Feadha an oghaim aithnidh damh
[R. A. Breatnach, ‘A poem on rime in scholastic verse’, Éigse 3, 36-51]
1 Feadha an oghaim aithnidh damh, cuibhdhiughadh a chonnsuineadh ’s a n-iolchomhardaidh re col i gceangal na gcomhfhocal .
2 Gach connsuine is treise dhíbh, gach connsuine leagas brígh, is gach fiodh bhriseas male is chuibhdhigheas re chéile.
3 Beithe agus duir agus gort, a gcomhardadh is comhnort ; beithe bogtha is tinne is coll triúr eile tig go comhthrom.
4 Luis teann, ruis teann is nion teann, muin lom is ngeadal, dóigh leam, chúig fheadha sin is glan nglóir a gcomhardadh is comhchóir.
5 I gcomhardadh ní cóir soil gan shoil eile ’na haghaidh ; coll go n-uath, tinne go n-uath, [fearn] ’na n-aghaidh sin is dual.
6 Beithe séimhidhe nách lom, luis éadrom is nion éadrom, duir go n-uath, ruis gan teinne, gort go n-uath, muin séimhidhe,
7 Seacht gconnsuine eile sin - éadrom teagmhaid i bhfoclaibh - ón cóir uaithneadha reanna, is comhardaidh choimhtheaana.
8 Soil beithe, soil duir, soil gort, re chéile ní dhéanaid locht ; soil luis, soil nion, is soil muin, soil ruis, dream eile is cubhaidh.
9 Nochan fhreagair coll go n-uath re taoibh soile, is duir go n-uath, ná tinne go n-uath male ar soil ’gá gcur i dteinne. 10 Muin is nion is [luis] male ruis is beithe séimhidhe, is gort go n-uath mbrígh thruim, is muin séimhidhe séaghuinn.
11 Gach fiodh díobh, acht duir go n-uath, i n-asgail soile re luadh, freagraidh coll go n-uath male i n-asgail soile eile.
12 Leagaidh soil chúig fheadha dhe : [duir], diur go n-uath, gort, [beithe] ; tinne go n-uath soil go snas [’na] tinne i n-aoinfhiodh [bhogas].
13 Tinne do dhuir do-ní soil an uair tig sí ’na deaghaidh ; do-ní i ndeaghaidh guirt coll de, agus soil peith don bheithe.
14 Duir do thinne tig ’na diaidh nocha lugha do-ní riamh : bogadh roimpe do-ní soil is cruadhughadh ’na deaghaidh.
15 Cumas cumhachta soile ar feadhaibh go bhfíorghlaine - atá tuilleadh [díobh] anois agam re rádh ’na n-éagmhais.
16 Beithe séimhidhe in gach uair teagaimh re taobh mbeithe chruaidh, leagaidh an fiodh éadrom de, díobh go ndéanann aoin-bheithe.
17 Beithe bogtha is beithe teann gach uair teagmhaid ceann i gceann, beithe lom ag leagadh de do bhrígh na peithe [buige].
18 Gach uair tig beithe i ndiadh muin taobh re taoibh i [gcomh]fhoclaibh, muin beithe ag leagadh go lom, aon-mhuin díobh [nó] go ndéanann.
19 An duir i ndiadh coll go n-uath téid i mbrígh tinne go luath; ...... 20 Freagraid i ndiaidh luis male beithe bogtha, coll [is] tinne: i ndiadh ruis is i ndiaidh nion an dream céadna a[g] cuibhdhiughadh.
21 Gach uair teagaimh noin re [duir] taobh re taobh i gcomhfhoclaibh, báittear duir don dara fiodh, díobh [nó] go ndéanann aoin-nion.
22 Gort agus coll - cuimhin leam - gach uair teagmhaid ceann i gceann, an gort ag leagadh go lom, díobh [nó] go ndeánann aon-choll.
23 Gach uair teagmhaid luis re duir taobh re taoibh i [gcomh]fhocliabh, an duir ag leagadh go lom, aon-luis díobh nó go ndéanann.
24 Ngeadal ré ngort - cumhan leam - gach uair teagmhaid ceann i gceann, an gort ag leagadh go lom, brígh ngeadail díobh go ndéanann.
25 Duir go n-uath duir theann, gach uair teagmhaid ceann i gceann, an t-uath i mbáthadh ag dul, díobh [nó] go ndéanann aon-duir.
26 Tinne go n-uath [is] tinne theann, gach uair teagmhaid ceann i gceann, leagaidh tinne go n-uath de, díobh go ndéanann aoin-tinne.
27 Muin séimhidhe agus muin teann, gach uair teagmhaid ceann i gceann, leagaidh muin séimhidhe iar soin, díobh [nó] go ndéanann aon-mhuin.
28 Gort go n-uath agus gort teann, gach uair teagmhaid ceann i gceann, leagaidh gort go n-uath ré a ucht, díobh [nó] go ndéanann aon-ghort.
29 Coll go n-uath - re teacht ’na gceann - nocha leagann ré gcoll teann; leagaidh gach uath ar fhiodh ghlan acht coll go n-uath ’na aonar.
30 Gach dá fhiodh ionann ann do chonnsuinibh ’san ogham, aoin-fhiodh do-ní dhíobh male iar dteacht i gceann a chéile.
31 Freagraid ruis teann agus duir an leath-so don chomhardadh, is nion éadrom agus gort don leath oile go comhnort.
32 Gach uair teagaimh ré mbeithe an muin soluis séimhidhe, aon-mhuin do-ní dhíobh iar soin i meadhón i gcomhfhoclaibh .
33 Tig uath ar thinne - is dóigh de - i ndiaidh muin, i ndiaidh beithe, i ndiaidh . . . . is i ndiaidh cuill, is ruise, is ngeadail shéaghuinn.
34 Tig i gcomhfhoclaibh male i ndiadh gacha guthaidhe ......
35 Nochan fhuil aoin-fhiodh eile i gcomhfoclaibh céillidhe, ná cuireann uath[adh] ar [choll] acht gort nó coll go comthrom.
36 Ní fhuil fiodh ná déanann fearn don bheithe bhogtha acht muin teann, i gcomhfhoclaibh - is dóigh de - acht beithe bogtha is beithe.
37 Nochan fhuil acht muin is fearn nó beithe bogtha is dóigh leam, fiodh ná déanann séimh iar soin don bheithe isna comhfhoclaibh.
38 Nochan fhuil acht tinne is luis is soil is nion - rádh forais - fiodh ná cuireann uath ar duir mar theagmhaid i gcomhfhoclaibh.
39 Ní fhuil d’fheadhaibh oghaim ghlain, acht gort eile i gcomhfhoclaibh, [fiodh] ná cuireann uath ar gort, acht ngeadal nó coll comhnort.
40 Dá fhiodh is ...... linn, d’fheadhaibh an oghaim aoibhinn: leagaidh fearn is leagaidh soil i gcomhrac na gcomhfhocal.
41 Tinne go n-uath gan lochta i ndiaidh an bheithe bhogtha; re tinne eile is cóir ruis, nó nion riséin, nó saor-luis.
42 Muin is ruis nó luis gan locht i ndiaidh soil duir nó [soil] gort, nó i ndaiadh soil beithe male, freagraidh an tsoil gort eile.
43 Soil beithe, [soil] gort, soil duir, gibé dhíobh tig nion deaghaidh (?) nó muin, ruis nó luis male ní mhill sin an dá fhiodh eile.
44 Gidh maith soil gort nó [soil] duir nó soil beithe ’na n-aghaidh, acht gibé leath i raibh de, millfidh coll, millfidh tinne.
45 Beithe bogtha gach uair tig re tinne go n-uath roighlic, freagraidh ruis nó co[ll] male, nó nion i n-osgail tinne.
46 Gach uair tig re taobh tinne coll go n-uath is dóigh linne, freagraidh nion nó . . . . male nó ruis re taobh tinne eile.
47 Gort is duir don dara taoibh - is ceist ar duine acht ar shaoidh - cóir ’na n-aghaidh duir is muin, ní is ionganta do cheangal.
48 ......
49 ......
50 Dá chonnsuine ní cóir sin aon-chonnsuine ’na n-aighidh is brisde sin is dóigh linn ’san dán díreach mar fhuighlim.
51 Dá Ruis agus gort go n-uath, is duir nó beithe - creid uam - cóir ’na n-aghaidh-sin male aon-ruis re taobh duir eile.
52 Muna dtig fiodh garbh nó mín ar gualainn gach fheadha dhíbh ní fhreagair fiodh teann díbh sin [is] fiodh éadrom ’na n-aighhidh.
53 Gibé do leanfadh air sin, a gclaoin is a mbrisde i nduanaibh, tearc doná[ch] cobhair cheana ’sa leath-so ghabhaid feadha.