkëkombasit kudo që janë në Evropë, në Amerikë, Australi, Amer- ikë Latine e gjetiu, bën një shërbim sado pak për mbajtjen gjallë të frymës kombëtare, të prejardhjes trevat e tjera të Kroacisë së qindra mijra shqiptarëve që kanë marrë rrugën qoftë edhe përkohësisht jashtë tokës mëmë, por që një ditë ose ata ose fëmijët e tyre, do të mundin të dinë se janë shqiptarë dhe se vinë nga Ballkani, nga Shqipëria apo Kosova, nga Maqedonia, Greqia, apo Kroacia, Rusia apo Egjipti, nga Arabia Saudite apo Argjentina, nga… Bëmë një digresion për t’u kthyer tek tema kryesore e këtij shkrimi. Kësaj radhe, të dashur lexues, dua të flas për një shqiptar të brezit të tretë, që e ka për nder që e ka prejardhjen nga Shqipëria, nga Dukagjini. Ai flokëthinjur 65 vjeçar, flet me thjeshtësi, pa u mbur- rur se gjithçka që ka grumbulluar për familjen e tij të madhe, përbën një histori të vërtetë e të dhimbshme, të shqiptarëve që menjëherë pas vdekjes së Skënder- beut u detyruan të lënë vatrat e tyre, për t’i shpëtuar invazionit të huaj. Ai e pranon kur i them thënien e një filozofi të shquar i cili ka theksuar jo pa qëllim se ngjarjet më të mëdha nuk janë orët tona më të zhurmshme por ato më të heshtura. Por kur i them se historia e familjes së tij duhet hedhur në letër, ai më thekson se e ka menduar një gjë të tillë, por ajo s’ka ndonjë gjë të veçantë, është tepër e zakonshme, si edhe përpiqet t’i shmanget duke theksuar se pasioni për profesionin e tij, arkitekt, e ka afruar me artin, me dëshirën për të bukurën, për historinë e shqiptarëve, por nuk i ka lënë kohë më tepër… Një miku im mjek më tha një ditë: “Ndoshta ngan- jëherë jemi shumë pranë njerëzve të mëdhenj, por nuk e kuptojmë filozofinë e tyre“. Këtë ndjeva kur e takova së fundi Frankon, shqiptarin me prejardhjen jare u realizua me anën e dy rrugëve të ndryshme: i dytë? Këtë nuk është e lehtë ta shpjegosh, por sipas përkthehet edhe në anglisht së shpejti. Sipas autorit nga Dukagjini, erudit dhe njohës i thellë i historisë së një nëpërmjet Barit (Itali) ku një prej paraardhësve Don Mijo Curkovic, janë dy teori: të librit, shumë pak njerëz e dinë se një vendndodhje popullit prej nga e ka prejardhjen, prej “Arbanasi” të të mi u martua me një italiane; tjetra gjatë bregdetit - e para, që thekson se mbiemrat e familjeve të para e vogël shqiptarësh u krijua, para tre shekujsh, në Zarës. U njoha me të krejt rastësisht para 12 vitesh, dalmat: data e mbritjes së tyre në Zara (tani quhet u zëvëndësuan nga mbiemrat e familjeve “Arbanasi” jug të Zadarit në Dalmaci. Kjo vendndodhje quhej diku në një vend të Evropës. E ruajtëm miqësinë tonë. Zadar) për një pjesë të tyre është në vitin 1726, dhe që erdhën pak më vonë. Gjithashtu, ekziston edhe në fillim “Borgo Erizzo”, pastaj mori emrin “Arba- Më ftoi disa herë në shtëpinë e tij, diku në një fshat për një pjesë tjetër në 1733. Paraardhësit e mi ikën mendimi se familjet fillestare lëvizën prej andej; nasi”. Sot kjo vendndodhje përfshihet në qytetin e të Francës. Një shtëpi e ndërtuar mbi bazat e një ish nga Shqipëria në atë kohë, pasi kishin luftuar kundër - teoria e dytë është pak më komplekse dhe ba- Zadarit, në Kroaci. Shumë banorë të Zadarit sot, pa ferme, ku edhe tavolinën e tij të punës, mobiljet dhe otomanëve që pushtuan tokat tona. Në shekulllim zohet në faktin se emrat e fundit u ndryshuan mbi asnjë dyshim janë me origjinë nga migrimi i parë pajisje të tjera të ndërtesës tre katëshe, i ka skalitur e 16-të, shumica e shqiptarëve ishin Kristianë, me bazën e nofkave, mbiemri mbi të cilin personi ishte dhe i dytë e Arbanasajve. Në shkrimet për Zadarin me duart e tij të arta. Ai pret atje miq e dashamirës të Kishën Katolike Romane që sundonte në Veri, dhe krishtëruar, dhe ndoshta dhe në bazë të mbiemrit të e sotëm theksohet se ai është një qytet kozmopolit. shumtë, shpesh herë rreth një gote rakije rrushi nga me Kishën ortodokse në Jug. Në fillim, vetëm një babait apo gjyshit të tij. Për shembull, në një doku- “Nga kohët e para popullsia ishte ilire, romake dhe Shqipëria që ja sjellin miqtë, ose edhe me një gotë numër i vogël qytetesh u kthyen nga feja islamike, ment që daton në gusht 1726, theksohet se kryetari slave. Në Mesjetë u vendos aty një komunitet i vogël verë të mirë e të vjetër që ai e njeh si degustator e për të mbajtur pozitën e tyre ekonomike dhe privi- i popullimit të “Arbanasi” ishte Luki Andric. Në çifutësh dhe grekë, kurse para pushtimit ottoman aty prodhues i saj. I tillë është dhe në jetë, gjithmonë me legjet e tyre nga pushtuesit otomanë. Ndërsa në mëse regjistrin e parë ishte shënuar emri i Luca d’Andrea ishin vendosur komunitete të Arbanasve dhe serbë… atë buzëqeshjen e tij karakteristike, me respektin që 100 vjet, megjithë presionet ekonomike dhe pengesat Ghesghenovich, i cili duhet të jetë i njëjti Luki An- Aty mund të dëgjosh edhe sot gjuhën zaratine dhe di- gëzon tek kolegët, tek miqtë e shumtë. Edhe unë kam e shumta, pjesa e shqiptarëve që ishin kristianë e rua- dric. Ai vetë e ndërroi mbiemrin e tij dhe mori një alektin shqip të gjuhës italiane apo shqipe, si edhe në fatin e mirë të jem një prej tyre, që herë herë i marr jtën fenë e tyre. Kur otomanët filluan islamizimin e tjetër, duke përdorur mbiemrin kristian të të atit. traditën e këngëve popullore në kishat katolike dhe ndonjë mendim edhe për artin, historinë e popullit vendit, ne u larguam nga Dukagjini…” Pra, sipas përfundimit të Mijo Curkovic, në studimin në ceremonitë e ortodoksëve…” tonë, letërsinë, si edhe arkitekturën. e tij “Povijest Arbanasa kod Zadra”, 1922, mund Shkrime historike dëshmojnë se “Arbanasit” i Arbanasit të pranohet teoria se nga mbiemrat e familjeve nga përkisnin arshidiogjezës së Barit (Bar, ku është i ven- Historia e Ballkanit Në 1726, 21 familje shqiptare ikën nga vatrat e regjistrat e parë dhe më vonë, në të vërtetë del se nuk dosur tanimë Mali i Zi, gjatë bregdetit të Adriatikut), Me njohuritë e tij të thella, shpesh më ka folur për tyre dhe u vendosën një kilometër në jug të Zarës. janë familje të ndryshme. Në realitet janë mbiemra të pranë kufirit me Shqipërinë. Legjendat lokale thonë historinë e Ballkanit, për prejardhjen e familjes së “Arbanasit” u vendosën rreth Zarës ku kishte për- familjeve shqiptare që i ndryshuan mbiemrat e tyre, se ata kanë ardhur nga dy fshatra të ndryshëm: nga tij, por nuk ka dashur që ajo të bëhej publike, pasi e parësi Kisha Romane dhe kjo bëri që ata të vendos- duke marrë mbiemrat e tyre të vërtetë, ose të babal- Briska dhe nga Sesta. Sipas tregimit të Frankos, nga quante diçka të zakonshme. Më së fundi ja mbusha eshin nën mbrojtjen e “Republikës Veneciane të Dal- larëve dhe gjyshërve të tyre kristianë. mesi i vitit 1850, pushtuesit e huaj austriakë donin mendjen dhe një pasdite më rrëfeu për orë të tëra macisë”. Ata u ndihmuan të ndërtonin shtëpi dhe të Në një dokument të 15 gushtit 1726, për “arba- të mbanin qytetin dhe në të njëjtën kohë kërkonin të këto rreshta në dhomën e tij të punës, ku ndodhet një kishin stane për bagëtitë e tyre, dhe në rastin e Zemu- nasit”, ndër të tjera thuhet: “Migrimi i parë i bë për merrnin nderin e grave. “Arbanasit” i dërguan gratë bibliotekë e pasur. Aty gjen botime për “arbanasit” nikut, disa kilometra larg Zarës, ju dhanë livadhe për shkak të persekutimit fetar dhe dhunës nga ana e oto- dhe fëmijët në mal, në “Musapstan” (Stani i Musapit) e Kroacisë, për Zarën, për historinë e shqiptarëve, të kullotje, si dhe u pastruan tokat nga gëmushat…Në manëve; është e shkruar se familjet shqiptare ranë dhe qëlluan mbi pushtuesit…Këtë ndeshje të ashpër Ballkanit, të Shqipërisë, si edhe relike nga Zara, ku regjistrin e 15 gushtit 1726 përmenden mbiemrat e dakord të largohen nga barbarizmi otoman, duke e ndali vetëm kryepeshkopi i Zarës, i cili ndërhyri shqiptarët kanë fshatin e tyre me emrin “Arbanasi”, disa familjeve shqiptare që u vendosën në Zara, ndër lënë tokat e tyre dhe çdo pasuri të tyre, duke u stre- midis dy palëve që të ndalej gjakderdhja. “Arbana- kishën, korin e tyre dhe ku rrugët mbajnë emrat e të tjera : Luca d’Andrea Gezghenovich, Nicolo di huar dhe marrë në mbrojtje nga Republika”. Në një sit” kanë pasur gjithmonë frymën e solidaritetit, të paraardhësve të Frankos. Ai është këmbëngulës për Luca Marghievich, Prem Vuka Marghicevich, Giesh dokument tjetër të 30 dhjetorit 1726 theksohet lidhur ndihmës për njeri tjetrin. Ata ishin të bashkuar për- të arritur diçka, pasi thotë jam si malësorët shqiptarë, Prend Marghicevich, Giech Pepa Marghicevich, Prenz me migrimin e dytë të shqiptarëve: “këto familje u ballë të huajve. Shpesh martoheshin në rrethin e tyre, pak kokëfortë, por dua që gjithçka të jetë e përso- Prema Marghicevich, Petar Vuka Gianova, Niko Ma- detyruan të ikin nga tokat e tyre, për shkak të perse- natyrisht jo me kushërinj të afërt… sur...Diku, në shënimet e tij ka shkruar në frëngjisht: tessich, Luka Prend, Lesh Pero Marghicevich, Luka kutimit të shkaktuar nga ana e dy pashallarëve oto- “Mon père était de langue maternelle albanaise” (Ba- Lucich, etj. Tek “Zara Cristiana”, Monsinjor Bianki i manë nga Bar (port që është quajtur edhe Antivari). Rrëfimet e arbanasit Franko bai im gjuhën amtare e kishte shqipen)… Zarës thekson mbritjen e “Arbanasi” pranë Zarës. Ai Vetë turqit kanë njohur se persekutimi nga ana e Pikërisht nisur nga këto shënime, fillova punën shkruan se në 1726, të udhëhequr nga dy vëllezërit Akmet Pashës ka qenë i gabuar dhe se kjo i detyroi “Sipas burimeve familjare, vazhdon “arbanasi” time hulumtuese, gjeta shumë të dhëna historike me mbiemrin PETANI, erdhën 24 familje shqiptare. “Arbanasit” të lëvizin nga tokat e tyre amtare. Sipas Franko, në fillim, në Zara mbrritën tre vëllezër. Një për Marukët e lashtë dhe së fundi e shtyva mikun Profesori Vjekoslav Klaic, shkruan për “Arbanasit” legjendës, një nga rrugët që përdornin otomanët për nga këta vëllezër ishte gjyshi im nga babai (1867- tim, duke u drejtuar shumë pyetje, duke i marrë orë në librin e tij “Opis zemalja u kojim stanuju Hrvati të persekutuar shqiptarët ishte rrëmbimi i grave të 1938). Unë i njoh shumë pak jetën dhe zakonet të çmuara të punës së tij admiruese si arkikekt që (Raport mbi vendbanimet e banuara nga kroatët), i reja të krishtere. Si hakmarrje ndaj këtij veprimi e familjes, për periudhën midis mbrritjes së tre kërkohet kudo, të më flasë për shqiptarët që kanë botuar në 1881. Aty ai thekson se ishin 1354 Arba- çnderues, shqiptarët sulmonin natën otomanët ku vëllezërve dhe historinë e gjyshit tim. Përveç faktit vendin e tyre të nderuar në bregun Dalmat. Duke u nasi, rezidentë nga Skutari (Shkodra) që u vendosën ndodheshin, digjnin fshatrat e tyre dhe largoheshin që e quajtën degëzën e familjes sime “PERE-JAKY” përqëndruar, me zërin e tij kumbues, me pamjen e aty. nga vatrat e tyre, për t’i shpëtuar një persekutimi të ri (baba Jaku), për t’i dalluar, duke parë se kishte shumë tij krenare, filloi të më tregojë: “Familja jonë, sipas Në 1733, shtatë vjet pas migrimit të parë, grupi i nga ana e pushtuesve Marussiçë. Në kohën e sllavizimit, sipas familjeve, ata burimeve familjare, por edhe sipas kërkimeve që janë dytë i “Arbanasi” lanë tokat e tyre amtare dhe kaluan Sipas tregimit të Frankos, “Republika e Venetikut ishin ose filo-kroatë (Sokolossi), ose filo-italianë (Ber- bërë nga një historian i lagjes sonë, është me origjinë në Gjirin e Kotorit, disa nga toka dhe disa nga deti, në atë kohë na kishte dhënë toka (një hektar për çdo saglieri). Gjyshi im ishte filo-italian, dhe madje bëri nga krahina e Sködar(Shkodrës), me sa duket në ma- mbritën në Hercegovinë, ku qëndruan përkohësisht njeri, pasi vendndodhja ishte e shkretë) pranë fshatit dhuratë një tokë për të ndërtuar një shkollë italiane let pranë Dukagjinit. Në fakt, meqënëse një familje dhe pastaj hypën anijeve për në Zara dhe u vendosën Zemunik, por shumë shpejt një pjesë u transferua në në lagje. Ai merrej me të vëllanë me shitjen e bagëtisë me emrin Dukagjini (që bën pjesë në grupin tonë në vendin e quajtur Zemunik, që ja u dha qeveria gadishull, atje ku është vendosur qyteti Zara. Në fil- me shumicë, pastaj me një punishte ku regjen lëkurët familjar- u quajt më vonë Duka-,) dhe fakti se emrat veneciane. Raportet e 11 marsit 1735 dëshmojnë se lim, lagja jonë e kishte emrin e “Borgo Erizzo” (emër dhe me një dyqan shitje mishi. Ai kishte fituar namin e peshqve të detit në Zara ishin me origjinë sllave, ka ishin rreth 28 familje dhe rreth 199 vetë. Disa nga i përfaqësuesit të Venetikut). Pas Luftës së Dytë se ishte i sjellshëm në lagjen e tij, sidomos ndaj prirje të provojë origjinën malësore të familjeve tona emrat e tyre janë: Stjepo Gjuri, Leka Marko, Paolo Botërore, ky emër u shndrua në “ARBANASI”. Në njerëzve që kishin nevojë për ndihmë. Ai shpëtoi nga Dukagjini. Në fillim, emri ynë me sa duket ishte Marussich, Mar Mazia, Paolo Prendi, Prento Stani, brigjet e Dalmacisë erdhën dhe popullata të tjera: jetën e një tezeje të cilën e kishin vënë përmbri një “MAR-UKU”. Emrat e familjeve të ndryshme u ndry- Jovan Vuci, Andrea Toma, Rado Ruço, Marko Pertu, “marlaki”. Ata ishin barinj që mbanin pushkën në muri për ta vrarë…”. Pasi e shoqja e Frankos, me shuan nën Austro-Hungarinë, me qëllim që t’u jepej Prento Markov, Stiepo Luco, etj. krah dhe kullosnin bagëti. Një nga taktikat e luftës së flokët e thinjura nga vitet, por me një pamje fisnike, atyre një tingëllim sllav, meqenëse në atë kohë favori- Në vitin 1756, qeveria e Venetikut bëri një otomanëve për të shuar revoltën e popullit, ka qenë na serviri një kafe dhe çokollata të vogla (“truffes”), zohej sllavizimi. Elementët italianë konsideroheshin regjistrim të tokës për familjet “Arbanasi”. Regjistri dërgimi i kavalerisë së lehtë. Dhe pastaj kur ndodh- para të cilave nuk mund të përmbaheshe, megjithë si prishës të rendit, ose edhe si “Risorgimento” që kishte si qëllim të nxirrte numrin e vendndodhjeve nin përleshje me vendasit dhe vrasje, ata thoshin se këshillat e mjekes, Franko vazhdoi tregimin e tij: “Im predikonte pavarësinë e italianëve që ishin pjesërisht dhe të njerëzve që ishin në çdo familje. Në librin “Er- nuk ishin ata që i kishin dërguar…” atë ka qenë një sportist i nivelit të lartë, sidomos në nën ndikimin e perandorisë austriake. ber” ndodhen disa nga këto mbiemra: Duka, Petani, Franko më flet edhe për një botim shkruar nga kanotazh (vozitje), në shkallë ndërkombëtare, por Kur e pyeta Frankon se kur ka filluar largimi i fam- Marsan, Marsiga, Kovacevic, Marsig, Sestan, Bargela, një kroat i vjetër, me titull: “Povijest Arbanasa kod gjithashtu si nën-kampion ushtarak italian i hedhjes ljes së tij nga Dukagjini, ai duke u menduar thellë, Gjoka, Kalmeta, Markuz, Marusic, Nikagi, Skopelja, Zadra” (Historia e shqiptarëve pranë Zadarit). Libri së shtizës. Ai ishte themeluesi i seksionit socialist më theksoi: “Migrimi i grupeve të ndryshme famil- Vuk, etj. A janë këto mbiemra nga migrimi i parë apo është i shkruar në gjuhën kroate, por mendohet të klandestin në Zara, në kohën e fashizmit…”. (Vijon në faqen 23) pagina 21 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Attualità At Bernardin Palaj: një thesar i pazbuluar Nga: At Viktor Demaj lidhë shrigat, mgjillçkat, llugjat, rrollçkat e të gjitha të prapambetur për Arbërinë, një ndër këta studiues shtasët damtuese; gjarpnin mos t’i nxajë, lepurin mos spikat edhe emri i “Frati të Kangëve”. Në studimin ë këtë shkrim me nderim dhe respekt të thellë, t’u hajë laknat e bathën, e shpendin emën për emën “Lufta Shqiptare kundër pushtuesit turk” ai trajton Ndua të flas për një nga person alitetet më të ar- e krymbat e tokës mos t’u bajnë dam ndër ara. Tri këto tema: “Gjendja e përgjithshme kishtare prej rira të kultures shqiptare, për Át Bernardin Palajn, ditë përpara veravet duhet me mshefë shoshat, sitat, vjetes 1468 – 1650”, “Largimi i rregulltarve e i bu- “Fratin e Kangeve” siç e quante një tjetër shkrimtar furkat e me çartë krojet, në mënyrë qi mos me i pam jarve prej Shqypniet”, “Salvimet e turkut”, “Jeta e i madh Ernest Koliqi. “Nuk dij se kush patë thanë - këto sende asnji rob i shtëpisë, pse për ndryshej nuk popullit e e klerit katolik”, “Kryngritja e katolikve”, thotë shkrimtari i vlert Ernest Koliqi - qi gjithkund në lidhet gja. Këto ditët e veravet bijnë gjithëmonë nder dhe “Gjendja e Françeskave mrenda kësaj kohe”. Siç botë poetët këndojnë për popullin, e vetëm në Ball- ditët e para të Marsit. Mbas darke, të gjithë pjestarët shihet nga trajtimi i çështjeve, ky dorëshkrim është kan populli këndon për poetët. Deri tash për mue e shtepisë bashkohen rreth zjarrmit. I zoti i shtëpisë lëndë e parë për studimin e asaj periudhe të errët poeti ma i madh i Shqipnis asht populli i ynë. Kjo merr nji pe leshi, e lidhë për vargue nji nye e thotë të historisë së Shqipërisë. Mes viteve ‘20 dhe ‘30 të e vërtetë më vetoi para syve të mendës në Palç, në këto fjalë: Lidhe Zot e nata mojit e dita e verave! shekullit të kaluar kanë ndodhur shumë ngjarje që qelën e Fratit të Kangëve. Át Bernardini, në vetminë Unë pak e Zoti shumë! Po lidhim shtrigat. Kështu kanë lënë gjurmë të pa harruara në kujtesën e pop- e gjatë të malit, i a ka vu veshin kangës së pashterun përsëritë ket veprim për secilin shpirt, sëmundje, ullit shqiptar. E kujtojmë me nostalgji qeverisjen e qi buron nga zemra e thellë e kombit arbnuer tue i a krymba a mandra qi don me lidhë”.(Shih revisten: shkurter, por demokratike të Fan Nolit të vitit 1924. rrembye harresës”. Kështu shkruan Koliqi, ne num- Shêjzat 1972, nr 5-8 fq. 163). Kjo qeveri që solli dhe ringjalli shumë shpresa të rin 5-8 të revistës “Shêjzat” 1972. Po në këtë numër Studimet mbi letersinë klasike dhe moderne si bashkëkohësit, nuk zgjati shumë, duke ja lënë ven- të revistës Koliqi, pohon për vlerat e dhe aftësitë e dhe sudimet mbi veprat e albanologëve gjermanë, din Ahmet Zogut që i ndihmuar nga serbët përmbysi mëdhaja të At Palajt që i ka dëgjuar nga vet goja e Át bënë që ai të kishte një kulturë solide dhe të madhe. qeverinë e Nolit. Të gjitha këto ngarje i gjejmë të Gjergj Fishtës për Át Bernardinin: “Nji ndër auktorë Për këtë formim të tij, ja ç’ka shkruan albanologia renditura në formë ditari nga Át Bernardin Palaj. Ky të dênjë m’u kujtue e mos m’u harrue asht pa tjeter Angela Cirincione: “Përveç kulturës së tij me themel ditar sjell të vërteta dhe fakte të reja për ta njohur më Át Bernardin Palaj, për të cilin nji ditë Fishta më tha: klasik ka pasë edhe nji njohje të mirë të letersisë mirë atë kohë. Një studim tjetër që paraqet fakte dhe botohen nga Instituti i Studimeve të larta shqiptare në Ky (Bernardini ndodhej aty pranë) ka talent të madh moderne. Studioi veprat e albanologëve gjermanë, realitete të dhimbshme janë kujtimet e Át Bernardin Tiranë në librin: “Studime dhe tekste, Dega Juridike dhe e njef shqipen me themel. Mund të m’a kaloj të cilat i hapën shtegun për me zbulue hap mbas Palajt për Revolucionin e Dukagjinit kundër qever- Tiranë 1943”. Po në këtë botim ai boton një vari- edhe mue”. hapi, në çdo veprim, në çdo zakon shprehje të kra- isë Zogiste. Ndër faqet e historisë anashkalohet kjo ant të Kanunit të Lekë Dukagjinit mbas shqyrtimit të Mora shkas të hedh dy rreshta në leter të bardhë hinave malore gjurmët trako-ilire. Në dritën e kësaj vuajtje e popullit të Dukagjinit që zgjati për rreth dy Mark Sadikut. Së bashku me përkushtimin e tij për për këtë folklorist dhe historian të njohur por dhe të kulture, e pa shqiptarin e sotëm si njifarë mbetunie vjet. Më lart kemi thënë se Át Palaj studioi folklorin, studimin e etnosi të shqiptarëve ia bashkangjiti edhe panjohur për arsye që tashmë dihen, i nxitur nga për- të trungut të madh të familjes indoeuropiane të que- zakonet, doket dhe besimet e shqiptarve sepse në ato dëshirën për të studiuar edhe historinë e Arbërisë. gaditja e veprës së tij për botim. Duke lexuar dhe jtun iliro-trake, nji ndër fiset e para të njerzimit që ai pa tradita të lashta ilire. Pikërisht duke u nxitur nga Sidomos në revistën “Hylli i Dritës” boton disa stu- studiuar shkrimet e tij të botueme kryesisht të “Hylli banoi Europën lindore” (shih: Át Bernardin Palaj., kjo, ai bëri edhe një studim të shkurtët sintetik dhe dime mbi Dioqezën e Pultit si dhe të disa krahinave i Dritës” më lindi kureshtja ta kërkoj dhe ta studioj Vepra 1 botim II, Shkodër Botime Françeskane plot ngjarje të reja në lidhje me çështjen se “A janë të tjera të veriut, me mjaft interes dhe fakte historike edhe më gjerë dhe t’ia botoj veprën e tij të plotë për 2005, fq. XII). shqiptarët autoktonë”. për studiuesit e kësaj fushe. ta bërë të njohur për publikun shqiptar, që fatkeqë- Por një ndihmesë të madhe dha edhe në mbled- sish i zhytur thellë në një subjektivizëm letrar po i hjen e kangëve të Kreshnikëve të botuar për herë të Jetëshkrimi i Át Bernardin Palaj Fundi tragjik i jetës së tij harron kolosët e saj që shkruan dhe bënë historinë. parë në vitin 1937 dhe të ribotuar nga botimet fran- Át Bernardini lindi në Shkodër me 2 tetor 1894 Në fund të Luftës, i zhgënjyer, tashmë pas për- Gjatë hulumtimit të shkrimeve të tij mu desh që të çeskane në 2005 dhe ribotuar në vitin 2007. Ja se nga një familje e thjeshtë malsore nga Shllaku. Studi- pjekje të pashpresë të trupave nacionaliste dhe pren- kërkoja për të, përveç në revistat e perkohshme që ka çfarë shkruan Át Palaj me bashkautor me një tjeter met i filloi në shkollën fillore të eterve françeskanë, e dimore për të formuar një shtet të bazuar në lirinë shkruar dhe botuar, edhe në arkivin Françeskan në korife të dalur nga “Shkolla Franceskane” Át Donat drejtuar në atë kohë nga Át Gjergj Fishta. Studimet dhe të drejtat e njeriut, duke e parë rrezikun eminent Shkodër, si dhe Arkivin e shtetit Tiranë. Ky mund Kurtin në lidhje me rëndësinë e këngëve të Kresh- gjimnazore i kreu po pranë etërve Françeskan, ndërsa që po i vërsulej si një bishë e egër nga të vëtshpal- nuk mbeti pa fryt. Më shumë se 25 vjet krijimtari e nikëve: “Kangët e vjetra, qi njifen prej malcosvet janë Liceun e kreu në Salzburg e ato teologjikë e filozofike lurit shpëtimtar të Shqipërisë, i turbulluar në shpirt, i këtij Frati nuk ishte e mundur që të përfshihej vetëm nën emnin “kangë kreshnikësh, kangë të moçme, në Innsbruck. Gjatë studimeve ai tregoi një interes të thotë një tjetër mikut të tij albanologut, Prof. Karl Gu- me dy vepra. Át Palajn ne jemi mësuar ta njohim si kangë lahute” janë visari ma i çmueshmi I gjuhës, veçantë për studimet shqiptare, si dhe për autorët e rakuqit: “Do të tërhiqem në nji famullì të maleve të folklorist dhe pak si historian, vetëm nga ato studime shprehja ma e gjalla e shum ndiesive bucare e për- huaj që studiuan zakonet, gjuhën, doket shqiptare. mija të dashtuna – më tha gadi me lotë ndër sy – dhe që ka bërë në lidhje me Dioqesin e Pultit të shekul- fytyrimi typik i fizjonomis së kombit t’onë” (shih: Át Kryesisht e tërhiqnin albanologët gjerman-folës. Për aty ku mbahet gjallë fryma e shpirtit arbnuer, në kon- lit XVII. Njohim për fat të keq vetem një të treten e B Palaj dhe Át D Kurti., Visaret e Kombit, botim II, disa vjet mësoi në Liceun “Illyricum”, pastaj shërbeu takt me popullin e thjeshtë, do të vijoj punën e nisun vepres së Át Bernardin Palajt, të cilën mund ta klas- Shkodër Botime Françeskane 2005, fq. IX). në famullitë e Toplanës, Palçit, Shalës, Bushkashit tash sa e sa vjet, tue gjurmue në historinë, në folk- ifikojmë në katër lloje krijimi: folkloristike, historike, dhe të Rubikut. Iu kushtua poezisë, prozës, muzikës, lorën e sidomos në Kanunin. Do të përplotësoj e do poetike, dhe krijimtari muzikore. Át Palaj historian duke punuar për të mirën e atdheut. Krijimtaria e të sistemoj rapsodit, qi unë i kam mbledhë me kujdes Tani do të flasim për kontributin e Át Bernardin tij është e gjerë dhe shumë e larmishme. Ajo përf- tash sa kohë”. Sa mbresëlënëse dhe rrënqethëse kjo Át Palaj folklorist Palajt në lamin e historisë shqiptare. Ndër studimet shin shumë aspekte të zhvillimit albanologjik. Mbas bisedë konfidenciale mes dy dijetarësh. Por fatëkëqë- Si mbledhës të folklorit Át Barnardini nuk është e tij historike mund të cilsojmë disa që janë më të hapjes së revistës “Hylli i Ditës” në vitet 1921-1924 sisht në moshën 51 vjeçare, puna e tij shkencore si mjaftuar vetëm me marrjen nga goja e popullit dhe rëndësishme si: “Studime dhe dokumente rreth dio- e 1930 – 1937 boton së bashku me Át Donat Kurtin dhe aktivitetiti i tij fetar u nderpre barbarisht, ku për sistemimin e këngëve të kreshnikëve të ruajtura gjatë qezit të Pultit”, shkrime dhe studime dokumentesh, pjesë - pjesë “Kangët e Kreshnikëve”. Ndërsa në vi- asye absurde e arrrestuan në Kuvendin e Rrubikut shekujve nëpër Malsi dhe të transmetuara brez mbas që janë të botuara në revisten “Hylli i Drites”. Por tin 1937 botohet libër në vete, titulluar “Visaret e me 22. 10. 1946. Pikërisht këtu në Rrubik i shkruan brezi, por është shtrirë më gjerë në këtë fushë, duke me mjaft interes janë edhe studimet: “Lufta shqiptare Kombit”. Po ashtu gjatë kësaj përiudhe boton edhe Át Jak Marlekajt një letër ku i kërkon që ta paraqesë na folur edhe për mite dhe legjenda që gjendeshin në kunder pushtuesit turk”, (dorëshkrim e pabotuar), krijimtarinë e tij poetike në “Hyllin e Drites”: “Frag- para botës së lirë vuajtjen, dhe vrasjet makabre të sa zona të thella malore, kryesisht në Dukagjin. Mbledhja e “Kryengritja e Dukagjinit që pëfshin vitet 1926- ment - Valët e nji shpirti”, “Moskë – Alkazar”, “Vor- e sa intelektualëve shqiptarë në mënyrë të padrejtë, këtyre zakoneve, dokeve dhe traditave të bukura të jetës 1928”,(dorëshkrim i pabotuar), “Ditar shenimesh”, reve të Famurit”, “Kuq e zi”, “Kah nata e vetme”, vëtm për faktin se ishin pionerë të mendimit të lirë etnike dhe familjare shqiptare e kanë shtyrë të shohë, (dorëshkrim e pabotuar), “A janë Shqyptaret autok- etj. Ndërsa shpirti i tij epik dhe poetik kishte prekur dhe demokratik. Në këtë letër, origjinali i së cilës të ruajtura trashëgiminë, përkatsinë dhe identitetin Iliro ton” (dorëshkrim i pabotuar) dhe “Ça hoqme na kato- majat e krjimtarisë së tij, At Palaj fillon të mbledhë ruhet pranë arkivit françeskan në Shkodër, Palaj - Thrak të shqiptarëve. Për të vërtetuar këtë pohim po likët për Shqypni”, (dorëshkrim i pabotuar). mitologjinë, zakonet dhe doket shqiptare, të cilat i shkruan: “I dashtuni P. Jakob, jena në gazep të Zotit. marrin një pjesë studimi të tij e botuar nga Instituti i Ndër historianët që ka nxjerrë “Shkolla frances- boton më së parit te “Hylli i Dritës” në periudhën Thueju miqve t’ ikun andej qi t’orvaten me sa të mun- Studimeve Shqiptare në Tiranë, titulluar: “Studime dhe kane” jemi mësuar të dëgjojmë për “Maestron” e his- 1940 - 1944. Ndër këto mund të veçojmë: “Syni i den për me na pshtue prej ketij kobit. Ka nji, ka nji, tekste, Dega juridike Tiranë” 1943, fq. 122-126. Ja çka torise Át Marin Sirdanin. Por siç duket nga shkrimet keq”, “Shpirti i keq”, “Ora e shpis”, “Bestytni Ili- po na qesin faret të gjithve. Bâne të njoftun mjerimin shkruan aty për festën e gjithëmbarshme të ditës së e lëna kjo fushe ka terhequr edhe Át Palajn. Shumë re”, “Orët”, “Zanat”, etj. Hovi dhe vullneti i tij nuk t’onë ku të dijësh. Të fala B.dini, 20. IV. 1946”. verave që për të mund të kishte gjenezë ilire: kanë shkruar për fillimet e robërimit të Shqipërisë ndalen me kaq. Bën disa studime interesante dhe Mbasi pësoi tortura të shumta vdiq me datë 2 Dhjetor Dita e verave “Shtëpi për shtëpi në ditët e verave, nën pushtuesin e ardhur nga Azia, duke e konsid- shkencore mbi kanunin e maleve, me vlerë burimore 1946 ndër tortura nga më çnjerëzoret. Qe varrosur pjestarët e familjes bashkohen rreth zjarmit për me eruar një periudhë mjaft të zymtë dhe të errët dhe për studiuesit e të drejtes zakonore shqiptare, të cilat në oborin e ish-sanatoriumit në Shkodër.

(Vijon nga faqja 7) EkSodi shqiptar kanë fuqi dhe dituri për ta ndryshuar gjendjen ekono- As ky shtet nuk lufton korrupsion me përkushtim, mike, nëse nuk kanë ide e aftësi, atëherë puna më e as krimin dhe detyrë kryesor i ka caktuar vetes integ- shua vetëm kombësia e materialistëve, dje sllav, sot në Vranjë, rreth dyzetedy kilometra larg. Gjykata madhe patriotike, që mund të bëjnë në dobi të kom- rimin e serbeve dhe injorimin e shqiptarëve. Mirëpo, shqiptarë! Dje pasuroheshin serbet në kurriz të shq- gjendet në Vranjë. Shumë kërkesa duhet të bëhen bit, natyrisht nëse e duan kombin e vet siç çirren, do ky shtet, e ka pranuar botërisht se nuk din e as nuk iptarëve, sot pasurohen disa shqiptarë në kurriz të atje dhe vendimet merren atje, ndërkaq në Kosovë t´ishte të tërhiqen nga politika dhe t´i lënë vendin mundet të ndërtojë shtet të së drejtës dhe prandaj shqiptarëve! krijohen komuna edhe për fshatrat serbe. Edhe ky idealistëve, atyre që nuk pasurohen vet, por që mun- ka ftuar Eulexin! Ky shtet edhe disa vite do të ketë Në Maqedoni shqiptarët luftuan për barazi. Lufta truall shqiptar është në zbrazje e sipër dhe pas disa dohen ta çojnë vendin para! alibi.Edhe ky vend, si i pari, është në zbrazje e sipër. shërbeu për të fituar një diskriminim të ri, me vulë dekadave, do të ketë aq banorë, sa ka Vatikani sot, Nuk mund të pranohet gjendja faktike dhe nuk Tridhjetë mijë të rinj çdo vit paraqiten në tregun e evropiane, 20 për qind barazi. Si edhe në dy shtetet diku 370 veta! Kudo në Ballkan në shekullin XXI duhet pajtuar me këtë se shqiptari ka vetëm dy alter- punës, me mijëra, çdo vit ilegalisht braktisin vendin. e para, u krijua një elitë e re e cila sundon shqiptarët diskriminohen shqiptarët: Qeveria shqiptare vallëzon nativa: varfëri ose emigrim! Ka ardhur koha të lufto- Lexohen diku 25 mijë gazeta në ditë dhe kjo tregon tok me maqedonët: ajo diskriminon shqiptarët tokë sipas daulles greke, Qeveria kosovare vallëzon sipas het për të tretën: jeta me dinjitet në atdhe! Qeveri- shumë për gjendjen ekonomike të vendit. Shqiptarët me maqedonët, dëbon shqiptarët tok me maqedonët. ansamblit perëndimor, politikanët tjerë shqiptarë në tarët e sotëm e kanë dëshmuar se nuk dinë ta bëjnë! nga ky vend, ku miklohen për çdo ditë serbët, për Vështirë të gjenden maqedon në emigracion, shq- Ballkan kërcejnë sipas interesave të veta! Sido që të Natyrisht se nuk është kënaqësi, as mburrje të jesh kafshatën e gojës, kanë arritur edhe në Haiti. Numri iptarët e Maqedonisë mund të takohen kudo. Maqe- jetë, gjendja ekonomike e shqiptarëve nuk përmirë- politikan në vendet me probleme të mëdha ekono- i emigrantëve nuk dihet, por mund të thuhet se diku donët do t´i imponojnë fëmijëve shqiptarë mësimin e sohet.Dallimi mes dëbimit të Millosheviçit, pamundë- mike, por një mund, një mundim, që kërkon anga- pesëqind deri në shtatëqind mijë jetojnë jashtë shtetit. gjuhës maqedone nga klasa e parë. Ky vendim nuk sisë, neglizhencës dhe indiferencës së klasës politike zhim e sakrificë, transparencë, seriozitet e empati! Pas disa dekadave disa mijëra kthehen si pensionistë mund të merret pa politikan shqiptarë! Maqedonisht- shqiptare qëndron në këtë fakt: Millosheviçi ua mer- Gjendja e vështirë mund të kapërcehet vetëm me ide- dhe fëmijët mbeten. Nëse ai numër mund të merret ja flitet në një gjatësi prej 100 kilometrave, shqipja rte edhe dokumentet personale dhe i dëbonte kolek- alist, jo me materialist! Të shkruash një artikull mbi si i saktë, atëherë domethënë se në Kosovë jetojnë flitet në tërë Ballkanin, mirëpo fëmijët e maqedonëve tivisht. Qeveritarët shqiptarë lëshojnë dokumente në sjelljet e papërgjegjshme të politikanëve shqiptarë, diku një milion e treqind mijë apo në rastin ideal një nuk duhet ta mësojnë shqipen. Si edhe në dy shtetet shqip dhe zvogëlimi i kombit bëhet individualisht. domethënë ta hedhësh veten në depresion dhe sapo milion e pesëqind mijë qytetarë. Nëse janë dhjetë për e para, fati i shqiptarëve edhe këtu është mërgimi dhe Ata këtë e vështrojnë si fat dhe nuk lodhen, edhe ta mbarosh shkrimin, të kridhesh në vaj. Ne kemi qind pakica, atëherë ky numër zbret edhe një herë natyrisht edhe këtu do të bjerë numri dhe një ditë nëse kombi përgjysmohet. shkrimtarë me famë botërore, por politikan të veg- dhe Kosova dalëngadalë, por sigurt nga numri i ban- do të mbeten, aq sa ka sot në Luginën e Preshevës. Rezultati, mirëpo, është i njëjtë: me kral apo pa jël, shumë të potershëm. Ne kemi humanist me famë orëve shqiptarë do t´i afrohet Malit të Zi. Shqiptari në Maqedoni, në tokën e vet, trajtohet si i kral, me Rankoviç apo pa Rankovic, me Tito apo pa botërore, por politikan picërr, shamataxhi. Ne patëm Fëmijët do të asimilohen jashtë vendit, sepse huaj edhe pse në Qeveri ka shqiptarë. Tito, me Enver apo pa Enver, me qeveri demokra- trima të fortë dhe kemi politikan shumë të dobët. Ne asimilimi i vërtetë ndodh fillimisht në të gjykuar, Ekzaltimin më madh që përjetuan, nuk ishte pu- tike në Shqipëri apo pa të, me Millosheviç apo pa kemi qeveritarë të pasur dhe popull të varfër! Kemi pastaj edhe në gjuhë. Deri tani shteti i Kosovës ka nësimi dhe përmirësimi i jetës, por heqja e vizave për Millosheviçin, me politikanë shqiptar apo serb në shkencëtarë të njohur edhe në botë, por politikan që dëshmuar se nuk din të luftojë as korrupsionin e as BEE: lehtësimi i imigrimit! I shpartallimit të familjeve Kosovë, me shqiptarë në qeverinë maqedone apo pa lum ato shtete që nuk i kanë! Lum ato shtete që nuk i krimin. Lajme të mira nuk dëgjohen. Në kohën e shqiptare! Lugina e Preshevës është rasti tragjik i injo- shqiptarë, me parti politike shqiptare në Serbi apo pa kanë politikanët tanë! kralit serb numri i shqiptarëve zvogëlohej, në kohën e rimit nga shtetet shqiptare. Presheva me mbi 30 mijë to, me politikanë shqiptar në Mal të Zi apo pa ta, shq- Nëse ju në atdhe keni akoma iluzione dhe nëpër Rankoviçit numri i shqiptarëve zvogëlohej, në kohën banorë nuk ka spital dhe shqiptarët ose vdesin në shtë- iptarët kanë fatin e njëjtë: varfërinë ose emigrimin! statistika numëroni shqiptarët jashtë, harrojeni këtë! e Milosheviçit numri i shqiptarëve zvogëlohej. Numri pi ose në spitalin e Vranjës, ku duhet vazhdimisht të Përgjysmimin e familjeve dhe vuajtjen nga mungesa Pas disa dekadave do të ketë gjerman me origjinë shq- i shqiptarëve brenda zvogëlohet edhe në kohën e paguajnë mjekët serb, edhe pse janë të siguruar. e kontakteve sociale. Çdo shtet tjetër në Evropë do të iptare, francez e italian me origjinë shqiptare, grek, politikanëve shqiptarë. Shqiptarët jetojnë keq, si në Në spitalin serb duhet t´i fusin infermiereve dhe alarmohej, kur sheh se populli dhe inteligjencia po suedez, holandez, haitian, amerikan e kanadeze me kohën e pushtuesve të djeshëm, madje shqiptarët në mjekëve qindra euro në xhep, ata që nuk kanë, lëshon vendin. Çdo shtet tjetër në Evropë do të alar- origjinë shqiptare, por ata as nuk do të flasin shqip, kohën e Titos, kryesisht në vitet e shtatëdhjeta je- keqtrajtohen. Spital nuk ka as në Bujanoc. Për Med- mohej kur vëren se kombi gati në përmasa të mëdha as nuk do ta ndjejnë veten shqiptarë! Skena e sotme tonin më mirë se në kohën e politikanëve shqiptarë. vegjën të mos flasim. Kompetencat e Bashkisë së po braktis vendin, mirëpo nuk brengosen qeveritarët politike do të futet në histori me dy fakte të mëdha: Këtë, mirëpo, publikisht nuk ka guxim ta përmend Preshevës janë reduktuar aq shumë, sa ajo duket si shqiptarë. Nëse nuk dinë se çka duhet të bëjnë për për lirinë dhe barazinë e kufizuar dhe zvogëlimin e askush! Privatisht dëgjohet shpesh! Duket se u ndry- një bashkësi lokale. Patenta e shoferit duhet të bëhet ta mbajtur kombin brenda, e si ta mbajnë, nëse nuk pakufizuar të kombit! Cultura Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 22 ORIGJINA E VLLEHEVE Simbolika e tre Qafave të prera Nga: Ramiz Lushaj sirat mbarëshqiptare (fq. 166). Së katërti: Në këtë libër Nga: Andrea Llukani, Tiranë leshta. Me pasurimin e mëtejshëm zejtarët filluan e në jetë kemi vetë “Modelin Bujar Leskaj” . ena dhe bohemat e deputetit Bujar Leskaj, në Kjo për dy arsye: të merren me argjendari dhe me qëndisje. Zhvillim Pfaqet e këtij libri, në trajtesat dhe veprimtaritë E para: I ka shkelur me këmbë këto tri qafa sim- llehët quhen ndryshe Aromën, fjalë që e përk- të rëndësishëm mori thurja e fijeve të arit mbi stof- e tij për çështjen kombëtare shqiptare, na sjell në bolike: Qafë Morinën, Qafë Thanën e Qafë Botën, Vthyer më shqip ka kuptimin jashtë kufinjve të rat që vinin nga Venediku apo Kostandinopoja. Një fokusim e spektrime një simbolikë të veçantë: Sim- si misionar i mirëkuptimit, zhvillimit e integrimit Rumanisë. Ai që ka përcaktuar këtë emërtim sig- veçanti e këtyre zejtarëve ishte krijimi i esnafeve bolikën e Tri Qafave. mbarëkombëtar. Ende mbetet ndër më të paktët depu- urisht që ka qenë një njeri mjaft i ditur. Në gjuhën dhe i rufeteve. Për rolin që kanë luajtur këto orga- Qafa e Morinës, që të çon drejt Kosovës, Plavë- tetë që, si djalë i Vlorës e përfaqësues i saj, merr pjesë shqipe është më mirë të thohet Aroman sipas gër- nizata në jetën ekonomiko-shoqërore dhe politike e Gucisë e Sanxhakut. ritualisht në çdo 27 qershor në pelegrinazhin kulturor mave të alfabeit shqip. Aromanët përfaqësojnë një arsimore, këtë e jep kodiku i Mitropolisë së Korçës Qafa e Thanës, që të çon drejt Tetovës, Shkupit e e protestues ndaj gjenocidit të egër shoveno-helen të etni, të cilët jetojnë jashtë Rumanisë. Ata i gjejmë dhe Selasforit. Nga të dhënat e kodikut të manastir- Preshëves. vitit 1944 ndaj popullsisë së pafajshme e të pambrojtur në Malet e Pindit të Greqisë, në Shkup, Tiranë, Ko- it të Shën Prodhomit del se rufetet e bakërxhinjve, Qafa e Botës, që të çon drejt Çamërisë e Paramith- të shqiptarëve çamë. rçë, Durrës, Fier, Vlorë etj. Fjala Aromën nënkup- të këpucarëve dhe të rrobaqepësve kontribuan në isë. Ky pelegrinazh kombëtar në kufirin Europa e vitit të zi 1913, nëpër këto ndarës në Qafë Botë shënon deri në ton kombin Roman, i cili shquhet për virtyte të larta ndërtimin e objekteve të kultit ortodoks. Fëmijët e qafa epike, na i preu tragjikisht trojet e rreth 10 mijë pjesëmarrës, si në vitin dhe gjuhë moderne. Faktorët e ndryshëm historikë vllehve voskopojarë filluan të studionin në qytete të trupit tonë etnik në Ballkan. Më thoni: 2007. Atje, deputeti Leskaj shkon si e kanë detyruar këtë komb që të jetojë larg vendit Evropës, si Vjenë, Venedik, Budapest e gjetkë dhe a ka prerje vrastare më të rëndë se misionar, si përfaqësues, pasi për këtë të origjinës. Arumunët janë shfaqur si fise nomade ky arsimim dha rezultatet e pritura me ngritjen e prerja e qafës? Jo. flasin edhe faktet: Më 25 qershor 2008 blektoriale, të cilat me kalimin e kohës kanë kaluar Akademisë. Ndërtesa e Akademisë së Re të Vosko- E pra, edhe Bujar Leskaj në faqet e flet gjatë në një televizion lokal të Vlorës në aktivitete të tjera ekonomike duke u marrë me pojës u ngrit kryesisht me ndihmën financiare të këtij libri dokumentues, është një nga për Çamërinë e pelegrinazhin tradicion- bujqësi, zejtari etj. Popullsia arumune është ven- rufeteve të mëdha, por edhe të vogla, ku së bashku njerëzit më aktivë e më produktivë të al (fq. 312-315). Më 26 qershor 2008, dosur në zonat rurale të Fierit, Vlorës, Përmetit, dhanë 312 000 aspra. Sipas kodikut të kishës së kombit, që në rendin e realitetin e ri në seancë plenare të Parlamentit bën Kolonjës, Pogradevit, Korçës, Elbasanit, Beratit, Shën Marisë këto organizata morën përsipër nga shqiptar, ballkanik dhe Euroatlantik, thirrje për të marrë pjesë në marshimin Tiranës, Durrësit etj. Të dhëna rreth numrit të një djalë për të studiuar jashtë shtetit. me mendime e veprime: a) kërkon kulturor kombëtar në Qafë Botë (fq. korrigjim të kësaj padrejtësie të shek. 93-94). Më 27 qershor 2008 është në arumunëve të Shqipërisë kemi nga regjistrimi i vi- Nga të ardhurat e rufeteve janë paguar mësuesit XX të kësaj padrejtësie, të “prerjes së ballë të këtij pelegrinazhi historik. Pra, tit 1950, ku janë të regjistruar 2.318 banorë. Në e shkollave, janë dhënë bursa për nxënësit dhe qafave”; b) lufton ta tejkalojmë këtë fatalitet historik mbetet ndër të paktët politikanë aktivë që i përkushto- regjistrimin e vitit 1955 numri i arumunëve është për akademitë e tjera në Evropë, si për shembull në shek. XXI me bashkimin kombëtar në Europën e hen çështjes çame me prononcime e veprime tribunale 4.249 banorë, ndërsa në regjistrimin e vitit 1989 në Vjenë, Lajpsig, Venedik, Budapest, vende me Bashkuar. E, për t’i kapërcyer më mirë e më shpejt e mediatike. rezultojnë 782 banorë. Sipas një studimi të bërë të cilat kishin më shumë lidhje tregtare. Një nga këto “tri qafa”, që simbolika e tyre historike në kohën E dyta: Bujar Leskaj i ka kapërcyer këto qafa histo- më 25 tetor 2006, nga INSTAT në bashkëpunim këta ka qenë edhe Theodhor Kavalioti (Zhavo), i e sotme të ketë një lidhje më organike të gjymtyrëve të rike edhe me integrimet kulturore e turistike kur ishte me Drejtorinë e Minoriteteve pranë Ministrisë së cili duke qenë i shkëlqyer me mësime u dërgua kombit shqiptar, me Tokë, ADN e Abetare të përbash- ministër i Kulturës, por edhe në tri vizita nga Vlora Punëve të Jashtme rezulton se pakicat kombëtare në shkollën e Janinës me shpenzimet e esnafëve kët, deputeti Bujar Leskaj në faqet e këtij libridëshm- në Kosovë e Maqedoni në vitin 2008, me rreth 20 arumune janë 992 banorë, të cilët përbëjnë 0.03 të bakërxhinjve. Në Shqipëri rufetet kanë ekzistuar ues nënvizon si “çelës” praktik trinomin: Mirëkuptim, gazetarë (fq. 350-356); me një përfaqësi të ish të % të minoriteteve aktuale që jetojnë në territorin e deri në fundin e shekullit XIX, kurse në Vosko- Zhvillim, Integrim. përndjekurve politikë (fq. 357-375) dhe me një grup Së pari, na jep modelin e kohës, kryesisht dy prej të rinjsh (fq. 357), me organizime të seksionit shkencor Shqipërisë. pojë morën fund që në shekullin XVIII. Si rezultat tyre: Autostradën Durrës-Prishtinë, Korridorin e Kom- për Kosovën në Vlorë (17 shkurt 2009), me dhurata, Vllehët janë vendosur në fshatrat e Korçës si në i këtyre zhvillimeve ekonomike që arriti Voskopoja bit dhe Portin e Shëngjinit me udhë-hekurudhë nga me libra për Kosovën etj. Kamenicë, Boboshticë, Mborje, Drenovë, Polenë ishte e natyrshme që të merrnin hov të madh kul- Prishtina në Shëngjin, si vepra që e kanë të materiali- Ritheksoj se për t’i kapërcyer më shpejt e më mirë etj. Popullsi vllahe ka edhe në Devoll, Kolonjë, Fier, tura dhe arsimi. Tregtarët voskopojarë duke udhë- zuar trinomin e mësipërm që i lidhin qafat në shpatul- këto “tri qafa”, që simbolika e tyre në kohën e sotme Sarandë, Vlorë. Në Gjirokastër vllëhët kanë krujuar tuar shpesh jashtë vendit, veç të mirave materiale lat e vertebrën kurrizore të kombit. Këto i trajton në të ketë një lidhje më organike të gjymtyrëve të kom- një fshat, i cili mban emrin “Andon Poçi”. Vllehët i sillnin edhe kulturën nga ato vende ku zhvillonin një diskutim në seancë plenare, jashtë rendit të ditës, bit shqiptar me Tokë, ADN e Abetare të përbashkët, kanë dhënë kombit shumë figura të shquara ndër të tregtinë. Këtë zhvillim na e vërteton pajisja e qytetit në Parlament, më 2 mars 2009 (fq. 165-68); në kum- deputeti Bujar Leskaj në fq. 94 të librit, nga foltorja e cilët mund të përmendim Aleksandër Moisiun, Tef- me një shtypshkronjë në vitin 1730. Kjo gjë u krijoi timin në sesionin shkencor: “Kosova-Shtet i Pavarur Parlamentit, m2 26 qershor 2008 na përcjell një thir- ta Tashko Koçon, Sandër Prosin, Prokop Mimën, intelektualëve voskopojarë mundësinë për një bazë (Historia, Politika, Ekonomia), sesion i organizuar rje jehonë, një mesazh aksiomë: Nasho Jorgaqin, Dionis Bubanin etj. Qendra krye- më të madhe materiale dhe një zhvillim të vrullshëm nën kujdesin e tij në Vlorë, në dyvjetorin e pavarë- “Ajo që duhet të kemi frikë NE në trajtimin e sisë së Kosovës (fq. 280-282; 377-378), në vizitën me çështjes kombëtare është vetë frika”. sore e kulturës vllahe është Voskopoja. Historia kulturor. Kjo shtypshkronjë u soll nga Venediku, ku një përfaqësi të ish të përndjekurve politikë vlonjatë E pra, Bujar Leskaj me atributet e kontributet e tij e themelimit të Voskopojës e ka zanafillën që në mjeshtrat shqiptarë mësuan tipografinë. Shtypshk- në Maqedoni e në Kosovë, në fundtetor 2008, ku na kërkon diçka magjike: “Lirinë nga frika” kryesisht vitin 1330. Sipas legjendës që qarkullon edhe sot ronja e Voskopojës ka shtypur 14 akoluthi, të cilat gjatë kthimit u njohën nga afër edhe me autostradën e veçanërisht për një gjë të madhërishme: Çështjen e kësaj dite, nga pleqtë e moçëm thuhet: “Disa bar- janë përdorur për nevoja liturgjike. Durrës-Prishtinë (fq. 375), në diskutimin në Akade- Kombëtare Shqiptare. Këtu nuk është fjala që, sipas inj endacakë, duke kërkuar kullota të begata për Një tjetër përpjekje për emancipim më të thellë minë e Shkencave në promovimin e librit “Korridori i legjendës së zogut në kafaz: “Të hiqemi të vdekur për bagëtitë e tyre gjetën një luginë pranë fushës së do të realizohej me ngritjen e Akademisë së Re në shqiptarëve – Autostrada Durrës-Prishtinë, më 9 prill të gëzuar lirinë” dhe as sipas rapsodëve: “Të vdesim Korçës. Në vjeshtë kur do të largoheshin me kopetë vitin 1750. Kjo Akademi u parapri me ngritjen e 2009 etj. në beteja duke mbetur të gjallë pas fitores së lirisë”. e tyre, ata bënë një zjarr të madh, të cilin e gjetën disa shkollave të mesme më 1744. Akademia pati Së dyti, na pasqyron e reflekton filozofinë e Rugovës Këtu flitet për një liri të kuptueshme, të kapshme e ende të ndezur kur u kthyen në pranverë. Pikërisht emër shumë të madh si brenda dhe jashtë vendit për Mirëkuptimin me dy elementët kryesorë: Mirëkup- të mundshme: Për “Lirinë nga frika” e kjo kërkohet, në vendin e zjarrit vendosën të ngrinin kishëzën e dhe në një kohë shumë të shpejtë. Nismëtarë për tim Mbarëkombëtar dhe Mirëkuptim Ndërnjerëzor. Ky më së shumti, nga njerëzit e karriges e të lekut, që mirëkuptim ka e merr domethënie të madhe, siç doku- shumë prej tyre duhet të kenë më tepër gjak e nerv Shën e Premtes. Në fillim vetëm verën kalonin në ngritjen e saj njihen Patriku i Ohrit Joasafi, si mentohet në librin e Bujar Leskajt, kur ta kuptojmë e kombëtar. atë vend, por kur u shtuan shumë dhe nuk mund të dhe Theodhor Kavalioti. Sipas disa të dhënave ndiejmë se në çdo pëllëmbë e kilometër të trevave tona “Liria nga frika”, si një nga katër shtyllat e lirisë uni- vërtiteshin sa andej – këtej, ata provuan të lënë një nga Lambridhini thuhet se guri i themelit u vu më etnike shqiptare jemi “Njësh” në gene, hapa e politika versale dhe një ndër kolonat e shqiptarisë për çështjen plak në një kolibe, me ushqimet, që i nevojiteshin 1741 dhe se ajo përfundoi më 1750. Në përu- të përbashkëta. kombëtare shqiptare kërkon: dhe ai dimëroi për bukuri. Atëherë u vendosën rimin e saj erdhi vetë Mitropoliti i Korçës Niqifori, Këtë madhështi të kohës së sotme shqiptare e gjejmë Së pari: Sipërmarrje vitale në përgjegjësitë kom- përfundimisht”. i shoqëruar nga gjashtë arkondë. Drejtori i parë madhërishëm në tre shembuj nga ky libër. Shembulli bëtare. “Modeli Bujar Leskaj” na jep shembullin e Hani i cili ka vizituar disa krahina të Shqipërisë ka qenë Sevet Leontiadhi nga Kosturi, i laureuar i parë: Kryeministri i Kosovës, Hashim Thaçi, shpre- ministrit të Kulturës Leskaj në organizimin e “Muajit në vitin 1843, duke u mbështetur në një kodik të në filozofi e në filologji në universitetin e Padovës het në Prishtinë në maj 2008: “Ne gjithmonë ndje- të veprimtarisë Shqipëri-Kosovë”, që ishte një arritje vjetër që kishte Voskopoja, të vitit 1765, shkruan (Itali). Në drejtimin e saj ka qenë edhe dijetari i hemi krenarë për Vlorën dhe unë ndjehem vlonjat” e kohës, që do të shënonte kulmin e vet në 2008-ën se Voskopoja është ndërtuar në vitin 1383 prej një shquar Theodhor Kavalioti, që shërbeu si arsimtar (fq. 351); ndërsa ish-ministri i Kulturës Bujar Leskaj me veprimtari të tilla gjatë gjithë vitit, që u shuan apo u shprehet në Vlorë në shkurt 2009: “Dhe ne vlonjatët çmontuan nga ministri aksidental pasardhës. prijësi nga dera e Muzakajve. Hani lë të kuptohet në vitin 1753. Në këtë Akademi mësuan shumë ndjehemi si prishtinasit”. (fq. 377). Së dyti: Për të prodhuar ide e realitete të reja, të se Voskopoja është ndërtuar pas rënies së Kostan- nxënës edhe nga vise të tjera të Shqipërisë si Ko- Shembulli i dytë: Vlora e nderon Kryeministrin munguara apo të vonuara. “Modeli Bujar Leskaj” na dinopojës më 1453, pasi shumë refugjatë u larguan rça, Elbasani, Përmeti, Gjirokastra, por edhe nga Thaçi me titullin “Qytetar Nderi i Vlorës”, ndërsa aka- jep shembullin e tre tureve me vizitorë nga Vlora në dhe u vendosën në jug të Shqipërisë. Emërtimi i saj Greqia dhe Maqedonia. Gjuha që është përdorur demiku Rexhep Ferri, në tetor 2008, në kryeqytetin e Kosovë e Maqedoni, duke kaluar nga qafat simbolike si në shkrime të ndryshme ka dhe trajta të ndryshme, ka qenë greqishtja si një gjuhë ndërballkanike për Kosovës u thotë përfaqësuesve të ish-të përndjekurve në Qafë Thanë dhe Qafq Morinë, duke shëtitur qytete si Vokopolis, Moskopolis, Moskopole, Voskopojë gjithë ortodoksinë. Disa nga lëndët që jepeshin në politikë vlonjatë se: “Mbi 250 vajza në Prishtinë mba- e fshatra, takime me personalitete, vizita në vende his- dhe Vockopojë. Ka të ngjarë që prapashtesa poliv këtë Akademi ishin greqishtja e vjetër dhe ajo e jnë emrin Vlora” (fq. 364), ashtu sikurse edhe per- torike etj. E këto u bënë me nismën e nën kujdesin e (gre. qytet) apo pole (slla. pole-fushë) të ketë çuar re, gramatika, letërsia, logjika, filozofia, theologjia, sonaliteti i shquar shqiptar, Arbën Xhaferri, u thotë zotit Bujar Leskaj, një shembull që i mungonte kohës, në emrin e sotëm. Ndërsa në popull quhej edhe fizika, matematika etj. Didaktika që ndiqej në në Tetovë se: “Vlorë ka kudo ku janë viset shqiptare. një shembull i rrallë për politikanë e biznesmenë, një Voskopop apo edhe Vockop. Banorët e parë men- këtë shkollë luhatej ndërmjet shkencës dhe fesë, Edhe në shtëpinë time. Vajzën time e quajnë Vlora...” shembull që mund ta ndjekin masivisht edhe të tjerët. (fq. 359). Së treti: Për të investuar me fisnikëri lekë nga fondet dohen të jenë banorët e shpërngulur fillimisht nga arsyes dhe besimit. Në rrethin e nxënësve dhe të Shembulli i tretë: Në tetor 2008, në Prishtinë, në një apo të ardhurat e tyre. “Modeli Bujar Leskaj na jep qyteti Voskop i vendosur në rrëzën e poshtme të pedagogëve të kësaj Akademie u bënë përpjekje që takim gjatë vizitës së ish të përndjekurve politikë, zoti shembullin e vet: si me financimin e disa veprimtarive fushës së Korçës, i rrënuar nga dyndjet osmane të popullit feja t`i predikohej shqip dhe për kombëta- Fahri Shaska lexon një shkresë zyrtare të Prokurorisë etj. prej tureve nga Vlora në Kosovë, me financimin e shekullit XIV. Ishin këta që prenë shkurret e para rizimin e Kishës Ortodokse. Kjo gjë vërtetohet me Ushtarake, e cila tregon se përse Enver Hoxha i kishte një sesioni shkencor për Kosovën në Vlorë, në bler- dhe ndërtuan kishën e parë të Shën e Premtes. Sh- përkthimet e Dhiatës së Re nga Grigor Voskopojari drejtuar Gjykatës së Lartë Ushtarake, e cila tregohet jen e librave për çështjen kombëtare shqiptare si për timi më pas i kësaj popullsie u bë me njerëz të tjerë dhe Theodhor Kavalioti. Mbas shkatërrimit të parë se përse i kishte pushkatuar Enver Hoxha më 3 korrik Kosovën, Rugovën etj. nga 100 deri në 300 copë e që donin t`i shpëtonin islamizimit. Të ardhurit që pësoi më 1777 dhe më pas më 1790, duke u 1946, në orën 5 të mëngjesit 11 shqiptarë, nga të cilët dhurimin e tyre shkollave, bibliotekave, muzeve të ishin nga Korça, Myzeqeja, Berati etj. Por ka edhe pasuar nga një shkatërrim i tretë më 1919, Vosko- 8 prej tyre: Teli Drini, Hivzi Golja, Tut Mëniku, Qenan Vlorës, në mundësimin e financimin e aktivitetit për grupe etnike që endeshin në malet e Gramozit dhe poja, kjo legjendë tashmë me të vërtetë kujtohej si DIbra, Xhahit Koka, Mehmet Alibeshiri, Ali kavaja e dhënien e 13 çmimeve për krijuesit vlonjatë etj. etj. të Pindit, si dhe në viset e tjera të Ballkanit me tufat dikur në legjendat e lashta “Na ishte njëherë…”. Sami Çeribashi, fjalën e fundit në çastin e ekzekutimit Së katërti: Për të hedhur hapa nëpër gurët kilometrikë kishin: “Rroftë Shqipëria me Kosovën” (fq. 365). nëpër trevat shqiptare etnike në Ballkan nëpër histo- e tyre të bagëtive, të cilët sollën edhe zanatet e lesh- Mbas shkatërrimit që pësoi më 1919, Voskopoja Së treti: Na pasqyron e reflekton filozofinë e plat- rinë e kulturën shqiptare në mijëvjeçare, për ta njohur punuesve, të endjes së qilimave etj. Në shekullin e nuk u rimëkëmb më. Ajo mbeti një nga qendrat më formën e Berishës për zhvillimin e integrimin kombëtar më shumë e më mirë kombin tonë të lashtë e të ri. XVIII-të Voskopoja pati lulëzimin e saj më të madh të rëndësishme të shekullit XVIII. Voskopoja pë- shqiptar në të gjitha fushat e në të gjitha drejtimet: në Si përfundim, nënvizojmë se qytetari, studiuesi, me rreth 60000 banorë. Në një dokument tjetër soi edhe një shkatërrim tjetër gjatë Luftës së Dytë infrastrukturë, në kulturë, në arsim, energjetikë, treg- pedagogu, autori i tre librave, zoti Bujar Leskaj, duhet të shkruar në Budapest në vitin 1905 përmendet Botërore kur u dogj. Tani qyteti është kthyer në një ti, tregje difuzive turistike etj. Bujar Leskaj në faqet këndvështruar në dy anët e së njëjtës medalje: Njëra se qyteti ka pasur 12000 shtëpi. Numri i madh i fshat me rreth 130 shtëpi, banorët e së cilave janë e librit na flet për kulturën e turizmin, për Rrugën anë: Bujar Leskaj në vitet e fundit ka sjellë prurje risore bazilikave, të cilat mund të merrnin deri në 1000 vllehë. Në Voskopojë ekzistojnë tetë kisha të vjetra. Transballkanike në Vlorë, për Rrugën e Arbrit etj. E meritore për demokracinë, per kulturën, per kombin. veta brenda, dëshmon për një bashkësi të madhe Gjithashtu funksionon një shkollë tetëvjeçare dhe rëndësishme është të veçojmë dy parashtrime të Bujar Ana tjetër: Vetë Bujar Leskaj, në integritetin, vertika- të krishterësh. shumë rrënoja që tregojnë vetëm atë çfarë ajo ka Leskajt në kuadrin e integrimeve euroatlantike, zhvil- litetin e horizontalitetin e tij është një prurje e kohës, Një zhvillim të madh mori zejtaria dhe esnafët. qenë. limeve kombëtare e politikës aktuale moderne. është një prurje e Vlorës, është një prurje e parlamen- E para: Veprimi ndërshqiptar në të gjitha fushat. tarizmit, është një prurje e qeverisjes demokratike, Që nga shekulli XVIII filloi artizanati i tekstileve të E dyta: Konsolidimi i këtij veprimi në të gjitha hapë- është një prurje e nacionalizmit shqiptar. pagina 23 Anno 9 n.1 Aprile 2011 Cultura

Luigi Maria Ugolini scopri Shqiptarët nga Zara dhe la Pompei d’Albania trevat e tjera të Kroacisë (Vijon nga faqja 20) të Greqisë ndodhet një fis me mbiemrin “Maroussi” që thuhet se janë shqiptarë… “Me një grup miqsh vozitësish si ai, ata përshkruan bregdetin dalmat Nga familja e të jatit, arkitekti Franko ka pasur një vëlla dhe katër me një anije me rrema, një aventurë e madhe prej nga u shkrua libri motra të gjithë kanë vdekur. Por ai ka njerëz të afërm në Itali, dy arki- “Remi sull’Adriatiko” (Rremat mbi Adriatik). Fatkeqësisht, unë nuk pata tektë, një arsimtare, punonjës bankash, profesorë Universiteti në Kroaci fatin ta lexoj këtë libër, pasi ekzemplarin që e kishte babai ja mori hua e deri në Amerikë. Një i afërm i Frankos, Giovani Marussich, edhe ai dikush që nuk e ktheu më kurrë… Babai, pak kohë pasi u martua, në “arbanasi”, jeton akoma, dhe profesionin fillestar e ka pasur marangoz. 1939, emigroi në Etiopi, pa asnjë para në xhep. Shumë pak kohë më Sipas tij fjala marangoz, vjen nga “marangon” - nga gjuha veneciane. vonë, ai krijoi një ndërmarrje të prodhimit të likerit me një bashkëpronar “Unë kam punuar me një turk, thekson Franko, dhe ai më thoshte se italian. Pas fillimit të luftës, atë e morën si aviator dhe pas kapitullimit të ishte “marangoz”. Dikur kam folur me një diplomat italian në Gjenevë, Italisë u burgos dhe u dërgua në një kamp të burgosurish në Kenia. Pas për fjalët që huazohen midis gjuhëve. Ai më thoshte se fjala “maranga” Luftës së Dytë Botërore, ai u kthye në Zara, ku u bë drejtor i një koop- vjen nga Venetiku, një sëpatë e posaçme që përdorej në marinë për të erative ushqimesh. Por regjimi komunist nuk i përshtatej mënyrës së tij prerë. “Marangon”- është zanatçiu që përdor marangën. Franko men- të jetesës, dhe me rastin e një zbutje të regjimit, arriti të emigrojë në Itali, don se këtej e ka prejardhjen edhe fjala në shqip marangoz… Banorët ku u bë tregtar. Ndërkohë, ai ishte divorcuar dhe u rimartua përsëri dhe e “Arbanasit” flasin sot më pak shqip, megjithatë ruajnë fjalë të para- Fenice (sud Albania), 1927. La tenda di Ugolini. pati dy fëmijë të tjerë. Tërheqja pas aventurës e çoi në Venezuela, ku rdhësve të tyre. Fjalët “bregdeti”, “pirun”, “marangon”, “kaiço” (varkë ushtroi zanate të ndryshme: bashkëpronar i një ndërmarrjeje të punëve e vogël), “stan”, “jam i angër” (Kam uri) etj., përdoren gjerësisht në uigi Maria Ugolini scrisse nel 1932 il libro : L’acropoli di Fen- publike, pronar i një bari deri sa doli në pension. Sëmundja e rëndë e mjediset me shqiptarë në Zara. Lice (=Albania antica). Egli può essere considerato uno dei più së shoqes e detyroi të kthehej në Zara, sepse dhe ajo e kishte origjinën grandi ricercatori italiani. nga ky vend. Ajo donte të vdiste atje, si edhe im atë “albanasi”. Unë jam Shqipja e “Bregdetit” Oggi raramente si parla di lui.Ugolini non ebbe la fortuna di i vetmi djalë nga martesa e parë e babait. Nëna ime është italiane, me origjinë nga Faenza. Ajo rron akoma…”. Një port i vogël në Zara quhet “Bregdet” dhe atje banonin “arbana- essere nato in una grande città o mafari in paesi ricchi di quel “Duke qenë se kam lindur në Zara tek “Arbanasi” vazhdon Franko sit”. Po të shohësh fjalorin e folur nga “Arbanasit” të Dr. Kruno Krstic tempo,invece, nacque da una modesta famiglia romagnola e fu uno tregimin e tij, trashëgova shtëpinë e tim eti, ku mendoj të kaloj pleqërinë gjen një ngjashmëri të çuditshme të fjalëve që fliten edhe sot në shqip studente talmente brillante che, poco dopo la laurea, fu nominato time, me gruan, me të cilën kam tre fëmijë, një djalë dhe dy vajza. Pas atje. Për shembull tek fjala “bregdet” thuhet: “era po fryn pe bregdetit”; capo della Missione archeologica italiana in Albania. Nel 1924 gli mbarimit të shkollës së mesme në Itali, unë përfundova studimet për “faculet” që thuhet në Shkodër, “arbanasit” thonë: “e ko mbluo krenin si diede l’incarico di capire meglio l’avallo della storia e le affinità arkitekturë në Gjenevë, ku mora dhe diplomën, më 1969. Duke qenë si me faculet”; “fjal”: “me dhan fjalën”; “fol: “un po të flas si mik mikut”; tra l’Italia e l’Albania. arkitekt i pavarur, kam pasur mundësi të punoj në Amerikë (Porto Riko), “flok”: “kur s’i kren flokët”; “grabit”: “vajzat kan vot në pus me grabit”; në Afrikë, si edhe në Evropë: Zvicër, Portugali, Itali, Angli dhe Francë. “kap”: “shkon me kap zogj në vishç”; “këput”: “ mos ma këput udhën”, Mussolini stesso e anche chi li stava accanto era incuriosito dal Djali im (1966) është valltar-koreograf, si edhe regjizor për dritat në “këcye”: “kërcen si liepuri”; “kopësht”: kopshti n’o mas shpie; “mb- fatto che al sud Italia molte popolazioni parlavano lo stesso dialetto teatër dhe ka dy djem; vajza ime e madhe (1969) është beqare dhe yll”: “mbylli syt në daçësh më flet”; “mujt”: “sot nuk munj me punua”; albanese e non quello greco. I rapporti Italia Grecia erano tesi e gli organizuese e kongreseve; kurse vajza e vogël (1975) ka studjuar për “punua”: “i ati i ti punon në gjutet”; “rush”: ko rush për me angër e storici interpretavano le spedizioni archeologice come gesto intimi- arkitekturë të mjediseve të brendshme në Gjenevë, por shumë shpejt për me bo ven”; “vogël”: “mere voglin me vete”, “Zadër”: “Arbénesh datorio alla Grecia. Siamo a metà degli anni Venti e Mussolini mira ju dedikua skulpturës dhe pikturës së enëve prej porcelani. Ajo është e jan sot nji vend me Zadër”. Shpesh mblidhen së bashku dhe këndojnë a trasformare il Mediterraneo nel suo “Mare Nostrum”, cercando martuar dhe ka një vajzë 7 muajshe”. Dëshira e tij është që një ditë të në kor këngët e tyre në kishën shqiptare. “Arbanasi” janë katolikë dhe vizitojë trevat e të parëve të tij në Dukagjin, si dhe të më fton të vizitoj praktikues të fesë së tyre. l’avvallo della storia. Ugolini si laureò a Bologna al termine della shtëpinë e tij në Zara dhe trevat e shqiptarëve atje dhe në brigjet e Dal- Në 1729, “Arbanasit” i kërkuan autoriteteve të ndërtonin një digë guerra 1915-18 e proseguendo gli studi, ottenne la che lo portò macisë ku ata punojnë me nder e japin ndihmesë në prosperitetin e asaj me shpenzimet e tyre, për të krijuar një gji që do të mbronte punishtet all’Università di Roma. Per meriti speciali fu poi nominato Capo zone të bukur turistike. e tyre nga dëmtimet që mund të vinin nga përmbytjet. Nga ana tjetër, della Regia Scuola Archeologica Italiana. ata kërkuan të ndërtonin një port për të mundur që të kishin mundësi të Coltissimo in tutti i campi e particolarmente in quello archeologi- Kushurinjtë shqiptarë në rajonet e Kroacisë peshkonin. Autoritetet e pranuan këtë kërkesë dhe ajo u bë e ligjshme co, scoprì tesori di civiltà antiche nelle terre dell’Albania, di Malta, (dokumenti i 10 prillit 1729). Në 1735, si rezultat i vdekjes së disa Kur e dëgjoja Frankon, tek fliste shkurtimisht për familjen e tij, ndjeja pronarëve të tokave dhe lëvizjes së popullsisë në pjesë të ndryshme të dell’Egitto, dell’Africa Romana e dell’Europa tutta. respekt të veçantë për këtë njeri të thjeshtë që nuk donte të vinte në Dalmacisë, shumë toka të punueshme mbetën pa zot. E njëjta gjë ndodhi Ugolini incredibilmente scopre Butrinto, chiamata la Pompei dukje madhështinë dhe rravat e jetës së njerëzve të familjes së tij, me edhe në 1739. Disa “Arbanasi” i drejtuan një kërkesë autoriteteve që dell’Albania, e condurrà in seguito altre importanti ricerche a emër jo vetëm në Arbanasi” të brigjeve të Dalmacisë, por edhe në Itali, tokat që ishin pa zot t’u ndaheshin atyre. Guvernatori mori një vendim Malta. Egli sostenne che ci dovevano essere stati forti collegamenti Zvicër, Amerikë e gjetiu. Mbaja shënime, bëja pyetje por nuk e di nëse duke ja u dhënë vetëm një pjesë të tokave atyre. Disa nga “Arbanasit” u nelle età del bronzo e del ferro tra le culture illirica e albanese munda t’u jap me hollësi në këto faqe të pakta atë histori të madhe zemëruan me këtë vendim dhe ikën në Zemunik. Ndërsa në 1749, disa e le civiltà pre-classiche dell’Italia meridionale. Simili argomenti të “Arbanasi”. Pas një bisede tjetër të gjatë me të, do përpiqem t’u nga “Arbanasit” punonin në Zara si muratorë. Ata ishin njerëz punëtorë jap shkurtimisht, të më falin lexuesit, disa çaste shumë domethënëse të dhe të ndershëm. Siç e kemi përmendur më sipër, “Arbanasit” ishin sostenne anche per l’isola di Malta. In realtà Ugolini scopri casula- “arbanasi”, të familjes MAR-UKU (Marussich). Sipas Frankos, në Ze- të fesë katolike romane. Kur “ Arbanasit” e parë mbritën aty, kishat e mente costruzioni romane e da ministero fascista era assecondato munikun e ulët dhe Zemunikun e lartë, rajone në Kroaci, jo shumë larg Shën Donat në Zara dhe ajo e Shën Ivanit, pranë tregut, ju dhanë atyre finche personalemnte Mussolini disse che era interessato a quei Zadarit, banorët vendas thonë se “ne jemi kushërinj”. Ata kanë ardhur si vende për të ushtruar kultin e tyre. Pra Arbanasit në fillim nuk kishin scavi in Albania. nga Veriu i Shqipërisë. Arkitekti me origjinë shqiptare më tregon se një kishën e tyre. Megjithatë, nën drejtimin dhe vizionin e Arqipeshkut Zma- Ugolini rimase per tempo come pedina dello scacchiere del regi- ditë kur ishte duke restauruar shtëpinë e tij në Zara, kishte kërkuar një jevic, në 1734 filloi ndërtimi i një kishe për “Arbanasit”. Ajo pra u quajt ma fascista, ma i scavi furono veri e ha permesso di capire quando kamion për të transportuar disa pajisje. Shoferi ishte nga Marussichët… “Zonja Jonë Loreta” dhe përfundoi pas tre vjet pune nga ana e vetë quella parte dell’Albania era romana. “. Vendbanimi i “Arbanasve” i vendosur nga Republika e Venetikut në muratorëve dhe mjeshtrave shqiptarë. Të gjitha ritet fetare, si martesat 1727, në Zemunik, 14 km larg Zarës është po ashtu tepër domethënës. dhe ceremonitë e vdekjeve janë bërë atje. Il successo venne quando il grande cantiere di Butrinto, nell’ Një dokument i 12 shkurtit 1728, thekson emrat e shqiptarëve të ven- Le të kthehemi tek historia e Giovani Marussich. Ai është “arbanasi” i Albania meridionale, permise di portare alla luce i resti di un teatro, dosur aty: Gjeçi d’Andrea, Pietro di Marko, Giovanni di Vuçhia, Gio- dëgjuar në gjithë botën, pasi bën restaurimin e mbështetesve prej druri, di una chiesa bizantina, di un pozzo sacro, del pavimento a mosaico vanni Prençi, Nicolo Giovi, Giovanni di Giovo. Sot në Zemunik ka familje të tabllove të piktorëve të mëdhenj, në Itali, në Amerikë e kudo në botë. del battistero, delle pitture di un palazzo romano, di una strada e me mbiemrin: Paleka, Sestan (Shestani i sotëm), Prenda dhe Curkovic. Ai ka marrë pjesë në restaurimin e tabllove të piktorit të madh italian di un molo. Ndoshta dhe një pjesë e “arbanasëve” janë asimiluar me kalimin e kohës, Cimabue. Ai ka restauruar tabllonë e Xhiotos. Quel posto era considerato molto importante. Era un «luogo pasi nuk kanë mundur të zhvillojnë gjuhën e tyre amtare…Megjithatë, ata Franko erudit, por tepër i rezervuar për të folur për familjen e tij, nuk që kanë vdekur në Zemunik, kanë bërë rrëfime dhe kungime para se të më flet për të birin, Yann Marussich, “arbanasin” që është kërcimtar i sacro» della nazione italiana e apparteneva, come si sarebbe detto vdesin tek priftërinj “arbanasë” dhe janë bërë ritet fetare tek kisha e tyre njohur në botë. Unë, në aq vend sa do të më lejojë lexuesi, do të jap allora, alla «storia della stirpe». Grazie ad Ugolini oggi Butrinto e “Zonja Jonë Loreta”. një përmbledhje tepër të shkurtër të rrugës së këtij artisti të madh. Qysh altre aree scoperte sono diventate patrimonio dell’umanità. Fu ac- Gjithashtu dokumentat dëshmojnë edhe për praninë e “Arbanasve” në nga 1989 ai ka realizuar më se 20 arritje (Performance) të shkëlqyera colto in Italia come un eroe Ugolini quendo scopri questi siti aveva fshatin Plloce, 5 km larg Zarës. Aty jetojnë në fshatin Malpaga (Drace- dhe koreografi. Nga 1993 deri në vitin 2000, ai ka qenë drejtor i “Te- 29 anni ma per ferite di guerra morirà pochi anni dopo(nel 1936). vac) si dhe në fshatrat rrotull, të cilët u bënë dhe pronarë të tokave të atrit të Uzinës” në Gjenevë. Sot ai merret sidomos me kërcimet vetjake Luigi Maria Ugolini scrisse nel 1932 il libro : L’acropoli di Fenice papunuara dhe me djersën e tyre ja shndruan faqen zonave ku banojnë. dhe body-art. Spektakli i tij “Ble Provisoire” (Bluja e përkohshme) është Sipas dëshmive të shkruara, në çdo brez “Arbanasët” kanë folur gjuhën paraqitur në shumë festivale në Zvicër dhe jashtë shtetit dhe ka qenë i (=Albania antica). Egli può essere considerato uno dei più grandi shqipe. Dhe sipas Don Mijo Curkovic, në librin e tij të botuar në 1922, ftuar nderi në edicionin 2003 në “Montpellier Danse” të Francës. “Bluja ricercatori italiani. Oggi continuano le ricerche di ricercatori italini “edhe sot, familja Curkovic flet shumë bukur dhe në mënyrë korrekte, e përkohshme” është një vepër vizuale që merret me trupin për t’i dhënë e albanesi a Butrinto e nel resto dell’Albania gjuhën që flitet në Shqipëri”. Ata janë njohur se kanë pasur karakter bukurinë e tij fillestare: një ballë për ballë i mrekullueshëm ku spektatori

të ashpër, por kanë qenë dhe mbeten “njerëz të mirë dhe me zemër merr përvojën intime të lëkurës dhe përbërjes së tij. Le t’ja lëmë fjalën

∑ fisnike”. Çdonjëri në fshat thotë se shkon aq mirë me fqinjët sikur janë për këtë vepër unikale, ekspertes së artit, Aleksandra Bodelo, e cila ∑ er scoprire le radici e zbuloshe rrenjet nga një familje… shprehet ndër të tjera për “Blunë e përkohshme”: “Yann Marussich, i dell’albero gene- e trungut gjinetik P alogico bisogna T patjeter duhet te essere muniti di conoscenza jesh i paisur me dituri e ku- Në brigjet e Dalmacisë, në Zara ndodhet dhe “San Maria di Loreto” cili që nga 1996 ka zgjedhur suprimimin e plotë të vallëzimit në veprat e e coraggio, cose che a noi rajo, te cilat ne shqiptareve albanesi non mancano. nuk na mungojne. «Le stelle non si vergogna- «Yjet nuk e kane per turp te një vendndodhje shumë e bukur, buzë detit. Franko thotë se venecianët tij, sjell me këtë konstatim si vektor unikal i kësaj “Bluje të përkohshme”. no di sembrare lucciole, ma duken si xixellonja,por dhe anche le lucciole si onorano xixellonjat e kane per nder në shekujt e kaluar shkonin aty për të marrë ujë të pijshëm për anijet e Nuk ka kthesa, as efekte stili. Shprehja është e qartë: kemi të bëjmë me di sembrare stelle». te duken si yjet». tyre. Është interesant se uji i pijshëm aty është në një burim që ndodhet tregimin e trupit në atë që ai ka më të “thjeshtë”, të përbashkët me të ∑ ∑

. Anno 8 . Distribuzione gratuita in: shumë më ulët se niveli i detit. Ai kujton gjithashtu se 85 për qind e gjithë trupat e njerëzve, edhe më sekret…Kjo vepër duhet parë më tepër Mensile di attualità Mensile di attualità e ecultura cultura italo-albanese italo-albanese Albania, Australia, . numero 2 . . Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Zadarit në vitin 1943 u pushtua nga të huajt. Sllavët “qoftëlarg”, jo vetë në dimensionin e saj plastik dhe visual, larg çdo pathosi”.Në fund të vitit . Giugno 2010 Anno 9 = Numero 1 = Aprile 2011 Stati Uniti e Svizzera populli sllav, kishin përhapur se qyteti ishte zonë strategjike. Në fakt aty të kaluar, Yann ka marrë pjesë me artin e tij në “Muzeun e Artit Modern Giorgio Castriota Gjergj Kastrioti Gjergj Kastrioti ishin vetëm dy fabrika likeri të dëgjuar në botë që quhet “Maraskino” e dhe Bashkëkohor të Trentos dhe Roveretos”. DirettoreScanderbeg editoriale: HasanSkenderbeu Aliaj Scanderbeg prodhuar nga “arbanasit” duar artë. Qyteti i vjetër “Arbanasi”, është më Në Milano nga 19-21 shtator 2003 në Festivalin e Artit u paraqit me diSede Rembrandt operativa presso: iHasan Rembrendit Aliaj by Rembrandt l nostro “Scanderbeg” di Rembrandt van Rijn esi- nga Fotaq Andrea France ur Scanderbeg painted by the prominent paint- ste. Si trova lì, nei ricchi fondi del Museo delle Bel- er Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606 - i vjetër se Roma. Aty janë gjetur eshtra të njerëzve që kanë ekzistuar 3 dinjitet me “première-performance”( performance ose arritja e parë). I le Artivia di Nancy, Filippo capitale dei duchi diCoridoni Lorena. Si kënderbeu” 23, ynë00046 i Rijn Rembrandit ekziston. O 1669) exists. It is over there in the rich inven- trova lì, ancora fresco, con la sua sensibile acquaforte, “ Është atje, në fondet e pasura të Muzeut të tory of the Museum of Fine Arts in Nancy, France, the con le tracce della planchette da cui fu ricavato ancora S Arteve të Bukura të Nansisë, kryeqendrës center of the Duchy of Lorraine. It is there, still fresh mijë vjet para lindjes së Krishtit. Popullsia në fillim quhej “liburne”, që Në Qendrën Kulturore Zvicerane të Parisit, që është anëtare e Forumit Grottaferratavisibili. E noi lo toccammo come(Roma) per salutarlo, lo osT- el.së dukëve +39/3335912236 të Lorrenës. Është atje, ende i freskët, me with its sensitive etching, with still visible footprints servammo a lungo, sodisfammo la nostra sete, lo ammi- ravijëzimet e veta gravurore të ndjeshme, me gjurmët of the planchette from which it was made. And us, we rammo pieni di cenni d’[email protected] silenziosi dei capi, ende të dukshme të planshetës nga është nxjerrë. touched it with our own hands as if greeting him, we ishin ilirë në Zara. Ata merreshin atëhere më tepër me kullotjen e bagë- të Instituteve të Huaja Kulturore, u cilësua nga shtypi i Parisit si “ek- alla presenza della conservatrice del Museo, la sig.ra Dhe ne, e prekëm me dorë si për ta përshëndetur, looked at him for long moments, we tasted it with thirsty Sophie Harent. Per di più, questo ritratto di Scanderbeg e këqyrëm çaste të gjatë, e shijuam me sy të etur, e eyes, we admired him noding in aprovement in the pres- non risulta sconosciuto agli amanti dell’arte albanesi. admiruam gjithë lëvizje pohuese e të heshtura të ence of the keeper of the museum Sophie Harent. This Eppure, è [email protected] sapere che la storiografia al- kryeve, në prani të konservatores së Muzeut, Zonjës portret of Scanderbeg is not uknown to the Albanian tive, por edhe për jetën e përditshme kishin edhe zanate të tjera. Ishin sploratori i të gjitha zhanreve, koreografi dhe valltari Yan Marussich bën banese ha definito questo ritratto del nostro Eroe sem- Sophie Harent. Për më tepër, ky portret i Skënderbeut artlovers. However, the big surprise is that the Albanian plicemente come un’[email protected] anonima, di fantasia, prove- nuk është se është i panjohur për artdashësin shqiptar. histography has described this portrait of our hero as niente dalle profondità dei tempi non identificata, senza Mirëpo, çudia këtu është se historiografia shqiptare e only an anonymous portrait, as a fantasy, that has come njerëz krenarë, fisnikë, të bukur dhe me karakter, si gjithë shqiptarët e performance, vallëzim, art plastik dhe body-art që zgjat 3 deri 5 orë, che i misteri in essa contenuti fossero decifrati, seppur ka cilësuar këtë portret të Heroit tonë thjesht si vepër from the depths of an unidentified time period, undecif- pubblicataDirettore ovunque, ieri responsabile: e oggi, perfino sulle cartoline Massimoanonime, fantaziste, ardhur Marciano nga thellësitë e kohërave ered from the mysteries that it carries on, even though o i poster, ultimamente anche a colori. e paidentifikuar, e padeshifruar nga misteret që ka it was published time after time, even it was made into mirë e të ndershëm, kudo që janë në botë. Nuk e njihnin as drogën, as por që do të deshim të vazhdojë akoma…”. Krijimi i fundit i Yann është In verità, il primo segnale utile all’identificazione mbartur, ndonëse e botuar lart e poshtë, dje dhe sot, greeting cards and posters recently in colour. Proprietariodi queso ritratto come uno ed dei disegni editore: di Rembrandt loMarciano madje edhe kartolinë eMediaservice poster, dhe kohët e fundit edhe In fact, the first sign for helping to identify this riscontrammo nel Catalogo regionale “Dei libri d’arte me ngjyra. portrait as one of the drawings of Rembrandt was kriminalitetin, as prostitucionin, që në kohët moderne disa të paudhë, vendosja trupore Autoportret në një fole thneglash. A ka kujtim më të d’antichita posseduti dal conte Cicognara” del 1821, Në fakt, sinjalin e parë për identifikimin e kësaj found in the regional catalogue “From the antique art dove al numero 2132, il nomedi del Massimoritratto “Scanderbec” gravureMarciano si vizatim nga Rembrandi e hasëm në Katalogun books in possesion of count Cicognara” [Dei libri d’arte risulta elencato tra i “trentaquattro persoaggi storici rajonal “Dei libri d’arte d’antichita posseduti dal conte d’antichita posseduti dal conte Cicognara] of the year sëbashku me ata që s’ja duan të mirën shqiptarëve, përpiqen t’i fusin bukur për mua kur shoh se “arbanasi” me prejardhje nga Zara e Kroa- ed eroici stampati da F.L.D. Ciartres”. Notammo nella Cicognara” (katalogu i veprave të artit antik, në zotërim 1821, with the serial number 2132, where the name of Hanno collaborato:serie diGiovanni questi personaggi – che inArmillotta, realtà sono trenta- të kontit Maria Cicognara) të vitit T 1821,eresa ku në numrin Carnevallirendor the portrait “Scanderbec” Pisani, is found listed between “34 sei, secondo gli studi -, nomi famosi che hanno lasciato 2132, emri i portretit “Scanderbec” figuron i radhitur historical and heroic figures stamped from the F. L. D disa të rinj të papjekur në rrugën e mbrapshtë të fitimit të të hollave pa cisë ka arritur shkallët më të larta të artit në Gjenevë, paçka se ai nuk flet impronte nella storia mondiale, quali Attila, Barbaros- mes “tridhjetë e katër personazheve historikë e heroikë Ciatres”. Stefansa, Timur Leng, Kume, Dioniso, Atabaliba reS delaimir Perù, Archi- Lojla,stampuar nga F.L.D. Moikom Ciartres. “Vërejmë në serinëZeqo, e këtyre It is observed in the series of these characters – mede, Pitagora, Diogene, Platone, Socrate, Sulejman, personazheve - që në faktjanë tridhjetë e gjashtë, në which from the reasech there are in fact, - all famous djersë, pa mund… “Arbanasit” kanë bërë restaurime dhe janë nderuar shqip, paçka se jetën e tij, fëmijërinë e tij e ka kaluar në Zvicër ku jeton PavliThomas Haxhillazi, More, Gaston de Foix, Scanderbeg, Gezim Cadamosto, Llojdia,bazë të studimeve -, emraAndrea të njohur që kanë lënëLlukani gjurmë names that have left their marks in the history of the Aristotele, Nogai il Grande di Persia, Nangasaki, l’im- në historinë botërore, si Atila, Barbarosa, Timurlengu, world, like Attila, Barbarossa, Timur the Lame, Dionis, peratore del Giappone, Empedocle, Faust, Saladino ecc Dionisi, Atabalipa mbreti i Perusë, Arkimedi, Pitagora, Atabalipa the king of Peru, Archimedes, Pythagoras, për punën e tyre nga kushdo. Përmendet me mirënjohje Sergio Papuçi, me gjithë familjen… Megjithatë, ai nuk e harron prejardhjen e tij, ashtu ecc. È vero che Traduttrice:la maggior parte di questi personaggi Besiana Diogjeni, Platoni,Polovina Sokrati, Sulejmani, Tomas Mori, Diogenes, Plato, Socrates, Suleiman, Thomas More, (21 ritratti) sono disegni di Claude Vignon (1593-1670), Gaston dë Fua, Scanderbec, Kadamosti, Aristoteli, Gaston de Foix, Scanderbeg, Cadamosto, Aristotle, The uno dei pittori francesi esponente dello stile barocco, il Nogai i madh i Persisë, Nangasaki, mbreti i Japonisë, great Nogai of Persia, Suleiman, Nangasaki the king of për restaurimin e “Vetratës së Duomo di Arezzo”, Giovanni Marussich si ai shqiptari që ka marrë nënshtetësinë zvicerane, por që njëkohësisht Direzione,più redazionefamoso all’epoca di Luigi eXIII. amministrazione:Empedokli, Fausti, Saladini,via Cavouretj. etj. 21, 00044Japan, Empedocles, Faust, Saladin etc. për restaurimin e “Maestra di Santa Trinita” dhe emra të tjerë të shquar ka edhe pasaportën e vendit ku ka lindur, Shqipërisë, pra gëzon dy- Frascati (Roma).segue Tel.a pagina 069416366, 17 faxsegue 0662276721, a pagina 17 e-mail:segue a pagina 18 shqiptarësh, për të cilët do flasim njëherë tjetër…Në Apenine tek “Luogo shtetësinë dhe është mirënjohës ndaj vendit që e ka pranuar, por edhe L’Albania e [email protected] Albania il movimentoRegistrazione dhe del levizja Tribunale civileand di Velletri the free n. 11/2003 'Albanët me di Romagne” ndodhet “Bivaço Marussich” që është një vendndodhje në krenar që fëmijët e tij do ta dijnë se nga kanë ardhur. Ai ruan, si edhe libero e lire edel 25/6/2003movement Famë mal ku alpinistë e turistë ndalen, bisedojnë, pushojnë dhe pastaj mar- disa miq të tij pemën gjenealogjike të familjes, si edhe Franko nga Zara, e senza visto pa viza without visas në Mijëvjeçarë' norevole PresidentePërkujdesja della Commissione grafike:humë i nderuariBujar President Karoshi i Komisionit (M&Breatly - Botime honored president dheof the Europe Studio- Grafike) Europea, gentile José Manuel Barroso, Europian, i dashur José Manuel Barroso. an commission, dear Jose Manuel Bar- pagina 2 rin rrugën për më tej, në lartësira të tjera. Në jug të Dalmacisë ndodhet apo shqiptarë të tjerë në Sunio, Stamboll, Nju Xhersi, Florida, Largo, O vi saluto amichevolmente da Valona e Tel. S00355Unë ju përshëndes 4 22miqësisht 33 nga Vlora 283 / 00355G roso I greet 69 you from 20 Valona 68 and wish 603 vi faccio i miei migliori auguri. dhe ju uroj gjithë të mirat. you all the best. Ringraziandovi per l’appoggio a noi dato një fshat me emrin “Marussich”. Interesant është se edhe në Peloponez Toronto, Gjenevë, Paris, Nju Jork, Stokolm, Bazel, e kudo në botë... desidero informarvi che sta per compiersiShtypur un Dukenë jushtypshkronjën falenderuar për mbështetjen e “GrafitecBy thanking youAlbania”, for the support you have Tiranë anno dalla felice inaugurazione del mio proget- dhënë du t’ju informoje se po mbushet gati një given, I would like to inform you that it is has to “100 passi verso l’Europa” avvenuto a Pogra- vit nga inaugurimi i suksesshëm i projektit tim been almost a year since the successful in- dec, sul lago di Ohr, un progetto che ha conqui- „100 hapa drejt Europës“ zbatuar në Pogradec, auguration of my project, “100 steps towards Il contributo stato non solo i cuori e le menti dei residenti e në liqenin e Ohrit-- një projekt ky që fitoi jo Europe”, implemented in Pogradec, a project dell’intera regione, ma anche dei nostri grandi vetëm zemrat dhe mendjet e banorëve të qytetit that won not only the hearts and minds of the amici europei quali Vaclav Havel, Imre Ker- e të gjithë rajonit, por edhe të miqve tanë të habitants of the city and the whole region, but degli albanesi al tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita mëdhenj europian si Vaclav Havel, Imre Ker- also those of our most important friends in Eu- Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita rope such as Vaclav Havel, Imre Kertezs, Heinz risorgimento italiano Balatzs, Doris Pack e Hannes Swoboda ecc... Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter Fischer, Werner Faymann, Benita Ferrero che classificarono l’evento come il migliore Balatzs, Doris Pack e Hannes Swoboda etj... të Waldner, Michael Spindelegger, Peter Balatzs, dei mezzi per il raggiungimento dell’obiettivo cilët e klasifikuan atë si mjetin më të shkëlq- Doris Pack and Hannes Swoboda etc, who clas- pagina 4 proposto dallo slogan “Riuniamo l’Europa at- yer në përmbushjen e slloganit „T’a bashkojmë sified it as the best way to fulfill our slogan “To traverso la cultura”. La realizzazione di questo europën nëpërmjet kulturës“. unite Europe through culture”. progetto ha fatto in modo che venisse proposta Për këtë projekt unë tashmë jam propozuar For this project I have been nominated to la mia candidatura per il premio “European për marrjen e cmimit „European Citizen Prize“, receive the “European citizen prize” award, an Citizen Prize”, consegnato dal presidente del cmim ky që e jep presidenti i EU Parlament në award given out by the president of the EU Par- parlamento europeo a Bruxelles. Bruxelles. liament in Brussels. Kujtese dhe Nel quadro dell’inaugurazione del progetto Në kaudër të inaugurimit të këtij projekti Within the inauguration of this project I ho avuto il piacere e l’onore di ricevere una let- unë pata kënaqësinë dhe nderin të marrë dhe had the pleasure and honor to receive a letter tera da voi in cui Lei, gentile amico, assieme al një letër nga ana juaj në të cilën ju i dashuri from your part in which, you my beloved friend, mirenjohje gradimento delle mie idee e dei miei concetti Mik bashkë me kënaqësinë qe ju sollën idetë together with the pleasure that these ideas and mi scriveva alcune delle sue idee sull’identità dhe konceptet e mia më derguat edhe disa ide concepts brought to you, send me some of your për Nenen e l’unione dell’Europa. tuajat mbi identitetin dhe bashkimin europian. own ideas about the identity and the EU. segue a pagina 19 segue a pagina 19 segue a pagina 19 pagina 9 Sciènza Anno 9 n.1 Aprile 2011 pagina 24

hperthimi i madh i energjise diellore, e ashtuquajtura “Stuhi diel- “Une renda te therrisja dike qe te shihte kete shfaqje. Slore” do te mund te paralizonte Token ne nje periudhe trevje- Kur u ktheva pas 60 sekondash, mbeta i shastisur kur pashe care, ka paralajmeruar nje ekip i shkencetareve britanike. Sipas tyre, qe ajo kishte ndryshuar dhe qe zvogeluar”. Ai dhe deshmitari i tij “stuhia” qe pritet rreth viteve 2012-2013 do te shkaktonte dem te pane njollat e bardha qe u zvogeluan deri sa u zhduken. Kishin rrjeteve elektrike, kolaps te sistemeve komunikuese, rrezime te aero- kaluar vetem pese minuta. Ashtu te nesermen qe pa gdhire, qiejt planeve, ndersa interneti sipas te gjitha gjasave, do te nderpriste ne te gjithe planetin shperthyen ne aurora te kuqe, jeshile dhe te funksionimin. Kjo stuhi e Diellit ne Toke do mund te interpretohej purpurta, kaq te shndritshme, saqe gazetat mund te lexoheshin si stuhia gjeomagnetike. Nje dukuri e tille per here te pare ne Toke po aq lehte sikur te ishte dite. Ne te vertete, edhe prane larte- eshte regjistruar ne vitin 1859, kur stuhia diellore shkaterroi rrjetin sive mbi Kube, ne Bahamas, Xhamaike, El Salvador dhe Hawaii telegrafik ne Evrope dhe SHBA, por ne ate kohe nuk ekzistonte ende pulsonin aurora mbreselenese. Sistemet e telegrafit ne te gjithe rrjeti i zhvilluar elektrik e as bota nuk ishte e varur nga energjia elek- boten u nderprene. Shkarkime e shkendija tronditen operatoret e trike ne ate mase sa eshte sot. Katastrofa e re do te mund t’i ngjante telegrafeve dhe shkaktuan zjarre te letrave te telegrafit. Edhe kur pak skenave te filmit “2012”, paralajmeroi sekretari ne Ministrine telegrafuesit hoqen baterite qe furnizonin linjat, rryma elektrike te e Mbrojtjes se Britanise, Liam Fox, duke shtuar se stuhia e diellit si shkaktuara prej aurorave vazhdonin te lejonin transmetimin e me- ajo e vitit 1859 ne boten moderne do te shkaktonte kaos te plote. Per sazheve. “Ajo qe pa Carrington ishte nje shperthim magnetik i diel- arsye te perseritjes se mundshme te stuhise diellore, Fox ka thirrur lit”, shpjegon David Hathaeay, drejtues i ekipit te fizikes diellore nje konference urgjente ne Londer dhe ka ftuar shkencetaret qe te ne NASA, Marshall Space Flight Center ne Huntsville, Alabama. hartojne strategjine me te cilen do te zbuteshin efektet e katastrofes. Tani ne e dime se flakerimat diellore ndodhin shpesh, sidomos Ai ka thene se me 1898 ka ndodhur nje “stuhi diellore” e vo- gjate maksimumit te njollave diellore. Shumica e tregojne ekzis- gel, e cila ka paralizuar rrjetin elektrik ne shtetin kanadez Quebeck. tencen e tyre nga leshimi i rrezeve X (regjistruar prej teleskopeve Shkencetaret presin qe duke nisur nga viti 2012 stuhia diellore te te rrezeve X ne hapesire) dhe zhurmave te radios (regjistruar nga preke dhe Token me fuqine e 100 milione bombave me hidrogjen. radioteleskopet ne hapesire dhe ne Toke). Ne kohen e Carrington, Stuhi te ngjashme ne vitin 1859 dhe vitin 1921 ku u shkaterruan nuk ka pasur satelite rrezesh X apo radioteleskope. Askush nuk e shkrime telegrafike ne menyre masive, por stuhia ne vitin 2012 dinte se shperthimet ekzistonin deri ne ate mengjes shtatori, kur pritet te jete me permasa edhe me shume shqetesuese. Por cilat nje shperthim prodhoi nje super-drite, e mjaftueshme per te rivali- do te ishin pasojat e kesaj tragjedie? Sipas uebsajtit britanik “New zuar edhe vete diellin. “Ndodh rralle qe dikush te mund te shohe Scientist”, se fundi shkencetaret amerikane kane leshuar nje raport ndricimin e siperfaqes diellore”, thote Hathaway. “Duhet shume special ku parashikohet se stuhia diellore do te ndodhe me 22 shta- energji per te ngrohur deri siperfaqen e diellit!” Shperthimi prod- tor 2012. Analistet thone se kjo mund te shkaktoje nje katastrofe hoi jo vetem nje rritje te drites se dukshme, por edhe re gjigante ne Toke per 90 sekonda pasi nje numer i rajoneve ne SHBA te therrmijash te ngarkuara si dhe unazash magnetike si dhe e dergoi zhytet ne krize dhe ne semundje. Ekonomia do te pesoje hum- ate re direkt drejt Tokes. bje me triliona dollare, ndersa rimekembja mund te zgjase kater Mengjesin tjeter, kur reja mberriti, u shkri ne fushen magnetike deri ne dhjete vjet. Fuqia destruktive do te jete me e madhe se te Tokes, duke shkaktuar fllusken globale te magnetizmit qe rre- sa uragani Katrina. Sipas ketij raporti, me 22 shtator 2012 stuhia thon planetin tone, duke shkaktuar lekundje. Studiuesit e quajne diellore do te shkaktoje qe ne mesnate ne Nju Jork te duket nje drite kete nje “stuhi gjeomagnetike”. Fushat qe leviznin me shpejtesi me ngjyre verbuese dhe publiku do te shohe nje lloj te rralle dhe te te medha nxiten fushat elektrike nepermjet rrymave qe shkaktuan shkurter te autores, e cila mund te shihet vetem mbi Antarktik. me pas nderprerjen e komunikimit permes telegrafit. “Me shume Brenda 90 sekondash gjysma e rajonit lindor te SHBA-ve do te se 35 vjet me pare, une fillova te terheq vemendjen e komunitetit zhytet ne krizen e erresires. Nje vit me vone, miliona amerikane do te te fizikes hapesinore drejt shperthimit diellor te ndikimit te tij mbi vdesin gradualisht, ndersa infrastruktura bazike e vendit do te pesoje  telekomunikacionin”, thote Louis J. Lanzerotti, botues i revistes kolaps. Banka Boterore do ta shpalle SHBA ne mesin e vendeve ne zhvillim, shume skenareve te fundit te botes qe na jane paraqitur, te ushqyer edhe prej “Moti Hapesinor”. Ai u be i vetedijshem per efektet e stuhive gjeomagnetike derisa Suedia, Norvegjia, Danimarka, Islanda, Kina dhe Japonia gjithashtu te famshmes Profeci Maja per fundin e botes ne vitin 2012, ky skenar ne fakt diellore ndaj komunikacionit tokesor, kur nje shperthim i madh diellor me do te vuajne pasojat nga katastrofa te ngjashme per shkak te stuhive diel- eshte i bazuar ne disa elemente te tij edhe tek shkenca. Per me teper, mund 4 gusht 1972, demtoi komunikimin ne distanca te gjata neper Ilinois. Kjo lore. Me sistemin e energjise jane te nderlidhura sistemet e furnizimit me te kete nje fare lidhje reciproke ne mes ciklit diellor 11-vjecar dhe ciklet ngjarje, ne fakt, detyroi AT & T qe te rikonfiguronte sistemin e kabllove uje, supermarketet, infrastruktura logjistike, qendra e kontrollit te sistemeve, kohore qe jane gjetur ne kalendaret e Majave. Ndoshta ky qyteterim i lashte transatlantike. Nje shperthim i ngjashem me 13 mars 1989, provokoi stuhi tregjet financiare. Kjo do te drejtoje Token drejt nje katastrofe te paparapare e kuptonte se magnetizmi diellor peson ndryshime ne polaritet cdo dekade? gjeomagnetike qe nderprene transmetimin e energjise elektrike nga Centrali ndonjehere. Nder te tjera, ne raport theksohet se brenda nje minute e gjysme Plus, tekste fetare (si Bibla) thone se ne do te shkojme drejt dites se gjykimit, i Québec ne Kanada, duke lene ne erresire pjesen me te madhe te krahines; te pakten 130 milione banore do te mbeten pa energji elektrike, per shkak energjia e shkaktuar prej aurores shkriu madje disa transformatore ne New  e cila eshte portretizuar me shume zjarr dhe squfur. Mesa duket, ylli yne me te shkaterrimit te 300 transformatoreve kryesore. Veshtiresite e para do te i afert do te na pjeke te gjalle ne 21 dhjetor 2012! Ngjarja me e rende e motit Jersey. Ne dhjetor 2005, rreze X nga nje tjeter stuhi diellore nderprene rrjedhin rreth furnizimit me uje te pijes per banoret qe jetojne ne ndertesa te hapesinor ne histori ka ndodhur ne vitin 1859. Eshte bere e njohur si Efekti komunikimin me satelitet si dhe Sistemin e Pozicionimit Global (GPS) per larta. Po ashtu, per shkak te energjise elektrike nuk do te kete as transport Carrington, pasi ka marre emrin e astronomit amator, Ricard Carrington, i rreth 10 minuta. dhe metrote gjithashtu do te nderpriten. Produktet ditore do te konsumohen cili ishte i pari qe vuri re efektet e saj: “Dy fasha drite shume te forta” qe Kjo mund te mos tingelloje si gje e rende, por sic ve ne dukje Lanzerotti, shume shpejt, te gjithe artikutj ne supermarkete do te zbrazen brenda nje rrjedhin nga nje grup i madh pikash diellore. “une nuk do te doja te isha ne nje aeroplan civil qe udhezohet per ulje kohe te shpejte. Probleme do te kete me bollek. Cdo gje qe varet nga rryma, Ngjarja Carrington vazhdoi me plot tete dite moti shume te keq hapesinor. permes GPS gjate atyre 10 minutave”. Nje tjeter shperthim si ai i Carrington nuk do te funksionoje. Pa energji elektrike dhe pa uje te pijes ndihma shen- Pati deshmi per aurora mahnitese, madje edhe ne lartesite ekuatoriale. Rrjetet do t’i bente te dukeshin shume te parendesishme keto ngjarje. “Fatmiresisht, detesore dhe emergjenca medikale nuk do te mund te vihet ne funksion. telegrafike te botes paten nderprerje dhe magnometrat viktoriane regjistruan - thote Hathaway, - ato duken te jene te rralla”. “Ne historine 160-vjecare Alternativat e tjera per te zevendesuar energjine elektrike nuk do te mund nivele te pamatshme. Ne 11:18 te mengjesit te kthjellet te dites se enjte, 1 te stuhive gjeomagnetike, ngjarja e Carrington eshte me e madhja”. Ndoshta te funksionojne me shume se nje muaj. Keto jane disa nga ato qe thuhen ne shtator, 1859, 33-vjecari Richard Carrington, i pranuar gjeresisht si nje nga eshte e mundur te zhytesh edhe me pas ne kohe duke ekzaminuar akullin e kete raport, per te cilin Majk Hap Kejd nga Agjencia evropiane per kozmos astronomet diellore me te famshem te Anglise, ndodhej ne observatorin e tij arktikut. “Therrmijat energjetike lene gjurme ne nitratet tek berthamat e aku- dhe grup te kerkimeve thote se meriton te kete nje vemendje. “Maksimumi privat. Ashtu si zakonisht ne cdo dite me diell, teleskopi i tij po projektonte jve”, shpjegon ai. “Edhe ketu, ngjarja e Carrington duket te jete me e madhja diellor” Ne mund te behemi deshmitare te nje shfaqjeje gjigante fishekzjar- nje imazh 28 centimetra te gjere te diellit dhe Carrington vizatoi menjehere ne 500 vite dhe pothuajse dy here me e madhe se pararendeset”. Keto resh ne vitin 2012. Dielli do te mberrije ne kulmin e ciklit te tij 11-vjecar, i njollat diellore qe vuri re. Ate mengjes, ai po studionte gjasat per nje grup te statistika tregojne se shperthimet Carrington jane ngjarje qe ndodhin nje here quajtur “maksimumi diellor”, keshtu qe duhet te presim nje aktivitet te larte madh njollash diellore. Papritmas, para syve te tij, dy rruaza drite verbuese ne peseqind vite. Megjithate, statistikat nuk jane aspak solide dhe Hathaway diellor. u shfaqen mbi njollat, u shtuan me shpejtesi dhe u shnderruan ne forme tregohet i matur duke thene se ne nuk i njohim aq mire shperthimet sa te Disa parashikime thone se maksimumi diellor i Ciklit Diellor 24 do te veshkash. Duke kuptuar se po behej deshmitar i dickaje te paprecedente perjashtojme mundesine qe te ndodhin se afermi. jete edhe me energjik se ai paraardhesi, ne vitet 2002-2003. Sipas nje prej dhe “duke qene disi i trazuar nga kjo befasi” Carrington me vone shkruante: Pergatiti: Klarita Bajraktari



 VLORE - ITALI - VLORE Kompania Hermes Lines garanton shërbime cilësore për pasagjerë e grupe 

VLOREͲITALIͲVLORE turistësh, çdo ditë të javës duke përjashtuar ditën e diel.

Kompania Hermes Lines garanton shërbime cilësore për pasagjerë e Ja disa prej qyteteve kryesore në Itali dhe stacionet ku autobusi jonë qëndron. grupeturistësh,çdoditëtëjavësdukepërjashtuarditënediel.

Ja disa prej qyteteve kryesore në Itali dhe stacionet ku autobusi jonë BRINDISI BRINDISI qëndron. BARI (AUTOGRILE) BARI (AUTOGRILE)

 BENEVENTO (AUTOGRILE) PESKARA(AUTOGRILE)  ROME(ANANJINA) ANCONA(AUTOGRILE) BRINDISIBRINDISI FROSINONE(AUTOGRILE) RIMINI(AUTOGRILE)  BARI(AUTOGRILE)  BARI(AUTOGRILE)  AREZZO(AUTOGRILE) BOLOGNA(STACION TRENI)  BENEVENTO(AUTOGRILE) PESKARA(AUTOGRILE)  PRATO(AUTOGRILE) MILANO(CHASHINAGOBA)  ROME(ANANJINA)  ANCONA(AUTOGRILE)  FROSINONE(AUTOGRILE)  RIMINI(AUTOGRILE) PERUGGIA(PIAZZA PARTIZANI) TORINO(PALLATI I DREJTESISE)  AREZZO(AUTOGRILE) BOLOGNA(STACIONTRENI) FIRENZE(SITA STACION TR) BERGAMO(DALMINE)  PRATO(AUTOGRILE)  MILANO(CHASHINAGOBA)  Numrat e shoferëve të ndarë sipas linjave, të cilët në çdo kohë dhe moment do t’ju përgjigjen me përgjegjësi. Ata janë në shërbimin tuaj:

TANI: 3272833785 ILIR: 3881715651 ALBANO: 3293092492 VANGJEL: 3498396384 ZYRA:0035533233300

Kompania Hermes Line ju uron udhëtim të këndshëm!