Szlak budowli i kościołów drewnianych w Wielkopolsce WARSZAWA

Wiatraki w skansenie w Osieku n. Notecią, fot. Arch. Starostwa Powiatowego w Pile Szlak budowli i kościołów drewnianych

Spieszmy zwiedzać kościoły i gnieźnieńskiej istniały 482 kościoły drew- świeckie budowle drewniane, tak szybko niane, obecnie na terenie Wielkopolski (ob- odchodzą, chciałyby się strawestować słyn- szar podobny) zachowało się 230 obiektów ne słowa poety-księdza Jana Twardowskie- architektury sakralnej, jak piszą autorzy go: „spieszmy się kochać ludzi, tak szybko monografii „Drewniane kościoły w Wielko- odchodzą”. Niestety, drewno nie jest trwa- polsce”. Podobnie rzecz się ma z wiatraka- www.wielkopolska.travel łym materiałem budowlanym. Wystarczy mi, obiektami tak charakterystycznymi dla porównać liczby: według „Liber beneficio- Wielkopolski. W XVIII wieku było ich 3500, rum” arcybiskupa Jana Łaskiego na począt- obecnie mamy raptem kilkaset. www.turystyka-kulturowa-wlkp.pl ku XVI wieku w ówczesnej archidiecezji 1 Modlitwa i zapach drewna I Poznań – Chludowo – – Wełna Kościół urzeka barokowym wnę- – Potulice - Tarnowo Pałuckie – Podlesie trzem. W ołtarzu głównym pochodzącym z Drewniane kościoły w Polsce, także Kościelne - Popowo Kościelne - Jabłko- XVIII wieku znajduje się obraz Wszystkich w Wielkopolsce, są cechą charakterystycz- wo – Kiszkowo - Gniezno lub Poznań Świętych. Ołtarze boczne są późniejsze. Na ną wyróżniająca nas, naszą architekturę, (nocleg) wchodzących duże wrażenie robią rzeźby na tle całej Europy. Urzekają prostotą, nie- Chrystusa, Matki Boskiej i św. Jana umiesz- spotykanymi wręcz rozwiązaniami archi- Chludowo czone na profilowanej belce tęczowej dzielą- tektonicznymi, szlachetnością estetyczną i cej nawę od prezbiterium. nieuchwytnym, trudnym do opisania klima- Trudno o lepszy początek. Kościół- Chludowo to wieś w gminie Suchy tem, na który składa się również zapach. kowi drewnianemu w Chludowie patronują Las oddalona o 18 kilometrów na północ od Można by zadać pytanie, dlacze- Wszyscy Święci. Jednocześnie jest on typo- Poznania przy drodze do Obornik. We wsi go drewno? Na ziemiach polskich drewno wym reprezentantem konstrukcji zrębowej, warto odwiedzić odbudowany po II wojnie było po prostu bardzo łatwo dostępnym która dominuje w drewnianej architekturze światowej pałac, w którym obecnie mieści materiałem budowlanym i co najważniejsze sakralnej na terenie Wielkopolski. się dom Zgromadzenia Misjonarzy Słowa - tanim. Potwierdza to miedzy innymi fakt, Jednosalowa świątynia została zbudowana w Bożego (Werbistów). Misjonarze urządzili w że pierwsza świątynia Pięciu Braci Męczen- 1736 roku. Przylegają do niej od północy i nim muzeum misyjno-etnograficzne. Przy ników z Międzyrzecza zbudowana była po- południa dwie kaplice. Prezbiterium oparte pałacu stoją: popiersie Romana Dmowskie- noć z drewna. Trzeba też zwrócić uwagę, że jest na planie trójkąta. Z daleka widać wie- go, dawnego właściciela tutejszego majątku i kościoły drewniane wznoszone były w ma- życzkę na sygnaturkę, którą przykrywa bla- św. Arnolda Jansena, założyciela Werbistów. łych miejscowościach, właścicieli których szany hełm – nawet jeśli płonęły – nie stać było na bu- Kościół pw. Wszystkich Świętych dowanie droższych, murowanych… Kolejny Kościół w Obornikach, ul. Kościelna 4, 62-001 Chludowo kościół stawiali znowu z drewna. fot. Z. Schmidt tel. 61 811 65 02 Kościoły drewniane w Wielkopolsce nie różnią się pod względem konstrukcyjnym Kościół w Śmiglu, Oborniki od kościołów drewnianych w innych regio- fot. Z. Schmidt nach kraju. Różnice ograniczają się do detali Kiedyś mieszczanie mieli gest. i wystroju. nie kościoły budowane według tej konstruk- Przedstawicielka tego stanu właśnie ufun- Najczęściej można spotkać obiek- cji można najczęściej spotkać w powiatach: dowała w 1766 roku kościół w Obornikach. ty w konstrukcji zrębowej zwanej inaczej czarnkowsko-trzcianeckim i pilskim. Świątynia oparta jest na konstrukcji szkiele- wieńcową. Belki układało się jedna na drugą Najmniej budowli w Wielkopolsce towej, którą wypełnia cegła następnie otyn- i łączyło w narożach za pomocą nacięć zwa- powstało w konstrukcji sumikowi-łątkowej. kowana. nych zamkami, zaciosami. Początkowo uży- Polega ona na wprowadzeniu pomiędzy słu- Kościół w Obornikach jest jednonawowy, z wano okrągłych bali, z czasem ciosanych lub py z naciętymi rowkami (zwanymi łątkami) węższym trójbocznie zamkniętym prezbite- tartych w przekroju prostokątnym. poziomych belek (czyli sumików). rium. Wieżę usytuowaną nad kruchtą kryje Rzadziej spotkać można na terenie Sakralna architektura drewniana jest roz- cebulasty hełm z latarnią kryty blachą. Strop Wielkopolski obiekty w konstrukcji szkie- rzucona po całej Wielkopolsce. Najrzadziej pokrywa polichromia z lat dwudziestych letowej zwanej inaczej ryglową lub słupo- występuje jednak w rejonach północnym i XX wieku. Wewnątrz dominuje barok, acz- wo-ramową. Polegała ona na tym, że słupy zachodnim. Proponujemy pięć tras. Z każ- kolwiek wcześniejsza jest rzeźba Chrystusa pionowe łączono u góry i na dole oraz w dej można wrócić do Poznania na nocleg, ale Ukrzyżowanego w ołtarzu głównym (XVI poprzek belkami, tworząc ramy i zastrzały, można sobie ułożyć z nich dwu-, trzy- lub wiek). Pod krzyżem klęczy Maria Magdale- które wypełniano gliną, kamieniem, cegłą… nawet czterodniowe wycieczki (nocując w na (rzeźba z XVIII wieku). Na belce tęczowej Następnie szalowano lub tynkowano. Ten Gnieźnie, Koninie i Kaliszu). Osobno pro- widnieje napis: sposób budowania dotarł do Polski prawdo- ponujemy wyjazd do Słopanowa, wsi leżącej „Kościół niniejszy św. Krzyża wybudowano podobnie z Zachodu i był charakterystyczny nieco z boku jakiegokolwiek szlaku kościo- roku pańskiego 1766 kosztem Ł. Łyczykow- głównie dla kościołów ewangelickich (obec- łów drewnianych. skiej”. 2 3 datacją używa się wyników badań materia- łów wykorzystanych na budowę stropów i wieży. Jednonawowy kościół pod wezwa- niem św. Mikołaja oparty jest na konstruk- cji zrębowej. Prezbiterium jest zwężone i zamknięte prosto. Przy nawie od południa znajduje się niewielka kruchta, od zachodu – wieża. Nawę zakrywa strop, natomiast w prezbiterium mamy pozorne sklepienie bel- kowe. Atrakcją – obok wieku – tego ko- ściółka są polichromie z około 1639 roku Wnętrze kościoła w Wełnie, wykonane przez Walentego Podczosika z fot. Z. Schmidt Kcyni. Malowidła przedstawiają sceny z Kościół w Potulicach, Wnętrze kościoła w Tarnowie Pałuckim, życia św. Mikołaja i św. Małgorzaty (ściany Oborniki, miasto powiatowe, od- fot. Arch. Urzędu Gminy w Węgrowcu fot. Z. Schmidt nawy). Strop pokrywa wyobrażenie Adora- dalone są około 30 kilometrów na północ od cji Trójcy Świętej i kasetony z wizerunkami Poznania. W centrum dominuje zabudowa pokrywają polichromie Adama Swacha, któ- nej nawy przylega węższe prezbiterium za- proroków. Na ścianach prezbiterium urze- z przełomu XIX i XX wieku. Można spotkać re przedstawiają sceny związane z legendą i mknięte trójbocznie, a od zachodu wieża o kają swoim pięknem malowidła ze scenami kilka secesyjnych kamienic. kultem Krzyża Świętego: „Widzenie cesarza konstrukcji słupowej z kruchtą w przyzie- z Nowego Testamentu. Sklepienie prezbite- Konstantyna” (w prezbiterium), „Znalezie- miu. Do północnej ściany później dobudo- rium zdobią natomiast motywy roślinne. Kościół pw. Świętego Krzyża nie Drzewa Krzyża przez św. Helenę” (na wano zakrystię i kaplicę grobową Biegań- Ołtarz główny wykonany jest w stylu póź- U zbiegu ulic: Obrzyckiej i Czarnkowskiej stropie nawy) czy postacie Chrystusa, Ma- skich. Dach kryty jest gontem. nego renesansu z obrazem Wniebowzięcia 64-600 Oborniki Wielkopolski rii i apostołów (na ścianach prezbiterium i Potulice, wieś w gminie Wągrowiec, oddalo- Matki Boskiej pośrodku oraz św. Mikołaja Parafia Miłosierdzia Bożego nawy). Wyposażenie pochodzi z okresu bu- na 6 kilometrów na północ od Rogoźna. We i św. Małgorzaty po bokach. Ołtarze boczne tel. 61 297 00 95 dowy kościoła. wsi znajduje się Dwór Biegańskich otoczony mają charakter barokowy. Wełna, wieś w gminie Rogoźno, romantycznym parkiem. Tarnowo Pałuckie, wieś położo- Wełna leży nad rzeką Wełna (6 kilometrów na pół- na nad jeziorem Rgielsko, 6 kilometrów na noc od szosy Poznań - Piła). Warto znaleźć Kościół pw. św. Katarzyny północny wschód od Wągrowca przy szosie I kto by pomyślał, że w małej wio- chwilę czasu na spacer wzdłuż rzeczki, która Potulice, 62-100 Wągrowiec do Inowrocławia. Z Tarnowa można zrobić sce można spotkać taką perełkę. Najpięk- w tej okolicy jest bardzo malownicza. We wsi tel. 67 261 68 84 mały wypad do Łekna, gdzie zachował się niejsze w kościele pod wezwaniem Podwyż- zachował się pałac z drugiej połowy XVIII późnogotycki kościół św. Piotra i Pawła z szenia Krzyża w Wełnie są polichromie. wieku i młyn wodny z końca XIX wieku. Tarnowo Pałuckie połowy XVI wieku. Na zachodnim brzegu Świątynię zbudował kasztelan Wojciech Jeziora Łeknińskiego znajduje się miejsce Rydzyński, właściciel wsi, w 1727 roku. Re- Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego Świątynią uchodząca za najstarszy zwane Klasztorkiem. Archeolodzy odkryli prezentuje ona typ konstrukcji zrębowej, Wełna w Wielkopolsce kościół drewniany, budzi tu wały grodu wczesnopiastowskiego, fun- oszalowanej. Nawa od zewnątrz otoczona Parafia NMP Królowej Świata szereg kontrowersji. Najnowsze badania damenty przedromańskiego kościoła-rotun- jest krytym obejściem, które nazywane jest 64-608 , tel. 67 261 05 28 dendrochronologiczne wykazały, że drewno dy z połowy XI wieku i zbudowany na nich sobotami. Po bokach nawy dwie kaplice, użyte do budowy prezbiterium, części nawy i romański kościół klasztorny. które tworzą rodzaj transeptu. Przy prezbite- Potulice zakrystii zostało ścięte już w czwartej ćwier- rium – mimo że to kościółek jednonawowy ci XIV wieku. Inni twierdzą, że zostało ono Kościół pw. św. Mikołaja ­- usytuowano dwie zakrystie. W północnej Kościół pod wezwaniem świętej użyte w tym wypadku jako materiał budow- Tarnowo Pałuckie części nawy empora muzyczna połączona Katarzyny zbudował Aleksander Samuel lany wtórny, ponieważ architektura świąty- Parafia pod wezwaniem św. Piotra i Pawła z balkonami biegnącymi wzdłuż północnej Biegański. Było to w roku 1728. Wykorzy- ni sugeruje, że powstał na przełomie XVII i ul. Poprzeczna 3, 62-105 Łekno i południowej ściany nawy. Stropy i ściany stano konstrukcję zrębową. Do prostokąt- XVIII stulecia. Jako argument za późniejszą tel. 61 261 60 84 4 5 Kościół w Podlesiu Kościelnym, fot. Z. Schmidt Kościół w Jabłkowie, Kościół w Kcinie, fot. Z. Schmidt fot. Z. Schmidt Wnętrze kościoła w Kiszkowie, Podlesie Kościelne fot. Z . Schmidt

Kościół pod wezwaniem św. Anny strukcji zrębowej. Wieżę wieńczy baniasty Wieś położona jest przy drodze II Poznań - Kicin - Wierzenica – Czerlejno zbudowany został w 1712 roku na planie hełm z latarnią. Stropy, emporę i obramo- między Mieściskiem a Skokami. We wsi – Gułtowy – Giecz – Września – Słupca – prostokąta ze zwężonym prezbiterium za- wania okien zdobią motywy roślinne. W sie- można zobaczyć także pałac z pierwszej po- Golina - Kazimierz Biskupi - mkniętym prosto. Budowla o konstrukcji demnastowiecznym ołtarzu głównym znaj- łowy XIX wieku okolony parkiem. zrębowej, oszalowana. Nad nawą strop bel- duje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. IIA Gniezno – Niechanowo – Brudze- kowy, a nad prezbiterium sklepienie koleb- Na belce tęczowej krucyfiks z XVI wieku Kościół pw. św. Michała Archanioła wo – Staw – Słupca – Golina - Kazimierz kowe. Ujmująca jest kolorystyka wnętrza, oraz figury Matki Boskiej i św. Jana z XVIII Jabłkowo (kościół filialny) Biskupi -Konin w której obok naturalnego drewna domi- wieku. Parafia w Raczkowie, tel. 61 427 93 17 (nocleg lub powrót do Poznania) nuje czerwień i zieleń. Ołtarz główny został Popowo Kościelne to wieś w gmi- skomponowany z trzech różnych części po- nie Mieścisko. Obok zabytkowego kościółka Kiszkowo Kicin chodzących z XVIII wieku. zwraca uwagę dwór z początku XX wieku Podlesie Kościelne to wieś w gmi- otoczony parkiem. Do kiszkowskiego kościoła pod Kościół o konstrukcji zrębowej, nie Mieścisko, położona 10 kilometrów na wezwaniem św. Jana Chrzciciela warto zaj- oszalowany, jednonawowy z trójbocznie za- południowy wschód od Wągrowca przy szo- Kościół pw. Zwiastowania Maryi Panny rzeć choćby po to, by podziwiać pietę z dru- kończonym prezbiterium wznosi się na gór- sie Mieścisko – Skoki. 62-285 Popowo Kościelne 24 giej połowy XVII wieku. ce. Został zbudowany w latach 1749 – 1751. tel. 61 427 88 98 Kościół zbudowano w 1733 roku. Został on Na stropach i ścianach bocznych polichro- Kościół pw. św. Anny dobudowany do istniejącej wcześniej mu- mie z początku XX wieku. Wyposażenie jest 62-285 Podlesie Kościelne Jabłkowo rowanej kaplicy. Świątynia oparta na kon- wcześniejsze – rokokowe i neobarokowe. tel. 61 427 88 91 strukcji zrębowej, oszalowana. Do Kicina warto zaglądać w okresie Bożego Kościół pod wezwaniem św. Mi- Kiszkowo to wieś gminna położona Narodzenia ze względu na tradycyjny, pach- Popowo Kościelne chała Archanioła kipi barokiem w środku. 27 kilometrów od Gniezna. Zachował się tu nący sianem żłóbek. Obraz patrona jest niezwykle dynamiczny, wrzecionowaty układ miasta z rynkiem po- Kicin położony jest 10 kilometrów na pół- Trzy kilometry za Podlesiem Ko- barwny. Barokowe bogactwo ołtarzy bocz- środku. W pobliżu znajduje się sanktuarium nocny wschód od Poznania. ścielnym leży wieś Popowo Kościelne. A nych kontrastuje z ascetycznym gotyckim maryjne w Górce Duchownej i najstarszy tam zbudowany w 1629 roku kościół drew- krucyfiksem na belce tęczowej. kompleks lasów sosnowo-modrzewiowych Kościół pw. św. Józefa niany pod wezwaniem Zwiastowania NMP. Świątynia w Jabłkowie została wzniesiona w Wielkopolsce. ul. Kościelna 2, 62-004 Kicin Podczas remontu w 1720 roku zostały dobu- w 1754 roku. Oparta jest na rzucie prosto- tel. 61 812 70 22 dowane do niego dwie kaplice boczne. Ten kąta z zwężonym, zamkniętym trójbocznie Kościół pw. św. Jana Chrzciciela jednonawowy z trójbocznie zakończonym prezbiterium. Budowniczowie wykorzystali ul. Gnieźnieńska 3, 62-280 Kiszkowo prezbiterium kościół, oparty jest na kon- konstrukcję zrębową. tel. 61 427 60 56 6 7 pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia wzniesiony prawdopo- dobnie w 1767 roku (na terenie tzw. Gro- dziszczka). Ten drugi, o konstrukcji zrębowej, oszalowany, jest jednonawowy. Zamyka go zwężone, trójboczne prezbiterium. Wystrój ma charakter barokowy. Wieś położona jest 12 kilometrów na północny wschód od Środy Wielkopol- skiej. Za czasów Bolesława Chrobrego był to jeden z najważniejszych w Wielkopolsce Wnętrze kościoła w Gułtowach, fot. Z. Schmidt Kościół we Wrześni, ośrodków administracyjnych, militarnych i Kościół w Wierzenicy, fot. Z. Schmidt gospodarczych. Od XVIII wieku teren gro- fot. Z. Schmidt du zwany jest Grodziszczkiem. W 1963 roku Wierzenica otwarto tu rezerwat archeologiczny i mu- Czerlejno kolatorską na piętrze. Wewnątrz kościół ma zeum. Kościół ten należy do nielicznego pozorne sklepienie kolebkowe z wydzielo- Przy kościele romańskim pocho- grona najstarszych w Wielkopolsce. Powstał Kościół został wzniesiony w 1743 nymi przy pomocy drewnianych kolumn wani są: architekt Stanisław Hebanowski, prawdopodobnie w trzeciej ćwierci XVI roku w konstrukcji zrębowej, oszalowany. wąskimi nawami bocznymi. Na sklepieniu projektant dworów i pałaców w Wielkopol- wieku. W latach 1589 – 1598 pozostawał Wieżę i kruchtę dobudowano pięćdziesiąt nawy głównej możemy podziwiać osiem- sce oraz jego wnuk – legendarny kierownik w rękach innowierców. Na początku XVII lat później. Oparty jest na planie prostoką- nastowieczne polichromie przedstawiające literacki Teatru Polskiego w Poznaniu – Stu- stulecia dobudowano do niego murowaną ta o nieco węższym zamkniętym trójbocz- apoteozę św. Kazimierza. Na sklepieniu pre- lek Hebanowski. zakrystię, natomiast w 1724 roku - wieżę. nie prezbiterium. W nawie głównej można zbiterium widać natomiast wizerunek Matki Około 1870 roku do świątyni dobudowano podziwiać stropy zdobione kasetonami. Bożej w otoczeniu aniołów. Zwraca uwagę Kościół pw. Wniebowzięcia NMP kaplicę grobową rodu Cieszkowskich. Podparte są słupami, co sprawia wrażenie - ze względu na wygięcie balustrady i mu- Giecz, ul. Grodziszczko 2, 63-012 Dominowo Wnętrze wyposażone w ołtarze barokowe z podziału świątyni na trzy nawy. Ołtarze są zyczne motywy polichromii – chór. Ołtarze i tel. 61 285 92 76 końca XVII stulecia. Na północnej ścianie rokokowe. Rzeźby na belce tęczowej pocho- figury mają charakter barokowy i rokokowy. nawy pomnik grobowy filozofa Augusta dzą z drugiej połowy XVI wieku i zostały Gułtowy leżą 10 kilometrów na po- Września Cieszkowskiego zaprojektowany przez Ste- przeniesione z poprzedniego kościoła. łudniowy wschód od Kostrzyna. We wsi od- fana Cybichowskiego z dwuskrzydłowymi Wieś położona jest 5 kilometrów budowano zniszczony klasycystyczno-baro- Kaplica pod wezwaniem św. Krzyża drzwiami według projektu Teofila Lenarto- na południe od Kostrzyna. W pałacu z po- kowy pałac Bnińskich. Wewnątrz duża sala na Lipówce została wzniesiono w 1674 roku. wicza.. Popiersie filozofa wrzeźbił Antoni czątku XX wieku mieści się obecnie szkoła. balowa z malowidłami wykonanymi praw- Legenda głosi, że w tym właśnie miejscu biło Madeyski. dopodobnie przez Antoniego Smuglewicza. cudowne źródełko, którego woda z czasem Wieś położona jest 6 kilometrów Kościół pw. NMP Wniebowziętej W otaczającym go parku oficyna i wozownia straciła moc cudotwórczą. Kaplica oparta na od Swarzędza. Mieszkał tu wybitny filozof ul. Kostrzyńska 1, 63-005 Czerlejno w kształcie litery „L”. konstrukcji zrębowej, na planie prostokąta. doby romantyzmu - August Cieszkowski, u tel. 61 817 85 83 Zwraca uwagę silnie wysunięty okap dachu. którego bywał Zygmunt Krasiński. We wsi Kościół pw. św. Kazimierza Polichromie wewnątrz świątyni pochodzą z zachował się dwór z drugiej połowy XIX Gułtowy ul. Pałacowa 8, 62-025 Gułtowy trzeciej ćwierci XIX wieku, a ołtarze z XVII i wieku. tel. 61 818 04 64 XVIII wieku. Kościół pod wezwaniem św. Kazi- Września, miasto powiatowe po- Kościół pw. św. Mikołaja mierza zaczęto budować w 1737 roku. Przy Giecz łożone 45 kilometrów od Poznania. W cen- ul. Wierzenicka 12, 62-006 Wierzenica jego wznoszeniu wykorzystano konstrukcję trum miasta czworoboczny rynek. Przy ul. tel. 61 897 33 04 szkieletową. Wypełnia ją cegła. Wewnątrz Wieś z dwoma kościołami: romań- Jana Pawła II neogotycki ratusz. Przy ul. został oszalowany. Prezbiterium jest węższe, skim pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP Dzieci Wrzesińskich szkoła elementarna z trójboczne. Przylega doń zakrystia z lożą z drugiej połowy XII wieku i drewnianym, drugiej połowy XVIII wieku, w której urzą- 8 9 dzono muzeum przedstawiające historię ło 10 kilometrów na południowy wschód walk narodowowyzwoleńczych w zaborze od Gniezna przy drodze do Słupcy. We wsi pruskim. Warto też zerknąć do kościoła far- pałac barokowo-klasycystyczny. Za nim nego z połowy XV stulecia. osiemnastowieczny park krajobrazowy.

Kaplica pw. św. Krzyża Kościół pw. św. Jakuba Apostoła ul. Świętokrzyska 20, 62-300 Września ul. Różana 54, 62-220 Niechanowo tel. 61 436 15 16 tel. 61 427 21 89

Słupca Brudzewo

Kościół w Kazimierzu Biskupim, Przepiękny kościół drewniany po- fot. Z. Schmidt Wnętrze kościoła w Niechanowie, Drewniany kościół pod wezwa- chodzący z XVI wieku o konstrukcji zrębo- fot. Z. Schmidt niem św. Marii Magdaleny został wybudo- wej, oszalowany, jednonawowy z węższym wany w 1826 roku. Jednonawową świątynię i niższym prezbiterium zamkniętym wie- nowicach. Obronili go mieszkańcy Goliny. malowidłem Pięciu Braci Męczenników. W zamyka wieloboczne węższe prezbiterium. lobocznie. Przy nawie dwie symetrycznie Zrębowa i oszalowana świątynia pochodzi z innej części wsi stoi pobernardyński klasz- Najcenniejszym i najpiękniejszym zabyt- ustawione kaplice: od południa poświęcona drugiej połowy XVIII wieku. Kościół trójna- tor - obecnie siedziba Misjonarzy Świętej kiem jest rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem jest Świętemu Krzyżowi, od północy – św. wowy z węższym i zamkniętym trójbocznie Rodziny – z pierwszej połowy XVI wieku. w typie Pięknych Madonn z około 1429 Leonardowi. W kaplicy Świętego Krzyża prezbiterium. Wystój barokowy. W kościele pod wezwaniem św. Jana Chrzci- roku. (ma ona charakter sanktuarium) znajduje Miasteczko położone 11 kilome- ciela i Pięciu Barci Męczenników można Brudzewo, wieś położona około 10 kilome- się ołtarz barokowy z gotyckim krucyfiksem trów przed Koninem, jadąc ze Słupcy. Za- podziwiać rzeźby świętych z XVI wieku. W trów na północny zachód od Słupcy (cudami słynący). W kaplicy św. Leonarda chował się ulicowy układ miasta. klasztorze prezentowane są zbiory etnogra- urzeka ołtarz barokowy z obrazem święte- ficzne pochodzące z misji, które prowadzą w Kościół pw. św. Marii Magdaleny go z około 1430 roku. W prezbiterium na- Kościół pw. św. Jakuba Apostoła świecie misjonarze. 62-422 Brudzewo 35 tomiast zachwyca późnorenesansowy ołtarz ul. Wolności 2a, 62-590 Golina tel. 63 275 91 29 główny z początku XVII wieku z płaskorzeź- tel. 63 241 80 14 Kościół pw. św. Izaaka bą Wniebowzięcia Matki Boskiej i rzeźbami Parafia pw. św. Marcina Staw św. Leonarda i św. Jana Chrzciciela. Kazimierz Biskupi ul. Konińska 5, 62-530 Kazimierz Biskupi Słupca to miasto powiatowe odda- tel. 63 24 11 200 Kościół pod wezwaniem św. Jadwi- lone około 20 kilometrów od Wrześni przy Kościół św. Izaaka znajduje się na gi Śląskiej pochodzi z końca XVIII wieku. drodze do Konina. Warto znaleźć chwilę cmentarzu. Został wybudowany w 1793 II A Gniezno Podobnie jak większość ma charakter zrębo- czasu i zajrzeć do kościoła gotyckiego pod roku. Zrębowy, oparty na planie prawie wy, oszalowany. Dachy kryte są blachą. Za- wezwaniem św. Wawrzyńca. W mieście kwadratu, prezbiterium natomiast na planie Niechanowo chowały się rokokowe drzwi z datą 1854. Oł- znajduje się także Muzeum Regionalne, a na prostokąta. Zachwyt budzi empirowy ołtarz tarz główny w stylu późnorenesansowym (z obrzeżach sztuczne Jezioro Słupeckie. a w nim obraz rzadko spotykanego w Wiel- Kościół św. Jakuba wzniesiono w krucyfiksem z przełomu XVII i XVIII wie- kopolsce patrona - św. Izaaka. 1776 roku. Na początku XX wieku został ku). Ołtarze boczne są natomiast rokokowe. Kościół pw. św. Leonarda i Wniebowzięcia Kazimierz Biskupi, wieś gminna gruntownie przebudowany: przeniesio- W oknach umieszczono dwa współczesne NMP (znany także jako Sanktuarium położona 12 kilometrów na północny za- no w inne miejsce wieżę, wydłużono nawę witraże wykonane przez poznańską artystkę Świętego Krzyża) chód od Konina, przy drodze do Klecze- główną, dobudowano zakrystię. Świątynia Marię Powalisz-Bardońską. ul. Sienkiewicza 11, 62-400 Słupca wa, bardziej znany jest z kultu Pięciu Bra- w typie zrębowej, zewnętrznie oszalowana, Staw to wieś w gminie Strzałkowo, położona tel. 63 275 19 71 ci Męczenników. Wieś założył Kazimierz wewnątrz otynkowana. Wystój barokowy i 8 kilometrów na północ od Słupcy. Odnowiciel i tu przeniósł benedyktynów rokokowy. W kościele widoczne są wpływy Golina ze wsi Święty Wojciech, gdzie prawdopo- włoskie – figura Matki Boskiej Niepokalanie Kościół pw. św. Jadwigi Śląskiej dobnie ponieśli śmierć męczeńska polscy i Poczętej z 1868 roku i płyta nagrobna Fran- Staw 1, 62-420 Strzałkowo Kościół pod wezwaniem św. Jakuba włoscy mnisi. W kościele pod wezwaniem ciszka Żółtowskiego i jego żony Zofii. tel. 63 275 91 07 Apostoła miał trafić do skansenu w Dzieka- św. Marcina zachował się drewniany strop z Wieś gminna położona jest oko- 10 11 -łątkowej (rzadko spotykana konstrukcja na donny z Dzieciątkiem pochodzący z pierw- IV – Mikstat – Ostrzeszów – Na naszych terenach), oszalowany. Wewnątrz szej połowy XVII wieku w stylu Matki Bożej Pólku (Bralin) - (po drodze można zbo- wystrój barokowy. Na belce tęczowej zwraca Śnieżnej. Różnica polega na tym, że na wize- czyć do Antonina) - Ostrów Wielkopolski uwagę figura Madonny z Dzieciątkiem o re- runku rzymskim Dzieciątko trzyma książkę - Dobrzyca - Golina k. Jarocina -Poznań miniscencjach gotyckich. w ręce, a na żegocińskim - jabłko. Madonna Duża wieś położona 5 kilometrów ubrana jest w ciemnozielony płaszcz, a Jezus Mikstat od Stawiszyna przy szosie Kalisz – Konin. - w czerwoną sukienkę. Koronę Maryi pod- trzymują anioły. Pod obrazem znajduje się Kościół pod wezwaniem św. Rocha Kościół pw. św. Urszuli napis „Sancta Dei Genitrix ora pro nobis”. w Mikstacie znajduje się obecnie na cmenta- Kościół w Rzgowie, fot. Z. Schmidt 62-830 Zbiersk 140, tel. 62 7520 523 Maryję i dzieciątko zdobi srebrna sukienka rzu na południu miasta. Wybudowany został osadzona na półksiężycu, pod którą wyrzeź- w 1773 roku. Podobnie jak większość wiel- Blizanów biono sceny mąk czyśćcowych. Obraz zasła- kopolskich kościołów drewnianych oparty III Konin – Rzgów (do Rychwała) – niany jest obrazem Zwiastowania. jest na konstrukcji zrębowej. Wzniesiony Zbiersk – Blizanów (można zboczyć do Bardzo stary kościół, bo zbudo- Żegocin - mała wieś położona 12 został na planie krzyża greckiego z prezbi- Russowa) – Żegocin – Kalisz wany w 1532 roku. Konstrukcja zrębowa, kilometrów na północ od Pleszewa. W za- terium i ramionami transeptu zamknięty- oszalowana na planie kwadratu. Do nawy niedbanym parku (stary drzewostan) stoi mi trójbocznie. Nad skrzyżowaniem nawy i Rzgów przylega węższe, zamknięte trójbocznie pre- pałac barokowy z XVIII wieku i oficyna z transeptu – wieżyczka z sygnaturka i latar- zbiterium. Wewnątrz świątyni znajdują się początków naszego stulecia. Na północny nią. Kościół pod wezwaniem św. Jaku- rokokowe ołtarze z XVIII wieku. Przy ko- zachód od wsi stoi drewniany wiatrak z po- Wewnątrz zachowały się stropy ba Apostoła został wzniesiony w pierwszej ściele stoi drewniana dzwonnica. W jednym łowy XIX wieku. zdobione obrazami świętych. Kościół ten połowie XVI wieku. Wieżę dobudowano do z bocznych ołtarzy obraz św. Tekli. traktowany jest również jako sanktuarium niego dopiero w 1790 roku. Kościół o kon- Wieś gminna położona 8 kilome- Kościół pw. Wniebowzięcia NMP św. Rocha, do którego podążają pielgrzym- strukcji zrębowej, oszalowany, jednonawo- trów na zachód od Stawiszyna Żegocin 39, 63-304 Czermin ki. Mało wiemy o tym świętym. Prawdopo- wy ze zwężonym i zamkniętym trójbocznie tel. 62 741 69 04 dobnie żył w latach 1295 – 1327. Miał dar prezbiterium. Od strony północnej przylega Kościół pw. Narodzenia NMP uzdrawiania chorych. Podejrzany o szpiego- do świątyni ośmioboczna kaplica. Nawę i 62-814 Blizanów, tel. 62 751 10 84 Kalisz prezbiterium kryje wspólny dach blaszany, nad kaplicą dach namiotowy (!) z cebula- Kościół w Kaliszu, Żegocin Kościół pod wezwaniem św. Woj- fot. Z. Schmidt stym hełmem i latarnią. Wewnątrz kościo- ciecha został wzniesiony w 1798 roku. Jak ła panuje wystrój barokowy z XVII i XVIII Początki kultu w Żegocinie owia- większość kościołów drewnianych w Wiel- wieku. ne są legendą, która głosi, że obraz „łaskami kopolsce o konstrukcji zrębowej, oszalo- Wieś gminna położona 16 kilome- słynący” został tu przeniesiony z kościoła wany. Nawa zbudowana prawie na planie trów na południowy zachód od Konina w istniejącego kiedyś w pobliskim Łęgu. Inne kwadratu. Przylega doń prostokątne prezbi- kierunku na Zagórów. źródła mówią, że znalazł się on w Żegoci- terium. Kruchta zbudowana dla odmiany w nie ze względów bezpieczeństwa, ponieważ technice sumikowi – łątkowej. Dachy kryją Kościół pw. Św. Jakuba Apostoła tamtejszy kościół nawiedzały liczne powo- gonty. Ściany i stropy pokrywają polichro- ul. Zagórowska 5, 62-586 Rzgów dzie spowodowane wylewami Prosny. mie. W barokowym ołtarzu głównym Matki tel. 63 241 90 05 Kościół konstrukcji zrębowej, Bożej z dzieciątkiem. oszalowany, wybudowano w 1714. Wnętrze Kościół znajduje się w pobliżu re- Zbiersk kościoła barokowo-rokokowe. Na ołtarzu zerwatu archeologicznego na Zawodziu. głównym pochodzącym z początku XVIII Kościół pod wezwaniem św. Urszuli wieku umieszczono złocone figury aniołów: Kościół pw. św. Wojciecha zbudowano w 1759 roku. W 1879 drewniane Michała i Gabriela oraz Symeona i Aarona. ul. Bolesława Pobożnego 85 prezbiterium zastąpiono murowanym.. Do- Na belkowaniu scena ukoronowania Matki Parafia pw. św. Gotarda budowano też kruchtę zachodnią i zakrystię. Boskiej oraz figury czterech ewangelistów. W ul. Kordeckiego 3, 62-800 Kalisz Świątynia oparta na konstrukcji sumikowi- ołtarzu tym znajduje się również obraz Ma- tel. 62 766 62 80 12 13 nieduży czworoboczny rynek, a pośrodku Bralin staci (malowany farbami olejnymi na płót- ratusz z 1840 roku (obecnie mieści się w nie naklejonym na deskę modrzewiową o nim Muzeum Regionalne). Na wschód od Na południowy wschód od Brali- wymiarach 185 x 125cm). Madonna stoi na rynku oko przyciąga gotycki kościół farny. na, dwa kilometry za wsią, po lewej stronie półksiężycu niebieskim, opartym na czer- Na północy zachód od rynku zachowała się drogi do Rychtala, stoi drewniany kościółek, wonym smoku. Ubrana jest w pofałdowaną, wieża obronna i resztki muru – pozostałości prawdziwa perełka sakralnej architektury różową suknię, z ramion opada jej ciemno- gotyckiego zamku z pierwszej połowy XIV drewnianej w Polsce. Jest to kościół odpu- niebieski płaszcz z fioletowym podbiciem. wieku. W północnej części miasta zachował stowy pod wezwaniem Narodzenia Naj- W prawej ręce trzyma ona długie berło, lewą ręką podtrzymuje dzieciątko ubrane w lek- Kościół w Ostrowie Wlkp. ką, tiulową sukienkę koloru białego. Dziec- Kościół w Ostrzeszowie, fot. Z. Schmidt ko lewą ręką opiera się o dłoń matki, prawą fot Z. Schmidt Wnętrze kościoła w Bralinie, unosi w geście błogosławieństwa. Postacie fot. Z. Schmidt umieszczone są na jasnoniebieskim tle, które ciemnieje w dolnej części obrazu. Po stwo trafił nawet do więzienia. Torturowany, bokach znajdują się główki aniołów. Cechy zmarł po pięciu latach. Jego niewinność i stylistyczne wizerunku mówią, że powstał w świętość jak pisze ksiądz Wiesław Niewę- XVII wieku. głowski ujawnił cudowny napis na ścianie Bralin obecnie jest dużą wsią gmin- więzienia: „Ci, którzy zostaną dotknięci za- ną w powiecie kępińskim. Początki miejsco- razą, a będą wzywać św. Rocha, jako swego wości są niejasne. Niektórzy badacze wiążą pośrednika i orędownika, będą uleczeni”. je z bullą papieża Innocentego II z 1136 Miasteczko położone jest około 12 roku, inni z dokumentem wydanym 12 lip- kilometrów na północ od Ostrzeszowa. W ca 1288 roku przez biskupa wrocławskiego centrum, które ma kształt owalnicy, czworo- Tomasza II. Prawa miejskie wieś ta uzyskała boczny rynek. przed 1540 rokiem, utraciła je około 1875 roku. Pośrodku wsi znajduje się niewielki Kościół pw. św. Rocha rynek, w pobliżu, którego stoi kościół św. 63-510 Mikstat, tel. 62 731 00 06 Anny z 1672 roku.

Ostrzeszów Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – „Na Pólku” Kościół św. Mikołaja został wy- ul. Wrocławska 58, 63-640 Bralin budowany w 1758 roku z drzewa modrze- tel. 62 781 20 10 wiowego. Do nawy zbliżonej na planie do się pobernardyński kompleks klasztorny świętszej Maryi Panny. kwadratu przylega trójbocznie zamknięte obecnie zajmowany przez siostry nazare- Kościół oparty na planie krzyża Ostrów Wielkopolski prezbiterium z zakrystią. Wewnątrz ściany tanki. W mieście sporo pomników i tablic równoramiennego stanął w 1711 roku. Ra- i strop pokrywają osiemnastowieczne poli- upamiętniających wielkie postaci: generała miona świątyni zwężają się. Jego wnętrze Kościół pod wezwaniem NMP chromie przedstawiające czterech ewangeli- Józefa Hallera, Henryka Sienkiewicza, zbie- dzieli się na pięć części, z czego środkowa - Królowej Polski w Ostrowie Wielkopol- stów. W późnobarokowym ołtarzu głównym racza pamiątek po Sienkiewiczu - Ignacego największa - pokryta jest pozornym sklepie- skim zbudował Józef książę Radziwiłł w1788 umieszczono późnogotycką figurę patrona. Mosia, ojca Maksymiliana Kolbe, Tadeusza niem kolebkowym, w ramionach - stropy są jako świątynię ewangelicką. Od 1945 jest to Generalnie wystrój miesza styl późnobaro- Kościuszki, króla Przemysła II… płaskie. Do kościoła prowadzi czworo drzwi. kościół katolicki. Świątynia oparta na kon- kowy z późnogotyckim. Ołtarz główny pochodzi z pierwszej połowy strukcji szkieletowej wypełnionej cegłami, Ostrzeszów to miasto powiato- Kościół pw. Mikołaja XVIII wieku, dwustronny, otoczony balu- a od zewnątrz płytami betonowymi. Obiekt we oddalone 36 kilometrów na południo- Parafia pw. Wniebowzięcia NMP stradą: w czterech rogach figury aniołów. W jednonawowy bez wyodrębnionego pre- wy zachód od Kalisza. Kościół znajduje się ul. Farna 5, 63-500 Ostrzeszów ołtarzu znajduje się „cudami słynący” obraz zbiterium. Od zachodu przylega do niego we wschodniej części miasta. W centrum tel. 62 730 32 34 Matki Bożej z Dzieciątkiem, w pełnej po- neoromańska wieża, a na niej baniasty hełm. 14 15 Golina V Poznań – Rogalinek (można zboczyć do Rogalina) Kościół pod wezwaniem św. An- – Błociszewo - Dolsk - Domachowo drzeja pochodzi zapewne z 2 połowy XVI - Zakrzewo - Śmigiel - Rakoniewice wieku. W latach 1726 – 1743 dokonano jego - Ruchocice - Grodzisk Wielkopolski gruntownej naprawy. Jest to świątynia jed- - Granowo – Poznań nonawowa drewniana, obłożona częściowo murem pruskim o wymiarach 10 x 22 me- Rogalinek trów z wyodrębnionym prezbiterium, utrzy- mana w stylu określanym jako „barok wiel- Kościół pod wezwaniem św. Mi- kopolski”. Obok ołtarza głównego możemy chała i Matki Bożej Wspomożenia Wier- zobaczyć w kościele dwa boczne ołtarze nych został zbudowany na przełomie XVII i poświęcone św. Benonowi i św. Antoniemu. XVIII wieku. W konstrukcji kościoła, zwra- Ponadto z boku wisi sama nadstawa ołtarzo- ca uwagę specyficzne łączenie na tak zwany wa ze św. Józefem. Wszystkie pochodzą z II „jaskółczy ogon”. Wnętrze świątyni wyposa- Wnętrze kościoła w Dobrzycy, połowy XVII wieku. Warto zwrócić uwagę żone jest w ołtarze barokowe. Oczy zwiedza- fot. Z. Schmidt na ambonę wspartą na świętym Jonaszu i jących przykuwa empora muzyczna wsparta bieliznę ołtarzową wykonaną haftem zwa- na ozdobnych słupach. Wzdłuż ścian bocznych zwraca uwagę kon- du wydłużone, trójbocznie zamknięte pre- nym „snutkami Golińskimi”. Przy kościele stoi drewniana strukcja dwukondygnacyjnych empor. Wy- zbiterium. W ołtarzu głównym wizerunek „Cudami słynący” obraz Matki Bo- dzwonnica z końca XIX wieku o konstruk- strój wnętrza pochodzi z końca XVIII wie- patronki – św. Tekli. Ołtarze, chrzcielnica i skiej Golińskiej umieszczono w barokowym, cji słupowej, częściowo oszalowana, nakryta ku. ambona są rokokowe. siedemnastowiecznym ołtarzu głównym, dwuspadowym dachem. Ostrów Wielkopolski oddalone jest Wieś o zabudowie małomiastecz- bogato rzeźbionym. Wizerunek przedstawia Wieś położona 4 kilometry na wschód od około 23 kilometry na południowy zachód kowej położona jest około 12 kilometrów na Madonnę z Dzieciątkiem i jest wzorowany Mosiny przy drodze do Kórnika. Kościół od Kalisza. Ośrodek z ambicjami, wzmian- zachód od Pleszewa przy drodze do Koźmi- na wizerunek Matki Boskiej Zwycięskiej. stoi na samym brzegu Warty. kowany już w 1404 roku. Na porządek urba- na. W przeszłości wieś ta miała prawa miej- Madonna umieszczona jest na brązowym nistyczny miasta średniowiecznego nałożyły skie, czego pozostałością jest czworoboczny tle przechodzącym w złocistożółty kolor w Kościół pw. św. Michała i Matki Bożej się koncepcje dziewiętnastowieczne związa- rynek. okolicach twarzy. Ma rysy pociągłe, surowe. Wspomożenia Wiernych ne z rozjem przemysłu. W centrum rynek z Magnesem przyciągającym turystów do Suknia koloru czerwonego ze złotym obrze- Rogalinek, ul. Wodna 8, 62-050 Mosina ratuszem zbudowanym według projektu Ka- Dobrzycy jest nie tyle kościół drewnia- żem pod szyją, przykryta jest płaszczem sza- tel. 61 893 80 61 rola Fryderyka Schinkla na środku. W po- ny św. Tekli, ile zespół parkowo-pałacowy roniebieskim oblamowanym złotem. Prawa bliżu neoromański kościół farny zbudowany Gorzeńskich zbudowany na rzucie węglicy ręka spoczywa na piersi, lewa podtrzymuje Błociszewo w latach 1903 – 1907 według projektu Roge- masońskiej (dwa skrzydła ustawione pod dzieciątko ubrane w szarobiałą sukienkę. Ma ra Sławskiego. Wewnątrz znakomite rzeźby kątem prostym). We wnętrzu zachowały ono rysy człowieka dorosłego. W lewej ręce Kościół pod wezwaniem św. Mi- Władysława Marcinkowskiego i Marcina się malowidła prawdopodobnie Antoniego trzyma Ewangeliarz, a prawą podnosi ku chała Archanioła zbudowany w 1736 roku Rożka. Smuglewicza (w stylu iluzjonistycznym). To górze. Obraz pochodzi z XVII wieku (133 x pierwotnie miał inny kształt. Obecny, w ewenement w skali ogólnopolskiej - nigdzie 93 cm), malowany jest farbami olejnymi na konstrukcji szkieletowej, oszalowany. We- Kościół pw. NMP Królowej Polski bowiem nie zachował się drugi tak komplet- płótnie, które naklejono na lipową deskę. wnątrz ściany z bali zostały otynkowane. ul. Królowej Jadwigi 7, 63-400 Ostrów Wlkp. ny pałacowy wystrój malarski, wraz z całym Golina to wieś – „sypialnia” Jaroci- W 1939 roku Wacław Taranczewski ozdobił tel. 62 735 57 27 programem ideowym. na, położona nad rzeczką Lubieszką. strop polichromiami. Ołtarze w stylu późne- Pałac otacza piękny park krajobrazowy. go barku. Na początku XX wieku w oknach Dobrzyca Kościół pw. św. Andrzeja zainstalowano witraże. Kościół pw. św. Tekli Golina, ul. ks. Szczepana Toboły 1 Wieś położona jest 9 kilometrów Kościół wybudowany został w 1778 ul. Rynek 6, 63-330 Dobrzyca 63-200 Jarocin na zachód od Śremu. Warto zerknąć na neo- roku. Konstrukcja zrębowa, oszalowana. tel. 62 741 30 10 tel. 62 740 40 22 barokowy pałac, w którym obecnie mieści Do wydłużonej nawy przylega od zacho- się sanatorium. 16 17 Województwo Pomorskie

Województwo Zachodniopomorskie

TARNOWO Województwo Kujawsko-Pomorskie POTULICE

PODLESIE OBORNIKI POPOWO

CHLUDOWO KICIN WIERZENICA GNIEZNO

KAZIMIERZ CZERLEJNO BISKUPI GRODZISK WLKP. GIECZ RUCHOCICE ROGALINEK KONIN GRANOWO GOLINA

RAKONIEWICE RZGÓW

ZBIERSK Województwo DOLSK Lubuskie BLIZANÓW GOLINA ZEGOCIN RUSSÓW

DOMACHOWO DOBRZYCA KALISZ

ZAKRZEWO OSTRÓW WLKP. MIKSTAT ANTONIN

OSTRZESZÓW

BRALIN

Województwo Opolskie Zakrzewo Śmigiel

Kościół pod wezwaniem św. Kle- Kościół św. Wita zbudowany w mensa został wniesiony około 1610 roku. 1769 roku o konstrukcji szkieletowej, wy- 50 lat później od strony północnej dobudo- pełnionej cegłami i kamieniami polnymi, wano kaplicę murowaną i zakrystię. Warto otynkowany. Stoi na cmentarzu. W ołtarzu zwrócić w środku uwagę na barokowa poli- głównym urzeka późnogotycki tryptyk z chromię: na sklepieniu sceny z życia św. Kle- 1506 roku we wczesnobarokowej obudowie. mensa, na ścianie południowej – z życia Naj- Dla odmiany boczny ołtarz wczesnobaroko- świętszej Maryi Panny, na ścianie zachodniej wy wypełniam Pieta i późnogotycka rzeźba – św. Stanisław przed królem, a na parapecie św. Anny z Najświętszą Panną Marią z 1506 chóru – czterej ewangeliści. Wystrój świąty- roku. Kościół w Dolsku, ni tworzy kolaż: regencyjny ołtarz główny z Miasto położone 12 kilometrów fot. Z. Schmidt 1730 roku i późnobarokowy ołtarz w kaplicy na południowy wschód od Kościana. Ko- bocznej, barokowa chrzcielnica i rzeźby lu- ściół usytuowany jest przy drodze Kościan Kościół w Śmiglu, Przed bramą wjazdową stoi figura Władysła- fot. Z. Schmidt dowe na belce tęczowej. – Leszno. Niedaleko rynku stoi kościół go- wa Marcinkowskiego z początku XX wieku. Wieś położona 5 kilometrów na za- tycki, trójnawowy, a przy ul. Matejki kościół Domachowo chód od Miejskiej Górki. poewangelicki św. Stanisława Kostki. Kościół pw. św. Michała Archanioła ul. Kasztanowa 2, 63-100 Błociszewo Kościół pod wezwaniem św. Mi- Kościół pw. św. Klemensa Kościół pw. św. Wita tel. 61 281 21 83 chała Archanioła w Domachowie wyróżnia 63 -910 Zakrzewo 40 ul. Świętego Wita, 64-030 Śmigiel się spośród innych kościołów drewnianych tel. 65 547 43 40 tel. 65 518 00 44 Dolsk o konstrukcji zrębowej w Wielkopolsce, że Muzeum Pożarnictwa w Rakoniewicach, Rakoniewice Kościół pod wezwaniem Świętego. ma bardzo wysokie dachy kryte gontem. fot. Arch. Wielkopolskiej Organizacji Turystycznej Ducha w Dolsku został wzniesiony w po- Świątynię wzniesiono w 1568 roku. W 1586 łowie XV wieku i do 1810 roku pełnił rolę dobudowano kaplicę, a w 1775 nową zakry- W dawnym kościele ewangelickim świątyni szpitalnej. Świątynia oparta na stię. W latach trzydziestych XX wieku wy- (z 1763 roku) ma swoją siedzibę Wielkopol- konstrukcji zrębowej, oszalowana, zakrystia dłużono nawę w kierunku zachodnim. Od skie Muzeum Pożarnictwa. Jest to kościół natomiast została zbudowana w oparciu o południa przy nawie głównej znajduje się o konstrukcji szkieletowej, z wypełnieniem konstrukcję szkieletową. Polichromie po- wąska nawa boczna otwarta na nią dwoma glinianym, częściowo ceglanym, otynkowa- chodzą z początku XX wieku. Wewnątrz oł- arkadami. Wnętrze ma charakter barokowy. ny. Postawiony został na planie prostokąta tarze wczesnobarokowe, a na belce tęczowej Perełką tej świątyni jest ołtarz główny po- z wieżą. Po obu stronach nawy dwukon- krucyfiks z pierwszej połowy XVI wieku. chodzący z 3 ćwierci XVIII wieku z gotycką dygnacyjne balkony. Na parterze można Dolsk to miasteczko położone na rzeźbą Pieta (około 1400 rok) oraz obrazem podziwiać wozy strażackie, sikawki konne, pagórkach morenowych nad jeziorem 12 koronacji Maryi (z okresu budowy świąty- motopompy… Na pierwszym balkonie wy- kilometrów na południe od Śremu przy ni). eksponowano mundury, dokumenty, odzna- drodze do Gostynia. W miasteczku rynek, Wieś położona około 7 kilometrów ki, czasopisma, a na drugim – plakaty. a przy nim ratusz zbudowany z 3 kamienic. na północny wschód od Krobii. Tutaj kulty- Wieś oddalona 12 kilometrów na Na zachód od rynku – późnogotycki kościół wuje się specyficzne tradycje biskupińskie południowy zachód od Grodziska Wielko- pod wezwaniem św. Michała. Przy koście- (szczególnie ma to odzwierciedlenie w kolo- polskiego zachowała układ urbanistyczny le efektowna plebania zbudowana w latach rystyce strojów kobiecych). z XVII wieku. W centrum obszerny rynek 1758 – 1770. 4 domami podcieniowymi. W siedemna- Kościół pw. św. Michała stym wieku, kiedy Rakoniewice miały pra- Kościół pw. Świętego Ducha Domachowo 78, 63-804 Krobia wa miejskie, osiedlili się tu bracia czescy. W ul. Świętego Ducha, 63-140 Dolsk tel. 65 571 42 23 tej miejscowości zachował się osiemnasto- tel. 61 282 55 13 wieczny kościół i dziewiętnastowieczny pa- 20 21 Kościół w Ruchocicach, fot. Z. Schmidt

Kościół w Grodzisku, Polichromia w kościele w Słopanowie, łacyk. W Rakoniewicach pierwszą praktykę fot. Arch. Urzędu Miasta w Grodzisku Wlkp., M. Tuliński Wnętrze kościoła w Granowie, fot. Z. Schmidt lekarską odbył dr Robert Koch. fot.Z. Schmidt

Wielkopolskie Muzeum Pożarnictwa polichromia z 2 połowy XVIII wieku, która Granowo trzyma za kołnierz kobietę. Wszystko wska- ul. Kościelna 1, 62-067 Rakoniewice przedstawia koronację Matki Boskiej, nato- zuje na to, że jest karczmarką, ponieważ w tel. 61 444 11 58 miast na ścianie ołtarzowej – kotara, jako tło Kościół pod wezwaniem św. Mar- ręku trzyma niepełny kufle piwa. Na woło- www.wmp-muzeum.psp.wlkp.pl ołtarza głównego. W ołtarzu głównym obraz cina wzniesiono w 1729 roku. Świątynia wej skórze wypisane są jej grzechy: obmowy, św. Walentego z 1663 roku. Ołtarze boczne oparta na konstrukcji zrębowej, oszalowa- oszczerstwa oraz uzasadnienie wyroku: „bo Ruchocice malowane iluzjonistycznie. Ambona i ławki na. Jednonawowy kościół zamyka trójbocz- nie dolewała”. zachowały się z XVIII wieku. ne prezbiterium A w nim barokowy ołtarz Kościół pod wezwaniem św. Mi- Kościół pod wezwaniem św. Urszu- Grodzisk leży około 40 kilometrów główny z 2 ćwierci XVIII wieku. W zwień- kołaja wzniesiony został w 1695 roku w li wzniesiony został w latach 1730 – 1737. na południowy zachód od Poznania. W mie- czeniu ołtarza wizerunek patrona – św. Mar- konstrukcji zrębowej, oszalowany. Jest to Oparty o konstrukcji zrębowej, oszalowany. ście zachowały się dwa układy urbanistycz- cina. świątynia jednonawowa ze zwężonym za- Wewnątrz późnobarokowe ołtarze. Ciekawie ne: średniowieczny (wokół Starego Rynku) Wieś gminna położona 11 kilome- mkniętym trójbocznie prezbiterium. Całe na tle całego wyposażenia wypada prospekt i XVI-wieczny, połączone ul. Szeroką za- trów na wschód od Grodziska wielkopol- wnętrze pokryte jest polichromią o cechach organowy z drugiej połowy XVIII wieku. mienioną na deptak. W Grodzisku można skiego przy drodze Poznań Zielona Góra. ludowych wykonana w latach 1695 – 1701. Wieś położona 5 kilometrów na obejrzeć jeszcze kościół pod wezwaniem św. We wsi zachował się dziewiętnastowieczny W prezbiterium widzimy sceny z życia pa- południowy zachód od Grodziska Wiel- Jadwigi w stylu manierystycznym, barokowy dwór, a przy nim zabytkowy park. trona świątyni a na stropie – wyobrażenie kopolskiego przy szosie Poznań – Zielona kościół pobernardyński Najświętszego Imie- trójcy świętej. W nawie oglądamy postaci Góra. nia Jezus i Niepokalanego Poczęcia NMP Kościół pw. św. Marcina świętych: Wawrzyńca, Szczepana, Chrystusa oraz neogotycki kościół poewangelicki pod ul. Szkolna 2, 62-066 Granowo Salwatora…, na stropie – wyobrażenie Ma- Kościół pw. św. Urszuli wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezu- tel. 61 447 20 15 ter Misericordiae. Ołtarze są barokowe, a na ul. Dworcowa 2, 62 -072 Ruchocice sa. We dworze z XIX urządzono Muzeum belce tęczowej miedzy innymi późnogotycka tel. 61 444 34 28 Regionalne. Osobliwość rzeźba Matki Boskiej Bolesnej z XVI wieku. Wieś leży w gminie Obrzycko, 9 ki- Grodzisk Kościół pw. Świętego Ducha Słopanowo lometrów na północny zachód od Szamotuł. ul. Rakoniewicka 1 Kościół pod wezwaniem Świętego Parafia pw. św. Jadwigi Kościół pod wezwaniem św. Mi- Kościół pw. św. Mikołaja Ducha wybudowano w Grodzisku w 1663 ul. Kościelna 1, 62-065 Grodzisk kołaja jest bodaj jedyną świątynią katolicka Parafia pw. Ap. Piotra i Pawła roku. Konstrukcja zrębowa, oszalowana tel. 61 444 54 45 w Polsce, w której można spotkać wizeru- Słopanowo (klucze ma kościelny) oparta została na planie prostokąta. We- nek diabła. Otóż pod chórem zachowała się ul. Kościelna 10, 64-520 Obrzycko wnątrz na stropie zachowała się oryginalna polichromia przedstawiająca diabła, który tel. 61 291 32 32 22 23 Koszuty (trasa IV)

Przy gościńcu Tośtoki, niedaleko dworu, stoją trzy osiemnastowieczne koź- laki. Zostały tu przeniesione z Jarosławca, Pałczyna i Pęczkowa.

Budzisław Kościelny

Latem 2011 roku swój blask od- zyskał wiatrak koźlak w Budzisławiu Ko- Wiatrak w Osiecznej, fot. Arch. Organizacji Turystycznej Leszno-Region ścielnym. W pobliżu stanęła także Chata Wiatraki w Dziekanowicach, Młynarza. Wiatrak powstał w 1858 roku. W Wiatraki w Śmiglu, fot. Arch. Organizacji Turystycznej „Szlak Piastowski” fot. Z. Schmidt odrestaurowanych obiektach będzie miejsce Kraina wiatraków na bibliotekę i muzeum młynarstwa. Władze tak zwane „koźlaki”. Stawiano je zazwyczaj Adam i Leon. W przeszłości były świadka- gminy aktualnie gromadzą zbiory. Wokół W przeszłości Wielkopolskę nazy- na pagórkach. Cała konstrukcja spoczywała mi wielu bitew. Najsłynniejsza – „Bitwa pod powstaje miejsce na imprezy rekreacyjne. wano „krainą wiatraków”. Najpiękniej ten na czteroramiennym siodle – koźle, ukry- wiatrakami” – rozegrała się 11 stycznia 1919 Budzisław Kościelny położony jest nad je- krajobraz opisał Bolesław Leśmian: tym w podstawie, a do wiatru ustawiano go roku. Stoją przy szosie do Leszna. ziorem w gminie Kleczew. zwykle za pomocą charakterystycznego dłu- Piętrząc się nad ugorów chętną mu równiną giego drąga i kołowrotku. Ściana z wejściem Rydzyna Wiatraki w Koszutach, Wiatrak, na wszystkie wokół odsłonięty świa- do wiatraka stanowiła front i wyróżniała się fot. Z. Schmidt ty, wystrojem architektonicznym: ozdobami, Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa (trasa V) Poskrzypuje drewnianą w tańcu krynoliną, galeryjkami… Ściana przeciwległa ze śmi- A na trawę, jak diabeł, miota cień rogaty… głem nazywa się wietrzna. W wiatraku – koźlaku w Rydzynie Podobny do koźlaka jest dużo odeń otwarto Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa.. Niestety, po wiatrakach pozosta- młodszy paltrak znany do XIX stulecia. Tym Czynne jest ono w sezonie letnim. Koźlak ły wspomnienia i wiersze. Niektóre obiekty się różni od koźlaka, że cała konstrukcja został zrekonstruowany. Przy rekonstrukcji trafiły do skansenów w Osieku nad Notecią i spoczywa na rolkach, które obracają się po wykorzystano oryginalne fragmenty innych Dziekanowic. Niektóre stoją samotnie zapo- okrągłym torze jezdnym. wiatraków. mniane przez Boga i ludzi. O inne upomnie- Trzeci typ to holendry. Są wzoro- li się pasjonaci i miłośnicy „małych ojczyzn”, wane na holenderskich. W Wielkopolsce Kontakt: Jarosław Jankowski jak choćby członkowie Stowarzyszenia Wia- pojawiły się w XVIII wieku. Budowane były tel. 601 56 70 32 traki Wielkopolskie. Dzięki nim uratowano najczęściej na rzucie koła lub ośmioboku. www.wiatrakmuzeum.rydzyna.pl Wiatrak „Józef” w Rydzynie i założono w Podstawa była nieruchoma, zwężająca się ku nim Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa. górze, najczęściej murowana. Od koźlaków i Śmigiel (trasa V) Stowarzyszenie przywróciło blask paltraków różniły się tym, że ruchoma była koźlakowi w Osiecznej. W planach miłośni- tylko góra, czyli tak zwana czapa ustawiana W 1860 w mieście były 52 wiatra- cy wielkopolskich wiatraków mają zamiar do wiatru za pomocą specjalnego urządze- ki. Obecnie, przy drodze wylotowej do Po- stworzyć – na wzór Niemiec – tematyczny nia rolkowego. znania – stoją dwa. Jeden przeniesiono tu z szlak turystyczny. Broniowa (pochodzi z 1726 roku), drugi z Pierwszy wiatrak w Wielkopolsce Osieczna Brońska (pochodzi z XVIII wieku). stanął ponoć w Kobylinie (1303). W krajo- brazie naszego regionu występują trzy typu Kompleks trzech wiatraków - koź- wiatraków. laków. Najstarszy pochodzi z roku 1761. Najpospolitszymi wiatrakami były Noszą następujące imiona: Franciszek, Józef 24 25 Gdzie mieszkali, jak żyli jako mieszkania, zabudowania gospodar- cze… W niektórych właściciele urządzili Świadectw, jak żyli prości Wielko- gospodarstwa agroturystyczne. polanie w czasach budownictwa drewniane- go, należy szukać raczej w skansenach. Ale, Antonin zanim do nich dotrzemy, wato wspomnieć, że zachowały się do dziś także nieliczne bu- Pałac Myśliwski Radziwiłłów (trasa IV) dowle drewniane należące do arystokracji i szlachty. Pałac Myśliwski Radziwiłłów w Perłą architektury drewnianej jest Antoninie zbudowany został w latach 1822 Pałac Myśliwski Radziwiłłów w Antoni- – 1824 według projektu modnego wtedy nie, przez niektórych zwany wielkopolskim berlińskiego architekta Karola Frydery- sanktuarium Chopina. Jerzy Waldorff o tym ka Schinkla. Budowla oparta jest na planie uroczym pałacyku tak pisał: Ten pałac my- krzyża greckiego z trzykondygnacyjną salą śliwski jako jedyny od czasów genialnego z galeriami i stropem wspartym na grubej kompozytora został nietknięty i jego deski, kolumnie-kominie. W trzech skrzydłach gdyby mogły mówić, miałyby prawo powie- bocznych mieszczą się pokoje gościnne, w dzieć – myśmy go znały, oglądały, słyszały. czwartym – klatka schodowa. Na parterze Nieco inaczej prezentuje się Dwór urządzono salon poświęcony wybitnemu w Koszutach. Ostatnimi właścicielami tego polskiemu kompozytorowi, który ty bywał. uroczego dworku byli Kazimierz Rekowski i Obecnie pałac jest jednocześnie hotelem i jego żona Gabriela z Małachowskich. Obec- Domem Pracy Twórczej. Na parterze mieści ni gospodarze – Muzeum Ziemi Średzkiej – się elegancka restauracja. Co roku jesienią postanowili ocalić klimat domu szlacheckie- odbywa się tu festiwal „Chopin w Barwach Wiatraki w skansenie w Osieku n. Notecią, go. I chyba im się to udało. Jesieni”. fot. Arch. Starostwa Powiatowego w Pile Zupełnie inaczej wyglądają skan- seny, które są próbą rekonstrukcji życia Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłów Dziekanowice Na terenie dużego skansenu stoją w wiejskiego, stąd budynki tworzą zamknięte Antonin bezpośrednim sąsiedztwie: paltrak przenie- zagrody. Przypominają poprzez obiekty pu- ul. Pałacowa 1, 63-421 Przygodzice Wielkopolski Park Etnograficzny siony z Kędzierzyna (1887), koźlak z Mie- bliczne – kościół, szkołę, wiatraki – pewne tel. 62 73 48 300, 62 73 48 169 (ewentualnie trasa nr I lub II) rzewa (1801) i holender z Trzuskołoni. wyobrażenie wielkopolskiej wsi. Przecież www.chopin-antonin.pl, www.ckis.kalisz.pl W punkcie etnograficznym w Rogierów- obok siebie na danym terytorium mogą W małym skansenie, przy prze- ku (koło Rokietnicy) stoi holender z 1905 stać zabudowania bardzo stare i nowe. Taki Pałac w Antoninie, prawie promowej na Ostrów Lednicki stoi roku o konstrukcji szkieletowej obitej deska- porządek właśnie, naturalnego obrasta- fot. K. Piechocki najstarszy wiatrak Wielkopolski. Koźlak ten mi. Mieści się w nim izba muzealna. (patrz nia historią można zobaczyć w skansenie. powstał w 1585 roku i został przeniesiony z skanseny) Czasami odnosi się wrażenie, że można by Gryżyny (konstrukcja szkieletowa, obita de- wprowadzić do obór zwierzęta, do stodół skami). Osiek nad Notecią zwieźć siano i zboże, a do domów wprowa- Imponująco przedstawiają się trzy dzić rodziny i można żyć. wiatraki usytuowane na wzgórzu po pół- Muzeum Kultury Ludowej Nie wszystko da się przenieść do nocnej stronie szosy z Poznania do Gniezna skansenów i nie wszystko trzeba przenosić. koła Moraczewa. Mają one rodowód dzie- W tym skansenie stoją trzy wiatra- Wokół Nowego Tomyśla udało się ocalić bu- więtnastowieczny i zostały tu przeniesione ki: paltrak z Zelic (II połowa XIX wieku), downictwo olenderskie. I chociaż nie jest to ze Swadzimia (1896), Sołeczna (1844) i Sę- koźlak z Chojna (1865) i holender z Gro- rdzennie wielkopolska tradycja, to jednak, dziwojewa (1821). madna (z lat 90. XIX wieku). Olędrzy żyli tu i mieszkali przez kilka stu- (patrz skanseny) leci. Pozostałe po nich zagrody nadal służą 26 27 Wnętrze dworu w Koszutach, fot. Z. Schmidt Dwór w Koszutach, Dwór w Russowie, fot. Z. Schmidt Wnętrze dworu w Koszutach, fot. Arch. Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej Koszuty fot. Z. Schmidt

Dwór szachulcowy (trasa IV) rzeźba św. Małgorzaty z około 1480 roku. ku, który można zwiedzać, kontaktując się z Skanseny Niedaleko dworu stoją trzy wiatraki. muzeum.. W Koszutach, we dworze, czas za- Muzeum Ziemi Średzkiej Muzeum Regionalne Ziemi Sulmierzyckiej Russów trzymał się na przełomie XIX i XX wieku. Koszuty 27, 63-300 Środa Wielkopolska im. Sebastiana Fabiana Klonowicza Sprawia wrażenie, jakby przed chwilą opu- tel. 61 28 51 023, www.koszuty.pl Rynek 1, 63-750 Sulmierzyce Ekspozycja drewnianego budownictwa lu- ścili go jego mieszkańcy. Typowa dla tego tel. 62 722 34 80, 62 722 32 18 dowego ziemi kaliskiej (trasa III) typu dworu sień, jadalnia, pokój gościn- Sulmierzyce (trasa IV) www.muzeumsulmierzyce.pl ny, salon, pokoje pana i pani, dziecięcy… Maria Dąbrowska urodziła się i Wszystkie umeblowane meblami z epoki. W Sulmierzycach na rynku stoi Drewniany ratusz w Sulmierzycach, wychowała w Russowie nieopodal Kalisza. Budynek szachulcowy powstał na drewniany ratusz. To jedyny taki obiekt w fot. Z. Schmidt Pisarka nie dożyła chwili, kiedy odbudowa- fundamentach starego drewnianego dworu Polsce. Pierwsze informacje o ratuszu po- no rodzinny dworek i w 1971 roku otwarto prawdopodobnie około 1760 roku, przebu- chodzą z 1647 roku. Obecny został zbudo- muzeum jej imienia. Jest jednym z oddzia- dowany w następnym wieku. Od 1966 roku wany w 1743 roku. W 1879 roku obniżono łów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. mieści się tu Muzeum Ziemi Średzkiej. Na wieżę, zlikwidowano zegar i galerie podcie- Nieopodal dworku pisarki znajduje poddaszu urządzono wystawę pokazującą niowe. Jest to budynek o konstrukcji zrębo- się ekspozycja drewnianego budownictwa historię regionu średzkiego i sławne posta- wej, dwukondygnacyjny, wzniesiony na pla- ludowego ziemi kaliskiej, w którym można ci z nim związane: Jana Henryka Dąbrow- nie prostokąta. Wieńczy go czterospadowy podziwiać zabytki budownictwa ludowego z skiego, Amilkara Kosińskiego, Edwarda dach kryty gontem. Tworzy on z trzech stron XIX i XX wieku. Raczyńskiego, Ryszarda Berwińskiego, ks. podcienia wsparte na drewnianych słupach. Augustyna Szamarzewskiego. Dwór otacza Na środku kalenicy czworoboczna wieżycz- Dworek Marii Dąbrowskiej w Russowie park krajobrazowy ka zwieńczona blaszanym hełmem. Ściany Ekspozycja drewnianego budownictwa ludo- Nieopodal dworu stoi kościół budynku zostały otynkowane. Wewnątrz wego ziemi kaliskiej drewniany pod wezwaniem św. Bartłomieja. zachował się układ wnętrz z pokojem bur- Russów 49, 62-817 Żelazków Wzniesiony w 1720 roku, konstrukcja zrę- mistrza i salą posiedzeń rajców na piętrze. tel. 62 769 12 65 bowa, oszalowany. W ołtarzu głównym za W budynku mieści się obecnie Muzeum Re- www.muzeum.kalisz.pl zasuwą obraz Matki Boskiej Rokitniańskiej z gionalne Ziemi Sulmierzyckiej. 1737 roku. W ołtarzu bocznym pieta z końca W miasteczku znajduje się także wiatrak - XVI wieku. Na ścianie prezbiterium gotycka koźlak „Jakub” z drugiej połowy XIX wie- 28 29 Muzeum Kultury Ludowej (oddział Muzeum dlali się od XVIII wieku. Najpierw zamiesz- Okręgowego w Pile) kali w Sękowie, potem Glinnie i Paproci. Z ul. Dworcowa 10, 89-333 Osiek nad Notecią czasem zaczęli osiedlać się w Boruji Starej, tel. 67 286 60 90 Przyłęku, Jastrzębsku Starym, Grubasku, Dojazd: PKP linia kolejowa Piła Bydgoszcz, Nowej Róży… Charakteryzuje się ono tym, samochodem 5 km od trasy Bydgoszcz Piła że zagrody rozrzucone są samotniczo na www.muzeum.plia.pl dużym obszarze. Zagrodę tworzyły zwykle: wąska chałupa, chlew i stodoła. Czasami sta- Rakoniewice (trasa V) wiano osobną drewutnię i szopę. W central- nym punkcie podwórza stała studnia z żura- W tym miasteczku położonym wiem, a obok domu rosły okazałe drzewa. W przy drodze krajowej nr 32 (Poznań – Zie- tej okolicy budowano chałupy szerokofron- lona Góra) zachowała się typowa zabudo- towe oparte na planie łagodnego prostokąta. wa małomiasteczkowa. Szczególnie pięknie Chociaż styl i budynki zagród olenderskich prezentują się domy szczytowe, drewniane i przetrwały po dziś dzień w nienaruszonym szachulcowe z XVIII i XIX stulecia między kształcie, chałupy uległy przeobrażeniom. innymi przy ulicach: Grodziskiej, Kościel- Wszystkie budynki były budowane z drew- nej, Krystyny, Pocztowej i Wolsztyńskiej. na (dąb, sosna, modrzew). Budynki wzno- W Rakoniewicach uwagę zwraca szono w konstrukcji zrębowej, zrębowo-słu- Osadnictwo olęderskie w Jastrzębsku Starym, również dawny ewangelicki kościół szachul- powej i sumikowi-łątkowej – podobnie jak fot. Arch. Urzędu Miasta i Gminy w Nowym Tomyślu cowy, w którym obecnie urządzono Mu- kościoły drewniane. zeum Pożarnictwa (patrz kościoły drewnia- Obecnie w wielu tych zagrodach Dziekanowice Autobusem PKS na linii Poznań – Gniezno ne). rolnicy urządzili gospodarstwa agrotury- (przez Pobiedziska). Od przystanku w Dzie- styczne. Informacje praktyczne można zna- Wielkopolski Park Etnograficzny kanowicach do bramy – 300 metrów. Pyzdry leźć na stronie: (ewentualnie trasa I lub II) www.olederskieosadnictwo.nowytomysl.pl Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy To oryginalne wielkopolskie mia- Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowice 32, 62-261 Lednogóra steczko zachowało kratownicowy układ Osadnictwo olęderskie w Borui Nowej, Dziekanowicach to oddział Muzeum Pierw- tel. 61 427 50 23, www.lednicamuzeum.pl urbanistyczny. Na Rynku zachował się dom fot. Arch. Urzędu Miasta i Gminy w Nowym Tomyślu szych Piastów na Lednicy. Rozpościera się drewniany (nr 17) z 1768 roku o konstrukcji on nad Jeziorem Lednica. W parku usta- Osiek nad Notecią sumikowi-łątkowej ze szczytowym podcie- wiono 53 obiekty zgromadzone pochodzą niem wsparty na 4 słupach oraz dom pod z całej historycznej Wielkopolski. Możemy Muzeum Kultury Ludowej numerem 19 – szachulcowy z pierwszej po- na przykład porównać chałupę z 1602 roku łowy XIX wieku (oba w rękach prywatnych). z chałupą z 1936 roku – obie konstrukcji su- To muzeum tworzą jakby dwa od- W Pyzdrach warto zwrócić także uwagę na mikowi-łątkowej. Ciekawe zderzenie kultur. rębne działy: archeologiczny i etnograficzny. dziewiętnastowieczne domy przy ulicach W skansenie można się poczuć, jak w daw- W pierwszym prezentowane są eksponaty Kaliskiej, Farnej, Daszyńskiego i Kilńskiego nej wsi, bo obok zagród z różnych epok i pozyskane w ramach badań archeologicz- oraz wiatrak z 1903 roku przy ulicy Wro- stron Wielkopolski, ustawiono wiatraki, ko- nych prowadzonych na tym terenie. Nie- cławskiej. ściółek, spichlerz, kuźnię, szkołę… Budynku opodal utworzono zrekonstruowano wieś są urządzone tak, jakby ktoś w nich miesz- typu owalnicowego, w której oprócz chałup Osadnictwo olęderskie wokół kał i na chwilę tylko wyszedł na przykład w mieszkalnych i budynków gospodarczych Nowego Tomyśla pole. Otaczają je przydomowe ogródki. można zobaczyć także wiatraki, remizę Dojazd Samochodem – trasą krajową nr 5 z strażacką, kuźnię i tartak. Obiekty pocho- Osadnictwo olęderskie wpisało się Poznania (35 km), PKP trasa Poznań Gnie- dzą z obszaru dorzecza środkowego Noteci, na stałe w krajobraz Wielkopolski. Wokół zno (trzeba wysiąść na stacji Lednogóra, a więc Puszczy Noteckiej, Pałuk i Krajny. Nowego Tomyśla osadnicy olęderscy osie- 30 31 Baza noclegowa Hotel Meridian Konin i okolice ul. Litewska 22, 60-605 Poznań Pałacyk **** Poznań tel. 61 656 53 53, 61 841 12 01 ul. 1 Maja 15A, 62-510 Konin Hotel Sheraton ***** fax. 61 656 55 26 tel. 63 245 77 77, fax 63 246 60 10 ul. Bukowska 3/9, 60-809 Poznań www.hotelmeridian.com.pl www.palacyk-konin.pl tel. 61 655 20 00, fax 61 655 20 01 Pensjonat Nasz Klub Konin** www.sheraton.pl ul. Woźna 10, 61-777 Poznań ul. 1 Maja 13, 62-510 Konin Hotel Safir tel. 61 851 76 30 tel. 63 243 76 00, fax 63 243 76 07 ul. Żmigrodzka 41/49, 60-171 Poznań fax 61 851 66 81 www.hotelkonin.pl tel. 61 867 37 11, fax 61 867 83 36 www.naszklub.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe www.hotelsafir.pl Fusion Hostel ul. Staffa 5, 62-505 Konin – Gosławice Hotel Poznański ul. Św. Marcin 66/72, 61-808 Poznań tel. / fax 63 242 72 35 ul. Krańcowa 4, 62-030 Luboń tel. 61 852 12 30, fax 61 853 46 0 www.schronisko-goslawice.pl tel. 61 649 99 88, fax 61 649 99 89 www.fusionhostel.pl Dom Noclegowy Ewa i Jan Goździkowiec www.hotelpoznanski.pl Pokoje gościnne Polskiej Akademii Nauk ul. Jaśminowa 4, 62-500 Konin-Wilków Hotel Mercure **** (Accor Hotels) ul. Wieniawskiego 17/19, 60-713 Poznań tel. 63 241 45 08 ul. Roosevelta 20, 60-829 Poznań tel. 61 851 68 41 Domy Pielgrzyma „Arka” tel. 61 855 80 00, fax 61 855 89 55 www. ibch.poznan.pl Recepcja www.accorhotels.com Schronisko Młodzieżowe TPD ul. Klasztorna 4, 62-563 Licheń Stary Hotel HP Park *** ul. Drzymały 3, 60-613 Poznań tel. 63 270 81 62, fax 63 270 83 20 ul. Abpa Antoniego Baraniaka 77, 61-131 Poznań tel. 61 848 58 36, fax 61 849 09 82 [email protected] tel. 61 874 11 00, fax 61 874 12 00 www.schroniskotpd.d83.pl Magda www.hotelepark.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe „Hanka” Wnętrze kościoła w Gułtowach, ul. Toruńska 27, 62-563 Licheń Stary Hotel Ibis Poznań Centrum ul. Biskupińska 27, 60-463 Poznań Strzeszyn fot. Z. Schmidt tel. 63 270 87 00, www.hotelmagda.com.pl ul. Kazimierza Wielkiego 23, 61-863 Poznań tel. 61 822 10 63, fax 61 840 71 28 W Licheniu można znaleźć pokoje w prywatnych do- tel. 61 858 44 00, fax 61 858 44 44 www.schroniskahanka.com Kalisz i okolice mach noclegowych: „Aga”, „Agro”, „Eugenia”, „Abba”, www.ibishotel.com Szkolne Schronisko Młodzieżowe Hotel Europa „Tomasz Kuznowicz”… Szczegóły na stronie: Hotel Rzymski *** ul. Berwińskiego 2/3, 60-765 Poznań Al. Wolności 5, 62-800 Kalisz www.lichen.biz/noclegi.php Al. Marcinkowskiego 22, 61-827 Poznań tel. 61 866 4040 tel. 62 767 20 31/33 tel.61 852 81 21, fax 61 852 89 83 www.hotel-europa.pl Środa Wielkopolska www.rzymskihotel.com.pl Gniezno i okolice Hotel Flora Hotel Szablewski Hotel Awo ul.Wiatraki 3, 62-800 Kalisz ul. Brodowska 38c, 63-000 Środa Wielkopolska ul. Warszawska 32, 62-200 Gniezno tel. 61 285 40 61 Polichromia w kościele w Słopanowie, tel. 62 757 46 50 tel./fax 61 426 11 97, www.hotel-awo.pl www.szablewski.pl fot. Z. Schmidt www.hotel-flora.pl Hotel City Hotel Calisia ul. Rynek 15, 62-200 Gniezno ul. Nowy Świat 1-3, 62-800 Kalisz Ołtarz w kościele w Kiciniu, tel. 061/ 425-35-35 tel. 62 767 91 00, fax 62 767 91 14 fot. Z. Schmidt fax 61 425 37 37 www.hotel-calisia.pl Hotel Gewert Hotel Seven ul. Paczkowskiego 2, 62-200 Gniezno ul. Częstochowska 77, 62-800 Kalisz tel. 61 428 23 75, fax 61 425 33 43 tel. 62 764 43 43 www.gewert.gniezno.pl www.hotelseven.pl Hotel Lech Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Bł. Jolenty 5, 62-200 Gniezno ul. Handlowa 30, 62-800 Kalisz tel. 61 426 23 85, fax 61 424 57 33 tel. 692 066 942 www.hotel-lech.pl Granada Hotel Mieszko ul. Wrocławska 93, 63-400 Ostrów Wielkopolski ul. Strumykowa 2, 62-200 Gniezno tel. 62 738 73 10, fax 62 738 73 05 tel. 61 426 46 25 www.hotelgranada.pl www.hotelmieszko.gniezno.pl Dworek Hotel Victoria ul. Kaliska 7/9, 63-500 Ostrzeszów Łubowo 13, 62-260 Łubowo tel. 62 730 95 50, fax 62 730 95 52 tel. 61 427 54 54, fax 61 427 51 36 www.dworek.net.pl www.hotel-victoria.pl Ośrodek Rekreacyjno-Sportowy “Lido”w Antoninie Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Wrocławska 6, 63-421 Przygodzice ul. Pocztowa 11, 62-200 Gniezno tel./fax 62 73 48 127, 609 198 426 tel./fax 61 426 27 80 www.antonindomki.pl 32 33 Gastronomia Europesjka Kalisz i okolice Kościół w Śmiglu, ul. Dąbrówki 19, 62-200 Gniezno Karafka fot. Z. Schmidt Poznań tel. 61 426 30 41, 61 426 30 35 ul. Górnośląska 10, 62-800 Kalisz Restauracja Przy Bamberce Gwarna tel. 62 767 86 60 Stary Rynek 2, 61-772 Poznań ul. Mieszka I 16, 62-200 Gniezno www.cafekarafka.pl tel. 61 852 99 17 tel./fax 61 426 16 16 Piwnica Ratuszowa www.bamberka.com.pl In Centro Główny Rynek 20, 62-800 Kalisz Brovaria Restaurant & Pizza Bar tel. 62 757 05 03 Stary Rynek 73, 61-772 Poznań ul. Rynek 10, 62-200 Gniezno Pięterko Staropolska tel. 61 858 68 68/78, fax 61 858 68 69 tel. 61 428 26 14 ul. Zamkowa 12, 62-800 Kalisz www.brovaria.pl Polska tel. 62 757 53 02 Green Way- Bar Wegetariański ul. Tumska 5, 62-200 Gniezno www.centrum.pl/restauracje ul. 23 Lutego 11 (a także ul. Taczaka 2 i Zeylanda 3) tel. 61 426 18 00 Restauracja KTW 61-741 Poznań Ristorante Italiano Park Miejski 2, 62-800 Kalisz tel. 61 582 52 41 ul. Tumska 12, 62-200 Gniezno tel. 62 764 29 46, fax 62 757 46 69 www.greenway.webpark.pl tel. 61 426 14 97 www.restauracja-ktw.pl Gospoda Pod Koziołkami Sphinx Pod Karocą Stary Rynek 95, 61-773 Poznań ul. Chrobrego 4, 62-200 Gniezno ul. Wrocławska 247, 62-800 Kalisz tel. 61 851 78 68, fax 61 851 78 69 tel. 61 426 13 73 tel. 62 768 74 47 www.podkoziolkami.pl www.podkaroca.pl Pieprz i wanilia Kościoł w Gułtowach, Bambus ul. Murna 3a (róg ul. Koziej), 61-771 Poznań fot. Z. Schmidt ul. Śródmiejska 31, 62-800 Kalisz tel. 61 851 86 64, fax 61 855 35 40 tel. 62 764 29 85 www.pieprzwanilia.pl Eldorado Restauracja Estella ul. Kościuszki 20, 63-500 Ostrzeszów ul. Garbary 41, 61-869 Poznań tel. 62 730 37 87 tel. 61 851 71 22, fax 61 855 16 68 www.estella.pl Konin Sphinx Restauracja Italia ul. Św. Marcin 66/72, 60-807 Poznań ul. Chopina 16, 62-510 Konin tel. 61 852 53 62 tel. 63 242 13 25 www.sphinx.poznan.pl www.resitalia.konin.pl Cocorico Cafe Gospoda Piwniczna ul. Świętosławska 9, 61-840 Poznań plac Wolności 11, 62-500 Konin tel. 61 852 95 29 tel. 63 244 11 98 www.cocorico.pl www.gospodapiwniczna.pl Weranda Caffe Sphinx ul. Świętosławska 10, 61-840 Poznań ul. Chopina 18, 62-510 Konin tel. 61 853 25- 87 tel. 63 246 97 03 Zielona Weranda Cafe www.sphinx.pl ul. Paderewskiego 7, Ponań Rady’s Restauracja Grecka tel. 61 851 32 90 ul. Paderewskiego 8, 62-510 Konin www.zielonaweranda.pl tel. 63 246 92 53 Czekolada Living Room ul. Żydowska 29, 61-761 Poznań ul. Pałacowa 1, 62-510 Konin tel. 61 851 92 91 tel. 63 211 33 80 U Przyjaciół Grodzka ul. Mielżyńskiego 27/29, 61-729 Poznań Pl. Wolności 7, 62-510 Konin tel. 61 851 67 95, 609 838 803 tel. 63 244 12 33 www.grodzka.konin.pl Gniezno Kresowianka Amanda ul. Kolska 55a, 62-510 Konin ul. Chrobrego 1, 61-200 Gniezno tel. 63 244 52 45 tel. 61 428 28 31, fax 61 428 28 30 Pałacyk Ratuszowa ul. 1 Maja 15a, 62-510 Konin ul. Chrobrego 40/41, 62-200 Gniezno tel. 63 245 77 77 Kościół w Zakrzewie, tel./fax 61 424 32 23 fot. Z. Schmidt 34 35 Informacja turystyczna

Poznań Leszno Centrum Informacji Turystycznej Informacja Turystyczna 61-772 Poznań, Stary Rynek 59/60 64-100 Leszno, ul. Słowiańska 24 tel. 61 852 61 56, 61 855 33 79 tel. 65 529 81 91, 65 529 81 92 [email protected] [email protected]

Centrum Informacji Miejskiej (CIM) Nowy Tomyśl – Arkadia Gminny Ośrodek Informacji 61-816 Poznań, ul. Ratajczaka 44 (wejście od 64-300 Nowy Tomyśl, ul. Niepodległości 10 ul. 27 Grudnia) tel. 61 44 23 806 tel. 61 851 96 45, 61 856 04 54 [email protected] [email protected] Piła Filia CIM – Międzynarodowe Targi Powiatowy Punkt Informacji Turystycznej Poznańskie Kulturalnej i Sportowej 60-734 Poznań, ul. Głogowska 14 64-920 Piła, al. Niepodległości 33/35 tel. 61 869 20 84 tel. 67 210 94 80 [email protected] pit@.pila.pl

Filia CIM - Ławica – lotnisko Puszczykowo 60-189 Poznań, ul. Bukowska 285 Centrum Ekoinfo tel. 61 849 21 40 62-040 Puszczykowo, ul. Poznańska 1 [email protected] tel. 61 633 62 83, 61 898 37 11 [email protected] Informacja i Usługi Turystyczne „Glob-Tour FB” Śrem 60 - 801 Poznań, ul. Dworcowa 1 Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – tel. 61 866 06 67 Śremski Ośrodek Wspierania Małej [email protected] Przedsiębiorczości 63-100 Śrem, ul. Okulickiego 3 Gniezno tel. 61 283 27 04 Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej [email protected] 62-200 Gniezno, ul. Rynek 14 tel. 61 428 41 00 Wolsztyn [email protected] Gminne Centrum Informacji w Wolsztynie 64-200 Wolsztyn ul. Roberta Kocha 12a Wydawca: Wielkopolska Organizacja Turystyczna Kalisz tel. 68 347 31 04 ul. 27 Grudnia 17/19, 61-737 Poznań Centrum Informacji Turystycznej [email protected] 62-800 Kalisz, ul. Zamkowa Tekst: Anna Plenzler tel. 62 598 27 31 Opracowanie graficzne: Agencja Fotograficzna Studio-F, www.olszewskiphoto.pl [email protected] Zdjęcia na okładce: K. Piechocki, Arch. Organizacji Turystycznej „Szlak Piastowski”, Z. Schmidt Konin Centrum Informacji Turystycznej 62-510 Konin, ul. Dworcowa 2 ISBN: 978-83-61454-55-7 tel. 63 246 32 48 Poznań 2012 [email protected] wydawnictwo bezpłatne Czytnik kodów QR znajdziesz na www.odkoduj.com

www.wielkopolska.travel

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 FUNDUSZE EUROPEJSKIE - DLA ROZWOJU INNOWACYJNEJ WIELKOPOLSKI