Mołdawia 1985-1991
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Mołdawia 1985-1991 POCZĄTKI 1986-1988 25 stycznia 1986 roku wybrano Sekretariat KC w dotychczasowym składzie: Semion Grossu (ur. 1934), I sekretarz od 30 grudnia 1980 roku, Wiktor Ilicz Smirnow (ur. 1929), II sekretarz od 14 sierpnia 1984 roku, Paweł Petrik (ur. 1925), III sekretarz ds. ideologii od 31 stycznia 1976 roku, Władisław Siemionow (ur. 1937), sekretarz ds. przemysłu od 31 maja 1985, Mircea Snegur (ur. 1940 rej. Floreşti), sekretarz ds. rolnictwa od 31 maja 1985 roku. W omawianym okresie nastąpiły tylko dwie zmiany: 22 października 1986 roku zdymisjonowano Petrika i na III sekretarza ds. ideologii wybrano Nikołaja Bondarczuka1 oraz 5 listopada 1988 na miejsce Smirnowa wybrano Wiaczesława Pszenicznikowa (ur. 1949). W latach 1986-1988 funkcje sekretarzy sprawowali początkowo 50-latkowie; do 40 latków należeli Pszenicznikow, Bondarczuk i Snegur. Skład Sekretariatu udało się więc odnowić z wyjątkiem osoby I sekretarza. Większość sekretarzy stanowili Rosjanie; trzech na pięciu, a z dwu Rumunów, jeden - Grossu, pochdził z lewego brzegu Dniestru. W skład Biura KC KPM wchodzili w tym czasie oprócz wymienionych sekretarzy Nicolae Ţâu,2 I sekretarz organizacji partyjnej stolicy (od 1986), premier Ivan Călin3 (od 1976), Andrei Sangheli4, I wicepremier ds. rolnictwa (od 1986), Alexandru Mocanu5, przewodniczący Prezdium Sowietu (od 1985) i od 1973 roku Grigore Eremei.6 Zastępcami 1 Nikołaj Bondarczuk (ur. 1941), kierownik Giełdy Towarowej Mołdawia (1994-1999), wice-mer Kiszyniowa (1999-2004), poseł partii komunistycznej, przewodniczący komisji gospodarki i finansów (2005-2009), współprzewodniczący Ludowej Socjalistycznej Partii Mołdowy (2011). 2 Nicolae Ţâu/Ţîu (1948), Bułgar, ukończył Instytut Agronomiczny „Mihai Frunze” w Kiszyniowie (1970), inżynier mechanik i doktor nauk ekonomicznych, doktorant Akademii Nauk Społecznych przy KC KP Bułgarii, pracował jako inżynier i przewodniczący kołchozu w rej. Ungheni (1970-1978), sekretarz Rajkomu Ungheni, I sekretarz Rajkomu Cahul, kierownik Wydziału ideologii KC (1978-1986), I sekretarz miejskiej organizacji partyjnej Kiszyniowa (1986-1990), deputowany ludowy ZSRS (1989-1991), minister spraw zagranicznych (28 maja 1990 – 28 października 1993). 3 Ivan Călin (1935 w rej. Rybnica) po służbie wojskowej wstąpił do partii (1955) i ukończył Instytut Agronomiczny „Mihai Frunze” w Kiszyniowie (1960), pracował jako agronom, wiceprzewodniczący kołchozu i sekretarz jego organizacji partyjnej, w 1963 roku przeszedł do pracy w aparacie KC KPM, przewodniczący Rajkomu Călăraşi (1965-1967 i 1969-1971), ukończył Wyższą Szkołą Partyjną przy KC KPZS w Moskwie (1967-1969), kierownik Wydziału rolnego KC KPM (1971-1976), sekretarz KC ds. rolnictwa (1976-1980), przewodniczący Prezydium Sowietu (1980-1985), premier (24 grudnia 1985 – 10 stycznia 1990). Po dymisji studiował w Akademii Dyplomatycznej w Moskwie, póóniej wrócił do Mołdowy i od 1998 roku jest posłem z ramienia partii komunistycznej. 4 Andrei Sangheli (ur. 1944 w rej. Ocniţa) do partii wstąpił w roku 1967, po ukończeniu Kiszyniowskiego Instytutu Gospodarki Wiejskiej (1971) pracował jako agronom w Dorochia i dyrektor technikum sowchozowego (1972-1975), sekretarz i II sekretarz Rajkomu Camenca (1975-1979), z-ca przewodniczącego Związku Kołchozów Mołdawii (1979-1980), przewodniczący Rejonowego Komitetu Wykonawczego Donduşeni, a następnie I. sekretarz Rajkom Donduşeni (1980-1986), I wicepremier ds. rolnictwa (od 1986), I wicepremier i minister rolnictwa (1990-1992), premier (1 lipca 1992 – 24 stycznia 1997). W I turze wyborów prezydenckich w 1996 r. uzyskał 9,5 proc. głosów. Dyrektor firmy Limagrain Moldova. Ukończył też Wyższą Szkołę Partyjną w Kijowie. 5 Alexandru Mocanu (ur. 1934 w Kiszyniowie) ukończył studia w Instytucie Agronomicznym „Mihai Frunze” w Kiszyniowie (1956), pracował jako inżynier mechanik w stacji maszynowo-traktorowej, następnie w Fabryce Traktorów w Kiszyniowie, osiągając stanowisko z-cy naczelnika Biura Konstrukcyjnego (1956-1971), do partii wstąpił dopiero w 1968 roku, przewodniczący stołecznego Rejonowego Komitetu Wykonawczego (1971-1974), I z-ca przewodniczącego Komitetu Wykonawczego Kiszyniowa czyli wice-mer (1974-1977), I sekretarz Rajkomu w Rybnicy (1977-1981), I sekretarz Rajkomu w Tyraspolu (1981-1985), przewodniczący Prezydium Sowietu Mołdawii (24 grudnia 1985 – 12 lipca 1989) i wiceprzewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS (1986-1989), latem 1989 roku pozostał w Moskwie. 6 Grigore Eremei (ur. 1935 w powiecie Edineţ) karierę w aparacie Komsomole rozpoczął jeszcze w czasie służby wojskowej (1954), członek partii od 1956 roku, po roku już był członkiem biura Rajkomu Brătușeni, z-ca kierownika Wydziału kadr Komsomołu (1959), II sekretarz Komsomołu (1960) związany z I sekretarzem członka Biura byli Gawriła Wołkow, przewodniczący KGB (od 1979) i W. Runkowski (od 1986), I sekretarz rajkomu Anenii Noi. Kierunek pieriestrojkowy w Biurze reprezentowali oprócz sekretarza Snegura, Sangheli i Ţâu oraz przysłany z Centrum Pszenicznkow, natomiast pozostali należeli do starej ekipy lub byli funkcjonariuszami przejściowymi. Potwierdza to zdanie Snegura, iż w Biurze mógł liczyć tylko na 2-3 osoby.7 Republika Mołdawska, podobnie jak Białoruś i Ukraina, wkroczyła z opóźnieniem w pierestrojkę. Wprawdzie już w roku 1986 w wyborach do lokalnych sowietów pojawiło się w niektórych okręgach kilku kandydatów na jedno miejsce i np. we Florești wybrano 60 starych i 40 nowych deputowanych8, ale nie przełamało to stagnacji w republice. Próba stymulacji ruchu ekologicznego poprzez opublikowanie 29 lipca 1987 roku w „Literaturnoj Gazietie” artykułu mołdawskiego pisarza mieszkającego w Moskwie, Iona Druţy „Ziemia, woda i znaki zapytania” (Pământul, apa și semnele de punctuație), przedrukowanego następnie 12 sierpnia przez organ Związku Pisarzy „Literatură şi artă”, nie powiodła się z powodu zdecydowanej reakcji breżniewowskiego kierownictwa. Również nic nie dało Plenum Związku Pisarzy zwołane 30 października, na które przybyli sekretarz ds. ideologii Bondarczuk, I sekretarz rajkomu Frunzeńskiego Constantin Tampiza9 (TW „Savelii”10), kierownik Wydziału kultry KC Ion Grosu, sekretarz ds. ideologii komitetu miejskiego stolicy Ałła Mironik i przewodnicząca Mołdawskiego Towarzystwa Przyjaźni i Związków Kulturalnych z Zagranicą Ludmiła Skalnaja.11 Do przeciwników ruchu narodowego w tym gronie należał Bondarczuk i Mironik. I sekretarz z nadania Breżniewa Semion Grossu (od 30.12.1980), nie został wymieniony w jak kierownictwo w republikach bałtyckich w roku 1988, lecz utrzymał się dłużej niż Szczerbycki w Kijowie, gdyż aż do 16 listopada 1989 roku. Skrzydło pieriestrojkowe reprezentował Mircea Snegur. Po studiach w Instytucie Agronomicznym „Mihai Frunze” w Kiszyniowie był agronomem (1961-1963) i przewodniczącym kołchozu (1963-1968). Jak sam wspomina, gdy został przewodniczącym po miesiącu musiał wstąpić do partii by zachować Komsomołu Vasile Buga (człowiek Szelepina i Semiszczastnego; Grigore Eremei, Faţa nevăzută a puterii, Chişinău 2005, s. 51). O mianowaniu Eremei II sekretrzem zdecydował Ivan Bodiul, który promował kadry besarabskie (Grigore Eremei, op. cit., s. 47, 155). Na krótko Eremei został instruktorem i starszym instruktorem wydziału w aparacie rady ministrów (1960), następnie ukończył Instytut Agronomiczny „Mihai Frunze” w Kiszyniowie (1965), I sekretarz Rajkomu w Kotowsku (1966-1970), wicepremier i I wicepremier (1970-1980), ukończył szkołę partyjną KC KPZS (1974), mianowany z-cą członka Biura (1973) przewodniczący związków zawodowych (1980-1990), ogłoszonych niezależnymi (1990) II sekretarz Komsomołu, I sekretarz KPM (5 stycznia – 23 sierpnia 1991), doradca dyrektora generalnego państwowej firmy Mezon (1992), ambasador Mołdowy na Białorusi (1993-1994), w Rumunii (1994-1998). 7 Mircea Snegur, Labirintul destinului, Volumul I, Chişinău 2007, s. 84. 8 Grigore Eremei, op. cit., s. 323. 9 Constantin Tampiza (ur. 1947), po ukończeniu Politechniki Kiszyniowskiej pracował w fabryce wojskowej Mezon w Kiszyniowie, produkującej elektroniczne wyposażenie kosmiczne, kierownik Wydziału społeczno- ekonomicznego KC KPM (22 luty 1989-1990), po odejściu z rządu premiera Sanghelego (4 sierpnia 1992) związał się z Lukoilem, zaufany człowiek prezesa i największego udziałowca tej firmy Wagita Alekpierowa, w 2004 r. przyjął obywatelstwo Rumunii, koordynator strategii rozwoju grupy Lukoil w Rumunii, dyrektor generalny Lukoil-Romania (od 2009). 10 Constantin Tamiza – „Savelii” – agent/informator; Lista foştilor agenţi KGB din Republica Moldova – Lista lui Şandrovschi, portal InconstantIn 17 litopada 2011; http://inconstantin.ro/2011/11/lista-fostilor-agenti-kgb-din- republica-moldova-lista-lui-sandrovschi.html (dostęp 13 sierpnia 2012 r.) 11 Ludmiła Skalnaja przed pieriestrojką była II sekretarzem Komsomołu (1966-1967), sekretarzem Komitetu Mejskiego KPM Kiszeniowa (1984), następnie została przewodniczącą Mołdawskiego Towarzystwa Przyjaźni i Związków Kulturalnych z Zagranicą (1987-1991), po 1991 została przewodniczącą organizacji kobiecej Mołdowy. stanowisko.12 Vały czas pracował w instytucjach związanych z rolnictwem; kierował Stacją Eksperymentalną Kultur Polowych (1968-1973), Dyrekcją Główną Wiedzy Rolniczej Ministerstwa Rolnictwa (1973-1978) został dyrektorem generalnym Naukowego Stowarzyszenia Produkcyjnego „Selekcja” i dyrektorem Instytutu badań Naukowych w dziedzinie Kultur Polowych w Bălți (maj 1978– 1981). Dopiero w 1981 roku Snegur przeszedł do aparatu partyjnego, zostając I sekretarza rajkomu w Edineţ, nie była to więc kariera klasycznego aparatczyka.