Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Szkic Historyczny Krasnosielca
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 1 ISSN 2080-024X styczeń 2010 rok dodatek specjalny do miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 1/34 http://krasnosielckiezeszytyhistoryczne.tpzk.pl Wprowadzenie Zeszytem tym rozpoczynamy nową serię wydawniczą Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej pod ty- tułem „Krasnosielckie Zeszyty Historyczne”. Seria ma na celu odkrywanie i propagowanie historii miejsca, gdzie mieszkamy - Ziemi Krasnosielckiej. Pragniemy publikować opracowania mówiące o ludziach mieszkają- cych tu kiedyś i dziś oraz o tych, którzy zostawili trwały i niezatarty ślad w życiu naszych przodków. Celem naszym jest również inspirowanie otwartych i ciekawych świata umysłów, do aktywnych poszukiwań. Osoby, którym bliska jest poruszana przez nas tematyka, i które pragną zmierzyć się z wyzwaniem twórczymi, zapra- szamy do dzielenia się własnymi przemyśleniami na łamach „Zeszytów”. Poznawajmy codzienne zmagania i pragnienia naszych przodków, bądźmy z nich dumni, i dumni z samych siebie. Naszą serię wydawniczą otwiera wytrwały regionalista Tadeusz Kruk oraz Cezary Kocot, syn wielce zasłu- żonego dla miejscowej społeczności Władysława Kocota. Praca T. Kruka „Szkic historyczny Krasnosielca (do 1939 r.)” jest tylko zapowiedzią efektów jego staranności w poszukiwaniu wiedzy o ludziach tej Ziemi. Synteza znanych faktów, zanurzona w przejrzystej i ciekawej opowieści, w połączeniu z iście naukową ostroż- nością w formułowaniu wniosków, czyni jego opracowanie dostępnym i niezmiernie cennym dla czytelnika. Praca C. Kocota „Drążdżewo w czasie wojen napoleońskich” jest wynikiem pasji, potrzeby serca i umysłu. Podczas wieloletnich poszukiwań materiałów źródłowych, zgromadził on bogatą wiedzę ukazującą nam nie- znane dotychczas fakty i wydarzenia. Pisząc o historii, której uczestnikami byli dziadkowie naszych dziadków, Autorzy opracowań budują tożsamość społeczną nie tylko drążdżewiaków i krasnosielczan, ale wszystkich, którzy na Ziemi Krasnosielckiej mieszkają. Zapraszając do uważnej lektury oraz twórczej i życzliwej krytyki, dziękujmy Państwu M. i A. Borkowskim za życzliwość i sfinansowanie kosztów druku niniejszego Zeszytu. Prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej Tomasz Bielawski Redaktor Naczelny społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Sławomir Rutkowski Tadeusz Kruk Cezary Kocot Szkic historyczny Drążdżewo Krasnosielca w czasie wojen (do 1939 r.) napoleońskich Najpiękniejszą radość sprawia Obce rzeczy dobrze wiedzieć jest, odkrywanie niezwykłości swoje - obowiązek. w rzeczach najbardziej Zygmunt Gloger zwyczajnych. Ryszard Kapuściński Drążdżewo Małe, dnia 10.01.2010r. Drążdżewo, dnia 16.09.2009r. Szkic historyczny Krasnosielca (do 1939 r.) W czasach Pawła z Radzanowa Historię Krasnosielca należy rozpatrywać w kontekście dziejów Mazowsza, jako jednej z dzielnic, po brzemiennej w skutkach decyzji księcia Bolesława Krzywoustego z 1138 r. o podziale państwa polskiego. Powyższą decy- zję powielali wielokrotnie książęta w podle- głych sobie dzielnicach. Podobnie postąpił również książę Siemowit III, dzieląc na prze- łomie lat 1373-74 Mazowsze pomiędzy swo- ich synów: Siemowita (dzielnica warszawska) i Janusza (dzielnica rawska). Książę Janusz, w celu zakończenia długotrwałych sporów z Krzyżakami o pas puszcz, leżących wzdłuż granicy z Mazowszem, wziął udział, wespół z komturem ostródzkim Burchardem von Mans- feldem, w zjeździe granicznym w 1374 r. Z tym wydarzeniem oraz z faktem erekcji parafii w 1386 r. przez biskupa płockiego, Ścibora, wiążą się najwcześniejsze wzmianki o Kra- il.2. Krasnosielc, kościół parafialny, fot. S. Rutkowski 2009r. snosielcu, występującym pod zbliżonymi na- zwami jako Sielc, Sielec, Sielce czy Siedlec. Owe daty (1374 i 1386) i szczątkowe zapisy W książęcym orszaku znalazły się dwie oso- dziejów osady nie wyczerpują tematu. Pozwa by związane z Krasnosielcem - Paweł (Paszek, lają jednak snuć daleko idące dywagacje, po- Epidemie Paszko) z Radzanowa (ok. 1355-1409) i To- nieważ pewne przesłanki wskazują na istnienie masz Michałowicz. Pierwszy z nich to syn tutaj znacznie wcześniejszego osadnictwa. W XIX w. obfite żniwo zbierały epidemie podkomorzego płockiego Chwalisława, herbu Większość, z ponadsześciowiekowych dziejów chorób zakaźnych, jak tyfus, ospa, a przede Prawdzic, późniejszy chorąży warszawski. Krasnosielca, otacza mroczna kurtyna historii. wszystkim cholera. Epidemie cholery odnoto- W uznaniu niewątpliwych zasług obdarzony Próby ich rekonstrukcji pozostają w sferze do- wano w latach 1831, 1837, 1848, 1852, 1854- już w następnym, 1375r., przez księcia Janusza mysłów i przypuszczeń. Jednym ze sposobów 55. Choroba atakowała głownie w okresie let- wsiami Ciemniewko i Targoszyn w ziemi cie- uzupełnienia brakujących ogniw w historii po- nim. Umieralność sięgała nawet 20%. Po chanowskiej oraz Poryte i Izdebne w okolicach zostaje droga dedukcji. pierwszym ataku epidemii, mieszkańcy Drąż- Nowogrodu. Prawdopodobnie wówczas lub w dżewa, należącego wówczas do parafii Krasno- najbliższym dziesięcioleciu otrzymał także sielc, wystawili w miejscu spoczynku ofiar za- Krasnosielc, o czym zaświadcza dokument razy kapliczkę wotywną (il.1), zwaną również erekcyjny parafii z 10 maja 1386r., potwierdza- pomorową, ze znamienną treścią (pisownia jący, iż fundatorem miejscowej świątyni jest oryginalna): Paweł z Radzanowa, właściciel Sielca. Być „Offiara może Paweł zabiegał nawet o tę miejscowość z NAYWYŻSZEMU racji jej położenia w pobliżu traktu wiodącego na ubłaganie Maiestatu z Warszawy do Królewca, zwanego już w XIV wieku „starą drogą wojenną”. W 1380 r. od- o uwolnienie plagi gra- był równie sławną, jak niebezpieczną piel- suiącey CHOLERY grzymkę do sanktuarium w Santiago de Com- w Roku 1831.”. postela w Hiszpanii. Współfundował także ko- W Krasnosielcu także wyznaczono osobne ściół w Rzeplinie (gmina Ulhówek, pow. toma- miejsce do grzebania zmarłych na tę chorobę. szowski). Należy dodać, że skutecznie uczest- niczył, wraz z księciem Siemowitem III, w wyprawie pokojowej do Malborka, w sprawie Krasnosielc Krasińskich wykupu ziemi płońskiej i zawkrzeńskiej z rąk Zakonu Krzyżackiego, co poświadczył podpi- Pod koniec XVII w. Sielc wraz z przyległo- sem na stosownym dokumencie. W skład jego ściami przeszedł, na ponad 150 lat, pod jurys- dóbr, oprócz rodzinnego Radzanowa (obecnie dykcję rodu Krasińskich. Od nowych właści- wieś gminna w pow. mławskim), wchodziły cieli przyjął nazwę Krasnosielc. Nastąpił dy- posiadłości w okolicach Płocka i na ziemi beł- namiczny wzrost gospodarczy osady, a następ- skiej. nie miasta, i całego tzw. klucza krasnosielckie- Znacznie skromniejsze informacje dotyczą go, czyli rozległych dóbr ziemskich. Jednym z drugiego z krasnosielckich uczestników zjazdu, widocznych śladów, owej świetności, jest w książęcym otoczeniu, Tomasza Michałowi- obecny krasnosielcki kościół parafialny (il.2), cza. W rzeczonym dokumencie występuje on w ufundowany w końcu XVIII w. przez biskupa roli sołtysa Krasnosielca. Ponadto, jako bartnik chełmińskiego Jana Chryzostoma Krasińskiego książęcy, był przewodnikiem po puszczy i brał i jego bratanka Kazimierza. Prestiż osady pod- udział w znakowaniu ciosnami drzew granicz- niósł przywilej króla Stanisława Augusta Po- nych. Można zatem wnioskować, iż była to niatowskiego z 14 IV 1781 r. do odbywania co- wieś lokowana na prawie polskim, pozostająca tygodniowych targów, w poniedziałek, oraz w domenie książęcej. Przemawia za tym fakt il.1. Drążdżewo, kapliczka pomoro- czterech jarmarków rocznie, zwiększając, po lokacji na prawie chełmińskim nieodległych wa, fot. S. Rutkowski 2010r. pięciu latach, ich liczbę do ośmiu. stosunkowo od Krasnosielca miast, jak Różan (1378), Łomża (1418), czy Przasnysz (1427). strona 2 Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 1 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 1/34, styczeń 2010 roku Krasnosielccy Żydzi Następnie, najwyższą z kar, w drodze łaski, zamieniono Wspomniany rozwój nie mu na 15 lat ciężkich robót byłby możliwy bez udziału w kopalni. Groźba wykona- miejscowej społeczności nia kary pierwotnej była jak żydowskiej. Udokumento- najbardziej realna, zważyw- wana historia Żydów szy, iż powstańczego ko- mieszkających w Krasno- mendanta o nazwisku Zawi- sielcu rozpoczyna się w stowski powieszono, na kra- drugiej połowie XVIII w. snosielckiej targowicy, 10 Potwierdza to oblata, czyli lat po upadku powstania. urzędowy wpis do ksiąg są- Kolejnym przykładem jest dowych, z 6 XII 1780r. zło- David Shachar, syn jednej z żona do ksiąg ziemi ciecha- ofiar zbrodni w synagodze, nowskiej w Przasnyszu niestrudzony inicjator utrwa- przez Jakuba Kobylińskie- lania w świecie historii kra- go, dotycząca powołania snosielckich Żydów. Wraca- samodzielnego kahału jąc wspomnieniami do tej (gminy żydowskiej) w Kra- tragedii, przytacza słowa snosielcu. Chodziło o odłą- swojego ojca, wypowiedzia- czenie się od gminy prza- ne owego dnia, w sytuacji snyskiej (wcześniej podle- il.3. Krasnosielc, budynek byłej synagogi , fot. T. Bielawski 2010r. najwyższego zagrożenia: gali gminie makowskiej). „David. Opiekuj się matką”. wieku (ponieważ nie mogli pracować) i wrzu- W roku następnym (1781) Żydzi otrzymali ze- cili do rzeki, natomiast jednego lub dwóch (do- zwolenie władz na budowę synagogi i założe- kładnie nie pamiętam) żywcem wrzucili do nie cmentarza (kirkutu). Istnienie drewnianej bagna i przywalili kłodami drzewa”. Powyż- bożnicy, obliczonej na ok. 600 osób oraz kirku- sze relacje z tragicznego 5 września 1939 r. tu i rytualnej łaźni (mykwy) potwierdza zapis z uzupełnia Hinda