Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων Διπλωματική Εργασία «Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» Μαρία Λουμπάκη Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Ευαγγελία Σαμπανίκου Αθήνα, Σεπτέμβριος 2019 Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήριας Μαρίας Λουμπάκη που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης η Μαρία Λουμπάκη εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της συγγραφέως/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση της συγγραφέως/δημιουργού. Η Μαρία Λουμπάκη διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών της δικαιωμάτων. «Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» Μαρία Λουμπάκη Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Συνεπιβλέπουσα Καθηγήτρια: Ευαγγελία Σαμπανίκου Εύχαρις Μάσχα Αθήνα, Σεπτέμβριος 2019 «Μαρία Λουμπάκη, Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» «Αφιερώνω την εργασία μου σε αυτούς που είναι πάντα δίπλα μου και με στηρίζουν: στον Γιωργή, στην Κατερίνα και στον Βασίλη μου» Διπλωματική Εργασία iv «Μαρία Λουμπάκη, Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» Ευχαριστίες Ολοκληρώνοντας τη διπλωματική μου εργασία και συνεπώς τον κύκλο των σπουδών μου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων θα ήθελα να ευχαριστήσω τους Καθηγητές και τις Καθηγήτριές μου, από όλες τις θεματικές ενότητες, καθώς θεωρώ ότι το περιεχόμενο της παρούσης ΔΕ περιλαμβάνει τις γνώσεις αλλά και την εμπειρία συγγραφής του συνόλου των σπουδών μου. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τόσο την Επιβλέπουσα Καθηγήτρια μου, την κυρία Ευαγγελία Σαμπανίκου, για τις πολύτιμες συμβουλές, την καθοδήγηση αλλά και την εμπιστοσύνη, που μου έδειξε όσο και τη Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια, την κυρία Εύχαρι Μάσχα για τις εύστοχες επισημάνσεις της. Ένα τεράστιο ευχαριστώ στον κύριο Δημήτρη Σακαρίδη, έναν από τους βασικούς διοργανωτές του Φεστιβάλ Κόμικς Comicdom Con Athens, που από την αρχή υποστήριξε το εγχείρημά μου και θέλησε να με βοηθήσει με κάθε τρόπο στη συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών. Πολλές ευχαριστίες οφείλω στους κυρίους Τάσο Ζαφειριάδη, Νίκο Δαλαμπύρα, Ηλία Κατιρτζιγιανόγλου, Πάνο Κρητικό, Λευτέρη Σταυριανό και στην κυρία Μυρτώ Τσελέντη για τη θετική διάθεση και τις συνεντεύξεις που μου παραχώρησαν. Επιπρόσθετα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον φίλο μου, Μιχάλη και την ξαδέλφη μου Αθηνά για την ηθική και ψυχολογική συμπαράσταση και αισιοδοξία, που μου προσέφεραν κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Τέλος, ένα τεράστιο ευχαριστώ οφείλω στην οικογένεια μου, στον άντρα μου Γιωργή και στο γιο μου Βασίλη για την πολύτιμη αγάπη, στήριξη και υπομονή τους. Διπλωματική Εργασία v «Μαρία Λουμπάκη, Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» Περίληψη Τα φεστιβάλ είναι πολύμορφες και πολύπλευρες πολιτιστικές δραστηριότητες με χαρακτηριστικά, που τις διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες, καθώς πραγματοποιούνται σε ορισμένο χώρο και χρόνο και απαιτούν διαφορετική οργάνωση και διαχείριση. Ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία και την αυθεντικότητα τους και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Με την παρούσα διπλωματική εργασία ερευνάται η επίδραση των Ελληνικών Φεστιβάλ Κόμικς σε πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Εστιάζει στον τρόπο οργάνωσης και διαχείρισής τους, καθώς και στη συμβολή τους στη ψυχαγωγία του κοινού, στη διάδοση της Ένατης Τέχνης, στην ανάδειξη νέων Ελλήνων δημιουργών και στην ανάπτυξη της εγχώριας εκδοτικής παραγωγής. Για την ολιστική προσέγγιση των ελληνικών διοργανώσεων προτιμήθηκε η ερευνητική μέθοδος της ανάλυσης δεδομένων και της μελέτης περίπτωσης, που είναι το Ελληνικό Φεστιβάλ Κόμικς «Comicdom Con Athens». Στο πρώτο μέρος της εργασίας, που αποτελεί το θεωρητικό πλαίσιο, στο οποίο στηρίζεται η παρουσίαση της μελέτης περίπτωσης, αναλύονται οι βασικές έννοιες, που διέπουν τη διοίκηση και διαχείριση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων και περιλαμβάνεται μία σύντομη ιστορική αναδρομή των σημαντικότερων Αμερικάνικων και Ευρωπαϊκών Φεστιβάλ Κόμικς. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται το «Comicdom Con Athens». Η παρουσίαση περιλαμβάνει την ιστορική αναδρομή, την ανάλυση της οργάνωσης και διαχείρισής του και μία έρευνα κοινού, με την οποία εντοπίζονται οι απόψεις, τα χαρακτηριστικά και οι προτιμήσεις των συμμετεχόντων στο Φεστιβάλ. Μεθοδολογικά η ΔΕ στηρίζεται στη συλλογή πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων. Τα πρωτογενή προέρχονται από την επεξεργασία των ερωτηματολογίων και των συνεντεύξεων των μελών της εγχώριας κόμικς σκηνής. Τα δευτερογενή στηρίζονται στη βιβλιογραφική ανασκόπηση και παρουσίαση των στατιστικών στοιχείων επισκεψιμότητας των διεθνών και ελληνικών Φεστιβάλ κόμικς. Λέξεις – Κλειδιά Πολιτιστικές δραστηριότητες, Φεστιβάλ Κόμικς, Στρατηγικός Σχεδιασμός, Επικοινωνιακή Στρατηγική, Ελληνικό Φεστιβάλ Κόμικς «Comicdom Con Athens». Διπλωματική Εργασία vi «Μαρία Λουμπάκη, Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» «Comics festivals in Greece: The Case of Comicdom Con Athens» Maria Loumpaki Abstract Festivals are multi-faceted cultural activities with specific characteristics, which differentiate them from other cultural activities, as they take place in a certain space and time and require different organization and management. They stand out for their originality and authenticity and play a key role in the development of local communities. This dissertation explores the influence of the Greek Comics Festivals on cultural, social and economic level. It focuses on how they are organized and managed, as well as on their contribution to public entertainment, the spread of the Ninth Art, the emergence of new Greek artists and the development of the domestic industry of comic books. For a holistic approach of Greek events, data analysis and a case study (the Greek festival "Comicdom Con Athens) were chosen as the preferred research method. The first part of the dissertation is the theoretical framework, on which the case study is based, and it contains an analysis of the basic concepts governing the administration and management of cultural activities, as well as a brief historical review of the most important Comics Festivals in U.S.A and in Europe. "Comicdom Con Athens" is introduced in the second part, which includes a historical review, an analysis of the festival's organization and management, and a survey that examines the opinions, the characteristics and preferences of the festival’s audience. The dissertation, as far as the methodology is concerned, is based on the collection of primary and secondary data. The primary ones come from the processing of questionnaires and interviews of important figures involved in the domestic comic scene, while the secondary data are based on the bibliographic review and presentation of various statistics of the international and Greek Comics festivals. Διπλωματική Εργασία vii «Μαρία Λουμπάκη, Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» Keywords Cultural Events, Comics Festivals, Comic Book Conventions, Strategic Planning, Communication Strategy, Greek Comics Festival "Comicdom Con Athens". Διπλωματική Εργασία viii «Μαρία Λουμπάκη, Φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα: Η περίπτωση του Comicdom Con Athens» Περιεχόμενα Περίληψη.............................................................................................................................. vi Abstract ............................................................................................................................... vii Περιεχόμενα ......................................................................................................................... ix Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων ......................................................................................... xi Κατάλογος Πινάκων .......................................................................................................... xiii Συντομογραφίες & Ακρωνύμια .......................................................................................... xiv Εισαγωγή ............................................................................................................................... 1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ – ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ............................................................... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Εισαγωγικά-Βασικές Έννοιες ..................................................................... 4 1.1 Πολιτιστική διοίκηση & διαχείριση ....................................................................... 4 1.2 Πολιτιστικές δραστηριότητες ................................................................................. 7 1.3 Σχεδιασμός & διαχείριση πολιτιστικών δραστηριοτήτων ...................................... 8 1.4 Μοντέλα οργάνωσης, διαχείρισης και αξιοποίησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων .............................................................................................................