P a Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŁEBA

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA ŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz ŁEBA (3)

Warszawa 2009 Autorzy: IWONA WALENTEK *; KAMILA ANDRZEJEWSKA-KUBRAK *; IZABELA BOJAKOWSKA *, ANNA PASIECZNA *, PAWEŁ KWECKO *, HANNA TOMASSI-MORAWIEC *, JERZY KRÓL **

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA * Redaktor regionalny: DARIUSZ GRABOWSKI * Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA * Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA *

*Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

ISBN......

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (I. Walentek) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (I. Walentek, K. Andrzejewska-Kubrak) .... 4 III. Budowa geologiczna (I. Walentek) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (I. Walentek, K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 10 1. Sole kamienne ...... 10 2. Kruszywa naturalne piaszczysto-Ŝwirowe...... 10 3. Kreda jeziorna i torfy...... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (I. Walentek, K. Andrzejewska-Kubrak) ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (I. Walentek, K. Andrzejewska-Kubrak) 17 1. Sól kamienna...... 17 2. Torfy i kreda jeziorna...... 17 3. Kruszywa naturalne piaszczysto-Ŝwirowe...... 19 VII. Warunki wodne (I. Walentek) ...... 20 1. Wody powierzchniowe...... 20 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego (I. Walentek) ...... 24 IX. Geochemia środowiska ...... 26 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ...... 26 2. Osady (I. Bojakowska) ...... 28 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 30 X. Składowanie odpadów (J. Król) ...... 33 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego (I. Walentek) ...... 40 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu (I. Walentek) ...... 41 XIII. Zabytki kultury (I. Walentek) ...... 50 XIV. Podsumowanie (I. Walentek) ...... 52 XV. Literatura ...... 54

I. Wst ęp

Arkusz Łeba Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został wykonany w Zakładzie Geologii Środowiskowej Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie (plansza A, plansza B - geochemia) oraz w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (plansza B – składowanie odpadów) według zasad okre ślonych w Instrukcji opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (2005). Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystane zostały materiały archiwalne i informacje zamieszczone na Mapie geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusz Łeba, wykonanym w 2003 r. w Oddziale Geologii Morza Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Gda ńsku (Karger i in., 2003). Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 jest kartograficznym odwzorowaniem informacji dotycz ących wyst ępowania kopalin i gospodarczego ich wykorzystania na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowane tre ści Mapy geologiczno-gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000, a plansza B nowe informacje dotycz ące zagro Ŝeń powierzchni ziemi w tym: geochemii środowiska i skła- dowania odpadów. Głównym przeznaczeniem mapy jest wspomaganie lokalnego i regionalnego planowa- nia przestrzennego, zwłaszcza w zakresie działalno ści gospodarczej, polegaj ącej na eksploatacji i przetwórstwie kopalin. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przedstawione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Materiały archiwalne, publikacje i informacje niezbędne dla realizacji mapy uzyskano m.in. w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Pomorskim Urz ędzie Woje- wódzkim w Gda ńsku i jego Delegaturze w Słupsku, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska, Nadle śnictwach Damnica i L ębork, Starostwach Powiatowych w Słupsku i L ę- borku, urz ędach gmin, w których jest poło Ŝony arkusz Łeba. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2008 roku.

3 Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych 1942 (ark. N-33-48 C Łeba). Mapa jest przygotowana w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski. Szczegółowe dane o zło Ŝach s ą uj ęte w kartach informacyjnych złó Ŝ opracowanych dla komputerowej bazie danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Łeba okre ślaj ą współrz ędne: 17 °30 ′–17 °45 ′ długo ści geograficznej wschodniej i 54 °40 ′–54 °50 ′ szeroko ści geograficznej północnej. Około 30% powierzchni mapy znajduje si ę w przybrze Ŝnym pasie Morza Bałtyckiego. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar zlokalizowany jest w województwie pomorskim na pograniczu trzech powiatów: słupskiego (gminy Łeba i Smołdzino), l ęborskie- go (gminy Wicko i Główczyce) oraz gda ńskiego (gmina Krokowa). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) teren arkusza znajduje si ę w makroregionie Pobrze Ŝe Południowobałtyckie, na granicy mezoregionów – Wy- brze Ŝa Słowi ńskiego i Wysoczyzny śarnowieckiej (fig. 1). Zasadnicze elementy morfologii terenu powstały w okresie ostatniego zlodowacenia oraz po jego ust ąpieniu. Wybrze Ŝe Słowi ńskie obejmuje pas l ądu wzdłu Ŝ brzegu Bałtyku i cz ęść zachodni ą mapy. Pod wzgl ędem morfologicznym jest to dolina nadmorska pochodzenia rzecznego. Tworzy ją szereg tarasów akumulacyjnych i erozyjno-akumulacyjnych, pokrytych licznymi wydmami oraz równinami piasków przewianych poro śni ętych nadmorskim lasem sosnowym. Na krajo- braz składaj ą si ę pla Ŝe, nadmorskie wydmy, jeziora przybrze Ŝne i bagna. Linia brzegowa jest wyrównana. Wzdłu Ŝ brzegu morskiego, na szeroko ści kilkuset metrów, ci ągnie si ę pasmo wydm, których wysoko ść dochodzi do 45 m (latarnia morska Stilo). Wydmy odcinaj ą od morza płytkie jeziora Łebsko (powierzchnia 71,4 km 2, gł ęboko ść 6,3 m) i Sarbsko (powierzchnia 6,5 km 2, gł ęboko ść 3,2 m). Cz ęść południowa Wybrze Ŝa Słowi ńskiego jest równinnym terenem wznosz ącym si ę od 1 do 10 m n.p.m., którego cech ą charakterystyczn ą s ą torfowiska i obszary podmokłe. Wśród nich wyst ępuj ą pasy wydm i pokryw eolicznych o przebiegu południowy zachód – północny wschód. Na obszarach torfowisk powstały ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Cz ęść południowo-wschodnia arkusza nale Ŝy do Wysoczyzny śarnowieckiej. Jest to obszar równinny o wysoko ści 20–50 m n.p.m. w cz ęś ci środkowej, lekko falisty w cz ęści wschodniej, gdzie osi ąga wysoko ści 110 m n.p.m. Charakterystycznym elementem wysoczy-

4 zny s ą doliny wód roztopowych i rynny subglacjalne dziel ące j ą na k ępy wysoczyznowe. Na obszarze wysoczyzny dominuj ą bory sosnowe z domieszk ą buka i brzozy, grunty rolne wy Ŝ- szych klas bonitacyjnych.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Łeba na tle jednostek fizyczno-geograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granica podprowincji; 2 – granica mezoregionów 313.4 – Pobrze Ŝe Koszali ńskie 313.41 – Wybrze Ŝe Słowi ńskie, 313.44 – Wysoczyzna Damnicka, 313.45 – Wysoczyzna śarnowiecka, 313.46 – Pradolina Łeby 313.5 – Pobrze Ŝe Gda ńskie 314.51 – Pojezierze Kaszubskie

W ci ągu roku klimat omawianego rejonu znajduje si ę pod wpływem Bałtyku. Lata s ą tu stosunkowo chłodne ( średnia temperatura lipca wynosi 13,5º–14,0º), a zimy łagodne ( średnia temperatura stycznia wynosi od -1,0º do -1,5ºC). Średnia roczna temperatura to 7,5ºC. Cieka- wy jest układ pór roku. Lato i zima trwaj ą tu zaledwie po dwa miesi ące, pozostała cz ęść roku to wiosna i jesie ń, z których zdecydowanie dłu Ŝsza jest jesie ń. Na podkre ślenie zasługuj ą wysokie opady atmosferyczne przekraczaj ące warto ści średnie dla Polski. Najbardziej deszczowe

5 miesi ące to lipiec i sierpie ń. Pokrywa śnie Ŝna zalega w pasie nadmorskim maksymalnie do 50 dni, na pozostałym obszarze przez okres 60–70 dni. Pora wegetacyjna trwa około 200 dni. Przewa Ŝaj ą wiatry wiej ące z kierunków zachodnich i północno zachodnich (Stachy, 1987). Około 40% powierzchni l ądowej arkusza pokrywaj ą zbiorowiska le śne. Zwarte kompleksy le śne wyst ępuj ą w pasie nadmorskim oraz w środkowej cz ęś ci mapy. Z uwagi na szczególne walory krajobrazowe i przyrodnicze obszar nadmorski został obj ęty ochron ą prawn ą. Najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu s ą wydmy wałowe i paraboliczne, niezwykle rzadkie na polskim wybrze Ŝu. W obni Ŝeniach pomi ędzy wydmami wyst ę- puj ą zbiorowiska ro ślinno ści bagiennej. W lasach dominuje drzewostan iglasty. Najwi ększym miastem zlokalizowanym w granicach arkusza jest Łeba (około 4 tys. mieszka ńców). Kiedy ś była to osada rolniczo-rybacka, obecnie jest to znany o środek tury- styczny, dysponuj ący nowoczesn ą baz ą hotelarsko-gastronomiczn ą. W Łebie funkcjonuje port jachtowy. Główn ą funkcj ą i kierunkiem rozwoje gospodarczego w tym rejonie jest turystyka i agroturystyka, w mniejszym stopniu rolnictwo, le śnictwo i rybołówstwo. W Łebie znajduj ą si ę Zakłady Przemysłu Rybnego „DOS” i „Ternaeben” oraz chłodnia „Morfish”. Sie ć komunikacyjna jest dobrze rozwini ęta. Przez obszar arkusza przebiegaj ą drogi wojewódzkie nr 214 (Łeba – L ębork – Ko ścierzyna – Warlubie) oraz nr 213 (Słupsk – Wicko – Celbowo). Do Łeby mo Ŝna dojecha ć tak Ŝe kolej ą.

III. Budowa geologiczna

Obszar odwzorowany w granicach arkusza Łeba poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci platformy wschodnioeuropejskiej, w obr ębie wyniesienia Łeby. Podło Ŝe krystaliczne, wy- kształcone w postaci gnejsów zostało nawiercone na gł ęboko ści 3306 m. Powy Ŝej wyst ępuje mi ąŜ sza (ponad 2700 m) pokrywa utworów paleozoicznych, składaj ąca si ę z: piaskowców i iłowców kambru (około 660 m), iłowców i wapieni ordowiku (około 70 m) oraz monotonnej serii iłowców sylurskich (około 2000 m). Luka stratygraficzna obejmuje okresy dewonu i kar- bonu (Morawski, 1990). Utwory permu oraz mezozoiku na obszarze arkusza Łeba zostały dobrze rozpoznane licznymi wierceniami, które prowadzono w celu udokumentowania złó Ŝ soli kamiennych (D ębski, 1972, 1983; Dadlez i in. 1976; Kornowska, 1980). Osady permu (cechsztynu) reprezentowane przez anhydryty, gipsy i sól kamienn ą, osi ągaj ą mi ąŜ szo ść 230–260 m. Osady triasu (pstry piaskowiec) o grubo ści 210–260 m wykształcone są głównie jako iłowce i podrz ędnie piaskowce. Osady jury (iłowce z wkładkami wapieni lub pylasto-

6 ilastymi) zostały stwierdzone jedynie w 2 otworach. Ich mi ąŜ szo ść wynosi 62–100 m. Znacz- nie wi ększe rozprzestrzenienie maj ą utwory kredy, które reprezentowane są przez iły, piaskowce i mułowce kredowe. Mi ąŜ szo ść utworów kredy w północnej cz ęś ci arkusza wynosi 68 m i ro śnie ku południowi do 250 m. Po ust ąpieniu morza (górna kreda) na omawianym obszarze rozpocz ęły si ę procesy erozji i denudacji. Ponowna transgresja morska nast ąpiła w eocenie, rozpoczynaj ąc sedymentacj ę pia- sków glaukonitowych, iłów i mułków z konkrecjami fosforytowymi. Warunki morskie pano- wały równie Ŝ w oligocenie. Na ten okres datowane s ą szare iły przechodz ące w piaski pylaste i kwarcowo-glaukonitowe, które wyst ępuj ą na gł ęboko ści 86–120 m w rejonie Now ęcina oraz Steknicy (gł ęboko ść 144–153 m). Z ko ńcem oligocenu morze uległo znacznemu spłyceniu. W miocenie na omawianym obszarze znajdował si ę zbiornik słodkowodny, w którym prze- biegała sedymentacja mułków i iłów o czarnej barwie, co było wynikiem du Ŝego dopływu do basenu substancji organicznych. Lokalnie tworzyły si ę pokłady w ęgli brunatnych. W przewa- Ŝaj ącej cz ęś ci zbiornika, gdzie nie wyst ępowała flora, osadzały si ę piaski kwarcowe. Mi ąŜ- szo ść utworów mioce ńskich jest bardzo zmienna, waha si ę od 6 do 120 m. Świadczy to o licznych procesach egzaracyjnych, którym opisywany teren był poddawany w czasie kolejnych zlodowace ń plejstoce ńskich, oraz w procesach erozyjno-denudacyjnych w okresach intergla- cjalnych. Osady plioce ńskie nie zostały udokumentowane w granicach arkusza. Powierzchnia podczwartorz ędowa posiada bardzo urozmaicon ą rze źbę. Ró Ŝnice wysoko ści si ęgaj ą 190 m. Wyró Ŝniaj ącą si ę form ą rze źby s ą dwie gł ębokie rynny erozyjne o przebiegu południkowym, zlokalizowane w zachodniej cz ęś ci arkusza (na odcinku Łeba – Krakulice). Na wschód od nich powierzchnia podczwartorz ędowa wznosi si ę do rz ędnych 40– 50 m n.p.m. i jest rozci ęta dwiema rynnami erozyjnymi ł ącz ącymi si ę w rejonie Łebie ńca i Wicka, prostopadle z rynn ą Łeba – Krakulice. Grubo ść osadów trzeciorz ędowych jest zró Ŝnicowana. Na obszarach wyniesionych ich mi ąŜ szo ść dochodzi do 160, w gł ębokich rozci ęciach erozyjnych osady trzeciorz ędu nie wyst ępuj ą. W rejonie miejscowo ści Ulinia utwory trzeciorz ędu zostały nawiercone na gł ęboko ści od 3 do 123 m. Nie udało si ę osi ągn ąć ich sp ągu, co mo Ŝe by ć spowodowane zaburzeniami glacitektonicznymi (Morawski, 1990). Osady czwartorz ędowe wyst ępuj ą niemal na całym obszarze arkusza (fig. 3), a ich cech ą charakterystyczn ą jest zmienna mi ąŜ szo ść – dochodz ącą do ponad 150 m w obr ębie dolin kopalnych (okolice Steknicy i Krakulic).

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Łeba na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.), (2006) Czwartorz ęd: holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 2 – mułki, piaski i Ŝwiry morskie, 3 – piaski, Ŝwiry, ma- dy rzeczne oraz torfy i namuły, 4 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 5 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; plejstocen: zlodowacenie północnopolskie: 6 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 7 - iły, mułki i piaski zastoiskowe, 8 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 9 – piaski i mułki kemów, 10 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 11 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; Neogen: miocen: 12 – iły, mułki, piaski, Ŝwiry z w ęglem brunatnym; ci ągi drobnych form rze źby: 13 – ozy, 14 – moreny czołowe, 15 - kemy.

Osadów zlodowace ń południowopolskich na obszarze arkusza Łeba nie stwierdzono. Bezpo średnio na utworach trzeciorz ędowych wyst ępuje pokrywa osadów zlodowace ń środ- kowopolskich, na któr ą składaj ą si ę dwa poziomy glin zwałowych (zlodowacenia odry i warty) oraz towarzysz ące im piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, mułki, piaski zastoiskowe. W glinie zwałowej zlodowacenia odry wyst ępuj ą porwaki osadów trzeciorz ędowych. W rejonach wyniesie ń podło Ŝa trzeciorz ędowego (północno-wschodnia cz ęść arkusza), w profilu osadów dominu- ją utwory wodnolodowcowe, natomiast na wysoczy źnie gliny zwałowe i utwory wodnolodow-

8 cowe wyst ępuj ą naprzemian. W południowej cz ęś ci niziny nadmorskiej osady zlodowace ń środkowopolskich le Ŝą bezpo średnio pod utworami holocenu. Wyst ępuj ąca tu pokrywa utwo- rów północnopolskich została usuni ęta, w wyniku procesów erozyjnych zwi ązanych z rozwojem pradoliny nadmorskiej. Mi ąŜ szo ść osadów zaliczonych do zlodowace ń środkowopolskich wynosi maksymalnie 145 m (rejon Krakulic). Profil osadów plejstoce ńskich ko ńcz ą utwory zlodowace ń północnopolskich (wisły). Są to piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, na wysoczy źnie –miejscami przykryte glinami zwałowymi. Seria osadów wodnolodowcowych ci ągnie si ę wzdłu Ŝ południowego brzegu Jeziora Sarbsko (na linii Steknica – Łebieniec, Sarbsk - Ulinia). Utwory te – piaski ze Ŝwirami, zwykle sko śnie warstwowane z soczewkami i kieszeniami Ŝwirowo-kamienistymi odsłaniaj ą si ę w ścianach wyrobisk eksploatacyjnych. W obr ębie zło Ŝa „Łebieniec” w utworach fluwioglacjalnych zaob- serwowane zostały zaburzenia glacitektoniczne. Mi ąŜ szo ść utworów wodnolodowcowych wynosi od 16 m (rejon Now ęcina) do 35 m (na linii Maszeko – Zdrzewno). Powy Ŝej serii okruchowej wyst ępuj ą gliny zwałowe. Dotychczas nie przyporz ądkowano precyzyjnie gliny do któ- rego ś ze stadiałów lub faz zlodowace ń północnopolskich. Gliny są bardzo zmienne litologicznie – od mułkowo-pylastych, przez piaszczyste, do kamienistych z du Ŝą ilo ści ą głazików, otocza- ków i nawet głazów, cz ęsto o średnicy ponad 1 m. Mi ąŜ szo ść kompleksu glin zwałowych wraz z przewarstwieniami piaszczysto-gliniastymi i kamienistymi wzrasta ku południowi do około 40 m (rejon Skarszewo – Wrze ście). Z ko ńca plejstocenu pochodz ą osady jeziorne (drobnoziar- niste piaski, mułki z fragmentami roślinnymi oraz gytie wapniste) o mi ąŜ szo ści do 3 m wyst ę- puj ące na północ od Łebie ńca. W okresie ostatniego zlodowacenia powstały zasadnicze elementy obecnej rze źby terenu. Wody roztopowe, wykorzystuj ąc wcze śniejsze zało Ŝenia rynnowe, utworzyły system od- pływu. Znaczna cz ęść omawianego obszaru była odwadniana przez pradolin ę Łeby. Na obszarze równinnym (centralna cz ęść omawianego arkusza) osadziła si ę cienka pokrywa piaszczysta, która wraz z osuszeniem terenu uległa procesom eolicznym, co doprowadziło do ufor- mowania ci ągu wydm. W czasie holocenu w wyniku tworzenia si ę wielkich barier morsko- eolicznych nast ąpiło odci ęcie Pradoliny Nadmorskiej od Niecki Bałtyckiej i powstały Jeziora Sarbsko i Łebsko. W obr ębie pradolin gromadziły si ę osady rzeczno-jeziorne, a w lokalnych, płytkich zbiornikach utwory organiczne. Osady holoce ńskie reprezentuj ą na obszarze arkusza mułki i piaski jeziorne, utwory organiczne oraz piaski eoliczne. Piaski rzeczne i jeziorne wyst ępuj ą na Nizinie Łebskiej oraz w pradolinie Łeby, gdzie maj ą mi ąŜ szo ść do 6 m i s ą przykryte piaskami eolicznymi i torfami. Piaski eoliczne występuj ą w postaci pokryw o grubo ści do 2 m na: piaskach mierzei, piaskach jeziornych, torfach, a nawet miejscami na glinie zwałowej. Do grupy osadów holoce ńskich nale Ŝą równie Ŝ: morskie piaski mierzejowe i pla Ŝowe, gytie, kreda jeziorna i torfy, a tak Ŝe

9 namuły torfiaste den dolinnych i jeziorne. Nagromadzenie kredy jeziornej, gytii i torfów w granicach arkusza ma znaczenie zło Ŝowe.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Łeba w wyniku prowadzonych prac geologicznych udokumento- wano dotychczas osiem złó Ŝ kopalin (Gientka i in., red., 2008). Kryteria kopalin u Ŝytecznych spełniaj ą: sole kamienne, kreda jeziorna i torfy oraz kruszywa naturalne piaszczysto-Ŝwirowe. Charakterystyk ę gospodarcz ą oraz klasyfikacj ę złó Ŝ przedstawiono w tabeli 1.

1. Sole kamienne

Zło Ŝe soli kamiennych „Łeba”, udokumentowane w kategorii C 2 (Kornowska, 1980), zlokalizowane jest w centralnej cz ęś ci mapy, niewielki południowy fragment zło Ŝa znajduje si ę w granicach arkusza L ębork. Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą sole wieku permskiego wyst ępuj ące na powierzchni 32,60 km 2. Główne parametry geologiczno-górnicze zło Ŝa okre ślono na podstawie 20 wierce ń o gł ęboko ści od 775,2 do 895,0 m (wiercenia prowadzono do osiągni ęcia stropu osadów syluru, na których bezpo średnio le Ŝą utwory permskie) oraz uzupełniaj ących bada ń geofizycznych. Sole wyst ępuj ą na gł ęboko ści od 550,6 do 661,2 m, a ich grubo ść waha si ę od 59,4 do 147,1 m. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa bilansowego wynosi od 32,5 do 78,5 m ( średnio 42,9 m); a pozabilansowego od 3,0 do 29,8 m ( średnio 14,0 m). Warstwy pozabilansowe złoŜa zostały wyznaczone z uwagi na mał ą mi ąŜ szo ść kopaliny oraz na wyst ępuj ące przerosty soli silnie zanieczyszczonych. Zasoby pozabilansowe zło Ŝa wynosz ą 706 171 tys. ton. Zło Ŝe jest suche. Stan znajomo ści budowy geologicznej zło Ŝa „Łeba” klasyfikuje go do grupy I (zło Ŝe pokła- dowe, niezaburzone tektonicznie o równomiernej jakości surowca). Skład chemiczny soli kamiennych jest nast ępuj ący: zawarto ść (%): NaCl – 97,10–98,31 śr. 94,85; Ca – 0,09–0,36;

śr. 0,23; Mg – 0,039–0,066; śr. 0,046; Fe w przeliczeniu na Fe 2O3 – 0–0,004; SO 4 – 0,49– 1,15; śr.0,81; substancji nierozpuszczalnych w wodzie – 0,38–0,84; śr. 0,64. Kopalina ma szerokie zastosowanie w przemy śli chemicznym i spo Ŝywczym.

2. Kruszywa naturalne piaszczysto-Ŝwirowe.

Zło Ŝa kopalin okruchowych udokumentowane w rejonie wsi Łebieniec s ą zlokalizowane na skraju wysoczyzny morenowej. Jest to strefa zbudowana z utworów fluwioglacjalnych (piaski i Ŝwiry, cz ęsto zawieraj ące grubszy materiał – otoczaki i głazy o rozmiarach dochodz ących do kilkudziesi ęciu cm) pokrytych miejscami glinami zwałowymi. Utwory te powsta- ły w czasie zlodowace ń północnopolskich.

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Nr Wiek geologiczne- Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja zagospodarowania Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. ton) kopaliny złó Ŝ Nazwa zło Ŝa złoŜa konfliktowo ści na kopaliny litologiczno- (tys. ton, *tys.m 3) zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg bilansu zasobów – stan na 31.12.2007 r. 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 1 ŁEBA Na P 2751000 C2 N – Ch, I 2 B W 2 ŁEBIENIEC p Q 119 C1* Z – Sb, Sd 4 A - 3 ROSZCZYCE kj Q 6084,6 C1 Z Sr 3 A - 4 ROSZCZYCE II kj Q 605,7 C1 G Sr 3 A - NATURA KRAKULICE-GA Ć- 5 t Q 2607,80* C G 17,89* Sr 3 B 2000 KOMPLEKS A 1 K, W 6 ULINIA p Q 260 C1 G 25 Sb 4 A -

11 11 7 p Q 750 C1 Sb, Sd ŁEBIENIEC II N - 2 4 A - p* Q 202 C1 I 8 PODRO śE p Q 80 C1 G Sb, Sd 4 A -

Rubryka 3: Na – sole kamienne; p – piaski, p* – piaski gliniaste; pŜ – piaski i Ŝwiry, kj – kreda jeziorna, t – torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, P – perm * Rubryka 6: kategorie rozpoznania surowców udokumentowanych: kopalin stałych – C1, C2; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C 1 Rubryka 7: zło Ŝa: G –zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane; ZWB – zło Ŝe wykre ślone z Bilansu (zlokalizowane na Mapie dokumentacyjnej za- mieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: Ch – kopaliny chemiczne; Skb – surowce kruszyw budowlanych, Sd – surowce drogowe; Sr – rolnictwo; I – inne ( 1 - przemysł spo Ŝywczy; 2 - prace in Ŝynier- skie) Rubryka 10: zło Ŝa: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym rejonie; 3 – rzadkie, wyst ępuj ące tylko w rejonie gdzie wyst ępuje udokumentowane zło Ŝe; 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe (mo Ŝliwe do zagospodarowania bez wi ększych ogranicze ń), B – konfliktowe (mo Ŝliwe do eksploatacji po spełnieniu określonych wymaga ń) Rubryka 12: W – ochrona wód podziemnych; K – ochrona krajobrazu;

Zło Ŝe kruszywa piaskowo-Ŝwirowego „Łebieniec” zostało udokumentowane kart ą reje- stracyjn ą na powierzchni 2,10 ha (Bałaj, Wilk, 1989). Zło Ŝe zlokalizowane jest w południo- wo-wschodniej cz ęś ci wsi Łebieniec. W nadkładzie o grubo ści od 0,5 do 2,9 m ( śr. 1,7 m) wyst ępuje gleba oraz piski gliniaste. Mi ąŜ szo ść serii okruchowej wynosi od 5,5 do 10,5 m (śr. 9,3 m). Zło Ŝe jest udokumentowane powy Ŝej poziomu wód gruntowych. Kruszywo ma zastosowanie do celów budowlanych i robót drogowych.

Zło Ŝe „Łebieniec II” udokumentowane zostało w kat. C 1 na powierzchni 4,32 ha (Pul- kowski, 2005). Zło Ŝe rozpoznane jest 6 otworami wiertniczymi do gł ęboko ści 13,6 m p.p.t. Seria okruchowa nie została przewiercona, sp ąg zło Ŝa został wyznaczony na gł ęboko ści ok. 1 m nad poziomem wód gruntowych. Główn ą kopalin ę zło Ŝa stanowi ą piaski średnioziarniste z gniazdami Ŝwirów. Zalegaj ące w cz ęś ci stropowej zło Ŝa piaski gliniaste zaklasyfikowano jako kopalin ę towarzysz ącą. Maksymaln ą mi ąŜ szo ść (6 m) piaski gliniaste osi ągaj ą w centralnej cz ęś ci zło Ŝa, gdzie jest niewielka forma rynnowa. Nadkład o grubo ści ok. 0,5 m stanowi gleba. Kopalina główna spełnia wymogi dla piasków zwykłych przeznaczonych do betonów, natomiast piaski gliniaste mog ą by ć wykorzystane przy budowie dróg na dolne warstwy nasypów. Zło Ŝe „Podro Ŝe” zlokalizowane jest w odległo ści ok. 1 km na północny zachód od miejscowo ści Charbrowo. W obr ębie podłu Ŝnego pagórka poło Ŝonego na styku strefy kraw ędzio- wej wysoczyzny morenowej i płaskiego obni Ŝenia wypełnionego torfami, zostały udokumentowane w kat. C 1 piaski drobno- i średnioziarniste (Gurz ęda, 2005). Zło Ŝe zostało rozpoznane 2 otworami wiertniczymi do gł ęboko ści 16,5–17,5 m p.p.t. Sp ąg zło Ŝa wyznacza poziom zwierciadła wód gruntowych, który został nawiercony na gł ęboko ści 12,5–14,5 m p.p.t. W nadkładzie o średniej grubo ści 2,0 m wyst ępuje gleba i glina piaszczysta. U podnó Ŝa pa- górka, na stokach i w strefie kraw ędziowej grubo ść nadkładu maleje do 0,5 m. Kruszywo znajduje zastosowanie do celów budowlanych i robót drogowych, natomiast piaski gliniaste do ró Ŝnego rodzaju prac in Ŝynierskich. Zło Ŝe piasków „Ulinia” zlokalizowane jest w strefie kraw ędziowej wysoczyzny morenowej na południe od miejscowo ści Ulinia (Helwak, 2005). Zło Ŝe udokumentowane jest w kategorii C 1 na powierzchni 1,98 ha. Seri ę zło Ŝow ą rozpoznano 5 otworami wiertniczymi o gł ęboko ści od 4,0 do 10,0 m. Zachodni ą granic ę zło Ŝa stanowi ściana wyrobiska po dotychczasowej, niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa. W nadkładzie o grubo ści 0,3–0,4 m znajduje si ę gleba. Poni Ŝej utworów piaszczystych wyst ępuj ą iły i piaski pylaste. Sp ąg zło Ŝa wyznacza wyst ępowanie piasków. Kopalin ę zło Ŝa stanowi ą piaski o średnim punkcie piaskowym (zawarto ść ziaren o φ<2 mm) 89,2%. W zło Ŝu wyst ępuj ą równie Ŝ przewarstwienia osa- dów Ŝwirowo-piaszczystych, jest to widoczne na ścianach wyrobiska. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa wyno-

12 si od 5,2 m w cz ęś ci północno-wschodniej do 15,4 m w cz ęś ci południowo-zachodniej. Zło Ŝe „Ulinia” jest zło Ŝem suchym. Najwa Ŝniejsze parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ kopalin okruchowych zostały zestawione w tabeli 2.

3. Kreda jeziorna i torfy.

W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza Łeba zlokalizowane jest zło Ŝe torfów „Kraku- lice-Ga ć-Kompleks A” (Turowski, 1996). Zło Ŝe torfów udokumentowane jest w kategorii C 1 na powierzchni 126,34 ha. Maksymalna mi ąŜ szo ść torfów w zło Ŝu wynosi 5,0 m ( średnio 2,8 m). Sp ąg utworów torfowych nie został przewiercony, nadkład nie wyst ępuje. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione. Parametry jako ściowe kopaliny s ą nast ępuj ące: stopie ń rozkładu 18,0–40,0; śr. 27,2%; popielno ść 2,20–8,50; śr. 4,90%; ci ęŜ ar obj ęto ściowy 0,87–1,04; śr. 0,97 g/cm 3, stopie ń wilgotno ści (%): 88,0–91,0; śr. 89,9; odczyn pH 4,40–4,70; śr. 4,60. Torf przeznaczony jest do celów rolniczych i ogrodniczych. Nagromadzenia kredy jeziornej w rejonie miejscowo ści Roszczyce zwi ązane s ą daw- nym jeziorem holoce ńskim, w którym zachodziła sedymentacja organiczna i w ęglanowa. W ko ńcowej fazie zaniku jezioro przekształciło si ę w torfowisko. Kreda jeziorna i towarzysz ąca jej gytia wapienna zostały udokumentowane w dwóch zło Ŝach – „Roszczyce” (Olszew- ski, 1984; Helwak, 2001a) i „Roszczyce II” (Helwak, 2001b). W nadkładzie złó Ŝ wyst ępuj ą torfy turzycowo-trzcinowe, rzadziej olesowe. Mi ąŜ szo ść torfów waha si ę od 0,1 do 3,4 m, przewa Ŝnie torfy te s ą średniorozło Ŝone. Do nadkładu zosta- ły zaliczone równie Ŝ margle jeziorne i mułki ilaste (ich mi ąŜ szo ść jest niewielka – ok. 0,5 m). Seri ę zło Ŝow ą stanowi kreda jeziorna i gytia wapienna. Ich mi ąŜ szo ść jest zró Ŝnicowana i zale Ŝy od ukształtowania dna byłej misy jeziornej, największa grubo ść osadów w ęglano- wych wyst ępuje w obni Ŝeniach dawnego dna i wynosi 10,5–11,0 m. W sp ągu złó Ŝ wyst ępuj ą utwory piaszczyste. Zło Ŝa s ą zawodnione. Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe kopaliny złó Ŝ zostały zestawione w tabeli nr 3.

13 Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ kruszywa naturalnego oraz parametry jako ściowe kopaliny Parametry jako ściowe kopaliny zawarto ść Mi ąŜ szo ść Grubo ść ci ęŜ ar nasypo- Nu- zawarto ść ziaren zawarto ść [%] Powierzchnia zło Ŝa nadkładu Zawodnienie wy w stanie: zanieczyszczenia mer Nazwa zło Ŝa N/Z * o ϕ do 2 mm pyłów mineral- [m 2] od–do ( śr.) od–do ( śr.) złoŜa utrz ęsionym organiczne zanie- Inne badania zło Ŝa (punkt piaskowy) nych [m] [m] lu źnym * [barwa] grudki czysz- [%] [%] [t/m 3] gliny czenia obce 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 5,5–10,5; 0,5–2,9; 0,3–1, 3; 1,84–2,05; 2 ŁEBIENIEC 21000 0,18 suche 61,7 – 65,8; śr. – 0,0–0,2 – śr. 9,3 śr. 1,7 śr. – śr. – wzorcowa – 9,9–13,4; 0,4–0,5; 1,6–6,4; 1,68–1,98; 7 ŁEBIENIEC II 43161 0,04 suche 80,2- 100; śr. 95,3 ja śniejsza od brak brak – śr. – śr. – śr. 3,1 śr – wzorcowej 1,60–1,87; 5,2–15,4; śr. 0,02 – śr. 1,73 ja śniejsza od 6 ULINIA 19816 0,3–0,4 Suche 71,8 – 99,2; śr. 89,2 1,3–6,7; śr. 4,3 – brak – 9,8 0,06 1,39–1,71; śr. wzorcowe

14 14 1,53* 4,3–12,3; śr. 1,6–2,5; zawarto ść PODRO śE 1,62–1,90; 8,3 śr. 2,0 siarki całko- 71,8 – 98,7; śr. 0,1 – 2,2; śr. 1,74 0,0– 8 14236 0,20 suche jasna brak witej w prze- u podnó Ŝa pagór- 91,5 śr. 1,2 1,47–1,73; 0,2 2,3 0,5 liczeniu na ka śr. 1,57* SO 3 – śl.

rubryka 6: * – stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa rubryki 10, 11, 12, 13: – b.d. – brak danych (bada ń nie wykonano)

Tabela 3 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ kredy jeziornej i gytii wapiennej oraz parametry jako ściowe kopaliny Parametry jako ściowe kopaliny Mi ąŜ szo ść Grubo ść (warto ści średnie) Numer Powierzchnia zło Ŝa nadkładu Nazwa zło Ŝa N/Z * wilgotno ść od – do ( śr.) od – do ( śr.) zawarto ść : zło Ŝa [ha] naturalna [m] [m] [%] [%]

1 2 3 4 5 6 6 7

CaCO 3 – 42,8 1,0 – 9,8; Al O – 0,3 ROSZCZYCE 100,00 0,1 – 1,3 2 3 58 śr. - Fe 2O3 – 1,3 SiO 2 – 5,7 1,0 – 7,7; 0,4 – 3,4; 4 ROSZCZYCE II 9,05 0,4 CaCO śr. 41,4 b.d. śr. 5,2 śr. 2,8 3 rubryka 7: – b.d. – brak danych (bada ń nie wykonano)

Sól kamienna nale Ŝy według „Prawa geologicznego i górniczego” do kopalin podsta- wowych, których poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie jest koncesjonowane przez Ministra Środowiska. Zło Ŝe soli kamiennej „Łeba” z punktu widzenia jego ochrony jest rzad- kim w skali całego kraju (klasa 2) Kruszywo naturalne piaszczyste, kreda jeziorna i torfy s ą kopalinami pospolitymi. Wła- ściwym organem koncesyjnym dla złó Ŝ „Ulinia” i „Podro Ŝe” jest Starosta L ęborski, a w przypadku pozostałych Marszałek województwa pomorskiego. Z punktu widzenia ochrony złó Ŝ, piaski zostały zaklasyfikowane do złó Ŝ powszechnych – licznie wyst ępuj ących i ła- two dost ępnych (klasa 4), natomiast kredy jeziornej i torfów do klasy 3. Z uwagi na ochron ę środowiska zło Ŝami konfliktowymi s ą „Łeba” (część południowa zło Ŝe poło Ŝone jest w granicach GZWP nr 107) i „Krakulice-Ga ć kompleks A” (całe zło Ŝe znajduje si ę w obszarze NA- TURA 2000 – Ostoja Słowi ńska oraz w otulinie Słowi ńskiego Parku Narodowego).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin.

Aktualnie w obszarze odwzorowanym w granicach arkusza Łeba prowadzona jest kon- cesjonowana eksploatacja kopalin w granicach złó Ŝ „Krakulice-Ga ć-Kompleks A”, „Rosz- czyce II”, „Ulinia” i „Podro Ŝe”. Od 1978 r. prowadzona jest eksploatacja torfów ze zło Ŝa „Krakulice-Ga ć-Kompleks A”. UŜytkownikiem zło Ŝa jest firma HOLLAS Sp. z o.o. z Pasł ęka. Eksploatacja torfów odbywa si ę na podstawie koncesji wydanej przez Wojewoda słupskiego obowi ązuj ącej w latach 1998–2016. Dla zło Ŝa został ustanowiony obszar górniczy (126,32 ha) i teren górniczy (136,53 ha). W trakcie długoletniej eksploatacji prowadzonej na du Ŝą skal ę w północnej cz ęś ci zło Ŝa po-

15 wstało rozległe wyrobisko wypełnione wod ą, które podlega procesom samorekultywacji. Wy- eksploatowane obszary s ą sukcesywnie przekazane do Słowi ńskiego Parku Narodowego. Obecnie eksploatacja prowadzona jest w południowym obszarze zło Ŝa. Po wydobyciu kopalina transportowana jest kolejk ą w ąskotorow ą do pobliskich Krakulic, gdzie znajduje si ę zakład przeróbczy. Torfy s ą mechanicznie rozdrabniane, pakowane w worki i przekazywane do sprzedaŜy. Eksploatacja kredy jeziornej w okolicach miejscowo ści Roszczyce prowadzona była ju Ŝ przed rokiem 1945, a nast ępnie w latach 70. XX w. przez PGR. Pozostało ści ą po tej eksploatacji s ą zarastaj ące wyrobiska. W latach 1984–1994 eksploatacja kredy jeziornej ze złoŜa „Roszczyce” prowadzona była przez Spółdzielni ę Kółek Rolniczych w Nowej Wsi L ębor- skiej. Od 1996 do 2001 roku u Ŝytkownikiem zło Ŝa była Spółka REZWAP z Łebie ńca. Po- wstałe wyrobiska zostały zrekultywowane w kierunku wodnym – stawy. Aktualnie wydobycie kredy jeziornej w granicach arkusza prowadzone jest w obszarze zło Ŝa „Roszczyca II”. Koncesj ę na eksploatacj ę kopaliny w 2002 r. uzyskała firma REZWAP SC z siedzib ą w Łebieniu. Wa Ŝno ść koncesji upływa w 2022 r. Dla zło Ŝa został ustanowiony obszar górniczy (9,04 ha) i teren górniczy (10,80 ha). W wyniku eksploatacji powstało wyrobisko wgł ębne o wymiarach ok. 60x60m i gł ęboko ści 2–3m. Wyst ępuj ące w nadkładzie torfy s ą mechanicznie rozdrabniane i wykorzystywane w ogrodnictwie, natomiast kreda jeziorna znajduje zastosowanie w rolnictwie. Decyzj ą Starosty l ęborskiego została wydana firmie śWIROWNIA ULINIA koncesja na pozyskiwanie piasków ze zło Ŝa „Ulnia” na lata 2005–2013. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 1,98 ha i teren górniczy wynosz ący 3,05 ha. Od strony zachodniej zło Ŝe przylega do starego wyrobiska po dotychczasowej eksploatacji kruszywa. Stare wyrobisko ulega samorekultywacji (zarasta traw ą i krzewami). Wymiary wyrobiska zło Ŝa „Ulinia” i starej piaskowni wynosz ą ok. 150x250 m, a wysoko ść ścian dochodzi do ok. 15–20 m. Wy- dobyta kopalina jest bezpo średnio przekazywana odbiorcy. Kruszywo drobne jest pozyskiwane równie Ŝ ze zło Ŝa „Podro Ŝe”. Koncesja wydana zo- stała przez Starost ę l ęborskiego w 2006 r. i jest wa Ŝna do 2016 r. W ramach koncesji dla zło Ŝa został utworzony obszar górniczy (1,49 ha) i teren górniczy (2,15 ha). Eksploatacja prowadzona jest w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. Wszystkie zło Ŝa kruszyw naturalnych eksploatowane s ą na mał ą skal ę, głównie na potrzeby lokalne regionu. Nie jest prowadzona przeróbka kopaliny. Od 1990 r. prowadzona była przez firm ę ROM-BUD, w ramach koncesji wydanej przez Wojewod ę słupskiego (wa Ŝno ść koncesji upłyn ęła 31.12.2007 r.), eksploatacja piasków i Ŝwi-

16 rów ze zło Ŝa „Łebieniec”. W czasie wizji terenowej (lipiec 2008 r.) w granicach zło Ŝa w obr ę- bie ściany południowej widoczne były ślady bie Ŝą cej eksploatacji. W obr ębie serii zło Ŝowej jest du Ŝo głazów o φ 1–1,2 m składowanych na obrze Ŝu wyrobiska. Prac rekultywacyjnych nie wykonano. Od strony zachodniej do zło Ŝa „Łebieniec” przylega stara Ŝwirownia, w której eksploatacja została zaniechana wiele lat temu, powstałe wyrobisko jest ju Ŝ poro śni ęte trawą i drzewami. Zło Ŝa soli kamiennej „Łeba” i piasków „Łebieniec II” s ą niezagospodarowane. Na obszarze odwzorowanym w granicach arkusza Łeba w ubiegłych latach niekonce- sjonowan ą eksploatacj ę kopalin okruchowych na potrzeby okolicznych mieszka ńców prowadzono m.in. w rejonie miejscowo ści Now ęcin, Barg ędzino, G ąski, Łebieniec, Wrzeście, wzdłu Ŝ drogi prowadz ącej z Charbrowa do Krokulic (piaski) oraz miejscowości Dymnica i Sądowo (piaski kwarcowe) (Jasie ń, 1984). Wskazane w materiałach archiwalnych miejsca s ą zlokalizowane wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych, co znacznie ułatwia eksploatacj ę. Wizja terenowa wykazała, Ŝe w wi ększo ści wyŜej wymienionych punktów eksploatacja dawno została ju Ŝ zaniechana, dno i ściany wyrobisk uległy procesowi samorekultywacji, a w okolicach Charbrowa teren poeksploatacyjny zagospodarowano na cele turystyczne (gospodarstwo agroturystyczne). Ślady aktualnie prowadzonej eksploatacji zostały stwierdzone w wyrobi- skach w rejonie S ądowa i Wrze ścia (miejsca te zostały wskazane na mapie i sporz ądzono dla nich karty informacyjne).

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin.

W ramach opracowywania arkusza Łeba dokonano oceny mo Ŝliwo ści poszerzenia bazy surowcowej. Na obszarze tym poszukiwano: soli kamiennych, kruszywa naturalnego, kredy jeziornej i torfów.

1. Sól kamienna.

Perspektywy na udokumentowanie soli kamiennej s ą niewielkie. Analiza profilu otworu wiertniczego (IG-1 Salino) wykazała, Ŝe mo Ŝna powi ększy ć udokumentowane w granicach arkusza zło Ŝe soli kamiennej „Łeba” w kierunku wschodnim. W otworze stwierdzono wyst ę- powanie soli o mi ąŜ szo ści 161,7 m i średniej zawarto ści NaCl 98,2% (Kornowska, 1980).

2. Torfy i kreda jeziorna.

Na podstawie analizy dost ępnych materiałów archiwalnych wytypowano dwa obszary prognostyczne wyst ępowania torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996), które zlokalizowane s ą po-

17 mi ędzy miejscowo ściami Wicko - Charbrowo oraz w rejonie Zdrzewna. W obu obszarach wyst ępuj ą torfy niskie, olesowe. Podstawowe parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe obszarów prognostycznych zostały zestawione w tabeli 3. Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść Numer Wiek Średnia Powierz- kompleksu Zasoby obszaru Rodzaj kompleksu Parametry grubo ść Zastosowanie chnia litologiczno- w kat.D na kopaliny litologiczno- jakościowe nadkładu 1 kopaliny (ha) surowcowego (tys. m 3) mapie surowcowego (m) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Popielno ść 22,1% I 16,0 t Q Stopie ń rozkładu – 3,1 – 4,7 494 Sr 40% Popielno ść 17,0% II 1,8 t Q Stopie ń rozkładu – 3,1 – 4,2 54 Sr 40%

Stwierdzono równie Ŝ kilka obszarów nagromadzenia torfów o charakterze perspekty- wicznym. S ą to rejony na wschód od miejscowo ści Wicko (torfy niskie, olesowo-mechowiskowe o mi ąŜ szo ści od 2,1 do 4,.7 m) oraz na północ od Steknicy (torfy niskie, olesowe o mi ąŜszo ści 1,6–1,9 m). Na mapie nie zostały wskazane nagromadzenia torfów o znaczeniu zło Ŝowym, które zo- stały udokumentowane:  w północno-wschodnim obszarze arkusza, w pasie o szeroko ści około 1 km, który ci ągnie si ę od Jeziora Sarbskiego przez miejscowo ść Osetnik, który dalej kontynuuje si ę na arkuszu Choczewo. Wyst ępuj ą tu torfy niskie, szuwarowo-mechowiskowe o mi ąŜ szo ści od 1,5 do 5,2 m. Z torfowiskami zwi ązane s ą gleby wysokich klas bonitacyjnych poro śni ęte ł ąkami. Rozmiary torfowiska s ą znaczne, dodatkowo jest ono zlokalizowane w obr ębie kompleksów le śnych.  na południowy-wschód od Barg ędzina. Wyst ępuj ą tu torfy mieszanotypowe, brzezi- nowo-olesowe mi ąŜ szo ści od 2,1 do 5,3 m. Obszar ten jest zlokalizowany w obr ębie zwartego kompleksu le śnego. Próby udokumentowania kredy jeziornej w rejonie na zachód od miejscowo ści Wicko zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym (Boche ńska, 1972a). W wykonanych na obszarze ł ąk dwóch sondach (gł ęboko ść 2,5 m i 3,0 m) stwierdzono występowanie piasków gliniastych i glin. Prace poszukiwawcze prowadzono tak Ŝe w rejonie na zachód od zło Ŝa kredy jeziornej „Roszczyce” (Boche ńska, 1972b). Prace te miały na celu okre ślenie granic wyst ępowania

18 kredy jeziornej. Wykonano 6 otworów wiertniczych o gł ęboko ści 6 m oraz 10 sond, na podstawie których mo Ŝna wyznaczy ć niewielki obszar perspektywiczny (ok. 6,50 ha) przylegaj ą- cy bezpo średnio do zachodniej granicy zło Ŝa. Jako ść kredy jeziornej jest zmienna (zawarto ść

CaCO 3 wynosi od 72,55 do 94,70%, śr. 88%; wilgotno ść zło Ŝowa zmienia si ę 33 do 68%; zawarto ść chlorków siarczków nie przekracza dopuszczalnych warto ści. W nadkładzie o grubo ści od 0,8 do 1,5 m wyst ępuj ą torfy, mi ąŜ szo ść kredy wynosi od 1,6 do 7,0 m, zasoby kre ślono na ok. 148 tys. ton. Omawiane wyst ąpienie kredy jeziornej nie spełnia wymaga ń dla samodzielnego zło Ŝa o znaczeniu przemysłowym, natomiast stanowi ć mo Ŝe uzupełnienie zło- Ŝa „Roszczyce”. Wiercenia wykonane w dalszej odległo ści na zachód od zło Ŝa „Roszczyce” dały wynik negatywny. Kreda jeziorna (mi ąŜ szo ść 0,7 m) została stwierdzona tylko w jednej sondzie, w pozostałych otworach nawiercone zostały: torfy, piaski z domieszkami pyłów, mułków i kredy. Warunki górnicze s ą trudne – teren ten jest silnie bagnisty. Na mapie rejon ten został za- znaczony jako obszar negatywnego rozpoznania kredy jeziornej.

3. Kruszywa naturalne piaszczysto-Ŝwirowe.

W rejonie mi ędzy Łeb ą a Łebie ńcem prowadzono badania maj ące na celu udokumentowanie kruszyw naturalnych oraz piasków kwarcowych przydatnych do produkcji cegły wa- pienno-piaskowej (Moczulska, 1985). W rejonie bada ń wykonano 19 otworów wiertniczych o gł ęboko ści od 15 do 30 m. Pełne badania kruszywa wykonano dla próbek z 4 otworów, w pozostałych przypadkach punkt piaskowy (zawarto ść ziaren o średnicy poni Ŝej 2 mm) okre- ślono metod ą polow ą. W rejonie obj ętym badaniami generalnie wyst ępuj ą piaski drobnoziar- niste (punkt piaskowy od 79 do 100%), które miejscami w cz ęś ci stropowej zawieraj ą do- mieszki pyłów. Kruszywo grubsze – pospółka, zalega punktowo. W nadkładzie serii piaszczystej wyst ępuje gleba, lokalnie torfy o grubo ści 0,3–0,5 m. Zwierciadło wód gruntowych zostało nawiercone na gł ęboko ści od 1,5 do 3,2 m p.p.t. W cz ęś ci południowej (Łebieniec – Szczenurze) w utworach piaszczystych wzrasta udział pyłów oraz wyst ępuj ą przewarstwienia glin i iłów (Moczulska, 1985) – obszar ten wskazano na mapie jako negatywny. Prace maj ące na celu udokumentowanie złó Ŝ kopalin kruszyw piaszczysto-Ŝwirowych prowadzono w południowej cz ęś ci arkusza. Badaniami obj ęto utwory okruchowe pochodzenia wodnolodowcowego powstałe w czasie zlodowace ń północnopolskich (Jurys, 1991). W rejonie Krakulic wykonano 22 otwory do gł ęboko ści maksymalnej 16,5 m. Po przeanalizowaniu uzyskanych wyników mo Ŝna wyznaczy ć niewielki obszar perspektywiczny wyst ę-

19 powania piasków drobnoziarnistych o punkcie piaskowym od 82 do 100%, wyst ępuj ących pod nadkładem gleby o grubo ści 0,1–0,3 m. Na pozostałym obszarze obj ętym rozpoznaniem zostały nawiercone piaski i gliny. W rejonie Wrze ścia teren został rozpoznany do gł ęboko ści 10 m (wykonano 18 otwo- rów). Wyst ępowanie piasków drobnoziarnistych (punkt piaskowy 81–100%) stwierdzono na niewielkim obszarze obj ętym badaniami, który uznano za perspektywiczny W nadkładzie wyst ępuje gleba o grubo ści 0,1 m. Na pozostałym obszarze stwierdzono punktowe wyst ępo- wanie piasków o niewielkich mi ąŜ szo ściach, piasków gliniastych lub z du Ŝą domieszka pyłów oraz glin zwałowych – rejony te uznano za negatywne. W obszarze na wschód od miejscowo ści Roszczyce i Zdrzewno w wykonanych otworach badawczych nawiercono prawie wył ącznie glin ę, miejscami przewarstwion ą piaskami. Teren został rozpoznany do gł ęboko ści 10 m p.p.t.

VII. Warunki wodne.

1. Wody powierzchniowe

Charakterystyk ę warunków hydrogeologicznych obszaru odwzorowanego w granicach arkusza Łeba opracowano na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 wykonanej dla tego regionu (Lidzbarski, 2000). Omawiany teren poło Ŝony jest w cało ści zlewni rzeki Łeby, z wyj ątkiem północnego pasa nadmorskiego, który bezpo średnio odwadniany jest do Bałtyku. W centralnej cz ęś ci arkusza przebiega dział wodny II rz ędu rozdzielaj ący system hydrograficzny na dwa rejony: zwi ązany z pradolin ą Łeby (spływ w kierunku południowym) oraz zlewni ą rzeki Chełst i Je- ziora Łebsko (spływ w kierunku północno-zachodnim). Na obszarze arkusza stosunki wodne regulowane s ą systemem rowów melioracyjnych zwi ązanych z rzekami Łeb ą i Chełst. W obr ębie obszaru arkusza Łeba wyst ępuje jezioro Sarbsko o powierzchni 6,5 km 2 i wschodnia cz ęść jeziora Łebsko (całkowita powierzchnia – 71,4 km 2). S ą to rozległe, płytkie jeziora przybrze Ŝne ze słabo zaznaczon ą lini ą brzegow ą. Z powodu niewielkiej przezroczy- sto ści i silnego falowania w tych zbiornikach słabo rozwija si ę ro ślinno ść podwodna. Oba jeziora s ą ze sob ą poł ączone rzek ą Łeb ą i kanałem. Na podstawie przeprowadzonych bada ń (Raport ..., 2000) wody obu jezior zakwalifikowano do III klasy czysto ści. W pó źniejszych latach bada ń nie prowadzono. Rzeka Łeba wpływa do jeziora Łebsko poza obszarem arkusza, a wypływa z niego przy miejscowo ści Łeba. Na obszarze arkusza monitoring wód powierzchniowych prowadzony

20 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska na rzece Łebie u jej uj ścia (Raport..., 2008). Wody Łeby odznaczały si ę niezadowalaj ącą jako ści ą (klasa IV) ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść substancji organicznych, azotu, ołowiu, rt ęci i selenu. W stosunku do lat ubiegłych jako ść wód tej rzeki uległa pogorszeniu. Kąpielisko w Łebie nad Bałtykiem spełnia wymagania sanitarne jako ści wód i jest otwarte do k ąpieli i uprawiania sportów wodnych.

2. Wody podziemne

Charakterystyk ę warunków wyst ępowania wód podziemnych przedstawiono na podstawie materiałów zebranych przy opracowaniu arkusza Łeba Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Lidzbarski, 2000). W regionalnym podziale Polski (Paczy ński, 1995) obszar arkusza Łeba nale Ŝy do regionu pomorskiego. Wyst ępowanie wód podziemnych zwi ązane jest utworami wodono śnymi w pi ętrze czwartorz ędowym i trzeciorz ędowym. W obr ębie pi ętra czwartorz ędowego wyró Ŝniono (Lidzbarski, 2000) nast ępuj ące poziomy wodono śne:  poziom plejstoce ńsko-holoce ński, wyst ępuj ący w północnej cz ęś ci arkusza, zwi ązany jest z piaszczystymi osadami holoce ńskimi, poło Ŝonymi bezpo średnio na wodnolodowcowych utworach zlodowace ń północnopolskich lub środkowopolskich, a w strefie brzegowej nadbudowany zawodnionymi piaskami wydm nadmorskich. Na południe od jeziora Sarbsko poziom ten ł ączy si ę z poziomem dolnoplejstoce ńskim. Strop poziomu wodono śnego wyst ępuje na gł ęboko ści 5–15 m, a na mierzei 15–30 m. Średnia jego mi ąŜ szo ść wynosi 17,5 m (w rejonie Łeby dochodzi do 50 m), a przewodno ść wynosi 200–400 m 2/24h. Zwierciadło wody jest swobodne, stabilizuje na rz ędnych od 0 do 5 m n. p. m. W rejonie jezior przybrze Ŝnych wyst ępuj ą wody o podwy Ŝszonej minerali- zacji i podwy Ŝszonej zawarto ści chlorków (rejon miasta Łeby 200–400 mg/dm 3), Ŝelaza i manganu, a tak Ŝe podwy Ŝszonej barwy, co jest wynikiem ingresji wód morskich Ko- rzystniejsza jako ść wód wyst ępuje we wschodniej cz ęś ci mierzei i południowej cz ęś ci niziny nadmorskiej,  poziom wodono śny dolnoplejstoce ński wyst ępuje w cz ęś ci centralnej obszaru arkusza, w osadach wodnolodowcowych zlodowace ń środkowopolskich. W okolicach Łeby i Now ęcina kontaktuje si ę z wodami trzeciorz ędowymi. Strop poziomu wodono śnego wyst ępuje na gł ęboko ści 50–100 m. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej wynosi 20–50 m (miejscami do 70 m), przewodno ść poziomu jest bardzo wysoka, średnio 1013 m2/24h. Najlepiej poziom ten wykształcony w rejonie Łebie ńca (strefa kraw ędziowa Wysoczyny

21 Lęborskiej), gdzie utwory wodono śne wypełniaj ą obni Ŝenie powierzchni podczwartorz ędowej. Poziom zasilany jest dopływem lateralnym z obszaru Wysoczyzny L ęborskiej oraz ascenzj ą wód ze starszego podło Ŝa. Zwierciadło wody jest nachylone na północny- zachód i stabilizuje od 25 do 4 m n.p.m. Ascenzja wód zasolonych w rejonie miasta Łe- by powoduje, Ŝe poziom traci tu u Ŝytkowe znaczenie,  poziom wodono śny mi ędzymorenowy wyst ępuje w centralnej i południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza (na Wysoczy źnie L ęborskiej). Tworzą go osady wodnolodowcowe zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich. Poziom wyst ępuje na gł ęboko ści 20– 50 m, a od powierzchni terenu jest izolowany przez warstw ę glin zwałowych o grubo ści kilkunastu metrów. Mi ąŜ szo ść poziomu wodono śnego waha si ę od 5 do 30 m ( średnio 14 m), a przewodno ść od 20 do 1300 m 2/24h ( średnio 313 m 2/24h). Zwierciadło wody stabilizuje od 10 m n.p.m. w strefie kraw ędziowej wysoczyzny, do 60 m n.p.m. w połu- dniowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Generalnie, wody spływaj ą z południowego wschodu na północny zachód,  poziom wodono śny pradolinny wydzielony został w płytko wyst ępuj ących (poniŜej 5 m) osadach pradoliny Redy-Łeby. Poziom ten posiada bardzo dobre parametry hydrogeolo- giczne: mi ąŜ szo ść poziomu wynosi powy Ŝej 40 m, przewodno ść 500–1500 m 2/24h, wydajno ść potencjalna od 70 do 200 m 3/h. Stopie ń rozpoznania i wykorzystania tego poziomu jest niewielki. Wody pi ętra czwartorz ędowego wyst ępuj ące w północnej cz ęś ci obszaru arkusza (zwłaszcza rejon miasta Łeba i jeziora Łebsko) s ą wodami o niskiej jako ści (klasy III i pozaklasowe), natomiast w cz ęś ci południowej obszaru arkusza dominuj ą wody Ia i Ib klasy przy niewielkim udziale wód klasy II. Wody poziomu pradolinnego zaliczono do klas jako ści II i III. W północnej cz ęś ci arkusza (rejon miasta Łeba) wody s ą zagro Ŝone ascenzj ą zmineralizowanych wód z podło Ŝa i ingresj ą słonych wód Bałtyku, a tak Ŝe wysok ą zawarto ści ą substancji organicznych w osadach poziomów wodono śnych. Suma zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych z utworów czwartorz ędowych wynosi 1221,7 m 3/24h. Trzeciorz ędowy poziom wodono śny zwi ązany jest z utworami oligocenu i miocenu. Wyst ępuje on w sposób ci ągły we wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, a w okolicach Łeby porozcinany jest gł ębokimi strukturami erozyjnymi tworz ąc izolowane „wyspy”. W strefach kraw ędziowych struktur erozyjnych wodono śny poziom trzeciorz ędu wyst ępuje w kontakcie hydraulicznym z wodami poziomu dolnoplejstoce ńskiego (rejon Łeby i Now ęcina). Trzecio- rz ędowy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ściach 70–90 m, lokalnie poni Ŝej 100 m. Powoduje to całkowit ą izolacj ę tego poziomu wodono śnego, i jednocze śnie ogranicza jego zasilanie. Średnia miąŜ szo ść warstwy wodono śnej wynosi 19 m, a przewodno ść 96 m2/24h.

22 Trzeciorz ędowy poziom wodono śny spełnia podrz ędn ą rol ę w zaopatrzeniu w wod ę, z wyj ąt- kiem cz ęś ci północno-wschodniej obszaru arkusza, gdzie brakuje wodono śnych utworów w czwartorz ędzie. Wody pi ętra kredowego zwi ązane z piaskami i piaskowcami górnej kredy, które podrz ędnie wyst ępuj ą na opisywanym terenie i nie stanowi ą poziomu u Ŝytkowego. W starszych utworach (perm, trias) stwierdzono wyst ępowanie wód silnie zmineralizowanych (solanek). Ich wpływ na wody słodkie płycej le Ŝą cych pi ęter wodono śnych zaznaczył si ę w rejonie Łe- by. W uj ęciach na potrzeby miasta zlokalizowanych w granicach Łeby, na skutek intensywnej eksploatacji nast ąpił znaczny wzrost zasolenia ujmowanych wód, uniemoŜliwiaj ący ich wy- korzystanie do celów konsumpcyjnych. W Now ęcinie w latach 70. wybudowane zostało nowe uj ęcie miejskie, zaopatruj ące Łeb ę. Nast ępnie w latach 90. z uwagi na rozwój bazy turystycz- nej i rozbudow ę kanalizacji nast ąpił deficyt w produkcji wody na uj ęciu w Now ęcinie. Po- wstało nowe uj ęcie w rejonie Łebie ńca, które stanowi podstaw ę zaopatrzenia w wod ę mieszka ńców. Wody podziemne w strefie nadmorskiej w ubiegłych latach były ujmowane licznymi uj ęciami na potrzeby o środków wczasowych i kolonii. Obecnie studnie te eksploatowane s ą sporadycznie, z uwagi na rozwój wodoci ągów i nisk ą jako ść ujmowanych wód. Na mapie zostały wskazane uj ęcia wód podziemnych o najwi ększej wydajno ści, w których eksploatowane s ą wody czwartorz ędowego poziomu wodono śnego. S ą to uj ęcia komunalne, zlokalizowane w miejscowo ściach: Łebieniec (3 studnie o ł ącznej wydajno ści 220 m 3/godz.), Now ęcin (120 m 3/godz.), Charbrowo (96 m 3/godz.), Zdrzewo (78 m 3/godz.). śadne z uj ęć nie posiada wyznaczonej strefy ochrony pośredniej. Według mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych wymagaj ących szczególnej ochrony (fig. 3), znajduje si ę w granicach arkusza niewielki północny fragment zbiornika Pradoliny Rzeki Łeby, (GZWP 107) (Kleczkowski, 1990). Dla zbiornika została wykonana dokumentacja (Lidzbarski, 1995). Jest to zbiornik pradolinny o charakterze porowym, poło Ŝony w cało ści na obszarze zlewni rzeki Łeba. Całkowita powierzchnia zbiornika wynosi 211,6 km 2 i jest ona wi ększa o 16,6 km 2 od przyj ętej przez A. S. Kleczkowskiego. Dla GZWP wyznaczona została strefa ochronna. W granicach arkusza Łeba pokrywa si ę ona na zachodzie z zasi ęgiem zbiornika, natomiast na północy i wschodzie obejmuje ona pas wokół GZWP o szeroko ści od około 1 do 7 km. W strefie ochronnej wyznaczone zostały obszary wysokiej i najwy Ŝszej ochrony. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne GZWP 107 wynosz ą 144 tys. m 3/24h, średnia gł ęboko ść uj ęć wynosi 30–100 m, a woda o jako ści Id nie wymaga uzdatniania.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Łeba na tle głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymaga- jących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO); 3 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 107 Pradolina rzeki Łeby, czwartorz ęd (Q); 108 Zbiornik mi ędzymorenowy Salino, czwartorz ęd (Q)

VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego.

Linia brzegowa arkusza Łeba mie ści si ę pomi ędzy 169,8 a 186,5 km wybrze Ŝa wg ki- lometra Ŝu Urz ędu Morskiego. W obr ębie arkusza wyst ępuj ą brzegi wydmowe, w tym od 175,0 do 186,5 km wybrze Ŝa s ą to brzegi typu mierzejowego, w znacznej cz ęś ci abradowane przez morze (Zachowicz i in., 2007). Na odcinku 182,1–182,3 km wybudowano opask ę beto- now ą chroni ącą zurbanizowane obszary Łeby. Zachodni odcinek, od uj ścia rzeki Łeby do 181,8 km, jest sztucznie zasilany z uwagi na permanentne niszczenie brzegu. Na odcinkach erozyjnych szeroko ść pla Ŝy waha si ę od 24 do 78 m, za ś na akumulacyjnych od 42 do 94 m. Mierzeja Jeziora Sarbsko (175–181 km) w latach 1889–1979 podlegała erozji z pr ędko ści ą 0,31 m/rok. Fragmenty Mierzei Jeziora Sarbsko uznano za najbardziej zagro Ŝone odcinki

24 brzegu (Cie ślak, 2000). Mierzeje jezior Sarbsko i Łebsko zajmują pokrywy wydmowe, lekko faliste, o deniwelacjach 2–3 m i maksymalnej wysokości 24,9 m n. p. m. w cz ęś ci wschodniej mierzei Jeziora Sarbsko. Wał wydm nadmorskich, w częś ci wschodniej arkusza (latarnia Sti- lo) wznosi si ę do wysoko ści 45 m n.p.m. Odcinek brzegu na wschód od uj ścia rzeki Łeby, do 181,8 km, ze wzgl ędu na jego cz ęste niszczenie, jest sztucznie zasilany. Przyczyn ą lokalnych zniszcze ń wybrze Ŝa zachodniego i środkowego mogły by ć m.in. rozbudowuj ące si ę porty, a w obr ębie obszaru arkusza falochron portowy w Łebie. W celu ochrony brzegu, na wschód od portu zastosowano ostrogi brzegowe. Badania Instytutu Morskiego stwierdziły negatywne działania ostróg poza ich bezpo średnim zasi ęgiem. W strefie morskiej obszaru arkusza Łeba od brzegu do izobaty 20 m wyst ępuje płycizna przybrze Ŝna tworz ąca cz ęść wschodni ą Płycizny Czołpi ńskiej. Izobata 20 m przebiega równo- legle do brzegu, w odległo ści około 6,5–7 km. Wzdłu Ŝ całego wybrze Ŝa, od brzegu do gł ębo- ko ści 15 m rozci ąga si ę podwodny skłon brzegowy. Poni Ŝej skłonu podwodnego, w cz ęś ci zachodniej podbrze Ŝa wyst ępuj ą równiny abrazyjno-akumulacyjne (z reliktami równin zasto- iskowych w cz ęś ci północnej), a w cz ęś ci wschodniej, na północ od Jeziora Sarbsko, wyst ę- puje obszar współwyst ępowania reliktów pagórków morenowych i pagórków akumulacji morskiej (U ścinowicz, Zachowicz, 1991). Podwodny skłon brzegowy (0–15 m) i gł ębiej, to strefa redepozycji piasków – do gł ę- boko ści około 10 m głównie drobnoziarnistych, natomiast poni Ŝej 10 m piasków średnio- i gruboziarnistych. W strefie tej osady s ą transportowane od stref abrazji do depozycji. W obr ębie podwodnego skłonu brzegowego osady przemieszczane s ą na pla Ŝę oraz w gł ębsze rejony morza, a tak Ŝe wzdłu Ŝ brzegu w kierunku wschodnim. Na północ od Łeby (0–17 m) wyst ępuje strefa, przecinaj ąca skłon podwodny, o przewadze abrazji osadów piaszczystych i piaszczysto-Ŝwirowych. Kierunek przemieszczania osadów w tej strefie odbywa si ę ku pół- nocnemu wschodowi (U ścinowicz, Zachowicz, 1991). Od połowy lat siedemdziesi ątych Słu Ŝba Oceanograficzna IMGW w Gdyni prowadzi w Łebie (stacja brzegowa, redowa i profi- lowe) badania hydrologiczne Morza Bałtyckiego. Słu Ŝbę lodow ą informacyjno-prognostyczn ą prowadzi Oddział Morski IMGW w Gdyni. Charakterystyka sezonu lodowego na podstawie 30-lecia 1961–1990 wykazuje, Ŝe średnia liczba dni z lodem na terenie wybrze Ŝy (stacje Ro- zewie i Ustka) wynosi 17 i 25 dni, a maksymalna 84 i 90 dni. W okresie surowej zimy poja- wia si ę w u wybrze Ŝy lu źna kra, a w okresie bardzo surowej zimy świe Ŝy lód (Girjatowicz, 1985; Majewski, Lauer, 1994).

25 IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeciętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 3 – Łeba, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

26 Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- zawarto ści w ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie glebach na dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra arkuszu 3 – Łeba na arkuszu niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) 3 – Łeba Polski 4)

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa 2) 3) <1 mm Grupa B Grupa C 1) Mineralizacja Grupa A HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0 –0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–< 5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 2–28 13 27 Cr Chrom 50 150 500 <1 –4 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 15 –34 25 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 –< 0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1 –2 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1 –5 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1 –3 1 3 Pb Ołów 50 100 600 4–17 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 –0,07 0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 3 – Łeba 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 7 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 7 Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 7 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ą- Ni Nikiel 7 ce ze stanu faktycznego, Pb Ołów 7 2) grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 7 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- arkusza 3 – Łeba do poszczególnych grup u Ŝytkowania ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- (ilo ść próbek) zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

27 próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści analizowanych pierwiastków w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku sedymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

28 Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL . Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* - ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** - MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, mie- dzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królew- sk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji pło- mieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

29 Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść, Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Sarbsko (tab. 6). Osady tego jeziora charakteryzuj ą si ę niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, s ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ą- dzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powyŜej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Sarbsko Pierwiastek (1995 r.) Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 8 Cynk (Zn) 47 Kadm (Cd) 0,7 Mied ź (Cu) 5 Nikiel (Ni) 5 Ołów (Pb) 16 Rt ęć (Hg) 0,06 3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

30 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Profile pomiarowe s ą krótkie, poniewa Ŝ północn ą cz ęść arkusza zajmuj ą wody Morza Bałtyckiego. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do inter- pretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 5 do około 12 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 8 nGy/h i jest znacznie ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma s ą bardziej zró Ŝnicowane i zmieniaj ą si ę od około 8 do około 42 nGy/h. Przeci ętnie wynosz ą około 25nGy/h. Bardzo niskie warto ści promieniowania gamma zarejestrowane wzdłu Ŝ profilu zachodniego s ą zwi ązane głównie z torfami. W profilu wschodnim najwy Ŝszymi dawkami promieniowania (około 40 nGy/h) cechuj ą si ę gliny zwałowe, a najni Ŝszymi – torfy i piaski eoliczne (8–15 Gy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 1,0 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0,9 do 2,9 kBq/m 2.

31 3W PROFIL ZACHODNI 3E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6078785 6069455 6076761

m 6068654 m 6073673

6066804 6067708 6064787 0 2 4 6 8 10 12 14 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h

32 32 St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6078785 6069455 6076761

m 6068654 m 6073673

6066804 6067708 6064787 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Łeba (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza

X. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in- Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Tabela 7 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜ szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 . 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 . 10 -9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 . 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 7;

33 - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy wyznaczaniu obszarów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Łeba Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Lidzbarski, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyzna- czonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan. Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk przeanali- zowano tak Ŝe mo Ŝliwo ść istnienia wyrobisk po eksploatacji kopalin, które z racji na pozosta- wienie niezagospodarowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu mogłyby by ć rozpatrywa- ne jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem wykorzystania naturalnej bądź stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Około 90% l ądowej cz ęści arkusza obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wył ączenia tych obszarów, w wielu przypadkach nakłada- jące si ę na siebie, dla terenu arkusza Łeba wydzielono ze wzgl ędu na:

34 - obszar Słowi ńskiego Parku Narodowego, obejmuj ącego tereny poło Ŝone na wschód od Łeby, kontynuuj ący si ę na obszarze arkuszy: Kluki i Smołdzi ński Las; Utworzono go w 1966 roku (ze zmianami w 2004 r), i wraz z otuliną podlega wył ączeniu bezwzgl ęd- nemu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów (rezerwat biosfery UNESCO). - poło Ŝenie w granicach obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Jest to specjalny obszar ochrony ptaków PLB 220003 oraz pokrywaj ący si ę z nim w du Ŝej cz ę- ści, lecz obejmuj ący nieco mniejszy teren l ądu - obszar specjalnej ochrony siedlisk PLH 220023. Oba obszary nosz ą nazw ę „Ostoja Słowi ńska”. Granice drugiego z wymienionych obszarów obejmuj ą teren Słowi ńskiego Parku Narodowego - rezerwaty przyrody: krajobrazowy „Mierzeja Sarbska”, le śny „Choczewskie Cisy”, tor- fowiskowy „Las Górkowski” oraz florystyczny „Nowe Wicko”; - stref ę morskiego pasa nadbrze Ŝnego Bałtyku o szeroko ści 1 km; - wyst ępowanie naturalnych zbiorników wodnych: Jeziora Łebsko (wschodnia cz ęść ), Je- ziora Sarbsko oraz Jeziora Czarnego i niewielkich oczek w południowo-wschodniej cz ę- ści arkusza, wraz ze strefą 250 m od ich brzegów; - wyst ępowanie kompleksów le śnych o powierzchni powy Ŝej 100 ha i zwartych o mniej- szej powierzchni; - stref ę ochronn ą OWO udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 107 Pradolina rzeki Łeba - doliny rzek Łeby, Chełstu i Charbrowskiej Strugi oraz Kanału śarnowskiego, wypełnio- ne osadami rzecznymi, a tak Ŝe utwory morskie i organogeniczne holocenu, miejscami najmłodszego plejstocenu, wraz ze stref ą szeroko ści 250 m od osi cieku; - liczne dolinki denudacyjne prowadz ące drobne cieki odwadniaj ące wysoczyzn ę lub suche, wypełnione osadami deluwialnymi; - wyst ępowanie sztucznych kanałów wraz z g ęstym systemem rowów melioracyjnych zlokalizowanych na nisko poło Ŝonych terenach podmokłych wypełnionych osadami je- ziornymi, deltowymi, morskimi i organogenicznymi (rozległe obszary w północnej, zachodniej i południowej cz ęś ci arkusza, w du Ŝej cz ęś ci z obszarami wyst ępowania ł ąk na glebach pochodzenia organicznego; - budow ę geologiczn ą omawianego terenu. Analiza Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Morawski, 1986, 1990) wykazuje, Ŝe 85% waloryzowanego obszaru arkusza pokrywaj ą utwory holoce ńskie, wokół jezior Łebsko i Sarbsko, a tak Ŝe w południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru rzeczno-jeziorne, natomiast wzdłu Ŝ pasa przymorskiego wykształcone jako piaski eoliczne z licznymi wydmami oraz piaski morskie i pla Ŝowe.

35 - obszary predysponowane do wyst ępowania osuwisk lub ruchów masowych, głównie w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza (Grabowski (red.), 2007); - obszar w otoczeniu źródeł w promieniu 250 m; - obszary zwartej zabudowy i infrastruktury (istniej ącej i projektowanej) i terenów zielonych w obr ębie miasta i portu Łeba oraz miejscowo ści gminnej Wicko; - teren byłego lotniska wojskowego Łebie ń-Lędziechowo w Maszewku;

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk jest dopuszczalna, zajmuj ą około 10% l ądo- wej cz ęś ci terenu arkusza Łeba, i zlokalizowane s ą w jego wschodniej cz ęści. W granicach arkusza wyznaczono potencjalne obszary preferowane do lokalizacji skła- dowisk odpadów oboj ętnych. Wydzielono je w miejscach, które posiadaj ą naturaln ą warstw ę izolacyjn ą wykształcon ą w postaci pakietu gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (zgodnie z tabel ą 7). W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki pod składowanie odpa- dów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich (wisły) (Morawski, 1986, 1990). Obszary predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono przede wszystkim w obr ębie powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych, których wiek korelowany jest ze stadiałem głównym zlodowacenia wisły. Gliny te w strefie przypowierzchniowej s ą zwietrzałe, porowate. Ich profil pionowy wykazuje zmienno ść litologiczn ą: od silnie mułkowo-pylastych, przez piaszczyste do kamienistych z du Ŝą ilo ści ą głazików i głazów. W miejscach, gdzie gliny te tworz ą residua na piaskach wodnolodowcowych, nie zostały zakwalifikowane jako naturalna bariera geologiczna. Średnia mi ąŜ szo ść kompleksu gliniastego wyra źnie wzrasta w kierunku południowym, od 5 metrów w rejonie Ulinii do 38 metrów na wschód od Roszczyc i Komaszewa. W południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru gliny zwałowe zlodowacenia wisły prawdopodobnie zalegaj ą bezpo średnio na starszych, mocniej skonsolidowanych glinach zwałowych zlodowacenia warty. Analiza prze- krojów geologicznych zamieszczonych na Szczegółowej mapie geologicznej Polski (Moraw- ski, 1986, 1990) wykazuje, Ŝe ł ączna mi ąŜ szo ść takiego kompleksu osadów nieprzepuszczal- nych dochodzi do 70 metrów. W miejscach tych mo Ŝna zatem spodziewa ć si ę korzystniej- szych parametrów charakteryzuj ących naturaln ą barierę izolacyjn ą.

36 Starsze gliny lokalnie wyst ępuj ą równie Ŝ na powierzchni w rejonie Sarbska-Dymnicy (w obr ębie mioce ńskiego osta ńca erozyjnego), lecz s ą silnie zwietrzałe, cz ęś ciowo zachowane jedynie w formie residuum. Mi ąŜ szo ść glin w obr ębie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk jest zgod- na z wymaganiami dla utworzenia składowiska odpadów oboj ętnych. Gliny zwałowe zlodowacenia wisły zalegaj ą zazwyczaj na piaskach i Ŝwirach wodnolodowcowych (dolnych), odsłaniaj ących si ę powszechnie wzdłu Ŝ północnych kraw ędzi wysoczyzny i osi ągaj ących mi ąŜ szo ść 20–35 m. W rejonach, gdzie grubo ść warstwy piaszczystej nie przekracza 2,5 metra, lub gdzie warstwa glin zwałowych jest przykryta eluwiami glin zwałowych, wyznaczono obszary o zmiennych warunkach zalegania pakietu izolacyjnego. Tereny wyst ępowania utworów piaszczystych z domieszk ą frakcji Ŝwirowej akumulacji wodnolodowcowej, piasków rzecznych oraz piasków mioce ńskich (w rejonie Dymnicy), o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 2,0–2,5 m, wyznaczono jako rejony pozbawione naturalnej bariery geologicznej. W rejonach tych lokalizacja ewentualnych składowisk odpadów jest mo Ŝ- liwa pod warunkiem wykonania sztucznych barier izolacyjnych dna i skarp wyrobiska. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę głównie w obr ębie wysoczyzny polodowcowej (Wysoczyzna L ęborska i śarno- wiecka), zajmuj ącej wschodni ą cz ęść terenu arkusza. Ma ona charakter wysoczyzny morenowej płaskiej, cz ęś ciowo, w rejonie Roszczyc, falistej. Urozmaicona jest ona w okolicy Ma- szewka i Roszczyc wzgórzami morenowymi, w du Ŝej cz ęś ci zbudowanymi z glin zwałowych. Cz ęść obszarów POLS znajduje si ę w zasi ęgu równin wodnolodowcowych, oddzielonych długimi stokami od Pobrze Ŝa Słowi ńskiego. W zasi ęgu wyznaczonych obszarów predysponowanych do składowania odpadów znajduj ą si ę dwa u Ŝytkowe pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i paleoge ńsko-neoge ńskie. W osadach czwartorz ędu wyró Ŝniono poziom wodono śny mi ędzymorenowy, zalegaj ący na gł ębo- ko ści 20-50 m pod glinami zwałowymi o mi ąŜ szo ści 5–40 m oraz na gł ęboko ści 50–100 m - poziom dolnoplejstoce ński, dobrze izolowany, zalegaj ący na ogół w obni Ŝeniach powierzchni podczwartorz ędowej. Pi ętro paleoge ńsko-neoge ńskie buduj ą wodono śne piaski oligoce ńskie i mioce ńskie zwi ązane z gł ębszymi strukturami wyst ępuj ące na gł ęboko ści 70–90 m, maj ące lokalnie kontakt hydrauliczny z poziomem dolnoplejstoce ńskim. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych, wyznaczone we wschodniej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę w strefie o niskiej i średniej podatno ści wód podziemnych na zagro Ŝenia antropogeniczne, z cz ęś ciow ą izolacj ą głównego poziomu u Ŝytkowego. Predysponowane obszary zlokalizowane koło Barg ędzina oraz na południowy wschód od

37 Roszczyc s ą korzystniejsze dla lokalizowania składowisk, poniewa Ŝ wyst ępuj ą w strefie o bardzo niskim i niskim stopniu zagro Ŝenia głównego poziomu wodono śnego, bez ognisk zanieczyszcze ń. W rejonie tym izolacja poziomów wodono śnych jest wystarczaj ąca. Przedstawione na mapie preferowane obszary wydzielono na podstawie zgeneralizowa- nego obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Łeba Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Morawski, 1986, 1990). Zaznaczy ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnieniach do Szczegółowej mapy geologicznej jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Dlatego te Ŝ w przypadku omawianych rejonów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska wymaga przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ą- cych na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz bada ń hydrogeologicznych. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony warunkowych ogranicze ń (RWU) lokalizowania składowisk, wynikaj ące z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ędu na: b – teren lotniska Łebie ń-Lędziechowo (na wschód od Maszewka) Z uwagi na zabudow ę tego lotniska, wyznaczono rejon warunkowych ogranicze ń w od- ległości 8 km od jego centrum. Lokalizacja składowiska w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany w ramach oceny jego oddziaływa- nia na środowisko, a w dalszej procedurze w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, kon- serwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), z uwagi na brak wy- maganej przypowierzchniowej warstwy gruntów spoistych (iłów lub mułków) o współczyn- niku przepuszczalno ści <1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści od 1 do 5 m. W przypadku konieczno ści lokalizacji na tym terenie tego typu inwestycji mog ącej znacz ąco wpływa ć na otoczenie, w pierwszej kolejno ści nale Ŝałoby rozpatrywa ć rejony, gdzie kompleksy glin zwałowych ma- ją najwi ększe mi ąŜ szo ści. Nale Ŝy si ę jednak liczy ć z faktem, Ŝe konieczne b ędzie zastosowanie dodatkowych sztucznych barier izolacyjnych.

38 Na obszarze arkusza Łeba znajduje si ę jedno składowisko odpadów komunalnych sta- łych o powierzchni 5,26 ha, zlokalizowane na południe od Łeby, w miejscowo ści Lucino. Składowisko to, obsługuj ące miasto Łeba oraz gmin ę Wicko znajduje si ę na obszarze mapy obj ętym bezwzgl ędnym zakazem składowania odpadów.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych do lokalizowania składowisk Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów, poza obszarami, na których obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz składowania odpadów, okre śli ć mo Ŝna dla rejonów wyst ępo- wania pakietów glin zwałowych stadiału głównego zlodowacenia wisły, zalegaj ących bezpo- średnio na glinach zlodowacenia warty. Kompleksy takie, o mi ąŜ szo ści 38–70 m wyst ępuj ą na obszarze poło Ŝonym w pasie mi ędzy Barg ędzinem na północy i Komaszewem i Roszczy- cami na południu. W tych rejonach mo Ŝliwe jest jednak istnienie zawodnionych przewar- stwie ń piaszczystych rozdzielaj ących oba poziomy glin zwałowych, co w znacz ącym stopniu osłabi naturaln ą barier ę izolacyjn ą. Zlokalizowanie pakietu gliniastego o znacznej mi ąŜ szo ści, po dokonaniu oceny jego wła ściwo ści izolacyjnych, warunkowo stanowi ć mo Ŝe potencjalne podło Ŝe dla składowisk odpadów innych ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych). Wyst ę- puj ące tu czwartorz ędowe poziomy wodono śne maj ą dobr ą izolacj ę, a stopie ń ich zagro Ŝenia jest co najmniej niski. Warunkowe ograniczenia zwi ązane s ą jedynie z s ąsiedztwem nieczyn- nego lotniska, którego funkcje w planach zagospodarowania przestrzennego niebawem prawdopodobnie zostan ą zmienione.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na obszarze arkusza Łeba, w obr ębie obszarów predysponowanych do składowania od- padów nie wyst ępuj ą wyrobiska, które po odpowiednim przystosowaniu mogłyby stanowi ć nisz ę do składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub pogorszy ć stan środowiska.

39 Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegra- dowanych. Plansza B prezentuje, wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

XI. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Łeba warunki podło Ŝa budowlanego ocenione zostały na podstawie map: geologicznej (Morawski 1986, 1990), hydrogeologicznej (Lidzbarski, 2000) oraz topograficznej w skali 1:25 000. Zgodnie z „Instrukcj ą ....” (2005) z analizy wył ączono obszary gleb chronionych klasy I–IVa, łąki na glebach pochodzenia organicznego, lasy, zło Ŝa o powierzchni powy Ŝej 5 ha, teren zwartej zabudowy miasta Łeba. W granicach arkusza znajduj ą si ę obiekty obj ęte przyrodnicz ą ochron ą prawn ą – fragment Słowi ńskiego Parku Narodowego oraz rezerwat przyrody „Mie- rzeja Sarbska” w obr ębie których równie Ŝ nie rozpatrywano warunków gruntowych. Pozostałe tereny (około 20% powierzchni l ądowej arkusza) zostały rozpatrzone pod k ątem ich przydatno ści dla budownictwa. Po przeanalizowaniu uwarunkowa ń budowy geologicznej oraz warunków hydrogeologicznych wytypowano obszary korzystne dla budownictwa oraz niekorzystne, stwarzaj ące utrudnienia dla budownictwa. Rejony o warunkach korzystnych wyst ępuj ą w obszarach gruntów spoistych zwartych, półzwartych i twardoplastycznych oraz gruntów sypkich średniozag ęszczonych i zag ęszczo- nych, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wody gruntowej przekracza 2 m. Warunki takie wyst ępuj ą na obszarze wysoczyznowym w środkowej i południowo- wschodniej cz ęś ci arkusza. S ą to obszary wyst ępowania osadów zlodowace ń północnopol- skich (wisły). Grunty niespoiste w stanie średniozag ęszczonym i zag ęszczonym s ą reprezentowane przez piaszczysto-Ŝwirowe osady akumulacji wodnolodowcowej, które występuj ą w strefie stokowej wysoczyzny (wzdłu Ŝ linii na południe od Łebie ńca – Szczenurze – Sarbsk – Zielonka). Grunty spoiste o konsystencji od zwartej do twardoplastycznej s ą reprezentowane przez małoskonsolidowane lub nieskonsolidowane gliny zwałowe wyst ępuj ące na obszarze wysoczyznowym w cz ęś ci środkowej i południowo-wschodniej arkusza Łeba. Korzystne warunki gruntowe s ą równie Ŝ w obr ębie wychodni utworów trzeciorz ędowych (okolice miejscowo ści Ulinia i Dymnica) Niekorzystne warunki dla budownictwa stwarzaj ą na omawianym terenie, głównie grunty słabono śne (grunty organiczne, grunty spoiste mi ękkoplastyczne i grunty sypkie lu źne)

40 oraz płytko wyst ępuj ący poziom wód gruntowych (mniej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu). Wyst ępuj ą tu bardzo rozległe torfowiska (miejscami pod ścielone gyti ą i kred ą jeziorn ą), po- ci ęte sieci ą g ęstych kanałów. S ą one zlokalizowane w obr ębie Pradoliny Łeby i Pradoliny Nadmorskiej, dolinie Charbrowskiej Strugi i okolicach Roszczyc (Bagna Roszczyckie) oraz w otoczeniu jezior i lokalnych zagł ębie ń terenu. W obszarach tych zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę bardzo płytkie, a dodatkowo wody zawieraj ą substancje organiczne niekorzystne dla budownictwa – mog ą charakteryzowa ć si ę agresywno ści ą wzgl ędem betonu i stali. Warunki niekorzystne wskazano tak Ŝe na terenach akumulacji osadów eolicznych, które w granicach arkusza wyst ępuj ą w formie wydm oraz pól (pas Mierzej Łebskiej, okolice miej- scowości Steknica, Przybrze Ŝe). Bardzo wa Ŝne jest, aby w strefach tych zachowa ć ro ślinno ść pierwotn ą, która stabilizuje grunt i zapobiega wywiewaniu piasków. W granicach arkusza wyst ępuj ą obszary o znacznych spadkach terenu (powy Ŝej 12%). Są to strefy predysponowane do wyst ępowania powierzchniowych ruchów masowych. Do obszarów tego rodzaju zaliczono bardziej strome fragmenty stoków wysoczyzny opadaj ące ku pradolinom, dolinie Charbrowskiej Strugi i rynnowego obni Ŝenia Roszczyce – Maszewko (Grabowski red., 2007). Cz ęsto w obr ębie zboczy wyst ępuj ą wysi ęki i źródła, a u podnó Ŝa stoków tworz ą si ę osady deluwialne. Z uwagi na zagro Ŝenia powierzchniowymi ruchami masowymi niekorzystne dla budownictwa s ą rejony miedzy Krakulicami a Charbrowem, okolice miejscowo ści S ądowo, Wrze ścienko, Roszczyce i Zdrzewno. Wi ększo ść terenów zagro Ŝo- nych ruchami masowymi jest wył ączona z oceny geologiczno-in Ŝynierskiej (tereny le śne). W rejonie miejscowo ści Ulinia i S ądowie mog ą wyst ępowa ć zaburzenia glacitektoniczne. W obszarach zagro Ŝonych rozwojem ruchów masowych oraz zaburzonych glacitekto- nicznie przed rozpocz ęciem prac budowlanych nale Ŝy sporz ądzi ć dokumentacj ę geologiczno- in Ŝyniersk ą.

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszary zalesione stanowi ą około 40% l ądowej powierzchni arkusza Łeba. Najwi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą w północnej i centralnej cz ęś ci mapy. Pod wzgl ędem siedlisko- wym przewa Ŝa las mieszany i bór mieszany świe Ŝy, pod wzgl ędem gatunkowym przewa Ŝaj ą drzewostany sosnowe. Najlepsze warunki dla rozwoju rolnictwa wyst ępuj ą w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Wyst ępuj ą tu gleby wysokich klas bonitacyjnych (I–IVa). S ą to głów- nie gleby brunatne wykształcone na utworach polodowcowych (wapnistych glinach zwało- wych, eluwiach glin i piaskach gliniastych). Na piaskach wodnolodowcowych wykształciły

41 si ę silnie zakwaszone gleby bielicowe, a z cz ęś ciowo wyługowanych gleb brunatnych powsta- ły gleby pseudobielice. W obni Ŝeniach terenu, przy jeziorach i wzdłu Ŝ cieków wodnych wy- tworzyły si ę gleby torfowe. W zale Ŝno ści od warunków lokalnych gleby klasyfikowane s ą do kompleksu pszennego dobrego, pszenno-Ŝytniego lub pszennego wadliwego, do III i IV klasy bonitacyjnej. Cz ęść gleb zalicza si ę do kompleksu Ŝytniego dobrego i bardzo dobrego. Na mało przepuszczalnym podło Ŝu bezodpływowych obni Ŝeń, gdzie okresowo stagnuje woda, wyst ępuj ą czarne ziemie. Ze wzgl ędu na zbyt du Ŝą wilgotno ść , zaliczane s ą one do kompleksu zbo Ŝowo-pastewnego mocnego oraz słabego i traktowane jako u Ŝytki zielone. Na terenach okresowo zalewanych (południowo-zachodnia cz ęść arkusza oraz pas na południe od jezior) powstały gleby torfowe i bagienne, w rolnictwie wykorzystywane jako uŜytki zielone. Znaczna cz ęść obszaru odwzorowanego w granicach arkusza Łeba podlega przyrodni- czej ochronie prawnej. Od zachodu na teren arkusza si ęga Słowi ński Park Narodowy (SPN). Został on utworzony w 1967 r. W 2004 roku SPN został powi ększony o 2 milowy pas Morza Bałtyckiego w ramach bałtyckich obszarów chronionych HELCOM BSPA (Baltic Sea Protec- ted Areas). Głównym celem tworzenia systemu HELCOM BSPA jest ochrona przyrody morskiej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem zasobów biologicznych Bałtyku, poprzez ochron ę gatunków flory i fauny, ich naturalnych siedlisk, ale równie Ŝ ochron ę mechanizmów regulu- jących funkcjonowanie ekosystemu morskiego. W granice SPN został równie Ŝ wł ączony u Ŝy- tek ekologiczny „Krakulice”. Aktualna powierzchnia parku wynosi 327,44 km 2 (w tym obszary lądowe stanowi ą 215,73 km 2, morskie 111,71 km 2), otulina – 302,20 km 2. Celem SPN jest zachowanie w niezmienionym stanie systemu jezior przymorskich, bagien, torfowisk, ł ąk, nadmorskich borów i lasów, a przede wszystkim wydmowego pasa mierzei z unikatowymi w Europie wydmami ruchomymi. Na terenie Parku wyst ępuje około 920 gatunków ro ślin na- czyniowych, 165 gatunków mszaków, 500 gatunków glonów, 430 gatunków grzybów, z któ- rych 77 jest obj ętych ochron ą ścisł ą, a 15 cz ęś ciow ą. Nale Ŝą do nich mi ędzy innymi: widłak torfowy, mikołajek nadmorski, zimoziół północny, rosiczka okr ągłolistna, storczykowate, turzyca piaskowa, długosz królewska, poryblin jeziorny, malina moroszka. Ta ostatnia to relikt polodowcowy, który ma tu najwi ększe w Polsce stanowisko. Najwa Ŝniejszymi zwierz ę- tami Parku s ą ptaki. Sklasyfikowano tu około 260 gatunków ptactwa, z czego połowa to ptac- two wodne i błotne. Na brzegach jezior gniazda swe zakładaj ą łab ędzie, mewy, kaczki, perko- zy, łyski i rybitwy. Na bagnach bytuj ą bataliony, bekasy, kuliki, czaple i Ŝurawie. W lasach mo Ŝna spotka ć bielika, rybołowa i sowy. Podczas jesienni i wiosny przelatuj ą t ędy gatunki

42 z północy, a niektóre zimuj ą. Do osobliwości świata zwierz ęcego nale Ŝy zaliczy ć pojawiaj ące si ę tutaj od czasu do czasu foki i mor świny. W 1997 r. SPN został, jako pierwszy w Polsce, wł ączony przez UNESCO do sieci Światowych Rezerwatów Biosfery, a w 1995 r. wpisany na list ę terenów chronionych kon- wencj ą ramarsk ą o obszarach wodno-błotnych o mi ędzynarodowym znaczeniu przyrodni- czym. Na obszarze Parku utworzono 12 rezerwatów ścisłych i 3 cz ęś ciowe. Dla ochrony miejsc l ęgowych na jeziorze Łebsko utworzono ścisły rezerwat „Gacki i śarnowskie Łęgi” oraz „Klukowe Ł ęgi” (poza granicami arkusza Łeba). W pasie nadmorskim o du Ŝych warto ściach przyrodniczych, kulturowych i rekreacyj- nych utworzono w 1994 Nadmorski Obszar Chronionego Krajobrazu (NOChK). Całkowita powierzchnia NOChK wynosi 14 940 ha, na arkuszu Łeba znajduje si ę jego fragment. Na obszarze arkusza zlokalizowane s ą cztery rezerwaty przyrody (tab. 8). Rezerwat krajobrazowy „Mierzeja Sarbska” poło Ŝony jest na pograniczu pobrze Ŝy Sło- wi ńskiego i Kaszubskiego. Mierzeja Sarbska jest jednym z najpi ękniejszych fragmentów wybrze Ŝa bałtyckiego i stanowi swego rodzaju miniatur ę poło Ŝonego kilka kilometrów na za- chód SPN. Od północy rezerwat graniczy z pla Ŝą , natomiast od południa z Jeziorem Sarbsko. Rezerwat „Mierzeja Sarbska” chroni w ąski (do 1 km szeroko ści) pas wydm nadmorskich. Celem ochrony s ą ruchome wydmy paraboliczne (o wysoko ści do 24 m n.p.m.), bór ba Ŝyno- wy i le śne torfowiska, formy wydmowe. Wyst ępuj ą tu równie Ŝ stanowiska licznych roślin podlegaj ących ochronie (m.in. długosz królewski, fiołek torfowy, rosiczka długolistna, rosiczka po średnia, turzyca bagienna, w ątlik błotny, wełnianeczka darniowa i woskownica eu- ropejska). Obszar rezerwatu jest równie Ŝ ostoj ą puchacza. Rezerwat le śny „Choczewskie Cisy” obejmuje dawny park przydworski w okolicach Sasina. Głównym celem ochrony jest tu cis pospolity. Wiek najstarszych cisów jest określony na około 120 lat. Pierwsze cisy na teren parku zostały wprowadzone sztucznie, młodsze osob- niki pochodz ą z samosiewu. Znajduj ą si ę tu równie Ŝ stanowiska ro ślin chronionych np. stor- czyków, wawrzynka wilczełyko. Rezerwat florystyczny „Nowe Wicko” obejmuje silnie zaro śni ęte jezioro eutroficzne wraz ze zbiorowiskami szuwarowymi, zaro ślami łozowymi, olesem ł ęgowym i brzezin ą ba- gienn ą. Celem ochrony jest zachowanie zarastaj ącego jeziora z naturalnymi zespołami ro ślin- nymi oraz stanowiska woskownicy europejskiej na południowo-wschodniej granicy zasięgu. Wyst ępuj ą tu równie Ŝ stanowiska innych ro ślin chronionych takich jak: narecznica grzebie- niasta, porzeczka czarna i kruszyna pospolita.

43 W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza znajduje si ę niewielki fragment rezerwatu le- śno-torfowiskowego „Las Górowski”. Został on utworzony w celu ochrony ró Ŝnych postaci borów bagiennych wyst ępuj ących na glebach torfowych, ze starodrzewem sosny pospolitej. Wyst ępuj ące w obr ębie rezerwatu wielkopowierzchniowe torfowiska wysokie (kopułowe typu bałtyckiego) s ą unikalne w skali kraju. Zachowuj ą one jeszcze ro ślinno ść zbli Ŝon ą do naturalnej. Obszar rezerwatu jest jedyn ą wi ększ ą powierzchni ą zadrzewion ą w rozległym kra- jobrazie rolniczym. Spełnia równie Ŝ rol ę naturalnego zbiornika retencyjnego, kształtuj ącego w znacznym stopniu bilans wodny okolicy. Na obszarze arkusza Łeba ochron ą prawn ą w formie pomników przyrody obj ęto rów- nie Ŝ liczne drzewa (tabela 8). Tabela 8 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Na północ od Łeba, Wicko K – Mierzeja Sarbska 1 R 1976 jeziora Sarbsko Lębork (546,63) Choczewo L – Choczewskie Cisy 2 R Zielonka 1961 Wejherowo (9,19)* Wicko Fl – „Nowe Wicko” 3 R Wicko 1984 Lębork (24,49) Wicko L-T – Las Górkowski 4 R Górka 1984 Lębork (99,36)* Łeba 5 P Łeba 1984 PŜ – d ąb szypułkowy „D ąb samotnik” Słupsk Ulinia Wicko 6 P 1966 PŜ – d ąb park podworski Lębork Ulinia Wicko 7 P 1966 PŜ – d ąb park podworski Lębork Ulinia, Nadl. L ę- Wicko 8 P bork, le śn. Sasino, 1970 PŜ – grupa drzew: trzy buki Lębork oddział 127a Ulinia, Nadl. L ę- Wicko 9 P bork, le śn. Sasino, 1970 PŜ – d ąb szypułkowy Lębork oddział 125g Ulinia, Nadl. L ę- Wicko 10 P bork, le śn. Sasino, 1995 PŜ – buk pospolity Lębork oddział 73f Ulinia, Nadl. L ę- Wicko 11 P bork, le śn. Sasina 1995 PŜ – d ąb szypułkowy Lębork oddział 66n Ulinia, Nadl. L ę- Wicko 12 P bork, le śn. Sasino, 1995 PŜ – d ąb szypułkowy Lębork oddział 97f Ulinia, Nadl. L ę- Wicko 13 P bork, le śn. Sasino, 1995 PŜ – d ąb szypułkowy Lębork oddział 73l Wicko 14 P Szczenurze, park 1995 PŜ – jesion wyniosły Lębork

44 1 2 3 4 5 6 Wicko 15 P Szczenurze, park 1995 PŜ – cis pospolity Lębork Wicko 16 P Szczenurze, park 1995 PŜ –kasztan jadalny Lębork Wicko 17 P Szczenurze, park 1995 PŜ –dąb szypułkowy Lębork Barg ędzino, Nadl. Wicko 18 P Lębork, le śn. Strze- 1995 PŜ – buk pospolity Lębork szewo oddział 205d Barg ędzino, Nadl. Wicko 19 P Lębork, le śn. Strze- 1995 PŜ – d ąb szypułkowy Lębork szewo oddział 219i Barg ędzino, Nadl. Wicko 20 P Lębork, le śn. Strze- 1995 PŜ – buk pospolity Lębork szewo oddział 224h Barg ędzino, Nadl. Wicko 21 P Lębork, le śn. Strze- 1995 PŜ – buk pospolity Lębork szewo oddział 222c Roszczyce, Nadl. Wicko 22 P Lębork, le śn. Strze- 1995 PŜ – buk pospolity o pi ęciu pniach Lębork szewo oddział 229g Roszczyce, Nadl. Wicko 23 P Lębork, le śn. Strze- 1995 PŜ – buk pospolity o siedmiu pniach Lębork szewo oddział 229g Roszczyce, przy Wicko 24 P 1995 PŜ – d ąb szypułkowy ko ściele Lębork Roszczyce, przy Wicko 25 P 1995 PŜ – jesion wyniosły ko ściele Lębork Roszczyce, przy Wicko 26 P 1995 PŜ – wi ąz górski forma zwisła ko ściele Lębork Roszczyce, przy Wicko 27 P 1995 PŜ – d ąb szypułkowy ko ściele Lębork Roszczyce, przy Wicko 28 P 1995 PŜ –dąb szypułkowy ko ściele Lębork Roszczyce, przy Wicko 29 P 1995 PŜ – jesion wyniosły ko ściele Lębork Roszczyce, Nadl. Wicko 30 P Lębork, le śn. Strze- 1995 PŜ – grupa drzew: dwa buki pospolite Lębork szewo oddział 227k śarnowska, Nadl. Wicko 31 P Lębork, le śn. Bór 1995 PŜ – d ąb szypułkowy Lębork oddział 55h Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko 32 P 1995 PŜ – d ąb szypułkowy Lębork, leśn. Bór Lębork oddział 121b Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko 33 P 1970 PŜ – sosna Lębork, le śn. Bór Lębork oddział 175 m Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko 34 P 1995 PŜ – sosna pospolita o dwóch pniach Lębork, leśn. Bór Lębork oddział 120i Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko PŜ – grupa drzew: 35 P 1970 Lębork, le śn. Bór Lębork cztery d ęby szypułkowe oddział 175 m

45 1 2 3 4 5 6 Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko 36 P 1995 PŜ – grupa drzew: sosna, d ąb Lębork, le śn. Bór Lębork oddział 216 d Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko PŜ – grupa drzew: 37 P 1995 Lębork, le śn. Bór Lębork dwa d ęby szypułkowe oddział 217a Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko PŜ – grupa drzew: 38 P 1995 Lębork, le śn. Bór Lębork dwa d ęby szypułkowe oddział 120i Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko PŜ – grupa drzew: 39 P 1970 Lębork, le śn. Bór Lębork trzy d ęby szypułkowe oddział 175 o Charbrowski Bór, osada le śna, Nadl. Wicko PŜ – grupa drzew: 40 P 1995 Lębork, le śn. Bór Lębork dwa modrzewie europejskie oddział 164d Wrześcienko, przy Wicko PŜ – grupa drzew: 41 P zabudowach byłego 1995 Lębork dwa d ęby szypułkowe PGR Wrześci enko przy Wicko PŜ – grupa drzew: 42 P zabudowach byłego 1995 Lębork trzy d ęby szypułkowe PGR Wrześcienko, park Wicko 43 P 1995 PŜ – d ąb szypułkowy podworski Lębork Wrze ścienko, daw- Wicko 44 P 1995 PŜ – d ąb ny PGR Lębork Wrze ścienko, daw- Wicko 45 P 1995 PŜ – d ąb ny PGR Lębork Wrześcienko, park Wicko 46 P 1995 PŜ – jesion wyniosły podworski Lębork Wrześcienko, park Wicko 47 P 1995 PŜ – platan klonolistny podworski Lębork Wrześcienko, park Wicko 48 P 1995 PŜ – buk pospolity podworski Lębork Wrześcienko, park Wicko 49 P 1995 PŜ – grupa drzew: trzy buki pospolite podworski Lębork Wrze ście, Nadl. Wicko 50 P Lębork, le śn. Wrze- 1995 PŜ – buk pospolity o dwóch pniach Lębork ście, oddz. 238a Wrze ście, Nadl. Wicko 51 P Lębork, le śn. Wrze- 1995 PŜ – buk pospolity o trzech pniach Lębork ście, oddz. 238a Wrze ście, Nadl. Wicko 52 P Lębork, le śn. Wrze- 1995 PŜ – buk pospolity o czterech pniach Lębork ście, oddz. 238a Wrze ście, Nadl. Wicko 53 P Lębork, le śn. Wrze- 1995 PŜ – buk pospolity o czterech pniach Lębork ście, oddz. 238a Wrze ście, Nadl. Wicko 54 P Lębork, le śn. Wrze- 1995 PŜ – grupa drzew: dwa buki pospolite Lębork ście, oddz. 238a Wicko, na boisku Wicko 55 P 1970 PŜ – cis pospolity szkolnym Lębork

1 2 3 4 5 6 Wicko, przy boisku Wicko 56 P 1995 PŜ – grab pospolity szkolnym Lębork Wicko, przy boisku Wicko 57 P 1995 PŜ – jesion wyniosły szkolnym Lębork Maszewo, park Wicko 58 P 1995 PŜ – buk pospolity wiejski Lębork Maszewo, park Wicko 59 P 1995 PŜ – daglezja zielona wiejski Lębork Maszewo, park Wicko 60 P 1995 PŜ – kasztan jadalny wiejski Lębork Maszewo, park Wicko PŜ – grupa drzew: 7 d ębów szypułko- 61 P 1995 wiejski Lębork wych

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody Rubryka 5: Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: K – krajobrazowy; L – le śny; Fl – florystyczny rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej * – obiekt poło Ŝony cz ęś ciowo poza granicami arkusza Łeba

W systemie krajowej sieci ekologicznej – ECONET Polska (Liro, red, 1998) prawie ca- ły obszar arkusza Łeba znajduje si ę w granicach obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzyna- rodowym 2M – Wybrze Ŝe Bałtyku (fig. 5). Na terenie arkusza Łeba znajduje si ę 5 obszarów chronionych Europejskiej Sieci Eko- logicznej NATURA 2000 (tabela 9). S ą to obszary specjalnej ochrony ptaków „Przybrze Ŝne wody Bałtyku” i „Ostoja Słowi ńska” oraz specjalnej ochrony siedlisk: „Mierzeja Sarbska”, „Ostoja Słowi ńska” i „Las Górkowski”. W obszarze specjalnej ochrony ptaków „Przybrze Ŝne wody Bałtyku” ochron ą obj ęta jest morska strefa brzegowa Bałtyku do gł ęboko ści 20 m, w której wyst ępuj ą liczne gatunki pta- ków, w tym podlegaj ące ochronie – nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. Pozostałe ostoje le Ŝą w granicach Słowi ńskiego Parku Narodowego, rezerwatu „Mierzeja Sarbska” i Nadmorskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz rezerwatu „Las Górkowski. Bli Ŝsze informacje o obszarach sieci NATURA 2000 zamieszczone s ą na stronie internetowej Ministerstwa Środowi- ska ( www.mos.gov.pl ). Z uwagi na walory przyrodniczy omawiany obszar charakteryzuje si ę znaczn ą atrakcyj- no ści ą turystyczn ą. Wyznaczono tu liczne szlaki turystyczne piesze, rowerowe i kajakowe. Najwa Ŝniejsze z nich, o znaczeniu ponadlokalnym, to:  Szlak Nadmorski, jest to cz ęść europejskiego szlaku dalekobie Ŝnego E9. Na terenie Pol- ski jego długo ść wynosi 377,8 km, przebiega on wzdłu Ŝ całego Bałtyku (od Świnouj ścia do śarnowca). W obr ębie województwa zachodniopomorskiego nosi on nazw ę „Szlak Nadmorski im. dr Czesława Piskorskiego, natomiast w województwie pomorskim „Szlak Nadmorski Bałtycki”;

47  Szlak Cysterski (p ętla pomorska) – który prowadzi przez obiekty dziedzictwa Zakonu Cystersów zachowane w postaci architektury sakralnej zało Ŝeń klasztornych, ko ściołów parafialnych, kaplic. Na terenie Polski wyst ępuje pi ęć p ętli Szlaku Cysterskiego, który swoim zasi ęgiem obejmuje Europ ę.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Łeba na tle systemu ECONET (Liro red., 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 2M – Wybrze Ŝe Bałtyku; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 9k – Łupawy; 10k – Redy-Łeby; 3 – jeziora

48 Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Poło Ŝenie centralnego punktu Nazwa obszaru Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza obszaru Powierzchnia Typ i symbol Lp. Kod obszaru obszaru obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść Kod (ha) Województwo Powiat Gmina na mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PLB Przybrze Ŝne wody Bałtyku 0 1 J 17o52’20’’ E 54o50’01’’ N 211741,2 obszar morski 990002 (P) poza NUTS słupski Łeba PLH Mierzeja Sarbska PLOB1 2 E 17 o42’10’’ E 54 o46’60’’ N 1086,6 pomorskie lęborski Wicko 220018 (S) PLOB2 gda ński Krokowa Łeba słupski PLH Ostoja Słowi ńska Smołdzino 3 G 17 o23’60’’ E 54 o42’44’’ N 32150,5 PLOB1 pomorskie 220023 (S) Wicko

49 49 lęborski Główczyce Łeba słupski PLB Ostoja Słowi ńska Smołdzino 4 H 17 o24’57’’ E 54 o44’22’’ N 19326,7 PLOB1 pomorskie 220003 (P) Wicko lęborski Główczyce PLH Las Górkowski 5 B 17 o33’58’’ E 54 o39’40’’ N 99,3 PLOB1 pomorski lęborski Wicko 220045 (S) Rubryka 2: B – Wydzielone SOO (Specjalne Obszary Ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000; E – SOO, który graniczy z innym obszarem Natura 2000 - OSO (Obszary Specjalnej Ochrony) lub SOO, ale si ę z nim nie przecina; G – Obszar SOO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar OSO; H – Wydzielony OSO, całkowicie le Ŝą cy wewn ątrz SOO; J - OSO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z SOO; Rubryka 4: S – specjalny obszar ochrony siedlisk, P – obszar specjalnej ochrony ptaków.

XIII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Łeba, w rejonie wybrze Ŝa, najstarsze ślady bytowania człowieka pochodz ą z epoki kamienia (mezolitu i neolitu). Wi ąŜ e to si ę z przej ściem od trybu Ŝycia ko- czowniczego do osadnictwa stałego. Przy uj ściach rzek i na brzegach morskich pojawiły si ę grupy rybaków i my śliwych. Na ślady osadnictwa pochodz ące z tego okresu natrafiono w Now ęcinie i Charbrowie. Pocz ąwszy od 2500 lat p.n.e., poprzez epok ę br ązu i epok ę wcze- snego Ŝelaza, do 125 lat p.n.e. w strefie Pomorza Środkowego ukształtowały si ę kultury łu- Ŝycka i pomorska, w których podstaw ą egzystencji ludno ści była uprawa roli i hodowla zwierz ąt domowych. Z tego okresu pochodz ą kompleksy osadnicze i cmentarzyska w rejonie miejscowo ści: Wicko, Sarbsk, Dychlino, Łebieniec, Charbrowo. W pocz ątku II w p.n.e. powstały kultury okresu wpływów rzymskich (oksywska i wielbarska), które charakteryzuj ą si ę dyna- micznym rozwojem stosunków społeczno-gospodarczych, co znajduje potwierdzenie w inten- sywnym rozwoju struktur osadniczych (stanowiska archeologiczne z tego okresu w miejscowo ściach: Wicko, Dychlino, Wrze ście). Na tej bazie rozszerzyło si ę osadnictwo wczesno śre- dniowieczne wykazuj ące dalsz ą stabilizacj ę osadnicz ą. Plemiona słowia ńskie z grupy j ęzy- kowej pomorskiej osiedliły si ę na wybrze Ŝach Bałtyku setki lat przed powstaniem pa ństwa polskiego. Ludno ść zajmowała si ę rybołówstwem, rolnictwem i hodowlą. Grody pomorskie bogaciły si ę dzi ęki handlowi bursztynem i Ŝegludze. Najwi ększym miastem w obr ębie arkusza jest Łeba. Ta stara osada rybacka wzmianko- wana w dokumentach od 1286 roku, wchodziła wtedy w skład kasztelani białogardzkiej. W 1309 roku zaj ęli j ą Krzy Ŝacy. Lubeckie prawa miejskie uzyskała w 1357 roku. Po pokoju toru ńskim w 1466 roku wróciła do Polski. Została przekazana jako lenno Erykowi II, a pó ź- niej jego synowi Bogusławowi X, zi ęciowi króla Kazimierza Jagiello ńczyka. W czasie „poto- pu szwedzkiego”, na mocy układu (1657 r.) Jana Kazimierza z elektorem brandenburskim, ziemie l ęborskie i bytowskie trafiły pod panowanie Brandenburgii, a od 1701 r. nale Ŝały do Królestwa Prus. Miasto dzi ęki handlowi morskiemu bogaciło si ę i rozwijało. Wycinanie la- sów d ębowo-bukowych spowodowało odsłoni ęcie okolicznych terenów. W styczniu 1558 r. i ponownie w 1570 pot ęŜ ne sztormy zniszczyły miasto. Mieszka ńcy przenie śli si ę na praw ą stron ę rzeki, a star ą Łeb ę pokryły wydmy. Zasypywanie wej ścia do portu spowodowało utrat ę jego znaczenia. Dalsze powodzie i po Ŝary Łeby zmusiły ludzi do obwałowania uj ścia rzeki, zbudowania falochronów oraz zalesienia wydm w latach 1884–1890. W 1899 r. miasto otrzymało poł ączenie kolejowe, co przyczyniło si ę do rozwoju k ąpieliska morskiego. Wybu- dowano w tym czasie dzielnic ę willowo-pensjonatow ą. Od II wojny światowej miasto rozwija

50 si ę jako o środek wczasowo-sanatoryjny. Dzisiejsza Łeba to równie Ŝ o środek rybacki i prze- twórstwa rybnego. Najcenniejszym zabytkiem w mie ście jest ko ściół barokowy pw. Wniebowzi ęcia NMP z 1683 r., z wie Ŝą szachulcow ą z 1763 r. W starej Łebie, w pobli Ŝu pla Ŝy zachowały si ę fragmenty murów gotyckiego ko ścioła pw. św. Mikołaja z XIV w. Na uwag ę zasługuj ą równie Ŝ domki rybackie z pierwszej połowy XIX wieku oraz hotel Neptun – dawny dom zdrojowy, który uchodzi za perł ę architektury letniskowej z pocz ątku XX wieku. W R ąbkach (obecnie jest to dzielnica Łeby) w czasie II wojny światowej działał do świadczalny poligon niemiec- kiej broni rakietowej V2, obecnie mie ści si ę tu muzeum. Prawie wszystkie miejscowo ści w rejonie obszaru arkusza posiadaj ą średniowieczny rodowód. Wi ększo ść z nich to ulicówki, rzadziej wielodro Ŝnice, niezmienione od XIX wieku. Wi ększo ść z układów komunikacyjnych obj ętych jest ochron ą konserwatorsk ą (m.in. Zdrzewno, Łebieniec, Roszczyce, Szczenurze, Ulinia, Wicko, śarnowska, Wrze ście, Charbrowo). Oma- wiane tereny nie s ą bogate w zabytki architektoniczne wysokiej klasy. Najcenniejsze obiekty – głównie pałace i ko ścioły, znajdują si ę w:  Now ęcinie – pałac z XVI w. wybudowany przez rodzin ę Wejherów. Pałac okr ąŜ a cz ę- ściowo zasypana fosa oraz szersze pasmo, starego parku. Od wschodu z parkiem graniczy rozległy zespół pofolwarczny, w skład którego wchodz ą XIX-wieczne stajnie, spichlerze i czworaki.  Charbrowie – pałac stylu renesansowo-barokowym, wielokrotnie był rozbudowywany, powstał w 2 poł. XVII w. z inicjatywy Lorenza Christopha von Somnitz, wokół pałacu znajduje park. Niemal Ŝe równolegle z pałacem, wybudowano we wsi barokowy ko- ściół pw. św. Józefa. Istnieje du Ŝe prawdopodobie ństwo, Ŝe powstał on na bazie istnie- jącej świ ątyni z XV wieku, z której wykorzystano cze ść murów;  Roszczycach – ocalała kaplica grobowa rodu Krokowskich, dawnych wła ścicieli Rosz- czyc z 1659 r., która została zmieniona na ko ściół p.w. Wniebowzi ęcia NMP. Do dzi ś zachował si ę renesansowy i barokowy wystrój z XVIII w. Okazałe epitafium w ścianie prezbiterium upami ętnia dobroczy ńców parafii pochowanych poni Ŝej w krypcie.  Ulinii – pi ętrowy pałac z 2 poł. XIX w., którego wła ścicielem był Vogl. W 1924 r. po przej ściu w r ęce rodziny Lietzau rezydencja została rozbudowana. Wówczas to nada- no jej modernistyczny kształt i elewacj ę o pastelowej kolorystyce. Uroku przydaje pa- łacowi wysoki dach mansardowy z licznymi facjatkami oraz park.

51  Zdrzewnie – okazały neoklasycystyczny pałac z 1867 r., przebudowany w 1922 r. Re- zydencja składa si ę z dwóch pi ętrowych, prostopadle dostawionych skrzydeł, z któ- rych główne wyró Ŝniono obustronnymi ryzalitami. O uroku pałacu przesądzaj ą ele- ganckie elewacje o bogatym detalu ozdobnym. Równie interesuj ąco wygl ąda wiatrak typu „holender” z ko ńca XVIII w., który mełł zbo Ŝe nieprzerwanie przez 200 lat. Jego owalna, murowana skorupa średnicy 9,5 m zachowała pierwotny wygl ąd, tak Ŝe przy kopule sterczy czteroramienne śmigło, jednak wn ętrze wiatraka zostało zniszczone przez po Ŝar w 1957 r. Wokół wszystkich pałaców i dworów zakładane były parki. Obecnie pozostały ju Ŝ nie- liczne przykłady zało Ŝeń parkowych, które s ą obj ęte ochron ą konserwatorsk ą (parki w Now ę- cinie, Ulinii i Zdrzewnie). Miejscami po dawnych pozostały tylko pojedyncze okazy drzew pomnikowych. Z zabudowy wiejskiej do dnia dzisiejszego zachowało si ę bardzo niewiele, głównie s ą to murowane budynki mieszkalne i gospodarcze z ko ńca XIX w. i pocz ątku XX w. oraz pojedyncze szachulcowe chałupy z XIX w. W ko ściołach lub na przyko ścielnych cmentarzach w Charbrowie, Łebie, Ulinii, Wrze- ściu, Wicku znajduj ą si ę tablice i pomniki poświecone pami ęci Ŝołnierzy niemieckich oraz mieszka ńców parafii poległych w czasie wojen w XIX w. i I wojny światowej. Na uwag ę zasługuje latarnia morska w miejscowo ści Stilo zbudowana w latach 1904– 1906. Wysoko ść latarni od podstawy do świateł wynosi 34 metry, wysoko ść świateł nad poziomem morza – 75 metrów, a ich zasi ęg do 23, 5 mil morskich. Cała latarnia jest metalowa.

XIV. Podsumowanie

Teren arkusza Łeba poło Ŝony jest w województwie pomorskim. Około 30% powierzchni mapy znajduje si ę w przybrze Ŝnym pasie Morza Bałtyckiego. Ludno ść znajduje zatrudnienie w rolnictwie, przetwórstwie produktów rolnych, rybołówstwie, rzemio śle, handlu i usługach. Na obszarze arkusza udokumentowanych jest osiem złóŜ: soli kamiennych, torfów, dwa zło Ŝa kredy jeziornej i cztery zło Ŝa kopalin okruchowych (piasków). Aktualnie, koncesjono- wana eksploatacja kredy jeziornej i kruszywa prowadzona jest na niewielk ą skal ę na potrzeby lokalne. Ponadregionalne znaczenie ma eksploatacja torfów. Zło Ŝe soli kamiennej dotychczas nie zostało zagospodarowane. Mo Ŝliwo ści poszerzenia bazy surowcowej s ą niewielkie – wytypowano dwa obszary prognostyczne torfów oraz wyznaczono perspektywy kruszywa naturalnego piaszczystego. Nie znaleziono przesłanek do wytypowania obszarów perspektywicznych innych surowców mineralnych.

52 Wyniki bada ń jako ściowych wód powierzchniowych przeprowadzone w rzekach wykazuj ą, Ŝe wody s ą niezadowalaj ącej jako ści. Czysto ść wód w jeziorach odpowiada III klasie. W stosunku do lat ubiegłych jako ść wód powierzchniowych uległa pogorszeniu. Wody podziemne eksploatowane s ą głównie z czwartorz ędowego poziomu wodono śnego. Zaopatrzenie ludno ści w wod ę odbywa si ę poprzez wodoci ągi grupowe. Indywidualne studnie kopane i wiercone eksploatowane s ą sporadycznie z uwagi na słab ą jako ść ujmowanych wód. Pobór wód w ci ągu roku jest nierównomierny. Wi ększe zapotrzebowanie jest w okresie letnim. W granicach obszaru arkusza znajduje si ę główny zbiornik wód podziemnych nr 107 „Pradoliny Rzeki Łeby”. Na obszarze arkusza Łeba obszary preferowane do lokalizacji składowisk zajmuj ą około 10% jego powierzchni l ądowej. Grupuj ą si ę one we wschodniej cz ęś ci arkusza i ze wzgl ędu na wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą gliny zwałowe, s ą predysponowane dla projektowania składowisk jedynie odpadów oboj ętnych. W cz ęś ci południowo- wschodniej wyst ępuj ą rejony charakteryzuj ące si ę najbardziej korzystnymi warunkami, gdzie skonsolidowana warstwa izolacyjna, na któr ą lokalnie składaj ą si ę dwa ró Ŝnowiekowe pakiety glin zwałowych osi ągaj ące najwi ększ ą mi ąŜ szo ść , dochodz ącą do 70 m. W przypadku podj ę- cia decyzji o umiejscowieniu składowiska odpadów oboj ętnych we wskazanych na mapie miejscach, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych bada ń geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charakteru podło Ŝa i ewentualnej mo Ŝliwo ści składowania odpadów komunalnych. Na obszarze arkusza dominuj ą niekorzystne warunki gruntowe. Obszary te zostały prawie w cało ści s ą wył ączone z waloryzacji z uwagi na zagospodarowanie terenu (ł ąki na glebach pochodzenia organicznego i gleby chronione dla u Ŝytkowania rolniczego, lasy). Warun- ki korzystne dla budownictwa wyst ępuj ą w okolicy wsi: Dymnica, Sarbsk, Ulinia, Roszczyc i na wschód od Maszerwka, za ś warunki niekorzystne, utrudniaj ące budownictwo wokół Łeby oraz w okolicach: Now ęcina, Wrze ścia i Wrze ścienka, Wicka, Charbrowa, Maszewka. Gleby na tym terenie nale Ŝą głównie do III i IV klas u Ŝytkowych i wymagaj ą ochrony. Powierzchnia obj ęta arkuszem Łeba charakteryzuje si ę średni ą lesisto ści ą (około 40% powierzchni), dominuj ą tu bory sosnowe i bagienne. Na omawianym terenie nie ma zbyt wielu cennych zabytków architektonicznych. Szczególnej wi ęc ochronie powinny podlega ć te zabytki, które si ę zachowały do czasów współczesnych. Zabytki archeologiczne (prehistoryczne, ze staro Ŝytno ści i średniowiecza) zachowały si ę w okolicach: Wicka, Łebie ńca, Charbrowa, Sarbska, Maszewka i Roszczyc.

53 Obiekty budownictwa obj ęte ochron ą konserwatorsk ą, pochodz ące z XIV–XIX w znajduj ą si ę w Łebie, Now ęcinie, Sarbsku, Ulinii, Charbrowie, Roszczycach i Zdrzewnie. Obszar arkusza poło Ŝony jest na terenach bardzo cennych przyrodniczo. Wyst ępuj ą tu nast ępuj ące formy ochrony: Słowi ński Park Narodowy, Nadmorski Obszar Chronionego Kra- jobrazu, cztery rezerwaty przyrody oraz liczne drzewa pomnikowe. Na li ście Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 znajduje si ę pi ęć ostoi zlokalizowanych na opisywanym terenie oraz obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym „Wybrze Ŝe Bałtyku”, który jest na li ście w krajowej sieci ekologicznej ECONET. Teren ten jest bardzo atrakcyjny turystycznie. Funkcjonuje tu bogata baza noclegowa oparta na pensjonatach, o środkach wypoczynkowych, campingach i gospodarstwach agrotu- rystycznych. Przebywaj ący tu wczasowicze mog ą ju Ŝ dzi ś korzysta ć z ró Ŝnych form wypo- czynku i rekreacji, np. wczasy w siodle (o środki hippiczne w Now ęcinie i Ulinii), windsurfing ośrodek w Sarbsku, turystyka piesza i kolarska, Ŝeglarstwo. Obszar obj ęty arkuszem Łeba znajduje si ę na uboczu głównych dróg i o środków prze- mysłowych, dlatego te Ŝ w perspektywicznych planach zagospodarowania tych obszarów nie przewiduje si ę rozwoju wi ększych inwestycji. Daje to szans ę zachowania naturalnego środo- wiska. Problemem jest tylko du Ŝe zanieczyszczenie wód powierzchniowych, które nasila si ę wraz z rozwojem ruchu turystycznego. Nale Ŝy podj ąć działania w zakresie budowy kanalizacji, oczyszczalni ścieków i uporz ądkowania gospodarki odpadami. Bardzo wa Ŝne jest wła ści- we nawo Ŝenie ro ślin.

XV. Literatura

BAŁAJ G., WILK R., 1989 – Karta rejestracyjna ukopu mas ziemnych „Łebieniec”, Gm. Wicko, woj. Słupsk. Arch. Urz ędu Wojew. w Gda ńsku, Oddz. w Słupsku. BOCHE ŃSKA M., 1972a – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za kred ą jeziorn ą w powiecie L ębork, województwo gda ńskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BOCHE ŃSKA M., 1972b – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za kred ą jeziorn ą w rejonie Roszczyc. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. CIE ŚLAK A., 2000 – Strategia ochrony brzegów morskich. Wyd. IM nr 5721, Gdańsk. DADLEZ R., DAYCZAK-CALIKOWSKA J., DEMBOWSKA J., JASKOWIAK-SCHOE- NEICHOWA M., MAREK S., SZYPERKO-ŚLIWCZY ŃSKA A., WAGNER R., 1976 – Pokrywa permsko-mezozoiczna w zachodniej cz ęś ci syneklizy perybałtyc- kiej. Biul. Inst. Geol. 270, Warszawa.

54 DĘBSKI J., 1972 – Badania litostratygrafii, sedymentacji i tektoniki osadów klastycznych węglanowych i anhydrytowo-gipsowych cechsztynu we wschodniej cz ęś ci wyniesienia Łeby. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DĘBSKI J., 1983 – Zarys stratygrafii cechsztynu we wschodniej cz ęś ci wyniesienia Łeby. Prz. Geol. nr 5, Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J. (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2007 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIRJATOWICZ J., 1985 – Atlas zlodowacenia wód polskiego wybrze Ŝa Bałtyku. Wyd. ZUP., Szczecin. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2005 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Podro Ŝe”

w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

HELWAK L., 2001a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kredy jeziornej i gytii wapiennej – Roszczyce, gm. Wicko, woj. Słupsk. Arch. Urz ędu Wo- jew. w Gda ńsku, Oddz. w Słupsku.

HELWAK L., 2001b – Uproszczona dokumentacja geologicznej w kat. C 1 zło Ŝa kredy jeziornej i gytii wapiennej „Roszczyce II”. Arch. Urz ędu Wojew. w Gda ńsku, Oddz. w Słupsku.

HELWAK L., 2005 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Ulinia” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JASIE Ń J., 1984 – Inwentaryzacja kopalin w gminie Wicko. Arch. Urz ędu Wojew. w Gda ń- sku, Oddz. w Słupsku. JURYS L., 1991 – Sprawozdanie z wst ępnych prac poszukiwawczych (zwiadowczych) złó Ŝ kruszywa naturalnego w okolicach Sławna, Słupska i L ęborka, woj. słupskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KARGER M.M., MASŁOWSKA M., MICHAŁOWSKA M., 2003 – Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Łeba. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

55 KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. KORNOWSKA I., 1980 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa soli kamiennej – kategoria roz-

poznania C 2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIDZBARSKI M., 1995 – Dokumentacja hydrogeologiczna głównego zbiornika wód podziemnych 107 – Pradolina rzeki Łeby. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. LIDZBARSKI M., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Łeba. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacji IUCN-POland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MAJEWSKI A., LAUER Z., 1994 – Atlas Morza Bałtyckiego. Inst. Meteor. i Gosp. Wodnej, Warszawa. MARKS L., BER. A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MOCZULSKA G., 1985 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w N cz ęś ci woj. słupskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa. MORAWSKI W., 1986 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Łeba. Wyd. Geol., Warszawa. MORAWSKI W., 1990 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Łeba. Wyd. Geol., Warszawa, 1990

OLSZEWSKI J., 1984 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kredy jeziornej i gytii wapiennej – Roszczyce, gm. Wicko, woj. Słupsk. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

56 OSTRZY śEK S., DEMBEK W, 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce, spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej, z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska, Inst. Melioracji i Upraw Zielonych. Falenty PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz. II. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PULKOWSKI W., 2005 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Łebie-

niec II” w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RAPORT o stanie środowiska w województwie pomorskim w 1999 r. WIO Ś, Biblioteka Mo- nitoringu Środowiska, Gda ńsk, 2000. RAPORT o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2007 r. WIO Ś, Biblioteka Mo- nitoringu Środowiska, Gda ńsk, 2008. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549z dnia 10 kwietnia 2003 r. STAHY J. (red.), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wyd. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warsza- wa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. TUROWSKI M., 1996 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 zło Ŝa torfu „Ga ć- Krakulice (Kompleks A)”. Arch. Urz ędu Wojew. w Gda ńsku, Oddz. w Słupsku. USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, z pó źniejszymi zmianami. Dziennik Ustaw Nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r.

57 UŚCINOWICZ S., ZACHOWICZ J., 1991 – Obja śnienia do Mapy geologicznej dna Bałtyku 1:200 000, arkusze Łeba i Słupsk. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZACHOWICZ J., U ŚCINOWICZ S., JEGLI ŃSKI W., PRZEZDZIECKI P., 2007 - Aktuali- zacja i opracowanie cyfrowe w systemie ARC-INFO 32 arkuszy „Mapy geodyna- micznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku południowego w skali 1:10 000”. Odcinek wschodni: Łeba – Gdynia. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.