AUTOREFERAT

OPIS DOROBKU I OSIĄGNIĘĆ NAUKOWYCH

Dr n med. Łukasz Gawęda II Klinika Psychiatryczna Warszawski Uniwersytet Medyczny

Warszawa, 15.01.2018

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 1

1. Imię i nazwisko: Łukasz Gawęda a. Kontakt: [email protected] b. Profil ResearchGate: https://www.researchgate.net/profile/ukasz_Gaweda

2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe:

2008 - 2011 Warszawski Uniwersytet Medyczny Studia doktorancie Zakończone uzyskaniem stopnia doktora nauk medycznych z wyróżnieniem Temat rozprawy doktorskiej „Monitorowanie źródła i pewność poznawcza w schizofrenii”. II Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny. Promotor: Prof. dr hab. n med. Andrzej Kokoszka.

2003 – 2008 Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie, Wydział Psychologii Studia magisterskie na kierunku społeczna psychologia kliniczna. Specjalności: neuroobrazowanie procesów psychicznych; psychologia kliniczna; seksuologia. Zakończone uzyskaniem dyplomu magistra psychologii (z oceną celującą) Temat pracy magisterskiej: „Porównanie przekonań meta-poznawczych oraz procesów monitorowania meta-poznawczego pomiędzy osobami chorującymi na schizofrenię oraz zaburzenia schizoafektywne doświadczającymi oraz nie doświadczającymi omamów słuchowych”. Promotor: Prof. dr hab. n med. Andrzej Kokoszka.

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych:

 Jednostki naukowo-dydaktyczne

10.2008 – 09.2011 Doktorant w II Klinice Psychiatrycznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny.

10.2008 – 09.2014 Praca jako wykładowca w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Humanistcznospołecznego SWPS, Warszawa.

10.2011 – 10.2012 Praca na stanowisku asystenta w II Klinice Psychiatrycznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny.

10.2012 – (…) Praca na stanowisku adiunkta w II Klinice Psychiatrycznej, Warszawski Uniwersytet medyczny.

10.2014 – 31.09.2016 Praca na stanowisku adiunkta na Uniwersytecie Humanistycznospołecznym SWPS, Warszawa.

08.2016 – (…) Post-doc w Clinical Neuropsychology Unit, Department of Psychiatry and Psychotherapy, University Medical Center Hamburg-Eppendorf, Germany.

 Jednostki kliniczne:

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 2

12.2005 – 06.2008 Staż kliniczny na oddziale ogólno-psychiatrycznym II Kliniki Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Bródnowski.

10.2008 – 05.2009 Praca w oddziale ogólnopsychiatrycznym II Kliniki Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Wojewódzki (w ramach studiów doktoranckich).

05.2009 – 09.2011 Praca na stanowisku młodszego asystenta psychologa w oddziale dziennym Szpitala Nowowiejskiego. Prowadzenie grup terapeutycznych dla pacjentów po kryzysie psychotycznym oraz prowadzenie grup terapeutycznych dla pacjentów po 45 roku życia (zaburzenia emocjonalne i osobowości).

02.2010 – 01.2011 Praca w Poradni Zdrowia Psychicznego Szpitala Nowowiejskiego.

10.2011 – 05.2016 Praca w oddziale ogólnopsychiatrycznym II Kliniki Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Bródnowski (1/2 etatu).

2015 – 05.2016 Praca w Poradni Zdrowia Psychicznego Klinicznego Centrum Zdrowia Psychicznego.

4. Osiągnięcie naukowe wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki:

a. Tytuł osiągnięcia naukowego:

Monotematyczna seria publikacji, jako osiagniecie naukowe:

„Rola zniekształceń poznawczych w objawach psychotycznych w populacji klinicznej oraz wśród osób zdrowych psychicznie z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych”

b. Wykaz publikacji wchodzących w skład cyklu habilitacyjnego (chronologicznie)

Na cykl publikacji wchodzący w skład osiągnięcia naukowego składa się łącznie 11 prac oryginalnych o łącznej punktacji IF= 37.198 pkt. oraz MNiSW/KBN= 365 pkt. Wszystkie prace opublikowałem w czasopismach z listy Journal Citation Reports (JCR). Jestem pierwszym i korespondencyjnym autorem wszystkich prac wchodzących w skład cyklu.

Poniżej znajduje się wykaz prac w porządku chronologicznym wraz z określeniem mojego wkładu w ich powstanie oraz punktacją IF i MNiSW/KBN, a dalej wprowadzenie do tematyki

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 3

prowadzonych przeze mnie badań oraz omówienie poszczególnych badań wchodzących w skład cyklu. Opis badań zorganizowany jest w porządku logicznym, a nie chronologicznym.

1. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Adamczyk, P., Frydecka, D., Misiak, B., Kotowicz, K., Szczepanowski, R., Florkowski, M., Nelson, B. (2017). The role of self-disturbances and cognitive biases in the relationship between traumatic life events and psychosis proneness in a non-clinical population. Schizophrenia Research, doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.schres.2017.07.023

IF w okresie publikacji: 3.986 MNiSW/KBN: 40 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), pozyskaniu środków na realizację badania (kierownik grantu NCN, program OPUS), nadzorowaniu przebiegu rekrutacji badanych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

2. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Krężołek, M., Kłosowska, J., Staszkiewicz, M., Moritz, S. (2017). Self-reported cognitive distortions in the psychosis continuum: A Polish version of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS-18). Schizophrenia Research, doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.schres.2017.05.042

IF w okresie publikacji: 3.986 MNiSW/KBN: 40 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), nadzorowaniu przebiegu rekrutacji badanych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

3. Gawęda, Ł., Li., E., Lavoie, S., Whitford, T.J., Moritz, S., Nelson, B. (2018). Impaired action self-monitoring and cognitive confidence among ultra-high risk for psychosis and first-episode psychosis patients. European Psychiatry, 47, 67-75.

IF2016: 3.123 MNiSW/KBN: 35 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (badanie monitorowania źródła), analizie danych (wykonanie wszystkich analiz, opisanie wyników oraz prezentacja wyników – tabele, fig.), przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowanie zrewidowanej wersji manuskryptu.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 4

4. Gawęda, Ł., Staszkiewicz, M., & Balzan, R. (2017). The relationship between cognitive biases and psychological dimensions of delusions: The importance of jumping to conclusions. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 56, 51-56.

IF w okresie publikacji: 2.517 MNiSW/KBN: 30 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), rekrutacji oraz ocenie klinicznej i eksperymentalnej części badanych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowanie zrewidowanej wersji manuskryptu.

5. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Cella, M., (2015). Cognitive biases mediate the relationship between temperament and character and psychotic-like experiences in healthy subjects. Psychiatry Research 225, 50-57.

IF w okresie publikacji: 2.466, MNiSW/KBN: 30 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

6. Gawęda, Ł., Prochwicz, K. (2015). A comparison of cognitive biases between schizophrenia patients with delusions and healthy individuals with delusion-like experiences. European Psychiatry, 30, 943-949.

IF w okresie publikacji: 3.912 MNiSW/KBN: 30 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), rekrutacji i ocenie klinicznej pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

7. Gawęda, Ł., Mikuła, J., Szelenbaum, W., Kokoszka, A. (2014). Towards a cognitive model of hallucinations in the course of alcohol dependency? A source monitoring based pilot study. Psychological Medicine, 44, 2763-2773.

IF w okresie publikacji: 5.938 MNiSW/KBN: 45 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (od strony oceny procesów monitorowania źródła), przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania,

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 5

sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

8. Gawęda, Ł., Woodward, T.S., Moritz, S., Kokoszka, A. (2013). Impaired action self- monitoring in schizophrenia patients with auditory hallucinations. Schizophrenia Research 144, 72-79.

IF w okresie publikacji: 4.426, MNiSW/KBN: 40 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), rekrutacji osób badanych, ocenie klinicznej oraz eksperymentalnej osób badanych, przygotowanie ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu. 9. Gawęda, Ł., Holas, P., Kokoszka, A. (2013). Do depression and anxiety mediate the relationship between meta-cognitive beliefs and psychological dimensions of auditory hallucinations and delusions in schizophrenia? Psychiatry Research 210, 1316-1319.

IF w okresie publikacji: 2.682, MNiSW/KBN: 30

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), nadzorowaniu przebiegu rekrutacji badanych, badaniu części grupy pacjentów, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

10. Gawęda, Ł., Kokoszka, A. (2013). A relationship between hallucination proneness and character and temperament: a mediating role of meta-cognitive beliefs in non-clinical sample. Psychiatry Research 208, 183-185.

IF w okresie publikacji: 2.682, MNiSW/KBN: 30 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), zebraniu danych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

11. Gawęda, Ł., Holas, P., Kokoszka, A. (2012). Dysfunctional meta-cognitive beliefs, anxiety, depression and self-esteem among healthy subjects with hallucinatory-like experiences. [in Polish]: Dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze oraz lęk, depresja i samoocena u osób zdrowych psychicznie mających doświadczenia podobne do omamowych. Psychiatria Polska 6, 933-949.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 6

IF w okresie publikacji: 1.480, MNiSW/KBN: 15 pkt.

Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zaprojektowaniu badania (koncepcja badania, zaprojektowanie protokołu), zebraniu danych, przygotowaniu ostatecznej bazy danych, analizie danych, przeglądzie piśmiennictwa, napisaniu manuskryptu, przygotowaniu publikacji do wysłania, sformułowaniu odpowiedzi na recenzje oraz przygotowaniu zrewidowanej wersji manuskryptu.

c. omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania.

Głównym celem przedstawionego cyklu publikacji było testowanie związków dysfunkcjonalnego przetwarzania informacji (tzw. zniekształceń poznawczych) z objawami psychotycznymi oraz doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych, które występują u osób zdrowych psychicznie. Opierając się na podstawowych założeniach hipotezy kontinuum psychozy (zobacz przegląd: Van Os et al., 2009), która wskazuje na ciągły, niedychotomiczny charakter objawów psychotycznych, moje badania prowadziłem zarówno wśród osób z rozpoznaniem schizofrenii (prace nr.: 2, 4, 6, 8, 9), osób z klinicznym ryzykiem psychozy (praca nr. 3) oraz osób zdrowych psychicznie, które miewają okresowo doświadczenia podobne do objawów psychotycznych (ang. psychotic-like experiences; PLEs) (prace: 1, 2, 5, 6, 10, 11). Ponadto w cyklu prac uwzględniłem również badanie mające na celu testowanie transdiagnostycznego charakteru związku wybranych zniekształceń poznawczych z halucynacjami występującymi w przebiegu uzależnienia od alkoholu (praca nr. 7). Taki model badań pozwolił nie tylko na weryfikację hipotez o związkach zniekształceń poznawczych z w pełni rozwiniętymi objawami psychotycznymi, które wiążą się z dyskomfortem i wyraźnym spadkiem funkcjonowania, ale również pozwolił badać rolę zniekształceń poznawczych na wczesnych etapach ich rozwoju i/lub predyspozycji do nich, jak również weryfikował ich transdiagnostyczne znaczenie. Główne pytanie badawcze dotyczyło związków między zniekształceniami poznawczymi takimi jak monitorowanie źródła, przeskok do konkluzji, przekonania meta- poznawcze, sztywność poznawcza czy uwaga nakierowana na poszukiwanie zagrożenia z klinicznymi urojeniami i halucynacjami oraz z ich kontinuum (doświadczenia urojeniowe i podobne do halucynacji; ang. delusion-like and hallucinatory-like experiences). W swoich badaniach zaproponowałem również wyjaśnienie mechanizmów związków jaki mogą mieć doświadczenia podobne do objawów psychotycznych z profilem osobowości poprzez badanie

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 7

mediacyjnej roli zniekształceń poznawczych. Ponadto w najnowszej pracy eksplorowałem model wyjaśniający mediującą rolę zniekształceń poznawczych w związku między niekorzystnymi, traumatycznymi wydarzeniami życiowymi a predyspozycją do psychozy (praca nr 1). Pozwoliło to na ukazanie procesu kształtowania ryzyka psychozy w kontekście dynamicznego związku między ekspozycją na trudne wydarzenia życiowe a zniekształceniami poznawczymi. Bardziej szczegółowy kontekst teoretyczny oraz opis prowadzonych prac i wniosków z nich płynących przedstawiłem poniżej. Skupiłem się na opisie celu prowadzonego badania, skrótowej charakterystyce zastosowanych metod oraz podsumowaniu najważniejszych wyników. Szczegółowe informacje wraz z dyskusją zawarte są w opisywanych publikacjach. Część badań wchodzących w skład cyklu realizowałem w ramach grantu MNiSW z programu Iuventus Plus „Neuronalne korelaty aktywności wyobrażeniowej oraz różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości w schizofrenii. Badanie fMRI w paradygmacie monitorowania źródła” (praca nr. 8), którego byłem kierownikiem. Najnowsze badania prezentowane w cyklu realizowałem w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki z programu OPUS-12 „Interakcja pomiędzy traumą, osobowością a funkcjami poznawczymi jako predyktor zwiększonego rozwoju psychozy w populacji osób w wieku 18 - 35 lat. Badanie prospektywne”, którym obecnie kieruję. Dodatkowo w latach 2014 i 2015 moje badania prezentowane w cyklu były wspierane przez Fundację Nauki Polskiej z programu START. Większość badań realizowałem we współpracy z ośrodkami międzynarodowymi: prof. Steffen Moritz, Department of Psychiatry and Psychotherapy, Medical University Center, Hamburg-Eppendorf, Germany (publikacje nr. 2, 3, 8) oraz dr Todd Woodward z University of British Columbia, Canada, (publikacja nr. 8); dr Ryan Balzan, School of Psychology, Flinders University, South Australia, Australia (publikacje nr. 4); dr Matteo Cella, Institute of Psychiatry, King’s College, London (wyjazd studyjny w ramach stypendium FNP, publikacja nr. 5); dr Barnaby Nelson, Orygen, The National Centre of Excellence in Youth Mental Health, The University of Melbourne, Australia (publikacje nr. 1 i 3) oraz krajowymi: dr hab. Dorotą Frydecką z Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (publikacja nr. 1) oraz dr Przemysławem Adamczykiem (Zakład Psychiatrii Środowiskowej, Collegium Medicum, UJ) w ramach kierowanego przeze mnie Konsorcjum naukowo-badawczego oraz dr Katarzyną Prochwicz, Instytut Psychologii UJ, Kraków (publikacje nr. 1, 2, 5 i 6). Poniżej opisałem kontekst teoretyczny prezentowanego cyklu oraz poszczególne prace własne. Opis prac własnych jest skrótowy. Pozwala na orientację w najważniejszych wnioskach płynących z prac. Szczegółowe omówienie znajduje się w pracach dołączonych w

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 8

załącznikach, gdyż ich omówienie przekracza ramy autoreferatu. W razie wątpliwości i dodatkowych pytań chętnie odpowiem drogą mailową: [email protected].

Omówienie cyklu publikacji1 1. Wprowadzenie Przedmiotem moich badań są mechanizmy objawów psychotycznych oraz stany psychiczne leżące na ich kontinuum. Objawy psychotyczne, kojarzone przede wszystkim ze schizofrenią, należą do grupy doświadczeń psychicznych związanych ze znacznym dyskomfortem (Ellett et al., 2017), spadkiem funkcjonowania społecznego (Favrod et al., 2004), podejmowaniem prób samobójczych (Huang et al., 2017), używaniem substancji psychoaktywnych (Libuy et al., 2017) czy w końcu z trudnościami w leczeniu (Elkis and Buckley, 2016). Objawom psychotycznym od zawsze towarzyszy szczególne zainteresowanie klinicystów (psychologów i psychiatrów) ze względu na ich „dziwaczność”, „niezwykłość”, która do tej pory utrudniała ich intersubiektywne poznanie. Według Jaspersa (Jaspers, 1963b), trudności w intersubiektywności wobec objawów psychotycznych utrudniały ich rozumienie i leczenie za pomocą metod psychologicznych. W świetle prowadzonych od co najmniej dwóch dekad badań pogląd ten nie znajduje uzasadnienia. Mimo znaczącego wzrostu badań i wiedzy na temat mechanizmów leżących u podłoża objawów psychotycznych w schizofrenii i innych zaburzeniach psychotycznych, ich etiopatogeneza pozostaje nadal słabo poznana (zobacz przegląd: Tandon et al., 2008). Konsekwencją tego stanu wiedzy jest przyjmowanie konwencji diagnozy zaburzeń psychotycznych opartej o możliwe do względnie łatwego zaobserwowania objawy kliniczne, najczęściej objawy psychotyczne. Kryteria diagnostyczne zawierają zoperacjonalizowaną listę objawów [ICD-10; DSM-5], które dają się zaobserwować w postaci wypowiadanych sądów (np. urojenia), zaburzeń spostrzegania (np. halucynacje), spłycenia afektu czy społecznej izolacji. Takie podejście diagnostyczne jest trafne i rzetelne (Jakobsen et al., 2005), nie uwzględnia jednak mechanizmów leżących u podłoża objawów klinicznych. Ze względu na wysoką heterogeniczność klinicznego obrazu zaburzeń psychotycznych, niektórzy autorzy sugerują badanie poszczególnych objawów i specyficznych dla nich mechanizmów (Bentall, 2013). Takie podejście zaowocowało modelami, które dostarczają wiedzy na temat mechanizmów specyficznych dla poszczególnych objawów psychotycznych (Bentall, 1990; Bentall et al., 2012; Freeman and Garety, 2014). Pozwala to na częściową redukcję problemu

1 Omówienie nie ma charakteru systematycznego przeglądu literatury. Celem jest nakreślenie kontekstu prowadzonych przeze mnie badań i najważniejszych wniosków.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 9

heterogeniczności i zwiększa wartość eksplanacyjną modeli psychoz. W ramach podejścia skoncentrowanego na specyficznych objawach psychoz, zainteresowaniem badaczy cieszą się przede wszystkim główne objawy psychotyczne: urojenia i halucynacje. Obok zmiany podejścia do badań zaburzeń psychotycznych i skupieniu się na testowaniu homogenicznych objawów, zauważono również, iż rozwój zaburzeń psychotycznych poprzedzony jest występowaniem klinicznych stanów ryzyka rozwoju psychozy (ang. at high clinical risk; ultra high risk for psychosis) (Fusar-Poli et al., 2013). Stany te charakteryzują się spadkiem funkcjonowania społecznego oraz dyskomfortem psychicznym, ale objawy psychotyczne nie są w pełni rozwinięte (Yung et al., 2005). Stany ryzyka są obecnie przedmiotem intensywnych badań, które doprowadziły do opracowania kryteriów diagnostycznych pozwalających na ich rozpoznanie (Yung et al., 2005; Woods et al., 2010). Jednocześnie, zgodnie z hipotezą kontinuum psychozy (Meehl, 1990; Van Os et al., 2000), obserwuje się występowanie doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych w populacji ogólnej (Van Os et al., 2000; Van Os et al., 2009; Kelleher and Cannon, 2011; Linscott and Van Os, 2013). Zarówno badania skoncentrowane na czynnikach związanych ze specyficznymi objawami psychotycznymi, jak również badania w obszarze hipotezy kontinuum objawów psychotycznych doprowadziły do wzrostu zainteresowania psychologicznymi mechanizmami tej grupy objawów. Coraz więcej badań zwraca uwagę na znaczenie procesów psychologicznych (szczególnie związanych z przetwarzaniem informacji) w rozwoju i podtrzymywaniu objawów psychotycznych (Garety et al., 2001; Waters et al., 2012a; Freeman and Garety, 2014; Moritz et al., 2017a). Wyniki tych badań stają w kontrze do wczesnego Kraepelinoskiego i neo-krapelinowskiego rozumienia schizofrenii i zaburzeń psychotycznych, jako uwarunkowanych przede wszystkim czynnikami biologicznymi. Również wczesne analizy fenomenologiczne (np. Jaspers, 1963b) podkreślały, iż dziwaczności, niezrozumiałości w kontekście biografii pacjenta i przewlekłość przeżyć psychotycznych każe sądzić, iż mają one biologiczne uwarunkowanie. Dzięki rozwojowi wiedzy w zakresie czynników psychologicznych, współczesne podejście do rozumienia objawów psychotycznych (Howes and Murray, 2014) łączy wiedzę z zakresu czynników biologicznych (np. geny), społecznych i psychologicznych. Modele te podkreślają dynamiczną interakcję wymienionych czynników. Hipotezy o znaczeniu czynników psycho-społecznych w rozwoju zaburzeń psychotycznych wspierają również badania epidemiologiczne (Morgan et al., 2010; Bourque et al., 2012; Dapunt et al., 2017; Morgan et al., 2017; Stilo et al., 2017). Szacuje się, iż w

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 10

ciągu życia zachorowalność na schizofrenię wynosi około 1%, zaś na inne zaburzenia psychotyczne około 3%. W ciągu roku odnotowuje się około 31.7 (15.2 z rozpoznan schizofrenii) nowych przypadków zaburzeń psychotycznych na 100 000 mieszkańców (Kirkbride et al., 2012). Jak pokazują jednak badania epidemiologiczne zachorowalność na zaburzenia psychotyczne, w tym schizofrenię, wykazuje duże zróżnicowanie (np., Kirkbride et al., 2006), co może sugerować istotny udział czynników psycho-społecznych. Na przykład wyniki najnowszego badania przeprowadzonego w Szwecji na ponad milionie osób wskazują, iż wśród migrantów ryzyko nowych zachorowań na nieafektywne zaburzenia psychotyczne w ciągu roku jest znacznie wyższe niż wśród osób urodzonych i mieszkających w Szwecji (80.4 przypadków/100 000 vs. 38.5/100 000) (Hollander et al., 2016). Najwyższe ryzyko nowych zachorowań odnotowano wśród uchodźców 126.4/100 000. Inne badanie przeprowadzone również wśród migrantów pokazuje, iż doświadczenie migracji związane jest z nadmierną syntezą dopaminy, która związana jest z podatnością na objawy psychotyczne (Egerton et al., 2017). Co interesujące, jednak nie wszystkie osoby, które narażone są na ekspozycję na niekorzystne sytuacje życiowe (czynniki społeczne) i u których obserwuje się również nadmierną syntezę dopaminy (czynniki biologiczne), rozwijają psychozę (Huttunen et al., 2008; Egerton et al., 2017). W odpowiedzi na to pytanie pomocne może być lepsze rozumienie roli i mechanizmów czynników psychologicznych związanych z powstawaniem objawów psychotycznych. W integracyjnym modelu (ang. an integrated sociodevelopmental-cognitve model) (Howes and Murray, 2014) podkreślają, iż schizofrenia rozwija się w kontekście interakcji predyspozycji genetycznych, czynników środowiskowych i dysfunkcjonalnego przetwarzania informacji (zniekształcenia poznawcze). Zgodnie z tą perspektywą u podłoża nadmiernej syntezy dopaminy, która związana jest z objawami psychotycznymi w przebiegu zaburzeń psychotycznych (Heinz and Schlagenhauf, 2010; Murray, 2011) i stanami ryzyka psychozy (Howes et al., 2011; Egerton et al., 2013), leży interakcja czynników genetycznych i niekorzystnych wydarzeń życiowych. Istotne dla kontekstu prezentowanych w niniejszym cyklu badań jest jednak to, iż analiza modelu Howesa i Murraya (2014) wskazuje, że ostatecznie dla pojawienia się objawów psychotycznych (np. urojeniowych interpretacji) znaczenie mają dysfunkcjonalne sposoby przetwarzania informacji. Potwierdzają to obserwacje badawcze, które wskazują, iż sama ekspozycja na niekorzystne wydarzenia życiowe czy też nadmierna synteza dopaminy nie warunkuje pojawienia się objawów psychotycznych (Egerton et al., 2017). To co jest istotne, to czynniki związane z nadawaniem znaczenia wydarzeniom krytycznym (np. zniekształcenia poznawcze), czy też anomaliom

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 11

percepcyjnym, które mogą towarzyszyć dysregulacji na poziomie biologicznym (Murray, 2011; Howes and Murray, 2014; Broyd et al., 2017). Jest to spójne z modelami poznawczymi, które podkreślają rolę dysfunkcjonalnego przetwarzania informacji (tzw. zniekształcenia poznawcze) oraz wydarzeń krytycznych w rozwoju zaburzeń psychotycznych (Garety et al., 2001). Coraz więcej badań empirycznych łączy zniekształcenia poznawcze z urojeniami (Freeman and Garety, 2014; Gaweda and Prochwicz, 2015; Gaweda et al., 2017b) i halucynacjami (Ditman and Kuperberg, 2005; Brunelin et al., 2007; Waters et al., 2012a; Gaweda et al., 2013). Badania wskazują, że zniekształcenia poznawcze nie tylko towarzyszą objawom klinicznym, ale mają znaczenie również w procesie ich rozwoju (Broome et al., 2007; An et al., 2010; Eisenacher et al., 2015; Eisenacher et al., 2016). Prezentowany cykl badań własnych miał na celu pogłębienie wiedzy w zakresie związków wybranych zniekształceń poznawczych z objawami psychotycznymi, uwzględniając ich znaczenie nie tylko w przypadku w pełni wykształconych objawów klinicznych, ale również w przypadku rozwoju ryzyka psychozy w modelu zwiększonej częstości doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych u osób zdrowych psychicznie. Niewiele badań rozpatruje znaczenie zniekształceń poznawczych dla kształtowania ryzyka psychoz w szerszym kontekście ich związków z cechami osobowości oraz niekorzystnymi wydarzeniami życiowymi. Celem części prac prezentowanych w cyklu było również uzupełnienie tej wiedzy. Taki układ badań pozwolił uzupełnić wiedzę o związki zniekształceń poznawczych z kontinuum doświadczeń psychotycznych z jednej strony oraz opisać ten związek w szerszym kontekście – profilu osobowości oraz ekspozycji na trudne wydarzenia środowiskowe.

1.1. Modele poznawcze objawów psychotycznych Wczesne analizy fenomenologiczne objawów psychotycznych doświadczanych przez pacjentów z rozpoznaniem psychoz schizofrenicznych prowadzone przez Karla Jaspersa (1963) prowadziły do wniosku, iż rozumienie i leczenie tej grupy objawów za pomocą metod psychologicznych jest niemożliwe. Pogląd ten wynikał przede wszystkim z przypisywanej przez Jaspersa znacznej roli procesowi intersubiektywności w rozumieniu doświadczeń pacjentów. Według autora, dziwaczność i niezrozumiałość doświadczeń psychotycznych utrudniała, a wręcz uniemożliwiała intersubiektywność. W konsekwencji, według Jaspersa, niemożliwe było wyjaśnianie doświadczeń w kontekście mechanizmów psychologicznych. Jak można jednak zauważyć każde doświadczenie psychiczne posiada gradację intensywności, a obserwowane zmiany jakościowe są jej konsekwencją. Na przykład fobia społeczna, która zgodnie z międzynarodowymi systemami diagnostycznymi (DMS-5, ICD-

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 12

10) klasyfikowana jest jako zaburzenie psychiczne, może być rozumiana jako spektrum doświadczeń o różnej intensywności – od niewielkiego niepokoju w sytuacjach społecznych, który towarzyszy w niektórych sytuacjach większości ludziom, poprzez odczuwaną nieśmiałość w kontaktach społecznych, aż do klinicznych stanów znacznie utrudniających codzienne funkcjonowanie (kliniczny stan fobii społecznej). Większość poznawczych modeli zaburzeń psychicznych skonstruowana jest wokół obserwacji tej gradacji oraz próby rozumienia mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za wzrost intensywności danego doświadczenia. Podobnie w obrębie doświadczeń psychotycznych zwraca się uwagę na to, iż mają one płynny, niedychotomiczny (dychotomia: obecne vs nieobecne), charakter (Van Os et al., 2000; Van Os et al., 2009; Linscott and Van Os, 2013). Oznacza to, podobnie jak w innych grupach zaburzeń psychicznych, że można obserwować gradację ich nasilenia na kontinuum. W przypadku osób, które chorują na zaburzenia psychotyczne przejście nastąpiło najczęściej od wzmożonej wyrazistości wyobraźni, nastawień ksobnych, złudzeń percepcyjnych, poprzez zwiewne halucynacje słuchowe, aż po w pełni ukształtowane objawy spełniające kliniczne kryteria zaburzeń psychotycznych (zobacz przegląd: Fusar-Poli et al., 2013). Co ważne, większość osób doświadczających złudzeń percepcyjnych czy doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych nigdy nie rozwija zaburzeń psychotycznych, jak również innych zaburzeń psychicznych (Zammit et al., 2013). Większość osób w stanie klinicznego ryzyka psychozy, u których obserwuje się objawy kliniczne nie osiągające nasilenia pozwalającego na rozpoznanie zaburzeń psychotycznych, nie rozwija psychozy (Fusar-Poli et al., 2012a; Fusar-Poli et al., 2013). Mimo to, obserwuje się pewne podobieństwo między stanami klinicznej psychozy, stanami klinicznego ryzyka rozwoju psychozy oraz osobami zdrowymi psychicznie, które miewają doświadczenia podobne do objawów psychotycznych (Rössler et al., 2011; Fusar-Poli et al., 2013). Podobieństwa te dotyczą zarówno mechanizmów biologicznych (Howes et al., 2011; Drakesmith et al., 2015), jak również psychologicznych (Rössler et al., 2011; Gaweda and Prochwicz, 2015; Gawęda et al., 2018). Obserwacje te były podstawą do skonstruowania modeli poznawczych objawów psychotycznych (Garety et al., 2001), które oparte są o obserwacje mechanizmów związanych z „przechodzeniem” z jednego stanu kontinuum (np. anomalii percepcyjnych) do w pełni ukształtowanych objawów, które są przedmiotem zainteresowania klinicystów. Większość poznawczych modeli psychoz dotyczy objawów psychotycznych, halucynacji (Waters et al., 2012a) i urojeń (Freeman and Garety, 2014), a ich podstawowym założeniem jest twierdzenie,

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 13

iż u podłoża objawów leżą dysfunkcje w zakresie przetwarzania informacji (zniekształcenia poznawcze). Modele poznawcze psychoz są obecnie pozytywnie weryfikowane przez badania empiryczne (Ditman and Kuperberg, 2005; Waters et al., 2012b; Freeman and Garety, 2014; Ross et al., 2015), jak również badania kliniczne pokazujące, iż interwencje prowadzące do redukcji zniekształceń poznawczych wywierają jednocześnie pozytywny efekt na redukcję objawów psychotycznych (Moritz et al., 2014). W ogólnym modelu objawów psychotycznych Profesor Philippa Garety i in. (2002) podkreślają, iż pojawiające się anomalie percepcyjne (np. złudzenia percepcyjne) są powszechne i same w sobie nie stanowią ryzyka rozwoju psychozy. To co powoduje, iż anomalie te są intensyfikowane i zaczynają być dla osoby ich doświadczających niepokojące to dysfunkcjonalne przetwarzanie informacji oraz zmiany afektywne, które im towarzyszą. W modelach poznawczych objawów psychotycznych istotna jest interakcja pomiędzy predyspozycją, ekspozycją na wydarzenie krytyczne oraz zniekształceniami poznawczymi i zmianami afektywnymi. Garety i in. (2002) przypisuje duże znaczenie zewnętrznej atrybucji, przeskokowi do konkluzji oraz deficytom w zakresie poznania społecznego. Coraz więcej badań potwierdza związki wymienionych zniekształceń poznawczych z zaburzeniami psychotycznymi i ich kontinuum (Lincoln et al., 2010; Green et al., 2015; Ross et al., 2015). Zgodnie z podejściem opartym na badaniu specyficznych mechanizmów poszczególnych objawów, aby lepiej zrozumieć związek zniekształceń poznawczych z psychozą, należy rozpatrywać osobno ich związki z urojeniami i omamami. Mimo, iż w rzeczywistości objawy te często współwystępują, istnieją przesłanki z badań procesów poznawczych, które sugerują, iż mogą one mieć specyficzne dla danego objawu mechanizmy (Bentall et al., 2012; Waters et al., 2012a; Gaweda et al., 2013; Freeman and Garety, 2014).

1.1. Modele poznawcze halucynacji Halucynacje definiowane jako spostrzeżenie, któremu nie towarzyszy odpowiednia stymulacja przez bodziec zewnętrzny, występują u około 75% pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. Zgodnie z hipotezą kontinuum, obserwuje się, iż w populacji ogólnej około 5% osób zdrowych psychicznie doświadcza regularnie halucynacji, a kolejne kilkanaście do kilkudziesięciu procent (zależnie od rodzaju doświadczeń) miewa doświadczenia podobne do halucynacji (Linscott and Van Os, 2013). Najczęściej występującymi halycunacjami są doświadczenia w modalności słuchowej, dlatego też większość modeli halucynacji dotyczy halucynacji słuchowych.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 14

Współczesne modele poznawcze halucynacji (zobacz przegląd: Waters et al., 2012a) są rozwinięciem zaproponowanego w latach 80-tych modelu Chrisophera Fritha (Frith and Done, 1988), który wskazywał, iż objawy te są wynikiem deficytów w zakresie procesów monitorowania własnych stanów psychicznych (ang. self-monitoring). W wyniku tych deficytów pacjent doświadcza własnych stanów psychicznych (np. myśli), jako pochodzących od zewnętrznych źródeł (np. obcych). Podobny model zaproponował Richard Bentall (1990), który odwoływał się do procesów monitorowania źródła opisanych przez Marcię Johsnon (Johnson and Raye, 1981). W swojej koncepcji Johnson wskazywała, iż monitorowanie źródła jest aktywnym procesem poznawczym odpowiedzialnym za rozpoznawanie źródła posiadanych informacji (Johnson et al., 1993). Johnson wyróżniła trzy rodzaje monitorowania źródła: 1. Różnicowanie między dwoma źródłami zewnętrznymi; 2. Różnicowanie między źródłem zewnętrznym, a wewnętrznym (ang. reality monitoring; np. ja vs inni); 3. Różnicowanie między dwoma źródłami wewnętrznymi (ang. self-monitoring; np. wypowiedzenie słowa vs. wyobrażanie tego aktu). Autorka wskazywała, iż podłożem błędów monitorowania źródła mogą być zarówno trudności w kodowaniu informacji, jak również deficyty w zakresie atrybucji źródła (Johnson et al., 1993). Badania monitorowania źródła w halucynacjach słuchowych wskazują przede wszystkim na trudności w różnicowaniu między źródłem zewnętrznym a wewnętrznym (zobacz przegląd: Ditman and Kuperberg, 2005; Waters et al., 2012b)

1.2. Modele halucynacji: w kierunku badań własnych Wyniki przeglądów literatury wskazują, iż większość badań prowadzonych w modelu monitorowania źródła w schizofrenii pozwalała na testowanie różnicowania między wydarzeniami generowanymi przez obiekt zewnętrzny (np. eksperymentator), a tymi generowanymi przez badanych (Ditman and Kuperberg, 2005; Larøi and Woodward, 2007; Waters et al., 2012b). Ponadto większość badań dotyczyło modalności słuchowej (wypowiadane vs. słuchane słowa). Niejasne pozostawało czy inne rodzaje monitorowania źródła są również związane ze schizofrenią oraz jej poszczególnymi objawami. Szczególnie istotne pozostawało pytanie czy halucynacje związane są z deficytem, który jest specyficzny dla danej modalności, czy też raczej związane są z deficytem centralnym (Frith, 1992), niezależnym od modalności halucynacji. Dlatego też w ramach pracy doktorskiej (2009-2011) przygotowałem adaptację zadania testującego różne rodzaje monitorowania źródła jednocześnie wykraczającego poza modalność słuchową. Wyniki badań z pracy doktorskiej wykazały, iż pacjenci z

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 15

rozpoznaniem schizofrenii znacznie częściej popełniali błędy w zakresie różnicowania wyobrażanych i wykonywanych rzeczywiście prostych czynności fizycznych (ang. action self-monitoring) oraz w zakresie różnicowania sposobu prezentowania czynności (słowo vs obrazek) (Gawęda et al., 2012). Badanie to pozwoliło na sformułowanie wniosku, iż osoby z rozpoznaniem schizofrenii mają uogólnioną tendencję do popełniania błędów monitorowania źródła. Ze względu jednak na charakter projektu doktorskiego niemożliwe było testowanie specyficznej roli deficytów w różnicowaniu wyobrażeń i rzeczywistości z objawami psychotycznymi. Znaczenie deficytów w różnicowania między własnymi stanami psychicznych (Ja) a innymi osobami (obiektami) było opisywane na wczesnych etapach rozwoju psychiatrii przez Bleulera pod terminem transitivism. Deficyty te łączono z zaburzeniami granic ego, które jak uważano dawały podłoże do rozwoju objawów klinicznych, głównie psychotycznych, schizofrenii. Rozwój koncepcji monitorowania źródła doprowadził do lepszego rozumienia objawów psychotycznych, w szczególności halucynacji. Frith and Done (1988) przedstawili model, w którym postawili hipotezę, iż u podłoża objawów pozytywnych (halucynacji oraz niektórych typów urojeń) leżą deficyty w zakresie monitorowania przebiegu czynności psychicznych. Frith i Done (1988) pisali, iż omamy słuchowe i niektóre urojenia są doświadczeniami, w których pacjenci „mówią do siebie, ale żywią przekonanie, iż to co mówią pochodzi z zewnątrz” (str. 438). Modele te dały początek inspirującym badaniom, które testowały poznawcze mechanizmy objawów psychotycznych, które przez długi czas uważano za niemożliwe do psychologicznej interpretacji. Pierwsze prace empiryczne weryfikujące poznawcze modele (Frith and Done, 1988; Bentall, 1990; Frith, 1992) wskazywały, iż pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii wykazują deficyty w zakresie różnicowania źródła (Bentall et al., 1991; Brébion et al., 1996; McGuire et al., 1996; Morrison and Haddock, 1997; Vinogradov et al., 1997; Keefe et al., 1999). Halucynacje słuchowe łączono szczególnie ze specyficznym błędem monitorowania źródła, który polega na przypisywaniu stanom wewnętrznym (np. wypowiadane słowo) zewnętrznej atrybucji (np. powiedział to ktoś inny) (np. Baker and Morrison, 1998; Brunelin et al., 2006; Anselmetti et al., 2007; Woodward et al., 2007). Wyniki badań wskazujące na znaczenie opisywanego deficytu monitorowania źródła i jego związki z halucynacjami słuchowymi były potwierdzone przez meta-analizy (Waters et al., 2012b; Brookwell et al., 2013). Niektóre badania wskazywały również na związki deficytów w zakresie monitorowania źródła z urojeniami (Allen et al., 2004) czy objawami dezorganizacji (Mammarella et al., 2010).

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 16

Co więcej, wydaje się również, iż deficyty monitorowania źródła stanowią poznawczy czynnik ryzyka rozwoju psychozy. Sugerują to badania pokazujące wzrost błędów monitorowania źródła wśród krewnych osób chorujących na schizofrenię (Brunelin et al., 2007), osób w stanie klinicznego ryzyka psychozy (Johns et al., 2010) oraz osób zdrowych psychicznie mających doświadczenia podobne do objawów psychotycznych (Peters et al., 2007). Jak wspomniano, większość badań dotyczy monitorowania źródła w zakresie modalności słuchowej. Niewiele badań testuje jednocześnie dwa lub więcej rodzaje monitorowania źródła, tak aby możliwe było weryfikowanie czy istnieje specyficzny typ i rodzaj błędów monitorowania źródła związanych z objawami psychotycznymi. W kontekście objawów psychotycznych, jednym z najrzadziej badanych typów monitorowania źródła jest różnicowanie między wyobrażeniami a rzeczywistością. Istnieją jednak przesłanki empiryczne (Peters et al., 2007; Mammarella et al., 2010) oraz płynące z analiz fenomenologicznych (Rasmussen and Parnas, 2015), iż pacjenci doświadczający objawów psychotycznych, mogą mieć trudności w różnicowaniu rzeczywistości i wyobrażeń. Co więcej, w większości badań błędy monitorowania źródła nie są rozpatrywane w szerszym, meta-poznawczym kontekście, który pozwoliłby na określanie świadomości popełnianych przez pacjentów błędów. Jest to istotny mechanizm, który może wpływać na to, w jakim zakresie popełniane błędy wpływają na zachowanie (Moritz et al., 2003; Moritz et al., 2006). Celem prowadzonych przeze mnie badań monitorowania źródła było uzupełnienie wiedzy o związkach różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości z halucynacjami słuchowymi oraz klinicznym ryzykiem psychozy. W moich badaniach starałem się również odpowiedzieć na pytanie czy deficyty obserwowane w kontekście schizofrenii występują również u osób doświadczających halucynacji w przebiegu innych zaburzeń (uzależnienie od alkoholu). Pozwoliło to na sprawdzenie czy monitorowanie źródła może być transdiagnostycznie związane z halucynacjami.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 17

1.2.1. Związki z halucynacjami słuchowymi w przebiegu schizofrenii (badanie nr 8) ARTYKUŁ NR 8

1. Cel pracy Celem pierwszego badania było testowanie związków błędów różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości z halucynacjami słuchowymi w przebiegu schizofrenii. Podstawowym celem pracy była odpowiedź na pytania: - czy deficyty w zakresie różnicowania rzeczywiście wykonywanych i wyobrażanych czynności fizycznych różnicują osoby chorujące na schizofrenie, które mają aktywne halucynacje od tych, które nie mają halucynacji; - czy istnieje specyficzny rodzaj monitorowania źródła związanego z halucynacjami słuchowymi? - czy istnieje specyficzny błąd monitorowania źródła, który związany jest z halucynacjami słuchowymi? - czy ewentualne błędy monitorowania źródła, mogą być wynikiem uogólnianych trudności poznawczych? - czy i jakie deficyty w zakresie pewności poznawczej (procesy meta-poznawcze) obserwuje się podczas wykonywania zadania monitorowania źródła u osób z halucynacjami słuchowymi? - czy deficyty monitorowania źródła są specyficzne dla halucynacji czy są również związane z innymi objawami?

2. Metoda W celu odpowiedzi na postawione pytania badawcze zbadano trzy grupy osób: 1. Osoby z diagnozą schizofrenii, które miały aktywne halucynacje w okresie 7 dni poprzedzające badanie (n= 28); 2. osoby z diagnozą schizofrenii, które nie miały aktywnych halucynacji

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 18

słuchowych (n= 26) oraz osoby zdrowe psychiczne (n= 34). Grupy dobrano pod względem płci, wieku oraz lat nauki. Jednocześnie grupy klinicznie nie różniły się między sobą pod względem ilości hospitalizacji i długości trwania choroby. Co istotne, nie było również różnic między grupami klinicznymi w zakresie objawów schizofrenii, wyłączając objawy psychotyczne, gdzie spodziewano się różnic międzygrupowych. Tab 1. prezentuje charakterystykę grupy. Tabela 1. Charakterystyka grup badawczych.

Schizophrenia group Healthy With AHs Without AHs Variables group Statistics (n= 28) (n= 26) (n= 34) Sex [m/f] 20/8 19/7 18/16 χ2(2)= 3.88, p> 0.1 33.21 Age 35.18 (11.43) 35.15 (9.22) F(2, 87)= 0.30, p> 0.7 (11.33) Years of formal 11.91 11.51 (1.08) 11.70 (0.85) F(2, 87)= 0.88, p> 0.4 education (1.35) Number of 9.95 (14.08) 5.37 (5.23) - t(52)= 1.23, p> 0.2 hospitalization Duration of 11.31 (9.05) 10.43 (8.05) - t(52)= 0.31, p> 0.7 psychosis Antypsychotics All patients All patients PANSS P3 item 3.89 (0.99) 1.23 (0.42) - t(52)= 2.66, p< 0.001 (hallucinations) Positive 20.14 (5.91) 13.23 (4.85) - t(52)= 6.91, p< 0.001 Negative 17.53 (5.54) 18.11 (6.94) - t(52)= 0.57, p> 0.7 Disorganized 20.17 (6.24) 18.61 (5.84) - t(52)= 1.56, p> 0.3 Excitement 14.75 (3.19) 13.80 (2.56) - t(52)= 0.94, p> 0.2 Emotional distress 18.39 (4.97) 16.42 (4.90) - t(52)= 1.96, p> 0.15 PANSS total rating 66.25 (10.99) 58.61 (11.76) - t(52)= 7.63, p= 0.02 PANSS total – P3 62.35 (10.56) 57.38 (11.74) - t(52)= 4.97, p> 0.1 item

Do oceny monitorowania źródła w badaniu wykorzystano zadanie Action Memory Task (Moritz et al., 2009), które pozwala na jednoczesną ocenę różnicowania między dwoma źródłami zewnętrznymi (czynności prezentowane obrazkowo vs. słownie) oraz dwoma źródłami wewnętrznymi (czynność wykonywana vs. wyobrażana). Jednocześnie zadanie to pozwala na ocenę rozpoznawania czy dana czynność była w ogóle prezentowana (ang. old-

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 19

new recognition) oraz pewność poznawczą swoich decyzji. Poniżej zamieszczono graficzną ilustrację przebiegu eksperymentu. Szczegółowy opis w publikacji nr 8 (Gawęda i in., 2013). W fazie zapamiętywania badani mieli zadanie wyobrażać (czerwona ramka) lub wykonać (zielona ramka) proste czynności fizyczne. Po 10 minutach odroczenia następowała faza przypominania.

3. Wyniki i omówienie Nasze badanie dostarczyło interesujących wyników dla rozumienia poznawczych mechanizmów związanych z halucynacjami słuchowymi w schizofrenii i spotkało się z dobrym przyjęciem recenzentów. Dzięki zastosowaniu złożonego zadania poznawczego, które pozawala na szeroką ocenę parametrów monitorowania źródła wraz z oceną pewności

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 20

poznawczej możliwe było testowanie specyficznych błędów i ich związków z halucynacjami. Po pierwsze, wyniki sugerują specyficzny rodzaj monitorowania źródła związanego z halucynacjami. Osoby z halucynacjami słuchowymi istotnie częściej popełniały błędy w zakresie różnicowania wyobrażanych i wykonywanych czynności, przy jednoczesnym braku różnic w zdolności do rozróżniania między czynnościami prezentowanymi słownie i obrazkowo. Po drugie, obserwowano specyficzny rodzaj błędu różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości. Pacjenci doświadczający halucynacji słuchowych popełniali istotnie częściej błędy polegające na rozpoznaniu czynności wyobrażanej, jako rzeczywiście wykonywanej. Co istotne, obserwowano jednocześnie brak różnic między grupami klinicznymi w ilości błędnych rozpoznań czynności wykonywanych, jako wyobrażanych. Wreszcie błędy monitorowania źródła były tylko i wyłącznie związane z halucynacjami - analiza korelacji wykazała brak istotnych związków z urojeniami. Praca ta, opublikowana w Schizophrenia Research, jako jedna z pierwszych wskazuje na istotną rolę błędnego rozpoznawania wyobrażeń jako rzeczywistości w halucynacjach słuchowych. Uzyskane wyniki są zgodne z analizami fenomenologicznymi wskazującymi trudności w zakresie różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości w schizofrenii (Rasmussen and Parnas, 2015). Również prace empiryczne zwracały uwagę, iż pacjenci ze schizofrenią mają trudności w różnicowaniu wyobrażeń i rzeczywistości (Mammarella et al., 2010; Gawęda et al., 2012). Niektórzy autorzy łączyli te deficyty z halucynacjami (Franck et al., 2000). Jednak nasza praca wykazała jednocześnie, iż deficyty te są jednocześnie specyficznym typem monitorowania źródła związanym wybiórczo z doświadczeniem halucynacji słuchowych. Inaczej niż w poprzednich badaniach (Franck et al., 2000; see a review: Waters et al., 2012b), wykazaliśmy, iż halucynacje słuchowe nie tylko wiążą się z deficytami monitorowania źródła w modalności specyficznej dla ich modalności (słuchowa). Należy również zauważyć, iż mimo, że pacjenci z obu grup klinicznych istotnie częściej popełniali błędy w zakresie różnicowania prezentowanych wcześniej czynności od czynności nowych od osób zdrowych psychicznie, to jednak nie było między grupami klinicznymi w tym zakresie różnic. Nie wykazano również różnic między grupami klinicznymi w zakresie zapominania prezentowanych czynności, choć jednocześnie obie grupy kliniczne istotnie częściej od grupy kontrolnej zapominały zarówno wyobrażane, jak i wykonywane czynności. Wyniki tych ogólnych wskaźników są istotne z punku widzenia związków monitorowania źródła z halucynacjami. Widać bowiem wyraźnie, iż ogólnie pacjenci ze schizofrenią mają większe trudności od osób zdrowych psychicznie w zakresie różnicowania nowych od wcześniej prezentowanych czynności, zapominania czynności oraz

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 21

różnych parametrów monitorowania źródła. Wyniki te są zgodne z badaniami wskazującymi na istotne znaczenie deficytów poznawczych w schizofrenii (Bora and Murray, 2013). Jednak jedynie jeden typ monitorowania źródła i błędów z nim związanych okazał się być związany z halucynacjami słuchowymi, co wskazuje, iż błędy te nie są związane z ogólnym osłabieniem funkcjonowania poznawczego. Analiza pewności poznawczej wykazała, iż pacjenci ze schizofrenią, w obu grupach, częściej niż osoby z grupy kontrolnej popełniali błędy przy jednoczesnej wysokiej pewności poznawczej. Wyniki badań wskazują, iż najczęściej błędnym odpowiedziom towarzyszy niższy poziom pewności. U pacjentów chorujących na schizofrenie tendencja ta wydaje się być odwrócona (Moritz et al., 2003; Moritz et al., 2006; Gawęda et al., 2012), co sugeruje trudności w zakresie regulacji meta-poznawczej. Wyższa pewność błędnych odpowiedzi nie była jednak związana z halucynacjami słuchowymi, ani urojeniami. Zaobserwowano jednak dodatni związek z nasileniem ogólnego dyskomfortu emocjonalnego.

1.2.2. Związki z halucynacjami w przebiegu uzależnienia od alkoholu (badanie nr 7)

ARTYKUŁ NR 7

1. Cel pracy Obserwacja związków halucynacji słuchowych w przebiegu schizofrenii ze specyficznym błędem monitorowania źródła polegającym na błędnym rozpoznawaniu wyobrażeń jako rzeczywistości prowadziła do pytania czy błąd ten może mieć charakter transdiagnostyczny. Niektóre badania wskazują na związki błędów monitorowania źródła z halucynacjami obserwowanymi poza kontekstem schizofrenii (Minzenberg et al., 2006). Na przykład osoby z chorobą Parkinsona doświadczające halucynacji wyrokowych wykazywały więcej błędów monitorowani źródła (Barnes et al., 2003). Podobnie prace prowadzone wśród osób zdrowych psychicznie wskazują na związki doświadczeń podobnych do halucynacji i błędów

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 22

monitorowania źródła (Peters et al., 2007). Wyniki tych badań wskazują, iż błędy monitorowania źródła i ich związek z halucynacjami mogą mieć charakter transdiagnostyczny (Waters et al., 2012a). Nadal jednak niewiele prac podejmuje to zagadnienie. Celem kolejnej pracy było zbadanie czy błędy monitorowania źródła obserwowane we wcześniejszym badaniu w kontekście halucynacji słuchowych w przebiegu schizofrenii (Gawęda i in., 2013) występują również u osób mających historię halucynacji w przebiegu uzależnienia od alkoholu. Inaczej niż w poprzedniej pracy wykorzystaliśmy obserwacje, iż mimo, że występowanie halucynacji najsilniej związane jest z błędami monitorowania źródła, to również błędy monitorowania źródła stanowią poznawczy czynnik ryzyka (Brunelin et al., 2007; Peters et al., 2007). Badanie pacjentów uzależnionych od alkoholu w trakcie epizodu psychotycznego mogłoby być utrudnione dlatego też zdecydowaliśmy się na badania monitorowania źródła jako czynnika związanego z ryzykiem halucynacji (np. historią ich występowania w przeszłości). Do tej pory jedynie jedna praca na niewielkiej próbie pacjentów podejmowała badanie monitorowania źródła u osób uzależnionych (Weingartner et al., 1996), wskazując, iż można wyróżnić grupę pacjentów z trudnościami w monitorowaniu źródła oraz taką, która nie ma tych trudności. Jednak praca Weingartena i in. (1996) nie odnosiła wyników do nasilenia obecnych lub wcześniejszych objawów. Nasza praca była pierwszym badaniem związków monitorowania źródła z halucynacjami w przebiegu uzależnienia od alkoholu. 2. Metoda Badanie obejmowało trzy grupy badawcze: 1. Pacjenci uzależnieni od alkoholu, którzy kiedykolwiek w przebiegu uzależnienia doświadczali halucynacji (n= 29); 2. Pacjenci uzależnieni od alkoholu, którzy nigdy nie mieli doświadczenia halucynacji (n= 29); 3. Osoby zdrowe psychicznie (n= 24). Historię występowania halucynacji badano za pomocą skonstruowanego na potrzeby badania wywiadu. Większość pacjentów doświadczało wielomodalnych halucynacji. Grupy były dobrane pod względem płci i wieku. Nie było różnic między grupami klinicznymi pod względem długości trwania uzależnienia czy też czasem trwania najdłuższego okresu abstynencji w ostatnich 2 latach. Pacjenci z historią halucynacji mieli jednak więcej powikłań somatycznych, niż pacjenci bez historii halucynacji. Tab 2. Prezentuje charakterystykę grup.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 23

Tabela 2. Characterystyka grup.

Alcoholics History of No History of Healthy Hallucinations Hallucinations group Variables Statistics (n= 29) (n= 29) (n= 24) M (SD) M (SD) M (SD) Gender [male/female] 27/2 26/3 17/7 χ2(2)= 5.87, p> 0.05 39.96 F(2, 79)= 0.60, p> Age 41.69 (10.62) 43.21 (9.66) (12.13) 0.05 Age of the first alcohol t(2,56)= 1.89, p> 16.21 (2.23) 17.86 (4.00) - intoxication 0.05 The longest abstinence during past two years t(2, 56)= 0.71, 8.42 (8.89) 7.03 (5.44) - [in months] p>0.05

The longest alcoholic t(2, 56)= 0.66, bender 4.73 (5.39) 4.03 (6.37) - p>0.05 [in months] Number of alcohol 3.25 (3.38) 1.29 (0.98) - (2,79)=10.29, p<0.01 detoxifications Number of patients hospitalized in psychiatric 10 (34.8%) 4 (13.8%) - χ2(1)= 3.43, p=0.06 ward Number of patients 14 (50%) 12 (42.9%) - χ2(1)=0.28, p> 0.05 attempted suicide Somatic complication 23 (79.3%) 13 (44.8%) - χ2(1)=7.32, p< 0.01

Polyneuropathy 1 (3.4%) 0 (0%) - χ2(1)=1.08, p> 0.05

Pancreatic inflammation 1 (3.4%) 2 (6.8%) - χ2(1)= 0.35, p> 0.05

Hypertension 6 (20.7%) 1 (3.4%) - χ2(1)= 4.06, p< 0.05

Liver damage 6 (20.7%) 1 (3.4%) - χ2(1)=4.06, p< 0.05

Cardiac arrhythmia 2 (6.8%) 6 (20.7%) - χ2(1)=2.32, p> 0.05

Coronary artery disease 2 (6.8%) 1 (3.4%) - χ2(1)=0.35, p> 0.05

Do pomiaru monitorowania źródła wykorzystano zadania Action Memory Task (Moritz et al., 2009), które opisano przy okazji omawiania wcześniejszej pracy (Gaweda i in., 2013, publickacja nr 8). Analizowano podobne parametry monitorowania źródła oraz pewności poznawczej. 3. Wyniki i omówienie Pracę opublikowano w prestiżowym czasopiśmie Psychological Medicine, gdzie nasze badanie spotkało się z zainteresowaniem redakcji (prof. Robin Murray) oraz recenzentów. Wyniki po raz pierwszy wskazywały na istotną rolę procesów monitowania źródła w

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 24

predyspozycji do halucynacji u osób uzależnionych od alkoholu. Co niezwykle interesujące, wyniki naszego badania były zaskakująco zbieżne z wcześniejszymi badaniami prowadzonymi wśród osób z halucynacjami słuchowymi w schizofrenii (Gawęda i in., 2013; praca nr 8). Osoby mające historię halucynacji wykazywały bowiem specyficzny rodzaj deficytów monitorowania źródła. Grupa pacjentów z historią halucynacji popełniała istotnie częściej błąd polegający na rozpoznawaniu wyobrażanych czynności jako rzeczywiście wykonywanych. Jednocześnie nie zaobserwowano innych różnic między grupami klinicznymi w popełnianych błędach monitorowania źródła. Należy jednocześnie zauważyć, iż pacjenci z historią halucynacji, inaczej niż pacjenci bez halucynacji, istotnie częściej niż osoby zdrowe popełniały błąd polegający na rozpoznawaniu nowych, nieprezentowanych czynności jako wykonywanych. Recenzenci zwracali uwagę, iż ogólna tendencja pacjentów z halucynacjami do rozpoznawania czynności jako wykonywanych mogła mieć wpływ na wzrost obserwowanych błędów monitorowania źródła. Jednak w zaproponowanym przez nas modelu analizy danych fałszywe rozpoznawanie nowych czynności jako wykonywanych było kontrolowane. Dlatego też obserwowany przez nas specyficzny typ błędu nie był wynikiem żadnej konkretnej strategii „zgadywania” odpowiedzi pacjentów czy też osłabienia funkcji poznawczych. Podobnie jak w poprzedniej pracy tendencja do nadmiernej subiektywnej pewności poznawczej, co do błędnych odpowiedzi, nie była związana z występowanie halucynacji. Jak jednak można zauważyć obie grupy kliniczne częściej były bardziej pewne błędnych odpowiedzi niż osoby zdrowe psychicznie. Najważniejszym wnioskiem płynącym z omawianej pracy jest obserwacja związków błędnego rozpoznawania wyobrażeń jako rzeczywistości z halucynacjami w przebiegu uzależnienia od alkoholu. Praca dostarcza zatem empirycznej weryfikacji hipotez o transdiagnostycznej roli monitorowania źródła w halucynacjach (Waters et al., 2012a), po raz pierwszy w kontekście uzależnienia od alkoholu.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 25

1.2.3. Deficyty monitorowania źródła a stan klinicznego ryzyka psychozy (badanie nr 3).

ARTYKUŁ NR 3

1. Cel pracy Kolejna praca stanowi kontynuację badań nad znaczeniem monitorowania źródła w objawach psychotycznych. Przeprowadzenie opisywanego tutaj badania było możliwe dzięki nawiązaniu przeze mnie kontaktu z największym i pionierskim ośrodkiem z Melbourne w Australii (Orygen Youth Center) zajmującym się wczesnym rozpoznawaniem stanów ryzyka rozwoju psychoz. Dzięki tej współpracy możliwa była rekrutacja osób z klinicznym ryzykiem rozwoju psychozy weryfikowanym w centrum Orygen na podstawie kryteriów wywiadu diagnostycznego CAARMS (Yung et al., 2005; Jaracz et al., 2012). Podstawowym celem pracy było testowanie hipotez o związkach błędów monitorowania źródła, w szczególności różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości, z wczesnymi etapami rozwoju ryzyka psychozy oraz z pierwszym epizodem psychozy. Jeden z pierwszych zespołów pracujących systematycynie nad zagadneniem stanów ryzyka był powołany przez Pata McGorriego i Alison Young w 1994 roku w klinice wczesnych stanów prodromalnych (PACE, Personal Assessment and Crisis Evaluation) (Yung et al., 2007). Koncepcja stanów ryzyka związana jest z obserwacjami, iż rozwój psychozy poprzedzony jest przez występowanie, często niespecyficznych objawów. Oceniane retrospektywnie objawy te określane są objawami prodromalnymi, a ich występowanie potwierdza retrospektywnie 80%-90% pacjentów (Yung and McGorry, 1996). Z kolei obserwowane u osób, które jeszcze nigdy nie rozwinęły w pełni zaburzeń psychotycznych grupę tych objawów nazywa się stanami ryzyka rozwoju psychozy. Poniżej zilustrowano przebieg rozwoju psychozy ze stanami ryzyka.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 26

Źródło: Fusar-Poli et al. (2013). The psychosis high risk state: a comprehensive state-of-the-art. Review. JAMA Psychiatry 70, 107-120. Stany ryzyka rozwoju psychozy odnoszą się do stanów klinicznych, w których obserwuje się pogorszenie funkcjonowania w związku z doświadczanymi subklinicznymi objawami psychotycznymi. Objawy nie osiągają nasilenia w stopniu pozwalającym rozpoznać zaburzenia psychotyczne i często wiążą się z potrzebą poszukiwania pomocy. Jednocześnie ich czas trwania jest krótszy, a remisja następuje często spontanicznie bez włączania leków przeciwpsychotycznych. Mimo, iż stany ryzyka mają znaczenie kliniczne, szacuje się, że w ciagu roku psychoze rozwija jedynie 22% osob w stanie ryzyka, zas w ciągu trzech lat 36% (zobacz przegląd: Fusar-Poli et al., 2013). Dlatego też rośnie zainteresowanie poszukiwania mechanizmów odpowiedzialnych za rozwój stanów ryzyka i objawów z nimi związanych, które pozwoliłyby na zwiększenie możliwości przewidywania rozwoju psychozy. Niewiele jest badań testujących znaczenie monitorowania źródła w populacji osób z grupy ryzyka. Niektóre badania wskazują, iż deficyty w zakresie monitorowania źródła mogą wiązać się ze stanami rozwoju ryzyka psychoz (Johns et al., 2010). Nie podejmowano jednak badań testujących różnicowanie wyobrażeń i rzeczywistości, które jak wiadomo z naszych wcześniejszych badań (Gaweda i in., 2013, 2014) ma znaczenie w objawach psychotycznych, których stany subkliniczne są niezbędne do diagnozy stanów ryzyka psychoz. Podobnie jak w poprzednich pracach (Gawęda i in., 2013, 2014) próbowaliśmy odpowiedzieć na pytanie czy stany ryzyka psychoz wiążą się ze specyficznym rodzajem błędów monitorowania źródła czy też błędy te mają bardziej uogólniony charakter. Próbowaliśmy odpowiedzieć również na pytanie o regulację meta-poznawczą, poprzez

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 27

badanie pewności poznawczej towarzyszącej podejmowanym decyzjom w zadaniu monitorowania źródła. 2. Metoda Badanie prowadzono od 2015 roku w ośrodku w Orygen Youth Center, University of Melbourne, Australia we współpracy z dr Barnaby Nelsonem. W badaniu wzięło udział 36 pacjentów spełniających kryteria stanów ryzyka psychoz, 25 pacjentów z rozpoznaniem pierwszego epizodu psychozy oraz 33 osoby zdrowe psychicznie. Podczas rekrutacji badane grupy dobrano pod względem płci i wieku. Ostatecznie grupa osób z pierwszym epizodem psychozy była nieznacznie starsza od grupy ryzyka psychoz. Szczegółowa charakterystyka badanych grup znajduje się poniżej w tabeli. Do badania monitorowania źródła wykorzystano to samo zadanie Action Memory Task (Moritz et al., 2009), które użyto w poprzednich badaniach (Gawęda i in., 2013, 2014). Na potrzeby badania przygotowano angielskie tłumaczenie wszystkich czynności i odpowiedzi. Spośród 36 osób z grupy stanów ryzyka psychozy (UHR, utrra-high risk) 25 pacjentów spełniała kryteria attentuated psychosis syndrome (APS), który charakteryzuje się subklinicznym występowaniem objawów psychotycznych i spadkiem funkcjonowania społecznego. Dodatkowo 8 osób spełniała kryteria APS i jednocześnie było krewnymi osób chorującymi na schizofrenię. Trzy osoby spełniały kryteria APS w przeszłości oraz kryteria BLIPS. Tabela 3. Charakterystyka grup.

UHR FEP CON Statistics (n= 36) (n= 25) (n= 33)

χ2(2)= 4.13, Gender [male/female] 17/19 15/10 11/22 p= 0.13 F(2, 91)= Age 19.17 (2.76) 20.36 (2.16) 20.27 (2.11) 2.54, p= 0.08 The highest education F(2, 91)= level 11.72 11.96 11.78 2.42, p= (Years of formal (0.56) (0.19) (0.42) 0.09 education) 2 patients 13 patients Antipsychotics - - (2nd generation) (2nd generation) Chlorpromazine 133.33 405.98 equivalents - - (0.00) (175.04) mg/day N of patients taking 23 12 - - antidepressants F(2, 77)= BPRS total rating 49.00 (8.05) 50.94 (14.58) 26.00 (2.68) 62.63, p= 0.000 N of patients with 34 22 - -

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 28

hallucinations N of patients with 32 22 - - delusions F(2, CAARMS Total scores 12.58 (3.62) 17.05 (2.96) 2.12 (2.52) 82)=144.97, p= 0.000 UHR status APS 25 - - - APS+TR 8 - - - APS+BLIPS 2 - - - TR 1 - - -

3. Wyniki i omówienie Po raz pierwszy nasza praca wskazuje na występowanie trudności w zakresie różnicowania wyobrażeń od rzeczywistości na wczesnych etapach rozwoju psychozy. Jak wskazują wyniki badania deficyty w zakresie tego typy monitorowania źródła stanowią poznawczy czynnik ryzyka rozwoju objawów psychotycznych. Istotne z punku widzenia wcześniejszych opisanych badań, błędy te pojawiają się u osób, które nie mają w pełni rozwiniętych objawów klinicznych (np. bardzo często zachowany jest krytycyzm do objawów; nasilenie objawów jest mniejsze). W zgodzie z wcześniejszymi badaniami prowadzonymi wśród osób z halucynacjami w przebiegu schizofrenii (Gawęda i in., 2013, praca nr 8) i uzależnieniem od alkoholu (Gawęda i in., 2014, praca nr 7), wyniki z niniejszego badania pokazują specyficzny rodzaj popełnianego błędu – błędne rozpoznawanie wyobrażeń jako rzeczywistości w obu grupach klinicznych. Mimo, iż pacjenci z grupy ryzyka popełniali nieznacznie więcej błędów tego rodzaju, nie wykazano istotnych statystycznie różnic między dwoma grupami klinicznymi. Zatem zarówno u pacjentów z pełni rozwiniętymi objawami, jak również u osób z grupy ryzyka obserwowano podobny deficyt. Jednocześnie, mimo, iż pacjenci w stanie ryzyka rzadziej od osób zdrowych rozpoznawali poprawnie sposób prezentacji czynności, nie wykazano różnic między grupowych w popełnianych błędach w tym typie monitorowania źródła. Wydaje się zatem, iż pacjenci w stanie ryzyka oraz osoby w pierwszym epizodzie psychotycznym mają specyficzne trudności w zakresie monitorowania źródła.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 29

Analiza pewności poznawczej dostarczyła wyniki wskazujące na trudności w zakresie regulacji meta-poznawczej, które występują już w stanie ryzyka psychozy. Pacjenci z obu grup klinicznych popełniający błędy byli jednocześnie znacznie bardziej ich pewni niż osoby z grupy klinicznej. Jest to spójne z badaniami pokazującymi, iż deficyty w zakresie procesów meta-poznawczych, w tym regulacji w zakresie pewności poznawczej, mogą być istotnym czynnikiem poznawczym związanym z ryzykiem rozwoju psychozy (Eisenacher et al., 2015; Eisenacher et al., 2016; Cotter et al., 2017). Inaczej niż w badaniach prowadzonych wśród osób z przewlekłą schizofrenią (Gawęda et al., 2012; Gaweda et al., 2013), nie obserwowano osłabienia czułości w zakresie różnicowania nowych i starych czynności u osób z ryzykiem rozwoju psychoz i osób z pierwszym epizodem psychozy. Brak różnic międzygrupowych w zakresie różnicowania wcześniej prezentowanych czynności od czynności nowych oraz brak różnic w innych, ogólnych parametrach zapamiętywania sugeruje, iż obserwowane deficyty monitorowania źródła nie są związane z ogólnym osłabieniem funkcji poznawczych. Wszyscy pacjenci z grupy ryzyka doświadczali subklinicznych objawów klinicznych, podobnie większość pacjentów z grupy pierwszego epizodu psychozy. Dlatego też niemożliwy był podział pacjentów na grupę osób bez halucynacji i grupę osób z halucynacjami, aby rzetelnie odnieść uzyskane wyniki do objawów. Jedną z istotnych kwestii poruszanych przez recenzentów była heterogeniczność ryzyka rozwoju psychozy. Rzeczywiście, mimo iż stany ryzyka są coraz dokładniej operacjonalizowane w ramach kryteriów diagnostycznych potwierdzanych w wywiadach klinicznych, obserwuje się znaczne zróżnicowanie psychopatologii tych stanów. Szczególne

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 30

zróżnicowanie obserwuje się w zakresie dynamiki i rokowania stanów ryzyka psychozy. Ilość osób doświadczających stanów ryzyka rozwoju psychozy, która rozwija zaburzenia psychotyczne waha się od 22% w 12 miesięcznej obserwacji do 36% w okresie 36 miesięcy (Fusar-Poli et al., 2013). Badania wskazują, iż dodatkowe czynniki takie jak: zaburzenia poznawcze (Fusar-Poli et al., 2012b) czy eskpozycja na wydarzenia traumatyczne (Bechdolf et al., 2010; Thompson et al., 2014) zwiększają ryzyko rozwoju psychozy wśród tej grupy osób. Na omawianym etapie nasze badanie pozbawione było obserwacji follow-up, zatem niemożliwe było stwierdzenie czy obserwowane stany ryzyka pozwalają przewidywać rozwój psychozy. W konsekwencji niemożliwe było również określenie czy deficyty monitorowania źródła, które jak pokazano łączą się ze stanami ryzyka psychozy oraz pierwszym epizodem psychoz, są również związane z przejściem ze stanów ryzyka w stan pełnej psychozy. Do tej pory nie prowadzono takich badań. Jednak ze względu na to, iż nadal kontynuujemy zbieranie danych do omawianego projektu w ciągu około 6 miesięcy możliwe będzie opracowanie wyników z podłużnej obserwacji. Pozwoli to odpowiedzieć na pytanie czy błędy rozpoznawania wyobrażeń jako rzeczywistości nie tylko przewidują stan ryzyka psychozy, ale również rozwój w pełni ukształtowanych zaburzeń psychotycznych w tej grupie.

2. Modele urojeń – w kierunku badań własnych Obok halucynacji słuchowych jednymi z najczęstszych objawów psychotycznych są urojenia. Należą one do grupy zaburzeń treści myślenia, które definiowane są jako fałszywe przekonania, niespójne z przekazem kulturowym, podtrzymywane z dużą pewnością mimo dowodów, które je negują. Definicja ta jest niedoskonałym kompromisem, zawiera w sobie jednak istotę tego, jak współcześnie rozumie się tę grupę objawów. Należy jednak pamiętać, iż w swoich klasycznych pracach Jaspers zwracał uwagę, iż u podłoża urojeń leżą zmiany w strukturze doświadczenia, które związane są ze zmianą doświadczania świata (Jaspers, 1963a). To co zostaje zmienione to relacja podmiotu ze światem, która nie da się zredukować do prostego sądu urojeniowego. Tak definiowane, prawdziwe urojenia, Jaspers przeciwstawiał ideom urojeniowym, które wydają się bliższe współczesnemu rozumieniu urojeń jako przede wszystkim zaburzeń treści myślenia. Podczas, gdy według Jaspersa, prawdziwe urojenia, pozostają poza zasięgiem wyjaśniania ich za pomocą mechanizmów psychologicznych, drugi typ daje się z łatwością do nich, jak i do historii życia, odnosić. Współczesne poznawcze modele urojeń łączą zarówno próby poszukiwania zmian w strukturze doświadczenia (np. anomalie percepcyjne; skłonność do nadmiernego nadawania znaczeń, ang. aberrant salience), jak również w procesach podejmowania decyzji (ang.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 31

reasoning). Z tym, że należy zaznaczyć, iż procesy związane z podejmowaniem decyzji są znacznie częściej reprezentowane w badaniach poznawczych mechanizmów urojeń (Garety et al., 2001; Dudley et al., 2015). Jak już wspominałem wcześniej, hipoteza zakładająca kontinuum doświadczeń urojeniowych jest istotną przesłanką dla psychologicznego rozumienia tej grupy objawów. Obecnie nie ma wątpliwości, iż podobnie jak w przypadku halucynacji, również urojenia w różnym nasileniu oraz sądy leżące na ich kontinuum można obserwować w populacji ogólnej (Peters et al., 1999; Linscott and Van Os, 2013). Nastawienia urojeniowe, które mogą wyrażać się w nieufności, poczuciu zagrożenia ze strony innych osób, przypisywaniem wrogich intencji innym osobom są częstym doświadczeniem zdrowych osób. Niektóre osoby zdrowe psychicznie mogą mieć również czasami wrażenie, iż inni znają ich myśli, że myśli są w jakiś sposób kontrolowane lub też, że część myśli, nie należy do nich. Większość tych stanów nie ma znaczenia klinicznego i może być wzmacniane przez przekaz kulturowy (Cicero et al., 2017a). Główną przesłanką do prowadzenia badań zniekształceń poznawczych w modelu kontinuum urojeń były wnioski płynące z badań, które wskazywały, iż podobne zniekształcenia, które związane są z urojeniami w kontekście klinicznym, obserwuje się u osób z doświadczeniami podobnymi do urojeń (Ross et al., 2015). Interesowały mnie szczególnie dwa rodzaje dysfunkcjonalnych sposobów przetwarzania informacji: przeskok do konkluzji (Ross et al., 2015) oraz dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze (Cotter et al., 2017). Rola tych tendencji poznawczych w urojeniach i innych objawach psychotycznych oraz stanach leżących na ich kontinuum jest coraz lepiej poznana.

2.1. Znaczenie przeskoku do konkluzji Współcześnie większość modeli poznawczych urojeń skonstruowana jest wokół procesów podejmowania decyzji (Garety et al., 2001; Freeman et al., 2002; Moritz et al., 2017b) oraz związanych z nimi zaburzeniami. Pod koniec lat 80-tych zespół Philippy Garety wskazał, iż u podłoża urojeń mogą leżeć tendencje do zbyt pochopnego podejmowania decyzji (Huq et al., 1988). Obecnie model ten zaowocował linią badań oraz niezależnych meta-analiz (Dudley et al., 2015; Ross et al., 2015; McLean et al., 2017), które wyraźnie wskazują, iż podejmowanie decyzji w oparciu o niewystarczającą ilość informacji jest istotnie związana z doświadczeniem urojeń. Tendencję tę w literaturze nazywa się przeskokiem do konkluzji (ang. jumping to conclusions). Choć na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, iż tendencja ta związana jest nie tylko z urojeniami, ale zaburzeniami psychicznymi w ogóle,

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 32

to niektóre badania wskazują, iż przeskok do konkluzji jest związany przede wszystkim właśnie z urojeniami (So et al., 2016). Co ważne, badanie eksperymentalne przeskoku do konkluzji obejmują zadania, które są neutralne ze względu na treści psychotyczne. Najczęściej wykorzystuje się zadania angażujące myślenie probabilistyczne, w których zadaniem osoby badanej jest zdecydowanie, z którego z dwóch pojemników pochodzą losowane ziarenka. Wcześniej osoba badana zna jedynie proporcje dwóch kolorów ziarenek w dwóch pojemnikach. Na przykład w pojemniku A znajduje się 80 czerwonych i 20 zielonych ziarenek, podczas gdy w pojemniku B proporcje te są odwrócone. W tego typu zadaniach około polowa pacjentów podejmuje decyzje zaledwie po wylosowaniu jednego ziarenka (w porównaniu do ok 25% osób zdrowych) (Falcone et al., 2014). Wyniki badań sugerują również związek przeskoku do konkluzji z doświadczeniami podobnymi do urojeń u osób zdrowych psychicznie (meta-analiza: Ross et al., 2015). Urojenia stanowią objaw niejednorodny pod względem treści i formy. Mimo, iż związki przeskoku do konkluzji z urojeniami są dobrze udokumentowane, niejasne jest z jakim wymiarem urojeń związana jest opisywana tendencja. Ponadto niewiele badań testowało znaczenie przeskoku do konkluzji łącznie z innymi zniekształceniami poznawczymi dla kontinuum psychozy. Celem pracy nr 4 była odpowiedź na pierwsze pytanie, zaś praca nr 6 podejmowała znaczenie zniekształceń poznawczych, w tym przeskoku do konkluzji, w kontinuum urojeń. 2.1.1. Związki psychologicznych wymiarów urojeń z przeskokiem do konkluzji (badanie nr 4) ARTYKUŁ NR 4

1. Cel pracy Podstawowym celem badania była odpowiedź na pytanie z jakimi psychologicznymi wymiarami urojeń związany jest przeskok do konkluzji. Wcześniejsze badanie zespołu Garety

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 33

et al. (2005) wskazywało, iż to zniekształcenie poznawcze szczególnie związane jest z poznawczym wymiarem urojeń, a więc pewnością poznawczą co do treści urojeń. Co więcej, w większości badań przeskok do konkluzji był rozpatrywany pojedynczo, bez związków z innymi zniekształceniami poznawczymi (McLean et al., 2017). Dlatego też celem niniejszego badania była szersza ocena zniekształceń poznawczych, które mogą mieć znaczenie w psychozie. Pozwoliło to na testowanie na ile specyficznym zniekształceniem poznawczym dla urojeń jest przeskok do konkluzji. Jednocześnie ocenialiśmy psychologiczne wymiary halucynacji i ich związki ze zniekształceniami poznawczymi. Pozwoliło to na weryfikację czy i jeśli tak to jakie zniekształcenia poznawcze są specyficzne dla badanych objawów psychotycznych. Zagadnienia te pozostają mało zbadanie w literaturze. 2. Metoda W celu odpowiedzi na postawione pytania badawcze zebraliśmy stosunkowo liczną grupę badanych osób z rozpoznaniem schizofrenii (n= 167), które doświadczały urojeń (n= 127) i halucynacji (n= 92) w trakcie badania. Psychologiczne wymiary halucynacji oraz urojeń oceniane były za pomocą Skali do Oceny Objawów Psychotycznych (PSYRATS), w polskiej wersji, której jestem autorem (Gawęda, 2012). Skala PSYATS pozwala na ocenę trzech wymiarów halucynacji, na które składają się 1. Właściwości fizyczne; 2. Przekonanie na temat głosów; 3. Reakcje emocjonalne oraz dwóch wymiarów urojeń: 1. Poznawczy i 2. Emocjonalny. Każdy z wymiarów oceniany jest za pomocą pytań w wywiadzie strukturyzowanym. Zniekształcenia poznawcze oceniano za pomocą skali zniekształceń poznawczych CBQp (ang. Cognitive Biases Questionnaire for Psychosis) (Peters et al., 2014), która pozwala na ocenę: 1. Przeskoku do konkluzji; 2. Intencjonalizacji; 3. Katastrofizacji; 4. Myślenia dychotomicznego; oraz 5. Wnioskowania na podstawie emocji. 3. Wyniki i omówienie Wyniki badania związków badanych pięciu zniekształceń poznawczych z wymiarami urojeń i halucynacji wskazują, iż jedynie przeskok do konkluzji był istotnie związany z ogólnym nasileniem urojeń (r= 0.38, p< 0.001) oraz ich emocjonalnym wymiarem (r= 0.41, p< 0.001). Jednocześnie wyraźnie widać, iż ogólne nasilenie halucynacji oraz poszczególnych ich wymiarów związane było ze wszystkimi zniekształceniami poznawczymi, a najsilniej z internacjonalizacją oraz myśleniem dychotomicznym. Przeskok do konkluzji był związany z ogólnym nasileniem halucynacji oraz ich emocjonalnym wymiarem, choć należy zauważyć, iż był to słabszy związek w porównaniu do urojeń.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 34

Istotnych danych dostarczyła jednak analiza regresji, w której przy analizie związków zniekształceń poznawczych z urojeniami kontrolowano nasilenie halucynacji i odwrotnie, przy analizie związków z halucynacjami kontrolowano urojenia. Wyniki tej analizy potwierdziły wyłączny związek przeskoku do konkluzji z poznawczym i emocjonalnym wymiarem urojeń. Jednocześnie przy kontrolowaniu nasilenia urojeń, jedynie intencjonalizacja i dychotomiczne myślenie związane były z emocjonalnym wymiarem halucynacji. Przeskok do konkluzji nie był istotnym predyktorem. Prezentowane wyniki są spójne z wnioskami płynącymi z meta-analiz, które wskazują na istotną rolę przeskoku do konkluzji w urojeniach (Dudley et al., 2015; Ross et al., 2015; So et al., 2016; McLean et al., 2017). Istotnym wkładem prezentowanego badania jest jednoczesna ocena innych zniekształceń poznawczych. Pozwoliło to na wykazanie, iż przeskok do konkluzji jest specyficznym zniekształceniem poznawczych związanym z emocjonalnym i poznawczym wymiarem urojeń. Jednocześnie, intencjonalizacja i myślenie dychotomiczne związane jest z emocjonalnym wymiarem halucynacji.

2.1.2. Związki przeskoku do konkluzji z kontinuum urojeń (badanie nr 6).

ARTYKUŁ Nr 6

1. Cel Przeskok do konkluzji jest tendencją poznawczą, która jak pokazano we wcześniejszym badaniu (Gaweda et al., 2017b, badanie własne nr 4) oraz badaniach innych autorów wiąże się wybiórczo z nasileniem urojeń (So et al., 2016). Jak jednak wskazują badania ta tendencja poznawcza może być również markerem predyspozycji do urojeń, zarówno w grupie klinicznej, jak również wśród osób zdrowych psychicznie (Warman et al.,

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 35

2007; Freeman et al., 2008). Nie jest jednak jasne na ile specyficznym zniekształceniem dla kontinuum doświadczeń urojeniowych może być przeskok do konkluzji. Dlatego też przeprowadziliśmy badanie, którego celem była odpowiedź na te pytania. Podobnie jak w badaniu nr 4 (Gawęda i in., 2017) zbadaliśmy różne zniekształcenia poznawcze. Tym razem jednak testowaliśmy ich związki z doświadczeniami podobnymi do urojeń u osób zdrowych psychicznie oraz u pacjentów z klinicznymi urojeniami. 2. Metody Spośród 266 osób zdrowych psychicznie wybrano dwie grupy. Pierwsza składała się z osób o 25% najwyższych wynikach na Skali Urojeń (ang. Peters Delusional Inventory, PDI) (Peters et al., 1999; Prochwicz and Gawęda, 2015)) (n= 57), druga zaś składała się z 25% osób (n= 53) o najniższych wynikach w tej skali. Pozostałe dwie grupy stanowiły osoby z rozpoznaniem schizofrenii, z których jedna grupa doświadczała aktywnych urojeń w trakcie badania (n= 57), podczas gdy druga grupa nie miała takich doświadczeń (n= 35). Badane grupy różniły się pod względem wieku, dlatego też zmienna ta była kontrolowana podczas analiz różnic międzygrupowych. Nasilenie doświadczeń podobnych do urojeń oceniano za pomocą skali PDI. Wykorzystano polską adaptację skali, której jestem współautorem (Prochwicz i Gawęda, 2015). PDI zawiera pytania dotyczące częstości występowania różnych doświadczeń podobnych do urojeń. Do oceny zniekształceń poznawczych wykorzystano skalę Zniekształceń Poznawczych w Psychozie (ang. Cognitive Biases Questionnaire for Psychosis, CBQp) (Peters et al., 2014). CBQp zawiera 32 stwierdzania, scenariusze zawierające różne sytuacje, w których osoba badana musi ustosunkować się co do przewidywanej reakcji. Reakcje osób badanych klasyfikowane są w 5 grupach zniekształceń poznawczych: intencjonalizacji; myślenia dychotomicznego; przeskoku do konkluzji; myślenia emocjonalnego (ang. emotional reasoning). 3. Wyniki i omówienie Niewiele jest badań w literaturze przedstawiających porównanie różnych zniekształceń poznawczych wśród osób o różnym ryzyku urojeń, zawierających zarówno grupę kliniczną, jak również grupę osób zdrowych psychicznie. Jak wydać na przedstawionych poniżej wynikach, intensywność większości zniekształceń poznawczych rośnie wraz z nasileniem objawów.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 36

Widoczne jest to w przypadku intencjonalizacji, myślenia dychotomicznego oraz myślenia emocjonalnego. Pacjenci z aktywnymi urojeniami mieli istotnie wyższe wyniki od pacjentów ze schizofrenią bez urojeń we wszystkich z tych zniekształceniach poznawczych. Nasilenie katastrofizacji i przeskoku do konkluzji różnicowało grupy o niskiej i wysokiej częstotliwości doświadczeń podobnych do urojeń. Widać jednocześnie, iż osoby zdrowe o wysokich wynikach na skali urojeń miały bardzo podobny wynik w nasileniu przeskoku do konkluzji do osób z rozpoznaniem schizofrenii, które miały urojenia. Sugeruje to, iż przeskok do konkluzji może być najbardziej związany z predyspozycją do urojeń i jest obserwowany zarówno wśród osób zdrowych, jak również w grupie klinicznej, która doświadcza urojeń. Analiza regresji wskazała, iż w grupie osób zdrowych częstość doświadczeń urojeniowych związana była przede wszystkim z nasileniem przeskoku do konkluzji (β= 0.24, p< 0.001) oraz katastrofizacji (β= 0.23, p< 0.001). Jednocześnie pewność poznawcza związana z doświadczeniami urojeniowymi związana była wybiórczo jedynie z przeskokiem do konkluzji (β= 0.27, p< 0.001). W przypadku objawów klinicznych, nasilenie objawów psychotycznych związane było przede wszystkich z katastrofizacją. Jednocześnie poznawczy wymiar urojeń, podobnie jak w poprzednich badaniach (Garety et al., 2005; Gaweda et al., 2017b), związany był jedynie z przeskokiem do konkluzji (β= 0.28, p< 0.05). Wyniki pracy są spójne z obserwacjami wskazującymi na znaczenie zniekształceń poznawczych (Peters et al., 2014), w szczególności przeskoku do konkluzji (McLean et al., 2017), w urojeniach i ich kontinum. Warto jednocześnie zaznaczyć, iż wyniki sugerują, że częstotliwość doświadczania objawów podobnych do psychotycznych wśród osób zdrowych psychicznie może być również związana z rozmyślaniem o negatywnych skutkach zdarzeń

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 37

(katastrofizacja), co jest spójne z badaniami wskazującymi na znaczącą rolę zamartwiania się w rozwoju oraz podtrzymywaniu urojeń (Hartley et al., 2014; Freeman et al., 2015).

2.1.3. Różnicowanie stanów kontinuum objawów psychotycznych na podstawie zniekształceń poznawczych (badanie nr 2).

ARTYKUŁ NR 2

1. Cel Celem kolejnej pracy było przygotowanie krótkiego narzędzia przesiewowego, które pozwalałoby na różnicowanie osób zdrowych psychicznie o wysokim nasileniu doświadczeń psychotycznych od osób z diagnozą zaburzeń psychotycznych oraz zaburzeń depresyjnych w oparciu o badanie zniekształceń poznawczych. Narzędzie przygotowano w oparciu o kwestonariusz Davos Assessment of Cognitive Biases (DACOBS) (van der Gaag et al., 2013), który pozwala na badanie zarówno zniekształceń poznawczych charakterystycznych dla zaburzeń psychotycznych, jak również deficytów poznania społecznego oraz innych funkcji poznawczych. Dodatkowo skala DACOBS pozwala na testowanie reakcji behawioralnych związanych z występującymi zniekształceniami poznawczymi. Wybór tego narzędzia podyktowany był jego szerokim zakresem oceny różnych parametrów poznawczych, co pozwoliło na realizowanie celu poszukiwania najbardziej czułych itemów i podskal, które pozwoliłyby na różnicowanie populacji klinicznej.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 38

2. Metoda Badanie obejmowało łącznie 1860 osób zdrowych psychicznie, 105 pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii oraz 56 pacjentów z rozpoznaniem depresji. Wszystkie grupy oceniane było pod względem nasilenia zniekształceń poznawczych oraz objawów. Osoby zdrowe psychiczne obejmowały grupę 1207 osób, wśród których przeprowadzono analizę czynnikową skali DACOBS. Druga, niezależna grupa osób zdrowych psychicznie (n= 653) posłużyła do przeprowadzenia konfirmacyjnej analizy czynnikowej rozwiązania, które uzyskano z wcześniejszej próby. Pacjenci oceniani byli pod względem nasilenia objawów schizofrenii za pomocą wywiadu klinicznego PANSS oraz Skali Depresji Becka (BDI). Wśród 52 osób z rozpoznaniem schizofrenii dodatkowo oceniano funkcje poznawcze za pomocą podstawowych testów neuropsychologicznych. Przeprowadzono analizy czynnikowe skali DACOBS oraz analizę dyskryminacyjną skali. Dodatkowo wśród osób z rozpoznaniem schizofrenii przeprowadzono analizę związków wycinków uzyskanych na skali DACOBS z funkcjami poznawczymi. 3. Wyniki i omówienie Przeprowadzone badania na tak znacznej próbie osób zdrowych pozwoliło na szczegółową analizę właściwości skali DACOBS oraz przygotowanie przesiewowego narzędzia do oceny zniekształceń poznawczych, które pozwalałyby na różnicowanie stanów psychicznych w obrębie kontinuum psychoz. Przeprowadzone analizy pozwoliły zredukować 42 itemową skalę do 18 pytań przy zachowaniu podobnych właściwości psychometrycznej skali oryginalnej (Bastiaens et al., 2013; van der Gaag et al., 2013). Uzyskano 4-czynnikowe rozwiązanie, które pozwala na ocenę błędów atrybucji, subiektywnych skarg poznawczych, problemów w zakresie poznania społecznego oraz zachowań zabezpieczających. Rozwiązanie czynnikowe zaprezentowano poniżej.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 39

Analiza dyskryminacyjna pokazała, iż skala DACOBS-18 charakteryzuje się bardzo dobrymi parametrami różnicowania osób z grupy klinicznych psychoz (schizofrenia) od osób zdrowych psychicznie. Analiza dyskryminacyjna pozwoliła wyłonić punkt odcięcia (37.5) w całkowitym wyniku na skali DACOBS-18, który pozwolił na uzyskanie zadowalających parametrów w zakresie czułości (99.1%), jak również specyficzności (74.3%). Jak wykazano, najlepsze właściwości dyskryminacyjne posiadała skala błędów atrybucji oraz skala zachowań zabezpieczających. Sugeruje to, iż zjawisko wysokiego nasilenie tendencji do atrybucji zewnętrznej oraz jednoczesne posługiwanie się rozbudowanym repertuarem zachowań zabezpieczających pozwala na różnicowanie osób z rozpoznaniem schizofrenii od osób zdrowych psychicznie. Wynik analizy dyskryminacyjnej przedstawiono poniżej.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 40

Interesujących danych dotyczących właściwości dyskryminacyjnych skali DACOBS- 18 dostarczyły porównania międzygrupowe. Wykazaliśmy, iż szczególnie skala dotycząca nasilenia zachowań zabezpieczających (ang. safety behaviors) pozwala na różnicowanie grupy osób z wysoką częstością doświadczeń psychotycznych oraz osób z depresją od grupy pacjentów ze schizofrenią. Jak pokazano, osoby o niskim nasileniu doświadczeń podobnych do psychotycznych miały istotnie mniej zachowań zabezpieczających od wszystkich pozostałych grup – osób z wysoką częstością tych doświadczeń, osób z rozpoznaniem schizofrenii oraz depresji. Jednocześnie osoby z wysoką częstością doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych oraz pacjenci z depresją mieli istotnie mniej zachowań zabezpieczających od osób z rozpoznaniem schizofrenii. We wszystkich pozostałych skalach osoby z niskim nasileniem doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych wykazywały istotnie mniej zniekształceń poznawczych od pozostałych grup. Brak różnic między grupami klinicznymi i grupą osób z wysoką częstością doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych sugeruje, iż grupę kliniczną różnicują jedynie zachowania zabezpieczające. Wyniki analiz regresji wskazują, iż z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych (urojeń i halucynacji) szczególnie związane były wymiary błędów atrybucji oraz zachowań zabezpieczających. Podobny wynik uzyskano na grupie pacjentów chorujących na schizofrenię. Wynik ten jest spójny z linią badań wskazujących na udział błędów atrybucji, szczególnie tendencji do zewnętrznych atrybucji (Brookwell et al., 2013;

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 41

Thompson et al., 2013), w rozwoju objawów psychotycznych. Dodatkowo wskazano, iż subiektywne skargi poznawcze mogą być związane z wymiarem negatywnym doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych. Podsumowując, omawiane badanie pozwoliło na przygotowanie skali, która umożliwia przesiewową ocenę zniekształceń poznawczych mających znaczenie dla rozwoju objawów psychotycznych. Jednocześnie obserwacja zwiększonego nasilenia zachowań zabezpieczających, w postaci unikania kontaktów społecznych czy miejsc publicznych, jako reakcja na zniekształcenia poznawcze, może mieć szczególne znacznie w różnicowaniu klinicznych stanów psychozy. Zachowania zabezpieczające oraz błędy atrybucji mogą mieć szczególne znacznie dla kontinuum objawów psychotycznych – urojeń i halucynacji. Skala ta może mieć zastosowanie w przesiewowym badaniu ryzyka psychoz, stosowana łącznie z klinicznymi skalami dedykowanymi do badania stanów ryzyka (np. CAARMS, PQ-16).

2.2. Znaczenie przekonań meta-poznawczych Obok przeskoku do konkluzji i monitorowania źródła, niektórzy autorzy łączą dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze z doświadczeniem objawów psychotycznych (Morrison, 2001; Lobban et al., 2002; Sellers et al., 2017) oraz ich kontinuum (Morrison et al., 2007; Cotter et al., 2017). Meta-analiza Varese and Bentall (2011) potwierdziła rolę dysfunkcjonalnych przekonań w objawach psychotycznych oraz doświadczeniach podobnych do objawów psychotycznych. Podobne konkluzje płyną z nowszych meta-analiz (Cotter et al., 2017; Sellers et al., 2017). Przekonania meta-poznawcze dotyczą własnych procesów poznawczych i pełnią regulującą rolę w zachowaniu jednostki (Wells, 1995; Wells and Matthews, 1996). Ich znaczenie w rozwoju i podtrzymywaniu objawów lęku pełni kluczową rolę w modelu zaburzeń lękowych Adriana Wells’a (Wells, 1995). Pochodzący z tego samego ośrodka, Uniwersytetu w Manchesterze, Prof. Anthony Morrison zaadaptował ten model do rozumienia i leczenia objawów psychotycznych (Baker and Morrison, 1998; Morrison et al., 2000; Morrison et al., 2014). Główną myślą tej koncepcji jest wskazanie na niezgodność pojawiających się treści intruzywnych (np. myśl intruzywna; anomalie doświadczenia; derealizacja; depersonalizacja) z przekonaniami na temat własnych procesów poznawczych (np. „powinienem kontrolować moje myśli”) (Morrison, 2001). Pojawiająca się niezgodność powoduje dysonans poznawczy, który redukowany jest w przypadku objawów psychotycznych poprzez zewnętrzną atrybucję doświadczenia (np. „to nie są moje myśli; te myśli są nasłane przez kogoś z zewnątrz”). Szczególne znaczenie w kontekście objawów

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 42

psychotycznych przypisuje się przekonaniom na temat potrzeby kontrolowania własnych myśli oraz samoświadomości poznawczej (Varese and Bentall, 2011). Podobnie jak wskazywano poprzednio w kontekście przeskoku do konkluzji, niejasne pozostają związki dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych z poszczególnymi wymiarami urojeń i halucynacji. Przekonania meta-poznawcze badane w kontekście objawów psychotycznych, jak zauważono w niektórych pracach, zależą również od nasilenia depresji i lęku (Brett et al., 2009). Dlatego w pracy nr 9 też testowano czy depresja i lęk mogą być zmiennymi mediującymi związek tej grupy zniekształceń poznawczych z nasileniem urojeń i halucynacji.

2.2.1. Związki z psychologicznymi wymiarami urojeń i halucynacji (badanie nr 9)

ARTYKUŁ Nr 9

1. Cel Celem pracy było testowanie związków dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych z nasileniem psychologicznych wymiarów urojeń i halucynacji. Dodatkowo istotną część pracy stanowiła analiza mediacyjnej roli nasilenia objawów depresji i lęku w związku objawów psychotycznych i dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych. 2. Metoda W badaniu wzięło udział 74 pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. Wszyscy pacjenci oceniani byli za pomocą Skali Objawów Psychotycznych (PSYRATS) (Gawęda, 2012) w jej polskiej wersji językowej. Nasilenie objawów depresji oceniano za pomocą Skali Depresji Becka (BDI), zaś nasilenie lęku oceniano za pomocą skali Stanu Lęku (STAI X1).

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 43

Do oceny przekonań meta-poznawczych wykorzystano kwestionariusz przekonań meta- poznawczych MCQ (Cartwright-Hatton and Wells, 1997). Kwestionariusz ten składa się z 65 itemów, pogrupowanych w 5 podskal testujących nasilenie dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych: 1. Pozytywne przekonania na temat martwienia się; 2. Przekonania na temat braku możliwości kontroli myśli; 3. Przekonania na temat pewności poznawczej; 4. Ogólne negatywne przekonania na temat myśli oraz 5. Przekonania na temat poznawczej samoświadomości. 3. Wyniki i omówienie Wyniki badania wskazywały na związek dysfunkcjonalnych przekonań na temat (MCQ2, 3, 4) z nasileniem urojeń. Wszystkie trzy typy przekonań związane były istotnie z emocjonalnym wymiarem urojeń, podczas gdy nie wykazano związków między MCQ2 a poznawczym wymiarem urojeń. Jednocześnie wymiar emocjonalny i poznawczy był związany jedynie z przekonaniami na temat MCQ 4, co jest spójne z wcześniejszymi badaniami, które wskazywały na role przekonań na temat braku kontroli nad myślami w urojeniach i halucynacjach (np. Baker and Morrison, 1998; Morrison and Wells, 2003; Larøi and Van der Linden, 2005; Varese and Bentall, 2011). Celem pracy było zbadanie roli objawów depresji i lęku w związku między objawami psychotycznymi i przekonaniami meta-poznawczymi (Brett et al., 2009). Na rolę depresji i lęku zwracano uwagę we wcześniejszych pracach, jednak nie była ona rozważana w kontekście psychologicznych wymiarów objawów psychotycznych. Wyniki naszego badania wskazują, iż jedynie depresja stanowi istotny czynnik mediujący związek przekonań meta- poznawczych i wymiarów urojeń. Lęk nie był istotnym mediatorem. Nie obserwowano również mediacji dla nasilenia halucynacji. Istotny związek między nasileniem urojeń a MCQ2 i 4 był całkowicie mediowany przez depresję. Podobne wyniki obserwowano dla poszczególnych wymiarów urojeń. Oznacza to, iż dyskomfort psychiczny (nasilenie depresji) ma istotne znaczenie w związku przekonań meta-poznawczych a nasileniem urojeń. Wynik ten jest spójny z nowszymi badaniami (Sellers et al., 2016; Sellers et al., 2017). Z kolei dyskomfort ten może mieć mniejsze znacznie w przypadku relacji z halucynacjami, co może sugerować różnice w mechanizmach meta-poznawczych objawów psychotycznych.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 44

2.2.2. Związki z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych (badanie nr 11).

ARTYKUŁ NR 11

1. Cel Jak wskazano we wcześniejszych badaniach dysfunkcjonalne przekonania meta- poznawcze mogą być związane z kontinuum psychozy (Morrison et al., 2007; Varese and Bentall, 2011). Dlatego też istotnym pytaniem kolejnego badania było testowanie związków dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych z doświadczeniami podobnymi do omamów u osób zdrowych psychicznie. Testowano również związki doświadczeń podobnych do omamów z nasileniem objawów depresji i samooceny. 2. Metoda W badaniu wzięło udział łącznie 198 osób zdrowych psychicznie. Do oceny nasilenia doświadczeń podobnych do omamów zastosowano Skalę Halucynacji (RHS), której polską wersję adaptowałem w roku 2011 (Gaweda and Kokoszka, 2011). Podobnie, jak w poprzednim badaniu przekonania meta-poznawcze oceniano za pomocą skali MCQ. Dodatkowo wykorzystaliśmy Skalę Depresji Becka (BDI), Inwentarz Stanu i Cechy lęku (STAI) oraz Skalę Samooceny Rosenberga (R-SES). Wybrano grupę 40 osób, która miała wysoką częstość doświadczeń podobnych do omamów oraz 35 osób, która nie relacjonowała takich doświadczeń. 3. Wyniki i wnioski Zgodnie z oczekiwaniem i wcześniejszymi badania (Morrison and Petersen, 2003; Larøi and Van der Linden, 2005; Jones and Fernyhough, 2006; Morrison et al., 2007; Varese and Bentall, 2011), osoby o wysokiej częstości doświadczeń podobnych do omamów

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 45

charakteryzowały się istotnie wyższym nasileniem dysfunkcjonalnych przekonań meta- poznawczych.

Tabela 4. Różnice międzygrupowe w przekonaniach meta-poznawczych.

Jak widać z przeprowadzonej analizy korelacji, przekonania na temat braku możliwości kontroli myśli związane były najsilniej z całkowitym wynikiem na Skali Halucynacji. Jednocześnie ten typ dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych wiązał się ze wszystkim podtypami doświadczeń podobnych do omamów. Kierunek obserwowanych zależności sugeruje, iż wraz z rosnącym nasileniem doświadczeń podobnych do omamów rośnie nasilenie dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 46

Jednocześnie pokazano, iż częstotliwość występowania doświadczeń podobnych do omamów w populacji osób zdrowych psychicznie związana jest z wyższym lękiem, depresją i niższą samooceną. Łącznie wyniki opisywanego badania sugerują, iż nasilenie doświadczeń podobnych do omamów wiąże się zarówno z dysfunkcjonalnymi procesami poznawczymi, jak również z dysfunkcjami emocjonalnymi. Warto zaznaczyć, iż średni wynik na skali depresji (BDI) u osób z wysoką częstotliwością doświadczeń omamowych osiąga poziom subkliniczny. Sugeruje to, że mimo braku poszukiwania pomocy oraz rozpoznania klinicznego, zdrowe osoby z wysoką częstością doświadczeń psychotycznych doświadczają dyskomfortu emocjonalnego. Związek dystresu (np., Yamasaki et al., 2017), a nawet podejmowania prób samobójczych (np., Bromet et al., 2017), z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych u osób zdrowych jest obecnie przedmiotem badań.

3. Zniekształcenia poznawcze jako mechanizm rozwoju ryzyka psychozy: kontekst osobowości oraz traumatycznych wydarzeń życiowych Istotnym krokiem w prowadzonych przeze mnie badaniach było poszukiwanie roli jaką mogą pełnić zniekształcenia poznawcze w związkach osobowości oraz wydarzeń traumatycznych z ryzykiem rozwoju psychozy. Pozwoliło to na ustalenie pozycji zniekształceń poznawczych w szerszym kontekście mechanizmów związanych z objawami psychotycznymi i ich kontinuum. W literaturze opisywana jest rola niektórych cechy osobowości w kształtowaniu ryzyka psychozy (np., Muntaner et al., 1988; Stompe et al., 1998; Smith et al., 2008) oraz związki tych cech z objawami klinicznymi schizofrenii (Hori et al., 2008). Mechanizm tego związku pozostawał jednak nie poznany. Podobnie coraz więcej badań wskazuje na istotną rolę wydarzeń traumatycznych w kształtowaniu ryzyka psychozy (przeglady: Varese et al., 2012; Kraan et al., 2015; Misiak et al., 2017). Większość badań testuje związki między eskpozycją na wydarzenia traumatyczne a ryzykiem psychozy, co nie pozwala na uchwycenie mechanizmów tych związków. Celem opisanych poniżej prowadzonych przeze mnie badań było testowanie czy zniekształcenia poznawcze, związane z ryzykiem psychozy, mogą pośredniczyć w związku między osobowością (badania nr. 10 i 5) oraz wydarzeniami traumatycznych (badanie nr. 1) a ryzykiem psychozy (rozumianym jako wzrost częstości doświadczeń podobnych do psychotycznych)

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 47

3.1. Rola zniekształceń poznawczych w związku cech osobowości z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych Związki cech osobowościowych z objawami różnych zaburzeń psychicznych jest dość dobrze opisana w literaturze (np., Cloninger, 1999; Hengartner et al., 2016). W obrębie różnych konstruktów teoretycznych opisujących osobowość i jej wpływ na zachowania człowieka, zwraca się uwagę, iż cechy osobowości pełnią regulacyjną funkcję dla zachowania jednostki i jej interakcji ze środowiskiem. Obserwuje się związki cech osobowości z większością zaburzeń psychicznych, w tym zaburzeniami psychotycznymi (Hori et al., 2008). Dysfunkcjonalne cechy osobowości mają znaczenie również dla rozwoju klinicznego ryzyka psychozy (np., Fresán et al., 2015) oraz doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych u osób zdrowych psychicznie (e.g., Nitzburg et al., 2014). Punktem wyjścia dla prowadzonych przeze mnie badań w obszarze związków osobowości z kontinuum psychozy była obserwacja, iż mechanizmy tego związku pozostają niejasne. Niewiele badań podejmuje temat wyjaśnienia mechanizmów poznawczych, które odpowiedzialne mogą być za kształtowanie przez cechy osobowości podatności na doświadczenia i objawy psychotyczne. Podstawowym celem przeprowadzonych badań w tym zakresie było testowanie czy zniekształcenia poznawcze i dysfunkcjonalne przekonania meta- poznawcze mogą być istotnymi mediatorami w związku osobowości wg. model Cloningera (Cloninger et al., 1993) z podatnością na psychozę (rozumianą jako wzrost doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych).

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 48

3.1.1. Rola dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych (badanie nr 10)

ARTYKUŁ NR 10

1. Cel Celem opisywanego badania było testowanie mediacyjnej roli dysfunkcjonalnych przekonań meta-poznawczych w związku między cechami temperamentu i charakteru, które tworzą profil osobowości według koncepcji Roberta Cloningera (Cloninger et al., 1993), a doświadczeniami podobnymi do halucynacji u osób zdrowych psychicznie. Badanie to miało za zadanie zatem odpowiedź na pytanie: czy w związku między osobowością a podatnością na psychozę zniekształcenia poznawcze mogą pełnić istotną rolę i stanowią mechanizm poznawczy tego związku. 2. Metoda W badaniu wzięło udział 135 osób zdrowych psychicznie. Do oceny nasilenia objawów podobnych do halucynacji wykorzystano Skalę Halucynacji (Gaweda and Kokoszka, 2011), cechy osobowości oceniono za pomocą Inwentarzu Temperamentu i Charakteru (TCI) wg R. Cloningera. Skala ta zawiera 4 podskale oceniające temperament: poszukiwanie nowości (ang. novelty seeking), unikanie szkody (ang. harm avoidance), zależność od nagrody (ang. reward dependence) i wytrwałość (ang. persistance) oraz cztery skale oceniające cechy charakteru: samokierowanie (ang. self-directedeness), skłonność do współpracy (ang. cooperativeness), zdolność do samotranscendencji (ang. self-transcendence). Według koncepcji Cloningera temperament warunkowany jest przede wszystkim przez konstytucję biologiczną, charakter zaś jest kształtowany przede wszystkim w procesie socjalizacji. Przekonania meta-poznawcze oceniano za pomocą Kwestionariusza Przekonań Meta- poznawczych (Cartwright-Hatton and Wells, 1997).

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 49

3. Wyniki i dyskusja Przeprowadzone przez nas badanie spotkało się z zainteresowaniem recenzentów i redakcji Psychiatry Research. Po raz pierwszy poszukiwaliśmy mechanizmów poznawczych opisywanego we wcześniejszych pracach związku osobowości z objawami psychotycznymi (Hori et al., 2008). Wyniki badania sugerowały, iż związek cech charakteru samotranscendencja oraz samokierowanie z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych były częściowo mediowane przez przekonania na temat braku możliwości kontrolowania myśli. Mediacja częściowa wskazuje, iż mimo, że ten typ przekonań ma istotne znaczenie w omawianej relacji, to jednak istnieją również inne czynniki pośredniczące lub też związek bezpośredni między osobowością i podatnością na psychozę jest relatywnie silny. Wyniki tego badania potwierdzają wyniki z wcześniejszych prac, które wskazują na szczególne znaczenie przekonań na temat braku możliwości kontroli własnych myśli w rozwoju halucynacji (przegląd: Varese and Bentall, 2011). Rozszerzają jednak tę perspektywę wskazując, iż te czynniki poznawcze mogą mieć znaczenie dla kształtowania ryzyka psychozy przez wybrane cechy osobowości. Zagadnienie to kontynuowałem w kolejnej pracy opisanej poniżej (badanie nr. 5).

3.1.2. Rola zniekształceń poznawczych (badanie nr 5)

ARTYKUŁ NR 5

1. Cel Celem kolejnego badania było testowanie hipotezy o mediacyjnej roli dysfunkcjonalnych procesów poznawczych w związku między cechami osobowości oraz doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych u osób zdrowych psychicznie. Badanie miało podobny charakter do opisanego powyżej, jednak tym razem testowaliśmy zniekształcenia

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 50

poznawcze oraz doświadczenia podobne do objawów psychotycznych w szerszym zakresie oraz na większej próbie osób. 2. Metoda W badaniu wzięło udział 296 osób zdrowych psychicznie. Zniekształcenia poznawcze oceniano za pomocą opisywanej wcześniej (badanie nr. 2) skali zniekształceń poznawczych DACOBS (van der Gaag et al., 2013). Nasilenie doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych oceniano za pomocą skali CAPE (Stefanis et al., 2002), zaś cechy temperamentu i charakteru za pomocą skali TCI (opisana w artykule nr. 10). 3. Wyniki i dyskusja Wyniki badania po raz pierwszy wskazywały na całkowitą mediację związku czynnika osobowości „współpraca” (ang. cooperativeness) z doświadczeniami podobnymi do urojeń i halucynacji poprzez tendencje do zewnętrznej atrybucji (ang. external attribution) oraz uwagi nakierowanej na przeszukiwanie zagrożenia (ang. attention to threat). Całkowita mediacja oznacza, iż związek bezpośredni między tą cechą charakteru a podatnością na psychozę przestaje być istotny po uwzględnieniu omawianych zmiennych poznawczych. Przywoływane zniekształcenia poznawcze mediowały również, choć tym razem częściowo, związek między cechą charakteru „samootranscendencja” (ang. self-transcendence) i doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych. Wyniki pozostają w zgodzie z wcześniejszymi badaniami, również prowadzonymi przeze mnie (badanie nr. 1 i 2) (Gaweda et al., 2017a; Gawęda et al., in press), które wskazują na istotną rolę procesów atrybucji (przeglad: Brookwell et al., 2013) i uwagi związanej z zagrożeniem interpersonalnym (Freeman et al., 2000) w kształtowaniu objawów psychotycznych i stanów ryzyka z nimi związanymi. Jednocześnie po raz pierwszy wskazujemy, iż tendencje te mogą być związane z relatywnie stałymi w czasie cechami charakteru. Badanie to uzupełniło wcześniejszą pracę wskazującą, iż zarówno czynniki meta- poznawcze, jak również zniekształcenia poznawcze pełnią istotną rolę w związku cech osobowości, szczególnie charakteru, z podatnością na psychozę. Szczegółowe wyniki opisano w artykule.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 51

3.2. Rola zniekształceń poznawczych w związku traumatycznych wydarzeń z doświadczeniami podobnymi do objawów psychotycznych W ostatniej pracy, zamykającej cykl publikacji, podstawowym celem było testowanie znaczenia zniekształceń poznawczych w związku między wydarzeniami traumatycznymi a predyspozycją do psychozy rozumianą jako zwiększona częstość doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych u osób zdrowych psychicznie. Jest to jedna z pierwszych prac testująca znaczenie zniekształceń poznawczych w kontekście niekorzystnych wydarzeń życiowych i ich związków z podatnością na psychozę oraz w kontekście anomalii doświadczania siebie (ang. self-disturbances). Rola wydarzeń traumatycznych w psychozach jest obecnie przedmiotem ożywionej dyskusji i badań empirycznych. Meta-analizy i systematyczne przeglądy wskazują na istotne znaczenie szczególnie wczesnodziecięcych wydarzeń traumatycznych w rozwoju zaburzeń psychotycznych (Read et al., 2005; Varese et al., 2012; Kraan et al., 2015; Gibson et al., 2016; Misiak et al., 2017). Co istotne, omawiane niekorzystne wydarzenia życiowe odgrywają rolę już na wczesnych etapach kształtowania się stanów ryzyka psychozy (Thompson et al., 2009; Bechdolf et al., 2010; Thompson et al., 2014). Jak się obserwuje wydarzenia traumatyczne związane są również z występowaniem doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych obserwowanych wśród osób zdrowych psychicznie, nie poszukujących pomocy (Kelleher et al., 2008; Arseneault et al., 2011; McGrath et al., 2017; Sun et al., 2017). Ekspozycja na wydarzenia traumatyczne związana jest z większym ryzykiem rozwoju zaburzeń psychotycznych u osób z grupy ryzyka (Bechdolf et al., 2010; Thompson et al., 2014). Mechanizmy opisywanej zależności pozostają jednak niejasne. Jak wspomniano wcześniej, Howes and Murray (2014) zwracają uwagę, iż ekspozycja na wydarzenia traumatyczne ma istotne znacznie dla procesów neurobiologicznych związanych z rozwojem objawów psychotycznych. Jednocześnie autorzy zwracają uwagę na istotną rolę zniekształceń poznawczych, które mogą być kształtowane w związku z przewlekłą lub dramatyczną ekspozycją na wydarzenia traumatyczne. Do tej pory niewiele badań opisywało wpływ lub związek ekspozycji na wydarzenia traumatyczne z dysfunkcjonalnymi sposobami przetwarzania informacji. Na przykład Pollak and Kistler (2002) pokazali, iż dzieci doświadczające traumy wczesnodziecięcej mają tendencję do dysfunkcjonalnego przetwarzania ekspresji emocjonalnych (szczególnie złości) innych osób. Jak się wydaje tendencja do szybkiego rozpoznawania złości lub też błędnego rozpoznawania złości w sytuacji neutralnej ekspresji emocjonalnej, może spełniać adaptacyjną funkcję w

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 52

traumatogennym środowisku. Jednak utrwalenie i generalizacja takiej tendencji na inne sytuacje może powodować trudności w funkcjonowaniu. W konsekwencji może dochodzić do rozpoznawania w pozornie neutralnej sytuacji zagrożenia w postaci wrogich intencji ze strony innych osób. Zgodnie z wynikami badań prowadzonych przeze mnie (badania nr 2 i 5) i przez innych autorów (Brookwell et al., 2013; Reininghaus et al., 2016; Prochwicz and Kłosowska, 2017) uwaga nakierowana na przeszukiwania zagrożenia oraz zewnętrzna atrybucja mają istotne znaczenie dla kształtowania objawów psychotycznych. Do tej pory jednak związek tych dysfunkcjonalnych zniekształceń poznawczych z wydarzeniami traumatycznymi nie był przedmiotem badań w kontekście podatności na psychozę. Opisana poniżej praca uzupełnia tę wiedzę. 3.2.1. Mediacyjna role zniekształceń poznawczych w związku między traumatycznymi wydarzeniami życiowymi a predyspozycją do psychozy (badanie nr 1).

ARTYKUŁ NR 1

1. Cel Celem niniejszej pracy było testowanie modelu zakładającego, iż związek między wydarzeniami traumatycznymi, a podatnością na psychozę u osób zdrowych psychicznie może być mediowany przez zniekształcenia poznawcze. Praca powstała we współpracy z dr Barnabym Nelsonem z jednego z największych ośrodków badań i terapii wczesnych psychoz w Melbourne, który zajmuje się również anomaliami doświadczania siebie (ang. self- disturbances) (Nelson et al., 2014a). Jak wskazują badania anomalie te maja znaczenie w

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 53

kształtowaniu ryzyka psychozy (Nelson et al., 2012). Dr Nelson zwracał uwagę na to, iż w ich wpływie na rozwój psychozy pośredniczą zniekształceń poznawcze (Nelson et al., 2014c, b). Dlatego też w pracy wykorzystaliśmy testowaliśmy model zakładający, iż wydarzenia traumatyczne związane są z podatnością na psychozę poprzez anomalie self oraz zniekształcenia poznawcze. 2. Metoda Model testowaliśmy na relatywnie dużej grupie 653 osób zdrowych psychicznie. Do oceny zniekształceń poznawczych wykorzystano opisywaną wcześniej skalę DACOBS. Ocenę doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych przeprowadzono za pomocą skali CAPE. Wydarzenia traumatyczne oceniano za pomocą 29 itemowej skali samoopisowej, która pozwala na ocenę różnych grup wydarzeń traumatycznych (Nijenhuis et al., 2002). Anomalie doświadczania self badano za pomocą kwestionariusza IPASE (Cicero et al., 2017b). Model testowano za pomocą analizy ścieżek z wykorzystaniem pakietu statystycznego AMOS. Wszystkie metody szczegółowo opisano w artkule. 3. Wyniki i dyskusja W pierwszej kolejności testowaliśmy model bezpośredni związku wydarzeń traumatycznych oraz częstości doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych. Wyniki wskazywały na istotny związek, co potwierdza wcześniejsze doniesienia (Arseneault et al., 2011; Kelleher et al., 2008; McGrath et al., 2017; Sun et al., 2017). Wyniki przedstawiono poniżej.

Wyniki zasadniczej analizy ścieżek testowanego modelu wskazują, iż związek bezpośredni przestaje być istotny statystycznie po uwzględnieniu zniekształceń poznawczych oraz anomalii doświadczania self. Wynik przedstawiono poniżej.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 54

Jak widać na przedstawionej powyżej rycinie najsilniejsza ścieżka wiedzie od wydarzeń traumatycznych poprzez zniekształcenia poznawcze do podatności na psychozę. Szczegółowa analiza wskazuje na szczególną rolę zewnętrznej atrybucji oraz uwagi nakierowanej na przeszukiwania zagrożenia (ang. attention to threat). Przeskok do konkluzji czy też sztywność poznawcza, choć były istotnie związane z podatnością na psychozę czy też anomaliami self, to jako jedyne nie korelowały z ekspozycją na wydarzenia traumatyczne. Wynik ten po raz pierwszy sugeruje zatem, iż wydarzenia traumatyczne wiążą się z podatnością na psychozę poprzez niektóre zniekształcenia poznawcze. Jest to zgodne z modelem poznawczym, który wskazuje, iż zniekształcenia poznawcze kształtują się w interakcji ze środowiskiem (Garety et al., 2001). Wyniki naszego badania wskazują, iż dezadaptacyjne sposoby nadawania znaczenia relacjom interpersonalnym, szczególnie nastawienie na rozpoznawania sygnałów zagrożenia z otoczenia, mają istotne znaczenie w kształtowaniu ryzyka psychozy po ekspozycji na wydarzenia traumatyczne. Badanie miało charakter korelacyjny, dlatego też trudno mówić o zależności przyczynowo skutkowej. Potrzebne są dalsze badania, szczególnie podłużne, testujące rolę zniekształceń poznawczych w omawianym związku.

4. Wnioski płynące z badań publikowanych w ramach opisane cyklu prac Już na samym początku mojej drogi naukowej zainteresowałem się poznawczymi mechanizmami objawów psychotycznych i ich kontinuum. Starałem się konsekwentnie prowadzić badania, których celem było uzupełnienie wiedzy teoretycznej oraz zastosowanie jej w praktyce klinicznej. Wyniki prowadzonych przeze mnie badań uzupełniają istniejący

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 55

stan wiedzy i ukazują testowane mechanizmy kontinuum objawów psychotycznych w szerszym kontekście. Zastosowane przeze mnie podejście do pracy badawczej pozwoliło badać zniekształcenia poznawcze w kontekście konkretnych objawów (urojeń i halucynacji) oraz w kontekście kontinuum psychozy. Pozwoliło to na zweryfikowanie roli zniekształceń poznawczych już na wczesnych etapach rozwoju psychozy, a nie tylko ich związku z klinicznymi objawami. Większość badań jest spójnych we wniosku wskazującym, iż dysfunkcjonalne przetwarzanie informacji związane jest z ryzykiem psychozy i obserwuje się je już na wczesnych etapach jego rozwoju. Jednocześnie w swoich badaniach rozpatrywałem podatność na psychozę w kontekście związków z profilem osobowości (badania nr 5 i 10) oraz ekspozycją na niekorzystne wydarzenia życiowe (badanie nr 1). Zaowocowało to wynikami badań publikowanych w prestiżowych czasopismach, które wskazują, iż podatność na doświadczenia objawów psychotycznych (psychozy) kształtowane jest we wzajemnych relacjach czynników środowiskowych, osobowościowych i poznawczych. Wyniki części badań znajdują już zastosowania w interwencjach klinicznych (Gaweda et al., 2015; Kowalski et al., 2017) (trening meta-poznawczy, badania opisano w dalszej czesci). Inne badania mają potencjał do wykorzystania ich wyników do projektowania kolejnych interwencji terapeutycznych. W pracach niewchodzących do cyklu publikacji opisałem również moje publikacje (paragraf ponizej) na temat treningu meta-poznawczego, który opiera się na badaniach zniekształceń poznawczych. Celem tego treningu jest przede wszystkim zwiększenie świadomości popełnianych błędów poznawczych przez pacjentów i ich redukcja poprzez odpowiednio zaprojektowane ćwiczenia. Jak pokazują badania trening ten skutecznie redukuje badane przeze mnie zjawisko przeskoku do konkluzji (Pankowski et al., 2016). Opisane w cyklu badania pozwalają lepiej rozumieć związki zniekształceń poznawczych z kontinuum objawów psychotycznych i ich wymiarów psychologicznych. Prowadzone badania obejmują szeroki zakres badanych zniekształceń poznawczych i sugerują, iż różne dysfunkcje poznawcze mogą mieć znaczenie w różnych objawach psychotycznych. Wykazaliśmy, iż mylne rozpoznawanie wyobrażeń jako rzeczywistości oraz towarzyszące tej tendencji wysoka pewność poznawcza związana jest z halucynacjami, a nie urojeniami. Jednocześnie z urojeniami przede wszystkim związany jest przeskok do konkluzji. Wyniki tych badań są spójne z wcześniejszymi doniesieniami wskazującymi na rolę procesów przetwarzania informacji w kształtowaniu objawów psychotycznych i stanów ryzyka.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 56

Prowadzone przeze mnie badania dostarczyły również danych na temat związków zniekształceń poznawczych z doświadczeniami kontinuum psychozy u osób zdrowych psychicznie. Jest to szczególny model badawczy, który daje możliwość badania mechanizmów podatności na psychozę w populacji osób, które nie przyjmują leków, nie doświadczają silnego dyskomfortu, nie wycofują się z funkcjonowania społecznego. Jak sugerują wyniki badań doświadczenia te wykazują podobieństwa w zakresie relacji zniekształceń poznawczych ze stanami klinicznymi. Wyniki moich badań sugerują również, iż niektóre zniekształcenia poznawcze mogą służyć jako czynnik różnicujący stany klinicznych objawów psychotycznych od osób z wysoką częstością występowania doświadczeń psychotycznych. Jest to istotna obserwacja w kontekście poszukiwań bardziej skutecznych algorytmów diagnozy stanów klinicznego ryzyka psychoz (Cannon et al., 2016). Ryzyko psychozy określane jest przede wszystkim na podstawie obserwowalnych subklinicznych objawów psychotycznych. Takie podejście pozwala wskazać jedynie 20-30% osób, które w ciągu 12-24 miesięcy rozwiną kliniczną psychozę (Fusar-Poli et al., 2013). Uzupełnienie procesu diagnostycznego o ocenę zniekształceń poznawczych (praca nr. 2) (Gaweda et al., 2017a), które są związane z objawami psychotycznymi i stanami leżącymi na ich kontinuum, może pomóc w bardziej skutecznym diagnozowaniu osób, u których mogą rozwijać się zaburzenia psychotyczne. Dla zwiększenia trafności przewidywania rozwoju psychozy istotne mogą być również wnioski płynące z badań wskazujących mediacyjną rolę zniekształceń poznawczych w związkach osobowości oraz wydarzeń traumatycznych z podatnością na psychozę. Nadal niewiele badań podejmuje temat badania interakcji różnych czynników w kształtowaniu ryzyka psychozy. Zaprezentowana linia badań w cyklu wymaga również krytycznej analizy i dalszych badań. Mimo, iż model badań oparty o hipotezę kontinuum psychozy doprowadził do istotnego postępu badań psychologicznych mechanizmów związanych z tą grupą zaburzeń, generalizacja badań prowadzanych wśród osób zdrowych psychicznie na rozumienie stanów klinicznych wymaga ostrożności. W przeciwieństwie do klinicznych objawów psychotycznych, doświadczenia podobne do objawów psychotycznych w populacji ogólnej są stosunkowo częste i zazwyczaj nie wiążą się z poszukiwaniem pomocy (Van Os et al., 2009; Linscott and Van Os, 2013). Prezentowane w cyklu publikacje oraz prace innych autorów wskazują, iż nasilenie tych powszechnie występujących doświadczeń wiąże się z dysfunkcjonalnym przetwarzaniem informacji, cechami osobowości czy też ekspozycją na wydarzenia traumatyczne. Pokazaliśmy również, iż doświadczenia te wiążą się z obniżonym nastrojem i samooceną (praca nr 11). Prowadzone przeze mnie badania mają jednak charakter

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 57

poprzeczny i nie pozwalają stwierdzić czy obserwowane dysfunkcje przewidują rozwój psychozy lub też zwiększenie intensywności tych doświadczeń w przyszłości. Była to jedna z krytycznych uwag do pracy prezentującej wyniki badania monitowania źródła w populacji osób z klinicznym ryzykiem psychozy, którą opublikowaliśmy w European Psychiatry. Stwierdzenie, iż mylenie wyobrażeń z rzeczywistością związane jest z ryzykiem rozwoju psychozy wymaga badań podłużnych. Nasze badanie pozwoliło jedynie na stwierdzenie związków z objawami subklinicznymi psychozy. Obecnie w ramach współpracy z zespołem z Melbourne prowadzimy obserwacje podłużne, które umożliwią weryfikacje czy opisywane przez nas zniekształcenia pozwalają przewidywać rozwój psychozy. Również celem kierowanego przeze mnie grantu finansowego z Narodowego Centrum Nauki (2017 – 2020) jest testowanie czy zniekształcenia poznawcze pozwalają przewidywać rozwój psychozy u osób zdrowych doświadczających często stanów podobnych do objawów psychotycznych. Celem tego projektu jest również dalsza eksploracja w badaniu podłużnym opisywanych przeze mnie zależności doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych z cechami osobowości i wydarzeniami traumatycznymi. Omawiane badania, jak również badania innych autorów, przede wszystkim koncentrują się na czynnikach, które mogą sprzyjać rozwojowi objawów psychotycznych. Jednak szczególnie wśród osób zdrowych, istnieją również czynniki ochronne (Phillips et al., 2009; Lin et al., 2011), które pozwalają w adaptacyjny sposób radzić sobie z konsekwencjami wydarzeń traumatycznych czy też pojawiającymi się anomaliami doświadczania siebie i doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych. Interakcja czynników ochronnych (np. resilience) ze zniekształceniami poznawczymi, wydarzeniami krytycznymi czy też cechami osobowości może pomóc w przyszłości pomóc lepiej rozumieć procesy kształtowania ryzyka psychozy. W opisywanym cyklu brano pod uwagę różne zniekształcenia poznawcze. Nadal jednak niewiele wiadomo na temat związków poszczególnych zniekształceń poznawczych ze sobą oraz potencjalnego znaczenia tych związków dla kształtowania ryzyka rozwoju objawów psychotycznych. Jaka jest relacja między przeskokiem do konkluzji a uwagą nakierowaną na przeszukiwanie zagrożenia czy monitorowaniem źródła? Czy ewentualna interakcja ma znaczenie dla kształtowania ryzyka psychozy? Niewiele wiadomo również na temat związków funkcji poznawczych, które wiążą się z ryzykiem psychozy, a zniekształceniami poznawczymi? Nadal niewiele wiadomo również na temat podłoża neuronalnego zniekształceń poznawczych związanych z objawami psychotycznymi. Nieliczne badania sugerują, iż u podłoża niektórych zniekształceń poznawczych mogą leżeć deficyty

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 58

podstawowych funkcji poznawczych (Shakeel and Docherty, 2012; Garety et al., 2013; Ochoa et al., 2014). Procesy monitorowania źródła łączono z dysfunkcjami w połączeniach funkcjonalnych między obszarami skroniowymi (left superior-temporal gyrus, LSTG) a przedczołowymi w schizofrenii (Wang et al., 2011). Neuronalne mechanizmy zniekształceń poznawczych, wzajemne relacje między poszczególnymi zniekształceniami poznawczymi oraz ich związki z funkcjami poznawczymi wymagają dalszych badań. Dalszych badań wymaga obserwowana przez nas interakcja czynników związanych z niekorzystnymi zdarzeniami życiowymi, osobowością, zniekształceniami poznawczymi w kontekście kształtującej się podatności na psychozy. Brakuje również badań testujących związki czynników genetycznych ze zniekształceniami poznawczymi w kontekście ryzyka psychoz. Obiecujących danych na temat wzajemnych relacji objawów psychotycznych oraz zniekształceń poznawczych mogą dostarczyć badania z wykorzystaniem wielokrotnych pomiarów w naturalnym środowisku pacjentów, które umożliwia Experience Sampling Methodology (Reininghaus et al., 2016). Podsumowując można stwierdzić, iż zniekształcenia poznawcze pełnią istotną rolę w objawach psychotycznych i ich kontinuum. Niektóre objawy psychopatologiczne, którym nie towarzyszą określone zniekształcenia poznawcze klasyfikowane będą poza zaburzeniami psychotycznymi, podczas gdy pojawienie się odpowiedniej interpretacji spowoduje przypisaniem im kategorii zaburzeń psychotycznych. Na przykład myśli natrętne, które występują w zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym oraz innych zaburzeniach psychicznych doświadczane są przez pacjentów jako niechciane i przykre. Jednocześnie jednak pacjenci przeżywają je jako wynik własnej aktywności mentalnej (atrybucja wewnętrzna). Jeśli temu doświadczeniu towarzyszyć będzie jednak atrybucja zewnętrza, najprawdopodobniej będzie ono klasyfikowane jako objaw psychotyczny. Atrybucja zewnętrzna w konsekwencji powoduje doświadczanie tych niechcianych myśli jako pochodzących z zewnątrz (Brookwell et al., 2013). Przykład ten obrazuje jak kluczową rolą jest interpretacja doświadczeń psychicznych. Wiedza na temat zniekształceń poznawczych może pomóc w procesie diagnostycznym (np. praca nr 2) i terapeutycznym. Interpretacje doświadczeń zależą od sposobów przetwarzania informacji. Cykl publikacji prezentowany w tym autoreferacie wskazuje, które dysfunkcjonalne tendencje poznawcze są związane z kontinuum objawów psychotycznych i ich kontinuum oraz od jakich czynników mogą one zależeć (np. osobowości, wydarzenia traumatyczne).

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 59

Bibliografia:

Allen, P.P., Johns, L.C., Fu, C.H.Y., Broome, M.R., Vythelingum, G.N., McGuire, P.K., 2004. Misattribution of external speech in patients with hallucinations and delusions. Schizophrenia Research 69 (2), 277-287. An, S.K., Kang, J.I., Park, J.Y., Kim, K.R., Lee, S.Y., Lee, E., 2010. Attribution bias in ultra-high risk for psychosis and first-episode schizophrenia. Schizophrenia Research 118 (1), 54-61. Anselmetti, S., Cavallaro, R., Bechi, M., Angelone, S.M., Ermoli, E., Cocchi, F., Smeraldi, E., 2007. Psychopathological and neuropsychological correlates of source monitoring impairment in schizophrenia. Psychiatry Research 150 (1), 51-59. Arseneault, L., Cannon, M., Fisher, H.L., Polanczyk, G., Moffitt, T.E., Caspi, A., 2011. Childhood trauma and children's emerging psychotic symptoms: a genetically sensitive longitudinal cohort study. American Journal of Psychiatry 168 (1), 65-72. Baker, C.A., Morrison, A.P., 1998. Cognitive processes in auditory hallucinations: attributional biases and metacognition. Psychological medicine 28 (5), 1199-1208. Barnes, J., Boubert, L., Harris, J., Lee, A., David, A.S., 2003. Reality monitoring and visual hallucinations in Parkinson’s disease. Neuropsychologia 41 (5), 565-574. Bastiaens, T., Claes, L., Smits, D., De Wachter, D., van der Gaag, M., De Hert, M., 2013. The Cognitive Biases Questionnaire for Psychosis (CBQ-P) and the Davos Assessment of Cognitive Biases (DACOBS): validation in a Flemish sample of psychotic patients and healthy controls. Schizophrenia research 147 (2), 310-314. Bechdolf, A., Thompson, A., Nelson, B., Cotton, S., Simmons, M., Amminger, G., Leicester, S., Francey, S., McNab, C., Krstev, H., 2010. Experience of trauma and conversion to psychosis in an ultra‐high‐risk (prodromal) group. Acta Psychiatrica Scandinavica 121 (5), 377-384. Bentall, R.P., 1990. The illusion of reality: A review and integration of psychological research on hallucinations. Psychological bulletin 107 (1), 82. Bentall, R.P., 2013. Reconstructing schizophrenia. Routledge. Bentall, R.P., Baker, G.A., Havers, S., 1991. Reality monitoring and psychotic hallucinations. British Journal of Clinical Psychology 30 (3), 213-222. Bentall, R.P., Wickham, S., Shevlin, M., Varese, F., 2012. Do specific early-life adversities lead to specific symptoms of psychosis? A study from the 2007 the Adult Psychiatric Morbidity Survey. Schizophrenia bulletin 38 (4), 734-740. Bora, E., Murray, R.M., 2013. Meta-analysis of cognitive deficits in ultra-high risk to psychosis and first-episode psychosis: do the cognitive deficits progress over, or after, the onset of psychosis? Schizophrenia bulletin 40 (4), 744-755. Bourque, F., van der Ven, E., Fusar-Poli, P., Malla, A., 2012. Immigration, social environment and onset of psychotic disorders. Current pharmaceutical design 18 (4), 518-526. Brébion, G., Smith, M.J., Gorman, J.M., Amador, X., 1996. Reality monitoring failure in schizophrenia: the role of selective attention. Schizophrenia Research 22 (2), 173-180. Brett, C., Johns, L., Peters, E., McGuire, P., 2009. The role of metacognitive beliefs in determining the impact of anomalous experiences: a comparison of help-seeking and non-help-seeking groups of people experiencing psychotic-like anomalies. Psychological Medicine 39 (6), 939-950. Bromet, E.J., Nock, M.K., Saha, S., Lim, C.C., Aguilar-Gaxiola, S., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Borges, G., Bruffaerts, R., Degenhardt, L., 2017. Association between psychotic experiences and subsequent suicidal thoughts and behaviors: A cross-national analysis from the World Health Organization World Mental Health Surveys. JAMA psychiatry 74 (11), 1136-1144. Brookwell, M., Bentall, R., Varese, F., 2013. Externalizing biases and hallucinations in source-monitoring, self- monitoring and signal detection studies: a meta-analytic review. Psychological medicine 43 (12), 2465- 2475. Broome, M.R., Johns, L., Valli, I., Woolley, J., Tabraham, P., Brett, C., Valmaggia, L., Peters, E., Garety, P., McGuire, P., 2007. Delusion formation and reasoning biases in those at clinical high risk for psychosis. The British Journal of Psychiatry 191 (51), s38-s42. Broyd, A., Balzan, R.P., Woodward, T.S., Allen, P., 2017. Dopamine, cognitive biases and assessment of certainty: A neurocognitive model of delusions. Clinical Psychology Review 54 (Supplement C), 96- 106. Brunelin, J., Combris, M., Poulet, E., Kallel, L., D’Amato, T., Dalery, J., Saoud, M., 2006. Source monitoring deficits in hallucinating compared to non-hallucinating patients with schizophrenia. European Psychiatry 21 (4), 259-261. Brunelin, J., d'Amato, T., Brun, P., Bediou, B., Kallel, L., Senn, M., Poulet, E., Saoud, M., 2007. Impaired verbal source monitoring in schizophrenia: An intermediate trait vulnerability marker? Schizophrenia Research 89 (1), 287-292.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 60

Cannon, T.D., Yu, C., Addington, J., Bearden, C.E., Cadenhead, K.S., Cornblatt, B.A., Heinssen, R., Jeffries, C.D., Mathalon, D.H., McGlashan, T.H., 2016. An individualized risk calculator for research in prodromal psychosis. American Journal of Psychiatry 173 (10), 980-988. Cartwright-Hatton, S., Wells, A., 1997. Beliefs about worry and intrusions: The Meta-Cognitions Questionnaire and its correlates. Journal of anxiety disorders 11 (3), 279-296. Cicero, D.C., Cohn, J.R., Jonathan, R., 2017a. The Role of Ethnic Identity, Self-Concept, and Aberrant Salience in Psychotic-Like Experiences. Cultural diversity & ethnic minority psychology. Cicero, D.C., Neis, A.M., Klaunig, M.J., Trask, C.L., 2017b. The Inventory of Psychotic-Like Anomalous Self- Experiences (IPASE): Development and validation. Psychological assessment 29 (1), 13. Cloninger, C.R., 1999. Personality and psychopathology. American Psychiatric Pub. Cloninger, C.R., Svrakic, D.M., Przybeck, T.R., 1993. A psychobiological model of temperament and character. Archives of general psychiatry 50 (12), 975-990. Cotter, J., Yung, A.R., Carney, R., Drake, R.J., 2017. Metacognitive beliefs in the at-risk mental state: A systematic review and meta-analysis. Behaviour research and therapy 90 (Supplement C), 25-31. Dapunt, J., Kluge, U., Heinz, A., 2017. Risk of psychosis in refugees: a literature review. Translational Psychiatry 7 (6), e1149. Ditman, T., Kuperberg, G.R., 2005. A source-monitoring account of auditory verbal hallucinations in patients with schizophrenia. Harvard review of psychiatry 13 (5), 280-299. Drakesmith, M., Caeyenberghs, K., Dutt, A., Zammit, S., Evans, C.J., Reichenberg, A., Lewis, G., David, A.S., Jones, D.K., 2015. Schizophrenia‐like topological changes in the structural connectome of individuals with subclinical psychotic experiences. Human brain mapping 36 (7), 2629-2643. Dudley, R., Taylor, P., Wickham, S., Hutton, P., 2015. Psychosis, delusions and the “jumping to conclusions” reasoning bias: a systematic review and meta-analysis. Schizophrenia bulletin 42 (3), 652-665. Egerton, A., Chaddock, C.A., Winton-Brown, T.T., Bloomfield, M.A.P., Bhattacharyya, S., Allen, P., McGuire, P.K., Howes, O.D., 2013. Presynaptic Striatal Dopamine Dysfunction in People at Ultra-high Risk for Psychosis: Findings in a Second Cohort. Biol Psychiatry 74 (2), 106-112. Egerton, A., Howes, O.D., Houle, S., McKenzie, K., Valmaggia, L.R., Bagby, M.R., Tseng, H.-H., Bloomfield, M.A., Kenk, M., Bhattacharyya, S., 2017. Elevated Striatal Dopamine Function in Immigrants and Their Children: A Risk Mechanism for Psychosis. Schizophrenia bulletin 43 (2), 293-301. Eisenacher, S., Rausch, F., Ainser, F., Mier, D., Veckenstedt, R., Schirmbeck, F., Lewien, A., Englisch, S., Andreou, C., Moritz, S., Meyer-Lindenberg, A., Kirsch, P., Zink, M., 2015. Investigation of metamemory functioning in the at-risk mental state for psychosis. Psychological medicine 45 (15), 3329-3340. Eisenacher, S., Rausch, F., Mier, D., Fenske, S., Veckenstedt, R., Englisch, S., Becker, A., Andreou, C., Moritz, S., Meyer-Lindenberg, A., Kirsch, P., Zink, M., 2016. Bias against disconfirmatory evidence in the ‘at- risk mental state’ and during psychosis. Psychiatry Research 238 (Supplement C), 242-250. Elkis, H., Buckley, P.F., 2016. Treatment-resistant schizophrenia. Psychiatric Clinics 39 (2), 239-265. Ellett, L., Luzon, O., Birchwood, M., Abbas, Z., Harris, A., Chadwick, P., 2017. Distress, omnipotence, and responsibility beliefs in command hallucinations. British Journal of Clinical Psychology. Falcone, M.A., Murray, R.M., Wiffen, B.D., O’Connor, J.A., Russo, M., Kolliakou, A., Stilo, S., Taylor, H., Gardner-Sood, P., Paparelli, A., 2014. Jumping to conclusions, neuropsychological functioning, and delusional beliefs in first episode psychosis. Schizophrenia bulletin 41 (2), 411-418. Favrod, J., Grasset, F., Spreng, S., Grossenbacher, B., Hode, Y., 2004. Benevolent voices are not so kind: the functional significance of auditory hallucinations. Psychopathology 37 (6), 304-308. Franck, N., Rouby, P., Daprati, E., Daléry, J., Marie-Cardine, M., Georgieff, N., 2000. Confusion between silent and overt reading in schizophrenia. Schizophrenia Research 41 (2), 357-364. Freeman, D., Dunn, G., Startup, H., Pugh, K., Cordwell, J., Mander, H., Černis, E., Wingham, G., Shirvell, K., Kingdon, D., 2015. Effects of cognitive behaviour therapy for worry on persecutory delusions in patients with psychosis (WIT): a parallel, single-blind, randomised controlled trial with a mediation analysis. The Lancet Psychiatry 2 (4), 305-313. Freeman, D., Garety, P., 2014. Advances in understanding and treating persecutory delusions: a review. Social psychiatry and psychiatric epidemiology 49 (8), 1179-1189. Freeman, D., Garety, P.A., Kuipers, E., Fowler, D., Bebbington, P.E., 2002. A cognitive model of persecutory delusions. British Journal of Clinical Psychology 41 (4), 331-347. Freeman, D., Garety, P.A., Phillips, M.L., 2000. An examination of hypervigilance for external threat in individuals with generalized anxiety disorder and individuals with persecutory delusions using visual scan paths. The Quarterly Journal of Experimental Psychology: Section A 53 (2), 549-567. Freeman, D., Pugh, K., Garety, P., 2008. Jumping to conclusions and paranoid ideation in the general population. Schizophrenia research 102 (1), 254-260.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 61

Fresán, A., León-Ortiz, P., Robles-García, R., Azcárraga, M., Guizar, D., Reyes-Madrigal, F., Tovilla-Zárate, C.A., de la Fuente-Sandoval, C., 2015. Personality features in ultra-high risk for psychosis: A comparative study with schizophrenia and control subjects using the Temperament and Character Inventory-Revised (TCI-R). Journal of Psychiatric Research 61 (Supplement C), 168-173. Frith, C., 1992. Essays in cognitive psychology. The cognitive neuropsychology of schizophrenia. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Frith, C.D., Done, D.J., 1988. Towards a neuropsychology of schizophrenia. The British Journal of Psychiatry 153 (4), 437-443. Fusar-Poli, P., Bonoldi, I., Yung, A.R., Borgwardt, S., Kempton, M.J., Valmaggia, L., Barale, F., Caverzasi, E., McGuire, P., 2012a. Predicting psychosis: meta-analysis of transition outcomes in individuals at high clinical risk. Archives of general psychiatry 69 (3), 220-229. Fusar-Poli, P., Borgwardt, S., Bechdolf, A., Addington, J., Riecher-Rössler, A., Schultze-Lutter, F., Keshavan, M., Wood, S., Ruhrmann, S., Seidman, L.J., 2013. The psychosis high-risk state: a comprehensive state- of-the-art review. JAMA psychiatry 70 (1), 107-120. Fusar-Poli, P., Deste, G., Smieskova, R., Barlati, S., Yung, A.R., Howes, O., Stieglitz, R.-D., Vita, A., McGuire, P., Borgwardt, S., 2012b. Cognitive functioning in prodromal psychosis: a meta-analysis. Archives of general psychiatry 69 (6), 562-571. Garety, P., Joyce, E., Jolley, S., Emsley, R., Waller, H., Kuipers, E., Bebbington, P., Fowler, D., Dunn, G., Freeman, D., 2013. Neuropsychological functioning and jumping to conclusions in delusions. Schizophrenia research 150 (2), 570-574. Garety, P.A., Freeman, D., Jolley, S., Dunn, G., Bebbington, P.E., Fowler, D.G., Kuipers, E., Dudley, R., 2005. Reasoning, emotions, and delusional conviction in psychosis. Journal of abnormal psychology 114 (3), 373. Garety, P.A., Kuipers, E., Fowler, D., Freeman, D., Bebbington, P., 2001. A cognitive model of the positive symptoms of psychosis. Psychological medicine 31 (02), 189-195. Gaweda, L., Krezolek, M., Olbrys, J., Turska, A., Kokoszka, A., 2015. Decreasing self-reported cognitive biases and increasing clinical insight through meta-cognitive training in patients with chronic schizophrenia. J Behav Ther Exp Psychiatry 48, 98-104. Gaweda, L., Prochwicz, K., 2015. A comparison of cognitive biases between schizophrenia patients with delusions and healthy individuals with delusion-like experiences. Eur Psychiatry 30 (8), 943-949. Gaweda, L., Prochwicz, K., Krezolek, M., Klosowska, J., Staszkiewicz, M., Moritz, S., 2017a. Self-reported cognitive distortions in the psychosis continuum: A Polish 18-item version of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS-18). Schizophr Res. Gaweda, L., Staszkiewicz, M., Balzan, R.P., 2017b. The relationship between cognitive biases and psychological dimensions of delusions: The importance of jumping to conclusions. J Behav Ther Exp Psychiatry 56, 51-56. Gaweda, L., Woodward, T.S., Moritz, S., Kokoszka, A., 2013. Impaired action self-monitoring in schizophrenia patients with auditory hallucinations. Schizophr Res 144 (1-3), 72-79. Gaweda, Ł., Kokoszka, A., 2011. Polish version of the Revised Hallucination Scale (RHS) by Morrison et al. Its factor analysis and the prevalence of hallucinatory-like experiences among healthy participants. Psychiatria polska 45 (4), 527-543. Gawęda, Ł., 2012. Polska wersja Skal Oceny Objawów Psychotycznych (PSYRATS). Psychiatria 9 (3), 100- 107. Gawęda, Ł., Li, E., Lavoie, S., Whitford, T.J., Moritz, S., Nelson, B., 2018. Impaired action self-monitoring and cognitive confidence among ultra-high risk for psychosis and first-episode psychosis patients. European Psychiatry 47, 67-75. Gawęda, Ł., Moritz, S., Kokoszka, A., 2012. Impaired discrimination between imagined and performed actions in schizophrenia. Psychiatry Research 195 (1), 1-8. Gawęda, Ł., Pionke, R., Krężołek, M., Prochwicz, K., Kłosowska, J., Frydecka, D., Misiak, B., Kotowicz, K., Samochowiec, A., Mak, M., Błądziński, P., Cechnicki, A., Nelson, B., in press. Self-disturbances, cognitive biases and insecure attachment as mechanisms of the relationship between traumatic life events and psychotic-like experiences in non-clinical adults – A path analysis. Psychiatry Research. Gibson, L.E., Alloy, L.B., Ellman, L.M., 2016. Trauma and the psychosis spectrum: a review of symptom specificity and explanatory mechanisms. Clinical Psychology Review 49, 92-105. Green, M.F., Horan, W.P., Lee, J., 2015. Social cognition in schizophrenia. Nature Reviews Neuroscience 16 (10), 620-631. Hartley, S., Haddock, G., e Sa, D.V., Emsley, R., Barrowclough, C., 2014. An experience sampling study of worry and rumination in psychosis. Psychological medicine 44 (8), 1605-1614. Heinz, A., Schlagenhauf, F., 2010. Dopaminergic Dysfunction in Schizophrenia: Salience Attribution Revisited. Schizophrenia bulletin 36 (3), 472-485.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 62

Hengartner, M., Ajdacic-Gross, V., Wyss, C., Angst, J., Rössler, W., 2016. Relationship between personality and psychopathology in a longitudinal community study: a test of the predisposition model. Psychological Medicine 46 (8), 1693-1705. Hollander, A.C., Dal, H., Lewis, G., Magnusson, C., Kirkbride, J.B., Dalman, C., 2016. Refugee migration and risk of schizophrenia and other non-affective psychoses: cohort study of 1.3 million people in Sweden. Bmj 352, i1030. Hori, H., Noguchi, H., Hashimoto, R., Nakabayashi, T., Saitoh, O., Murray, R.M., Okabe, S., Kunugi, H., 2008. Personality in schizophrenia assessed with the Temperament and Character Inventory (TCI). Psychiatry Research 160 (2), 175-183. Howes, O.D., Bose, S.K., Turkheimer, F., Valli, I., Egerton, A., Valmaggia, L.R., Murray, R.M., McGuire, P., 2011. Dopamine synthesis capacity before onset of psychosis: a prospective [18F]-DOPA PET imaging study. American Journal of Psychiatry 168 (12), 1311-1317. Howes, O.D., Murray, R.M., 2014. Schizophrenia: an integrated sociodevelopmental-cognitive model. The Lancet 383 (9929), 1677-1687. Huang, X., Fox, K., Ribeiro, J., Franklin, J., 2017. Psychosis as a risk factor for suicidal thoughts and behaviors: a meta-analysis of longitudinal studies. Psychological medicine, 1-12. Huq, S., Garety, P., Hemsley, D., 1988. Probabilistic judgements in deluded and non-deluded subjects. The Quarterly Journal of Experimental Psychology 40 (4), 801-812. Huttunen, J., Heinimaa, M., Svirskis, T., Nyman, M., Kajander, J., Forsback, S., Solin, O., Ilonen, T., Korkeila, J., Ristkari, T., McGlashan, T., Salokangas, R.K., Hietala, J., 2008. Striatal dopamine synthesis in first- degree relatives of patients with schizophrenia. Biol Psychiatry 63 (1), 114-117. Jakobsen, K.D., Frederiksen, J.N., Hansen, T., Jansson, L.B., Parnas, J., Werge, T., 2005. Reliability of clinical ICD-10 schizophrenia diagnoses. Nordic journal of psychiatry 59 (3), 209-212. Jaracz, J., Grzechowiak, M., Raczkowiak, L., Rataj, K., Rybakowski, J., 2012. Polska wersja Kompleksowej Oceny Zagrażających Stanów Psychicznych (CAARMS)–opis metody. Psychiatr. Pol 46, 95-107. Jaspers, K., 1963a. General Psychopathology. English ed. J. Hoenig J, Hamilton MW, trans. Manchester, UK: Manchester University Press. Jaspers, K., 1963b. General Psychopathology. Translated from the German by J. Hoenig and Marian W. Hamilton. University of Chicago Press. Johns, L., Allen, P., Valli, I., Winton-Brown, T., Broome, M., Woolley, J., Tabraham, P., Day, F., Howes, O., Wykes, T., 2010. Impaired verbal self-monitoring in individuals at high risk of psychosis. Psychological medicine 40 (9), 1433-1442. Johnson, M.K., Hashtroudi, S., Lindsay, D.S., 1993. Source monitoring. Psychological bulletin 114 (1), 3. Johnson, M.K., Raye, C.L., 1981. Reality monitoring. Psychological review 88 (1), 67. Jones, S.R., Fernyhough, C., 2006. The roles of thought suppression and metacognitive beliefs in proneness to auditory verbal hallucinations in a non-clinical sample. Personality and Individual Differences 41 (8), 1421-1432. Keefe, R.S., Arnold, M., Bayen, U., Harvey, P., 1999. Source monitoring deficits in patients with schizophrenia; a multinomial modelling analysis. Psychological medicine 29 (4), 903-914. Kelleher, I., Cannon, M., 2011. Psychotic-like experiences in the general population: characterizing a high-risk group for psychosis. Psychological medicine 41 (1), 1-6. Kelleher, I., Harley, M., Lynch, F., Arseneault, L., Fitzpatrick, C., Cannon, M., 2008. Associations between childhood trauma, bullying and psychotic symptoms among a school-based adolescent sample. The British Journal of Psychiatry 193 (5), 378-382. Kirkbride, J.B., Errazuriz, A., Croudace, T.J., Morgan, C., Jackson, D., Boydell, J., Murray, R.M., Jones, P.B., 2012. Incidence of schizophrenia and other psychoses in England, 1950–2009: a systematic review and meta-analyses. PloS one 7 (3), e31660. Kirkbride, J.B., Fearon, P., Morgan, C., Dazzan, P., Morgan, K., Tarrant, J., Lloyd, T., Holloway, J., Hutchinson, G., Leff, J.P., 2006. Heterogeneity in incidence rates of schizophrenia and other psychotic syndromes: findings from the 3-center AeSOP study. Archives of general psychiatry 63 (3), 250-258. Kowalski, J., Pankowski, D., Lew-Starowicz, M., Gawęda, Ł., 2017. Do specific metacognitive training modules lead to specific cognitive changes among patients diagnosed with schizophrenia? A single module effectiveness pilot study. Psychosis, 1-6. Kraan, T., Velthorst, E., Smit, F., de Haan, L., van der Gaag, M., 2015. Trauma and recent life events in individuals at ultra high risk for psychosis: review and meta-analysis. Schizophr Res 161 (2-3), 143- 149. Larøi, F., Van der Linden, M., 2005. Metacognitions in proneness towards hallucinations and delusions. Behaviour research and therapy 43 (11), 1425-1441. Larøi, F., Woodward, T.S., 2007. Hallucinations from a cognitive perspective. Harvard review of psychiatry 15 (3), 109-117.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 63

Libuy, N., de Angel, V., Ibáñez, C., Murray, R.M., Mundt, A.P., 2017. The relative prevalence of schizophrenia among cannabis and cocaine users attending addiction services. Schizophrenia Research. Lin, A., Wigman, J., Nelson, B., Vollebergh, W.A., Van Os, J., Baksheev, G., Ryan, J., Raaijmakers, Q.A., Thompson, A., Yung, A., 2011. The relationship between coping and subclinical psychotic experiences in adolescents from the general population–a longitudinal study. Psychological Medicine 41 (12), 2535- 2546. Lincoln, T.M., Mehl, S., Exner, C., Lindenmeyer, J., Rief, W., 2010. Attributional style and persecutory delusions. Evidence for an event independent and state specific external-personal attribution bias for social situations. Cognitive Therapy and Research 34 (3), 297-302. Linscott, R., Van Os, J., 2013. An updated and conservative systematic review and meta-analysis of epidemiological evidence on psychotic experiences in children and adults: on the pathway from proneness to persistence to dimensional expression across mental disorders. Psychological medicine 43 (6), 1133-1149. Lobban, F., Haddock, G., Kinderman, P., Wells, A., 2002. The role of metacognitive beliefs in auditory hallucinations. Personality and Individual Differences 32 (8), 1351-1363. Mammarella, N., Altamura, M., Padalino, F.A., Petito, A., Fairfield, B., Bellomo, A., 2010. False memories in schizophrenia? An imagination inflation study. Psychiatry Research 179 (3), 267-273. McGrath, J.J., Saha, S., Lim, C.C., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Andrade, L.H., Bromet, E.J., Bruffaerts, R., de Almeida, J.M.C., Cardoso, G., 2017. Trauma and psychotic experiences: transnational data from the World Mental Health Survey. The British Journal of Psychiatry, bjp. bp. 117.205955. McGuire, P.K., Silbersweig, D., Wright, I., Murray, R., Frackowiak, R., Frith, C., 1996. The neural correlates of inner speech and auditory verbal imagery in schizophrenia: relationship to auditory verbal hallucinations. The British Journal of Psychiatry 169 (2), 148-159. McLean, B.F., Mattiske, J.K., Balzan, R.P., 2017. Association of the jumping to conclusions and evidence integration biases with delusions in psychosis: A detailed meta-analysis. Schizophrenia bulletin 43 (2), 344-354. Meehl, P.E., 1990. Toward an integrated theory of schizotaxia, schizotypy, and schizophrenia. Journal of Personality Disorders 4 (1), 1-99. Minzenberg, M.J., Fisher-Irving, M., Poole, J.H., Vinogradov, S., 2006. Reduced self-referential source memory performance is associated with interpersonal dysfunction in borderline personality disorder. Journal of personality disorders 20 (1), 42-54. Misiak, B., Krefft, M., Bielawski, T., Moustafa, A.A., Sasiadek, M.M., Frydecka, D., 2017. Toward a unified theory of childhood trauma and psychosis: A comprehensive review of epidemiological, clinical, neuropsychological and biological findings. Neurosci Biobehav Rev 75, 393-406. Morgan, C., Charalambides, M., Hutchinson, G., Murray, R.M., 2010. Migration, ethnicity, and psychosis: toward a sociodevelopmental model. Schizophrenia bulletin 36 (4), 655-664. Morgan, C., Fearon, P., Lappin, J., Heslin, M., Donoghue, K., Lomas, B., Reininghaus, U., Onyejiaka, A., Croudace, T., Jones, P.B., 2017. Ethnicity and long-term course and outcome of psychotic disorders in a UK sample: the ÆSOP-10 study. The British Journal of Psychiatry, bjp. bp. 116.193342. Moritz, S., Andreou, C., Schneider, B.C., Wittekind, C.E., Menon, M., Balzan, R.P., Woodward, T.S., 2014. Sowing the seeds of doubt: a narrative review on metacognitive training in schizophrenia. Clin Psychol Rev 34 (4), 358-366. Moritz, S., Bentall, R.P., Kolbeck, K., Roesch-Ely, D., 2017a. Monocausal attribution and its relationship with reasoning biases in schizophrenia. Schizophr Res. Moritz, S., Pfuhl, G., Lüdtke, T., Menon, M., Balzan, R.P., Andreou, C., 2017b. A two-stage cognitive theory of the positive symptoms of psychosis. Highlighting the role of lowered decision thresholds. Journal of behavior therapy and experimental psychiatry 56, 12-20. Moritz, S., Ruhe, C., Jelinek, L., Naber, D., 2009. No deficits in nonverbal memory, metamemory and internal as well as external source memory in obsessive-compulsive disorder (OCD). Behaviour research and therapy 47 (4), 308-315. Moritz, S., Woodward, T., Ruff, C., 2003. Source monitoring and memory confidence in schizophrenia. Psychological medicine 33 (1), 131-139. Moritz, S., Woodward, T.S., Rodriguez-Raecke, R., 2006. Patients with schizophrenia do not produce more false memories than controls but are more confident in them. Psychological medicine 36 (5), 659-667. Morrison, A.P., 2001. The interpretation of intrusions in psychosis: an integrative cognitive approach to hallucinations and delusions. Behavioural and cognitive psychotherapy 29 (3), 257-276. Morrison, A.P., French, P., Wells, A., 2007. Metacognitive beliefs across the continuum of psychosis: comparisons between patients with psychotic disorders, patients at ultra-high risk and non-patients. Behaviour research and therapy 45 (9), 2241-2246.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 64

Morrison, A.P., Haddock, G., 1997. Cognitive factors in source monitoring and auditory hallucinations. Psychological medicine 27 (3), 669-679. Morrison, A.P., Petersen, T., 2003. Trauma, metacognition and predisposition to hallucinations in non-patients. Behavioural and cognitive psychotherapy 31 (3), 235-246. Morrison, A.P., Pyle, M., Chapman, N., French, P., Parker, S.K., Wells, A., 2014. Metacognitive therapy in people with a schizophrenia spectrum diagnosis and medication resistant symptoms: a feasibility study. Journal of behavior therapy and experimental psychiatry 45 (2), 280-284. Morrison, A.P., Wells, A., 2003. A comparison of metacognitions in patients with hallucinations, delusions, panic disorder, and non-patient controls. Behaviour research and therapy 41 (2), 251-256. Morrison, A.P., Wells, A., Nothard, S., 2000. Cognitive factors in predisposition to auditory and visual hallucinations. British Journal of Clinical Psychology 39 (1), 67-78. Muntaner, C., Garcia-Sevilla, L., Fernandez, A., Torrubia, R., 1988. Personality dimensions, schizotypal and borderline personality traits and psychosis proneness. Personality and Individual Differences 9 (2), 257- 268. Murray, G., 2011. The emerging biology of delusions. Psychological medicine 41 (1), 7-13. Nelson, B., Parnas, J., Sass, L.A., 2014a. Disturbance of minimal self (ipseity) in schizophrenia: clarification and current status. Oxford University Press US. Nelson, B., Thompson, A., Yung, A.R., 2012. Basic self-disturbance predicts psychosis onset in the ultra high risk for psychosis “prodromal” population. Schizophrenia bulletin 38 (6), 1277-1287. Nelson, B., Whitford, T., Lavoie, S., Sass, L., 2014b. What are the neurocognitive correlates of basic self- disturbance in schizophrenia?: Integrating phenomenology and neurocognition. Part 1 (Source monitoring deficits). Schizophrenia research 152 (1), 12-19. Nelson, B., Whitford, T., Lavoie, S., Sass, L., 2014c. What are the neurocognitive correlates of basic self- disturbance in schizophrenia?: integrating phenomenology and neurocognition: part 2 (aberrant salience). Schizophrenia research 152 (1), 20-27. Nijenhuis, E.R., Van der Hart, O., Kruger, K., 2002. The psychometric characteristics of the Traumatic Experiences Checklist (TEC): First findings among psychiatric outpatients. Clinical Psychology & Psychotherapy 9 (3), 200-210. Nitzburg, G., Malhotra, A., DeRosse, P., 2014. The relationship between temperament and character and subclinical psychotic-like experiences in healthy adults. European Psychiatry 29 (6), 352-357. Ochoa, S., Haro, J.M., Huerta-Ramos, E., Cuevas-Esteban, J., Stephan-Otto, C., Usall, J., Nieto, L., Brebion, G., 2014. Relation between jumping to conclusions and cognitive functioning in people with schizophrenia in contrast with healthy participants. Schizophrenia research 159 (1), 211-217. Pankowski, D., Kowalski, J., Gaweda, L., 2016. The effectiveness of metacognitive training for patients with schizophrenia: a narrative systematic review of studies published between 2009 and 2015. Psychiatr Pol 50 (4), 787-803. Peters, E.R., Joseph, S.A., Garety, P.A., 1999. Measurement of delusional ideation in the normal population: introducing the PDI (Peters et al. Delusions Inventory). Schizophrenia bulletin 25 (3), 553. Peters, E.R., Moritz, S., Schwannauer, M., Wiseman, Z., Greenwood, K.E., Scott, J., Beck, A.T., Donaldson, C., Hagen, R., Ross, K., Veckenstedt, R., Ison, R., Williams, S., Kuipers, E., Garety, P.A., 2014. Cognitive Biases Questionnaire for psychosis. Schizophr Bull 40 (2), 300-313. Peters, M.J., Smeets, T., Giesbrecht, T., Jelicic, M., Merckelbach, H., 2007. Confusing action and imagination: action source monitoring in individuals with schizotypal traits. The Journal of nervous and mental disease 195 (9), 752-757. Phillips, L.J., Francey, S.M., Edwards, J., McMurray, N., 2009. Strategies used by psychotic individuals to cope with life stress and symptoms of illness: a systematic review. Anxiety, Stress, & Coping 22 (4), 371- 410. Pollak, S.D., Kistler, D.J., 2002. Early experience is associated with the development of categorical representations for facial expressions of emotion. Proceedings of the National Academy of Sciences 99 (13), 9072-9076. Prochwicz, K., Gawęda, Ł., 2015. The Polish version of the Peters et al. Delusions Inventory: factor analysis, reliability and the prevalence of delusion-like experiences in the Polish population. Psychiatria polska 49 (6), 1203-1222. Prochwicz, K., Kłosowska, J., 2017. Attentional focus moderates the relationship between attention to threat bias and delusion-like experiences in healthy adults. European Psychiatry 39, 27-32. Rasmussen, A.R., Parnas, J., 2015. Pathologies of imagination in schizophrenia spectrum disorders. Acta Psychiatrica Scandinavica 131 (3), 157-161. Read, J., Os, J.v., Morrison, A., Ross, C.A., 2005. Childhood trauma, psychosis and schizophrenia: a literature review with theoretical and clinical implications. Acta Psychiatrica Scandinavica 112 (5), 330-350.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 65

Reininghaus, U., Kempton, M.J., Valmaggia, L., Craig, T.K.J., Garety, P., Onyejiaka, A., Gayer-Anderson, C., So, S.H., Hubbard, K., Beards, S., Dazzan, P., Pariante, C., Mondelli, V., Fisher, H.L., Mills, J.G., Viechtbauer, W., McGuire, P., van Os, J., Murray, R.M., Wykes, T., Myin-Germeys, I., Morgan, C., 2016. Stress Sensitivity, Aberrant Salience, and Threat Anticipation in Early Psychosis: An Experience Sampling Study. Schizophrenia bulletin 42 (3), 712-722. Ross, R.M., McKay, R., Coltheart, M., Langdon, R., 2015. Jumping to conclusions about the beads task? A meta-analysis of delusional ideation and data-gathering. Schizophrenia bulletin 41 (5), 1183-1191. Rössler, W., Vetter, S., Müller, M., Gallo, W.T., Haker, H., Kawohl, W., Lupi, G., Ajdacic-Gross, V., 2011. Risk factors at the low end of the psychosis continuum: Much the same as at the upper end? Psychiatry Research 189 (1), 77-81. Sellers, R., Gaweda, L., Wells, A., Morrison, A.P., 2016. The role of unhelpful metacognitive beliefs in psychosis: Relationships with positive symptoms and negative affect. Psychiatry Res 246, 401-406. Sellers, R., Varese, F., Wells, A., Morrison, A.P., 2017. A meta-analysis of metacognitive beliefs as implicated in the self-regulatory executive function model in clinical psychosis. Schizophrenia research 179, 75- 84. Shakeel, M.K., Docherty, N.M., 2012. Neurocognitive predictors of source monitoring in schizophrenia. Psychiatry Research 200 (2), 173-176. Smith, M.J., Cloninger, C.R., Harms, M.P., Csernansky, J.G., 2008. Temperament and character as schizophrenia-related endophenotypes in non-psychotic siblings. Schizophrenia research 104 (1), 198- 205. So, S.H.-w., Siu, N.Y.-f., Wong, H.-l., Chan, W., Garety, P.A., 2016. ‘Jumping to conclusions’ data-gathering bias in psychosis and other psychiatric disorders — Two meta-analyses of comparisons between patients and healthy individuals. Clinical Psychology Review 46 (Supplement C), 151-167. Stefanis, N., Hanssen, M., Smirnis, N., Avramopoulos, D., Evdokimidis, I., Stefanis, C., Verdoux, H., Van Os, J., 2002. Evidence that three dimensions of psychosis have a distribution in the general population. Psychological medicine 32 (02), 347-358. Stilo, S., Gayer-Anderson, C., Beards, S., Bourque, F., Mondelli, V., Dazzan, P., Pariante, C., Di Forti, M., Murray, R., Morgan, C., 2017. Does social disadvantage explain the higher risk of psychosis in immigrants? results from the eugei study in london. European Psychiatry 41, S65-S66. Stompe, T., Willinger, U., Fischer, G., Meszaros, K., Berger, P., Strobl, R., Berger, K., Isenberg, E., Todd, R., Cloninger, C., 1998. The unified biosocial model of personality in schizophrenia families and controls. Psychopathology 31 (1), 45-51. Sun, M., Xue, Z., Zhang, W., Guo, R., Hu, A., Li, Y., Mwansisya, T.E., Zhou, L., Liu, C., Chen, X., 2017. Psychotic-like experiences, trauma and related risk factors among “left-behind” children in China. Schizophrenia research 181, 43-48. Tandon, R., Keshavan, M.S., Nasrallah, H.A., 2008. Schizophrenia,“just the facts” what we know in 2008. 2. Epidemiology and etiology. Schizophrenia Research 102 (1), 1-18. Thompson, A., Papas, A., Bartholomeusz, C., Nelson, B., Yung, A., 2013. Externalized attributional bias in the Ultra High Risk (UHR) for psychosis population. Psychiatry research 206 (2), 200-205. Thompson, A.D., Nelson, B., Yuen, H.P., Lin, A., Amminger, G.P., McGorry, P.D., Wood, S.J., Yung, A.R., 2014. Sexual trauma increases the risk of developing psychosis in an ultra high-risk "prodromal" population. Schizophr Bull 40 (3), 697-706. Thompson, J.L., Kelly, M., Kimhy, D., Harkavy-Friedman, J.M., Khan, S., Messinger, J.W., Schobel, S., Goetz, R., Malaspina, D., Corcoran, C., 2009. Childhood trauma and prodromal symptoms among individuals at clinical high risk for psychosis. Schizophrenia research 108 (1), 176-181. van der Gaag, M., Schutz, C., Ten Napel, A., Landa, Y., Delespaul, P., Bak, M., Tschacher, W., de Hert, M., 2013. Development of the Davos assessment of cognitive biases scale (DACOBS). Schizophr Res 144 (1-3), 63-71. Van Os, J., Hanssen, M., Bijl, R.V., Ravelli, A., 2000. Strauss (1969) revisited: a psychosis continuum in the general population? Schizophrenia Research 45 (1), 11-20. Van Os, J., Linscott, R.J., Myin-Germeys, I., Delespaul, P., Krabbendam, L., 2009. A systematic review and meta-analysis of the psychosis continuum: evidence for a psychosis proneness–persistence–impairment model of psychotic disorder. Psychological medicine 39 (02), 179-195. Varese, F., Bentall, R.P., 2011. The metacognitive beliefs account of hallucinatory experiences: a literature review and meta-analysis. Clinical psychology review 31 (5), 850-864. Varese, F., Smeets, F., Drukker, M., Lieverse, R., Lataster, T., Viechtbauer, W., Read, J., van Os, J., Bentall, R.P., 2012. Childhood adversities increase the risk of psychosis: a meta-analysis of patient-control, prospective-and cross-sectional cohort studies. Schizophrenia bulletin 38 (4), 661-671.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 66

Vinogradov, S., Willis-Shore, J., Poole, J.H., Marten, E., Ober, B.A., Shenaut, G.K., 1997. Clinical and neurocognitive aspects of source monitoring errors in schizophrenia. American Journal of Psychiatry 154 (11), 1530-1537. Wang, L., Metzak, P.D., Woodward, T.S., 2011. Aberrant connectivity during self–other source monitoring in schizophrenia. Schizophrenia research 125 (2), 136-142. Warman, D.M., Lysaker, P.H., Martin, J.M., Davis, L., Haudenschield, S.L., 2007. Jumping to conclusions and the continuum of delusional beliefs. Behaviour research and therapy 45 (6), 1255-1269. Warman, D.M., Martin, J.M., Lysaker, P., 2013. Jumping to conclusions and delusions: the impact of discussion of the bias on the bias. Schizophrenia research 150 (2), 575-579. Waters, F., Allen, P., Aleman, A., Fernyhough, C., Woodward, T.S., Badcock, J.C., Barkus, E., Johns, L., Varese, F., Menon, M., 2012a. Auditory hallucinations in schizophrenia and nonschizophrenia populations: a review and integrated model of cognitive mechanisms. Schizophrenia bulletin 38 (4), 683-693. Waters, F., Woodward, T., Allen, P., Aleman, A., Sommer, I., 2012b. Self-recognition deficits in schizophrenia patients with auditory hallucinations: a meta-analysis of the literature. Schizophrenia bulletin 38 (4), 741-750. Weingartner, H.J., Andreason, P.J., Hommer, D.W., Sirocco, K.Y., Rio, D.E., Ruttimann, U.E., Rawlings, R.R., Eckardt, M.J., 1996. Monitoring the source of memory in detoxified alcoholics. Biol Psychiatry 40 (1), 43-53. Wells, A., 1995. Meta-cognition and worry: A cognitive model of generalized anxiety disorder. Behavioural and cognitive psychotherapy 23 (3), 301-320. Wells, A., Matthews, G., 1996. Modelling cognition in emotional disorder: The S-REF model. Behaviour research and therapy 34 (11), 881-888. Woods, S.W., Walsh, B.C., Saksa, J.R., McGlashan, T.H., 2010. The case for including Attenuated Psychotic Symptoms Syndrome in DSM-5 as a psychosis risk syndrome. Schizophrenia Research 123 (2), 199- 207. Woodward, T.S., Menon, M., Whitman, J.C., 2007. Source monitoring biases and auditory hallucinations. Cognitive Neuropsychiatry 12 (6), 477-494. Yamasaki, S., Usami, S., Sasaki, R., Koike, S., Ando, S., Kitagawa, Y., Matamura, M., Fukushima, M., Yonehara, H., Foo, J.C., 2017. The association between changes in depression/anxiety and trajectories of psychotic-like experiences over a year in adolescence. Schizophrenia research. Yung, A.R., McGorry, P.D., 1996. The initial prodrome in psychosis: descriptive and qualitative aspects. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 30 (5), 587-599. Yung, A.R., McGorry, P.D., Francey, S.M., Nelson, B., Baker, K., Phillips, L.J., Berger, G., Amminger, G.P., 2007. PACE: a specialised service for young people at risk of psychotic disorders. Med J Aust 187 (7 Suppl), S43-S46. Yung, A.R., Yuen, H.P., Mcgorry, P.D., Phillips, L.J., Kelly, D., Dell'Olio, M., Francey, S.M., Cosgrave, E.M., Killackey, E., Stanford, C., 2005. Mapping the onset of psychosis: the comprehensive assessment of at‐risk mental states. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 39 (11‐12), 964-971. Zammit, S., Kounali, D., Cannon, M., David, A.S., Gunnell, D., Heron, J., Jones, P.B., Lewis, S., Sullivan, S., Wolke, D., 2013. Psychotic experiences and psychotic disorders at age 18 in relation to psychotic experiences at age 12 in a longitudinal population-based cohort study. American Journal of Psychiatry 170 (7), 742-750.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 67

5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych a. Omówienie głównych kierunków badawczych niezwiązanych z tematem cyklu habilitacyjneg.

Prezentowane badania ujęte w cyklu habilitacyjnym stanowią istotny, ale nie jedyny obszar prowadzonych przeze mnie badań. Poniżej opisałem pozostałe badania zrealizowane po obronie doktoratu.

1. Trening meta-poznawczy dla pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii:

 Gawęda, Ł., Krężołek, M., Olbryś, J., Turska, A., Kokoszka, A. Decreasing self- reported cognitive biases and increasing clinical insight through meta-cognitive training in patients with chronic schizophrenia. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry. 2015; 48: 98-104.

Badania zniekształceń poznawczych w psychozach zaowocowały różnymi formami interwencji terapeutycznych. Nawiązanie przeze mnie kontaktu z Prof. Steffenem Moritzem z Hamburga doprowadziło do rozpoczęcia prac nad polską wersją przygotowanego przez niego wspólnie z dr Toddem Woodwardem z Vancouver treningu meta-poznawczego dla pacjentów chorujących na schizofrenię. Pierwsze prace teoretyczne opublikowaliśmy wspólnie z Prof. Moritzem oraz Profesorem Kokoszką w Psychiatrii Polskiej. W 2012 roku rozpocząłem wraz z magistrantami Profesora Kokoszki prace nad badaniami skuteczności treningu meta- poznawczego dla pacjentów chorujących przewlekle na schizofrenię. W 2015 opublikowaliśmy pracę przedstawiającą wyniki randomizowanego badania z grupą kontrolną (treatment as usual). W badaniu wykazaliśmy, iż trening meta-poznawczy składający się z 8 modułów treningowych, prowadzony przez przeszkolonych studentów 4 roku psychologii skutecznie redukuje niektóre zniekształcenia poznawcze. Zaobserwowano również poprawę w zakresie urojeń. Jednocześnie jako jedno z pierwszych badań, wyniki sugerowały istotny wpływ treningu meta-poznawczego na poprawę wglądu pacjentów. Według mojej najlepszej wiedzy, było to pierwsze randomizowane badanie skuteczności interwencji psychologicznych w schizofrenii przeprowadzone w Polsce.

 Kowalski, J., Pankowski, D., Lew-Starowicz, M., Gawęda, Ł. Do specific metacognitive training modules lead to specific cognitive cognitive change among

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 68

patients with schizophrenia? A single module pilot study. Psychosis. 2017; 9(3): 254- 259.

W kolejnym badaniu skuteczności treningu meta-poznawczego zadaliśmy pytanie o specyficzność zmiany pod wpływem wybranych modułów treningu. Interesowało nas czy moduł dotyczący przeskoku do konkluzji wpływa wybiórczo na przeskok do konkluzji. Podobnie testowaliśmy wpływ modułu dotyczącego teorii umysłu. Jest to pierwsze badanie, które testuje specyficzność oddziaływań zawartych w treningu meta-poznawczych. Uważaliśmy, iż badanie tego typu pozwoli na ewentualną modyfikację treningu. Wyniki tego pilotażowego badania wskazują, iż rzeczywiście można zaobserwować specyficzny wpływ teorii umysłu na deficyty w obrębie jedynie tych procesów poznawczych. Podobne wyniki obserwowano w przypadku przeskoku do konkluzji. Co istotne, zmianę obserwowano już bezpośrednio po zakończeniu treningu. Jest to spójne z badaniami wskazującymi, iż poprawa, szczególnie w zakresie przeskoku do konkluzji (Warman et al., 2013), może być uzyskiwana relatywnie szybko. Nie zaobserwowaliśmy jednak bezpośredniego przełożenia na poprawę objawową. Był to jednak spodziewany rezultat wynikający najprawdopodobniej ze zbyt krótkiego czasu obserwacji i interwencji o niewielkiej sile oddziaływania (jedno spotkanie).

 Pankowski, D., Kowalski, J., Gawęda, Ł. The effectiveness of metacognitive training for patients with schizophrenia: a narrative systematic review of studies published between 2009 and 2015. Psychiatria Polska. 2016; 50(4):787-803.

W 2016 roku opublikowaliśmy w Psychiatrii Polskiej pracę podsumowującą badania na temat skuteczności treningu meta-poznawczego. Jak wynika z prowadzonych przez nas analiz trening meta-poznawczy ma szczególne znaczenie w poprawie w zakresie nasilenia urojeń. Większość dostępnych badań wskazuje również istotny wpływ na przeskok do konkluzji. Wydaje się jednocześnie, że trening meta-poznawczy, mimo, iż jest obiecującą i łatwo dostępną formą pomocy terapeutycznej, to jednak wymaga dalszego rozwoju w celu zwiększania jego skuteczności.

2. Zniekształcenia poznawcze w lęku i objawach depresji u osób zdrowych psychicznie

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 69

 Gawęda, Ł., Kokoszka, A. The meta-cognitive beliefs as a mediator of the relationship between Cloninger’s temperament and character dimensions and depressive and anxiety symptoms among healthy subjects. Comprehensive Psychiatry. 2014; 55: 1029-1037.

Moje zainteresowania mechanizmami związków między osobowością a objawami psychopatologicznymi, które opisałem wcześniej w kontekście kontinuum psychozy, rozwijałem również w obszarze depresji i lęku. W 2014 w Comprehensive Psychiatry wspólnie z Profesorem Kokoszką opublikowaliśmy pracę, w której wykazaliśmy, iż związek depresji i lęku między opisywanymi wcześniej w literaturze cechami osobowości mediowany jest przez dysfunkcjonalne przekonania meta-poznawcze. Najważniejszy wniosek płynący z tego badania jest spójny z opisywanymi wcześniej badaniami w kontekście podatności na psychozę. Związek między cechami temperamentu (np. unikanie szkody) i szczególnie charakteru, a depresją i lękiem jest mediowany przez dysfunkcjonalne przekonania na temat własnych myśli (przekonania meta-poznawcze). Nasze badanie pozwala na rozważanie cech osobowości w interakcji z procesami poznawczymi w modelach podatności na objawy depresji i lęku.

3. Znaczenie wieku dla procesów monitorowania źródła w schizofrenii  Gawęda, Ł. Does aging affect source monitoring and cognitive confidence in schizophrenia? Preliminary results. Psychiatry Research. 2015; 228: 936-940. Prowadzone przeze mnie badania monitorowania źródła i ich związku z objawami psychozy oraz ryzykiem psychozy, które opisałem w ramach cyklu habilitacyjnego, uzupełniłem w 2015 o badanie związków wieku z tym procesem. Jest to ważne pytanie, dlatego, że wiek ma istotny wpływ na procesy podstawowe procesy poznawcze takie jak pamięć czy uwaga. Większość badań monitorowania źródła nie brała tego czynnika pod uwagę, jednocześnie rozpiętość wieku pacjentów włączanych do badań jest znaczna. W badaniu porównałem młode osoby zdrowe (23.59 lat) i chorujące na schizofrenię (do analogicznych grup osób starszych (57.40 i 53.90). Mimo, iż badanie wskazało, iż osoby młodsze miały mniej trudności w zakresie zapamiętywania czynności i różnicowania czynności nowe vs prezentowane, to nie obserwowano wpływu wieku na parametry monitorowania źródła, które mają znaczenie, jak sugerują wcześniejsze badania, w objawach psychotycznych. Wydaje się zatem, iż mylenie wyobrażeń i rzeczywistości jest niezależne od wieku i wiąże się z przede wszystkim anomaliami percepcyjnymi (halucynacje), jak wykazałem we wcześniejszych pracach opisanych w cyklu.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 70

4. Znaczenie przekonań meta-poznawczych

 Gawęda, Ł., Cichoń, E., Szczepanowski, R. Dysfunctional meta-cognitive beliefs mediate the relation between temperament traits and hallucinations proneness in non-clinical population. Psychiatry Research. 2015; 229: 1047-1051.

Obok opisanych przeze mnie i zawartych w cyklu badań (badania nr 9, 10 i 11) dotyczących przekonań meta-poznawczych w kontinuum psychoz, prowadziliśmy wspólnie z dr hab. Remigiuszem Szczepanowskim badania replikujące wcześniej opisane wyniki dotyczące mediacyjnej roli przekonań meta-poznawczych w związku osobowości – podatność na psychozę. Badanie to potwierdziło wcześniejsze wyniki, z tym wyjątkiem, że w tym badaniu wykorzystaliśmy model temperamentu według Jana Strelaua (Regulacyjna Teoria Temperamentu). Wyniki mogą sugerować, iż niezależnie uwzględnionego koncepcji osobowości, zniekształcenia poznawcze mają znaczenie dla związku cech osobowości i podatności na doświadczenia psychotyczne. (Badanie to nie zostało włączone do cyklu z tego względu, iż zostało przeprowadzone przez zespół dr hab. Szczepanowskiego. Brałem udział w jego projektowaniu oraz przygotowaniu publikacji. Wyniki były analizowane przez mgr Cichoń).

 Sellers, R., Gawęda, Ł., Wells, A., Morrison, A.P. The role of unhelpful metacognitive beliefs in psychosis: Relationships with positive symptoms and negative affect. Psychiatry Research. 2016; 246: 401-406.

Badając znaczenie przekonań meta-poznawczych miałem okazję współpracować z autorem meta-poznawczego modelu psychopatologii (Prof. Wells) oraz autorem zastosowania tego modelu w psychozach (Prof. Morrison). Wspólnie przeprowadziliśmy badanie na relatywnie dużej próbie pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii (n= 159). Badanie miało na celu sprawdzenie czy przekonania meta-poznawcze związane są silniej z objawami psychotycznymi czy też raczej z ogólnym dyskomfortem emocjonalnym. Najważniejszy wynik hierarchicznej analizy regresji wskazuje, iż przekonania meta-poznawcze przewidują nasilenie ogólnego dyskomfortu bardziej niż częstotliwości występowania objawów

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 71

psychotycznych. Jest to istotny wynik sugerujący, iż przekonania meta-poznawcze mogą nie być wybiórczo związane z konkretnymi doświadczeniami psychotycznymi. Raczej mają znaczenia dla poziomu doświadczanego dyskomfortu. Należy jednak zaznaczyć, iż częstość doświadczeń psychotycznych jest istotne związana z objawami depresji czy lęku (praca nr 11), jak sugerują opisane przeze mnie wcześniej badania. W praktyce zjawiska te przenikają się i należy je rozpatrywać łącznie.

5. Adaptacja skali do pomiaru doświadczeń urojeniowych

 Prochwicz, K., Gawęda, Ł. The polish version of the Peters et al. Delusion Inventory: factor analysis, reliability and the prevalence of delusion-like experiences in the Polish population. Psychiatria Polska. 2015; 49: 1203-1222.

Przed doktoratem przygotowałem adaptację skali do badania doświadczeń podobnych do halucynacji (Gaweda and Kokoszka, 2011). Z kolei w 2015 roku wspólnie z dr Katarzyną Prochwicz z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowaliśmy polską adaptację najpopularniejszej skali badania doświadczeń podobnych do urojeń w populacji ogólnej (Skala Urojeń Peters, Peter’s Delusional Inventory, PDI). Obie skale umożliwiły badania dotyczące kontinuum doświadczeń psychotycznych, które opisałem w cyklu. Właściwości psychometryczne testowaliśmy na próbie 421 osób zdrowych psychicznie. Przygotowano polską wersję językową w procedurze tłumaczenia zwrotnego. Wyniki wskazywały na dobre właściwości psychometryczne skali. Jednocześnie opisaliśmy występowanie doświadczeń podobnych do urojeń w populacji osób zdrowych psychicznie. Średnio 31.25% (SD= 17.25) osób potwierdziło występowanie co najmniej jednego doświadczenia. Najwięcej osób doświadczało aluzji na swój temat lub komunikatów o podwójnym znaczeniu (79.8%). Z kolei najrzadszym doświadczeniem było poczucie gnicia wnętrzności, które występowało jednie u 2.3% osób, ale jednocześnie było to najbardziej niepokojące doświadczenie. Szczegółowe wyniki opisano w publikacji. Badanie potwierdziło dobre właściwości psychometryczne skali PDI oraz pokazało rozkład częstości poszczególnych doświadczeń w populacji ogólnej. Zgodnie z hipotezą kontinuum psychozy, widać wyraźnie, że część doświadczeń jest znacznie bardziej powszechna i wiąże się z niewielkim niepokojem, a część jest bliższa stanom klinicznym i wiąże się z wyższym poziomem stresu.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 72

6. Znaczenie zdolności komunikacyjnych u osób z rozpoznaniem schizofrenii

 Adamczyk, P., Daren, A., Sułecka, A., Błądziński, P., Cichocki, Ł., Kalisz, A., Gawęda, Ł., Cechnicki, A. Do better communication skills promote sheltered employment in schizophrenia. Schizophrenia Research. 2016; 176: 331-339.

Kolejnym tematem realizowanym we współpracy z zespołem dr hab. Andrzeja Cechnickiego było badanie związku zdolności komunikacyjnych z pracą w warunkach chronionych u osób z rozpoznaniem schizofrenii. Porównano osoby chorujące na schizofrenię, które pracują w warunkach chronionych (n= 33) do osób, które chorują na schizofrenię ale nie pracują (n= 29) oraz osób zdrowych psychicznie (n= 31). Wyniki badania wskazują, iż pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii, którzy pracują mają istotnie lepsze zdolności komunikacyjne. Jednocześnie nie wykazano różnic międzygrupowych w podstawowych procesach poznawczych, takich jak funkcje wykonawcze czy bezpośrednia i odroczona pamięć werbalna. Badanie miało charakter poprzeczny, więc trudno wnioskować o związkach przyczynowo-skutkowych. Wydaje się jednak, iż trening interpersonalny w postaci korzystania ze wsparcia zakładów pracy chronionej może kształtować zdolności komunikacyjne. Jednocześnie osoby o lepszych zdolnościach komunikacyjnych mogą aktywnie poszukiwać pracy oraz utrzymywać się w niej. Badanie sugeruje jednak, iż zdolności komunikacyjne, inaczej niż podstawowe funkcje poznawcze, są istotne dla osób chorujących na schizofrenię, które podejmują pracę.

7. Rola dyskomfortu emocjonalnego w związku osobowości z podatnością na psychozę.

 Prochwicz, K., Gawęda, Ł. Depression and anxiety mediate the relationship between temperament and character and psychotic-like experiences in healthy subjects. Psychiatry Research. 2016; 246: 195-202. Projekt realizowany we współpracy z dr Katarzyną Prochwicz z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Jestem autorem korespondencyjnym pracy). Celem pracy było sprawdzenie roli lęku i objawów depresji w związku cech osobowości i podatności na psychozę u osób zdrowych psychicznie (n= 491). Wykorzystano metody kwestionariuszowe do oceny objawów podobnych do objawów psychotycznych, cech osobowości (TCI), lęku (STAI) oraz depresji (BDI). Przeprowadzono analizę korelacji oraz mediacji.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 73

Wyniki potwierdziły związki cech temperamentu oraz charakteru z zarówno pozytywnym, jak i negatywnym wymiarem doświadczeń podobnych do objawów psychotycznych. Wynik ten jest spójny z prowadzonymi wcześniej przez nas badaniami (badania nr 5 i 10). Zaobserwowano, że cechy osobowości związane są zarówno z częstością występowania doświadczeń psychotycznych, jak również dystresem z nimi związanym. Wyniki analizy mediacji wskazują, iż związek osobowości i podatności na psychozę mediowany jest przez dyskomfort emocjonalny (objawy lęku i depresji). Obserwowano jedynie częściową mediację, co sugeruje, iż również inne, nie brane pod uwagę w tym badaniu, czynniki mogą mieć znaczenie. Wynik ten jest spójny z modelem proponowanym przez Garety i in (2001), którzy zwracają uwagę, iż jedną ze ścieżek prowadzących do objawów psychotycznych są dysfunkcje w zakresie regulacji emocjonalnej.

8. Mechanizmy przeskoku do konkluzji u osób z podatnością na psychozę

 Moritz, S., Goritz, A.N., Balzan, R., Gawęda, Ł., Kulagin, S.C., Andreou, C. (2017). A New Paradigm to Measure Probabilistic Reasoning and a Possible Answer to the Question Why Psychosis-Prone Individuals Jump to Conclusions. Journal of Abnormal Psychology. 2017; 126(4):406-415.

Projekt ten, realizowany w ramach mojego stażu podoktorskiego w ośrodku w Hamburgu kierowanym przez Prof. Moritza, dotyczył walidacji nowego zadania poznawczego do oceny przeskoku do konkluzji w warunkach, które pozwalały jednocześnie na badanie mechanizmów tego zniekształcenia poznawczego w odniesieniu do podatności na psychozę u osób zdrowych psychicznie. Badanie przeprowadzono za pomocą narzędzia badawczego umożliwiającego ocenę behawioralną przeskoku do konkluzji poprzez platformę internetową. Umożliwiło to badanie dużej próby (n= 1230). Wyniki badania potwierdzają związki podatności na psychozę u osób zdrowych psychicznie z przeskokiem do konkluzji. Jednocześnie wyniki sugerują, iż osoby z wysoką predyspozycją do doświadczeń psychotycznych mają obniżony próg podejmowania decyzji, co jest spójne z hipotezą Moritza i in. (Moritz et al., 2017b). Analiza mediacji wskazywała, iż związek przeskoku do konkluzji i podatności na psychozę mediowany jest przez niski próg podejmowania decyzji (ang. deciosion threshold) oraz wstępne wysokie określenie poprawności podjętej decyzji (ang. initial probability). Badanie sugeruje również, iż przeskok do konkluzji jest związany jednocześnie z presją czasu.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 74

9. Procesy psychologiczne związane ze skargami somatycznymi w przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

 Holas, P., Michałowski, J., Gawęda, Ł., Domagała-Kulawik, J. Agoraphobic avoidance predicts emotional distress and increased physical concerns in chronic obstructive pulmonary disease. Respiratory Medicine. 2017; 128: 7-12.

Ta publikacja jest efektem mojej współpracy z dr Holasem z Uniwersytetu Warszawskiego. Praca dotyczyła znaczenia unikania behawioralnego dla dystresu emocjonalnego oraz wzrostu skarg na nieprzyjemne doznania cielesne u osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP). Praca ta była prowadzona w ramach projektu rozumienia psychologicznych mechanizmów POChP w ramach projektu dr Holasa. Osoby z POChP mają skłonność do redukcji swojego zaangażowania w różne aktywności ze względu na przewidywanie możliwości bezdechu. Niewiele jednak wiadomo na temat mechanizmów tego unikania oraz jego wpływu na emocjonalny dyskomfort i skargi somatyczne. W badaniu porównano 48 osób z POChP oraz 48 osób zdrowych. Wyniki badania wskazują, iż tendencja do agorafobicznego unikania związana jest ze wzrostem emocjonalnego dyskomfortu oraz wzrostu skarg somatycznych. Paradoksalnie więc unikanie może intensyfikować negatywne skutki emocjonalne u osób z POChP. Wynik ten może mieć znaczenie dla podejmowania interwencji terapeutycznych mających na celu redukcję dyskmofrotu emocjonalnego poprzez zwiększanie aktywności i zapobieganie unikania.

10. Znaczenie interakcji czynników środowiskowych i genetycznych w schizofrenii i zaburzeniach dwubiegunowych

 Misiak, B., Stramecki, F., Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Sąsiadek MM, Moustafa AA, Frydecka D. Interactions Between Variation in Candidate Genes and Environmental Factors in the Etiology of Schizophrenia and Bipolar Disorder: a Systematic Review. Molecular Neurobiology. In Press; doi: 10.1007/s12035-017-0708-y.

Powyższa praca jest efektem mojej współpracy z zespołem dr hab. Frydeckiej i dr Misiaka, którzy prowadzą badania na temat genetycznych uwarunkowań schizofrenii. Opublikowana w prestiżowym czasopiśmie Molecular Neurobiology praca jest systematycznym przeglądem badań interakcji czynników środowiskowych i genetycznych (GxE) i ich znaczenia dla etiologii schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Praca wskazuje na istotne znacznie interakcji czynników środowiskowych takich jak ekspozycja na stresujące wydarzenia życiowe czy nadużywanie marihuany, z polimorfizmami

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 75

genów COMT, BDNF i FKBP5 mają wpływ na etiologię oraz przebieg schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Wnioski z przeglądu wskazują jednocześnie na potrzebę dalszych badań, szczególnie badań podłużnych obejmujących duże próby. Brakuje również badań uwzględniających zniekształcenia poznawcze, jako potencjalny mechanizm opisywanej interakcji GxE. (Obecnie wraz z zespołem dr hab. Frydeckiej i dr Misiaka planujemy przeprowadzenie badania, które będzie testowało związki genów ze zniekształceniami poznawczymi u osób w grupie ryzyka psychoz).

11. Ponadto jestem również autorem rozdziału w podręczniku do psychiatrii.

 Gawęda, Ł.. Psychiatria Tom III (red. Wciórka, Rybakowski i Pużyński). Wrocław: Elsevier Urban & Partner. 2012. Terapia funkcji poznawczych Str. 359-361. b. Referaty na zjazdach

Wystapienia: Gawęda, Ł. Trening meta-poznawczy dla pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii – wprowadzenie do nowej metody. 3rd International Conference of the Polish Association for Cognitive-Behavioral Therapy, 06.2009, Warszawa. Gawęda, Ł ., Szymanski, J. ‘Nowe metody w psychoterapii psychoz – trening meta- poznawczy’. XLIII Zjazd Psychiatrów Polskich, 23-26.06.2010, Poznań. Gawęda, Ł. Wlaściwości psychometryczne skali poczucia wplywu na przebieg choroby w schizofrenii. XLIII Zjazd Psychiatrow Polskich, 23-26.06.2010, Poznań Gawęda, Ł., Szymanski, J. Trening meta-poznawczy dla osób z rozpoznaniem psychoz schizofrenicznych jako metoda wspomagajaca. (Warsztaty). IV Miedzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa. Optymalizacja leczenia w psychiatrii. 9-11.12. 2010, Wisła. Gawęda, Ł. Zaburzenia funkcji poznawczych w schizofrenii. Możliwości terapii. Gawęda, Ł. Znaczenie badań podstawowych w rozumieniu psychologicznych mechanizmów psychoz oraz ich wykorzystanie w tworzeniu programów terapeutycznych. Przykład treningu meta-poznawczego. 17.10.2015, Konfernecja Trzech Sekcji, Sekcji Naukowej Psychoterapii, PTP, Krakow. Gawęda, Ł., Stefaniak, I. Precongress workshops: CBT for psychosis. ‘Best practice in psychological therapies for psychosis: A contemporary and global perspective ‘The 18th International Congress of ISPS, 22 -25.08.2013 Gaweda, L. ‘Poznawcze modele psychoz. Od badań podstawowych do interwencji terapeutycznych’. Konferencja Integracja a Praktyka Psychoterapii - Integracyjne podejscie do psychoterapii psychoz. 28.11.2015, Warszawa. Nelson, B., Li, E., Whitford, T., Gaweda, L.,Koren, D., Leitan, L., Sass, L., Lavoie, S., Self disturbance: A construct to integrate phenomenology and neurocognition in early psychosis? IEPA 10 Early Intervention In Mental Healt, 20-22.10.2016, Milan. Gawęda, Ł. ‘Procesy meta-poznawcze w psychozach’. II Krajowa Konferencja Psychologii Klinicznej. 24-26.11.2016, Poznań. Cyrkot, T., Cichon, E., Gawęda, Ł., Szczepanowski, R. Badania empiryczne zwiazków metapoznania z teorią umysłu w populacji osób z zaburzeniami osobowości borderline. II Krajowa Konferencja Psychologii Klinicznej. 24-26.11.2016, Poznań.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 76

Gawęda, Ł. Rozwój i znaczenie zniekształceń poznawczych w kontekście kształtowania ryzyka rozwoju psychozy. VIII konferencja czasopisma „Psychiatria”, 12.05.2017, Warszawa.

Postery: Gawęda, Ł., Kokoszka, A., Moritz, S. Further evidence for an impaired discrimination between imagined and performed actions in schizophrenia. 2nd Schizophrenia International Research Society Conference, 14-18.04.2012, Florence. Bohaterewicz, B., Biezynska, M., Gawęda, Ł. Resting state brain activity differences among patients with schizophrenia with suicical ideations. Aspects of Neuroscience Conference, 24 – 26.11.2016. Warszawa. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Cella, M. Cognitive biases, personality and dimensions of psychotic-like experiences in the general populations. 4th Schizophrenia International Research Society Conference, 5-9-04.2014, Florence. Krezolek, M., Banaszak, B., Gawęda, Ł. Związek przeskoku do konkluzji z funkcjonowaniem neuropoznawczym u osób chorujących na schizofrenię. II Krajowa Konferencja Psychologii Klinicznej. 24-26.11.2016, Poznań. Gawęda, Ł., Krezolek, M., Banaszak, B., Witkowska, A. The relationship between cognitive biases and social functioning in schizophrenia. The 9th International Congress of Cognitive Psychotherapy, 29.06 – 01.07.2017, Cluj-Napoca, Rumunia. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Krezolek, M., Klosowska, J., Staszkiewicz, M., Moritz, S. A brief and reliable assessment of cognitive distortions in the continuum of psychosis? A Polish version of the Davos Assessment of Cognitive Biases (DACOBS-18). The 9th International Congress of Cognitive Psychotherapy, 29.06 – 01.07.2017, Cluj-Napoca, Rumunia. Gawęda, Ł., Prochwicz, K., Klosowska, J., Kotowicz, K., Frydecka, D., Misiak, B., Bladzinski, P., Mak, M., Samochowiec, A., Cechnicki, A. Cognitve biases, but not attachment styles, mediate the relationship between the risk of psychosis and traumatic life events. A non-clinical study. The 9th International Congress of Cognitive Psychotherapy, 29.06 – 01.07.2017, Cluj-Napoca, Rumunia. c. Kierowanie lub udział w projektach badawczych

(Projekty krajowe) 04. 2012 – 04. 2015 Kierownik grantu badawczego uzyskanego w ramach programu Iuventus Plus 2011 pt.: „Neuronalne korelaty aktywności wyobrażeniowej oraz różnicowania wyobrażeń i rzeczywistości w schizofrenii. Badanie fMRI w paradygmacie monitorowania źródła”. (04.2012 – 04.2014). MNiSW, kwota: 163 400 zł

06.2015 – 06.2016 Kierownik grantu dla młodych naukowców finansowane w wewnętrznych środków WUM „Związki procesów monitorowania źródła i zniekształceń poznawczych z funkcjonowaniem neuropoznawczym oraz funkcjonowaniem ogólnym u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii”. Kwota: 15 700 zł.

06.2016 – 06.2017 Kierownik grantu dla młodych naukowców finansowanego przez Warszawski Uniwersytet Medyczny „Związki wczesnodziecięcej traumy oraz stylów przywiązania ze

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 77

zniekształceniami poznawczymi w schizofrenii”. Kwota: 10 000 zł.

10.2015 – (…) Wykonawca w grancie kierowanym przez dr hab. Remigiusza Szczepanowskiego „Psychopatologia metapoznania: perspektywa integracyjna w kontekście biologiczno- poznawczych modeli halucynacji, fobii i urojeń”. NCN, OPUS. Kwota: 443 00 zł.

05.2016 – (…) Opiekun naukowy grantu mgr Martyny Krężołek z programu Preludium NCN. „Mechanizmy neuropoznawcze i ich związki z funkcjonowaniem społecznym osób chorujących na schizofrenię”. Kwota: 68 492 zł.

03.2017 – (…) Kierownik grantu pt. „Interakcja pomiędzy traumą, osobowością a funkcjami poznawczymi jako predyktor zwiększonego rozwoju psychozy w populacji osób w wieku 18 - 35 lat. Badanie prospektywne. Finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki, OPUS. Kwota: 970 975 zł.

(Projekty międzynarodowe):

2015 – (…) Współpracownik badawczy (analiza danych, przygotowywanie publikacji) w projekcie kierowanym przez dr Barnaby Nelsona, Melbourne, Australia. Tytuł: ‘Self-disturbances and neurocognition in at risk states for psychosis’. Efektem projektu jest publikacja nr 3 opisana w cyklu publikacji.

2015 – 2017 Wykonawca w międzynarodowym projekcie dotyczących różnic międzykulturowych w doświadczaniu objawów podobnych do halucynacji oraz mechanizmów z nimi związanych. Kierownik dr Sara Siddi, Barcelona. Tytuł projektu: „Electronic - Hallucination-like experiences – Cross-cultural International Consortium (ECLECTIC)”.

d. Nagrody i wyróżnienia

 Stypendia zagraniczne

08.2016 – 08.2018 Stypendium post-doc finansowane z programu Mobilność Plus MNiSW w Clinical Neuropsychology Unit, Department of Psychiatry and Psychotherapy, Medical Center Hamburg-Eppendorf, Germany (opiekun prof. Steffen Moritz).

08.2014 Dwutygodniowy pobyt naukowy do Institute of Psychiatry, King’s College, Londyn w ramach stypendium START Fundacji Nauki Polskiej

07.2010 – 08.2010 Stypendium naukowe Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej (DAAD) w Klinice Psychiatrii i Psychoterapii uniwersytetu w

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 78

Hamburgu. Osoba przyjmująca prof. Steffen Moritz. W trakcie stypendium realizacja projektu badawczego oraz przygotowanie publikacji.

 Stypendia i nagrody

2015 – (…) Laureat trzyletniego stypendium Ministra Szkolnictwa Wyższego i Nauki dla wybitnych młodych naukowców.

2014 Laureat stypendium „START” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.

2015 Laureat stypendium „START” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.

2011 Nagroda dydaktyczna za wzorowe prowadzenie zajęć dydaktycznych w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej przyznawana przez Dziekana Wydziału Psychologii.

2012 Indywidualna nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego za rozprawę doktorską.

2012 Druga nagroda przyznawana przez Cognitive Neuropsychiatry za prezentowany poster na międzynarodowym kongresie 3rd Biennial Schizophrenia International Research Society Conference 14-18 April, 2012 Florence, Italy.

2012 Nagroda dydaktyczna za wzorowe prowadzenie zajęć dydaktycznych w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej przyznawana przez Dziekana Wydziału Psychologii.

2013 Indywidualna nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego za publikację naukową.

2014 Indywidualna nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego za publikacje naukowe.

2015 Zespołowa nagroda Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego za publikacje naukowe.

2015 Nagroda im. Prof. P. Jaśkowskiego przyznana przez Klub Miłośników Listy Filadelfijskiej za publikacje o wysokim wskaźniku IF.

2017 Pierwsza nagroda za najlepszą prezentację posteru na konferencji the 9th Internatonal Congress of Cognitive Psychotherapy, Cluj Napoca, Rumunia.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 79

e. Recenzowanie prac

 Byłem powoływany jako recenzent prac w następujących czasopismach:

Archives of Psychiatric Nursing; Cognitive, Affective and Behavioral Neuroscience; Cognitive Neuropsychiatry; PLoS ONE; Psychological Medicine; Schizophrenia Research; Psychiatry Research; BMC Psychiatry; Clinical Psychology and Psychotherapy; Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry; Journal of Nervous and Mental Disease; European Psychiatry; Frontiers in Psychiatry; Frontiers in Psychology; Neuroscience and Biobehavioral Reviews; Psychosis; Acta Neurobiological Experimenale; The Journal of Child Psychology and Psychiatry; BMJ Open; Postępy Psychiatrii i Neurologii; Zeitschrifts fur Psychologie.

 Byłem również recenzentem prac magisterskich na kierunku pielęgniarstwo Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

f. Członek komitetu redakcyjnego:

 Od 09.2017 jestem członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma naukowego z listy JCT – Psychiatry Research [IF= 2.548]. (link do strony - https://www.journals.elsevier.com/psychiatry-research/editorial-board).

 Od 2016 jestem członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma naukowego Annals of Depression and Anxiety (http://austinpublishinggroup.com/depression- anxiety/editorialBoard.php)

g. Członkostwo w towarzystwach naukowych:

 Jestem członkiem Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczo-Behawioralnej  Jestem członkiem międzynarodowego towarzystwa naukowego: The International Society for Psychological and Societal Approaches to Psychosis (ISPS).

6. Działalność dydaktyczna i popularyzatorska

Prowadzenie zajęć dydaktycznych:

Od 2008 roku prowadzę zajęcia dydaktyczne dla studentów psychologii (Uniwersytet SWPS, Warszawa), medycyny (Warszawski Uniwersytet Medyczny), pielęgniarstwa (WUM) oraz ratownictwa medycznego (WUM).

- w latach 2014 – 2016 prowadziłem autorski program zajęć dla studentów psychologii pod tytułem „Nowe trendu w psychoterapii psychoz”.

- w latach 2008 – 2016 prowadziłem zajęcia z zakresu klinicznej praktyki w psychiatrii dla studentów psychologii, których celem było nabycie podstaw

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 80

teoretycznych i praktycznych umiejętności doprowadzenia postępowania diagnostycznego w psychiatrii.

- w latach 2008 – 2016 – prowadziłem zajęcia z zakresu psychologii zaburzeń psychicznych dla studentów medycyny;

- w latach 2008- 2016 prowadziłem zajęcia z zakresu podstaw psychoterapii dla studentów pielęgniarstwa oraz fizjoterapii (Warszawski Uniwersytet Medyczny).

- 2012 – (…) Przygotowanie i prowadzenie warsztatów na temat psychoterapii psychoz z wykorzystaniem treningu meta-poznawczego dla uczestników 4-letniego kursy psychoterapii CBT, Centrum Terapii CBT, Warszawa.

-2016 – (…) Przygotowanie oraz prowadzenie seminarium i warsztatów na temat psychoterapii zaburzeń psychotycznych z wykorzystaniem grupowego i indywidualnego treningu meta-poznawczego, Podyplomowa Szkoła Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej, Uniwersytet SWPS, Warszawa.

Promotorstwo prac magisterskich: W latach 2014 – 2017 prowadziłem seminarium magisterskie dla studentów psychologii na Wydziale Psychologii, Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Wypromowałem łącznie 10 prac magisterskich studentów psychologii w języku polskim oraz 1 pracę w języku angielskim. Wszystkie prace koncentrowały się na zagadnieniach związanych z poznawczymi mechanizmami zaburzeń psychicznych lub ich kontinuum. Poniżej wykaz prac.

1. Autor: Mgr Bartosz Bohaterewicz, tytuł pracy: „Różnice w homogeniczności regionalnej – spoczynkowej aktywności mózgu, u pacjentów z diagnozą schizofrenii posiadających myśli samobójcze”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 2. Autor: mgr Wojciech Wnuk, tytuł pracy: „Dysfunkcjonalne przekonania meta- poznawcze jako mediator w związkach między wymiarami temperamentu i charakteru a depresją, lękiem i samooceną u zdrowej młodzieży w wieku 15-17 lat.”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 3. Autor: mgr Aleksandra Jabłońska, tytuł pracy: „Wpływ dystrakcji na zniekształcenia poznawcze u osób chorujących na schizofrenię”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 4. Autor: mgr Nadia Urbańska, tytuł pracy: „Wpływ treningu meta-poznawczego na monitorowanie źródła u osób zdrowych psychicznie”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 5. Autor: mgr Daryna Mileuskaya, tytuł pracy: „A mediating role of cognitive biases in the relationships between stressful life events and psychotic-like experiences in migrants”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 6. Autor: mgr Jakub Greń, tytuł pracy: „Zniekształcenia poznawcze jako mediator związku traumy i doświadczeń podobnych do psychotycznych u osób zdrowych psychicznie”, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 7. Autor: mgr Paula Włodarczyk, tytuł pracy: „Myśli samobójcze wśród dzieci i młodzieży kontaktującej się z Telefonem Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111 w latach 2012-2015”, 2016, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 81

8. Autor: mgr Paweł Lewicki, tytuł pracy: „Związek między religijnością katolików, a zniekształceniami poznawczymi i doświadczeniami podobnymi do psychotycznych”, 2017, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 9. Autor: mgr Anna Gulczyńska, tytuł: „Nasilenie doświadczeń podobnych do psychotycznych u osób cierpiących na depresję i ich związek z osobowością”, 2017, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 10. Autor: mgr Agata Kaszuba, tytuł pracy: „Przekonania meta-poznawcze jako zmienna pośrednicząca w związku między temperamentem i charakterem według koncepcji Cloningera a objawami depresji u osób z depresją”, 2017, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa. 11. Autor: mgr Magdalena Malinowska, tytuł pracy: Rola dysfunkcjonalnych schematów poznawczych w związku między wymiarami temperamentu i charakteru wg koncepcji Roberta Cloningera oraz objawów lęku i depresji u osób z diagnozą depresji. 2017, Wydział Psychologii, Uniwersytet SWPS, Warszawa.

7. Wspolpraca naukowa.

1. Prof. Steffen Moritz, Departament of Psychiatry and Psychotherapy, Universitatklinikum Eppendorf, Hamburg - monitorowanie źródła w schizofrenii; wpływ stresu na zniekształcenia poznawcze w schizofrenii. 2. dr Todd S. Woodward, Departament of Psychiatry, University of British Columbia - monitorowanie źródła w halucynacjach słuchowych. 3. dr Matteo Cella, Institute of Psychiatry, King’s College, London -osobowości, zniekształcenia poznawcze w doświadczeniach psychicznych podobnych do objawów psychotycznych w populacji ogólnej. 4. Dr Barnaby Nelson, Orygen Youth Center, Melbourne Australia - neuropoznawcze mechanizmy monitorowania źródła u osób z wysokim ryzykiem rozwoju psychoz. 5. Dr Ryan Balzan, Flinders University, Adelaide, Australia - zniekształcenia poznawcze w schizofrenii. 6. Dr Katarzyna Prochwicz - zniekształcenia poznawcze oraz osobowości w doświadczeniach podobnych do objawów psychotycznych. 7. Dr hab. Remigiusz Szczepanowski, USWPS Wrocław - procesy meta-poznawcze w schizofrenii. 8. Dr hab. Andrzej Cechnicki, Zakład Psychiatrii Środowiskowej, CM UJ, Kraków - interakcja traumy, osobowości i procesów poznawczych w kształtowaniu ryzyka psychozy w populacji ogólnej. 9. Dr hab. Dorota Frydecka, Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu - interakcja traumy, osobowości i procesów poznawczych w kształtowaniu ryzyka psychozy w populacji ogólnej. 10. Dr Weronika Dębowska, Środowiskowa Pracownia Nowych Zastosowań Diagnostycznych Jądrowego Rezonansu Magnetycznego, PAN - neuronalne korelaty procesów monitorowania źródła w schizofrenii.

8. Podsumowanie dorobku naukowego.

Łącznie jestem autorem lub współautorem 34 publikacji, w tym 28 publikacji powstało po uzyskaniu stopnia doktora

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 82

Na mój dorobek naukowy składają się:

 28 publikacji znajdujących się na w bazie Journal Citation Report W tym 25 artykuly opublikowane po doktoracie (24 oryginalne prace badawcze, 1 praca przegladowa; 16 prac opublikowalem jako pierwszy autor; w kolejnych dwoch pracach bylem autorem korespondencyjnym) 3 prace opublikowane przed doktoratem (wszystkie pierwszoautorskie).  6 prac opublikowałem spoza listy JCR 3 przed doktoratem (1 jako pierwszy autor) 3 po uzyskaniu doktoratu (wszystkie pierwszoautorskie).

 Ponadto opublikowałem rozdział w podręczniku akademickim.

 Sumaryczna punktacja za opublikowane przeze mnie prace wynosi: Przed doktoratem: IF= 0.699, MNiSW= 47 pkt. Po doktoracie : IF= 73.392, MNiSW= 765 pkt. (jako pierwszy lub korespondencyjny autor= IF= 51.559, MNiSW= 545 pkt.) Łącznie : IF= 75.101, MNiSW= 830.  Aktualna liczba cytowań prac (z wyłączeniem autocytowań) na podstawie Web of Science (12.12.2017)= 81,  Indeks Hirscha (Web of Science, 12.12.2017)= 6.

Autoreferat Dr Łukasz Gawęda 83