Początki Epoki Brązu Na Warmii I Mazurach W Świetle Analiz Specjalistycznych the Origins of the Bronze Age in Warmia and Ma
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Początki epoki brązu na Warmii i Mazurach w świetle analiz specjalistycznych The origins of the Bronze Age in Warmia and Masuria revealed by scientific analyses Olsztyn 2019 Początki epoki brązu na Warmii i Mazurach w świetle analiz specjalistycznych The origins of the Bronze Age in Warmia and Masuria revealed by scientific analyses Początki epoki brązu na Warmii i Mazurach w świetle analiz specjalistycznych The origins of the Bronze Age in Warmia and Masuria revealed by scientific analyses redakcja / edited by: Jarosław Sobieraj Olsztyn 2019 Początki epoki brązu na Warmii i Mazurach w świetle analiz specjalistycznych The origins of the Bronze Age in Warmia and Masuria revealed by scientific analyses Redakcja / Edited by: Jarosław Sobieraj Olsztyn 2019 Dyrektor Muzeum Warmii i Mazur, redaktor naczelny wydawnictw / Director of Museum Warmia and Masuria, Editior in Chief: Piotr Żuchowski Recenzje / Reviews: Dr hab. Jacek Górski, Prof. dr hab. Przemysław Makarowicz Tłumaczenie na język angielski / English translation: Kinga Brzezińska Zdjęcia / Photographs: Grzegorz Kumorowicz (MWiM), Autorzy / Authors Rysunki / Drawings: Maria Przybylska, Autorzy / Authors Korekta i redakcja wydawnicza / Editorial proofreading: Jolanta Weihs Projekt i przygotowanie do druku / Design and typesetting: „Firet” Iwona Banasiak Na okładce / On the cover: Szpila brązowa z Praslit, stan XXI / Bronze pin from Praslity, site XXI fot. / photo: Grzegorz Kumorowicz (MWiM), opr. / cover design: Paweł Banasiak Wydawca / Publisher: Muzeum Warmii i Mazur ul. Zamkowa 2, 10-074 Olsztyn www.muzeum.olsztyn.pl Publikacja dofinansowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego Publication co-financed by the Minister of Culture and National Heritage and the Warmian-Masurian Voivodeship © Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, 2019 ISBN: 798-83-600-16-56-5 Druk i oprawa / Print and binding: Zakład Poligraficzny Spręcograf s.c. Spis treści Piotr Żuchowski: Od wydawcy / From the Publisher ◆ 7 Jarosław Sobieraj, Mirosław J. Hoffmann: Stan i perspektywy badań / Status and perspectives of research ◆ 11 Wojciech Blajer, Jarosław Sobieraj, Andrzej Szpunar: Typo-chronologia zabytków metalowych / Typo-chronology of metal artefacts ◆ 33 Zofia Stos-Gale: Analizy izotopów ołowiu a pochodzenie znalezisk z brązu / Lead isotopes and the origin of bronze artefacts ◆ 83 Tomasz Purowski, Petras Jokubauskas: Analizy paciorków „fajansowych” z Kosynia / Analyses of “faience” beads from Kosyń ◆ 119 Łukasz Pospieszny, Michał Jakubczak: Datowanie bezwzględne cmentarzyska w Kosyniu / Absolute dating of the cemetery in Kosyń ◆ 133 Marta Krenz-Niedbała: Ludzkie szczątki kostne z Kosynia / Human skeletal remains from Kosyń ◆ 143 Łukasz Pospieszny, Zdzisław Bełka: Wyniki badań izotopowych szczątków ludzkich z Kosynia / The results of isotopic analysis of human remains from Kosyń ◆ 149 Daniel Makowiecki: Zwierzęce szczątki kostne z Kosynia / Animal bone remains from Kosyń ◆ 159 Hubert Lachowicz: Analizy szczątków drewna z Kosynia / Analyses of wood remains from Kosyń ◆ 169 Anna B. Kowalska, Jerzy Maik, Joanna Słomska: Pozostałe szczątki organiczne z Kosynia / Other organic remains from Kosyń ◆ 185 Jarosław Strobin: Analiza stanu zachowania i konserwacja zabytków ze stopów miedzi / Analysis of the state of preservation of copper-alloy artefacts and their conservation ◆ 193 Od wydawcy From the Publisher Oddajemy do rąk Czytelnika książkę poświęconą We present the Reader with a book dedicated to the początkom epoki brązu na Warmii i Mazurach, origins of the Bronze Age in Warmia and Masuria, najbardziej bodaj tajemniczemu, a zarazem naj- possibly the most mysterious and at the same słabiej rozpoznanemu okresowi w pradziejach pół- time the least examined period in the prehistory nocno-wschodniej Polski. Na obraz II tysiąclecia of north-eastern Poland. Over the last decade, the p.n.e. zupełnie nowe światło rzuciły w ostatniej research and acquisitions of the Museum of Warmia dekadzie nabytki i badania Muzeum Warmii and Masuria have shown the 2nd millennium BC in i Mazur. Charakter tych znalezisk i ustalenia pod- a whole new light. The nature of the discoveries and jęte w oparciu o ich analizy zaskakują nie tylko the findings derived from their analyses surprise znawców archeologii. more than just archaeology experts. Jednakże zanim muzealnicy i służby konser- Before museum staff and conservation servi- watorskie mogli dokonywać spektakularnych ces could make spectacular discoveries, it was odkryć, za sprawą mieszkańców naszego regionu the inhabitants of our region who had provided napływały do nich informacje o rzeczach „ważnych them with information about objects of “research poznawczo”. Mam tu na myśli zwłaszcza człon- value.” I am thinking in particular of the mem- ków stowarzyszeń o historyczno-krajoznawczym bers of historical and sightseeing associations, charakterze, współpracujących z Wojewódzkim cooperating with the Provincial Monuments Konserwatorem Zabytków, a także niezrzeszonych Conservator, as well as the independent aficio- pasjonatów lokalnej historii. To uświadamia, jak nados of local history. It shows how important it ważne jest zgłaszanie znalezisk archeologicznych is to report archaeological finds, which can lead to oraz jak istotne odkrycia mogą one zapoczątkować, remarkable discoveries and precipitate fascinating stając się zalążkiem fascynujących badań nauko- scientific research. Such a path is reflected in the wych. Powstanie niniejszej publikacji odzwiercie- creation of this publication—from accidental di- dla właśnie tę drogę – od przypadkowych odkryć, scoveries, through their verification in the course przez ich weryfikację w toku prac wykopalisko- of archaeological excavations, to comprehensive wych, do kompleksowego opracowania zabytków studies of artefacts and conclusions drawn from oraz uzyskania wniosków z przeprowadzonych the analyses conducted. analiz. From the very beginning, the activities of the Działania Muzeum, inspirowane poniekąd Museum, inspired in a way by the regional commu- przez społeczność regionu, spotykały się od samego nity, have received kind support from all levels of początku z życzliwym wsparciem wszystkich szcze- public administration: from the partnership with bli administracji publicznej. Poczynając od part- Dobre Miasto Commune, which started during nerskiej współpracy z Gminą Dobre Miasto, roz- the term of office of Mayor Stanisław Trzaskow- poczętej jeszcze za kadencji Burmistrza Stanisława ski, through the organizational and financial Trzaskowskiego, przez organizacyjną i finansową help of Olsztyn County and Warmian-Masurian 8 ◆ Od wydawcy / From the Publisher pomoc Powiatu Olsztyńskiego oraz Województwa Voivodeship, to the subsidy of the Minister of Warmińsko-Mazurskiego, aż po subwencję Mi- Culture and National Heritage. Thus, the project nistra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Tym “The origins of the Bronze Age in Warmia and samym projekt „Początki epoki brązu na Warmii Masuria…” can be seen as a model example of i Mazurach…” można uznać za modelowy przykład cooperation between many people, organizations, współdziałania wielu osób, organizacji i instytucji and institutions in planning, implementing and w planowaniu, realizacji i upowszechnianiu wyni- popularizing results of scientific research. ków badań naukowych. The afore mentioned social context shaped Przywoływany kontekst społeczny zdecydował the present publication, which has been prepa- o kształcie prezentowanej publikacji, stworzonej red by a team of experts, renowned at home and przez zespół specjalistów uznanych w kraju i za abroad, and written in a language accessible also granicą, pisanej językiem zrozumiałym również to non-specialists—people interested in the prehi- dla niespecjalistów – osób zainteresowanych pra- story of the former Prussian lands. Its popularizing dziejami dawnych ziem pruskich. Ten populary- nature does not in any way diminish the rank of zatorski charakter nie umniejsza w żaden sposób the publication, peer-reviewed and including rangi wydawnictwa, recenzowanego i posiadają- references and back matter, nor does it decrease cego aparat naukowy, nie obniża też znaczenia uzy- the significance of the results obtained from the skanych wyników analiz. Wyrażam przekonanie, analyses, which, I am certain, will soon be pu- że doczekają się one niebawem pełnej publikacji blished in full in professional journals. w czasopismach fachowych. I am proud that the Museum of Warmia and Nie ukrywam dumy z faktu, że Muzeum War- Masuria is today at the forefront of numerous mii i Mazur staje dziś w awangardzie wielu no- modern procedures and analyses, putting the woczesnych procedur i analiz, wykorzystujących achievements of natural sciences and ultra-sen- w archeologii zdobycze nauk ścisłych i ultraczułą sitive measuring equipment into use in the field aparaturę pomiarową. Wiele z nich nie było dotąd of archaeology. Many have not been previously stosowanych w poznawaniu pradziejów ziem utilized in the research on the prehistory of the pruskich, inne zaś – jak na przykład badania pro- Prussian lands, while others—for example, lead weniencyjne na bazie izotopów ołowiu – wykony- isotope-based provenance studies—were carried wano po raz pierwszy w Polsce. Kolejne, jak choćby out in Poland for the very first time. Others still, analizy archeometryczne tworzyw szklistych, wy- such as archaeo metric analyses of vitreous mate- przedziły w ogóle dotychczasowe ustalenia nauki rials, have even got ahead of the previous scientific na