Afgańskie Siły Zbrojne W Koncepcji Reform Sektora Bezpieczeństwa Po
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I POLITYCZNYCH INSTYTUT NAUK POLITYCZNYCH I STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH BEATA GÓRKA-WINTER DYSERTACJA DOKTORSKA AFGAŃSKIE SIŁY ZBROJNE W KONCEPCJI REFORM SEKTORA BEZPIECZEŃSTWA PO 2001 ROKU PROMOTOR: PROF. DR HAB. HUBERT KRÓLIKOWSKI KRAKÓW 2015 Składam serdeczne podziękowania Panu prof. dr hab. Hubertowi Królikowskiemu za okazaną pomoc i cenne uwagi przekazane mi w trakcie realizacji pracy. Mojemu Mężowi i Synom dziękuję za cierpliwość i nieustanne wsparcie. Spis Treści Wstęp ………………………………………………………………………………... 1 Rozdział I: Reforma sektora bezpieczeństwa – aspekty teoretyczne …………… 21 1. Problemy definicyjne ………………………………………………………….... 21 2. Podmioty reform sektora bezpieczeństwa ………………………………………. 25 3. Problem “dobrego rządzenia” w koncepcji reform sektora bezpieczeństwa …… 28 4. Cele i kierunki reformy sektora bezpieczeństwa ……………………………….. 35 4.1 Cele SSR w grupie państw rozwijających się ………………………………. 37 4.2 Cele SSR w grupie państw przechodzących transformację ustrojową ……... 40 4.3 Cele SSR w grupie państw postkonfliktowych ……………………………... 42 4.4 Cele SSR w grupie rozwiniętych demokracji zachodnich ………………….. 44 5. Czynniki warunkujące efektywność reform sektora bezpieczeństwa …………... 46 6. Podsumowanie ………………………………………………………………….. 49 Rozdział II: Reforma sektora bezpieczeństwa w grupie państw postkonfliktowych ……………………………………………………. 53 1. Cele i zadania reform sektora bezpieczeństwa w kontekście postkonfliktowym . 56 2. Podmioty reform sektora bezpieczeństwa w kontekście postkonfliktowym …… 60 2.1 Siły zbrojne jako podmiot SSR w kontekście postkonfliktowym …………... 61 2.2 Aktorzy pozapaństwowi …………………………………………………….. 62 2.3 Aktorzy zewnętrzni wobec SSR ……………………………………………. 67 3. Czynniki warunkujące efektywność SSR w środowisku postkonfliktowym …… 69 3.1 Postawa społeczności międzynarodowej …………………………………… 69 3.2 Postawa lokalnych elit politycznych i „local ownership” ………………….. 72 3.3 Określenie programu reform ……………………………………………….. 75 4. Wnioski …………………………………………………………………………. 77 Rozdział III: Armia afgańska w XIX i XX wieku – koncepcje funkcjonowania, struktura, główne problemy ……………………………………….. 79 1. Trudne początki - próby tworzenia afgańskich sił zbrojnych na przełomie XIX i XX wieku ……………………………………………………………………….. 81 2. Armia afgańska po zakończeniu drugiej wojny światowej ……………………... 83 3. Dezintegracja afgańskich sił zbrojnych w latach 1978 -1979 …………………... 86 4. Armia afgańska wobec rebelii mudżahedinów po inwazji Związku Radzieckiego (1979-1989) ……………………………………………………... 90 5. Kondycja armii afgańskiej po zakończeniu interwencji radzieckiej (1989-1996). 93 6. Próby odbudowy afgańskich sił zbrojnych w Islamskim Emiracie Afganistanu (1997-2001) ……………………………………………………………………... 97 7. Grupy zbrojne w Afganistanie u progu XXI wieku …………………………….. 99 8. Podsumowanie i wnioski ……………………………………………………….. 102 Rozdział IV: Uwarunkowania reform sektora bezpieczeństwa w Afganistanie .. 109 1. Uwarunkowania geograficzno-klimatyczne ……………………………………… 110 2. Potencjał ludnościowy i demograficzny ………………………………………….. 112 2.1 Zróżnicowanie etniczno-religijne ………………..…………………………... 114 2.2 Problem uchodźców afgańskich ………………………………..………….... 117 3. Uwarunkowania ekonomiczne …………………………………………………… 119 3.1 Problem upraw opium i szarej strefy …………………………………………. 124 3.2 Potencjał surowcowy …………………………………………………………. 129 4. Podsumowanie ……………………………………………………………………. 131 Rozdział V: Koncepcje budowy armii afgańskiej po 2001 roku ………………… 136 1. Afgańskie siły zbrojne w świetle porozumienia z Bonn (5 grudnia 2001 r.) …….. 138 2. Redefinicja koncepcji afgańskich sił zbrojnych w latach 2002-2004 ……………. 143 3. Modyfikacje koncepcji rozwoju Afgańskiej Armii Narodowej w latach 2005 – 2008 ………………………………………………………………………………. 151 4. Zmiany w koncepcji funkcjonowania afgańskich sił zbrojnych po roku 2009 ….. 154 5. Alternatywne koncepcje tworzenia afgańskich sił zbrojnych ……………………. 156 6. Podsumowanie ……………………………………………………………………. 158 Rozdział VI: Realizacja koncepcji budowy afgańskich sił zbrojnych po roku 2001 ………………………………………………………………….. 162 1. Nieudany eksperyment - próby stworzenia afgańskich sił zbrojnych na podstawie Porozumienia z Bonn z grudnia 2001 roku …...………………………………….. 163 2. Afgańska Armii Narodowa w świetle Dekretu z Petersberga z grudnia 2002 roku (Afghan National Army – ANA) …...…………………………………………….. 166 3. Umocowanie instytucjonalne i struktura Afgańskiej Armii Narodowej …...……. 168 3.1 Siły specjalne w Afgańskiej Armii Narodowej …...…………………………. 171 3.1.1 Afgańska Brygada Komandosów …...……..………………………… 171 3.1.2 Afgańskie Siły Specjalne ….........…………………………………… 173 3.2 Afgańskie siły powietrzne …...………………………………………………. 175 3.3 Zaangażowanie operacyjne Afgańskiej Armii Narodowej …...……………... 177 3.4 Szkolnictwo wojskowe …...…………………………………………………. 180 3.4.1 Afgańska Akademia Obrony Narodowej (National Military Academy of Afghanistan) ………………………..……………………………... 181 3.4.2 Afgański Uniwersytet Wojskowy (Afghan Defence University) ……. 181 4. Rola NATO w formowaniu Afgańskiej Armii Narodowej ………………………. 182 5. Najważniejsze problemy w formowaniu afgańskich sił zbrojnych ………………. 186 5.1 Problem istnienia sił paralelnych do afgańskiej Armii Narodowej …………. 186 5.1.1 Afgańskie Siły Bezpieczeństwa ……………………………………... 187 5.1.2 Fiasko procesu Demobilizacji, Rozbrojenia i Reintegracji …………. 188 5.1.3 Ograniczone efekty Programu Demobilizacji Nielegalnych Grup Zbrojnych ……………………………………………………………. 193 5.1.4 Ograniczone rezultaty Programu Pokoju i Reintegracji .…………….. 195 5.1.5 Milicje w prowincjach …….…………………………………………. 197 5.2 Problem finansowania Afgańskiej Armii Narodowej ……………………….. 200 5.3 Problem rekrutacji i dezercji ………………………………………………… 204 5.4 Problem równowagi etnicznej ……………………………………………….. 207 6. Podsumowanie ……………………………………………………………………. 210 Rozdział VII: Efektywność wysiłków podjętych na rzecz budowy Afgańskiej Armii Narodowej w latach 2001-2012 …………………………… 215 1. Problem sprzecznych celów zaangażowania Stanów Zjednoczonych w Afganistanie …………………………………………………………………. 216 1.1 Problemy wynikające z tzw. podejścia „light footprint” ……………….. 219 1.2 Problem wzmacniania pozycji komendantów wojskowych w prowincjach ……………………………………………………………… 221 2. Kwestia „local ownership” ………………………………………………….. 231 3. Kwestia wdrażania zasad „good governance” ………………………………. 236 3.1 Wdrażanie zasady przejrzystości ………………………………………... 237 3.2 Wdrażanie zasady odpowiedzialności i zasady rządów prawa ………….. 241 3.3 Wdrażanie zasady udziału oraz orientacji na konsensus ……………….... 246 3.4 Wdrażanie zasady efektywności, zdolności do reakcji oraz wydajności ... 248 4. Podsumowanie ………………………………………………………………. 254 Zakończenie ………………………………………………………………………… 260 Bibliografia …………………………………………………………………………. 276 Wstęp Upadek systemu dwubiegunowego oraz rozpowszechnienie modelu liberalnej demokracji jako swego rodzaju wzorca z Sèvres dla państw przechodzących transformację ustrojową prowokowało wielu myślicieli do formułowania tez, w myśl których zakończył się w dziejach historii etap, kiedy państwa i narody zmuszone były dochodzić swoich praw przy pomocy siły zbrojnej 1 . Zapobiegać temu miał wszechstronny system prawa międzynarodowego oraz system tzw. interlocking institutions, czyli współpracujących ze sobą organizacji i sojuszy międzynarodowych, stojących na straży światowego pokoju i bezpieczeństwa2. Ponadto, już „w 1982 roku na forum brytyjskiego parlamentu ówczesny prezydent USA, Ronald Reagan, zasugerował, że państwa, których systemy ustrojowe posiadają wbudowane mechanizmy ochrony praw i wolności jednostek, będą realizować powściągliwą politykę zagraniczną i akcentować pokojowe intencje w stosunkach z innymi państwami”3. Wbrew tym założeniom, zarówno wydarzenia z początku lat 90. ubiegłego wieku (konflikty na Bałkanach i w Afryce), jak i obecnie (postępująca destabilizacja Bliskiego Wschodu, wojna rosyjsko-gruzińska czy rosyjsko-ukraińska) pokazują, iż w XXI wieku użycie siły zbrojnej wciąż pozostaje jednym ze sposobów osiągania korzyści politycznych, uzyskania i utrzymania władzy nad terytorium danego państwa lub regionu, eliminacji politycznych oponentów, narzucania określonego ustroju czy zapewnienia dostępu do bogactw naturalnych 4 . Pomimo powszechnie obowiązujących regulacji prawa międzynarodowego, które wykluczają użycie metod siłowych w rozwiązywaniu sporów oraz czuwających nad egzekwowaniem tych zasad organizacji międzynarodowych (z Organizacją Narodów Zjednoczonych na czele5), konflikty zbrojne wciąż nie zostały wyeliminowane, a 1 Z najpopularniejszą wśród nich tezą o „końcu historii” sformułowaną przez amerykańskiego politologa Francisa Fukuyamę. Zob. F. Fukuyama, Koniec historii, Zysk i S-ka, Poznań, 1996. 2 Na temat koncepcji „interlocking institutions” (zazębiających się instytucji”) patrz artykuł Manfreda Wörnera, Sekretarza Generalnego NATO w latach 1988-1994 pt. A Vigorous Alliance, A Motor for Peaceful Change in Europe, w „NATO Review”, no. 6, vol. 40, December 1992, na http://www.nato.int/docu/review/1992/9206-1.htm . 3 Za: B. Wiśniewski, Teoria demokratycznego pokoju, [w:] R. Zięba, S. Bieleń, J. Zając (red.), Teorie i podejścia badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015, s. 49. 4 O przyczynach wojen patrz m.in. J. Garrett, Przyczyny wojny i warunki pokoju, [w:] J. Baylis, J. Witrz, C.S. Gray, E. Cohen (red.), Strategia we współczesnym świecie, Wprowadzenie do studiów strategicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2009, s. 19-42. 5 Więcej na ten temat patrz: J. Morris, Prawo, polityka