Hitit Uygarliği (M.Ö
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MARMARA ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ TEKSTİL TASARIM BÖLÜMÜ TEKSTİL SANATLARI TARİHİ 1 YRD.DOC. CEMİLE TUNA “HİTİT UYGARLIĞI” F.BELDE AKYOL DİLBER (Y.L.) 0067 İSTANBUL,2007 1 İÇİNDEKİLER 1. Hitit Uygarlığı. 1.1 Hitit Kralları Listesi. 1.1.1 Eski Krallık. 1.1.2 Büyük Krallık 1.2 Tarihçe. 2. Hitit Kültürünün Özellikleri. 2.1 Yazı ve Dil. 2.2 İnsan Hakları. 2.3 Hitit Dini. 2.4 Hitit Sanatı. 3. Hitit’lerin genel görünümleri ve giysileri. 3.1 Geç Hitit Döneminde genel görünüm özellikleri. 4. Hitit Takıları. 5. Hitit’lerde hayvan figürleri. 5.1 Hitit’lerde kartal figürü. 5.2 Hitit’lerde geyik figürü. 6.M.Kemal Atatürk ve Hitit’ler. 2 1. HİTİT UYGARLIĞI (M.Ö. 1660-1190) 1.1 HİTİT KRALLARI LİSTESİ 1.1.1.ESKİ KRALLIK Pithana M.Ö.18yy.başı Anitta Pithana’nın oğlu M.Ö.18yy.ortası Labarna Bilinen ilk Hitit Kralı M.Ö. 1690-1660 Hattuşili I Labarna’nın yeğeni M.Ö. 1660-1630 Murşili I HattusiliI’in torunu M.Ö.1630-1600 Hantili MurşiliI’ in kayınbiraderi/katili M.Ö.1600-1570 Zidanta I Hantili’ nin damadı M.Ö.1570-1560 Ammuna Hantili’nin oğlu M.Ö.1560-1540 Huzziya I Ammuna’nın oğlu M.Ö.1540-1535 Telipinu Zidanta I’in oğlu/Ammuna’nın kayınbiraderi M.Ö.1535-1510 Alluvamna Huzziya I’in oğlu M.Ö.1510-1500 Hantili II Alluvamna’nın oğlu M.Ö.1500-1490 Zidanta II ? M.Ö.1490-1480 Huzziya II ? M.Ö.1480-1460 1.1.2 BÜYÜK KRALLIK Tuthaliya II HuzziyaII’nin oğlu M.Ö.1460-1440 Arnuvanda I Tudhaliya II’nin damadı M.Ö.1440-1420 Hattuşili II ? M.Ö.1420-1400 Tuthaliya III Arnuvanda I’in oğlu M.Ö.1400-1380 Şuppiluliuma I Tudhaliya III’ün oğlu M.Ö.1380-1345 Arnuvanda II Şuppiluliuma I’in oğlu M.Ö.1346-1345 Murşili II Şuppiluliuma I’in oğlu M.Ö.1345-1315 Muvatalli II Murşili II’nin oğlu M.Ö.1315-1282 Murşili III Muvatalli II’nin oğlu M.Ö.1282-1275 Hattuşili III Murşili II’nin oğlu M.Ö.1275-1250 Tuthaliya IV Hattuşili III’ün oğlu M.Ö.1250-1220 Arnuvanda III Tuthaliya IV’ün oğlu M.Ö.1220-1200 3 Şuppiluliuma II Tuthaliya IV’ün oğlu M.Ö.1200-1190 1.2 TARİHÇE (resim-1) Hitit tarihi M.Ö. 1660-1460 eski krallık ve M.Ö. 1460-1190 büyük krallık devri olmak üzere iki safhada incelenir. Hitit’ler, Hint Avrupa ailesi'ne dahil bir dil konuştukları için Hint- Avrupa kökenli bir topluluk olduğu kabul edilmektedir. M.Ö. 1660 yıllarında Anadolu'ya göç ederek yerli Hatti Beylikleri üzerinde hakimiyet kurdukları bilinmektedir. Anadolu'ya geliş yönleri arasında, Kafkasya üzerinden, Çanakkale Boğazı'ndan ya da Karadeniz'den olmalıdır. En genel kabul gören görüş, Kafkasya üzerinden Anadolu'ya indikleri yönündedir. 4 Tarihteki ilk kralları Kussara kralı Pithana'dır. İlk yerleşim yerleri ise Kussara'dır. Pithana'nın oğlu Anitta zamanında başkentleri Neşa olmuştur. Anitta’dan sonra onun soyundan gelen torunu ; Hattuşa’yı (Boğazköy) Hitit krallığının başkenti yaparak; kendisine Hattuşalı anlamına gelen Hattuşili adını vermiştir. Eski Hitit Devleti’nin kurucusu I. Hattuşili Kızılırmak kavisi içindeki çekirdek ülkede birliği sağladıktan sonra, Kuzey Suriye ve Yukarı Fırat Bölgesi’nde (Hurri Ülkesi) ‘ne karşı akınlarda bulundu. Hattuşili’nin torunu Murşili istilalara güneyde devam ederek ve Suriye’deki şehir devletlerini devreden çıkartarak, Mezopotamya ticaret yollarını kontrol altına aldı. Halep ele geçirildi ve ordu Babil’e kadar ilerleyerek Hammurabi hanedanlığına son verdi. İmparatorluğun mezepotamya’ya ve deniz kıyısına ulaşma politikasını saptadı. Ancak, Murşili’nin Hantili tarafından öldürülmesi bir karışıklık dönemi getirir. Hantili idareyi ele aldıysa da o da öldürüldü. Hantil’den sonra tahta geçen Zidanta ve I. Huzziya’da Hantili ile aynı kaderi paylaşarak öldürüldüler. Bu dönemde Hitit Devleti, Torosların güneyindeki ülkeleri, Güney ve Güneydoğu Anadolu’daki diğer bölgeleri yeniden Mitanni Krallığı’na kaptırdı. Telipinu tahta geçince, saraydaki kan davalarını durdurmayı başardı. Önceki kralların uzak bölgelere yaptıkları seferleri durdurarak, Anadolu’yu kendi içinde tutarlı bir idari teşkilat altına almaya çalıştı. Bu amaçla eyalet sistemini kurdu. Telipinu fermanı olarak bilinen fermanı yayınlayarak, tahta çıkış yasalarını çıkardı. Böylece ülkeyi zayıflatan iç kavgaları önledi. 5 Telipinu fermanı şöyleydi; “ Birinci kadından doğan erkek çocuk kral olur. Eğer birinci sıradan bir prens yoksa , İkinci sıradan olan erkek çocuk kral olur. Bir kral çocuğu , bir oğlan mevcut değilse bu durumda birinci sıradan olan kız evlendirirlir, onun kocası kral olur. ” Arzava ile anlaşma yaparak Hitit Devleti’nin bir yabancı krallıkla gerçekleştirdiği ilk antlaşmayı imzaladı. I. Tuthaliya Hititler’in düşmanı Kaşkalar’ la da başetmek zorunda kalmıştır. Tuthaliya zamanında, Fırat’ın yukarı yatağında kalan bölgelere ve Kuzey Mezopotamya’da Hurrilere karşı yapılan askeri harekatlardan söz edilmektedir. Bu başarılarla I. Tuthaliya’nın Hatti ülkesinde krallığın gücünü yeniden sağladığı anlaşılmaktadır. Ancak I. Tuthaliya’nın hükümdarlık alanı genelde Anadolu ile sınırlı kalmıştır. I. Şuppiluliuma tahta geçince, öncelikle Anadolu’ daki hakimiyetini sağlamlaştırmıştır. Daha sonra Suriye ve Kuzey Mezopotamya’ nın bazı bölgelerini Hitit Krallığı’ na katmıştır. Kaşkalarla savaşmış, Ugarit Kralı II. Nigmedu ile bir anlaşma yapmıştır. Şuppiluliuma Mısır’ da Tutankhamon’ un ölümünden sonra çıkan çatışmaları fırsat bilmiş, Kargamış’ ı alarak Mitanni Krallığı’ na son vermiştir. II.Murşili’nin, Anadolu’nun kuzeyindeki ve batısındaki seferleri, Hitit çekirdek ülkesinde vebanın hüküm sürdüğü ve giderek artan Asur etkisiyle Suriye’de huzursuzlukların yaşandığı bir döneme rastlamıştır. Babası Murşili’nin ardından fazla zorluk çekmeden tahta geçen II. Muvattalli, yirmi yıldan fazla ’’Büyük Kral’’ olarak hüküm sürmüştür. O’ nun küçük kardeşi Hattuşili, askeri birliklerin başı, saray memuru, kuzey sınırının sürekli huzursuz bölgelerinde ve Hattuşa’da Vali olarak Hükümdara birçok alanda hizmet vermiştir. Bu dönemde Muvattalli sarayını, Hattuşa’dan Tarhuntaşşa’ya 6 taşımıştır. Muvattalli zamanında Orta Suriye’deki Amurru bölgesi nedeniyle, Hititler’in anlaşmazlığa düştüğü ülke Mısır’dı. Bu anlaşmazlık Kadeş Savaşı’ na yol açtı. (M.Ö. 1274) M.Ö. 1274 tarihinde II. Ramses ile Muvattalli arasında Kadeş önünde büyük bir meydan savaşı yapılmış ve Kadeş Barış Antlaşması ile sonuçlanmıştır. Bu antlaşmaya bağlı olarak II. Ramses savaştan önce aldığı yerleri boşaltmış, Kadeş Şehri Hititlere kalmıştır. Kadeş Barış Antlaşması sırasında orduda çıkan bir isyanda, Muvattalli öldürülmüştür. Antlaşma, onun yerine geçen III. Hattuşili tarafından imzalanmıştır. (M.Ö.1269) Bu antlaşma dünya tarihinde eşitlik ilkesine dayanan en eski antlaşmadır. Antlaşma çivi yazısıyla gümüş plakalar üzerine Akadca olarak yazılmıştır. Ayrıca Kralın mührünün yanında Kraliçenin (tavananna) mührü de vardır. Antlaşma Hattuşa’ da ortaya çıkarılan ve günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesinde bulunmaktadır. (resim-2)Mısır-Hitit Barış Antlaşması. M.Ö. 1270. Kadeş Savaşından sonra imzalandı. (İst.ark. müz.) Büyük Kral II. Muvattalli öldüğünde, eski bir kurala uyulmuş ve imparatorluğun en güçlü adamı olan kardeşi Hattuşili yerine, oğlu 7 III. Murşili/Urhi-Teşup tahta geçmiştir. O, başkenti Tarhuntaşşa’dan, yeniden Hattuşa’ya taşımıştır. Kurallara uygun olmaksızın tahta çıkmış olmasına rağmen, III.Hattuşili önemli politik başarılar ve uluslararası takdir kazanmıştı; ancak Hattuşa’da tahtına çıkacak kişi ile ilgili düzenlemeyi yapmak da kendisi için önemliydi. Önceden seçilen varisten vazgeçilmiş ve yerine Prens IV. Tuthaliya seçilmişti. Tuthaliya tahta çıktıktan sonra, Tarhuntaşşa Kralı Kurunta ile antlaşma yapmış ve Tarhuntaşşa ülkesinin sınırları yeniden çizilmiştir. II. Muvattali’nin oğlu olarak hanedandan gelen Krala, imparatorluk hiyerarşisi içinde Karkamış Kralı ile aynı düzeyde yer verilmiştir. Hitit İmparatorluğu’nun bilinen son hükümdarı IV. Tuthaliya’ nın oğlu II. Şuppiluliuma, başgösteren yiyecek sıkıntısıyla daha da gerginleşen duruma rağmen bazı askeri başarılar elde etmiştir. Hattuşa’da bugün Güneykale olarak adlandırılan kesimdeki bir yazıtta, II. Şuppiluliuma’ nın askeri birliklerinin Orta ve Güneybatı Anadolu’da başarıyla savaştığından, Tarhuntaşşa’ da da hükümdarın yeniden otorite kurduğundan söz edilir. Çivi yazılı belgeler de, Kargamış Kralı ve doğrudan Büyük Kral tarafından denetlenen Alaşiya (Kıbrıs) ülkesiyle antlaşma yapıldığı belirtilir. Hitit İmparatorluğu’nun M.Ö. 2000’den kısa bir süre sonra yıkılma nedeni halen tam olarak anlaşılamamıştır. İmparatorluğun yıkılmasına çeşitli etkenlerin neden olduğu değerlendirilmektedir. Son büyük kralın hüküm sürdüğü dönemde, halk içinde huzursuzluklar ve Hitit aristokrasisinde giderek artan çatışmalar başgöstermiştir. Hitit Devletinin ayakta olduğu son yıllara tarihlenen yazılı kaynaklar, sefalet içinde olduğu belirtilen Anadolu’ya Suriye ve Mısır’dan büyük miktarlarda tahıl sevk edildiğini kanıtlamaktadır. Aynı zamanda Anadolu’daki huzursuzluklar ve balkanlardan yeni gelen düşman çok kuvvetliydi. 8 Tarihte “Ege Göçü” olarakta bilinen bu karışıklıklar sonra Yunanistan, Anadolu ve Suriye korkunç bir biçimde tahrip olup Suriye üzerindeki Hitit etkisinin azalması da Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasında neden ya da sonuç olarak değerlendirilmektedir. 2.HİTİT KÜLTÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ 2.1 YAZI VE DİL Hititçe, bugüne kadar bilinen en eski Hint-Avrupa dilidir. Dillerine Neşa kentinden alınma Nesili (Neşçe) derlerdi. Yazılarında ise mezepotamya etkileri görülmektedir. Resmi ve diplomatik yazışmaları Akkadça ve Sümerce çivi yazısıyla yazılırken; kayalardaki kabartmalarda Hiyeroglif denilen yazılar kullanılırdı. Hurricede önemli bir diplomatik yazışma diliydi. 2.2 İNSAN HAKLARI Hitit Uygarlığı’nı komşularından