DOCSLIB.ORG

Wielka Wojna Profesorów.Indd

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Wielka Wojna Profesorów.Indd Maciej Górny Problem politycznego zaangażowania intelektualistów i moralnego niebezpieczeń- stwa z tym związanego pojawiał się wielokrotnie w najróżniejszych sytuacjach Maciej Górny historycznych. Maciej Górny bada postawy uczonych wobec I wojny światowej – i nie stara się osądzać, lecz zrozumieć. Jeżeli wybitnie inteligentni i świetnie wykształceni ludzie tworzyli idee, które czytelnikowi w wieku XXI wydają się raczej pozbawione sensu, to historyk nie może poprzestać na konstatacji tego faktu, lecz musi zapytać: jak to było możliwe? Nie wystarczy tu powiedzieć po prostu: „nacjonalizm” – trzeba przeanalizować wszelkie czynniki kulturowe, intelektualne, emocjonalne, oddziałujące na postawy jednostek i grup. Uczeni, zaangażowani w propagandowe kampanie na rzecz swoich narodów i państw, nie chcieli na ogół stać się zwykłymi propagandystami – cenili swój zawo- dowy prestiż i wierzyli w większości, że w swych pracach naukowych zachowują profesorów Wielka Wojna profesjonalny etos dążenia do prawdy niezależnie od bieżących okoliczności. Zarazem jednak ciśnienie wojennej atmosfery i poczucie obowiązku wobec ojczyzny skłaniały do ujęć coraz bardziej jednostronnych, sprawiały, że uczeni coraz silniej angażowali się w „wojnę ducha” i odchodzili od swych przedwojennych ideałów, czasem samemu nie zauważając tej przemiany. Maciej Górny ujmuje ten problem z godnym uznania taktem i empatią, unikając łatwych potępień, starając się zrozu- mieć motywacje swoich bohaterów i wszechobecne emocje wywołane wojną. Wielka Wojna profesorów Maciej Janowski Maciej Górny, ur. 1976, historyk XIX i XX w. Adiunkt w Instytucie Historii im. Tade- The Nation Should Come First. Marxism and Historiography in East Central Europe (2013) oraz (wraz z Włodzimierzem Borodziejem) Nasza wojna, t. 1: Imperia 1912–1916 (2014). 9 788363 352332 Instytut Historii PAN http://rcin.org.pl Wielka Wojna profesorów. Nauki o człowieku (1912–1923) http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl Maciej Górny Wielka Wojna profesorów. Nauki o człowieku (1912–1923) http://rcin.org.pl Instytut Historii PAN Warszawa 2014 Redakcja, korekta i indeks Jolanta Rudzińska Opracowanie graficzne i projekt okładki Dariusz Górski Na okładce: Ilustracjom wykonanym w ramach projektów badawczych prowadzonych wśród jeńców wojennych (za: A. Rolleder, Rassenkundliche Untersuchungen an Serben und Montenegrinern, Berlin-Dahlem 1943, tabl. VII) towarzyszą zdjęcia wybitnych naukowców (od góry, od lewej): Eugeniusz Romer, Julius Walter-Jauregg, Jan Czekanowski, Rudolf Pöch, Stepan Rudnycki, Jovan Cvijić, Erwin Stransky © Copyright by Instytut Historii PAN ISBN 978–83–63352–33–2 Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/01/D/HS3/03702 Instytut Historii PAN Rynek Starego Miasta 29/31 00-272 Warszawa 22 831 02 61-62 w. 44 www.ihpan.edu.pl [email protected] Wydanie I http://rcin.org.pl Druk i oprawa Zakład Graficzny UW, zam. nr 840/14 Spis treści Wstęp . 7 ROZDZIAŁ PIERWSZY: Ku nauce o charakterze narodowym . 15 ROZDZIAŁ DRUGI: „Wojna europejska jako walka ducha” . 44 ROZDZIAŁ TRZECI: Przestrzeń (geografia) . 126 ROZDZIAŁ CZWARTY: Ciało (antropologia) . 171 ROZDZIAŁ PIĄTY: Umysł (psychologia i psychiatria) . 220 ROZDZIAŁ SZÓSTY: Spojrzenie wstecz: kto zaczął „wojnę ducha”? . 255 Zakończenie . 288 Bibliografia . 296 Abstract . 367 Indeks osób . 370 http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl Wstęp Zaangażowanie intelektualistów w służbie państw biorących udział w I wojnie światowej nie jest w historiografi i europejskiej tematem nowym. Zjawisko to dostrzegali również współcześni. Już wówczas nadano mu nazwę, pod którą do dziś funkcjonuje w historiografi ach Europy Zachodniej1. „Wojna ducha” czy też – jak pisze się także poza krajami niemieckojęzycznymi – „Krieg der Geister” ma dość bogatą, interdyscyplinarną literaturę. Jej geografi cz- nym punktem ciężkości są stosunki francusko-niemieckie2. Ten ostatni fakt nie jest bez znaczenia dla dominującej tradycji badawczej. Widziane z per- spektywy francusko-niemieckiego pojednania po II wojnie światowej, wcze- śniejsze konfl ikty intelektualistów z obu tych krajów postrzega się na ogół krytycznie. Były przejawem takiego typu nacjonalizmu, który nie współgra ze światopoglądem dzisiejszych badaczy. Zainteresowanie „wojną ducha” największe natężenie osiągnęło w latach dziewięćdziesiątych XX w. Od tego czasu wyraźnie osłabło, co zbiegło się ze zmianą paradygmatu w historiografi i I wojny światowej. Oczywiście 1 Der Krieg der Geister. Eine Auslese deutscher und ausländischer Stimmen zum Weltkriege 1914, oprac. H. Kellermann, Weimar 1915. 2 Krieg der Geister. Erster Weltkrieg und literarische Moderne, red. U. Schneider, A. Schu- mann, Würzburg 2000; C. Tollmien, Der „Krieg der Geister” in der Provinz – das Beispiel der Universität Göttingen 1914–1918, „Göttinger Jahrbuch” 41, 1993; Grenzfälle. Über neuen und alten Nationalismus, red. M. Jeismann, Leipzig 1993; M. Jeismann, Das Vaterland der Feinde. Studien zum nationalen Feindbegriff und Selbstverständnis in Deutschland und Frank- reich 1792–1918, Stuttgart 1992; Kultur und Krieg. Die Rolle der Intellektuellen, Künstler und Schrift steller im Ersten Weltkrieg, red. W.J. Mommsen, E. Müller-Luckner, München 1996; jedna z niewielu nowszych prac poświęconych temu zagadnieniu to: H. Wolbersen, Georg http://rcin.org.pl Brandes und der Erste Weltkrieg. Zur Positionierung eines europäischen Intellektuellen im „Krieg der Geister”, Töming 2009. 8 Wstęp intelektualiści nigdy nie zajmowali w niej centralnego miejsca. Już w dwudzie- stoleciu międzywojennym dominowały dwa inne tematy: historia wojskowo- ści oraz dyplomacji, w drugiej połowie XX w. wzbogacona o elementy historii społecznej3. „Wojna ducha” uzupełniała ten układ o elementy historii idei. Poważna zmiana nadeszła wraz z nowym milenium. Już od 1990 r. John Horne i Alan Kramer rozpoczęli pracę nad projektem dotyczącym tematu zajmującego dotąd miejsce na marginesie „poważnej” historiografi i. Okrucieństwa niemieckiej armii w Belgii i Francji były zrazu jednym z klu- czowych motywów propagandowych Ententy. Wiara w nie trwała jednak niewiele dłużej niż same działania wojenne. Już w okresie międzywojennym w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych powszechnie przychylano się do opinii, że były to od początku do końca wymysły (również własnej) pro- pagandy4. Weryfi kując tę opinię, Horne i Kramer oparli się na świadectwach niemieckich żołnierzy. Te, częściowo opublikowane w czasie wojny przez francuskiego fi lologa Josepha Bédiera dzienniki i listy zdają relację z okru- cieństw i zbrodni towarzyszących zwłaszcza pierwszym, chaotycznym mie- siącom wojny manewrowej: egzekucje ludności cywilnej, podpalenia, mor- derstwa, kradzieże, zabijanie jeńców, gwałty, stosowanie „ludzkich tarcz”5. Horne i Kramer zwracają uwagę na psychologiczne mechanizmy tłumaczące zachowanie niemieckich żołnierzy. Nerwowe reakcje wiązały się ze strachem przed francuskimi i belgijskimi powstańcami – francs-tireurs. Spodziewano się strzałów zza węgła, nie oczekiwano natomiast twardej walki ze strony lekceważonych francuskiej i belgijskiej armii. Zdarzało się więc, że opór jed- nostek frontowych traktowano jak guerillę. Nakładały się na to różnice kul- tur. Na przykład akty przemocy wobec katolickiego kleru we Francji i Belgii były przejawem nie tylko zwykłego okrucieństwa, ale i siły wyznaniowych stereotypów protestanckich żołnierzy niemieckich. Trudno przecenić wpływ publikacji Horne’a i Kramera na nowszą historiografi ę I wojny światowej. Przemoc, zwłaszcza wobec ludności cywilnej, stała się nagle dla history- ków tematem dużo bardziej zajmującym niż dyplomatyczne gry czy kwestia odpowiedzialności za wybuch wojny6. Jednocześnie w nowym nurcie badań 3 J. Winter, A. Prost, Th e Great War in History. Debates and Controversies, 1914 to the Present, Cambridge 2005, s. 15–22. 4 J. Horne, A. Kramer, German „Atrocities” and Franco-German Opinion, 1914. Th e Evidence of German Soldiers’ Diaries, „Journal of Modern History” 66, 1994, s. 1–33, tu s. 2; iidem, German Atrocities. A History of Denial, New Haven 2001. 5 J. Bédier, German Atrocities from German Evidence, tłum. B. Harrison, Paris 1915. http://rcin.org.pl 6 Niezwykle ciekawym świadectwem tego zwrotu jest nowa publikacja Tommy’ego M. Proctora, Civilians in a World War, 1914–1918, New York–London 2010. Wstęp 9 bardzo widoczny jest wpływ kulturoznawstwa7. Wyraża się on na przykład w podejmowaniu tematu mentalności społecznej i pamięci wojny. Catriona Pennell trafnie charakteryzuje ten ostatni aspekt w artykule poświęconym lękowi przed niemiecką inwazją Wysp Brytyjskich: Historia wojskowości wskazuje, że Wielka Brytania nie była bezpośrednio zagro- żona inwazją w 1914 r., ale współcześni uważali inaczej. Statystyka pokazuje, że brytyjskie straty były dużo niższe niż w armii francuskiej, ale wpływ tych zgonów na Brytyjczyków był nie mniej traumatyczny. Doświadczali niepewności, obaw i okrucieństw wojny i przemocy charakterystycznej dla 1914 r.8 Wpływ na zmianę paradygmatu badawczego wywarły również czynniki pozanaukowe: zbrodnie popełnione podczas wojny w Bośni w latach dzie- więćdziesiątych XX w. ponownie wywołały zainteresowanie tym proble- mem. Część uwagi poświęcona „czystkom etnicznym” XX stulecia została zwrócona na wydarzenia w Belgii i Francji w latach 1914–19189. Wśród tematów badanych przez historyków pojawiły się nawet zupełnie dotąd nie- obecne, jak na przykład represje związane z niemiecką kontrolą belgijskich prostytutek i kobiet podejrzanych o prostytucję10. Tym razem, odmiennie niż we
Load more

Recommended publications
  • The Medici Aphrodite Angel D
    Louisiana State University LSU Digital Commons LSU Master's Theses Graduate School 2005 A Hellenistic masterpiece: the Medici Aphrodite Angel D. Arvello Louisiana State University and Agricultural and Mechanical College Follow this and additional works at: https://digitalcommons.lsu.edu/gradschool_theses Part of the Arts and Humanities Commons Recommended Citation Arvello, Angel D., "A Hellenistic masterpiece: the Medici Aphrodite" (2005). LSU Master's Theses. 2015. https://digitalcommons.lsu.edu/gradschool_theses/2015 This Thesis is brought to you for free and open access by the Graduate School at LSU Digital Commons. It has been accepted for inclusion in LSU Master's Theses by an authorized graduate school editor of LSU Digital Commons. For more information, please contact [email protected]. A HELLENISTIC MASTERPIECE: THE MEDICI APRHODITE A Thesis Submitted to the Graduate Faculty of the Louisiana State University and Agricultural and Mechanical College in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Arts in The School of Art by Angel D. Arvello B. A., Southeastern Louisiana University, 1996 May 2005 In Memory of Marcel “Butch” Romagosa, Jr. (10 December 1948 - 31 August 1998) ii ACKNOWLEDGMENTS I wish to acknowledge the support of my parents, Paul and Daisy Arvello, the love and support of my husband, Kevin Hunter, and the guidance and inspiration of Professor Patricia Lawrence in addition to access to numerous photographs of hers and her coin collection. I would also like to thank Doug Smith both for his extensive website which was invaluable in writing chapter four and for his permission to reproduce the coin in his private collection.
    [Show full text]
  • Volume 14 Winter 2012 the Etruscans in Leiden and Amsterdam: “Eminent Women, Powerful Men” Double Exhibition on Ancient Italian Culture Perspective
    Volume 14 Winter 2012 The Etruscans In Leiden and Amsterdam: “Eminent Women, Powerful Men” Double Exhibition on Ancient Italian culture perspective. The exhibition in Leiden tombs still adorn the romantic land- focuses on Etruscan women, the exhibi- scapes of Umbria and Tuscany. tion in Amsterdam on Etruscan men. Etruscan art, from magnificent gold On display will be more than 600 jewels to colorful tomb paintings, con- pieces from the museums’ own collec- tinues to fire the imagination of lovers tions and from many foreign museums. of Italy and art. “Etruscans: Eminent The ruins of imposing Etruscan Women, Powerful Men,” provides a October 14 - March 18, 2012 detailed introduction to Etruscan civi- The National Museum of lization in a visually delightful exhibi- Antiquities in Leiden and the Allard tion. Pierson Museum in Amsterdam pres- The Etruscans flourished hundreds ents the fascinating world of the of years before the Romans came to Etruscans to the public in a unique dou- power in Italy. Their civilization ble exhibition. The two museums tell reached its height between 750 and 500 the tale of Etruscan wealth, religion, BC, Etruscan society was highly devel- power and splendor, each from its own Left & Right: Brolio bronzes. Center: Replica of the Latona at Leiden. oped; women continued on page 15 Scientists declare the XXVIII Convegno di tions with Corsica and featured specific studies of Etruscan material found in the Fibula Praenestina and its engraved with the earliest archaic Latin Studi Etruschi ed Italici inscription. The matter of its authentic- Corsica and Populonia excavations at Aleria. Rich in minerals inscription to be genuine ity has been a question for a long time.
    [Show full text]
  • Classical Studies Departmental Library Booklist
    Page 1 of 81 Department of Classical Studies Library Listing Call Number ISBN # Title Edition Author Author 2 Author 3 Publisher Year Quantity 0 584100051 The origins of alchemy in Graeco-Roman Egypt Jack Lindsay, 1900- London, Frederick Muller Limited 1970 0 500275866 The Mycenaeans Revised edition Lord William Taylour, London, Thames & Hudson 1990 M. Tulli Ciceronis oratio Philippica secunda : with introduction and 6280.A32P2 Stereotyped edition Marcus Tullius Cicero A. G. Peskett, ed. London, Cambridge University Press 1896 notes by A.G. Peskett A258.A75 1923 A practical introduction to Greek prose composition New Impression Thomas Kerchever Evelyn Abbott London : Longmans, Green, and Co. 1923 Gaius Valerius London : Heinemann ; New York : G. P. A6264.A2 Catullus, Tibullus, and Pervigilium Veneris F. W. Cornish 1931 Catullus, Tibullus Putnam's Sons Lucretius on matter and man. Extracts from books I, II, IV & V of the De scientific appendices AC1.E8 A. S. Cox N. A. M. Wallis London, G. Bell & Sons Ltd. 1967 rerum natura. by R.I. Gedye AM1.M76 1981 3 59810118X Museums of the world Third, revised edition Judy Benson, ed. Barbara Fischer, ed. [et al] München ; New York : K.G. Saur 1981 AM101.B87 T73 1971 0 002118343 Treasures of the British Museum: with an introduction Sir John Wolfenden London, Collins 1971 AS121.H47 Vol. 104 & Dublin : Hodges, Figgis & Co. Ltd. ; ISSN: 0018-1750 Hermathena : a Dublin University review No. CIV, Spring 1967 Trinity College Dublin 1967 105 1967 London : The Academic Press Ltd. AS121.H47 Vol. 110 - Dublin : Hodges, Figgis & Co. Ltd. ; ISSN: 0018-1750 Hermathena : a Dublin University review No.
    [Show full text]
  • Elisabeth Jastrow Papers, 1870-1971
    http://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/kt509nf2m9 No online items Finding aid for the Elisabeth Jastrow papers, 1870-1971 Finding aid prepared by Ann Harrison. Finding aid for the Elisabeth 920062 1 Jastrow papers, 1870-1971 Descriptive Summary Title: Elisabeth Jastrow papers Date (inclusive): 1870-1971 (bulk 1916-1965) Number: 920062 Creator/Collector: Jastrow, Elisabeth Physical Description: 37.4 linear feet(67 boxes, 3 flat file folders) Repository: The Getty Research Institute Special Collections 1200 Getty Center Drive, Suite 1100 Los Angeles, California, 90049-1688 (310) 440-7390 Abstract: The Elisabeth Jastrow papers document the life and scholarship of this émigré archaeologist who left Germany due to the anti-Semitic policies of the Third Reich. The archive contains personal and professional correspondence, unpublished manuscripts, extensive research notes and photographic documentation on terracotta arulae from Magna Grecia, and teaching notes, as well as material related to her father, Ignaz Jastrow. Request Materials: Request access to the physical materials described in this inventory through the catalog record for this collection. Click here for the access policy . Language: Collection material is in German, English, Italian, French, and Greek. Biographical/Historical Note Elisabeth Jastrow was born into an assimilated Jewish, academic family in Berlin on October 7, 1890. Her father, Ignaz Jastrow, was an economist, historian and professor of political science at the University of Berlin, as well as one of the founders, and later the Rector, of the Berliner Handelhochschule. Through her father's position, the family was part of the cosmopolitan world of intellectualism and salons that flourished in Berlin at this time, and the family moved within a circle of noted artists and scholars in the humanities and social sciences.
    [Show full text]
  • Ancient Art, 1958-1964 Bieber, Margarete Greek, Roman and Byzantine Studies; Summer 1965; 6, 2; Proquest Pg
    New Trends in the New Books on Ancient Art, 1958-1964 Bieber, Margarete Greek, Roman and Byzantine Studies; Summer 1965; 6, 2; ProQuest pg. 75 New Trends in the New Books on Ancient Art, 1958-1964 Margarete Bieber TABLE OF CONTENTS FOREWORD Page I PRE-GREEK ART 76 1. Oriental Art 76 2. Crete and Mycenae 77 II GREECE 78 1. Archaic Period 78 2. Vase Painting 79 3. Handbooks 82 4. Architecture 88 III REPRINTS 89 IV ETRURIA 93 V ROMAN ART 96 1. Comprehensive Books 96 2. Roman Provinces 100 3. Architecture 107 4. Sculpture 115 5. Painting and Mosaic 116 VI CATALOGUES OF MUSEUMS AND EXHIBITIONS 120 CONCLUSION 141 Foreword HERE HAS BEEN AN ENORMOUS OUTPUT of books on ancient art Tsince I reported on publications appearing between 1952-1957.1 Librarians, classicists, historians, and art lovers have asked me from time to time which of this flood of books they ought to buy for their libraries or their private reading. I thought it desirable, therefore, 1 CW 52 (1958) 72-75. 75 76 NEW TRENDS IN THE NEW BOOKS ON ANCIENT ART, 1958-1964 to compile a kind of critical bibliography of the best books which have appeared in the last six years. In the following survey, I have included those which I consider most important among works available to me, and I have mentioned a few of which I have at least seen a favourable review. I have arranged these books according to subject, giving pre­ ference to good surveys of larger fields. I have excluded encyclopedias, articles in periodicals, and reports on excavations.
    [Show full text]
  • UC Classics Library New Acquisitions April 2019 1. Authors And
    UC Classics Library New Acquisitions April 2019 1. Authors and authorities in ancient philosophy / edited by Jenny Bryan, Robert Wardy, James Warren. Cambridge, United Kingdom ; New York, NY, USA : Cambridge University Press, 2018. Cambridge classical studies. LOCATION = CLASS Stacks. B171 .A98 2018. 2. Au miroir des bienheureux : les émotions positives et leurs représentations en Grèce archaïque / Clément Bertau-Courbières. Pessac : Ausonius, 2017. Scripta antiqua ; 105. LOCATION = CLASS Stacks. B187.H3 B47 2017. 3. Mortal and divine in early Greek epistemology : a study of Hesiod, Xenophanes, and Parmenides / Shaul Tor, King's College London. Cambridge, United Kingdom ; New York : Cambridge University Press, 2017. Cambridge classical studies. LOCATION = CLASS Stacks. B200.K45 T67 2017. 4. La jeune fille et la sphère : études sur Empédocle / Marwan Rashed. Paris : Presses de l'Université Paris-Sorbonne, [2018]. Philosophies (Presses de l'Université de Paris-Sorbonne). LOCATION = CLASS Stacks. B218.Z7 R37 2018. 5. Parménide, au-delà de l'existence / nouvelle traduction et commentaires, Jean Bouchart d'Orval. Paris : Almora, [2018]. LOCATION = CLASS Stacks. B235.P23 N3814 2018. 6. Critica dell'apparente e critica apparente : Simplicio interprete di Parmenide nel Commentario al De caelo di Aristotele : saggio introduttivo, raccolta dei testi, traduzione e commentario / Ivan Adriano Licciardi. Sankt Augustin : Academia-Verlag, 2017. Symbolon (Catania, Italy) ; volume 44. LOCATION = CLASS Stacks. B235.P24 L53 2017. 7. Il dialogo socratico : fra tradizione storica e pratica filosofica per la cura di sé / Linda M. Napolitano Valditara. Milano : Mimesis, [2018]. LOCATION = CLASS Stacks. B318.D53 N37 2018. 8. Plato's Timaeus and the Latin tradition / Christina Hoenig. Cambridge, United Kingdom ; New York, NY : Cambridge University Press, 2018.
    [Show full text]
  • Margarete Bieber (1879 –1978): Eminent
    ZAPISKI HISTORYCZNE — TOM LXXXIV — ROK 2019 Zeszyt 2 Sources, Materials, Miscellanea http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2019.50 KAROL KŁODZIŃSKI (University of Gdańsk) Margarete Bieber (1879 –1978): Eminent Classical Scholar from Western Prussia Key words: Przechowo, women’s emancipation, ancient culture, classical archaeology, women of science In the context of questions about the participation of women in making science in the 20th century, the leading position is obviously occupied by Ma- ria Skłodowska-Curie, who was not only the first two-time Nobel Prize win- ner (in 1903 and 1911), but also the first female professor at Paris-Sorbonne University1. However, in-depth studies prove that the famous Polish chemist was not the only scientist in the past century who significantly contributed to science. The scientific background and achievements of Margarete Bieber, a German researcher of Jewish origin (an American citizen from 1940) are also impressive. Born on 31 July 1879 in Schönau (Przechowo, a present-day district of Świecie, Poland)2 in former West Prussia, she was a world-famous expert in art and archaeology of ancient Greece and Rome, specializing in the history of ancient theatre. The career of this researcher is above all a fascinating story of a daughter of rich Jewish industrialists from Pomerelia, who, in order to devote herself to scholarship, had to struggle for a long time with prejudices concerning not only her gender, but also her ethnicity, which was particularly stigmatized during the Nazi Germany period. In the late 19th and early 20th centuries, higher education, let alone being part of academic world, was unattainable for the vast majority of women3.
    [Show full text]
  • Klassische Archäologie Und Nationalsozialismus
    Stefan Altekamp Klassische Archäologie und Nationalsozialismus Vorlesung Sommersemester 2014 Humboldt-Universität zu Berlin Institut für Archäologie / Winckelmann-Institut Berlin 2016 Inhalt 0. Vorbemerkung, Abkürzungen 3 1. Einführung. Forschungsgeschichte 4 2. Personenverband 17 3. „Anhänger des Nationalsozialismus“ 23 4. Verfolgung und Exil 29 4.1. Beruf 29 4.2. Studium 39 4.3.Die Situation an der Berliner Universität 43 4.4. Nach dem Krieg – Bilanz 46 5. Frauen in Studium und Beruf 51 6. Lehre 61 6.1. Leipzig 61 6.2. Berlin 63 6.3. Übrige 72 6.4. Kriegsende 75 7. Forschung 84 7.1. Vorbemerkung 84 7.2. Osten & Westen 85 7.3. Norden & Süden – oder: Grenzen der Klassischen Archäologie 96 7.4. Die Strukturforschung 102 7.5. Kontingenzen 114 8. Ideologisierte Geistes- und Naturwissenschaft: die Brüder Rodenwaldt 119 9. Auswahlbibliographien 138 - 2 - 0. Vorbemerkung, Abkürzungen Dem Universitätsarchiv der Humboldt-Universität gilt mein Dank für die Erlaubnis, Archivalien zum Thema einsehen und verwenden zu können. Abkürzungen AIDR – Archäologisches Institut des Deutschen Reiches DAI – Deutsches Archäologisches Institut - 3 - 1. Einführung. Forschungsgeschichte Die Vorlesung beginnt mit einer Serie von Standbildern aus dem Dokumentarfilm “Ein Tag im Juli. Berlin 1945”, dessen Material kurz nach Eintreffen der Westalliierten in Berlin von der Amerikanischen Luftwaffe gedreht wurde. Die 1975 veröffentlichte Auswahlmontage (John Lionel Bandmann, Jost von Morr, Chronos- Film) setzt mit einem Überflug über die Stadt und Szenen einer Durchfahrt ein, die das ungeheure Ausmaß der Zerstörung vor Augen führen. Auch das Hauptgebäude der heutigen Humboldt-Universität kommt in den Blick. An genau der Stelle des Westflügels, wo sich der Raum befindet, in dem wir gerade sitzen, klafft ein Loch, weiteren Räumen des Winckelmann-Instituts fehlen die Außenwände.
    [Show full text]
  • Evelyn Byrd Harrison, 1920–2012
    AJA OPEN ACCESS: NECROLOGY www.ajaonline.org Evelyn Byrd Harrison, 1920–2012 James R. McCredie Evelyn Byrd Harrison was born 5 June 1920 in and Archaistic Sculpture to the series. She wrote in its Charlottesville, Virginia, and graduated from John preface, “[t]he Agora sculpture helps us to understand Marshall High School in Richmond. She was de- the everyday background from which the great Athe- scended from two First Families of Virginia, lineages nian sculpture sprang and the working of the tradition recognized as belonging among which kept these inventions alive the first wave of English settlers for the enjoyment of later ages.”2 to colonize Jamestown in the 17th Exploring this interplay was a century. The Byrds became a lasting hallmark of her scholarly output. and prominent political dynasty Both books, which came early in in Virginia, as did the Harrisons, her career, represented important who produced Virginia governors contributions to the history of and two American presidents. As Greek sculpture and secured her a southerner, Harrison was proud place in the field. Her superb eye, of her family heritage, which even her analytical intellect, and her boasted distant kinship to Pocahon- gifts as a writer abound in these tas, but her life and her life’s work works. was spent in other places. She came Her teaching career began at north for her education, receiving the University of Cincinnati in her A.B. from Barnard College in 1951, where in addition to art his- 1941 and completing her M.A. at tory she taught first-year Greek Columbia University in 1943.
    [Show full text]
  • Margarete Bieber (1879 –1978
    ZAPISKI HISTORYCZNE — TOM LXXXIV — ROK 2019 Zeszyt 2 Źródła, materiały, miscellanea http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2019.20 KAROL KŁODZIŃSKI (Uniwersytet Gdański) Margarete Bieber (1879 –1978) – wybitna badaczka kultury antycznej z Prus Zachodnich Słowa kluczowe: Przechowo, emancypacja kobiet, kultura starożytna, archeologia kla- syczna, kobiety nauki W kontekście pytań o udział kobiet w tworzeniu nauki w XX w. palma pierwszeństwa, jak powszechnie wiadomo, należy się Marii Skłodowskiej- -Curie, która nie tylko była pierwszą, dwukrotną laureatką Nagrody Nobla (w 1903 i 1911 r.), lecz także pierwszą kobietą-profesorem na paryskiej Sor- bonie1. Wnikliwsze studia przekonują jednak, że w minionym wieku słynna polska chemiczka nie była jedyną tak zasłużoną dla nauki uczoną. Imponują- ce są także osiągnięcia oraz dorobek naukowy niemieckiej (od 1940 r. mającej obywatelstwo amerykańskie) badaczki pochodzenia żydowskiego – Margarete Bieber. Ta urodzona 31 VII 1879 r. w Przechowie (Schönau, obecnie dzielnica Świecia)2 na obszarze dawnych Prus Zachodnich uczona była światowej sławy znawczynią sztuki i archeologii starożytnej Grecji i Rzymu, wyspecjalizowaną w historii teatru antycznego. Kariera tej badaczki to przede wszystkim fascy- nująca historia zmagań zainteresowanej kulturą starożytną córki bogatych po- morskich przemysłowców o żydowskich korzeniach, która pragnąc poświęcić się nauce, przez długi czas musiała walczyć z uprzedzeniami dotyczącymi nie tylko jej płci, lecz także przynależności etnicznej, szczególnie napiętnowanej w okresie hitlerowskich Niemiec. Pod koniec XIX i na początku XX w. zdobycie wyższego wykształcenia, a tym bardziej zaistnienie w światowej nauce, dla zdecydowanej większości kobiet było nieosiągalne3. Swój naukowy sukces M. Bieber zawdzięczała jed- 1 Shari Rudavsky, Marie Curie 1867 –1934, [in:] Notable Scientists from 1900 to the Present, vol.
    [Show full text]
  • (1879-1978) by Larissa Bonfante and Matthias Recke Margarete Bieber
    MARGARETE BIEBER (1879-1978) By Larissa Bonfante and Matthias Recke Margarete Bieber: Two Worlds Larissa Bonfante and Matthias Recke Introduction Soon after Margarete Bieber's death in 1979 Larissa Bonfante wrote a short biography of her former teacher, long-time friend and neighbor in New York, which appeared in Claire Richter Sherman's Women as Interpreters of the Visual Arts (1981). Much of it was based on the unpublished manuscript of Dr. Bieber's Autobiography of a Female Scholar, which she gave to the author. This autobiography recounted the story of her life and her work, first in Germany and, after the coming of the Nazi era, in America. Twenty-five years later, these two worlds of the archaeologist, in Germany and America, Giessen and New York, are brought together by the two authors of this chapter. Matthias Recke became interested in Dr. Bieber's life when he was working on the history of the Archaeological Institute of the University of Giessen in which she played such an important part. His research in the archives of the Institute and the University led to the discovery of important letters, documents and material which illuminate the historical situation and often put the author's actions and interpretation of the facts in a new light. The two authors therefore determined to collaborate on a new account of the life of Margarete Bieber and of her remarkable career, which spanned two continents and almost a hundred years of a dramatic period of history. Much has changed in the quarter century since Margarete Bieber’s death in terms of both information and attitudes.
    [Show full text]
  • Dräger Zu Obermayer
    Hans Peter OBERMAYER, Deutsche Altertumswissenschaftler im amerikani- schen Exil. Eine Rekonstruktion. Berlin: De Gruyter 2014, XXVI + 750 S. Nach „Vorwort“ (S. IX-XII), „Inhalt“ (S. XIII-XIX), „Abkürzungsverzeichnis“ (S. XXI-XXIII1) und „Abbildungsnachweis“ (S. XXV-XXVI; außer Nr. 1 [Brief- Faksimile] nur Personenfotos; leider fehlen für die Abbildungen Seitenzahlen) folgt eine sechsfach untergliederte (davon in Nr. 5 vierfache Feingliederung) „Einleitung“ (S. 1-32); aus ihr seien nur zwei bzw. drei Punkte herausgehoben: (1) Im Abschnitt (S. 6-10) „Vom Kurt-von-Fritz-Gedächtnis-Preis zu Kurt von Fritz (New York 2005/2006)“ erfahren wir, dass die Auszeichnung der Mün- chener Dissertation (1977) H(ans) P(eter) O(bermayer)s in Anwesenheit der Preis- stifterin, Frau Hildegard von Fritz, der Witwe Kurt von Fritz’, die Initialzün- dung für HPOs Beschäftigung mit diesem Thema gewesen sei, das in einem ers- ten Forschungsaufenthalt im akademischen Jahr 2005/2006 in New York ver- tieft werden konnte (ein zweiter Forschungsaufenthalt in New York schloss sich 2008-2010 an: „Extension und Intension: Vom Artikel zum Buch [New York 2008-2010]“: S. 11-14). – (2) Gemäß Kapitel „,Wissenschaftlergeschichte als Wissen- schaftsgeschichte‘“ (S. 15-30, Unterabschnitt „Vom Wert der ‚Briefe großer Ge- lehrter‘“, S. 22f.) habe der Amerikaner William M. Calder III „den Nachweis er- bracht, ‚dass Wissenschaftsgeschichte im Grunde Wissenschaftlergeschichte ist‘“ – ja was denn sonst? Muss man für eine – gemäß Meinung des Rez. – Selbst- verständlichkeit ‚einen Nachweis erbringen‘? Anders als z.B. eine Pflanze, die auf natürlichem, durch die Schöpfung vorgegebenem Weg wächst und sich wei- terentwickelt (und wieder abstirbt), schreiben sich weder Bücher von selbst noch entwickeln sich Ideen (und Ideologien) von selbst, sondern nur durch ihre Trä- ger, die Menschen.
    [Show full text]