ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Kazimierz PULKOWSKI

MARYNARKA WOJENNA RP NA RÓWNI POCHYEJ

STRESZCZENIE

W artykule przedstawione zastay rozwaania dotyczce stanu i kondycji MW RP. Introdukcj stanowi dokumenty historyczne dotyczce postrzegania morza jako dobra narodowego przez Polsk i Polaków. W dalszej kolejnoci dokonano analizy zmian poszczególnych rodzajów si MW RP w okresie transformacji po 1990 roku. Artyku zamyka analiza podjtych przedsiwzi, które maj utrzyma jej potencja na minimal- nym poziomie.

***

W mesie oficerskiej ORP Wodnik znajduje si obraz przedstawiajcy bitw pod Oliw (28.XI.1627 r.) i upamitniajcy zwycistwo galeonu o tej samej nazwie. Bez wtpienia od daty tego wydarzenia bior swój pocztek tradycje naszej Mary- narki Wojennej. Chocia bitwa morska o podobnym wydwiku nie bdzie miaa miejsca, to chyba warto zastanowi si nad tym, co uczyni aby utrwali i kontynuowa dobry wizerunek tego rodzaju si zbrojnych. Autor pragnie zwróci uwag Czytelników na stan si okrtowych, ich kon- dycj oraz potencja ludzki. Przytaczajc niektóre wydarzenia historyczne, zwraca uwag na pocztki powstania Marynarki Wojennej RP, jej rozwój oraz „upadek” zwizany z brakiem narodowego programu budowy okrtów.

145 Kazimierz Pulkowski

MARYNARKA WOJENNA RP NA TLE ZMIENIAJCEJ SI SYTUACJI

Jan Dymitr Solikowski – sekretarz króla Zygmunta Augusta, nawoywa: „[…] kto ma pastwo morskie, a nie uywa go, albo je sobie da wydziera, wszystkie poytki od siebie oddala, a wszystkie szkody na si przywodzi”1. To byo blisko 500 lat temu, ale jake trafnie sowa te pasuj do obecnej sytuacji. Mielimy wielkie stocznie (jedne z wikszych w Europie), ale obecnie dwie z nich – w Gdyni i Szcze- cinie s ju czciowo zlicytowane. Posiadalimy take stocznie budujce okrty. Niestety, take i tych zakadów ju prawie nie ma. Stocznia Pónocna w Gdasku od roku 1955 do wczesnych lat 90-tych ubie- gego stulecia konstruowaa i budowaa okrty dla polskiej Marynarki Wojennej, Zwizku Radzieckiego, Jugosawii i Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD). To tutaj powstay takie okrty jak: ORP Wodnik, Gryf, Kopernik, Piast, Lech, Hy- drograf, Nawigator, okrty desantowe i wiele innych. Jednake gospodarka rynko- wa zmienia profil przedsibiorstwa. Stocznia Marynarki Wojennej w Gdyni im. Dbrowszczaków, take reali- zowaa zlecenia dla naszego rodzaju si zbrojnych. Od czasu zakoczenia II wojny wiatowej Stocznia zbudowaa cznie okoo 100 okrtów i 30 pomocniczych jedno- stek pywajcych dla Marynarki Wojennej. Wród nich najwikszymi seriami byo 27 kutrów desantowych, 17 traowców z laminatów poliestrowo-szklanych i 11 ku- trów zwalczania okrtów podwodnych. Od 2001 roku trwa budowa pierwszej kor- wety rakietowej projektu 621 wedug niemieckiej koncepcji MEKO A-100. Na eksport powstao natomiast 17 okrtów desantowych i pewna liczba mniejszych jednostek2. Niestety, take i ta stocznia ju dwa razy stracia pynno finansow. Nadal zwalniani s pracownicy. Jeszcze prowadzi remonty okrtów, ale budowa wspomnianej korwety stoi pod znakiem zapytania. Tracimy w ten sposób dorobek naszych pokole, których sen o dostpie do Batyku móg si symbolicznie speni podczas zalubin Polski z morzem 10 lutego 1920 roku w Pucku3. Inny wielki polityk Jan Zamoyski pisa: „[…] Cho wród innych narodów mamy najwicej surowców do budowy floty, nie posiadamy jej […] Tyle mil Morza

1 F. Czuchrowski, My polscy marynarze, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1998, Wydanie I, s. 6. 2 Oficjalna strona Stoczni Marynarki Wojennej www.navship.com.pl, 29.11.2009 r. 3 Biuletyn informacji publicznej, wszystko o Gdyni, kalendarium – 1637 - pierwsze zalubi- ny Polski z morzem w Redowie na cze króla Wadysawa IV i jego polityki morskiej.

146 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Marynarka Wojenna RP na równi pochyej

Batyckiego dzierymy pod nasz wadz, a nic zaiste nie dziaamy na morzu”4. Take i on piszc prawie 500 lat temu te sowa, na pewno nie wiedzia, e bd one tak aktualne obecnie. Posiadamy jeszcze wielkie huty, w których mona walcowa blachy pod budow statków i okrtów, ale to nam Polakom jako nie wychodzi. Upadaj kolejne przedsibiorstwa – kooperanci stoczniowi. Po burzliwym okresie zmian ustrojowych w 1989 roku prawie przestay istnie midzy innymi takie fla- gowe narodowe przedsibiorstwa jak: Polskie Linie Oceaniczne. Przedsibiorstwo Poowów, Przetwórstwa i Handlu DALMOR SA (posiada obecnie tylko 3 statki). Teraz przyszed na Marynark Wojenn. Od chwili zakoczenia budowy ostatniego traowca projektu 207 w1996 roku, stan naszej floty nie powikszy si. Ju aden okrt, nie by ani zaprojektowany ani zbudowany od pocztku do koca przez nasze stocznie. Czy w takim razie nie oddalamy si od morza majc je w zasigu rki? Kolejny m stanu, marszaek Józef Pisudski, 91 lat temu, dekretem z dnia 28 listopada 1918 roku rozkaza utworzy Marynark Polsk mianujc jedno- czenie jej dowódc pukownika marynarki Bogumia Nowotnego, szefem Sekcji Marynarki Wojennej przy Ministerstwie Spraw Wojskowych. Obecnie jednak mówi si o odtworzeniu Marynarki Wojennej, chocia „ona” istnieje i wykonuje zadania narodowe oraz sojusznicze. Niestety, postpujca degradacja okrtów (wikszo okrtów II rangi, to jednostki majce ponad 30 lat), brak narodowego programu budowy okrtów, mog spowodowa, e trzeba bdzie rzeczywicie odtworzy prawie od podstaw jej stan. Przed II Wojn wiatow mielimy siln i nowoczesn Flot. Sta nas byo na to, eby okrty kupowa za granic. To w latach 30 do suby trafiy nowoczesne niszczyciele, okrty podwodne i okrty minowe (traowce, stawiacz min) oraz wod- nosamoloty rozpoznawcze. Wybudowalimy wielkie porty, w tym take porty wojenne ( i Hel). Polska nie bya w tym czasie krajem wysoko rozwinitym, ale tego dokonaa, gdy istniaa wizja, a przede wszystkim determinacja w stworzeniu Polski morskiej. W okresie „Zimnej Wojny”, gdy Polska pozostawaa czonkiem Ukadu Warszawskiego, Marynarka Wojenna przygotowywaa si do operacji desantowej na Pówyspie Jutlandzkim. Masowo wcielano w jej skad okrty desantowe. W tym czasie rozbudowano take siy lekkie, a w tym kutry torpedowe, rakietowe oraz traowce. Trzon floty stanowiy take niszczyciele i okrty podwodne oraz samoloty myliwskie i migowce zwalczania okrtów podwodnych. Nastpne generacje

4 F. Czuchrowski, My polscy marynarze, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1998, Wydanie I, s. 7.

147 Kazimierz Pulkowski uzbrojenia stanowiy jednostki pywajce i statki powietrzne radzieckiej lub polskiej produkcji. Zdobycie Jutlandii miao umoliwi swobodne eglowanie i wyjcie z Batyku przez Cieniny Sund, Wielki Bet i Kattegat. Zmiany jakie zaszy w Polsce, a póniej w innych krajach europejskich po 1989 roku zmieniy doktryn obronn, ale nie okreliy de facto roli Marynarki Wo- jennej w systemie bezpieczestwa Polski. Skoro tak, to nie mona byo opracowa waciwych kierunków jej rozwoju. Skoczy si dobry czas dla okrtów desanto- wych. Waciwie, to po rozformowaniu 7 uyckiej Dywizji Desantowej jednostki te straciy racj bytu i zostay sukcesywnie wycofywane z linii. Po wejciu do NATO, który jest paktem morskim, nasza Marynarka Wojen- na wykonuje zadania zarówno w systemie narodowym jak i sojuszniczym, do któ- rych naley zaliczy: obron morskiej granicy pastwa, ochron eglugi i interesów gospodarczych w polskich obszarach morskich, dziaania zmierzajce do odparcia agresji na inne pastwo czonkowskie. Ponadto realizuje zadania z zakresu reago- wania kryzysowego. Okrty polskie wchodz w skad staych zespoów NATO (ORP Genera Kazimierz Puaski). Niedugo do takiego zespou wejdzie ORP Kontradmira Xawery Czernicki. W ramach operacji „Active Endeavour”, wody Morza ródziemnego patroloway okrty podwodne typu Kobben (ORP „Bielik” – dwukrotnie i ORP Kondor) oraz dwukrotnie ORP Gen. Kazimierz Puaski. To jednak wydaje si zbyt mao. Polska powinna istnie w Europie i wiecie nie tylko na mapie. Bandera Marynarki Wojennej musi by reprezentowana przez nasze okrty na morzach i oceanach (jak to robiy np. okrty szkolne). Jej obecno to przypominanie o tradycjach i o koniecznoci istnienia tego rodzaju si zbrojnych. Nasze okrty, ze wzgldu na niewystarczajce nakady finansowe, nie mog obecnie wzi udziau w operacji pk. „Atalanta” u wybrzey Somalii. A moe naley skupi wiksz uwag na Morzu Batyckim? Marynarki Wojenne bardziej rozwinitych pastw europejskich (w tym take, te z rejonu Batyku) ju po 2001 roku przeszy do dziaa policyjnych. Mona odnie wraenie, e w Polsce cigle trwa batalia o to, kto jest waniejszy tzn. Marynarka Wojenna, czy Stra Graniczna (ta ostatnia jest cigle modernizowana i doinwestowana). A czy przypadkiem nie jest tak, e „pogranicznicy” powinny by gwarantem bezpieczestwa od strony niemilitarnej. Za dziaania militarne niech odpowiada Marynarka Wojenna, bo do tego zostaa powoana. Z tego nierównego traktowania wspomnianych wyej jednostek organi- zacyjnych wynika to, e Marynarce Wojennej cigle brakuje jeszcze kompatybil- nych zautomatyzowanych systemów dowodzenia, systemów uzbrojenia i kierowania

148 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Marynarka Wojenna RP na równi pochyej uzbrojeniem. Nie ma okrtu zdolnego do przerzutu sprztu i uzbrojenia. Prawie nie mamy ju lotnictwa morskiego. Ostatni Mig-21 wycofano w 2003 roku. Na poczt- ku 2007 roku w skadzie Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej znajdoway si samoloty patrolowe i transportowe PZL M-28 Bryza (modernizacja An-28), mi- gowce zwalczania okrtów podwodnych Kaman SH-2G Super Seasprite i Mi-14P, migowce ratownicze PZL W-3RM Anakonda, Mi-2RM i Mi-14PS oraz migowce transportowe PZL W-3 Sokó i Mi-8. Koczy si ju resurs migowców Mi-14P radzieckiej konstrukcji. Jak w takim razie sprosta zadaniu wykrycia obcych okr- tów podwodnych? Nasze siy ZOP (zwalczania okrtów podwodnych) wydaj si by niewystarczajce. Na szczcie posiadamy jeszcze traowce i bro minow, których posiadanie na Morzu Batyckim ma due znaczenie, co potwierdzaj przy- kady z I i II wojny wiatowej. W tym miejscu nasuwa si pytanie: co z ochron portów i linii komunika- cyjnych na morzu? Jak ochroni ponad 528 kilometrów wybrzea, a przede wszyst- kim polsk stref ekonomiczn? Rozpoczto budow gazoportu, wic jak bdzie chroniony transport morski oraz dostawy ropy i gazu drog morsk? W kocu co z ludmi? Dzi ju nie mona spotka marynarza w tradycyjnym mundurze z szero- kimi spodniami, granatowym konierzem, z czapk z otokiem, na którym widniaaby nazwa okrtu, na którym suy. Moe nie dugo w ogóle nie bdzie jakiegokolwiek munduru marynarskiego w Gdyni, nie bez przypadku nazwanej polskim oknem na wiat. Przecie to mode i prnie rozwijajce si miasto byo dla Polaków drug Ameryk, a na pewno portem, który mia z ni stae poczenie (lini obsugiwa midzy innymi m/s Batory, a póniej m/s Stefan Batory). Chyba nie tego oczekiwa in. Tadeusz Wenda – budowniczy portu w Gdyni, kiedy pisa: „[...] najdogodniej- szym miejscem do budowy portu wojennego (jak równie w razie potrzeby handlo- wego) jest Gdynia, a waciwie nizina midzy Gdyni a Oksyw, pooon w odlegoci 16 km od Nowego Portu w Gdasku. Miejscowo ta ma nastpujce zalety: 1. Osonita jest przez pówysep Hel nawet od tych wiatrów, od których nie jest wolny Gdask. 2. Gboka woda ley blisko od brzegu, a mianowicie linia 6 mt. gboko- ci w odlegoci 400 mt. od brzegu, a linia 10 mt. gbokoci w odlego- ci od 1300 do 1500 mt. 3. Brzegi s niskie, wzniesione na 1 do 3 mt. nad poziomem morza. 4. Jest obfito wody sodkiej w postaci strumyka "Chylonja". 5. Blisko stacji kolejowej Gdynia (2 km).

149 Kazimierz Pulkowski

6. Dobry grunt na rejdzie ..."5

Wikszo funduszy nie dociera do naszego rodzaju si zbrojnych. Musimy take i my marynarze ponosi koszty misji w Afganistanie. Ten kraj nie jest pa- stwem morskim, to moe pienidze na ten cel powinny przekaza Wojska Ldowe? Naley sobie jasno powiedzie o tym, e wysyane za granic polskie oddziay woj- skowe (na które Parlament wyrazi zgod), powinny by finansowane z innych rodków pieninych ni te, które stanowi o budecie MON. Ma to szczególne znaczenie w przededniu wysania do Afganistanu kolejnych 600 onierzy (dodat- kowo odwód strategiczny, który ma by rozbudowany w Polsce wyniesie 400). Po- winnimy te pamita o jednostkach pozostajcych w kraju, które musz by zdolne do wykrycia symptomów kryzysu, czy nawet wojny. Od nich równie wy- maga si utrzymywania odpowiedniego stanu gotowoci bojowej oraz posiadania normatywnych iloci zapasów rodków bojowych i materiaowych. Prowadz te nieustanne szkolenie w celu wyrobienia, a póniej utrzymania nawyków niezbd- nych do dziaania w rónych warunkach wspóczesnego teatru dziaa. W tym wszystkim brakuje pewnego realizmu adekwatnego do otaczajcej nas rzeczywisto- ci. Przecie wykonujemy zadania w warunkach ogólnowiatowego kryzysu eko- nomicznego rynku finansowego, który dosign równie Si Zbrojnych, w tym take Marynarki Wojennej. Przy obecnych nakadach finansowych, trudno jest przeprowadzi remonty biece okrtów i samolotów. Niestety liczba zada (naro- dowych i sojuszniczych) wydaje si wzrasta przy cigle malejcym potencjale ludzkim, malejcych siach okrtowych i lotnictwie morskim. Przez wszystkie lata nowego stulecia (prawie 10 lat) padao jedno stwierdzenie mówice o tym, e bdzie coraz gorzej. Czy to oznacza, e niedugo planowo signiemy dna?

ANALIZA SI OKRTOWYCH MW RP PO 1989 ROKU

W tabeli 1 dokonano porównania stanu si okrtowych w ostatnim dwudzie- stoleciu obrazujcym drastyczny spadek potencjau MW RP.

5 A. witecki, Materiay szkoleniowe dla pracowników narodowego stoiska polskiego na wiatowej wystawie EXPO’98 w Lizbonie, Wydawnictwo Best Eastern Plaza Hotels, 1998, s. 185.

150 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Marynarka Wojenna RP na równi pochyej

Tabela 1. Siy okrtowe MW RP w latach 1989-2009. Lp. Typy okrtów 1989-1990 1998-1999 2008-2009 1. Okrty podwodne 2 3 5 2. Niszczyciele 1 1 - 3. Fregaty 1 1) 1 1) 2 4. Korwety 3 7 6 2) 5. Okrty ZOP 19 19 - 6. Traowce 32 18 20 7. Okrty desantowe 41 10 8 8. Okrty hydrograficzne 3 3 2 9. Okrty rozpoznawcze 2 2 2 10. Okrty szkolne 6 3) 6 2 11. Okrty ratownicze 12 7 4 12. Okrty wsparcia logistycznego - - 1 13. Tankowce 6 4 3 14. Inne (holowniki, motorówki, 35 oraz 42 4) 22 stacje demagnetyzacyjne, barki, 39 kutrów patro- poawiacze torped) lowych WOP 163 RAZEM (39 kutrów patro- 122 78 lowych WOP) 1) i 2) oznacza ORP Kaszub, 3) i 4) oznacza ORP Bryza ródo: Jane’s Fighting Ships 1989-1990, 1998-1999, Edited by Captain Richard Sharpe RN, UK oraz Jane’s Fighting Ships 2008-2009, Edited by Commodore Stephen Saunders RN, UK

Z danych zawartych w tabeli mona atwo stwierdzi, e najwiksz reduk- cj si okrtowych daje si zauway w okrtach desantowych i okrtach ZOP. W dalszej kolejnoci s to traowce, okrty ratownicze i okrty szkolne. Niechlubn list zamykaj pomocnicze jednostki pywajce. W ostatnim dziesicioleciu odnotowano jedynie wzrost liczby posiadanych okrtów podwodnych, fregat oraz pojawienie si okrtu wsparcia logistycznego. Biorc pod uwag tempo redukcji si okrtowych i zakadajc, e w kadym 10-leciu, bdzie zredukowanych o 3 okrty wicej ni w poprzednim, mona przy- puszcza, e liczba jednostek w latach 2018-2019 wyniesie 31 okrtów rónych typów. W zwizku z powyszym, naley wnioskowa, e przy braku narodowego programu budowy okrtów, Marynarka Wojenna RP nie bdzie moga wykonywa zada zgodnie z przeznaczeniem. Czy wtedy bdziemy wiarygodnym partnerem - czonkiem Paktu Pónocnoatlantyckiego? Taki stan rzeczy wynika na pewno ze zmieniajcej si sytuacji politycznej i gospodarczej w ostatnim 20-leciu. Wpyny na to takie wydarzenia jak: transfor-

151 Kazimierz Pulkowski macja ustrojowa Polski w 1989 roku, wstpienie Polski do NATO (12 marca 1999 roku), czonkostwo Polski w Unii Europejskiej (1 maja 2004 roku), udzia Wojska Polskiego w misjach stabilizacyjnych w Iraku i Afganistanie oraz kryzys gospodar- czy (lata 2007-2009). Ministerstwo Obrony Narodowej zamierza przeznaczy w latach 2010 – 2018 okoo 30,5 miliarda zotych na programy operacyjne (w zamiarze jest wdroe- nie 14 programów) zwizane z modernizacj si zbrojnych6. W tym miejscu chcia- bym zwróci uwag czytelników na rysujc si niedorzeczno wynikajc z tego, e tylko na tzw. program KTO (Koowy Transporter Opancerzony) Rosomak bdzie przeznaczone okoo 25% ogólnego wspomnianego wyej budetu, a na moderniza- cj techniczn jednego z rodzajów si zbrojnych, jakim jest Marynarka Wojenna RP, przypadnie zaledwie ponad 15% rodków finansowych7. Po raz kolejny ze wzgldu na brak funduszy modernizacja MW bdzie niewystarczajca. Ma ona co prawda wzbogaci si o korwet Gawron, ale na razie budowa zostaa zawieszona do koca 2010 roku. Poza zakupem kilku nowych migowców w planach jest rozpoczcie programu niszczyciela min (Kormoran II). Do koca okresu planistycznego do su- by powinna by wprowadzona jedna jednostka, natomiast w 2017 roku – nowy okrt podwodny. Zanim to nastpi na okrtach typu Kobben maj zosta wymienione baterie akumulatorów. Program zakada te „pytk modernizacj” dwóch fregat typu Oliver Ha- zard Perry (ORP Gen. Kazimierz Puaski, Gen. Tadeusz Kociuszko). Prawdopodob- nie skorzystamy z dowiadcze innych uytkowników tych jednostek np. Turcji. Przewidziany jest te remont modernizacyjny dwóch ostatnich polskich okrtów projektu 1241 (w kodzie NATO – Tarantul) ORP Metalowiec i Rolnik, co pozwoli o kilka lat przeduy czas ich uytkowania. Zespoy napdowe tych jednostek maja by wyremontowane na Ukrainie, a reszta prac zostanie wykonana w kraju. Konty- nuowane bd oba programy rakietowe dla MW. Okrty projektu 660 typu Orkan (w kodzie NATO – Sassnitz) zostan wyposaone w szwedzkie pociski RBS 15 MK3. Realizowany bdzie równie program Nadbrzenego Dywizjonu Rakietowe- go z pociskami NSM norweskiego Kongsberga8. Autor dobrze pamita czas, gdy na jednym miejscu postoju cumowao 2 okrty (3 okrty w porcie wojennym winoujcie). Dla wszystkich nie byo miej- sca. Obecnie zostay puste nabrzea, które przestaj ttni yciem, a w miejscach, gdzie niegdy stacjonoway okrty z ich zaogami, stoj kaduby bez bander wojen-

6 „Polska Zbrojna”, Suplement Rapsodyczny, listopad 2009, s. 18. 7 Tame 8 Tame, s.19-20.

152 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Marynarka Wojenna RP na równi pochyej nych, oczekujce na przekazanie do Agencji Mienia Wojskowego. Czekaj take na dzie, gdy przy pomocy cywilnych holowników, po raz ostatni pokonaj wody Za- toki Gdaskiej w drodze do miejsca, w którym zostan cakowicie zezomowane.

WNIOSKI

Ostatnie 91 lat przynioso due zmiany w Marynarce Wojennej. Ju kilka pokole Polaków utrwala morski dorobek naszego pastwa i nie mona go zniwe- czy. Po wielu okrtach pozostay tylko wspomnienia i kilka poókych zdj. Np. z ORP Burza pozostay armaty w Muzeum Marynarki Wojennej, którego cz- ci jest odznaczona Krzyem Virtuti Militari Byskawica. W nieistniejcym ju porcie wojennym w Helu stoi jeszcze kadub ORP Batory. Chocia nie dysponujemy nowymi okrtami, to jednak ledzimy rozwój flot wiatowych oraz zmieniajc si taktyk uycia si okrtowych. Nowoczesna tech- nika towarzyszy wszystkim, którzy su na morzu i na ldzie, pod wod i w powie- trzu. Coraz nowsze uzbrojenie i wyposaenie wymaga wykwalifikowanego personelu zdolnego do: zapewnienia bezpieczestwa pywania, wykrycia sympto- mów kryzysu czy wojny, obrony morskich interesów pastwa samodzielnie i we wspódziaaniu, udzielenia pomocy w sytuacjach awaryjnych etc. Jak najszybciej naley na nowo okreli zadania dla Marynarki Wojennej. Rol decydentów niech bdzie waciwe umiejscowienie naszego rodzaju si zbroj- nych w systemie obronnym pastwa. Tylko wówczas wiadomo bdzie, w jakim kierunku powinien pój jego rozwój. To jest ostatnia szansa, aby Polska posiadaa Marynark Wojenn na miar naszych czasów, chociaby w wariancie minimum. Przysze dziesiciolecie najpierw szybko nadejdzie, a potem jeszcze szybciej minie. Czy potrafimy wycign wnioski z tego, co oferuje nam rzeczywisto i wymaga przyszo?

BIBLIOGRAFIA

[1] Czuchrowski F., My polscy marynarze. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1998 [2] Jane’s Fighting Ships 1989-1990, Edited by Captain Richard Sharpe RN, UK [3] Jane’s Fighting Ships1998-1999, Edited by Captain Richard Sharpe RN, UK

153 Kazimierz Pulkowski

[4] Jane’s Fighting Ships 2008-2009, Edited by Commodore Stephen Saunders, RN, UK [5] witecki A., Materiay szkoleniowe dla pracowników narodowego stoiska polskiego na wiatowej wystawie EXPO’98 w Lizbonie, Wydawnictwo Best Eastern Plaza Hotels, 1998 [6] „Polska Zbrojna”, Suplement Rapsodyczny, listopad 2009

Recenzent dr hab. Krzysztof Rokiciski, prof. nadzw. AMW

ABSTRACT

THE ON THE DOWNWARD PATH

The article presents current status and health considerations of the Polish Navy (PN). The first part of this article consists of historical documents about the perception of the sea as an national good by Poles. The next part gives analysis of each of the PN forces in transition after 1990. The article closes the analysis of undertaken projects, which are to maintain its potential at a minimum.

154 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Mariusz ZIELISKI

PROPOZYCJE MODUOWYCH ROZWIZA FUNKCJONALNYCH DLA MARYNARKI WOJENNEJ RP

STRESZCZENIE

Zoono rodowiska bezpieczestwa wspóczesnego wiata stawia przed siami morskimi nowe wyzwania. Jednym z nich jest wymóg gotowoci do szerokiego spec- trum dziaa w ramach udziau w operacji reagowania kryzysowego. Konieczne jest zatem przystosowanie struktur si morskich do tego rodzaju zada. W artykule przed- stawiono propozycj dwóch zestawów pakietów zadaniowych, których zalet jest za- równo uniwersalno (nie zale one od drogi rozwoju si zbrojnych) jak i moliwo realizacji wikszoci potencjalnych zada, wobec których stanie marynarka wojenna w najbliszej dekadzie.

WSTP

Punktem cikoci dla zespoów zadaniowych byy w przeszoci tylko dziaania nawodne oraz przeciwpodwodne. Obecnie zakresy zadaniowe dla tego rodzaju zespoów zmieniy, a raczej rozszerzyy nowe rodzaje ponadregionalnych zagroe. Std motto proponowanych przemian to „Przejcie od capabilities- oriented do affordable mission-oriented forces”, a wic odejcie od modelu floty zbilansowanej na rzecz modelowania si w kierunku ich uycia (uycia modu- ów) w okrelonych misjach. Cel proponowanej transformacji to wiksza mobil- no, elastyczno, odporno oraz zdolno do brania udziau w operacjach poczonych i wielonarodowych. Dotyczy to równie pakietów (moduów) dowo- dzenia siami. Jak stwierdza dowodzcy brytyjskich morskich si interwencyjnych

155 Mariusz Zieliski wiceadmira David Snelson1 „We can scale packages tu suit the task” (moemy wy- waa pakiety dopasowujc je do zadania – tum. autor). Tak wic proponowane rozwizania maj umoliwia takie wszechstronne dopasowanie. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaniewski stwierdzi, i wspóczenie jestemy wiadkami stopniowej ewolucji pojcia „obrona”, albo- wiem wrogowie cywilizacji – terroryci – nie atakuj, ani nie zajmuj terytorium, lecz szerz zniszczenie obliczone na wywoanie chaosu i sparaliowanie instytucji i mechanizmów spoecznych. „Przede wszystkim to my musimy znale nieprzyja- ciela, nie czekajc a on znajdzie nas. Po drugie z chwil znalezienia nieprzyjaciela, naley go zneutralizowa, zanim uronie w si. Po trzecie rodkami do osignicia tych celów nie s czogi, ale poczone dziaania polityczne, wojskowe, gospodarcze i finansowe. Po czwarte nasz trud na nic si nie zda, jeli bdziemy dziaa w poje- dynk, chobymy byli wielkim mocarstwem”2. Parafrazujc przytoczone wypowiedzi zdefiniowanie poszczególnych modu- ów oraz przyporzdkowanie im treci zdecydowanie uatwi generowanie si przy istniejcych ograniczeniach oraz uatwi wykonanie kompleksowej misji dotarcia do waciwego miejsca i szybkie jej wykonanie, a przez to zaegnanie niebezpiecznej sytuacji ju w zarodku.

ZAOENIA MODELU MODUÓW ZADANIOWYCH

W proponowanych modelach winny wystpowa powtarzajce si mo- duy do których nale: system3 zarzdzania polem walki, system reakcji (rae- nia), system manewru, system przetrwania (ochrony) oraz system logistyczny. Wedug prognoz rozwoju si zbrojnych technologiczny rozwój si zbrojnych winien odbywa si w dwu etapach. Perspektywa blisza to 10-15 lat. Perspektywa dalsza wykracza poza ten horyzont czasowy. Zastosowanie tego podejcia do problemu

1 Szczegóy przygotowa brytyjskiego sztabu do przejcia funkcji dowodzenia morskim komponentem NRF patrz: R. Scott, Ready, steady, go – the evolution of the Fleet Battle Staff, „Jane`s Defense Weekly”, 19 May 2004, s. 26-29. 2 A. Kwaniewski, Wykad prezydenta RP Aleksandra Kwaniewskiego pt. „Bezpieczestwo transatlantyckie u progu 2003 r.” wygoszony na Narodowym Uniwersytecie Obrony w Wa- szyngtonie w dniu 13 stycznia 2003 roku, tumaczenie w „www.bbn.gov.pl”, s. 4. 3 System jest to wyodrbniony zbiór elementów (materialnych lub abstrakcyjnych), wzajem- nie powizanych, rozwaany jako cao z okrelonego punktu widzenia, majcy przy tym takie waciwoci, których nie posiadaj jego elementy, Zob.: J. W. Michniak, Dowodzenie w teorii i praktyce wojsk, AON, Warszawa 2003, s. 21-22.

156 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP modelowania si pozwoli na pynne przeobraanie modeli i wchodzenie w wyobra- alne horyzonty czasowe. System zarzdzania polem walki (SZPW) morskiego komponentu zada- niowego powinien opiera si na pakietach zadaniowych. Nale do nich pakiety4: zbierania informacji, zestawiania i aktualizacji informacji, oceny i transformacji informacji, okrelania celu dziaania, stawiania hipotez dziaania, generowania roz- wiza, oceny przyjmowania rozwizania do realizacji, redagowania, wydawania i kolportau dokumentów wynikowych, kontroli rzeczywistego systemu sterowane- go, zbierania informacji o odstpstwach w dziaaniach rzeczywistych systemu od dziaa planowanych oraz podejmowania planowania korygujcego. System raenia/reakcji (SR/R) morskiego komponentu zadaniowego po- winien opiera si na pakietach zadaniowych. Nale do nich pakiety: dziaa na- wodnych, dziaa podwodnych oraz zwalczania okrtów podwodnych, dziaa w przestrzeni powietrznej nad morzem, dziaa minowych, oddziaywania na wy- brzee i transportowy. Pakiet dziaa nawodnych (PDN) powinien zawiera zdolno do dozorowania obszarów morskich, wykrywania, rozpoznawania oraz oddzia- ywania (ledzenie, kontrolowanie jak równie uycie uzbrojenia) na jed- nostki nawodne. Pakiet dziaa podwodnych (PDP) powinien zawiera zdolno do dozorowania obszarów morskich, wykrywania, rozpoznawania oraz oddzia- ywania (ledzenie jak równie uycie uzbrojenia) na jednostki nawodne i podwodne. Pakiet zwalczania okrtów podwodnych (PZOP) powinien zawie- ra zdolno do dozorowania obszarów morskich, wykrywania, rozpozna- wania oraz oddziaywania (ledzenie jak równie uycie uzbrojenia) na jednostki podwodne. Pakiet dziaa w przestrzeni powietrznej nad morzem (PDWPPNM) powinien zawiera zdolno do dozorowania obszarów mor- skich, wykrywania, rozpoznawania oraz oddziaywania (ledzenie, kontro- lowanie jak równie uycie uzbrojenia) na jednostki nawodne, podwodne i powietrzne.

4 K. Rokiciski, Systemy dowodzenia w siach morskich, AMW Wewn. 986/99, s. 50. Euge- niusz Zabocki mówi w tym kontekcie o tzw. cyklu zorganizowanego dziaania. Zob. E. Zabocki, Dowodzenie siami powietrznymi, Cz I. Podstawowe zagadnienia, Sygnatura AON 5601/04, Warszawa 2004, s. 27.

157 Mariusz Zieliski

Pakiet dziaa minowych (PDM) powinien zawiera zdolno do uycia uzbrojenia minowego oraz dziaa przeciwminowych. Pakiet oddziaywania na wybrzee (PONW) powinien zawiera zdolno do wysadzania desantów morskich, udzielania pomocy jak rów- nie wspierania dziaa na ldzie oraz ewakuacji wojsk, osób i mienia z wy- brzea. Pakiet transportowy (PT) powinien zawiera zdolno do transpor- towania wojsk, sprztu i mienia. System logistyczny5 (SL) morskiego komponentu zadaniowego powinien opiera si na realizowanych przez okrty zabezpieczenia logistycznego zdolno- ciach do zabezpieczenia okrtowego (zwizane z dostarczaniem materiaów pd- nych i smarów, amunicji, ywnoci, czci zapasowych i materiaów zaopatrzenia medycznego), realizacji zabezpieczenia brzegowego (polegajcego na rozmieszcze- niu brzegowego zaplecza logistycznego wspierajcego dziaanie Wielonarodowych Si Morskich), zabezpieczenia narodowego (dotyczcego dowozu personelu, przesy- ek kurierskich oraz amunicji, czci zamiennych, niezbdnych zapasów materiao- wych i paliw specjalnych do stref rozmieszczenia baz zabezpieczenia logistycznego si sojuszniczych, a bdcych w gestii pastw wydzielajcych te siy) oraz zabezpie- czenia wynikajcego z zada pastwa-gospodarza (dotyczcego wsparcia si sojusz- niczych przemieszczajcych si przez dane pastwo lub stacjonujcych w nim na podstawie umów midzy NATO a Pastwem – Gospodarzem lub midzy pastwami wysyajcymi siy a Pastwem – Gospodarzem). System manewru (SM) powinien opiera si na zdolnociach do prze- mieszczania si w okrelonym zakresie i czasie. Mobilno, rozumiana jest jako zdolnoci manewrowe, które umoliwiaj szybk reakcj spoza rejonu dziaa, sta- nowic w razie potrzeby zagroenie dla przeciwnika i dajc moliwo uzyskania przewagi taktycznej i operacyjnej. Zdolno ta ma umoliwi równie uchylenie si od walki, wycofanie bd ewakuacj si. System osony/przetrwania (SO/P) powinien opiera si na pakietach za- daniowych. Nale do nich pakiety: obrony przeciwlotniczej/ przeciwrakietowej (POPL/R), obrony przed okrtami nawodnymi (POPON), obrony przed okrtami podwodnymi (POPOP) oraz obrony przeciwminowej (POPM). Naley dy do tego, aby rozszerza zakres ldowej obrony powietrznej o strefy komponentów mor- skich. System przetrwania pojedynczej platformy (okrtu) powinien suy przede wszystkim ochronie ycia ludzkiego. Obejmuje on wyposaenie, przedsiwzicia

158 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP techniczne i procedury organizacyjne. Wszystkie platformy powinny by wyposa- one ponadto w urzdzenia ochronne przed torpedami oraz przed broni masowego raenia. Poprzez zmniejszenie pól fizycznych powinny by równie chronione przed zagroeniem minowym i przed okrtami podwodnymi.

Proponowany przez autora zbiór modeli moduów si morskich RP po- winien zawiera: − model Alfa „na wszelk (najcisz) ewentualno” – tzw. ciki w wa- riancie wykorzystania w rejonie bliskim6 bd oddalonym (moduy patrz tabele 1 i 2); − model Bravo „ewakuacyjno-pomocowy” – tzw. lekki w wariancie wy- korzystania w rejonie bliskim bd oddalonym (moduy patrz tabele 1 i 2);

Autor proponuje dodatkow dywersyfikacj proponowanych modeli w aspekcie odpowiadajcych im zdolnoci w zalenoci od pooenia potencjalnych rejonów dziaania si morskich (patrz tabela 1). Wynikajcy z tabeli profil zdolno- ciowy nie powinien by traktowany sztywno. Moe on by kadorazowo modyfi- kowany na skutek biecej oceny sytuacji. Jeeli nawet z pooenia rejonu dziaa wynika, e wystarczy dla danej zdolnoci przykadowo profil czciowy to na sku- tek rozpoznania np. wysokiego poziomu zagroenia winien by zastosowany profil peny. Trzeba zastrzec, e proponowany zestaw pakietów zadaniowych nie jest ostateczny, albowiem zosta on okrelony na podstawie analizy tylko kilku pa- rametrów i z punktu widzenia tylko si morskich. W kolejnym przyblieniu powinien on by skorelowany z wymogami innych rodzajów si zbrojnych. Przykadowo odnonie potencjau zawartego w PT (pakiet transportowy)7. Powysze modele speniayby priorytety Marynarki Wojennej RP, którymi w bliszej strefie operacyjnego zainteresowania s: obrona polskich terytoriów mor-

5 Porównaj: K. Fico, Logistyka wielonarodowych si morskich NATO, system kierowania zabezpieczeniem logistycznym, „Przegld Morski”, 9/2003, s. 22-32. 6 W dowództwie Marynarki Wojennej RP uywane s w zwizku z tym dwa pojcia: blisza strefa operacyjnego zainteresowania (Batyk) oraz dalsza strefa operacyjnego zainteresowa- nia (akweny pooone poza Batykiem). [przyp. autora]. 7 Przykadowo stwierdzenie dowodzcego operacj, i „Do realizacji zada tworzone bd grupy zadaniowe od batalionowej grupy bojowej do taktycznego zgrupowania szczebla dywi- zji” wymaga w kadym wariancie i kadorazowo okrelenia adekwatnego skadu rodków w ramach morskiego PT (przyp. aut.).

159 Mariusz Zieliski skich oraz morskiej granicy pastwa, obrona polskich interesów ekonomicznych na Batyku w tym energetycznego bezpieczestwa pastwa, ochrona tras eglugowych wzdu polskiego wybrzea, gotowo do dziaa przeciwdywersyjnych, budowanie stabilizacji regionalnej oraz wykonywanie zada pastwa gospodarza. W dalszej strefie operacyjnego zainteresowania jest to udzia w sojuszniczych operacjach obronnych, reagowania kryzysowego oraz udzia w operacjach pomocy humanitar- nej.

Tabela 1. Profil zestawów zdolnociowych proponowanych modeli zespoów zadanio- wych Model Alfa Model Bravo w bliskiej w dalszej w bliskiej w dalszej Moduy skadowe strefie opera- strefie opera- strefie opera- strefie opera- cyjnego zain- cyjnego zain- cyjnego zain- cyjnego zain- teresowania teresowania teresowania teresowania SZPW Peny Peny Czciowy Czciowy PDN Czciowy Peny Szcztkowy Szcztkowy PDP Czciowy Peny Szcztkowy Szcztkowy PZOP Czciowy Peny Szcztkowy Szcztkowy SR/R PDWPPNM Czciowy Peny Szcztkowy Szcztkowy PDM Czciowy Peny Szcztkowy Szcztkowy PONW Czciowy Peny Peny Peny PT Czciowy Peny Czciowy Peny SL Czciowy Peny Czciowy Peny SM Czciowy Peny Szcztkowy Czciowy SO/P Czciowy Czciowy Szcztkowy Czciowy ródo: opracowanie wasne

Kady z modeli nie moe by statyczny, ale przy swojej autonomicznoci powinien zawiera szcztkowe elementy drugiego oraz zdolno do uzupenienia o elementy innych moduów zadaniowych wzgldnie ich rozbudowywania w trybie nagym.

160 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP

MODEL ALFA „NA WSZELK (NAJCISZ) EWENTUALNO” – TZW. CIKI W WARIANCIE WYKORZYSTANIA W DALSZEJ STREFIE OPERACYJNEGO ZAINTERESOWANIA

Jako najobszerniejszy8 i wymagajcy najwicej zmian i inwestycji koncy- powany jest model Alfa „na wszelk (najcisz) ewentualno” – tzw. ciki w wariancie wykorzystania w dalszej strefie operacyjnego zainteresowania. Jednake modelem najbardziej wszechstronnym i zwaywszy na moliwoci naszego pastwa najbardziej godnym polecenia jest jego odmiana w wariancie wykorzystania w bliskiej strefie operacyjnego zainteresowania. Posuy ona w dal- szych rozwaaniach do przyblienia procesu kreacji modeli jako caoci. Niezalenie od modelu (Alfa lub Bravo) System Zarzdzania Polem Wal- ki sprowadza si do wyodrbnienia sztabu kierujcego. W sumie trzy pakiety kie- rownicze9 SZPW powinny by asygnowane przez dowództwa dwu flotyll oraz dowództwo si morskich jako caoci. Umoliwi to (niezalenie od uytego modelu si) równolege kierowanie (jako dowództwo komponentu) wykonywaniem dwu misji i przygotowywanie si do trzeciej. Dla skutecznego zarzdzania polem walki wszystkie jednostki zespoów si morskich powinny by wyposaone10 w urzdzenie rozpoznania swój-obcy i urz- dzenie rozpoznania indywidualnego, jak równie w utajniony i interoperacyjny sys- tem cznoci fonicznej w zakresie UKF i KF. Dlatego te okrty nawodne, wiksze od korwety i okrty podwodne powinny by wyposaone w systemy satelitarne zdolne do transmisji danych i cznoci utajnionej, wysokiej czstotliwoci system cznoci zdolny do szybkiej transmisji danych z wykorzystaniem techniki ograni- czonego zasigu przechwycenia, taktyczn czno radiow wykorzystujc tech- nik ograniczonego zasigu przechwycenia w górnym zakresie wysokich czstotliwoci oraz kodowane cza taktycznej transmisji danych zdolne do pracy na

8 Mówic o naszych siach morskich naley pozosta realist. Utworzenie kompletnego Task Force w ramach Marynarki Wojennej RP nie bdzie raczej moliwe. Na chwil obecn i w nakrelonych horyzontach czasowych moliwe jest utrzymywanie jego pojedynczych komponentów (przyp. aut.). 9 Dla uatwienia pynnego wchodzenia w skad innych zgrupowa si (poczonych, wielona- rodowych) struktura organów kierowniczych powinna odpowiada ustaleniom sojuszniczym (przyp. autora). 10 Tymczasowe standardy dla si w operacjach sojuszniczych, tom IV Standardy dla si mor- skich.

161 Mariusz Zieliski zasigach pozahoryzontalnych11. Maj one równie mie zdolno zastosowania sojuszniczego systemu radiowego okrt-brzeg.

Tabela 2. Zestawy pakietów zadaniowych zespoów si morskich Rodzaj zestawu Moduy skadowe Peny Czciowy Szcztkowy SZPW sztab CC grupa cznikowa oficer cznikowy PDN OGU12 Fregata/niszczyciel korweta GT13 okrtów 2 okrty podwodne okrt podwodny PDP podwodnych PZOP OGPU14 fregata korweta/kuter ZOP GT sam. mb + MPA migowce PDWPPNM MPA SR/R GT niszczycieli niszczyciel min traowiec PDM min ZDES15 uniwersalny okrt „klasyczny” okrt PONW desantowy desantowy 5 uniw. okr. trans- UTL (5000-10000 t) OWL (2000 t) PT p. po 10000-15000 t grupa okrtów zaopatrzeniowiec zbiornikowiec SL wsparcia

11 Na podstawie Standardów dla si morskich, Gdynia 2004 oraz MARSTANS, Gdynia 2002. 12 OGU – Okrtowa Grupa Uderzeniowa skada si z kilku nawodnych okrtów rakietowych i przeznaczona jest do wykonywania pojedynczych uderze (ataków) rakietowych. Zob.: R. Miecznikowski, Taktyka Marynarki Wojennej, Taktyka ogólna Marynarki Wojennej, AMW Wewn. 945/97, s. 40. 13 GT – Grupa Taktyczna to dwa i wicej okrtów (kutrów), samolotów (migowców) prze- znaczonych do wykonania czstkowego taktycznego zadania bojowego, manewrujcych we wspólnym szyku (marszowym, bojowym) samodzielnie lub w skadzie zespou taktycznego. Zob.: R. Miecznikowski, Taktyka Marynarki Wojennej, Taktyka ogólna Marynarki Wojen- nej, AMW Wewn. 945/97, s. 39. 14 OGPU – Okrtowa Grupa Poszukujco-Uderzeniowa skada si z kilku nawodnych okr- tów ZOP i przeznaczona jest do poszukiwania (wykrywania, ledzenia i niszczenia (atako- wania) okrtów podwodnych. Zob.: R. Miecznikowski, Taktyka Marynarki Wojennej, Taktyka ogólna Marynarki Wojennej, AMW Wewn. 945/97, s. 40. 15 ZDES – Zespó Desantowy skada si z kilku duych lub kilkunastu rednich i maych okretów desantowych (transportowców) oraz okrtów bezporedniej ochrony i przeznaczony jest do przewozu morzem i wysadzania na brzeg oddziau wojsk desantu morskiego. Zob.: R. Miecznikowski, Taktyka Marynarki Wojennej, Taktyka ogólna Marynarki Wojennej, AMW Wewn. 945/97, s. 41.

162 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP

jednostki o zasigu jednostki o zasigu co jednostki o zasigu SM co najmniej 8000 najmniej 4000 Mm co najmniej 1000 Mm Mm jednostki o poten- jednostki o potencjale jednostki o poten- cjale obronnym co obronnym co najmniej cjale obronnym co SO/P najmniej fregaty korwety najmniej kutra patrolowego ródo: opracowanie wasne

Tabela 3. Elementy skadowe proponowanego Modelu Alfa dla uycia moduów si morskich w bliskiej strefie operacyjnego zainteresowania Moduy skadowe Model Alfa w bliskiej strefie operacyjnego zainteresowania SZPW Sztab CC PDN Fregata/niszczyciel (Fr / Ni) PDP 2 okrty podwodne (OOP) PZOP Fregata (Fr) PDWPPNM Samolot patrolowy (MPA) SR/R PDM Niszczyciel min (NiM) PONW Uniwersalny okrt desantowy (LPD) Uniwersalny transportowiec logistyczny (UTL) /5000-10000 PT t/ SL Zaopatrzeniowiec SM Jednostki o zasigu co najmniej 4000 Mm SO/P Jednostki o potencjale obronnym co najmniej korwety ródo: opracowanie wasne

Samoloty patrolowe16 (rozpoznawcze) lotnictwa morskiego powinny by wyposaone w rodki WE, system cznoci wysokiej czstotliwoci zdolny do wspódziaania z okrtami i bazami brzegowymi jak równie w kodowane cza taktycznej transmisji danych wyposaone w rodki WE i zdolne do pracy na zasi- gach pozahoryzontalnych. Okrty dowodzenia i jednostki z uzbrojeniem OPL due- go lub redniego zasigu powinny posiada logicznie poczony system w peni zdolny do przetwarzania pakietów informacji w zbiorcze zobrazowanie sytuacji oraz zdolno do czenia si z Ldowym Systemem Obrony Powietrznej i transmisji danych w relacji okrt-brzeg-okrt. Ponadto Zdolno do penej integracji z Ldo- wym Systemem Obrony Powietrznej NATO i Systemem NATO Wczesnego Ostrze- gania o Zagroeniu z Powietrza jak równie zdolno do zapewnienia penego wyposaenia dowodzenia i kontroli gwarantujcego wsparcie zaokrtowanych orga-

16 Na podstawie Standardów dla si morskich (MARSTANS).

163 Mariusz Zieliski nów dowodzenia i / lub dowódców rodzajów obrony (Composite Warfare Comman- der - CWC). Wiksze uniwersalne desantowe17 okrty dowodzenia i jednostki wspar- cia logistycznego musz posiada zdolno tworzenia i korelowania zintegrowane- go zobrazowania sytuacji nawodnej w zespole, a mniejsze okrty bojowe powinny posiada moliwoci w zakresie C3, które umoliwi im prowadzenie dziaa bojo- wych we waciwych dla nich rejonach. Powinny one posiada (jako minimum) system cznoci utajnionej kompatybilny z innymi siami/siami sojuszniczymi oraz powinny by zdolne do utrzymywania efektywnej cznoci z dowództwem nad- rzdnym. Okrty o przewadze funkcji dowodzenia powinny posiada ponadto zdolno integracji ich zobrazowania sytuacji taktycznej z brzegowymi stanowiska- mi dowodzenia poprzez moliwo odbierania i przesyania danych we wspólnym systemie Dowodzenia, Kontroli i Informacji. Ponadto powinny posiada niezbdne wyposaenie umoliwiajce integracj na bliskim teatrze dziaa elementów orga- nicznych w jeden system. Obejmuje to wymagania w stosunku do duych jednostek w zakresie redagowania i dystrybucji szczegóowych danych rozpoznania, meteoro- logicznych i oceanograficznych w formie atwej da wykorzystania przez podlege dowództwa. Okrty podwodne18 oprócz wymaga przedstawionych powyej powinny posiada w zanurzeniu zdolno do wielokanaowego odbioru sygnaów na bardzo maej czstotliwoci. Zdolno do wymiany danych taktycznych jest niezbdna do wspódziaania OOP z okrtami nawodnymi. Niezbdny jest równie odpowiedni system utajnionej cznoci fonicznej w relacji gbina wodna-przestrze powietrz- na-powierzchnia wody. Okrt podwodny powinien posiada moliwo cigego odbioru sygnaów wywoawczych bez uszczerbku dla skrytoci jego dziaa. Najbardziej obszerny system raenia/reakcji morskiego komponentu zadaniowego powinien w opisywanym modelu zawiera nastpujce moduy19. W ramach PDN winien to by w bliszej perspektywie okrt nawodny kla- sy niszczyciel lub fregata. Jednostki te w najbliszej przyszoci spenia bd funk- cje wykrywania, identyfikowania i ledzenia celów nawodnych, ich zwalczania (samodzielnie lub we wspódziaaniu z innymi rodzajami si), wykorzystywania

17 Na podstawie Standardów dla si morskich (MARSTANS). 18 Na podstawie Standardów dla si morskich (MARSTANS). 19 Porównaj z B. Bk (kierownik), Praca naukowo-badawcza pod kryptonimem „VIKING” na temat Koncepcja uycia rodzajów si MW w przyszych dziaaniach na poczonych ob- szarach Morza Pónocnego i Morza Batyckiego, Gdynia 2000.

164 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP

rodków owietlajcych do identyfikacji wzrokowej celów ldowych i morskich, kierowania siami powietrznymi podczas wykonywania ataków na cele ldowe i morskie oraz poredniego wzgldnie bezporedniego wsparcia dziaa na ldzie. Wykraczajc poza horyzont czasowy 10-15 lat siy morskie naleaoby wy- posay w LCS (równie dla pokrycia zdolnoci PZOP i PDM). W ramach PDP winna to by grupa 2 okrtów podwodnych. Umoliwi to prowadzenie dziaa podwodnych w trzech opcjach skadu: pojedyncze okrty, gru- pa taktyczna OOP, bd zasona OOP. Dla prowadzenia dziaa w skadzie grupy taktycznej na ldzie powinno by utworzone stanowisko dowodzenia okrtów pod- wodnych. Okrty te jako pakiet si przeznaczone byyby do speniania funkcji20: zwalczania innych okrtów podwodnych, obrony przed okrtami nawodnymi, udzia- u w operacjach minowania, zabezpieczenia dziaa (operacji) specjalnych oraz kie- rowanie obserwacj elektroniczn, akustyczn i fotograficzn w ramach szeroko rozumianych dziaa rozpoznawczych. W dalszej perspektywie OOP speniayby zadanie koordynowania (dowodzenia podczas) wspólnych operacji okrtów pod- wodnych i samolotów. Ponadto dowódcy poszczególnych OOP dowodziliby skoor- dynowanymi operacjami prowadzonymi we wspódziaaniu z innymi okrtami podwodnymi. Poza horyzontem czasowym 10-15 lat do linii powinny by wprowadzone okrty podwodne wyposaone w AIP21. W ramach PZOP winna to by w bliszej perspektywie fregata22, jako specjalistyczny okrt ZOP speniayby funkcje23 prowadzenia poszukiwania okrtów podwodnych, wykrywania, identyfikowania i atakowania wykrytych OOP, prowa- dzenia mapy batygraficznej oraz skadania meldunków batygraficznych oraz dziaa- nie jako okrt dowodzenia lotnictwem ZOP. W ramach PDWPPNM winien to by w bliszej perspektywie samolot pa- trolowy. Gówn funkcj morskiego lotnictwa patrolowego bazowania brzegowego byoby zwalczanie okrtów podwodnych, dozorowanie akwenów morskich oraz jako zadanie dodatkowe zwalczanie okrtów nawodnych. W przypadku wspódzia- ania z siami okrtowymi, niejednokrotnie niezbdne bdzie bezporednie rozpo-

20 Na podstawie Standardów dla si morskich (MARSTANS). 21 Air Independent Propulsion – napd niezaleny od powietrza (przyp. aut). 22 rednie jednostki nawodne tej klasy s zazwyczaj okrtami posiadajcymi uniwersalny potencja stad mog zaspokaja wymagania zdolnociowe innych profili np. PDN (przyp. autora). 23 Na podstawie Standardów dla si morskich (MARSTANS).

165 Mariusz Zieliski znanie (monitorowanie sytuacji), wzgldnie naprowadzanie grup uderzeniowych, jak i wskazanie celu. W ramach PDM winien to by w bliszej perspektywie niszczyciel min. Pojedynczy okrt przeciwminowy jako platforma dla sprztu i uzbrojenia powinien zapewni w kolejnoci wykrycie, klasyfikacj, identyfikacj i likwidacj min w wyznaczonych rejonach w jak najkrótszym czasie (z zachowaniem prawdopodo- biestwa wymaganego dla niszczenia min i zagród minowych). Bardzo wanym i powszechnie stosowanym w NATO elementem wystpujcym w strukturze grupy okrtów przeciwminowych jest okrt dowodzenia i wsparcia logistycznego. Obok moliwoci stawiania zada dla podlegych NiM, zbierania i analizy danych, za- pewniaby on w horyzoncie czasowym powyej 15 lat, elastyczno dowodzenia z racji kontroli przebiegu operacji w wyznaczonym rejonie. Ponadto w przypadku polskich NiM, uycie okrtu dowodzenia wpynoby korzystnie na przeduenie czasu trwania dziaa przeciwminowych ponad ustalon 10-cio dobow autono- miczno okrtu. (Wariantem w perspektywie czasowej powyej 15 lat jest 30 dni). Siy morskie powinny by w stanie spenia równie funkcje z zakresu woj- ny minowej. Oznacza to powinno moliwo autonomicznego stawiania min. rodki minowania powinny by na tyle wystarczajce, aby zapewni moliwo postawienia wymaganej liczby min wynikajcej z narodowych planów minowania. W ramach PONW winien to by w bliszej perspektywie uniwersalny okrt desantowy. Speniaby on funkcje24 zaadowania, transportowania i rozadunku podczas desantu wojsk i sprztu bojowego, materiaów oraz zaopatrzenia dla si ldowania. Ponadto suyby on do prowadzenia operacji ldowania pywajcych rodków transportowo-desantowych i pojazdów amfibijnych, operowania jako fla- gowy okrt kierujcy ruchem "okrt - brzeg" oraz gromadzenia danych i prowadze- nie pomiarów meteorologicznych, hydrograficznych i/lub oceanograficznych odnoszcych si do obszarów operacji desantowych. Zapewniaby ponadto zabez- pieczenie i opiek medyczn dla si ldowania do czasu rozwinicia brzegowych punktów zabezpieczenia medycznego. W dalszej perspektywie jego zadaniem byo- by kierowanie lotnictwem w dziaaniach desantowych w rejonie ldowania desantu (AOA Amphibious Objective Area). Poza horyzontem czasowym 10-15 lat siy morskie naleaoby wyposay w due uniwersalne desantowe okrty wsparcia. Powinny one by wyposaone w systemy do monitorowania i utrzymywania efektywnego obrazu sytuacji w AOA. Okrty te powinny by wyposaone w odpowiedni liczb migowców i pywaj-

24 Na podstawie Standardów dla si morskich (MARSTANS).

166 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP cych rodków transportowo-desantowych. Okrty te, podczas realizacji funkcji do- wodzenia desantem, powinny by wyposaone w systemy dowodzenia przeznaczo- ne do wsparcia dowódcy Zespou si Ldowania (CATF Commander Amphibious Task Force) we wszystkich fazach operacji desantowej. Siy desantowe25 powinny w ramach horyzontu czasowego wykraczajcego poza 15 lat spenia nastpujce wymagania: Zgrupowania w sile brygada i mniejsze powinny by zdolne do opanowania sabo bronionego rejonu wykorzystujc lokalne panowanie w powietrzu. Wszystkie zgrupowania desantowe powinny posiada bez- porednie wsparcie lotnicze, porednie wsparcie ogniowe, manewrowo taktyczn (wsparcie migowców), samowystarczalno logistyczn oraz rodki rozpoznania radioelektronicznego i WE. Wspierajce je siy morskie powinny by zdolne do zapewnienia wsparcia ogniowego od strony morza, wsparcia migowców transpor- towych oraz transportu wojsk desantu. System logistyczny w nowej organizacji si odpowiada bdzie innym wymaganiom ni dotychczasowy. Jednostki moduowe powinny opiera si w znacznej mierze na logistyce zorganizowanej wokó systemu transportowego, std te oprócz systemu zabezpieczenia brzegowego (skadnic stacjonarnych, warsztatów remontowych, portów i punktów bazowania) system logistyczny morskiego kompo- nentu zadaniowego powinien opiera si na systemie zabezpieczenia nawodnego tzn. jednostkach pywajcych (w bliszej perspektywie zaopatrzeniowce, a w dalszej uniwersalne okrty wsparcia) speniajcych funkcje: szybkiego uzupeniania zaopa- trzenia okrtów bojowych (zarówno w dzie jak i w nocy) we wszelkiego rodzaju zapasy, materiay pdne i smary, wod i amunicj (zgodnie z przeznaczeniem dane- go typu okrtu zaopatrzeniowego) w warunkach pogodowych spodziewanych na teatrze sposobem „burta w burt”, z rufy i/lub za pomoc migowców, odpowiednio do standardów zawartych w STANAG 1065. Jednostki te powinny by w stanie uzupenia zapasy przez 70% czasu prowadzenia operacji. Dodatkowo okrty wsparcia logistycznego powinny mie moliwo za- okrtowania i wykorzystania do dziaa przynajmniej jednego, a najlepiej trzech lub wicej migowców w wersji ZOP i/lub wielozadaniowej oraz posiada zdolno obsugi i zaopatrywania migowców zaokrtowanych na zabezpieczanych okrtach. Zabezpieczajce jednostki pywajce powinny posiada ponadto moliwo zapew- nienia stanowi osobowemu opieki medycznej, celem zapewnienia waciwej kondy- cji zdrowotnej do rozpoczcia dziaa bojowych, opieki medycznej ofiarom dziaa wojennych oraz ewakuacji rannych podczas i po zakoczeniu dziaa.

25 Niezalenie od ich przynalenoci do konkretnego rodzaju si zbrojnych (przyp. aut.).

167 Mariusz Zieliski

W perspektywie czasowej wykraczajcej poza 15 lat naley rozway uni- wersalizacj jednostek logistycznych jako okrtów wspierajcych (baz) dla prowa- dzenia kompleksowych dziaa. Zaplecze socjalne, moliwoci transportowe wyposaenia dla rónych typów maych okrtów, petwonurków-minerów lub grup specjalnych oraz moliwoci przekazywania zapasów na morzu znacznie uatwi dziaalno bojow zespou zadaniowego. Rozszerzeniem funkcji26 wspomnianych okrtów powinna by moliwo penienia przez nie w ograniczonym zakresie funkcji okrtu dowodzenia. Zadanie to okrty powinny by w stanie realizowa przede wszystkim na rzecz zespoów niszczycieli min/traowców, czy zespoów blokadowych. Po zamontowaniu na pokadzie kontenera rozpoznawczego okrty mogyby w ograniczonym zakresie realizowa zadania rozpoznawcze. System manewru powinien opiera si na zdolnociach do przemiesz- czania si opartym na zaoeniu, i kada jednostka zespou zadaniowego powinna mie zasig (dla omawianego wariantu) do 4000 Mm. Dla jednostek lotniczych oznaczaoby to m.in. zdolno do tankowania w powietrzu. W ramach systemu osony/przetrwania siy morskie powinny w bliszej perspektywie posiada przede wszystkim jednostki nawodne o duym stopniu uni- wersalizacji posiadajce wszystkie pakiety obronne. Poza horyzontem czasowym 10-15 lat siy morskie naleaoby wyposay w jednostki o zmiennych moduach wyposaenia bojowego. W zakresie POPL/R jednostki si morskich powinny partycypowa w obronie zespoowej, obronie w strefie poredniej oraz samoobronie. Due okrty uderzeniowe (uniwersalne okrty nawodne) powinny by w stanie prowadzi OPL zespoow, oraz w strefie poredniej. Mniejsze okrty uderzeniowe (korwety i mniejsze) powinny posiada moliwo wypeniania funkcji OPL w znaczeniu samoobrony w oparciu o systemy obrony bezporedniej. Pozostae mniejsze jed- nostki wojenne, okrty wsparcia logistycznego oraz jednostki pomocnicze powinny posiada, co najmniej przenone rodki obrony przeciwlotniczej27.

26 Pierwsz przymiark do tworzenia Force Packages w Marynarce Wojennej RP byo wprowadzenie do linii okrtu wsparcia logistycznego (OWL) ORP Kontradmira Xawery Czernicki. Okrt ten posiadajc autonomiczno 30 dób moe m.in. transportowa 140 o- nierzy z penym wyposaeniem. Oprócz tego posiada warsztaty naprawcze oraz mini szpital. Zosta on sprawdzony w warunkach bojowych wykonujc zadania logistyczne i blokadowe. Szerzej patrz: K. Zdonek, Ocena moliwoci wsparcia logistycznego wybranych okrtów MW RP przez OWL projektu 890 „Kontradmira Xawery Czernicki”, praca studyjna AMW 2004. 27 Na podstawie Standardów dla si morskich (MARSTANS).

168 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP

Specjalistyczne okrty OPL28 powinny by zdolne do speniania funkcji prowadzenia kontroli przestrzeni powietrznej przy wykorzystaniu rodków autono- micznych i lotnictwa bazowania brzegowego, prowadzenia efektywnego ognia OPL z uzbrojenia artyleryjskiego i rakietowego w strefie obrony odpowiadajcej zasi- gowi radarów redniego zasigu, dowodzenia i koordynowania obron przeciwlotni- cz wasn oraz si dowodzonych, kontrolowania przydzielonej osony lotniczej (dowodzenia ni) oraz realizowania zada obrony przeciwrakietowej. W perspektywie czasowej wykraczajcej poza 15 lat naley rozway umoliwienie bezporedniej i bezzwocznej wymiany informacji uzyskiwanej z sen- sorów zamiast wymiany przetworzonej i selektywnie wydzielanej informacji o ”tracks” (celach). Wymiana „surowych” danych moliwa jest przy pomocy tech- nologii zwanej Co-operatiwe Engagement Capability – CEC29 (patrz rys. 1). W ramach POPON siy morskie powinny spenia nastpujce minimalne wymagania w zakresie speniania okrelonych funkcji. Jest to wykrywanie jednostek nawodnych oraz wykonywanie na nie uderze. Nawodne okrty uderzeniowe ataku- jce obiekty nawodne powinny posiada moliwo wykonywania uderze na za- sigach pozahoryzontalnych. Wykonywanie ataków na jednostki nawodne spod wody powinno odbywa si przy pomocy torped przeciwko okrtom nawodnym. W dalszej perspektywie wszystkie klasyczne OOP powinny by uzbrojone w prze- ciwokrtowe kierowane pociski rakietowe wystrzeliwane z gbiny wodnej, przy czym uzbrojone w nie OOP powinny posiada moliwo odbierania (w pooeniu podwodnym) od retranslatora, danych o celach znajdujcych si poza horyzontem. Dla wykonywania ataków na jednostki nawodne z powietrza samoloty patrolowe oraz migowce ZOP bazowania brzegowego powinny by w bliszej perspektywie czasowej uzbrojone w przeciwokrtowe KPR oraz posiada moliwo penienia funkcji retranslatora (wskazywania celów nawodnych). W sytuacjach wymagaj- cych wsparcia specyficznych systemów uzbrojenia poza horyzontem czasowym 15 lat powinny by one zdolne do naprowadzania Kierowanych Pocisków Rakietowych (KPR) na cel. Due okrty uderzeniowe, samoloty patrolowe i wczesnego ostrzega- nia powinny by ponadto zdolne do naprowadzania na obiekty uderze lotnictwa myliwsko - bombowego.

28 W zasadzie jednostki wystpujce w tej priorytetowej roli (Przyp. autora). 29 W przypadku CEC chodzi o nowe moliwoci wymiany obrazu sytuacji, gdzie celem nadrzdnym jest uzyskanie w zespole okrtów (Task Force) wspólnego i identycznego obra- zu sytuacji powietrznej potrzebnego do uycia wszystkich systemów uzbrojenia. Szerzej patrz: M. Zieliski Cooperative Engagement Capabilitry (CEC), a obrona zespou okrtów. Materiay z Konferencji nt.: “Automatyzacja dowodzenia”, Pieczyska 2003.

169 Mariusz Zieliski

Rys. 1. Istota „Cooperative Engagement Capability - CEC” ródo: opracowanie wasne

W zakresie speniania funkcji POPOP, siy morskie powinny spenia na- stpujce minimalne wymagania. Przede wszystkim do dowodzenia ZOP z powie- trza zapewniajcej wykrycie, klasyfikacj i wykonanie ataku na okrty podwodne o napdzie atomowym i klasycznym, przy uyciu uzbrojenia, które jest zdolne przy- najmniej do uszkodzenia wszystkich klas OOP. Ponadto do oddziaywania bojowe- go na OOP za pomoc uzbrojenia ZOP dalekiego zasigu (ponad 10 km) i/lub pokadowych migowców ZOP (okrty ZOP powinny posiada na swoim uzbroje- niu migowce ZOP). Jednostki ZOP powinny posiada moliwo wspódziaania z innymi rodzajami si ZOP dla zapewnienia uzyskania kontaktu z okrtem pod- wodnym, jego lokalizacji, klasyfikacji i wypracowania danych do ataku. Zarówno zintegrowane z systemami uzbrojenia ZOP sonary jak i samo uzbrojenie powinny posiada moliwo wykorzystania go w rejonach o maych gbokociach. W dal-

170 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP szej perspektywie czasowej wszystkie nawodne jednostki pywajce powinny by wyposaone w odpowiednie rodki do obrony przed torpedami. W zakresie speniania funkcji POPM, siy morskie powinny spenia na- stpujce minimalne wymagania. W interesie bezpieczestwa wszystkich jednostek biorcych udzia w operacji powinien by stworzony System Powiadamiania o Za- groeniu Minowym (Mine Danger Warning System). Ten funkcjonalny system30 powiadamiania o zagroeniu minowym powinien umoliwi dostarczanie jednost- kom na morzu aktualnej informacji, dla podjcia przez nie niezbdnych dziaa dla uniknicia nowych zagroe minowych lub niebezpieczestw nawigacyjnych. In- formacje mog by uzyskane z rónych róde (pojawienie si min, obecno si przeciwnika na morzu, meldunki obserwacji minowej, agencje specjalne, ssiednie dowództwa etc.)31. Jednake takie informacje rzadko s wystarczajce, szczególnie jeli chodzi o przybrzene tory wodne i kanay podejciowe. Dlatego niezbdne bdzie zgromadzenie bardziej szczegóowej wiedzy na temat zagroenia (typy min, ich lokacja, rozcigo i gsto zagrody minowej etc.). W wielu operacjach osiga si to przez pozyskanie i zbadanie min, dziaania rozpoznawcze, informacje dostar- czane przez nurków itp. Gruntowna znajomo rodowiska jest konieczna do doko- nania racjonalnego wyboru sporód dostpnych rodków przeciwminowych (niszczyciele min, traowce, petwonurkowie-minerzy) oraz do okrelenia celów i wzgldów dla wspópracy si zwalczania min. Podstawow ide uycia si prze- ciwminowych jest zintegrowanie prowadzonych operacji, tak by w peni wykorzy- sta dostpne informacje oraz maksymalizowa kooperacj rónych rodzajów si przeciwminowych. Wstpne planowanie musi opiera si na najlepszych dostpnych informacjach32, a wyniky z tego generalny plan musi by wystarczajco elastyczny, by zmienia si po uzyskaniu nowych informacji. Rzadko uzyska si wystarczajc wiedz o rodowisku, czy minach. Zasoby przeciwminowe rzadko bd tak ela- styczne, by pozwoli na natychmiastowe przydzielenie do zadania najbardziej od- powiedniego dla ich szczególnych moliwoci.

30 W ramach sojuszu jest to system wiadomoci oraz system powiadamiania [System Q] (szczegóy w AHP-1 Informacja Nawigacyjna Pastw Sprzymierzonych w Czasie Wojny oraz w AMP-11 Locja Wojny Minowej) jest przeznaczony do przekazywania klasyfikowanej (utajnionej) informacji i ostrzee minowych dla eglugi (przyp. autora). 31 Zob.; B. Bk, W. Kustra, Dziaania minowe i przeciwminowe w nowej taktyce Marynarki Wojennej, w „Przegld Morski”, 9/2003, s. 20. 32 Trzeba jednake stwierdzi, e uzbrojenie minowe ze wzgldu na atwo pozyskania oraz szereg specyficznych walorów moe by bardzo popularnym podczas dziaa asymetrycz- nych, a dostpno informacji bdzie w tym przypadku znikoma. Zob.: P. Gawliczek, J. Pawowski, Zagroenia asymetryczne, AON 2003, s. 95-96.

171 Mariusz Zieliski

MODEL ALFA „NA WSZELK (NAJCISZ) EWENTUALNO” – TZW. CIKI W WARIANCIE WYKORZYSTANIA W DALSZEJ STREFIE OPERACYJNEGO ZAINTERESOWANIA

Model Alfa „na wszelk (najcisz) ewentualno” – tzw. ciki w wa- riancie wykorzystania w dalszej strefie operacyjnego zainteresowania róni si od poprzednio opisanego wariantu Alfa przede wszystkim iloci platform/rodków (patrz tabela 4) wykorzystywanych w systemie raenia i reakcji oraz w systemie logistycznym.

Tabela 4. Elementy skadowe proponowanego Modelu Alfa dla uycia moduów si morskich w dalszej strefie operacyjnego zainteresowania Moduy skadowe Model Alfa w dalszej strefie operacyjnego zainteresowania SZPW Sztab CC PDN Okrtowa Grupa Uderzeniowa (OGU) PDP Grupa Taktyczna Okrtów Podwodnych (GT OOP) PZOP Okrtowa Grupa Poszukujco-Uderzeniowa (OGPU) PDWPPNM Grupa taktyczna samolotów mb + samolot patrolowy (MPA) SR/R PDM Grupa Taktyczna Niszczycieli Min (GT NiM) PONW Zespó Desantowy (ZDES) w skadzie LPD Grupa Uniwersalnych Okrtów Transportowych PT o wypornoci (10000-15000 t) SL Grupa Okrtów Wsparcia SM Jednostki o zasigu co najmniej 8000 Mm SO/P Jednostki o potencjale obronnym co najmniej korwety ródo: opracowanie wasne

Gówna ide tego rodzaju podejcia jest zaoenie penej autonomiczno- ci33 zadaniowej danego komponentu specjalistycznego przy zaoeniu posiadania tylko niektórych wybranych paneli zadaniowych34. Jest on „modelem specjalizacji

33 Oznacza by to miao, i w wielonarodowym zespole zadaniowym nie uczestniczylibymy pojedynczymi platformami w ramach wikszych zrónicowanych narodowo formacji, lecz posiadajc wiksz ilo jednorodnych platform sformowanych i szkolonych wspólnie jako np. grupa taktyczna moglibymy tworzy niektóre z elementów zespou jako cao (Przyp. autora). 34 Odpowiadaoby to tzw. radykalnej drodze reformy si zbrojnych. Zob.: Studium przyszo- ci Si Zbrojnych RP 2025, Szt. Gen Wewn 13/4/2003, s. 82-89.

172 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP alternatywnej”35. Jednoczenie proponowany wariant modelu Alfa opieraby si praktycznie na tych samych platformach, opisanych szczegóowo w wariancie pierwszym. Alternatywnie w ramach PDN byaby to kompletna OGU, w ramach PDP grupa taktyczna OOP, w ramach PZOP mogaby to by OGPU, która w zasa- dzie mogaby jednoczenie pokrywa zapotrzebowanie na potencja do dziaa na- wodnych. Potencja dziaa minowych zabezpieczaaby grupa taktyczna niszczycieli min, a potencja transportowy oraz do dziaa na wybrzeu grupa uniwersalnych jednostek transportowo-desantowych. Wybrany modu specjalistyczny musiaby by wspierany przez duy okrt wsparcia. Jednostki które wchodziyby w skad pakietu specjalistycznego musiayby posiada zasig rzdu 8000 Mm. Rozwizanie to mia- oby szereg zalet. Przy zaoeniu radykalnej reformy si zbrojnych, kompletna tak- tyczna grupa przeciwminowa36 jako modu, posugujc si przykadami z analizy funkcjonowania si obrony przeciwminowej (np. SNMCMG), powinna operowa w skadzie 6-8 NiM wraz z okrtem dowodzenia i wsparcia logistycznego. Uycie takiej iloci okrtów wynika z dowiadcze nabytych w trakcie realizacji zada bo- jowych i wicze oraz przeprowadzanych niezbdnych kalkulacji37 do realizacji zadania. Radykalna droga reformy si zbrojnych zakada posiadanie, oprócz zdolno- ci do dziaa przeciwminowych, posiadanie potencjau transportowego38. W oma- wianym modelu autor proponuje utworzenie grupy uniwersalnych jednostek transportowych. W jej skad wchodzioby pi jednostek pywajcych. Pierwsz jednostk w skadzie grupy byby duy, poruszajcy si ze rednimi prdkociami statek RO/RO39, który miaby suy do przewozu batalionu zmechanizowanego,

35 Jak zauwaaj M. Laszczyk i W. Miszalski „...polskie Siy Zbrojne powinny specjalizowa si w pewnej okrelonej problematyce operacyjno-taktycznej...”. Zob. M. Laszczyk, W. Miszalski, Niektóre dylematy wspóczesnej sztuki wojennej, Sztuka Wojenna, Konteksty teoretyczne i praktyczne, pod redakcj M. Krauze i B. M. Szulca, Wydawnictwo Adam Mar- szaek, Toru 2000, s. 200. 36 Studium przyszoci Si Zbrojnych RP 2025, Wyd. cytowane, s. 86. 37 Przykadowo, w celu przeszukania rejonu o powierzchni 8-miu mil kwadratowych naley przyj redni czas 12 -15 godzin, do tego czasu naley doda czas potrzebny na identyfika- cj i likwidacj wykrytych obiektów minopodobnych. Nastpnym czynnikiem warunkuj- cym uycie takiej liczby NiM w moduowej grupie przeciwminowej jest konieczno uwzgldniania reimów pracy stacji hydrolokacyjnej, która na polskich okrtach wynosi 36 godzin pracy stacji na 12 godzin przerwy (np. na NiM typu Tripartite - 24 godziny pracy / 12 godzin przerwy). (przyp. aut.). 38Studium przyszoci Si Zbrojnych RP 2025, Wyd. cytowane, s. 86. 39 Jednostki LSMR – Large, Medium-Speed, Roll-on/Roll-off Ship (na przykad typu Wat-

173 Mariusz Zieliski batalionu pojazdów pancernych oraz pododdziaów zabezpieczenia. Drugi LMSR lub jego ekwiwalent (na przykad w postaci uniwersalnego okrtu desantowo- transportowego) mógby przewozi specjalne elementy wsparcia zawierajce specja- listyczne jednostki, których zadaniem byoby zabezpieczanie obsugi portów i lot- nisk oraz zabezpieczanie przejmowania przez jednostki bojowe przemieszczanego na statkach sprztu. Trzeci jednostka pywajc w skadzie grupy by by mniejszy (ze wzgldu na atwiejszy dostp do portu) rorowiec, który przewoziby jednostki i sprzt specjalistyczny (na przykad stacje uzdatniania wody, generatory elektrycz- ne, sprzt pywajcy) dla udzielania m.in. pomocy humanitarnej lub asysty podczas klsk ywioowych. Czwarta jednostka pywajca przewoziaby zapasy nawet dla ekwiwalentu 2,5 dywizji na okres 30 dni40, a pita amunicj i inne rodki bojowe. W sumie przy pomocy wymienionych jednostek moliwy byby przerzut kompletnej brygady wojsk ldowych41. Alternatyw dla typowo transportowej grupy mogaby by grupa de- santowa skadajca si z uniwersalnych jednostek desantowych „typu europej- skiego”42. Wspomniane okrty powinny posiada pokad startowy dla migowców (z powodzeniem równie dla samolotów pionowego startu i ldowania) oraz dok mieszczcy poduszkowce desantowe wzgldnie wypornociowe rodki przeprawo- we. Ich wyporno, uzbrojenie oraz zdolnoci zaadowcze i wyadowcze powinny umoliwia transport i wysadzenie na nieprzygotowanym brzegu batalionu piechoty cznie z zapasami na 10 dni walki oraz wspieranie wysadzonych pododdziaów przez 30 dni43. Okrelenie uniwersalne winno oznacza, i jednostki te przy swoich desantowych waciwociach powinny spenia rol okrtów dowodzenia, pywaj- cych centrów sanitarnych, pywajcych baz migowców, transportowców wojsk,

son) eksploatowane s ju od kilku lat przez amerykaskie Military Sealift Command (przyp. aut.). 40 Dokadne okrelenie wielkoci jednostek mogoby by dokonane po analizie potrzeb kon- tyngentu ldowego (przyp. autora). 41 W USA z inicjatywy wojsk ldowych powstay propozycje sformowania tego typu grup pod nazw Army Regional Flotillas. Patrz podrozdzia nr 3.5 niniejszego opracowania (przyp. aut.). 42 Brytyjskie okrty typu Albion, francuskie okrty typu Mistral, hiszpaskie okrty typu Galicia, holenderskie okrty Rotterdam, woskie okrty typu San Giusto oraz duski Absa- lon (przyp. autora). 43 Gówn cech tego rodzaju podejcia jest ekspedycyjny charakter takiego poczenia. Siy ekspedycyjne („expeditionary forces”) powinny: posiada moliwo krótkofalowego i uni- wersalnego reagowania na kryzysy regionalne, budowa si od strony morza, zapewnia wsparcie dla prowadzonych dugofalowo operacji oraz uywa dróg morskich jako szlaków transportowych niezalenie od zgody jakiegokolwiek pastwa (przyp autora).

174 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP czogów i innych pojazdów, jednostek transportujcych adunki w ramach pomocy humanitarnej oraz platform logistycznych i ewakuacyjnych. Oprócz wersji standar- dowej okrty te powinny mie moliwo ukierunkowania okrtu na potrzebny w danej misji, czy te na konkretny rodzaj zabezpieczenia. Okrty te winny mie moliwo dziaania w wersji typowo medycznej lub okrtu dowodzenia. Podstawow grup taktyczn rónorodnych si ZOP44 charakteryzujc si najwyszymi wspóczynnikami skutecznoci, moga by by mieszana grupa po- szukujco-uderzeniowa (MGPU). W jej skad powinno wchodzi od dwóch do czte- rech okrtów nawodnych ZOP (OGPU) i jeden dwa samoloty lub jedna, bd dwie pary migowców ZOP. Podczas gdy gówny ciar dziaa ZOP w bliskiej strefie operacyjnego zainteresowania powinien spoczywa na maych okrtach nawodnych ZOP, w wariantach zestawienia si ZOP do dziaa w dalszej strefie operacyjnego zainteresowania naley przewidzie dwie podklasy jednostek nawodnych, fregaty i korwety (w dalszej perspektywie moduowe jednostki wielozadaniowe), którym przypisa by mona realizacje zada OPOP wasnych okrtów podwodnych oraz zespoów okrtów nawodnych. Okrty te wchodzc w skad okrtowej ochrony bez- poredniej i posiadajc odpowiednie rodki obserwacji oraz uzbrojenie (migowce pokadowe), byyby w stanie realizowa gówne rodzaje obron przewidzianych dla zespou na przejciu morzem. Modu lotnictwa uderzeniowego i rozpoznawczego (FBA = Fighter - Bomber Attack) przeznaczony byoby do prowadzenia rozpoznania przed i po ude- rzeniach, wykonywania uderze przeciwko jednostkom nawodnym i celom brzego- wym, prowadzenia operacji minowania oraz prowadzenia dodatkowo obrony powietrznej. Samoloty uderzeniowe powinny przenosi ca gam uzbrojenia do zwal- czania rónorodnych obiektów, zarówno nawodnych jak i naziemnych. W wietle przeprowadzonych analiz powinny to by rodki raenia przeznaczone do niszczenia okrtów nawodnych oraz punktowych celów naziemnych jak i celów stacjonarnych o wikszych rozmiarach. Przede wszystkim samoloty powinny by wyposaone w wyspecjalizowane uzbrojenie do zwalczania okrtów nawodnych – samonapro- wadzajce pociski rakietowe powietrze – woda. Ponadto powinny przenosi wszyst- kie rodzaje lotniczych min morskich. Podane jest, aby systemy uzbrojenia samolotów uderzeniowych zapewniay skuteczne zwalczanie rónorodnych celów nawodnych i naziemnych, a take w ograniczonym zakresie celów powietrznych.

44 K. Ligza, Uycie si i rodków zwalczania okrtów podwodnych do ochrony i obrony obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej, Rozprawa doktorska, AMW 2004, s. 164.

175 Mariusz Zieliski

Proponowany skad grupy taktycznej to 10-12 samolotów45. W podstawowym wa- riancie akcji byyby to dwa klucze samolotów uderzeniowych z pociskami samona- prowadzajcymi powietrze-woda i pociskami przeciwradiolokacyjnymi, natomiast zadanie osony grup uderzeniowych na trasie lotu i w rejonie uderzenia wykonywa- aby para samolotów osony myliwskiej z pociskami powietrze-powietrze. Zakadane dotychczas normy gotowoci do uycia w operacji (60 dni) abso- lutnie nie speniaj warunku gotowoci do rozwizywania sytuacji kryzysowych. Dlatego dla zapewnienia moliwoci uycia si morskich (reakcji) w oddalonym rejonie wybrane moduy zadaniowe/specjalistyczne si morskich powinny by sku- pione w ramach staego zespou46. Rotacyjna zmiana jednostek reprezentujcych potencjay dziaa nawodnych, podwodnych itp. powinna umoliwi realizacj cykli szkoleniowych i remontowych. Cech charakterystyczn zada wykonywanych w dalszej strefie operacyj- nego zainteresowania jest ich dugotrwao. Czas trwania zawiera si w przedziale od kilku tygodni w przypadku wicze midzynarodowych do nawet kilku miesicy lub lat w przypadku misji pokojowych. Dlatego system logistyczny powinien prze- widywa moliwo tworzenia Wysunitych Rejonów Zabezpieczenia Logistyczne- go oraz Wysunitych Punktów Logistycznych.

MODEL BRAVO „EWAKUACYJNO-POMOCOWY” – TZW. LEKKI W WARIANCIE WYKORZYSTANIA W REJONIE BLISKIM BD ODDALONYM

Model Bravo „ewakuacyjno-pomocowy” – tzw. lekki w wariancie wyko- rzystania w rejonie bliskim bd oddalonym jest w zasadzie hybryd zacho- wawczej i zrównowaonej drogi reformy naszych si zbrojnych i oznacza „model specjalizacji niealternatywnej”. Opcja zrównowaona47 (patrz tabela 6) dotyczy przede wszystkim pakietów zdolnoci (czciowo48) do dziaa nawodnych49 (PDN), do oddziaywania na wy-

45 S. Kowalski, Operacyjno-taktyczne uycie lotnictwa morskiego w aspekcie wybranych konfliktów po drugiej wojnie wiatowej, Rozprawa doktorska, AMW 2004, s. 165-167. 46 Zespó powinien funkcjonowa jak chociaby wspóczenie utrzymywany niemiecki „St- ändiger Einsatzverband Flotte” (przyp. aut.). 47 Mowa tu o drodze rozwoju si zbrojnych nakrelonej w cytowanym dokumencie Studium przyszoci Si Zbrojnych RP –2025, Wyd. cytowane, s. 81.

176 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP brzee (PONW) oraz pakietu transportowego (PT) jak równie powizanej z tym logistyki (SL). Oznacza to ni mniej ni wicej tylko ukierunkowanie na opisywan uprzednio (w modelu Alfa) zdolno do przerzutu si na inne teatry, wzgldnie mo- liwo oddziaywania50 na wybrzee51 w stopniu adekwatnym do wynikajcych z horyzontów czasowo-finansowych moliwoci. Z kolei opcja zachowawcza52 (patrz tabela 5.) dotyczy wszystkich pozosta- ych pakietów zdolnoci (PDP, PZOP, PDWPPNM, PDM). Oznacza to w zasadzie wyczerpywanie tych zdolnoci w miar wycofywania przestarzaego sprztu.

48 Pierwszy krok do tworzenia pakietów si uczyniono 28 listopada 2002 roku, gdzie w Stoczni Marynarki Wojennej na Oksywiu pooono stpk pod pierwsz z szeciu wielo- zadaniowych korwet projektu 621 GAWRON dla naszych si morskich. Na jej uzbrojeniu maj znale si m.in. kierowane pociski rakietowe klasy „woda-woda” i „woda-brzeg”, prawdopodobnie typu RBS – 15 Mk3. Przy strzelaniu na brzeg, rakieta o zasigu 200 km i gowicy bojowej o ciarze 200 kg jest w stanie zniszczy wybrany cel stacjonarny o dokadnie znanych wspórzdnych. Np. SD, wze cznoci lub stacj radarow. Przewi- dywana jest kontynuacja budowy tej jednostki. Zob.: Dyrektywa Szefa Sztabu Generalnego WP do dziaalnoci Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w 2005 roku, s. 19. 49 Szerzej patrz B. Bk (pod kier.), Praca naukowo-badawcza p.k. „KORWETA” n.t. Stu- dium taktyczno-techniczne korwety wielozadaniowej dla potrzeb MW RP po roku 2000, AMW, Gdynia 1998. 50 W znaczeniu nie tylko wysadzania si desantowych, ale przede wszystkim udzielania pomocy oraz ewakuacji z wybrzea (przyp. aut.). 51 Wzorem dla tej opcji powinna by wspópraca Wielkiej Brytanii z Holandi (w szczegól- noci z Royal Netherlands Marine Corps) oraz innymi krajami europejskimi, która zaowo- cowaa tak zwan „New European Amphibious Initiative” oraz utrzymywaniem przez te kraje staego zespou si desantowych tzw. UK/NL Landing Force oraz wspópraca pastw ródziemnomorskich utrzymujcych rotacyjnie tzw. SIAF (Spanish Italian Amphibious For- ce). (przyp. autora). 52 Mowa tu o tzw. „zachowawczym” wariancie rozwoju Si Zbrojnych. Zob.: Studium przy- szoci Si Zbrojnych RP –2025, Wyd. cytowane, s. 74-78.

177 Mariusz Zieliski

Tabela 5. Elementy skadowe proponowanego Modelu Bravo dla uycia moduów si morskich w bliskiej strefie operacyjnego zainteresowania

Model Bravo w bliskiej strefie Moduy skadowe operacyjnego zainteresowania SZPW Grupa cznikowa PDN Korweta (Ko) PDP Okrt Podwodny (OP) PZOP Korweta/Kuter ZOP (Ko / KZOP) PDWPPNM migowiec SR/R PDM Traowiec Bazowy (TRB) PONW Zespó Desantowy (ZDES) w skadzie LPD Uniwersalny Transportowiec Logistyczny (UTL) PT /5000-10000 t/ SL Zaopatrzeniowiec SM Jednostki o zasigu co najmniej 1000 Mm Jednostki o potencjale obronnym co najmniej kutra patrolo- SO/P wego ródo: opracowanie wasne.

Istotnym elementem PDWPPNM powinny by migowce. migowce zwalczania okrtów podwodnych brzegowego i pokadowego bazowania powinny spenia funkcje: szybkiego przelotu do rejonu dziaa, pozostawania w nim (dziaa- jc w trudnych warunkach pogodowych) przez cztery godziny lub duej oraz wy- krywania, lokalizacji i atakowania okrtów podwodnych w sposób autonomiczny. Powinny one by równie zdolne do wspódziaania z innymi rodzajami si ZOP dla zapewnienia uzyskania kontaktu z OP, jego lokalizacji, klasyfikacji i wy- pracowania danych do ataku. migowce si morskich powinny by ponadto zdolne do wskazywania celów nawodnych innym rodzajom si morskich. migowce ZOP bazowania brzegowego powinny by w bliszej perspektywie czasowej uzbrojone53 w przeciwokrtowe KPR oraz posiada moliwo penienia funkcji retranslatora. W sytuacjach wymagajcych wsparcia specyficznych systemów uzbrojenia poza horyzontem czasowym 15 lat powinny by zdolne do naprowadzania KPR na cel. Dyferencjacja modelu Bravo ze wzgldu na kryterium oddalenia rejonu dziaa sprowadza si do rónic w liczbie utrzymywanych w ramach PT jedno- stek transportowych (patrz tabela 7).

53 Szerzej patrz: W. Ogrodowczyk, Koncepcja uycia migowców bojowych lotnictwa mor- skiego RP do samodzielnego zwalczania obiektów nawodnych w warunkach Morza Batyc- kiego, rozprawa doktorska, AMW, Gdynia 1994.

178 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP

W ramach tego modelu, przy wyczerpywaniu zgodnie z opcj konserwa- tywn (w miar wycofywania przestarzaego sprztu) wikszoci pakietów zada- niowych (PDP, PZOP, PDWPPNM, PDM), rozbudowywany bdzie pakiet transportowy i oddziaywania na wybrzee w aspekcie przerzutu si dla udzielania pomocy humanitarnej wzgldnie ewakuacji oraz utrzymywania potencjau dla za- bezpieczania tego rodzaju operacji prowadzonych przy uyciu si np. innych pastw.

PODSUMOWANIE

Wikszo, wywoujcych sytuacje kryzysowe, porednich zagroe dla spoecznoci midzynarodowej zawiera aspekty morskie. Pastwa o mniejszych potencjaach powinny zatem by gotowe do udziau w operacjach reagowania kry- zysowego o bardzo szerokim spektrum i prowadzonych daleko od wód ojczystych W tym celu konieczne jest przystosowanie struktur si morskich do tego rodzaju zada. Dziaania prewencyjne w postaci monitoringu sytuacji oraz demonstrowania obecnoci w rejonie kryzysogennym s bardzo istotne, ale tylko do momentu za- ostrzenia si sytuacji. Z chwil eskalacji, poczone siy zadaniowe powinny by w stanie dokona projekcji siy na ld. Potencja si morskich moe by kluczem do wykonywania zada na ldzie, w znaczeniu moliwoci szybkiego rozeznania sytu- acji, przemieszczenia niezbdnego potencjau do rejonu dziaa oraz zabezpieczenia dziaa innych rodzajów si zbrojnych. Ze wzgldu na organiczne powizanie posiadanych zdolnoci z charakterem pierwszych dziaa wielonarodowych, poczonych zespoów zadaniowych, piecho- ta morska powinna pozosta rodzajem si morskich, a jej posiadanie nie bdzie wy- raao skonnoci do dziaa ofensywnych, lecz wrcz odwrotnie zdolno do dziaania jako przysowiowy element do „gaszenia poaru” i otwierania rejonu do dalszych dziaa.

179 Mariusz Zieliski

Tabela 6. Elementy skadowe proponowanego modelu Bravo dla uycia moduów si morskich w dalszej strefie operacyjnego zainteresowania Moduy skadowe Model Bravo w dalszej strefie operacyjnego zainteresowania SZPW Grupa cznikowa PDN Korweta (Ko) PDP Okrt Podwodny (OP) PZOP Korweta/Kuter ZOP (Ko / KZOP) PDWPPNM migowiec SR/R PDM Traowiec Bazowy (TRB) PONW Zespó Desantowy (ZDES) w skadzie LPD Grupa Uniwersalnych Okrtów Transportowych PT o wypornoci (10000-15000 t) SL Grupa Okrtów Wsparcia54 SM Jednostki o zasigu co najmniej 4000 Mm55 Jednostki o potencjale obronnym co najmniej kutra patrolo- SO/P wego ródo: opracowanie wasne.

Zwaywszy na fakt, e pastwa Unii Europejskiej nawet cznie nie s w stanie do koca sprosta ustalonym wymaganiom odnonie utrzymywania ade- kwatnych do potrzeb reagowania kryzysowego potencjaów si, kady przejaw ak- tywnoci w tym wzgldzie bdzie trafieniem „w dziesitk”. Przy czym, przy równoczesnym wystpowaniu wielorakich potrzeb, konieczne jest dla sprostania wszystkim zobowizaniom (w sytuacji ogranicze budetowych), wywaenie opcji

54 Marynarka Wojenna RP poszukuje rozwiza dotyczcych rodków kompleksowego transportu wojsk do wynikajcych z naszych narodowych i sojuszniczych oddalonych, za- morskich teatrów dziaa wojennych oraz zabezpieczania ich dziaania. Zainspirowane przez Dowództwo Marynarki Wojennej gdaskie biuro konstrukcyjne Naval Engineering and Design przedstawio na targach sprztu i uzbrojenia, propozycj okrtu strategicznego trans- portu morskiego. Kwerenda obligujcych nas zada sprawia, e w Dowództwie Marynarki Wojennej myli si o posiadaniu czterech do szeciu takich jednostek okrelanych jako „Uniwersalny Transportowiec Logistyczny” (UTL) wzgldnie Wielozadaniowy Okrt Wsparcia Operacji Si Zbrojnych (WOWOSZ). Jednostka tego rodzaju miaaby posiada z jednej strony potencja transportowy i jednoczenie zapewnia wsparcie dziaa. Szacowa- na wyporno UTL ma siga 10000-15000 ton. Miay by to by wic jednostki kilkakrotnie wiksze od ORP Kontradmira Xawery Czernicki. Okrty te winny by w stanie przewozi 500 onierzy oraz 20 pojazdów mechanicznych. Sylwetka tego typu jednostki jest wspó- czenie nie do pomylenia bez pokadu migowcowego oraz specjalistycznego wyposaenia do przekazywania zapasów w morzu (tzw. Replenishment at Sea – RAS). (przyp. aut.). 55 Dla jednostek PDN, PDP, PZOP, PDM w opisywanym modelu przynajmniej 1000 Mm.

180 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP koncentrowania si na pewnych wybranych specjalizacjach i adekwatne planowanie rozwoju si zbrojnych. Z drugiej strony nie mona zupenie rezygnowa z pozosta- ych zdolnoci. Ze wzgldu na specyfik uycia si morskich jako si umoliwiajcych dzia- anie innych si, przy 60-dniowym napitym harmonogramie dyspozycyjnoci si europejskich, szczególnego znaczenia nabiera dynamika procesu tworzenia ugrupo- wania operacyjnego. Fakt moliwoci uycia si w jaki sposób zwizanych ze sob i wiczonych we wspólnych dziaaniach, si odbywajcych wanie grupowe szkole- nie wzgldnie sprawdziany szkolenia oraz si pozostajcych z innych wzgldów w podwyszonej gotowoci zdecydowanie uatwi ten proces. Istotnym aspektem jest tu korelacja uczestnictwa i rozoenie go w czasie dla uniknicia spitrze i okresów zastoju (niedyspozycyjnoci). Ze wzgldu na powizanie europejskich struktur do- wodzenia ze strukturami sojuszniczymi wskazane jest uwzgldnianie udziau naro- dowych elementów systemu zarzdzania polem walki równolegle w obydwu strukturach. Ograniczeniem dla wyboru proponowanych modeli jest w chwili obecnej brak ustale na szczeblu Unii Europejskiej, co do swego rodzaju przydziau specja- lizacji wzgldnie ustale, co do rotacji (a jeli takowe istniej to nie s one jeszcze wprowadzone w ycie). Zobowizania naszego kraju wynikajce z przynalenoci do gremiów i or- ganizacji midzynarodowych oraz sojuszy sprawiaj, i problemy utrzymywania potencjaów reagowania kryzysowego znajduj miejsce we wszystkich narodowych dokumentach dotyczcych bezpieczestwa narodowego. Rzeczpospolita Polska nie podja do tej pory szerszych bilateralnych lub multilateralnych dziaa dla wcze- nia si w stworzone w latach dziewidziesitych midzypastwowe (subregional- ne) struktury reagowania kryzysowego. Struktury te byy ju wielokrotnie uywane w sytuacjach kryzysowych i nabieraj coraz bardziej realnego ksztatu, dlatego ko- nieczne jest czerpanie ze zdobytych dowiadcze. Zdecydowanym europejskim potencjaem niszowym jest transport strate- giczny oraz posiadanie duych jednostek desantowych. Dlatego, mimo, i Polska nie posiada zbyt wielu dowiadcze w tej dziedzinie ani godnego przytoczenia potencja- u, jest to dziedzina, która musi znale swoje odzwierciedlenie w realnych planach przyszociowych. Kade przyszociowe rozwizanie powinno zawiera elementy specjalizacji niealternatywnej. Oznacza to, i niezalenie od wybranej drogi rozwoju si zbrojnych przedsiwziciem inwestycyjnym, którego nie mona w chwili obecnej pomin jest utworzenie grupy uniwersalnych jednostek transportowych. Nie jest spraw drugorzdn czy bd to jednostki typowo transportowe (RO/RO), czy uni-

181 Mariusz Zieliski wersalne jednostki transportowo-desantowe. Te ostatnie daj wicej dodatkowych opcji ich wykorzystania, takich jak chociaby dowodzenie czy zabezpieczanie dzia- a. Dlatego panel transportowy powinien by konglomeratem czarterowanych ty- powych jednostek transportowych z utrzymywanymi na stae jednostkami transportowo-desantowymi. Innym elementem niszowym, w którym moemy jako siy morskie zaistnie i gdzie posiadamy realne dowiadczenia i potencja to ratownictwo morskie. Polska dysponuje obecnie unikalnym potencjaem ratowniczym, który naleaoby wykorzy- sta dla zapenienia obszarów niszowych zarówno sojuszniczych jak i unijnych. Tak wic zaistnienie w wielonarodowych poczonych zespoach zadaniowych nie wi- zao by si z nakadami finansowymi. Potencjaem, który na pewno moemy rozwija to jednostki do prowadzenia wojny minowej. Specjalizacja w dziedzinie dziaa minowych (w tym i przeciwmi- nowych) jest dziedzin, w której posiadamy duo dowiadcze, a z racji udziau w staym zespole przeciwminowym NATO (równie objcia w ostatnim czasie – 19.01.2010r. - dowodzenia zespoem) na bieco zbieramy nowe. Kada opcja odde- legowania do sojuszniczych si odpowiedzi oraz do struktur europejskich si reago- wania kryzysowego zawiera wydzielanie niszczycieli min wzgldnie traowców. W celu skompletowania grupy taktycznej jednostek przeciwminowych oprócz zwikszenia ich liczebnoci konieczne byoby pozyskanie specjalistycznego okrtu bazy. W przypadku paneli zwalczania okrtów podwodnych, jeeli podjta bdzie decyzja o utrzymaniu tego potencjau dy naley do tworzenia struktur si róno- rodnych. W przypadku koniecznoci wyboru zachowawczej drogi rozwoju si mor- skich, obok jednostek pywajcych istotnego znaczenia nabieraj migowce, które mona uy zarówno do wykonywania zada rozpoznania jak i do zwalczania za- równo okrtów podwodnych jak i nawodnych. Niezalenie od drogi rozwoju si zbrojnych, w sytuacji generowania si wie- lonarodowych, gdzie moemy mówi o potrzebach stanowicych swego rodzaju popyt oraz gdy dysponowanie zdolnociami (swego rodzaju poda) nie do koca odpowiada tym potrzebom, istotne jest konfekcjonowanie potencjaów w realne pakiety, dla ich uycia bez zbdnych procedur dopasowywania i ustalania szczegó- ów. Przy ograniczeniach budetowych ustalenie drogi tworzenia pewnych pakietów si uatwia generowanie wikszych caoci i wykonanie kompleksowego zadania, a nie tylko jego czci. Proponowany model moduów zadaniowych dla si morskich RP jest uniwersalny, albowiem niezaleny od drogi rozwoju si zbrojnych.

182 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Propozycje moduowych rozwiza funkcjonalnych dla Marynarki Wojennej RP

Uwzgldnia on wszystkie proponowane obecnie warianty to znaczy wariant zacho- wawczy, zrównowaony i radykalny.

BIBLIOGRAFIA

[1] Bk B., Kustra W., Dziaania minowe i przeciwminowe w nowej taktyce Mary- narki Wojennej, w „Przegld Morski”, 9/2003; [2] Bk B., (pod kier.), Praca naukowo-badawcza p.k. „KORWETA” n.t. Studium taktyczno-techniczne korwety wielozadaniowej dla potrzeb MW RP po roku 2000, AMW, Gdynia 1998; [3] Bk B. (kierownik), Praca naukowo-badawcza pod kryptonimem „VIKING” na temat Koncepcja uycia rodzajów si MW w przyszych dziaaniach na po- czonych obszarach Morza Pónocnego i Morza Batyckiego, Gdynia 2000; [4] Dyrektywa Szefa Sztabu Generalnego WP do dziaalnoci Si Zbrojnych Rze- czypospolitej Polskiej w 2005 roku [5] Fico K., Logistyka wielonarodowych si morskich NATO, system kierowania zabezpieczeniem logistycznym, „Przegld Morski”, 9/2003 [6] Gawliczek P., Pawowski J., Zagroenia asymetryczne, AON 2003 [7] Kowalski S., Operacyjno-taktyczne uycie lotnictwa morskiego w aspekcie wybranych konfliktów po drugiej wojnie wiatowej, Rozprawa doktorska, AMW 2004 [8] Kwaniewski A., Wykad „Bezpieczestwo transatlantyckie u progu 2003 r.” wygoszony na Narodowym Uniwersytecie Obrony w Waszyngtonie w dniu 13 stycznia 2003 roku, tumaczenie w „www.bbn.gov.pl” [9] Laszczyk M., Miszalski W., Niektóre dylematy wspóczesnej sztuki wojennej, w „Sztuka Wojenna, Konteksty teoretyczne i praktyczne”, pod redakcj M. Krauze i B. M. Szulca, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2000 [10] Ligza K., Uycie si i rodków zwalczania okrtów podwodnych do ochrony i obrony obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej, Rozprawa Doktorska, AMW 2004 [11] Michniak J. W., Dowodzenie w teorii i praktyce wojsk, AON, Warszawa 2003 [12] Miecznikowski R., Taktyka Marynarki Wojennej, Taktyka ogólna Marynarki Wojennej, AMW Wewn. 945/97

183 Mariusz Zieliski

[13] Ogrodowczyk W., Koncepcja uycia migowców bojowych lotnictwa mor- skiego RP do samodzielnego zwalczania obiektów nawodnych w warunkach Morza Batyckiego, rozprawa doktorska, AMW, Gdynia 1994 [14] Rokiciski K., Systemy dowodzenia w siach morskich, AMW Wewn. 986/99 [15] Scott R., Ready, steady, go – the evolution of the Fleet Battle Staff, „Jane`s Defense Weekly”, 19 May 2004 [16] Standardy dla si morskich - MARSTANS, Gdynia 2004 [17] Studium przyszoci Si Zbrojnych RP 2025, Szt. Gen. Wewn 13/4/2003 [18] Zabocki E., Dowodzenie siami powietrznymi, Cz I. Podstawowe zagadnie- nia, Sygnatura AON 5601/04, Warszawa 2004 [19] Zdonek K., Ocena moliwoci wsparcia logistycznego wybranych okrtów MW RP przez OWL projektu 890 „Kontradmira Xawery Czernicki”, praca studyj- na AMW 2004 [20] Zieliski M., Cooperative Engagement Capabilitry (CEC), a obrona zespou okrtów, Materiay z Konferencji “Automatyzacja dowodzenia”, Pieczyska 2003

Recenzent prof. dr hab. Andrzej Makowski

ABSTRACT

SUGGESTIONS OF MODULE FUNCTIONAL SOLLUTIONS FOR THE POLISH NAVY

The complexity of today's world security environment poses new challenges to ma- ritime forces. One of them is available for a wide spectrum of activities in the frame- work of participation in crisis-response operations. It is therefore necessary to adapt the structures of the naval forces to such tasks. In this article are proposed two sets of pack- ages task forces, which have the advantage of both versatility (they do not depend on avenues forces) and the implementation of the most possible tasks which would be left to the Navy in the next decade.

184 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Micha DZIUGAN

MINE JAMMING JAKO METODA REDUKCJI RYZYKA W DZIAANIACH PRZECIWMINOWYCH MW

STRESZCZENIE

W odniesieniu do aktualnych wymogów planowania i prowadzenia dziaa prze- ciwminowych, w sytuacji znacznego ograniczenia czasu niezbdnego do uzyskania ak- ceptowalnego poziomu ryzyka kocowego, Autor, przedstawiajc ograniczono obecnie stosowanych technik przeciwminowych w tym zakresie, stawia tez o moliwo- ci zakócania min jako skutecznego narzdzia obniania ryzyka. Opierajc si na wyni- kach prób badawczych prowadzonych w strukturach Sojuszu, przedstawia rys historyczny przedmiotowej koncepcji i wskazuje na moliwo jej implementacji do obszaru zainteresowani Marynarki Wojennej RP.

***

Zgodnie z zaoeniami polityki bezpieczestwa i strategii obronnej Rzeczy- pospolitej Polskiej oraz strategi bezpieczestwa RP, zadaniem Marynarki Wojennej jest obrona morskiej granicy pastwa, ochrona eglugi i interesów gospodarczych na polskich obszarach morskich oraz obrona wybrzea we wspódziaaniu z innymi rodzajami si zbrojnych1. Wymaga to przede wszystkim dokadnego okrelenia ro- dzaju spodziewanych zagroe, ich lokalizacji oraz koncentracji stosownych si w okrelonym miejscu i czasie. Jednym z takich zagroe, którego wiadomo istnienia posiadamy wprawdzie od dziesicioleci, a które dopiero pod koniec XX wieku spektakularnie zademonstrowao swoje moliwoci, jest zagroenie minowe.

1 Za H. Karwan, Czynna obrona przeciwminowa, Przegld Morski 02/2008.

185 Micha Dziugan

OKRELENIE ZAGROENIA

Przebijajc si przez tomy publikacji sojuszniczych moemy jednoznacznie stwierdzi, e wojna minowa postrzegana jest jako jeden z podstawowych rodzajów dziaa zbrojnych na morzu. Na pytanie dlaczego tak si stao, kady z nas mógby prawdopodobnie przytoczy ca mas argumentów. Jednym z nich na pewno jest olbrzymia dysproporcja w ukadzie koszt - efekt2,3. Jednake duo powaniejsz konsekwencj tej dysproporcji jest efekt psychologiczny, jaki ona powoduje. Otó moemy z caym przekonaniem stwierdzi, i jeden sukces w dziaaniach przeciw- minowych, jak zniszczona mina itp., nie jest gwarantem sukcesu operacji, natomiast jedna poraka, jak poderwanie si okrtu na pojedynczej minie, moe t operacj skaza na niepowodzenie. Niestety straty w sprzcie wojskowym nie musz by tymi najpowaniejszymi, pomijajc oczywicie wzgldy taktyczne, strategiczne, itp. Wyobramy sobie na chwil, e postawiono min na wskim podejciu do wielkiego portu handlowego, jak chociaby Amsterdam, w warunkach, gdzie ponad 90 % wiatowego handlu i wymiany towarowej realizowane jest wanie drog morsk. Konsekwencje ekonomiczne byyby ogromne, o paraliu komunikacyjnym nie wspominajc. Z tego te wzgldu kwestia dziaa przeciwminowych przestaa by pro- blemem „kogo innego”4, spychanym na margines zada realizowanych przez ma- rynarki wojenne, stajc si zagadnieniem kluczowym przy zabezpieczaniu operacji morskich, zwaszcza na wodach litoralnych, i zostaa wczona do gównych zada

2 Zainwestowane 15 tys. dolarów w miny, na których poderway si USS Princtown i USS Tripoli, „zaowocowao” strat (koszty remontów okrtów) rzdu 167 mln dolarów! Te liczby mówi same za siebie, szczególnie e marynarka wojenna USA od lat 50. stracia wicej okrtów poderwanych na minach, ni od uderze rakietowych czy torpedowych. 3 Jest to kolejny argument w koncepcji organicznych dziaa przeciwminowych (Organic MCM), których idea polega na takim wyposaeniu wasnym zespoów bojowych i samo- dzielnych okrtów, zwaszcza dziaajcych w strefie litoralnej, które umoliwia im osigni- cie celów operacyjnych (jak np. przygotowanie do ldowania desantu czy ewakuacji), bez angaowania si w dugotrway proces poszukiwania min, ograniczajc si do ich dokadne- go zlokalizowania i – w miar moliwoci - unikana. W takim ujciu konwencjonalne okrty obrony przeciwminowej – czyli siy tzw. siy dedykowane (Dedicated MCM) – jako jednost- ki wyspecjalizowane trac podstawy swojego dziaania, jednake koncepcja ta jest szeroko dyskutowana w Europie i ma wielu przeciwników; 4 J. Janseen look report: Mine – countermeasures forces emerge from splendid isolation, Janes International Defence, February 2006.

186 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW okrtów bez wzgldu na ich klas5. Z tego wzgldu równie, w wikszoci realizo- wanych dzisiaj wicze na europejskim morskim teatrze dziaa NATO (jak cho- ciaby wiczenia serii MARINER, BALTOPS, itp.), budowanych zwykle w oparciu o scenariusze lokalnych sytuacji kryzysowych6, epizodom dziaa przeciwmino- wych powica si tyle uwagi.

RYZYKO W DZIAANIACH PRZECIWMINOWYCH

W dokumentach normatywnych okrelono, e celem dziaa przeciwmino- wych jest osignicie takiego stanu kocowego, w którym zarówno okrty wojenne jak i jednostki cywilne, bd mogy swobodnie i bezpiecznie wchodzi i wychodzi z portów oraz korzysta z morskich akwenów, nie bdc jednoczenie naraone na „nieakceptowane” straty lub zniszczenia wywoane zastosowaniem min morskich7. Z tego stwierdzenia wynika jednoznacznie gówny i zarazem nadrzdny cel wszel- kiej dziaalnoci przeciwminowej, jakim jest wanie redukcja ryzyka stworzonego przez miny morskie do akceptowalnego poziomu. Mona wic postawi pytanie: jaki poziom ryzyka jest akceptowalny dla przyszego ruchu na torze/akwenie, a jaki ju nie? W tym przypadku nie ma jednego wzoru, który pozwoliby to sza- cunkowo okreli. Waciwie to nie ma adnego wzoru, jest tylko szereg czynników, które musz by wzite pod uwag celem wypracowania susznej decyzji. Wród nich mona wymieni charakter prowadzonych dziaa/operacji, rodowisko, mo- liwoci okrtów wasnych czy moliwoci minowania przez przeciwnika. Przyka- dowo w sytuacji kryzysowej, kiedy istnieje konieczno szybkiego przeprowadzenia ewakuacji drog morsk ludnoci cywilnej z danego rejonu, powodujca koniecz- no przeprowadzenia dziaa przeciwminowych w ograniczonym czasie (tzw. time constrained operation), co znacznie zmniejsza ich skuteczno, dowódca bdzie musia zaakceptowa ryzyko na poziomie 10 – 15%. Jeli dysponowa bdziemy

5 Zob. J. J. Rios, Naval mines in the 21 century: can NATO navies meet the challenge, Naval Postgraduate School, California, USA, 2005; The Mine Countermeasures Concept of Opera- tions for the 21st Century, Chief of Naval Operations (N852), 1 September 1995, A 21st Century Warfighting Concept, G. S. Holder, Rear Admiral, U.S. Navy, Commander, Naval Doctrine Command, 1998. 6 Rozumianych jako „stan stosunków midzynarodowych, w którym sprzeczno interesów stara si osign przez presj dyplomatyczn, sankcje gospodarcze i stosowanie groby uycia si militarnych”, za: H. Karwan, Koncepcja wojny minowej (cz. I), Przegld Morski 10/2009. 7 Multinational Tactical Publications - MTP 6, Vol. 1, para. 0302.

187 Micha Dziugan wystarczajcym czasem oraz zaangaujemy znaczne siy OPM ryzyko to mona zredukowa do 5%. W kadym bd razie naley mie wiadomo, e nie jest to decyzja z tzw. „powietrza”, ale zawsze jest poprzedzona dug i szczegóow ocen sytuacji8.

KLASYCZNA OBRONA PRZECIWMINOWA A REDUKCJA RYZYKA

W Marynarce Wojennej do realizacji zada zwizanych z zapewnieniem bezpieczestwa eglugi w sytuacji istnienia zagroenia minowego, przeznaczono midzy innymi siy okrtowe ze skadu 12 i 13 Dywizjonu Traowców, wchodz- cych w skad 8. Flotylli Obrony Wybrzea. cznie stanowi one niemal 30% wszystkich si okrtowych, jakie MW obecnie posiada, co stanowi istotny potencja bojowy. Dysponujc zarówno traowcami sensu stricte (projektu 207M, 207D i 207P), jak i niszczycielami min (typu 206FM), Marynarka Wojenna realizuje sta- wiane przed ni zadania w zakresie zapewnienia bezpieczestwa eglugi, ustanawia- jc dogodne reimy pywania na zagroonych torach wodnych, trasach przejcia i akwenach, przez prowadzenie dziaa przeciwminowych o rónym charakterze, do których – zgodnie dokumentami odniesienia –powinnimy zaliczy9: 1. Rozpoznawcze poszukiwanie min (Exploratory) – prowadzone jest gównie w celu potwierdzenia lub wykluczenia wystpowania zagroe- nia minowego w rejonie lub na torze wodnym i jest oparte na negatyw- nym rezultacie. Przeprowadzane jest gównie przeciwko jednemu typowi min w danym rejonie, tzn. nawet jeeli przewiduje si wystpo-

8 Aktualn tendencj w zakresie dziaa przeciwminowych, jest ich planowanie w odniesie- niu do oczekiwanego stanu kocowego po zakoczeniu realizacji dziaa, który dowódca szczebla taktycznego (OTC - Officer in Tactical Command) jest w stanie zaakceptowa. Przykadowo dopuszcza on istnienie 5% ryzyka dla swoich si, czyli dopuszcza utrat moliwoci bojowych przez 5% swoich okrtów i cakowite wyeliminowanie ich z dal- szych dziaa. Do tej pory, dziaania OPM byy planowane w oparciu o oczekiwany po- ziom ufnoci (Cl – Confidence level) czyli zaoenie, e po zakoczeniu dziaa przeciwminowych w rejonie nie zostanie wiksza, ni okrelona liczba min (t). 9 Rozkazem nr 55/N-3 z dnia 27.07.2008. Dowódca MW RP wprowadzi do uytku w MW seri dokumentów sojuszniczych w zakresie prowadzenia dziaa przeciwminowych, do których moemy midzy innymi zaliczy ATP 6 Vol. I, ATP 6 Vol. II oraz ATP 24 Vol. 1 (oraz ich odpowiedniki serii MTP). W sytuacji braku narodowych dokumentów normatyw- nym szczebla taktycznego (zostay wydane jedynie stosowne normy obronne), wszelkie wykonywane w niniejszej publikacji odniesienia znajduj ródo wanie w obowizujcej dokumentacji Sojuszu.

188 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW

wanie min kilku typów, to dziaania prowadzi si w odniesieniu do mi- ny o najwikszej strefie raenia. Nie prowadzi si go równie w rejonach pól minowych, gdzie obecno min jest praktycznie pewna (closure field oraz attrition field). Rozpoznawcze poszukiwanie min planuje si w oparciu o zadane parametry poziomu ufnoci CL i ocze- kiwan liczb min pozostaych w rejonie po zakoczeniu operacji, a je- go wynik moe mie kilka znacze. Mianowicie znalezienie miny wiadczy o tym, e miny z pewnoci s w rejonie, natomiast w przy- padku nie znalezienia adnej miny wynik dziaa ju nie jest taki jedno- znaczny i moe wskazywa, e: - z okrelonym wskanikiem CL tylko okrelona ilo min t pozostaa w rejonie; - w rejonie nie ma min adnych min; - zastosowalimy niewaciwa technik OPM; - traowanie jest nieefektywne lub zastosowano liczniki krotnoci z duymi nastawami; - nastawiony na minach czas opónienia uniemoliwi ich uzbrojenie si; - mamy do czynienia z niesprzyjajcymi warunkami rodowiska; 2. Niszczenie min (Clearance) – to wszelkiego rodzaju przedsiwzicia majce na celu likwidacj zagroenia minowego do zaoonego pozio- mu rozminowania (P – Percentage clearance) lub akceptowalnego ry- zyka. Z reguy jest to poziom rzdu 96% lub maksymalny moliwy do osignicia (czsto w takim przypadku stosuje si wiele technik OPM w jednym rejonie, które wzajemnie si uzupeniaj, np. traowanie i po- szukiwanie min, lub poszukiwanie rónymi stacjami itp.). 3. Rozpoznanie (Reconnaossance) – to dziaania podjte najczciej po przeprowadzeniu rozpoznawczego poszukiwania min lub po zaistnieniu innych przesanek, na podstawie których mona wnioskowa, e w re- jonach podlegajcych rozpoznaniu znajduj si miny. Czynnoci reali- zowane w trakcie rozpoznania sprowadzaj si do dwóch zasadniczych przedsiwzi, mianowicie okrelenia granic zagrody minowej oraz po- szukiwaniu dróg obejcia. 4. Ograniczone zwalczanie min (Limited clearance) – przeprowadzane jest na zasadach podobnych jak niszczenie min, jednake wszelkie dziaania przeprowadza si wzgldem min o najwikszych strefach raenia (czyli najbardziej niebezpiecznych dla eglugi), co jest cile zwizane z ilo-

189 Micha Dziugan

ci zastosowanego materiau wybuchowego. W tym przypadku czsto czas na prowadzenie dziaa jest czynnikiem je determinujcym. 5. Dziaania czasowo ograniczone (Time constrained) – realizowane w przypadku wystpowania ogranicze czasowych uniemoliwiajcych przeprowadzanie dziaa przeciwminowych w penym zakresie, np. ze wzgldu na planowanie przejcia jednostek przez rejon z wystpujcym zagroeniem minowym. W takim wypadku wszelkie dziaania (obnie- nie poziomu ryzyka) przeprowadza si z reguy wzgldem najbardziej wartociowej jednostki (wariant Ship mode w przypadku traowania niekontaktowego), która ma by przeprowadzana (HVU – High Value Unit), przy tak duym wysiku OPM, na jaki pozwala czas i rodki któ- rymi dysponujemy. 6. Dziaania na wyczerpanie (Attrition operation) – realizowane s w sytu- acji, gdy przeciwnik systematycznie uzupenia swoje zagrody minowe oraz w zagrodach wystpuj miny niekontaktowe z wysokimi nastawa- mi liczników krotnoci lub duymi czasami opónienia. Operacje typu attrition s cile zwizane z zagrodami minowymi typu attrition (w polskiej nomenklaturze moe to by odpowiednik zagrody dugo- terminowej), które cay czas s aktywne (w literaturze anglojzycznej, w przypadku takich pól czsto uywa si czasownika feed, lub reple- nish, co znaczy i pola te s cigle utrzymywane jako aktywne przez cykliczne uzbrajanie si kolejnych min). 7. Dziaania wstpne (Precuorsor operation) – to wszelkiego rodzaju dzia- ania przeciwminowe, których celem jest minimalizacja ryzyka dla okrtów przeciwminowych przewidzianych do dziaa w danym rejo- nie. W takim wypadku uywa si okrtów przeciwminowych o bardzo maym zanurzeniu i bardzo niskim poziomie pól fizycznych, migow- cowych rodków przeciwminowych (traowania mechaniczne lub nie- kontaktowe) oraz pojazdów autonomicznych. 8. Dziaania sprawdzajce (Check operation) – których celem jest po- twierdzenie skutecznoci przeprowadzonych dziaa przeciwminowych. Dziaania te planuje si analogicznie jak rozpoznawcze poszukiwanie min (exploratory) wykorzystujc inn technik lub okrt ni ten, który przeprowadza niszczenie.

Wzajemn zaleno midzy poszczególnymi typami dziaa przeciwmino- wych mona przedstawi graficznie, jak to zostao podane na rys.1. (pod pojciem

190 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW

„informacji wystarczajcej” (sufficient) naley rozumie informacje wynikajc bd z rozpoznania i dotyczce obserwacji miejsca postawienia potencjalnych min, typów postawionych min, itp., lub wszelkie dane otrzymane po faktycznym wykry- ciu i zidentyfikowaniu potencjalnej miny). Niestety, klasyczne (czyli dedykowane) dziaania przeciwminowe s proce- sem wielce czasochonnym, przy czym czas ich realizacji zaley w gównej mierze od rodowiska, typu zadania, zastosowanej techniki i metody dziaa OPM10 (rys.2). W przypadku uycia niszczycieli min efektywna prdko dziaania wynosi okoo 1 wza, uwzgldniajc rekonesans nurkowy, czas niezbdny na wykonanie misji pojazdu podwodnego, zniszczenie miny, itp., co skutkuje efektywnoci przeszuka- nia obszaru rzdu 1 mili kwadratowej na jedn dob11. Wiksze efektywnoci zysku- je si przy uycie migowcowych rodków przeciwminowych (np. tray MK 105), niedostpnych jednak w MW.

10 Zgodnie z MTP 6, technika dziaa przeciwminowych to sposób uycia konkretnego okr- tu przeciwminowego oraz jego organicznego uzbrojenia, metoda natomiast, to sposób w jaki uywa si techniki OPM. 11 Zgodnie z dowiadczeniami autora z prowadzonych w ostatnich latach operacji typu HOD (Historic Ordnance Disposal), jak chociaby MC OPLAT, MC OPLIT i OPEN SPIRIT.

191 Micha Dziugan

Rys.1. Wzajemna zaleno dziaa przeciwminowych ródo: Opracowanie wasne na podstawie materiaów dydaktycznych z Advanced Mine Warfare Course, Belgian–Netherlands Naval Mine Warfare School, (EGUERMIN), Ostenda 2007

Majc na uwadze powysze fakty oraz odnoszc si do wzajemnej zaleno- ci dziaa przeciwminowych (rys.1.) moemy stwierdzi, e w sytuacji ogranicze- nia czasu, bezpieczniej bdzie wyznaczy drogi obejcia zagrody minowej, gdy prawdopodobnie bdzie to wymagao znacznie mniej czasu oraz si OPM ni pro- wadzenie pozostaych dziaa. Poza tym, nie da si zredukowa poziomu zagroenia minowego do zera, a wic lepiej wybra drog obejcia przez rejon, gdzie tych min nie stawiano w ogóle. Jest takie bardzo popularne okrelenie w rodowisku wojny minowej, mianowicie „the worst area to lay mines is the best for MCM”, co znaczy, e zwykle miny stawia si w rejonie trudnym dla dziaa przeciwminowych, aby uniemoliwi ich zwalczanie. Dlatego dróg obejcia naley poszukiwa w dogod-

192 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW nych rejonach do poszukiwania, o paskim i stabilnym dnie, gdy istnieje due prawdopodobiestwo, i wanie tam nie bdzie min, gdy zwykle stawia si je tam, gdzie wystpuje nierówne i niestabilne podoe.

100

90

80 Niszczenie min (Clearance) 70 95% 60

50 Rozpoznawcze 40 Typ dn a A1 poszukiwanie min 30 Typ dn a B1 (Exploratory)

Poziom rozminowania (%) rozminowania Poziom Tr a owa ni e 20 migowcowe Typ dn a C1 64% AMCM (95%) 10 Typ dn a D1

0 DNI TYGODNIE MIESICE Czas potrzebny na przeprowadzenie dziaa przeciwminowych Rys. 2. Wpyw rodzaju dna morskiego na efektywno prowadzenia dziaa prze- ciwminowych (dno typu A to dno stabilne, gadkie i paskie; dno typu D to dno nierówne, gdzie miny mog by przykryte lub zasonite przez wy- stpujce przeszkody naturalne, warunki do poszukiwania znacznie utrud- nione ze wzgldu na wystpowanie kamieni, nierównoci, rolinnoci morskiej, cakowitego zakopania si min, itp.) ródo: A 21st Century Warfighting Concept, G. S. Holder, Rear Admiral, U.S. Navy, Commander, Naval Doctrine Command, 1998

Unikanie min, (pojcie tosame z poszukiwaniem dróg obejcia), zgodnie z zaoeniami moe by stosowane chociaby podczas przygotowania do ldowania desantu morskiego (rys.3.)12.

12 Ldowanie desantu morskiego w odniesieniu do dziaa przeciwminowych, mona podzie- li na trzy fazy: faza I obejmuje okres do przybycia gównych si desantu (ATF – Ammphi- bious Task Force) do rejonu oczekiwania i obejmuje gównie dziaania przeciwminowe ograniczone czasowo (time constrained) i poszukiwanie dróg obejcia; faza II koczy si ldowaniem ostatniego rzutu desantu. Dziaania przeciwminowe tej fazy s analogiczne jak w fazie I, rozszerzone jedynie o dziaanie nurków minerów w strefie brzegowej oraz prze- prowadzanie szczególnie cennych jednostek (HVU – High Value Unit) za jednostkami obro- ny przeciwminowej. Faza III natomiast rozpoczyna si po ldowaniu desantu i obejmuje dziaania przeciwminowe sensu stricte (przy udziale tzw. si dedykowanych).

193 Micha Dziugan

Rys. 3. Przykad unikania min jako forma dziaa OPM podczas ldowania desantu ródo: Opracowanie wasne

Jednake unikanie min, teoretycznie umoliwiajce maksymaln redukcj ryzyka dla si wasnych, czy te poszukiwanie dróg obejcia, równie wymaga za- angaowania znacznych si przeciwminowych. Dodatkowo, odnoszc t technik do realiów MW musimy z przykroci stwierdzi, e jest ona na dzie dzisiejszy nie- wykonalna, poniewa istniejce sojusznicze dokumenty normatywne warunkuj okrelanie granic zagród minowych wycznie za pomoc niszczycieli min z zasto- sowaniem sonaru podkilowego z moliwoci klasyfikacji min. Niestety, w tego typu operacjach, gdzie istnieje konieczno szybkiego przeprowadzenia cennych jednostek (HVU) przez rejon z wystpujcym zagroeniem minowym, to czas jest kryterium stanowicym o doborze techniki i metody OPM, a wprowadzane dyrek- tywy ryzyka s wysze ni zwykle13. Sytuacj tak przedstawia rys.4.

13 W dziaaniach przeciwminowych istniej trzy dyrektywy ryzyka (Risk directives) – ALFA, BRAVO i CHARLIE. Generalnie, im wysza dyrektywa obowizujca, tym wykonanie zada- nia w odpowiednim czasie staje si priorytetem gównym, dla realizacji którego dowódca szczebla taktycznego jest w stanie „powici” cz si przeciwminowych, gdy ich bezpie- czestwo wasne schodzi na drugi plan.

194 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW

MJ Drogi obejc ia traowanie wariant TSM M

A A Klasyczne DP M T L

S poszukiwanie i nis zczenie, E J A traowanie R E

Z

W Informacja wywiadowcza, szybka ocena teatru dziaa (RAP)

SKALA Pomiary rodowiskowe, DOSTPNO KONFLIKTU rozpoznanie locje minowe CZASU

Rys. 4. Ogólna piramida dziaa przeciwminowych w operacji poczonej (REA – Rapid Environmental Assessment, DPM – Dziaania przeciwminowe, TSM-Target Simulation Mode, czyli prowadzenie traowania niekontakto- wego w wariancie pól fizycznych jednostek ochranianych, MJ – Mine Jamming) ródo: Opracowanie wasne na podstawie materiaów dydaktycznych z wykadu Cristiana Depierreux’a, Advanced Mine Warfare Course, Belgian– Netherlands Naval Mine Warfare School, (EGUERMIN), Ostenda 2007

KONCEPCJA MINE JAMMING’U

Aby odpowiedzie na rosnce zapotrzebowanie wspóczesnego teatru dzia- a morskich, wymagajcego redukcji ryzyka w sytuacji wystpowania zagroenia minowego nieznanego pochodzenia oraz braku czasu na przeprowadzenie operacji przeciwminowej w ujciu klasycznym, w 1990 roku w NATO Naval Armament Group on Mine Warfare (NNAG – NG3) rozpoczto prace nad now technik dzia- a przeciwminowych, w skrócie zwan MJ, czyli Mine Jamming, któr dosownie moglibymy przetumaczy jako zakócanie min, a waciwie ich zapalników. Fak- tycznie projekt (jako International Joint Research Project – JRP) ujrza wiato dzienne w 1995 roku, a prowadzono go pod auspicjami Supreme Allied Commander Europe Atlantic Undersea Research Centre – SACLANTCEN. Idea tego projektu zakadaa opracowanie techniki, która pozwalaaby na zakócenie zapalnika miny w stopniu uniemoliwiajcym spenienie kryteriów jego pobudzenia. Paradoksalnie,

195 Micha Dziugan podwalin dla tej techniki sta si najwikszy atut dzisiejszej miny inteligentnej, czyli techniczne zaawansowanie obwodów logicznych jej zapalnika, pozwalajce dosownie programowa j pod dowoln jednostk. Ogólnie mówic, ukad logiczny zapalnika wspóczesnej miny mona za- programowa w ten sposób, e sygna detonujcy adunek materiau wybuchowego bdzie wysany tylko wówczas, kiedy zostan spenione pewne kryteria pobudzenia, którymi mog by róne wartoci opisujce pole fizyczne okrtu celu14. Im bardziej technologicznie zaawansowany jest zapalnik miny, tym warunki jego pobudzenia i detonacji s dokadniej sprecyzowane, a sama mina potrafi wyodrbni sygna uyteczny pochodzcy od konkretnego okrtu, oczywicie jeeli ten jest silniejszy od poziomu szumów wasnych morza (przykadowo, gdyby udao si stworzy okrt o poziomie generowanego pola akustycznego, niszego ni szum wasny morza, byby on cakowicie dla miny nie wykrywalny). Wprowadzany jest zarazem szereg zabezpiecze, uniemoliwiajcych wytraowanie tych min klasycznymi systemami traowymi, jak chociaby liczniki krotnoci, czy zabezpieczenia amplitudowe odbie- ranego sygnau (zapalnik miny „rozpoznaje”, e odbierany sygna pochodzi od trau konwencjonalnego, gdy przykadowo charakteryzuje si on zbyt du amplitud oraz przebiegiem odmiennym od tego, na jaki zostaa ona nastawiona - z tego te wzgldu wprowadzono do uycia tray symulujce realne jednostki, czyli typu TSM – Target Simulating Mode). Wszystkie te „zalety” konsekwentnie wykorzystuje nowa, zyskujca coraz wiksze moliwoci technika dziaa przeciwminowych, czyli wanie Mine jamming. Do dnia dzisiejszego nie stworzono okrtu o polu akustycznym mniejszym ni szum wasny toni wodnej, ale odwracajc ten proces mona sztucznie „podnie poziom szumu morza” w miejscu postawienia miny tak, aby by wyszy ni ten generowany przez okrt-cel. W takim przypadku stanie si on dla miny niesyszalny, a tym samym bezpieczny (kana akustyczny jest w zapalnikach min morskich bar- dzo czsto kanaem dyurnym), a t technik okrela si mianem zakócania rodo- wiskowego – environmental mine jamming. Stosowany w zapalnikach minowych licznik krotnoci powoduje – przy spenieniu warunków pobudzenia – odpracowanie zapalnika bez faktycznego wysa- nia sygnau inicjujcego detonacj miny, która nastpi dopiero przy k-tej, nastawio- nej na liczniku krotnoci wartoci. Kadorazowo jednak, po spenieniu kryteriów pobudzenia mina wchodzi w stan upienia, by po cile okrelonym czasie aktywo- wa znowu kana dyurny oczekujc na kolejn sekwencj sygnaów (a do zrów-

196 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW nania si iloci pobudze z wartoci nastawion na liczniku krotnoci, kiedy nast- puje detonacja). Ten okres upienia nosi nazw Inter Count Dormant Period (ICDP) i jeeli byoby moliwym przejcie okrtu nad min wanie w tym okresie, byby on równie bezpieczny. Aby tego dokona naley pobudzi min speniajc jej kry- teria pobudzenia za pomoc konwencjonalnego trau niekontaktowego (w przypadku zwykych min) lub trau typu TSM (w przypadku min inteligentnych), a technik t mona okreli jako zakócanie sygnaturowe (Signature mine jam- ming). Analogicznie sytuacja wyglda w przypadku odpornoci przeciwtraowej min polegajcej na koniecznoci otrzymania sekwencji sygnau o okrelonym prze- biegu i amplitudzie. Kady inny sygna, o odmiennej amplitudzie lub przebiegu jest odrzucany jako niespeniajcy parametrów pobudzenia zapalnika. Sygnaem takim – w przypadku min inteligentnych – jest sygna pochodzcy z klasycznego trau nie- kontaktowego. W tej sytuacji, umieszczajc okrt ochraniany w bezporedniej bli- skoci klasycznego trau niekontaktowego generujcego pola o wyszych wartociach ni pole okrtu - celu, uzyskujemy moliwo „przykrycia” sygnau waciwego sygnaem zakócajcym i wykorzystania naturalnego okresu blokady zapalnika miny, co stanowi kolejny wariant zakócania sygnaturowego. Jak okrelono powyej, koncepcja ta zakada redukcj ryzyka w sytuacji za- groenia minowego nieokrelonego rodzaju i struktury, dlatego te aby w peni j wykorzysta, naley zastosowa cay wachlarz jej moliwoci jednoczenie. W zwizku z tym, e zagrody minowe maj najczciej charakter mieszany, tj. skadaj si zarówno z min klasycznych, reagujcych na zadan amplitud warto- ci pola okrtowego, jak i inteligentnych, wyposaonych w logiczne ukady obróbki otrzymywanego sygnau, w pierwszym etapie naley przeprowadzi klasyczne tra- owanie niekontaktowe, celem pobudzenia zwykych min. Etap drugi, to traowanie sygnaturowe (czyli pod okrty ochraniane), i dopiero w etapie trzecim wykonuje si „przykrycie” jednostki ochranianej polem zakócajcym pochodzcym od traów z nastawami, jak w fazach poprzedzajcych.

14 Zob. M. Jankiewicz, J. Kuli, S.J. Kurpiel, J. Szady, Podstawy wojny minowej na morzu, cz I, AMW, Gdynia 2007.

197 Micha Dziugan

PRÓBY MORSKIE

Pierwsze trzy próby morskie tak okrelonej koncepcji miay miejsce w 1997 roku w NATO SACLANT Undersea Research Centre Lerici-La Spezia (Wochy), gdzie wstpnie potwierdzono zaoenia koncepcji zakócania sygnaturowego w wer- sji nieorganicznej (non-organic signature mine jamming)15. Kolejne próby odbyy si midzy 10 – 15 sierpnia na Zatoce Meksykaskiej i zostay zorganizowane przez Naval Surface Warfare Center Dahlgren’s Costal System Stations, w Panama City, USA. W oparciu o jednostk przeciwminow USS Warior testowano tam gównie zakócanie sygnaturowe przy uyciu trau ma- gnetycznego z moliwoci symulowania rzeczywistych pól okrtowych typu „Dy- ad” zarówno w dzie, jak i w nocy, aby sprawdzi moliwo utrzymania bliskiej pozycji w stosunku do trau w warunkach ograniczonej widzialnoci. Próby zako- czyy si sukcesem dostarczajc danych do analizy na kolejne dwa lata. Zakócanie rodowiskowe prowadzono ponownie w La Specia (Wochy), w 2004 roku, podczas którego udao si oszuka miny uznawane za inteligentne. Na podstawie tych prób oraz wyników z dziaa poprzednich, stworzone taktyczne podwaliny pod nowopowsta technik dziaa przeciwminowych, która do roku 2008 bya testowana podczas rónych wicze i operacji midzynarodowych, jak DANEX 06, NOBBLE MARINER 06, czy operacja oczyszczania wód terytorialnych Litwy (typu HOD - Historic Ordnance Disposal) we wrzeniu 2007 roku. Warto podkreli, e swój udzia w tych próbach mia równie polski niszczyciel min dzia- ajcy wówczas w staym zespole przeciwminowym NATO – ORP Czajka. Próbo- wano wówczas „przykry” okrt BNS Godetia sygnaem zakócajcym pochodzcym z trau elektromagnetycznego typu TEP-PE-2MA (rys.5.). Niestety, w tym przypadku próby nie dobiegy koca ze wzgldu na niesprawno okrtu ochranianego.

15 Idea organicznego, czyli wasnego systemu zakócajcego polega na takiej wasnoci okr- towego urzdzenia demagnetyzacyjnego, która pozwala nie tyle minimalizowa pola fizycz- ne jednostki wasnej, co je dowolnie ksztatowa czynic j tym samym nierozpoznawaln dla min inteligentnych. Systemy nieorganiczne to zewntrzne systemy dziaajce na korzy jednostki ochranianej (w tym przypadku tray przenoszone przez okrt wykonujcy zakóca- nie na rzecz okrtu ochranianego).

198 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW

Rys. 5. Schemat przejcia BNS Godetia (z prawej) w strefie reagowania trau niekontaktowego (sygnau zakócajcego) z ORP Czajka (z lewej) pod- czas prób realizowanych w ramach staego zespou obrony przeciwmi- nowej (SNMCMG1); Kajpeda, Litwa, 2007 ródo: Opracowanie wasne. Zdjcia: Janes Fighting Ships 2006-2007

Próby podjto ponownie w 2008 roku, 25 mil morskich od portu Brest (Francja), z zastosowaniem zagroenia minowego w postaci piciu min typu MAN- TA oraz trzech min typu MP80, rozstawionymi na akwenie w odlegoci okoo 20 metrów, przy rónych konfiguracjach nastaw zapalnika – od zwykych do kombi- nowanych. Jako jednostka ochraniana przez francuski traowiec FS Altair, wyposa- ony w duski system traów magnetycznych typu „Dyad” oraz akustyczny PNM (Pipe Noise Maiker – Rys.6), dziaa belgijski niszczyciel min BNS Loire.

Rys. 6. Francuski traowiec FNS Alster (centralnie) wraz z zastosowanym podczas prób morskich pod Brestem systemami traowymi: akustycznym traem PNM (po lewej) oraz traem magnetycznym typu DYAD (po prawej) ródo: Foldery promocyjne AMAS Acustic sweep oraz AMAS magnetic sweep, oficjalna strona firmy Thales, www.thalesgroup.com.au. Jane’s Fighting Ships 2006 – 2007

199 Micha Dziugan

W tym przypadku, podczas 22 próbnych przej, próbowano midzy innymi wykorzysta wspomniany czas upienia miny (ICDP) wynikajcy z odpracowania licznika krotnoci, czyli realizowano przejcie jednostki ochranianej za jednostk ochraniajc. Próby zakoczono wnioskiem generalnym, e technika ta jest jak naj- bardziej efektywna, ale zalecana do realizacji wycznie przy dokadnym okreleniu czasu upienia miny, chociaby na podstawie danych pochodzcych z rozpoznania. Kolejne dwie fazy prób morskich przeprowadzono midzy 23 – 27 marca 2009 r. ponownie w La Spezia (Wochy), oraz 06 – 08 maja w Herlda, (Norwegia). Tym razem jako jednostki ochraniane uyto okrtów o wypornoci ponad 3000 BRT: francuskiej fregaty Scirocco w pierwszym przypadku oraz okrtu wsparcia Królewskiej Norweskiej Marynarki Wojennej HNOMS Valkyrien w drugim przy- padku. W pierwszym etapie prób sprawdzano, czy postawione miny w rónych kon- figuracjach zapalnika reaguj na pola fizyczne tych okrgów, co miao miejsce a w 80% przypadkach16. W etapie drugim prowadzono próby zarówno w wariancie organicznym (Scirocco) jak i nieorganicznym, w rónych konfiguracjach urzdzenia zakócajcego (trau) w stosunku do okrtu ochranianego. Próby te w wikszoci zakoczyy si sukcesem, jednake stwierdzono, e do „przykrycia” jednostki typu fregata istnieje potrzeba uycia wicej ni jednego urzdzenia zakócajcego (udao si jedynie opóni detonacj miny, jednake udowodniono, i przy zaniku sygnau zakócajcego mina automatycznie bya pobudzana). Szczególnie interesujce byy próby wykonane w Herlda (Norwegia), za- równo ze wzgldu na zastosowanie kompletu systemów traowych (tray symulujce rzeczywiste pole akustyczne typu AGATE oraz pole magnetyczne typu ELMA, umieszczone na norweskim traowcu HNOMS Rauma), jak równie na miejsce przeprowadzenia samych prób. Otó wykonano je na kompletnie wyposaonym poligonie pomiarowym, z wykorzystaniem szeregu zestawów sensorów hydrodyna- micznych, akustycznych, magnetycznych i sejsmicznych, rozlokowanych na ró- nych gbokociach, tworzc 11 moliwych konfiguracji zapalnika miny. Jeszcze raz potwierdzono skuteczno samej techniki oraz konieczno przeprowadzania jej etapowo (w pierwszym etapie zastosowano klasyczne traowania niekontaktowe pobudzajc miny z nastawion wymagan wartoci amplitudy sygnau pola okr- towego oraz blokujc miny „inteligentne”. Na kolejnym etapie zrealizowano po- czone przejcie okrtu ochranianego wraz z okrtem zakócajcym (celowo nie zrealizowano samodzielnego przejcia w wariancie TSM). W zwizku z tym, e w trakcie przejcia poczonego zanotowano pobudzenie miny w strefie raenia

16 Podczas prób w Herlda z poród 44 postawionych min a 35 z nich zostao pobudzonych.

200 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW okrtu, zwrócono uwag na potrzeb wykonania etapu drugiego zgodnie z opraco- wan wczeniej koncepcj, czyli traowania sygnaturowego (TSM), a dopiero w etapie trzecim przeprowadzanie okrtów ochranianych w warunkach zakóce.

WNIOSKI KOCOWE

W trakcie szeregu prób morskich przeprowadzonych w ostatnich latach z zastosowaniem techniki zakócania min dla ochrony szczególnie cennych jedno- stek (HVU), potwierdzono jej skuteczno w zakresie minimalizacji ryzyka stwo- rzonego przez miny morskie. Oczywicie jego poziom kocowy nie moe by mierzalny, jednake zaley on od kilku czynników, midzy innymi od dostpnoci si i rodków (uzbrojenie traowe), zgromadzonej informacji o zagroeniu mino- wym, znajomoci dokadnych charakterystyk okrtów ochranianych, itp. W dalszym cigu istnieje potrzeba udzielenia odpowiedzi na wiele pyta z tym zwizanych, jak chociaby czy istnieje moliwo jednoczesnego wykonania etapu pierwszego (kla- syczne traowanie niekontaktowe) i drugiego (traowanie w wariancie sygnaturo- wym), czy - idc dalej - poczenie wszystkich etapów w jeden i przeprowadzenie wycznie przejcia w warunkach zakóce? Odpowied na te pytania to przyszo tego rodzaju dziaa, realizowanych w warunkach znacznego ograniczenia czasu (Time constrain operation), gdy naley si tu kierowa zasad, w myl której „Hunt when you can, sweep when you must, jam when you know you can”17. Tym niemniej opracowywana technika, której realizacje planuje si wczy do cyklicz- nie przeprowadzanych wicze w ramach Sojuszu w nadchodzcych latach18, jest swojego rodzaju kolejnym, rodzcym si etapem w wycigu „tarczy i miecza”, i niewtpliwie zasuguje na to, aby znale swoje miejsce w strukturze dziaa prze- ciwminowych (rys.7).

17 Chodzi o to, e jeeli tylko to moliwe naley poszukiwa min przy uyciu niszczycieli min, co wynika z wachlarza zalet tego typu uzbrojenia (gównie w zakresie bezpieczestwa jednostki wasnej, która – w przeciwiestwie do traowca – operuje w bliskoci moliwych min, a nie bezporednio nad nimi); traowanie naley przeprowadza tylko w koniecznoci, kiedy jest to wymagane do realizacji postawionych celów lub inne techniki s nieefektywne; natomiast przeprowadzanie jednostek w warunkach zakócania min jest ostatecznoci, za- len od sprztu i informacji, jak dysponujemy, C. Depierreux’a, Advanced Mine Warfare Course, Belgian–Netherlands Naval Mine Warfare School, (EGUERMIN), Ostenda 2007. 18 Report of the 2009 meeting of the NSA Naval Mine Warfare Working Group, NATO Stan- dardization Agency, Military Commitee Maritime Standardization Board, October 2009.

201 Micha Dziugan

Dziaania TA K ograni czone NIE Dostpno czasu Traowanie, czasowo a redukcja ryzyka poszukiwanie min (Time constrai ned)

Przybycie konwoju, jednostki ochranianej (HVU)

Przejcie Czy w warunkach NIE poziom ryzyka TA K Przejcie zakóce jest dopu- tranzytowe (Mine Jamming) szczalny?

Rys.7. Zakócanie min jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwmino- wych ródo: Opracowanie wasne na podstawie materiaów dydaktycznych z Advanced Mine Warfare Course, Belgian–Netherlands Naval Mine Warfare School, (EGUERMIN), Ostenda 2007

Odnoszc powysze do realiów Marynarki Wojennej RP naley zada sobie pytanie, czy nie jest to kierunek jej perspektywicznego rozwoju. Wszak pod jedn bander posiadamy wszelkie potrzebne ku temu rodki, zarówno klasyczne, elek- tromagnetyczne i akustyczne tray niekontaktowe, jak i tray z moliwoci symu- lowania rzeczywistych pól okrtowych (typu TSM – AAG i WTAM PROMIENICA), poligon kontrolno pomiarowy i stosowne miny, nie wspominajc o potencjale ilociowym si traowo–minowych. Dowiadczenie pokazuje, e polskie traowce i niszczyciele min wypeniaj stawiane przed nimi zadania, a ich rozwój techniczny postpuje wraz z rozwojem naukowych placówek badawczych w tym zakresie (jak chociaby Politechnika Gdaska, Akademia Marynarki Wojennej, CTM). Warto wic zrobi krok naprzód, wykorzysta wasne atuty i skonfrontowa je z realiami wspóczesnego pola walki, co wicej, rozwin stron teoretyczn tej problematyki, jak i pozna moliwoci i ograniczenia sprztu, niewykorzystywane- go na dzie dzisiejszy w penym zakresie.

202 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Mine jamming jako metoda redukcji ryzyka w dziaaniach przeciwminowych MW

BIBLIOGRAFIA

[1] Depierreux’a C., Advanced Mine Warfare Course, Belgian–Netherlands Naval Mine Warfare School, (EGUERMIN), Ostenda 2007 [2] Holder G. S., A 21st Century Warfighting Concept, , Rear Admiral, U.S. Navy, Commander, Naval Doctrine Command, 1998 [3] Jankiewicz M., Kuli J., Kurpiel S.J., Szady J., Podstawy wojny minowej na morzu, cz I, AMW, Gdynia 2007 [4] Janseen J., Look report: Mine – countermeasures forces emerge from splendid isolation, Janes International Defence, February 2006 [5] Karwan H., Czynna obrona przeciwminowa, Przegld Morski 02/2008 [6] Karwan H., Koncepcja wojny minowej (cz. I), Przegld Morski 10/2009 [7] Multinational Tactical Publications - MTP 6, Vol. 1 [8] Rios J. J., Naval mines in the 21 century: can NATO navies meet the challenge, Naval Postgraduate School, California, USA, 2005 [9] Report of the 2009 meeting of the NSA Naval Mine Warfare Working Group, NATO Standardization Agency, Military Commitee Maritime Standardization Board, October 2009 [10] The Mine Countermeasures Concept of Operations for the 21st Century, Chief of Naval Operations (N852), 1 September 1995

Recenzja dr hab. Tomasz Szubrycht

203 Micha Dziugan

ABSTRACT

MINE JAMMING AS A RISK REDUTION METHOT IN THE MINE COUNTERMEASURE OPERATIONS

In relation to current planning and mine countermeasure operations, significantly reduced the time required to obtain an acceptable level of risk, the Author, by giving limited mine techniques currently used in this regard, states that interrupting mines can be an effective tool for reducing the risks. Based on the results of trials conducted by Alliance structures, presents history of this concept and indicates the possibility of its implementation to the interest of the Polish Navy.

204 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Andrzej BURSZTYKI

ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAA SI MORSKICH

STRESZCZENIE

Specyficzny charakter dziaa si morskich, w znacznym oddaleniu od staych baz morskich wymusza daleko posunit antonimiczno w zakresie zabezpieczenia me- dycznego zaóg okrtowych. Na zoono systemu zabezpieczenia medycznego wpy- wa przede wszystkim potrzeba zapewnienia wymaganej standardami NATO opieki medycznej. Wie si to z koniecznoci przestrzegania idei jednoci procesu leczniczo- ewakuacyjnego z zachowaniem wymaganych reimów czasowych, przewidzianych dla zabiegów leczniczych.

WSTP

Podczas dziaa si morskich na wspóczesnym Morskim Teatrze Dziaa Wojennych naley liczy si ze stratami w sile ywej. Przyjmuje si, e w ogólnej liczbie strat sanitarnych w marynarce wojennej 80% stanowi bd straty na jed- nostkach pywajcych, a pozostae 20% straty w stanach jednostek brzegowych. rednie dobowe straty sanitarne w dziaaniach bojowych dla jednostek pywajcych mog wynosi do 12% stanów osobowych. Wymusza to konieczno zapewnienia skutecznego zabezpieczenia medycznego zaóg okrtowych realizowanego w celu zachowania zdolnoci bojowej okrtów. Zabezpieczenie medyczne stanowi integraln cz funkcjonalnego systemu zabezpieczenia dziaa wojsk. Zgodnie z zasadami planowania zabezpieczenia me- dycznego NATO zapewnienie waciwego i widocznego zabezpieczenia medyczne- go dowodzi siy i determinacji wojska. W przypadku si morskich niezwykle istotne jest szczególnie w czasie realizacji zada na wspóczesnym Morskim Teatrze Dzia- a Wojennych.

205 Andrzej Bursztyski

ISTOTA I CEL ZABEZPIECZENIA MEDYCZNEGO SI MORSKICH

Jednostki pywajce Marynarki Wojennej Rzeczpospolitej Polskiej (MW RP) prowadzc dziaania na wspóczesnym Morskim Teatrze Dziaa Wojennych naraone s na dziaanie rodków raenia przeciwnika. Raenie okrtu dostpnymi rodkami bojowymi powodowa moe znaczne straty wród zaóg, uzalenione w znacznym stopniu od rodzaju zastosowanego rodka bojowego. Straty w sile y- wej na okrcie mog zaistnie nawet przypadku, gdy nie zostanie on poraony w stopniu uniemoliwiajcym jego dalsze funkcjonowanie na MTDW lub w stopniu wykluczajcym opacaln napraw. Straty te, okrelane jako straty ogólne dzieli si na straty bezpowrotne i straty sanitarne. Prognozowana wielko strat sanitarnych, zarówno bojowych jak i niebojowych determinuje proces zabezpieczenia medycz- nego si MW, a waciwa prognoza tych strat sanitarnych ma decydujce znaczenie dla waciwego planowania procesu zabezpieczenia medycznego. System zabezpieczenia medycznego jest jednym z elementów skadowych systemu zabezpieczenia dziaa wojsk i jednoczenie stanowi odrbn funkcje mili- tarn. Zabezpieczenie medyczne stanowi siy, rodki i urzdzenia medyczne woj- skowej suby zdrowia utrzymujce odpowiedni stan zdrowia onierzy poprzez zapewnienie im waciwej opieki medycznej oraz wiadczenie skutecznej pomocy medycznej rannym i chorym. Pomoc ta obejmuje profilaktyk, leczenie poszkodo- wanych, ich rehabilitacj i powrót do suby. Zalicza si w to równie oson sani- tarn, weterynaryjn, medyczn ochron przed skutkami broni masowego raenia, ewakuacj medyczn, logistyk medyczn, prowadzenie ewidencji i sprawo- zdawczoci. W planowaniu i organizowaniu zabezpieczenia medycznego podstawowe zna- czenie maj wymagania polityczno-wojskowe, na które skadaj si: wielko zaanga- owanych si wasnych, przewidywane straty sanitarne oraz polityka zabezpieczenia medycznego, wyraona poprzez przyjte pryncypia medyczne. Przedstawione w takiej formie wymagania pozwalaj na opracowanie planu zabezpieczenia medycznego, który okrela potrzeby jakociowe i ilociowe dla systemu medycznego oraz pozwala na przy- jcie okrelonej formy realizacji tego zabezpieczenia.1 Zabezpieczenie medyczne si MW jest dziaalnoci systemow, obejmuje przedsiwzicia rozpoznania i profilaktyki medycznej, osony sanitarnej i przeciw- zootycznej wykonywanych w celu prewencji zagroeniom utraty zdrowia marynarzy oraz czynnoci biecej opieki zdrowotnej, leczenia chorych i poszkodowanych,

1 Zasady, polityka i parametry planowania zabezpieczenia medycznego ACE, AD 85-8, s. 4-1.

206 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich ewakuacji medycznej, z zakresu logistyki medycznej, a take cznoci, opracowa- nia danych, statystyki i informacji medycznej.2 Zabezpieczenie medyczne zaóg okrtowych organizuje si w celu zachowania zdolnoci bojowej okrtów poprzez utrzymanie odpowiedniego stanu zdrowotnego onierzy, zapobieganie powstaniu i szerzeniu si chorób oraz udzielanie we waciwym czasie pomocy medycznej rannym i chorym onierzom powodujc szybkie ich wyleczenie i powrót na okrt. System zabezpieczenia medycznego nie stanowi podsystemu logistyki, a struktury zabezpieczenia medycznego nie s podporzdkowane logistycznej struk- turze organizacyjnej. Waciwa organizacja zabezpieczenia medycznego wojsk wy- maga jednak cisej wspópracy pomidzy obszarem logistycznym, dysponujcym potencjaem technicznym, a obszarem medycznym. Wspópraca ta powoduje, e w ramach zada zabezpieczenia medycznego wyróni naley dwa zasadnicze zakresy: zadania powizane z logistyk oraz zadania nie powizane z logistyk. Do zada zabezpieczenia medycznego nie powizanych z logistyk zaliczy naley realizacj zada w ramach prowadzenia rozpoznania medycznego oraz wszystkie procedury postpowania terapeutycznego na poszczególnych etapach ewakuacji medycznej. Zadania te obejmuj te doradztwo w sprawie czynników ryzyka zdro- wotnego i wdraania odpowiednich dziaa medycznych dla jego zmniejszenia oraz medycyn zapobiegawcz i edukacj zdrowotn. W systemie zabezpieczenia me- dycznego realizuje si równie oson epidemiologiczn, weterynaryjn, medyczn obron przed BMR oraz ocen stanu gotowoci zabezpieczenia medycznego jedno- stek organizacyjnych Marynarki Wojennej.3 Do zada powizanych z logistyk natomiast nale: − lokalizacja placówek medycznych oraz utrzymywanie wymaganej licz- by óek szpitalnych; − transport, zaopatrzenie w leki, materiay i rodki medyczne oraz apara- tur medyczn i podzespoy niezbdne do przeprowadzania jej napraw; − pozyskiwanie dodatkowych rodków transportowych wykorzystywa- nych w procedurach ewakuacji medycznej, wyznaczanie dróg ewakuacji oraz przestrzeganie wymaganych ram czasowych; − uzupenianie niedoborów w asortymencie bdcym w gestii zabezpie- czenia logistycznego.

2 Regulamin Dziaa Marynarki Wojennej, DD / 3.1, Sztab Generalny Wojska Polskiego, Dowództwo Marynarki Wojennej, Gdynia 2008, s.158 3 Doktryna Logistyczna Si Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej DD/4, Sztab Generalny Wojska Pol- skiego, Generalny Zarzd Logistyki, Warszawa 2004, s. 54

207 Andrzej Bursztyski

Najwaniejszym celem wykonywanych przedsiwzi medycznych jest d- enie do maksymalnego obnienia strat wród onierzy. W zwizku z czym zabez- pieczenie medyczne powinno by adekwatne do iloci wojsk uytych w danej operacji oraz prognozowanych strat. Do podstawowych przedsiwzi realizowa- nych w ramach procesu zabezpieczenia medycznego zaliczy naley ewakuacj rannych i chorych z rejonów walki do odpowiednich urzdze leczniczych, prowa- dzenie segregacji medycznej, udzielanie rannym i chorym wszystkich rodzajów pomocy medycznej oraz organizowanie ich leczenia do chwili wyzdrowienia i po- wrotu do szeregów walczcych. Funkcjonowanie procesu oparte jest na zasadach etapowoci leczenia, wykorzystania kolejnych szczebli specjalistycznych i jednoci procesu leczniczo-ewakuacyjnego.

ORGANIZACJA LECZENIA ETAPOWEGO I EWAKUACJI MEDYCZNEJ

Celem leczenia etapowego z ewakuacj wedug wskaza medycznych jest ratowanie ycia rannym i chorym onierzom oraz przywracanie im w jak najkrót- szym czasie penej zdolnoci bojowej. Zabiegi te obejmuj ewakuacj rannych i chorych onierzy z pola walki, udzielanie im pierwszej pomocy medycznej i lekarskiej oraz kwalifikowanej pomocy medycznej w niezbdnym zakresie. Do zabiegów tych zalicza si równie czasow hospitalizacj rannych nie nadaj- cych si do ewakuacji i leczenie ambulatoryjne lekko rannych. Charakter wspóczesnych dziaa na morzu, a w szczególnoci ich tempo, dua manewrowo oraz znaczne straty sanitarne powstajce jednoczenie na znacznym obszarze Morskiego Teatru Dziaa Wojennych wpywaj w znacznym stopniu na organizacj procesu leczniczego i ewakuacji medycznej. W trakcie prowadzenia zabiegów leczniczo-ewakuacyjnych stosuje si sys- tem leczenia etapowego polegajcy na udzielaniu pomocy medycznej na poszcze- gólnych etapach ewakuacji o coraz szerszym zakresie. Kolejnymi etapami ewakuacji s punkty opatrunkowe i szpitale przeznaczone do udzielania pomocy poszkodowa- nym. W systemie leczenia etapowego udziela si pierwszej pomocy, pomocy przedlekarskiej, pierwszej pomocy lekarskiej, kwalifikowanej pomocy medycznej oraz pomocy specjalistycznej. Pierwsza pomoc udzielana jest bezporednio na miejscu zranienia na polu walki lub na stanowisku bojowym (SB) na drodze samopomocy, pomocy kolee- skiej lub przez sanitariusza bojowego. Obejmuje ona zaoenie opatrunku, zatamo- wanie krwotoku poprzez zaoenie opaski uciskajcej, unieruchomienie zamanej

208 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich koczyny, zabiegi reanimacyjne, ugaszenie palcej si na rannym odziey, zaoenie maski przeciwgazowej, odkaenie i dezaktywacj oraz przeniesienie poraonego z miejsca zagroenia jak równie ochron przed powtórnym zranieniem i przed czynnikami atmosferycznymi. Pomoc przedlekarska udzielana jest przez pomocniczy personel suby zdrowia, który stanowi podoficerowie sanitarni i chemiko-sanitariusze. Pomoc ta obejmuje przede wszystkim zabiegi majce na celu opanowanie stanu zagraajcego yciu oraz sprawdzenie i poprawienie opatrunków zaoonych w ramach pierwszej pomocy, zmian prowizorycznych unieruchomie koczyn na standardowe, kontro- l zaoenia opasek uciskowych, przedsiwzicia zwizane z leczeniem wstrzsów pourazowych, podanie antybiotyków lub leków, odkaanie i czciowe zabiegi sani- tarne. Obejmuje równie przeprowadzenie segregacji poraonych i chorych oraz przygotowanie ich do dalszej ewakuacji. Pomoc przedlekarska powinna by udzie- lana jak najszybciej, nie póniej ni w cigu 1 godziny od zranienia czy zachorowa- nia onierza. Pierwsza pomoc lekarska udzielana jest w portowych punktach medycznych oraz na wszystkich jednostkach pywajcych, na których znajduje si lekarz medy- cyny. Pomoc ta powinna by udzielona w pierwszej kolejnoci, nie póniej ni do 3 godzin od chwili zranienia, grupie poraonych, w przypadku których jest to ko- nieczne ze wzgldu na wskazania yciowe, a pozostaym rannym nie póniej ni do 6 godzin od chwili odniesienia obrae. Obejmuje ona zabiegi majce na celu pod- trzymanie czynnoci yciowych organizmu poraonego i zapobieganie powika- niom. Kwalifikowana pomoc medyczna udzielana jest gównie w stacjonarnych lub ruchomych szpitalach obwodów profilaktyczno-leczniczych przez chirurgów lub internistów. W zakres pomocy kwalifikowanej wchodz zabiegi chirurgiczne i operacyjne, leczenie poraonych i chorych oraz czasowa hospitalizacja ciko ran- nych. Zabiegi kwalifikowanej pomocy chirurgicznej dziel si na trzy grupy: − pierwsza (zabiegi wykonywane ze wskaza yciowych); − druga (zbiegi, których wykonanie ze wzgldu na zaistnia sytuacj mu- sz by odroczone cho ich niewykonanie grozi powanymi powika- niami); − trzecia (zabiegi które mog by odroczone do czasu przybycia rannego do szpitala bez zagroenia powikaniami).

Zabiegi kwalifikowanej pomocy internistycznej obejmuj zarówno zabiegi wykonywane ze wskaza yciowych jak i te, które mog by z rónych wzgldów

209 Andrzej Bursztyski odroczone. Kwalifikowana pomoc medyczna powinna by udzielona grupie porao- nych ze wzgldu na wskazania yciowe nie póniej ni 8-12 godzin.4 Pomoc specjalistyczna udzielana jest w szpitalach stacjonarnych i rucho- mych. Udzielaj jej lekarze specjalici tacy jak neurochirurdzy, laryngolodzy, sto- matolodzy i inni. Normy czasowe dla tej pomocy medycznej s takie same jak dla kwalifikowanej pomocy medycznej. Bardzo wanym warunkiem skutecznej pomocy medycznej na kadym szczeblu ewakuacji jest waciwie prowadzona segregacja rannych i chorych. Segre- gacja medyczna jest to podzia rannych i chorych na grupy, wymagajce jednorod- nych zabiegów leczniczych zalenie od rodzaju i charakteru obraenia lub choroby, w celu ustalenia kolejnoci udzielenia pomocy medycznej, ewakuacji itp. Ze wzgl- du na cel w jakim jest prowadzona rozrónia si segregacj: − diagnostyczn majc na celu okrelenie charakteru, zakresu i kolejno- ci udzielania pomocy; − ewakuacyjno-transportow majc na celu ustalenie kolejnoci i rodka ewakuacji; − wewntrzpunktow majc na celu rozdzielanie poraonych i chorych na poszczególne oddziay; − prognostyczn majc na celu okrelenie prawdopodobnego przebiegu schorzenia.

Czci skadow systemu leczenia etapowego z ewakuacj wedug wska- za medycznych jest ewakuacja medyczna. Jest ona cile zwizana z procesem udzielania kwalifikowanej pomocy medycznej rannym i chorym. Przez pojcie ewa- kuacji medycznej rozumie si czynno wymuszon, obejmujc wyniesienie oraz transport rannych i chorych z rejonów powstawania strat sanitarnych do etapów ewakuacji medycznej. Rejonami powstawania strat mog by rejony walki, stanowi- ska bojowe (SB), okrty. Pod pojciem etapów ewakuacji medycznej rozumie na- ley punkty opatrunkowe i zakady lecznicze, w których moliwe jest terminowe udzielania pomocy medycznej i leczenia rannych i chorych. Celem ewakuacji me- dycznej jest szybkie dostarczenie rannych i chorych do obiektów zabezpieczenia medycznego, w których moe by udzielona im niezbdna pomoc medyczna oraz wywoenie rannych i chorych z obiektów medycznych, w których udzielono im ju pomocy.

4 M. Brzeziski, Logistyka wojsk ldowych, WAT, Warszawa, s.182-185

210 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich

Na szczeblu zwizków taktycznych prowadzi si ewakuacj medyczn na kierunku, obejmujc transport poraonych z miejsca poraenia poprzez wszystkie niezbdne kolejne etapy ewakuacji. Ewakuacja na kierunku moe by prowadzona trzema sposobami5: − na siebie, wyszy szczebel prowadzi ewakuacj ze szczebli niszych wasnym transportem; − od siebie, niszy szczebel prowadzi ewakuacj do szczebla wyszego wasnym transportem; − przez siebie, wyszy szczebel prowadzi ewakuacj ze szczebli niszych wasnym transportem ale z pominiciem wasnych urzdze medycz- nych do urzdze medycznych szczebla nadrzdnego.

Ewakuacja medyczna nie jest obojtna dla stanu zdrowia rannych i chorych i powinna by prowadzona w sposób moliwie najmniej obciajcy ewakuowa- nych. Z tego te powodu powinno si dy do jej ograniczania, czc ewakuacj z leczeniem w ramach procesu leczniczo-ewakuacyjnego. W procesie ewakuacji konieczne jest uwzgldnienie stanu zdrowia ewakuowanych oraz konieczno udzie- lenia im wymaganej opieki medycznej we waciwym czasie. W zwizku z tym uwzgldnia si pi kategorii pierwszestwa okrelajcych kolejno ewakuowania poszkodowanych6: − kategoria I s to pilne, nage przypadki w których ranny lub chory po- winien by ewakuowany jak najszybciej i w czasie do 2 godzin otrzy- ma specjalistyczn pomoc medyczn w celu ratowania ycia, zapobieenia powikaniom powanej choroby lub uniknicia trwaego kalectwa, w tym utraty koczyn lub wzroku. − kategori Ia stanowi pilne przypadki chirurgiczne, przy których naley zabezpieczy i ustabilizowa funkcje yciowe rannych na czas dalszej ewakuacji oraz udzieli pomocy chirurgicznej na dalszych etapach ewa- kuacji medycznej. − kategoria II obejmuje rannych i chorych wymagajcych szybkiej opieki medycznej, którzy ze wzgldu na swój stan powinni by ewakuowani w czasie do 4 godzin. Po tym czasie ich stan zdrowia moe ulec pogor- szeniu w stopniu, jaki kwalifikowa ich bdzie do kategorii Ia, a ranni

5 Tame, s.186-187 6 Doktryna Logistyczna Si Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej DD/4, dz. cyt, s. 55

211 Andrzej Bursztyski

bd naraeni na dugotrwae cierpienia i zagroenie trwaym kalec- twem. − kategoria III obejmuje rannych i chorych z ustabilizowanym stanem zdrowia, który w czasie oczekiwania na ewakuacj przypuszczalnie nie powinien znaczco si zmieni. Czas oczekiwania nie moe jednak przekracza 24 godzin. − do kategorii IV zaliczani s ranni i chorzy, dla których ewakuacja na ko- lejny etap wie si raczej z popraw jakoci opieki medycznej ni z po- trzeb udzielenia pomocy medycznej.

Skuteczne dziaanie systemu ewakuacji medycznej oparte jest na systemie sprawnej cznoci pomidzy rodkami transportu sanitarnego i punktami medycz- nymi oraz stanowiskami dowodzenia sub zdrowia na obszarze prowadzonych dziaa bojowych7. Ze wzgldu na specyfik dziaania si morskich wyróni naley trzy etapy ewakuacji medycznej rannych i chorych z jednostek pywajcych: etap ewakuacji wewntrzokrtowej, etap ewakuacji pozaokrtowej i ewakuacji ldowej.

Ewakuacja wewntrzokrtowa

Ewakuacja pozaokrtowa

Ewakuacja ldowa

Rys. 1. Etapy ewakuacji rannych i chorych z jednostek pywajcych ródo: Opracowanie wasne

Etap ewakuacji wewntrzokrtowej obejmuje udzielanie pierwszej pomocy medycznej bezporednio na SB przez kolegów lub sanitariuszy bojowych oraz transport rannego do okrtowego punktu pomocy medycznej siami sanitariuszy bojowych wyznaczanych z grup awaryjnych. W okrtowym punkcie pomocy me- dycznej ranni s poddawani segregacji i przygotowywani do dalszej etapu ewaku- acji. Etap ewakuacji pozaokrtowej obejmuje przekazanie poraonego na trans- port sanitarny lub inny okrt powracajcy do bazy po wykonaniu zadania bojowego

7 Doktryna logistyczna Marynarki Wojennej, DD/4.1, Sztab Generalny Wojska Polskiego, Dowództwo Marynarki Wojennej, Gdynia 2008, s. 69-70

212 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich lub w celu uzupenienia zapasów, jak równie udzielenie mu niezbdnej pomocy przedlekarskiej oraz przekazanie poraonego do portowego punktu medycznego. Jako transport sanitarny wykorzystywane s etatowe nawodne i powietrzne rodki transportu ratownictwa morskiego przystosowane do tego celu pomocnicze jednost- ki pywajce oraz okrty zespoów ratowniczych. Etap ewakuacji ldowej obejmuje przyjcie poraonego do portowego punk- tu medycznego, przeprowadzenie segregacji medycznej oraz udzielenie poraonemu pierwszej pomocy lekarskiej. Ranny jest równie przygotowywany do dalszej ewa- kuacji i przekazywany na transport sanitarny urzdze suby zdrowia, gdzie udziela si poraonym i chorym kwalifikowanej pomocy lekarskiej i pomocy specjalistycz- nej. Poraeni i chorzy wymagajcy dugotrwaego leczenia (powyej 60 dni) przy- gotowywani s do dalszego etapu ewakuacji. Ewakuacj ldow przeprowadza si przy uyciu etatowych medycznych rodków transportowych samochodów sanitar- nych jedno-, dwu- i wielonoszowych oraz autobusów sanitarnych, a take innego adoptowanego transportu wojskowego pozyskiwanego wedug potrzeb z gospodarki narodowej i przystosowywanego siami i rodkami jednostek mobilizujcych. Ewakuacja poszkodowanych pomidzy poszczególnymi etapami udzielania im pomocy medycznej realizowana jest przy uyciu ewakuacyjnych technicznych rodków lotniczych, nawodnych, podwodnych oraz ldowych i powinna uwzgld- nia rodowisko wykonywanych zada, wystpujce pomidzy poziomami opieki medycznej odlegoci, wspóczynniki strat oraz charakterystyk zagroe wynikaj- cych z rodzaju prowadzonych dziaa. Warianty ewakuacji rannych i chorych w warunkach dziaa si morskich w strefie obrony MW RP przedstawia rys. 2.

213 Andrzej Bursztyski

(1) (2) (3) PMB BM (4) (4) (5)

(1) ewakuacja pozaokrtowa rannych i chorych na okrt powracajcy do bazy mor- skiej, (2) ewakuacja pozaokrtowa rannych i chorych na do portowego punktu me- dycznego, w PMB, (3) ewakuacja pozaokrtowa rannych i chorych na do portowego punktu medycznego w BM, (4) ewakuacja ldowa do obiektu medycznego obwodu profilaktyczno-leczniczego, (5) ewakuacja ldowa do szpitala wojskowego lub cy- wilnego.

Rys. 2. Warianty ewakuacji rannych i chorych w strefie obrony MW RP ródo: Opracowanie wasne.

POZIOMY ZABEZPIECZENIA MEDYCZNEGO SI MORSKICH

Przedsiwzicia leczniczo-ewakuacyjne to zespó czynnoci medycznych wykonywanych w sposób cigy, waciwy, efektywny i progresywny od miejsca zdarzenia do miejsca uzyskania definitywnego leczenia, na kadym z czterech eche- lonów8 (poziomów) pomocy. Ide jednoci procesu leczniczo-ewakuacyjnego z uwzgldnieniem zakresu funkcjonowania echelonów w warunkach dziaa na MTDW przedstawia rys. 3.

8 echelon (ang.) rzut, szczebel, urzutowanie – urzutowanie pododdziaów jeden za drugim, Sownik terminów i definicji NATO, AAP-6 (U), MON, BWSN, Warszawa 1998, s. 112

214 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich

OKRT Powrót Punkt pomocy do suby SB Ewakuacja wewntrzokrtowa medycznej

Pomoc przedlekarska Pierwsza pomoc Powrót Echelon 1 do suby Tak Lekarz Nie Pierwsza pomoc lekarska na okrcie Ewakuacja Ewakuacja pozaokrtowa pozaokrtowa Ewakuacja Ewakuacja Pierwsza pomoc lekarska pozaokrtowa Pomoc kwalifikowana ze wskaza yciowych Okrt Okrt Element brzegowy Echelon 2 szpitalny wsparcia zabezpieczenia logistycznego medycznego

Ewakuacja ldowa

Pomoc kwalifikowana Hospitalizacja Szpital obwodu profilaktyczno-leczniczego Echelon 3 Ewakuacja Pomoc specjalistyczna ldowa Hospitalizacja Rehabilitacja Szpital wojskowy Rekonwalescencja Szpital cywilny

Echelon 4

Rys. 3. Idea jednoci procesu leczniczo-ewakuacyjnego w warunkach Marynarki Wojennej ródo: Opracowanie wasne

W Marynarce Wojennej dokonano klasyfikacji urzdze medycznych i potencjau wojskowej suby zdrowia w odniesieniu do ich moliwoci. Zgodnie z tym podziaem w MW RP, w odniesieniu do medycyny polowej, wystpuj cztery echelony. Echelony róni si pomidzy sob wyposaeniem normatywnym oraz moliwociami udzielania pomocy poszkodowanym. Organizacja i zakres pomocy udzielanej na poszczególnych echelonach oraz podczas ewakuacji jest uzaleniona od wielkoci dyspozycyjnego potencjau medycznych si zabezpieczajcych. Podstawowym ogniwem pomocy medycznej jest Echelon 1. Stanowi on in- tegralny lub przydzielony potencja zabezpieczenia medycznego dla poszczególnych jednostek. Zakres czynnoci tego echelonu wykonywany jest przez nieetatowy lub

215 Andrzej Bursztyski etatowy redni i wyszy personel medyczny bezporednio na pokadach okrtów, statków powietrznych lub w pododdziaach. Do zada naley zbieranie, transporto- wanie i przyjmowanie rannych do punktu medycznego, segregacja rannych, udzie- lanie pierwszej pomocy medycznej wedug wskaza yciowych, czynnoci ratujce ycie (stabilizacja, podtrzymanie i przywracanie funkcji yciowych), dziaania profi- laktyczne, w tym zapobieganie stresom pola walki oraz przygotowanie rannego do dalszej ewakuacji. W przypadkach mniej powanych schorze zadania obejmuj rutynowe leczenie i nadzór nad powrotem onierza do macierzystego pododdziau. Do zada naley te wykonywanie czynnoci profilaktycznych oraz zabiegów sani- tarnych i specjalnych w przypadku skaonych bojowymi substancjami toksycznymi lub napromieniowanych. W sytuacjach szczególnych moliwe jest wzmocnienie do poziomu echelon 1+ poprzez dodatkowe wyposaenie w specjalistyczny sprzt oraz dodatkowy personel suby zdrowia (np. komora hiperbaryczna, unit stomatologicz- ny itp.). Na rys. 4 przedstawiono zostao ambulatorium okrtowe.

Rys. 4. Ambulatorium okrtowe na ORP Kontradmira Xawery Czernicki.

Echelon 2 jest najwaniejszym strukturalnym ogniwem pomocy i ewakuacji medycznej w rejonie dziaa bojowych, wystpujcym w etatowej strukturze orga- nizacyjnej MW. W zalenoci od rodzaju zadania moe by rozwijany na ldzie, na duych okrtach bojowych lub na okrtach pomocniczych. W ramach echelonu 2 wykonywane s wszystkie czynnoci medyczne z zakresu echelonu 1 oraz taktyczna ewakuacja rannych i chorych z echelonu 1, organizowane i realizowane jest zaopa- trywanie w rodki medyczne echelonu 1 oraz, w razie koniecznoci, wydzielane s elementy zabezpieczenia medycznego do wsparcia Echelonu 1. Do zada z zakresu leczenia poszkodowanych naley segregacja i resuscytacja, wykonywanie zabiegów operacyjnych ze wskaza yciowych, ustabilizowanie i utrzymywanie cigoci

216 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich leczenia pacjentów przewidzianych do ewakuacji, opieka stacjonarna i leczenie pa- cjentów rokujcych szybki powrót do suby oraz leczenie przypadków stresu pola walki. Realizowane s równie zadania z zakresu dziaa profilaktycznych, przeci- wepidemicznych oraz sanitarnych.9 Medycznym ogniwem suby zdrowia na poziomie operacyjnym jest eche- lon 3. Wystpuje jako szpital obwodu profilaktyczno-leczniczego i jest pierwszym elementem szpitalnym w systemie zabezpieczenia i ewakuacji medycznej, posiada- jcym moliwoci udzielania kwalifikowanej pomocy medycznej i hospitalizacji. Na rzecz MW zadania wypeniaj dwa takie obwody: obwód województwa pomorskiego i obwód województwa zachodniopomorskiego. Obwodom podlegaj Rejonowe Bazy Zaopatrzenia Medycznego (RBZMed) gromadzce niezbdne zapasy sprztu i materia- ów medycznych dla pododdziaów suby zdrowia jednostek MW.10 Do gównych zada realizowanych przez obiekty medyczne funkcjonujce w ramach echelon 3 naley ewakuacja rannych i chorych z niszych poziomów za- bezpieczenia medycznego oraz segregacja, podtrzymanie i stabilizacja funkcji y- ciowych oraz leczenie chirurgiczne i hospitalizacja pacjentów, którzy nie mog lub nie powinni by dalej ewakuowani. W zakresie wsparcia dziaa echelonów 1 i 2 realizowana jest wymiana i uzupenianie personelu medycznego oraz uzupenianie zaopatrzenia medycznego. Echelon 4 zapewnia kocow opiek medyczn oraz dugotrwae leczenie w zakresie specjalistycznych zabiegów medycznych, rehabili- tacji i rekonwalescencji w specjalistycznych szpitalach wojskowych i cywilnych jednostkach suby zdrowia.11

ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE SI MORSKICH W DZIAANIACH POZA STREF OBRONY MW RP

Realizacja zada w ramach zobowiza sojuszniczych powoduje, e okrty MW RP dziaaj poza stref obrony w znacznym oddaleniu od wasnych baz brze- gowych. Uczestnicz równie we wspólnych operacjach w ramach Wielonarodo- wych Si Morskich NATO (Multinational Maritime Force MNMF). Zabezpieczenie medyczne zaóg okrtów MW RP dziaajce w ramach wielonarodowych zespoów realizowane jest na zasadach przyjtych dla MNMF, w oparciu o jednostki pywaj-

9 Regulamin Dziaa Marynarki Wojennej DD/3.1, DMW, Gdynia 2008, s. 141 10 Doktryna logistyczna Marynarki Wojennej, dz. cyt. s. 19 11 Regulamin Dziaa ..., dz. cyt., s. 142

217 Andrzej Bursztyski ce realizujce zadania zabezpieczenia nawodnego oraz elementy zabezpieczenia brzegowego MNMF. Zabezpieczenie medyczne zaóg okrtów, wydzielonych do realizacji zada poza stref obrony MW RP realizowane jest w czterech etapach. Etap I – przygoto- wawczy, polega na przeprowadzeniu niezbdnych bada kwalifikujcych oraz szczepie profilaktycznych zaogi okrtu i na tej podstawie wystawieniu „Certyfika- tu zdrowia” do suby poza granicami pastwa. Na okrcie uzupeniany jest równie sprzt suby zdrowia i wymagane rodki zaopatrzenia medycznego. Na etapie II – rozwinicia si do rejonu dziaa i IV – powrót si do kraju zabezpieczenie medycz- ne realizowane jest przy uyciu si i rodków jakimi dysponuje jednostka pywajca. W sytuacjach wykraczajcych poza zakres moliwoci okrtowej suby zdrowia pomoc medyczna udzielana jest zgodnie z dodatkowymi procedurami udzielania pomocy w nagych wypadkach. Na etapie III - dziaanie okrtów w rejonie operacji zabezpieczenie medyczne realizowane bdzie w oparciu o sojusznicze systemy za- bezpieczenia medycznego. Na tym etapie na okrtach naley zapewni moliwoci ewakuacji medycznej 24 godziny na dob wraz ze staym monitorowaniem procesu ewakuacji rannych i chorych. Konieczne jest te zapewnienie cigej kwalifikowanej pomocy medycznej, równie w czasie ewakuacji.12 Zabezpieczenie medyczne na etapie III realizowane jest w ramach zabezpie- czenia nawodnego i zabezpieczenia brzegowego, zgodnie z obowizujcymi doku- mentami standaryzacyjnymi i operacyjnymi NATO. Okrty bojowe dziaajce w ramach Wielonarodowych Si Morskich lub Grup Taktycznych realizuj zadania zwizane z zabezpieczeniem medycznym w oparciu o pywajce jednostki logi- styczne danej formacji wielonarodowej. Ewakuacja rannych i chorych przeprowa- dzana jest na okrty zbierania rannych, funkcjonujce w ramach danej formacji lub na jednostki o wikszych moliwociach medycznych. W ramach si morskich lub grupy okrtów moe by dokonywane przesunicie si medycznych (materiaów medycznych, sprztu medycznego i personelu) pomidzy jednostkami w celu po- prawy zabezpieczenia medycznego rannych i chorych przed przekazaniem ich do obiektów medycznych wykorzystywanych w ramach zabezpieczenia brzegowego. Zabezpieczenie medyczne realizowane przez system zabezpieczenia brze- gowego obejmuje ewakuacj rannych i chorych z jednostek pywajcych na ld z wykorzystaniem transportu powietrznego. Ranni i chorzy mog by ewakuowani do urzdze medycznych rozwinitych w ramach Wysunitych Punktów Logistycz- nych (Forward Logistic Site - FLS) lub Rozwinitych Rejonów Zabezpieczenia Logi-

12 Doktryna logistyczna Marynarki Wojennej, dz. cyt. s. 20-26

218 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich stycznego (Advanced Logistic Support Site - ALSS). Brzegowe wsparcie medyczne moe by zapewnione przez róne jednostki wsparcia medycznego i urzdzenia obsugiwane przez personel Wielonarodowego Dowództwa Logistycznego (Multi- national Logistic Command (Maritime) MNLC(M), ALSS lub FLS. Ranni ewaku- owani do ALSS (lub FLS) bd tam hospitalizowani a osign stan zdrowia umoliwiajcy im powrót do swoich obowizków lub do czasu ich ewakuacji do kraju. Warianty ewakuacji w warunkach dziaa okrtów w strukturach MNMF przedstawia rys. 5.

(1)

(2) (3) FLS (4) ALSS (5) (5)

(1) ewakuacja pozaokrtowa rannych i chorych na okrt szpitalny, (2) ewakuacja pozaokrtowa rannych i chorych do stacjonarnych obiektów zabezpieczenia me- dycznego FLS, (3) ewakuacja pozaokrtowa do stacjonarnych obiektów zabezpie- czenia medycznego ALSS, (4) ewakuacja rannych i chorych ze stacjonarnych obiektów zabezpieczenia medycznego FLS do stacjonarnych obiektów zabezpiecze- nia medycznego ALSS, (5) ewakuacja rannych i chorych ze stacjonarnych obiektów MNMF do narodowych systemów zabezpieczenia medycznego.

Rys. 5. Warianty ewakuacji rannych i chorych w warunkach MNMF

W celu waciwego realizowania zabezpieczenia medycznego si morskich w Wysunity Punkt Logistyczny realizuje zadania w zakresie zabezpieczenia me- dycznego na poziomie echelon 2-3, polegajce na zapewnieniu zabezpieczenia me- dycznego w postaci przyjcia, ustabilizowania medycznego oraz utrzymania rannych do czasu ich powrotu do suby, ewakuacji drog powietrzn do Rozwini- tego Rejonu Zabezpieczenia Logistycznego lub ewakuacji bezporednio w ramach narodowych systemów ewakuacyjnych. Natomiast w ALSS konieczne jest zapew- nienie zdolnoci do realizacji usug medycznych na poziomie echelon 3-4, umoli-

219 Andrzej Bursztyski wiajce przyjcie, obsuenie i przechowania rannych i chorych do czasu ich powro- tu do suby lub przejcia przez narodowe systemy ewakuacyjne. W ramach realiza- cji procesu leczniczo-ewakuacyjnego konieczne jest te zapewnienie moliwoci ewakuacji powietrznej rannych i chorych pomidzy Wysunitym Punktem Logi- stycznym a Rozwinitym Rejonem Zabezpieczenia Logistycznego oraz do narodo- wych systemów medycznych. W skad Oddzia Zabezpieczenia Medycznego ALSS (FLS) wchodzi oficer medyczny penicy jednoczenie rol doradcy medycznego dowódcy oraz personel medyczny. Podstawowy modu Oddziau Medycznego skada si z chirurga, aneste- zjologa oraz personelu pomocniczego. Wyposaenie medyczne skada si z 25 óek oraz rodków medycznych dla zabezpieczenia do 100 rannych i chorych. Funkcjo- nuje te jako szpital dla etatowego personelu brzegowego elementu zabezpieczenia logistycznego.13

WNIOSKI

Zabezpieczenie medyczne stanowi integraln cz funkcjonalnego systemu zabezpieczenia dziaa wojsk, a najwaniejszym celem wykonywanych przedsi- wzi medycznych jest denie do maksymalnego obnienia strat wród onierzy, a tym samym zachowanie zdolnoci bojowej okrtów. W przypadku si morskich na proces zabezpieczenia medycznego w decydujcy sposób wpywa specyfika dziaa na Morskim Teatrze Dziaa Wo- jennych. Jednostki pywajce realizuj swoje zadania w znacznym oddaleniu od baz brzegowych, co wymusza konieczno zapewnienia zaogom wymaganego poziomu wsparcia medycznego na morzu. Przestrzeganie reguy udzielania pomocy medycz- nej wszystkim poszkodowanym w czasie nie przekraczajcym 6 godzin wie si z waciwym z wymogami standardów morskich NATO wyposaeniem okrtów w sprzt i rodki medyczne oraz zapewnieniem personelu medycznego. Dodatkowo konieczne jest zapewnienie sprawnej ewakuacji rannych i chorych z jednostek py- wajcych na okrty o wikszych moliwociach medycznych lub do elementów medycznych zabezpieczenia brzegowego.

13 Opracowanie na podstawie: Multinational Maririme Logistics ALP-4.1, MAS NATO, 2001.

220 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Zabezpieczenie medyczne dziaa si morskich

BIBLIOGRAFIA

[1] Zasady, polityka i parametry planowania zabezpieczenia medycznego ACE, AD 85-8 [2] Regulamin Dziaa Marynarki Wojennej, DD / 3.1, Sztab Generalny Wojska Polskiego, Dowództwo Marynarki Wojennej, Gdynia 2008 [3] Doktryna Logistyczna Si Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej DD/4, Sztab Ge- neralny Wojska Polskiego, Generalny Zarzd Logistyki, Warszawa 2004 [4] Brzeziski M., Logistyka wojsk ldowych, WAT, Warszawa [5] Sownik terminów i definicji NATO, AAP-6(U), MON, BWSN, Warszawa 1998 [6] Multinational Maririme Logistics ALP-4.1, MAS NATO, 2001

Recenzja dr hab. Piotr Mickiewicz, prof. nadzw. DSW

ABSTRACT

MEDICAL PROTECTION IN NAVAL FORCES ACTION

The specific nature of naval forces, in a distance from permanent bases forces far- reaching seaworthiness in medical security of ships’ crews. The complexity of the medi- cal security is primarily affected by the need to ensure the required medical care to NATO standards. This compliance the idea of unity to -embarkation process whi- le maintaining the required time regimes for medical treatment.

221

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Andrzej MAKOWSKI

REGULACJE KONWENCJI O PRAWIE MORZA Z 1982 ROKU WE WSPÓCZESNYM PRAWIE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH NA MORZU

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono rol oraz to historyczne powstania Podrcznika z San Remo. W jego wietle oraz Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku dokonano prawnej analizy dziaalnoci si morskich w aspekcie wspóczesnych i przyszych konfliktów na morzu. Przedstawione, scharakteryzowane i omówione zostay poszczególne aspekty dziaalnoci si morskich i ich prawna wykadnia.

WPROWADZENIE

Podrcznik San Remo prawa midzynarodowego stosowanego w konflik- tach zbrojnych na morzu (dalej Podrcznik) nie jest prawnie obowizujcym doku- mentem ale wychodzi naprzeciw potrzebom przebudowy prawa midzynarodowego w odniesieniu do konfliktów zbrojnych1, któr wymuszaj przemiany cywilizacyjne i naukowo - techniczne. Naley przy tym zaznaczy, e regulacje prawne (przede wszystkim zwyczaj) odnoszce si do konfliktów zbrojnych na morzu byy zawsze wan czci prawa wojennego, od momentu jego powstania do próby pierwszych kodyfikacji w poowie XIX wieku.

1 W polskim pimiennictwie odnoszcym si do przedmiotu wojny na morzu konieczno takich zmian sygnalizowali: R. Bierzanek, T. Leko, M. Flemming, T.M. Gelewski, L. uka- szuk, M. Ilnicki, A. Makowski. Ponadto w pracach nad podrcznikiem jako eksperci i ob- serwatorzy ze strony Polski uczestniczyli: R. Bierzanek, T. Leko i B. Wierzbicki.

223 Andrzej Makowski

Pierwsze wielostronne umowy odnoszce si do „wojny na morzu” bior swój pocztek w 1856 roku – Deklaracja Paryska i w 1899 roku – III konwencja haska. W roku 1907 podczas Haskiej Konferencji Pokojowej kwestie wojny na mo- rzu stay si treci omiu konwencji (konwencje haskie z 1907 roku VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII i XIII)2. Póniejsze regulacje odnosz si do Deklaracji Londyskiej z 1909 roku (podpisanej przez uczestniczce w niej pastwa ale nigdy nie ratyfiko- wanej), Morskiego Traktatu Londyskiego z 1930 roku (ograniczenia i redukcja uzbrojenia morskiego), Londyskiego Procés-Verbal z 1936 r. i II konwencji ge- newskiej z 1949 roku. Ponadto, niektóre z postanowie I protokou genewskiego z 1977 roku maj równie zastosowanie do konfliktów zbrojnych na morzu. Podrcznik z San Remo zosta przygotowany przez grup prawników mi- dzynarodowych i ekspertów marynarki wojennej biorcych udzia w serii spotka okrgego stou zwoywanych w latach 1988 – 1994 przez Midzynarodowy Instytut Prawa Humanitarnego z siedzib w San Remo. Przygotowawczy okrgy stó mia miejsce w 1987 roku i zosta zwoany przez Midzynarodowy Instytut Prawa Hu- manitarnego we wspópracy z Uniwersytetem w Pizie (Wochy) i Uniwersytetem w Syracuse (USA)3 i podj kwesti przegldu prawa w zakresie konfliktów zbroj- nych na morzu. Okrgy stó zwoany w Madrycie (1988r.) rozwin przyjty wcze- niej plan dziaania o zarys przetworzenia do warunków wspóczesnych prawa konfliktów zbrojnych na morzu. Zgodnie z jego mandatem, dotyczcym rozwoju midzynarodowego prawa humanitarnego, Midzynarodowy Komitet Czerwonego Krzya popar w caoci przedstawiony projekt. Realizujc przyjty w Madrycie plan , Instytut zwoywa doroczne posiedzenia okrgego stou kolejno: w Bochum (1989), w Tulonie (1990), w Bergen (1991), w Ottawie (1992), w Genewie (1993) i ostatni w Livorno (1994). W oparciu o raporty sporzdzane pomidzy spotkaniami, komentarze do nich wnoszone przez uczestników oraz szczegóowe dyskusje pod- czas bezporednich spotka wypracowano projekt podrcznika, który zaakceptowa- no na posiedzeniu w Livorno w czerwcu 1994r. Celem jaki postawili sobie twórcy Podrcznika bya wspóczesna interpreta- cja prawa midzynarodowego dotyczcego konfliktów zbrojnych na morzu i chocia zawiera on kilka zapisów, które mog by traktowane jako jego rozwinicie, to wikszo postanowie wyraa stan prawny obowizujcy ju wczeniej ale przy- stosowany do obecnych warunków. W zamyle jego autorów, stanowi on wspócze-

2 W 1936 roku, Polska ratyfikowaa wymienione konwencje oprócz VIII, X, XII i XIII, (przyp. aut). 3 Jako gównych twórców spotka okrgego stou i póniej koncepcji podrcznika naley w kolejnoci wymieni profesorów: J. Patrnogic, N. Ronzitti i A. Goldie (przyp. aut.).

224 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu sny odpowiednik Oxfordzkiego podrcznika prawa wojny morskiej regulujcego stosunki pomidzy stronami wojujcymi, który zosta przyjty przez Instytut Prawa Midzynarodowego w roku 19134. Jak stwierdzi przewodniczcy Midzynarodo- wego Instytutu Prawa Humanitarnego Podrcznik uwzgldnia praktyk midzynaro- dow, rozwój technologiczny oraz oddziaywanie rónych obszarów prawa, w szczególnoci, Karty Narodów Zjednoczonych, Konwencji o prawie morza z 1982 roku, prawa lotniczego i prawa ochrony rodowiska5. Dodatkowo tre Podrcznika obejmuje rozlege obszary uycia si mor- skich i zawiera liczne postanowienia odnoszce si do uycia lotnictwa, cz z nich wie si cile z walk zbrojn na morzu, natomiast inne s zwizane z ogólnymi zasadami uycia lotnictwa w konfliktach zbrojnych. Dlatego te stanowi ona zna- czce uzupenienie haskich Regu wojny powietrznej z 1923 roku, a take uwzgld- nia wspóczesne realia operacji poczonych. XXVI konferencja Midzynarodowego Czerwonego Krzya, która odbya si w Genewie w 1995 roku, zobowizaa pastwa do przeredagowania podrczni- ków midzynarodowego prawa humanitarnego stosowanego w konfliktach zbroj- nych na morzu i zachcia je do uwzgldnienia, jak mona najszybciej, postanowie Podrcznika z San Remo6. Podrcznik bdcy przedmiotem rozwaa7 skada si z przedmowy, spisu treci, sowa wstpnego oraz szeciu czci. Niezwykle istotny jest fakt, e zawiera on jak gdyby dwa równorzdne pod wzgldem treci tomy, przy czym umowny tom I, to „suchy” zapis przepisów prawa, natomiast tom II, powtarzajc wczeniejsze zapisy, zawiera ich wyjanienie (wykadni)8, co w znakomity sposób uatwia jego zastosowanie w praktyce. Ponadto tom I jest zakoczony aneksem, który omawia poszczególne spotkania okrgego stou oraz zawiera wykaz osób biorcych udzia

4 Przekadu podrcznika na jzyk polski dokonali: M. Ilnicki i A. Makowski (konsultacja naukowa R. Bierzanek i L. ukaszuk); zob. Oxfordzki podrcznik prawa wojny morskiej, AMW, Gdynia 1993. 5 A. Roberts, R. Guelff, Documents on the Laws of War, Third Edition, Oxford University Press, Hampshire 2000, s. 573. 6 Tame. Praktyczn realizacj powyszego zalecenia, zob. The Manual of the Law of Armed Conflict, UK Ministry of Defence, Oxford 2004, s. 347 – 375. 7 San Remo Manual on International Law Applicable to Armed Conflicts at Sea ,Grotius Publications Cambridge University Pres, 1995. 8 Autorami tomu II (Wyjanienia) s: prof. Salah El-Din Amer; Louise Doswald-Beck; Vice- Admiral James H. Doyle, Jr, US Navy (ret.); Commander William J. Fenrick; Christopher Greenwood; prof. Wolff Heintschel von Heinegg; prof. Horace B. Robertson, Jr, Rear- Admiral, US Navy (ret); Gert-Jan F. Van Hegelsom, (przyp. aut.).

225 Andrzej Makowski w „projekcie”, natomiast tom II koczy si indeksem tematycznym, który z kolei uatwia poszukiwanie odpowiednich zagadnie. Z punktu widzenia uytkownika Podrcznika, tom II stanowi najbardziej istotny wkad w nowoczesn interpretacj prawa konfliktów zbrojnych na morzu. Jego autorzy uwzgldnili tutaj praktyk obu wojen wiatowych, konfliktów zbroj- nych na morzu po II wojnie wiatowej, regulacje zawarte w obowizujcych porad- nikach prawnych (narodowych) dla dowódców morskich, a take dokumenty midzynarodowe o tak kapitalnym znaczeniu, jak Karta Narodów Zjednoczonych, Konwencja o prawie morza z 1982r., czy prawo lotnicze oraz ochrony rodowiska. Dodatkowo skorzystali oni z bogatego dorobku prawników midzynarodowych zawartego w pimiennictwie, jak: Appeal Casus (Wielka Brytania), American Jour- nal of International Law, Annual Digest of Public International Law Cases, Lords Prize Cases, Reports of International Arbitral Awards, Revue général de droit inter- national public, etc. Przypisy tomu II wiadcz, e jego autorzy korzystali równie z wydawnictw zwartych uznanych autorytetów prawa midzynarodowego, specjali- stów prawa konfliktów zbrojnych na morzu oraz bogatego pimiennictwa Midzy- narodowego Komitetu Czerwonego Krzya, w odniesieniu do zagadnie midzynarodowego prawa humanitarnego. Kada z szeciu czci Podrcznika zostaa podzielona na sekcje, a te z kolei na paragrafy (kolejno numerowane – 183) i podpunkty (literowe). Niniejszy artyku stawia sobie za cel omówienie tych fragmentów Podrcz- nika z San Remo, które uwzgldniaj zapisy Konwencji o prawie morza z 1982 r. (KoPM) i zdaniem autora stanowi now jako w odniesieniu do prowadzenia dzia- a zbrojnych na morzu, biorc pod uwag konstrukcje prawne wprowadzone przez Konwencj, jak i jej szczegóowe regulacje.

TRECI KONWENCJI O PRAWIE MORZA W REGULACJACH PODRCZNIKA Z SAN REMO

Przyjty na spotkaniu w Madrycie terminarz spotka oraz wykaz ich tema- tyki przewidywa zwoanie okrgego stou: Teatr dziaa zbrojnych na morzu –

226 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu róne obszary morskie9, jako czwarte spotkanie, które odbyo si w Ottawie (Kana- da) we wrzeniu 1992 roku10. W wyniku przyjtych tam ustale umieszczono w tekcie Podrcznika dwa zapisy. Pierwszy, zatytuowany Obszary dziaa zbrojnych na morzu11, wymienia obszary na których mog by prowadzone dziaania zbrojne (operacje morskie), przy czym od razu okrelona jest ich trójwymiarowo do powierzchni morza, toni morskiej i dna morskiego oraz przestrzeni powietrznej nad tymi obszarami. Zazna- czono wyranie, e dziaania prowadzone przez siy morskie stron walczcych mog by prowadzone na wodach terytorialnych i wewntrznych, na ldzie, w wycznych strefach ekonomicznych i szelfie kontynentalnym i gdzie jest to moliwe, na wodach archipelagowych walczcych stron oraz na morzach penych oraz zgodnie z zapisem paragrafów 34 i 35 w wycznej strefie ekonomicznej i szelfie kontynentalnym pastw neutralnych. Autorzy podrcznika uwzgldnili tutaj tre artykuów 88 i 301 KoPM oraz dokonali ich interpretacji. Kolejny zapis paragrafu 10 mówi, e stosownie do paragrafów 34 i 35 wro- gie dziaania mog by równie prowadzone w wycznych strefach ekonomicznych i szelfie kontynentalnym pastw neutralnych. Jednoczenie w paragrafie 11 zachca si strony konfliktu, e adne wrogie dziaania nie bd prowadzone na obszarach, na których znajduj si, rzadkie i zagroone ekosystemy lub malejce habitaty czy zagroone gatunki lub inne formy ycia morskiego. Jak mona zauway, powysze zapisy w odniesieniu do obszarów mor- skich ustanowionych przez KoPM, zdecydowanie podkrelaj koncepcj mare libe- rum stosowan dotychczas podczas dziaa zbrojnych na morzu (nienaruszalno morza terytorialnego pastw nie biorcych udziau w konflikcie zbrojnym) i jedno- czenie zwalczaj koncepcj kontrolowanego dostpu pastw nadbrzenych (neu- tralnych), w odniesieniu do ich EEZ i szelfu kontynentalnego. Jednoczenie zabezpieczaj interesy tych pastw poprzez zapis paragrafu 12, który stanowi: Pro- wadzc operacje morskie na obszarach, gdzie pastwa neutralne posiadaj niezawi- se prawa lub inne prawa wynikajce z ogólnego prawa midzynarodowego, walczce strony powinny wzi pod uwag uzasadnione prawa i obowizki tych

9 W oryginale Theatre of Operations in Naval Warfare – Different Maritime Areas. 10 Wspóorganizatorami spotkania byli Ministerstwo Obrony Narodowej Kanady oraz Kana- dyjski Czerwony Krzy, natomiast sprawozdawc z obrad okrgego stou prof. H. Robert- son (kontradm. rez. U.S.Navy) z Duke University. Sprawozdania i specjalne dokumenty z prac poszczególnych obrad okrgych stoów oraz komentarze do nich zostay opublikowa- ne w jzyku angielskim w : Bochumer Schriften zur Friedensicherung und zum Humanitären Völkerrecht, red. prof. W. Heintschel v. Heinegg. 11 Zob. Cz I Zasady ogólne, sekcja IV Podrcznika, punkty 10-12.

227 Andrzej Makowski neutralnych pastw. Twórcy Podrcznika mieli tu na uwadze zarówno obszar EEZ pastw neutralnych (poowy, eksploatacja dna morskiego i jego podziemia), a take morza penego (uprawianie handlu morskiego i inne prawa). Pojawia si równie zapis (co prawda w formie niewicej) uwzgldniaj- cy kwestie ekologiczne, które mona odnie mutatis mutandis do czci V KoPM (wyczna strefa ekonomiczna) i artykuów 61 – 67 oraz czci VII – morze pene, rozdzia 2, zachowanie ywych zasobów morza penego i gospodarowanie nimi, artykuy 116 – 120, a take artykuu 145 (b), cz XI, rozdzia 2 (zasady rzdzce obszarem). Istotne dla omawianego zapisu s postanowienia czci XII KoPM – ochrona i zachowanie rodowiska morskiego – zwaszcza artykuy 192 (zobowiza- nia ogólne) oraz 194(5), (rodki zmierzajce do zapobiegania, zmniejszenia i kontroli zanieczyszczenia rodowiska morskiego) i 195 (obowizek nieprze- mieszczania szkody lub zagroe i nieprzeksztacania jednego typu zanieczyszcze w inny). Jako wany mona wymieni artyku 210 - zanieczyszczenia w nastpstwie zatapiania, a szczególnie artyku 236 – immunitet wynikajcy z suwerennoci, mo- emy take bra pod uwag zapis artykuu 237 – zobowizania przyjte na podsta- wie innych konwencji o ochronie i zachowaniu rodowiska morskiego. Paragraf 11 Podrcznika odnosi si równie do zakazu prowadzenia dziaa zbrojnych w tych czciach obszarów morskich, które zostay umieszczone na licie wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, wprowadzonej Konwencj z 1972 roku12. Reasumujc, problematyka dotyczca kwestii ochrony i zachowania rodo- wiska morskiego zostaa potraktowana w zapisach paragrafu 11 jako tzw. linia soft law, uwzgldniajca w miar moliwoci podczas konfliktu zbrojnego na morzu midzynarodowe standardy obowizujce w zakresie ochrony rodowiska w czasie pokoju w odniesieniu do artykuów 192 i 194(5) Konwencji. Zasadnicz czci Podrcznika odnoszca si w caoci do KoPM jest jego cz II, zatytuowana Rejony dziaa, która skada si z czterech sekcji o nastpuj- cych tytuach: Sekcja I. Wody wewntrzne, morze terytorialne i wody archipelagowe. Sekcja II. Cieniny wykorzystywane do eglugi midzynarodowej i archipe- lagowe szlaki morskie. Zasady ogólne.

12 Konwencja w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Pary, 16 listopada 1972 r., zob. M. Flemming, Midzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych. Zbiór dokumentów, M. Gska, E. Mikos-Skuza (uzupenienie i redakcja), AON Warszawa 2003, s. 477-485.

228 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu Przejcie tranzytowe i archipelagowe szlaki morskie. Nieszkodliwy przepyw. Sekcja III. Wyczna strefa ekonomiczna i szelf kontynentalny. Sekcja IV. Morza pene i dno morskie poza jurysdykcj pastwa.

Zapisy sekcji I (paragrafy 14 do 22) odnosz si w caoci do obszarów morskich pastw neutralnych13 i stanowi, e na wody neutralne skadaj si wody wewntrzne, morze terytorialne i kiedy ma to zastosowanie wody archipelagowe (np. Indonezja, Filipiny, Wyspy Bahama), natomiast neutralna przestrze powietrz- na skada si z przestrzeni powietrznej nad wodami neutralnymi i ldem tych pastw. Kolejno zakazuje si prowadzenia wrogich dziaa na wodach neutralnych stanowicych cieniny wykorzystywane do eglugi midzynarodowej i archipela- gowe szlaki morskie. Podobnie jak w KoPM, Podrcznik wylicza co obejmuj inter alia wrogie dziaania14: - atak na lub zatrzymanie osób lub obiektów znajdujcych si w, na lub ponad neutralnymi wodami lub terytorium; - uywanie jako bazy do dziaa, wczajc atak na lub zatrzymanie osób lub obiektów znajdujcych si poza neutralnymi wodami, jeli atak lub przechwycenie jest prowadzone przez walczce siy znajdujce si w, na lub ponad wodami neutralnymi; - stawianie min; lub - wizyta, rewizja, nakazanie zmiany kursu lub zajcie/zniszczenie.

Nastpnie w sekcji I , w paragrafach 19 -22 zostay omówione uprawnienia pastw neutralnych wynikajce z XIII konwencji haskiej z 1907r. (Konwencja doty- czca praw i obowizków mocarstw neutralnych podczas wojny morskiej), przy czym za nowe rozwizanie naley uzna zapis paragrafu 21, który stwierdza, e prawo azylu wynikajce z XIII konwencji, i okrelajce pobyt okrtu wojennego strony walczcej na okres nie duszy ni 24 godziny, nie ma zastosowania w przy- padku cienin wykorzystywanych do eglugi midzynarodowej i archipelagowych szlaków morskich. Sekcja II omawia status prawny cienin uywanych do eglugi midzynaro- dowej15i archipelagowych szlaków morskich podczas konfliktu zbrojnego na morzu,

13 Szerzej zob. R. Bierzanek, Wojna a prawo midzynarodowe, Wydawnictwo MON, War- szawa 1982, s. 308-311 i 315-318. 14 Zob. San Remo…,op. cit., s. 11.

229 Andrzej Makowski jest ona najbardziej „rozbudowan” sekcj omawianej czci i zawiera trzy podroz- dziay, na które skadaj si paragrafy od 23 do 33. W paragrafach 23 -26 zostay zawarte zasady ogólne. Za istotne z punktu widzenia KoPM naley uzna zapis przyznajcy prawo przejcia tranzytowego okrtom wojennym i pomocniczym oraz samolotom wojskowym i pomocniczym pastw walczcych przez omawiane w sek- cji obszary morskie. Uwzgldnia on artykuy 38 (prawo przejcia tranzytowego) i 45 (nieszkodliwy przepyw) KoPM , przy czym ten ostatni wycza tre artykuu 38(1), jednoczenie w odniesieniu do cienin uywanych do eglugi midzynarodo- wej s respektowane dotychczasowe umowy midzynarodowe, np. cieniny czar- nomorskie, których reim reguluje konwencja z Montreux z 1936 r. Z kolei w paragrafie 26 gwarantuje si prawo do takiego przejcia dla neu- tralnych okrtów wojennych i pomocniczych oraz samolotów wojskowych i pomoc- niczych przez cieniny uywane do eglugi midzynarodowej i wody archipelagowe pastwa walczcego, przy czym niezbdna jest uprzednia notyfikacja takiego przej- cia w odniesieniu do beligerenta, jako rodek ostronoci. Paragrafy 27-3016 odnosz si do problematyki przejcia tranzytowego i ar- chipelagowymi szlakami morskimi i stanowi:

27. Prawo do przejcia tranzytowego i archipelagowymi szlakami morskimi stosowane do cienin midzynarodowych i wód archipelagowych w okresie pokoju ma zastosowanie w czasie konfliktu zbrojnego. Prawa i regulacje dotyczce pastw graniczcych z cieninami i pastw archipelagowych odnoszce si do przejcia tranzytowego i archipelagowych szlaków morskich s stosowane zgodnie z zasadami prawa midzynarodowego i pozostaj aktualne.

Pierwsza cz zapisu przyznaje zatem prawo do przejcia tranzytowego za- równo przez cieniny midzynarodowe, jak i przez archipelagowi szlaki morskie równie podczas konfliktu zbrojnego, na tych samych zasadach co podczas pokoju, odnosi si i powtarza paragrafy 23 i 26. Natomiast druga jego cz potwierdza obowizywanie powszechnych zasad prawa midzynarodowego i nakada na pa- stwa graniczce z cieninami midzynarodowymi i archipelagowymi szlakami mor- skimi przestrzeganie tych zasad.

15 Wród takich cienin znajduj si midzy innymi Cieniny: Kaletaska, Gibraltarska, Beringa, Bab-el-Mandeb, Ormuz, liczne przejcia pomidzy Malezj i wyspami Indonezji oraz Filipin cznie z Cienin Malakka, cieniny na Morzu Karaibskim i Egejskim oraz wiele innych. cznie przyjmuje si ich liczb na 100 – 120. 16 Zob. San Remo…, op. cit., s. 13.

230 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu

28. Okrt nawodny, okrt podwodny i samolot pastwa bdcego stron konfliktu i pastwa neutralnego maj prawo do przejcia tranzytowego i archipela- gowymi szlakami morskimi przez, pod i ponad wszystkimi cieninami i wodami ar- chipelagowymi w stosunku do których wymienione prawa maj zastosowanie.

Zapis powyszy akceptuje zatem interpretacj artykuów 39 i 54 KoPM (obowizki statków morskich i powietrznych podczas przejcia tranzytowego oraz obowizki statków morskich i powietrznych podczas ich przejcia, dziaalno ba- dawcza i obserwacyjna, obowizki pastwa archipelagowego oraz ustawy i inne przepisy prawne pastwa archipelagowego dotyczce archipelagowego przejcia szlakami morskimi – odpowiednio). Warto przy tym zauway, e w odniesieniu do artykuu 54 maj zastosowanie mutatis mutandis artykuy 39, 40 (dziaalno ba- dawcza i obserwacje hydrograficzne), 42 (ustawy i inne przepisy prawne pastw pooonych nad cieninami dotyczce przejcia tranzytowego) i 44 (obowizki pastw pooonych nad cieninami). Dodatkowo dopuszcza si wszystkie trzy spo- soby przejcia tranzytowego, podwodne, nawodne i powietrzne. Poniewa podczas redagowania omawianego paragrafu powstay wtpliwoci w jaki sposób interpre- towa sformuowania w zwyczajny sposób, nieprzerwany i szybki, w odniesieniu do przejcia tranzytowego podczas konfliktu zbrojnych, gdy siy morskie zarówno stron walczcych jak i pastw neutralnych znajduj si w podwyszonej gotowoci bojo- wej, zdecydowano si doda oddzielny paragraf 30.

29. Pastwo neutralne nie moe znosi, zakóca lub ogranicza w inny spo- sób prawa do przejcia tranzytowego ani prawa do przejcia archipelagowym szla- kiem morskim.

Paragraf 29 „wzmacnia” wczeniejszy zapis paragrafu 23 (zasady ogólne), odwoujc si do regulacji KoPM zawartych w artykuach 38 (prawo przejcia tran- zytowego), 42, 53 (prawo archipelagowego przejcia szlakami morskimi) oraz 54 i w zamiarze jego autorów ma zapobiega ograniczeniom nakadanym przez pa- stwa nadbrzene pooone nad cieninami i archipelagowimi szlakami morskimi.

30. Strona walczca dokonujc przejcia tranzytowego przez, pod i ponad neutraln cienin uywan do eglugi midzynarodowej lub archipelagowym szla- kiem morskim, przez, pod i ponad neutralnymi wodami archipelagowymi, jest zobo- wizana dokona go w sposób nieprzerwany i szybki, powstrzymujc si od groby

231 Andrzej Makowski lub uycia siy przeciw integralnoci terytorialnej lub politycznej niezawisoci neu- tralnego pastwa nadbrzenego lub archipelagowego lub w jakikolwiek inny sposób sprzeczny z Kart Narodów Zjednoczonych oraz powstrzymywa si od innych wro- gich zachowa lub innej dziaalnoci nie zwizanej z przejciem tranzytowym. Jed- noczenie stronom walczcym, które dokonuj wymienionych przej, zezwala si na stosowanie rodków obronnych zapewniajcych bezpieczestwo, wcznie z zestrze- leniem lub zawróceniem samolotu, stosowaniem zakóce, prowadzeniem nasuchu akustycznego i elektronicznego. Strony walczce podczas przejcia tranzytowego lub archipelagowym szlakiem morskim nie mog pod jakimkolwiek pozorem prowadzi dziaa ofensywnych przeciwko siom nieprzyjaciela ani uywa wód neutralnych jako miejsca schronienia ani jako bazy operacyjnej. Paragraf 30 wprowadza do Podrcznika zasady zachowania si stron wal- czcych oraz pastw pooonych nad cieninami midzynarodowymi i pastw ar- chipelagowych, zgodnie z przywoywanymi wczeniej artykuami 38, 39, 53 i 54 KoPM. Omawiany paragraf uwzgldnia równie moliwo bezprawnego ataku na okrty jednego z beligerentów dokonujce przejcia tranzytowego, naruszajcego neutralno pastwa nadbrzenego, std szczegóowy zapis odnoszcy si do ich samoobrony, co z kolei uwzgldnia artyku 51 Karty NZ, natomiast w sposób oczy- wisty jest sprzeczny z zasadami eglugi i przelotu w zwyczajny sposób, wycznie w celu nieprzerwanego, szybkiego i niezakóconego tranzytu. Jak mona sdzi twórcy Podrcznika uznali tutaj nadrzdno zapisu Karty NZ i praktyk opart o zasady Rules of Engagement (ROE)17. Jednoczenie paragraf 30 przywouje w ostatnim zdaniu zapis XIII konwencji haskiej, zabraniajcej prowadzenia na wo- dach pastwa neutralnego (morze terytorialne, wody archipelagowe) dziaa wojen- nych, uywania ich jako miejsca schronienia lub bazy operacyjnej. Paragrafy 31-3318 omawiaj zagadnienia nieszkodliwego przepywu i kolejno dotycz, prawa do przejcia tranzytowego i archipelagowymi szlakami morskimi w odniesieniu do statków i statków pomocniczych stron walczcych, zgodnie z artykuami 19 (znaczenie terminu „nieszkodliwy przepyw”) i 21 (ustawy i inne przepisy prawne pastwa nadbrzenego dotyczce nieszkodliwego przepywu) KoPM, przez neutralne cieniny midzynarodowe i wody archipelagowe. Paragraf 31 potwierdza prawo do nieszkodliwego przepywu takich jednostek przez wymie- nione obszary morskie zgodnie z zapisem przywoanych artykuów. Naley przy

17 Polski odpowiednik tego terminu – “reguy podjcia dziaa przy uyciu siy”, szerzej zob. A. Makowski, M. Ilnicki, Wojna na morzu we wspóczesnym prawie midzynarodowym, Wydawnictwo Adam Marszaek, Warszawa – Toru 1996, s. 22 – 36. 18 Zob. San Remo…, op. cit., s. 13.

232 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu tym podkreli, e uczestnicy „okrgego stou” poruszyli podczas dyskusji problem wymaganej przez niektóre pastwa wczeniejszej notyfikacji takiego przejcia na- wet w czasie pokoju, w zwizku z czym omawiany paragraf przyjto niejednogo- nie. Paragraf 32 przyznaje na zasadzie wzajemnoci statkom neutralnym prawo do nieszkodliwego przepywu przez cieniny midzynarodowe i wody archipelago- we stron wojujcych. Jest on analogiczny i symetryczny, wraz z paragrafem 31, do wczeniejszych zapisów paragrafów 23 i 26 i wyjania, e przysugujce w okre- sie pokoju okrtom neutralnym prawo swobodnego przepywu przez cieniny mi- dzynarodowe i wody archipelagowe obowizuje równie podczas konfliktu zbrojnego. Równie i ten paragraf przyjto niejednogonie, z przyczyn, jak w przy- padku paragrafu 31. Paragraf 33 stanowi komentarz do artykuu 45 (nieszkodliwy przepyw) KoPM, w szczególnoci do jego ust. 2, który dotyczy zakazu zawieszania prawa nieszkodliwego przepywu przez cieniny midzynarodowe i rozszerza powyszy zakaz równie na okres konfliktu zbrojnego. Zakaz ten jest cile zwizany artyku- em 19 KoPM, który czyni go jeszcze bardziej wyranym. Zapis paragrafu 33 nie odnosi si natomiast do tych cienin midzynarodowych, przez które reim przejcia reguluj oddzielne traktaty midzynarodowe, które dopuszczaj zawieszenie prawa do nieszkodliwego przepywu podczas konfliktu zbrojnego. Paragraf 33 zosta przy- jty niejednogonie. Sekcja III, obejmuje dwa paragrafy 34 oraz 35 i dotyczy obszarów wycz- nej strefy ekonomicznej oraz szelfu kontynentalnego.

34. Jeli wrogie dziaania s prowadzone w granicach wycznej strefy eko- nomicznej lub na szelfie kontynentalnym pastwa neutralnego, to pastwo walczce powinno, oprócz poszanowania innych stosownych regu prawa konfliktów zbroj- nych na morzu, mie naleyty wzgld na prawa i obowizki pastwa nadbrzenego, inter alia, do eksploracji i eksploatacji surowców ekonomicznych znajdujcych si w wycznej strefie ekonomicznej i szelfie kontynentalnym oraz do ochrony i zacho- wania rodowiska morskiego. Powinny one w szczególnoci mie odpowiedni wzgld na sztuczne wyspy, instalacje, budowle i strefy bezpieczestwa utworzone przez pastwo neutralne w wycznej strefie ekonomicznej i na szelfie kontynental- nym.

Powyszy paragraf stanowi rozszerzenie ogólnego zapisu paragrafu 12 (cz I, sekcja IV) i przypomina o wykonaniu obowizków przez pastwa wal-

233 Andrzej Makowski czce, uwzgldniania praw i obowizków pastw neutralnych na wszystkich obsza- rach, na których one wystpuj. Poniewa wyczna strefa ekonomiczna i szelf kon- tynentalny, s obszarami w których pastwom nadbrzenym przysuguj szczególnie istotne ekonomiczne prawa i obowizki, a które s naraone na prze- rwanie lub zniszczenie podczas prowadzenia dziaa zbrojnych. Std te strony wal- czce musz uwzgldnia dziaalno ekonomiczn pastw neutralnych na tych obszarach morskich. Paragraf 34 nie odwouje si bezporednio do czci V (wyczna strefa ekonomiczna) i VI (szelf kontynentalny) KoPM, jednake zawiera w swojej treci sformuowania uywane w obu wymienionych czciach, co oznacza e powinny by one interpretowane zgodnie z duchem Konwencji. Jeli strony walczce podej- muj dziaania w EEZ lub na szelfie kontynentalnym pastwa nadbrzenego, to s zobowizane do przestrzegania jego praw i obowizków w odniesieniu do rodowi- ska morskiego, w taki sam sposób, jak ma to miejsce w odniesieniu do wczeniej wspomnianych praw i obowizków pastwa nadbrzenego na wymienionych obsza- rach.

35. Jeli strona walczca uzna za niezbdne postawienie min w EEZ lub szelfie kontynentalnym pastwa neutralnego, wówczas strona prowadzca wojn powinna notyfikowa to temu pastwu, i zapewni, inter alia, e rozmiar pola mino- wego i uyte typy min nie zagraaj sztucznym wyspom, instalacjom i budowlom, nie wpywaj na dostp do nich i powinny unika jak daleko jest to moliwe, praktycz- nego wpywu na eksploracj i eksploatacj tych stref przez pastwo neutralne. Nale- y take mie stosowny wzgld na ochron i zachowanie rodowiska morskiego.

Podczas ustalania treci paragrafu 35 spraw najbardziej dyskusyjn bya legalno stawiania min w EEZ lub na szelfie kontynentalnym pastwa neutralnego, jednake ustalono, e skoro na wymienionych obszarach morskich obowizuj wol- noci wymienione w artykule 87 KoPM (wolno morza penego), to nie wystpuje przyczyna by strony walczce obowizywa cakowity zakaz uycia uzbrojenia mi- nowego na tych obszarach. Jednoczenie biorc pod uwag prawa przysugujce pastwu neutralnemu w EEZ, artyku 56 (prawa, jurysdykcja, i obowizki pastwa nadbrzenego w wycznej strefie ekonomicznej), oraz na szelfie kontynentalnym, artyku 77 (prawa pastwa nadbrzenego w odniesieniu do szelfu kontynentalnego), strony walczce które stawiaj miny powinny zastosowa specjalne rodki ostrono- ci, zapewniajce, e postawione miny nie bd miay wpywu na eksploracj i eks-

234 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu ploatacj zasobów ekonomicznych w wymienionych strefach przez pastwo nad- brzene. Dodatkowo przyjto, e kadorazowe postawienie min w EEZ i na szelfie kontynentalnym pastwa neutralnego bdzie notyfikowane temu pastwu i nie b- dzie naraa na niebezpieczestwo sztucznych wysp, instalacji i budowli. Zatem starano si zrównoway tutaj prawo stron walczcych do prowadzenia dziaa zbrojnych w wymienionych obszarach z prawem neutralnego pastwa nadbrzenego do ich eksploracji i eksploatacji tak dalece, jak tylko jest to moliwe w praktyce, co oznacza odpowiednie zaplanowanie rozmiarów pola minowego i typów min, które zostan uyte. Ponadto uyte sformuowanie inter alia wiadczy, e musz by brane równie pod uwag takie czynniki jak, czas stawiania i ywotno uytych min, metoda stawiania i traowania min, a take dostp do instalacji i budowli w wymienionych obszarach morskich. Rozszerzono take zapis paragrafu 12 Pod- rcznika, w kontekcie ochrony i zachowania rodowiska morskiego w EEZ i na szelfie kontynentalnym. Sekcja IV zawiera dwa paragrafy 36 i 3719 i odnosi si do morza penego (cz VII KoPM) oraz dna morskiego poza pastwow jurysdykcj - Obszar (cz XI KoPM).

36. Wrogie dziaania na morzach penych powinny by prowadzone z nale- ytym uwzgldnieniem dziaalnoci pastw neutralnych w odniesieniu do prawa eksploracji i eksploatacji surowców naturalnych znajdujcych si na dnie morskim, oceanicznym i w jego podziemiu poza pastwow jurysdykcj.

Zapis cytowanego paragrafu wiadczy, e twórcy Podrcznika nie uwzgld- niaj treci artykuów 88 (wykorzystywanie morza penego wycznie do celów pokojowych) i 301 (korzystanie z mórz w celach pokojowych) KoPM, które de facto wyczaj prowadzenie dziaa zbrojnych na obszarach morza penego, co stanowi potwierdzenie zapisu przyjtego w paragrafie 10 (cz I, sekcja IV Podrcznika). Biorc pod uwag dziaalno ekonomiczn pastw neutralnych w EEZ i na szelfie kontynentalnym, która podlega ochronie, w sposób logiczny rozszerzaj j na po- dobn dziaalno na obszarach koncesjonowanych, poza pastwow jurysdykcj, która jest zgodna z czci XI KoPM.. Jednoczenie podobna dziaalno prowa- dzona przez jedn ze stron konfliktu na morzu penym (instalacje, statki suce do

19 Zob. San Remo…, op. cit., s. 14.

235 Andrzej Makowski komunikacji z nimi), mog stanowi uzasadnione cele wojskowe, zgodnie z prawem „targetingu”, którego kryteria zawiera cz III Podrcznika. Mona zatem skonstatowa, e twórcy Podrcznika uwzgldnili zasadnicze obowizki beligerentów wobec pastw trzecich, dotyczce uwzgldniania ich dzia- alnoci i obecnoci instalacji w odniesieniu do Obszaru. Natomiast pominli w swo- ich rozwaaniach tre artykuu 141 (wykorzystywanie Obszaru wycznie w celach pokojowych) Konwencji, co jak mona sdzi stanowi logiczn konsekwencj wczeniejszej interpretacji jej artykuów 88 i 301.

37. Strony walczce powinny wykaza ostrono by unikn uszkodzenia kabli i rurocigów lecych na dnie morskim, które nie su wycznie stronom walczcym. Paragraf 37 odnosi si do ochrony kabli i rurocigów lecych na dnie mor- skim we wszystkich czciach oceanów. Jednoczenie dopuszcza, e kable i ruro- cigi suce stronom walczcym stanowi uzasadniony cel wojskowy. Mona zauway, e zapis tego paragrafu stanowi swoist interpretacj artykuu 113 (ze- rwanie lub uszkodzenie podmorskiego kabla lub rurocigu) KoPM, i odnosi si wy- cznie do wymienionych instalacji, które su spoecznoci midzynarodowej, natomiast nie podlegaj takiej ochronie kable i rurocigi suce wycznie stronom walczcym. Wydaje si równie, co najmniej dyskusyjne, wskazanie kabli i ruroci- gów podmorskich beligerentów jako uzasadnionego celu wojskowego, choby z uwagi na tre Protokou I do konwencji genewskich z dnia 8 czerwca 1977 r., szczególnie artykuy 35 (zasady podstawowe), 52 (ogólna ochrona dóbr o charakte- rze cywilnym), 54 (ochrona dóbr niezbdnych dla przetrwania ludnoci cywilnej), 55 (ochrona rodowiska naturalnego)20. Chocia paragraf 37 zamyka cz II Podrcznika, powicon w caoci treci KoPM, to warto w jej kontekcie zwróci uwag na paragrafy 105 – 108, które znajduj si w czci IV Metody i rodki walki na morzu, w sekcji II Metody walki, w podtytule Strefy. Treci przytoczonych paragrafów znajduj si w opozycji do treci artykuu 89 (niewano roszcze do suwerennoci nad morzem penym) KoPM. Chodzi o „uwicone” zwyczajem wyznaczanie rónego rodzaju stref (za- mknitych, operacyjnych, wojennych, itp.), w których stosuje si atakowanie celu po jego wykryciu21. Przytoczone paragrafy sankcjonuj i reguluj ustanawianie ta-

20 Zob. Protokó dodatkowy do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949r. dotyczcy ochro- ny ofiar midzynarodowych konfliktów zbrojnych (protokó I), Genewa, 8 czerwca 1977r.; DzU z 1992r., nr 41, poz. 175, zacznik. 21 Zob. A. Makowski, M. Ilnicki, op. cit., s. 93 – 106.

236 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu kich stref, jednake pod pewnymi warunkami, które zostay wyszczególnione w paragrafie 106. Autorzy Podrcznika uwzgldnili w nim przede wszystkim dowiadczenia z konfliktu falklandzkiego (strefa zamknita i strefa samoobrony) oraz Zatoki Per- skiej (w odniesieniu do stref wprowadzanych podczas wszystkich konfliktów). Kry- teria ustanowienia takiej strefy s nastpujce22: Strona wojujca, moe jako rodek wyjtkowy ustanowi tak stref gdy: a) ten sam podmiot prawa wystpuje wewntrz i na zewntrz strefy; b) rozmiar, pooenie, czas ustanowienia strefy i zastosowane w niej rodki nie powinny wykracza ponad to co jest bezporednio wymagane przez konieczno wojskow i zasad proporcjonalnoci; c) naley uwzgldni prawa pastw neutralnych do uznanego korzystania z mórz; d) powinno by zapewnione niezbdne bezpieczne przejcie przez stref dla neutralnych statków i samolotów, o ile: (i) geograficzny rozmiar strefy w sposób znaczcy wpywa na wolny i bezpieczny dostp do portów i wybrzea pastwa neutralnego; (ii) w innych przypadkach, gdy korzystanie z normalnych szlaków e- glugowych jest niemoliwe lub gdy wzgldy wojskowe na to nie pozwalaj; i e) rozpoczcie, czas trwania, pooenie i rozmiar strefy, jak równie wprowadzone ograniczenia, powinny by publicznie zadeklarowane i notyfikowane.

Dobrze si stao, e Podrcznik usankcjonowa obowizujcy podczas kon- fliktów zbrojnych zwyczaj, nakadajc jednoczenie na strony wojujce obowizek przestrzegania w ustanowionych strefach regulacji wynikajcych z midzynarodo- wego prawa humanitarnego. Natomiast notyfikacja powinna by przeprowadzona kanaami dyplomatycznymi lub poprzez odpowiednie organizacje midzynarodowe, przede wszystkim Midzynarodow Organizacj Morsk (IMO) i Midzynarodow Organizacj Lotnictwa Cywilnego (ICAO).

22 Zob. San Remo…, op. cit., s. 27-28.

237 Andrzej Makowski

ZAKOCZENIE

Omawiane fragmenty Podrcznika z San Remo naley uzna za niewtpli- wy krok naprzód w dostosowywaniu prawa konfliktów zbrojnych na morzu do wspóczesnego prawa midzynarodowego, w tym konkretnym przypadku, do Kon- wencji o prawie morza z 1982 roku. Istotny wkad naukowy twórców podrcznika polega na tym, e potrafili oni dokona interpretacji wspóczesnych dziaa zbrojnych na morzu w odniesieniu do reimu prawnego poszczególnych obszarów morskich, który wprowadzia Konwen- cja. Rozwizania, które sugeruje Podrcznik promuj wyranie ide wolnoci mórz podczas konfliktu zbrojnego i jak mona sdzi znajduj si w opozycji do ducha Konwencji, który zdecydowanie stawia na pierwszym planie tzw. kontrolo- wany dostp. Moemy zatem stwierdzi, e zosta w nim uwzgldniony raczej he- gemonistyczny duch prawa morza, funkcjonujcy w rozwizaniach anglosaskich, w odniesieniu do obszarów morskich na których mona prowadzi dziaania zbroj- ne. Jednoczenie Podrcznik „zadba” w sposób szczegóowy o interesy pastw neutralnych w zakresie uprawiania eglugi oraz eksploatacji i eksploracji dna i pod- ziemia morskiego. Pojawiy si w nim elementy, co prawda niezbyt rygorystyczne, odnoszce si do ochrony i zachowania rodowiska morskiego, zgodne z artykuami KoPM. Dotychczasowe regulacje prawa konfliktów zbrojnych na morzu nie bray pod uwag takich konstrukcji prawnych jak wyczna strefa ekonomiczna, szelf kontynentalny, wody archipelagowe, cieniny uywane do eglugi midzynarodo- wej, archipelagowe szlaki morskie, w kontekcie metod i rodków walki na morzu, a take w odniesieniu do praw i obowizków zarówno beligerentów, jak i pastw nie uczestniczcych w dziaaniach zbrojnych (neutralnych). Jako niezwykle istotny naley uzna fakt interpretacji artykuów 88 i 301 KoPM, który jednoznacznie udzieli odpowiedzi na pytanie dotyczce wojskowego wykorzystania mórz i oceanów, w tym prowadzenia na nich dziaa zbrojnych. W treci Podrcznika daje si zauway, e wczajc w jego tre poszcze- gólne artykuy KoPM starano si przede wszystkim uwzgldni zachowanie bezpie- czestwa (prawo do samoobrony) szczególnie w odniesieniu do okrtów i statków powietrznych stron walczcych, a take pastw neutralnych, naruszajc niekiedy zasady zawarte w konwencji, np. nieszkodliwy przepyw, czy przejcie tranzytowe. Mona powiedzie, e zwyciya tutaj praktyka morska, przed zasadami prawa

238 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Regulacje Konwencji o Prawie Morza z 1982 roku we wspóczesnym prawie konfliktów zbrojnych na morzu stanowionego. Ogólnie naley stwierdzi, e w caoci omawiane fragmenty pod- rcznika stanowi udan prób transformacji midzynarodowego prawa morza do uregulowa prawnych konfliktów zbrojnych na morzu. Naley sdzi, e zaprezen- towane rozwizania bd doskonalone w trakcie kolejnych spotka ekspertów, jed- nak najwikszy zmiany bd wymusza konkretne dziaania morskie. Na zakoczenie wypada doda, e omawiany Podrcznik stanowi od roku 1995 obowizujcy materia do ksztacenia i szkolenia w siach morskich pastw NATO, chocia nie jest obowizujcym midzynarodowym dokumentem w zakresie prawa konfliktów zbrojnych na morzu. Do chwili obecnej nie zosta przetumaczony na jzyk polski, jak równie jego treci nie zostay dotychczas uwzgldnione w no- wych redakcjach prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych (zob. zalecenia XXVI konferencji Midzynarodowego Czerwonego Krzya – Genewa 1995), czy w porad- niku prawnym dla dowódców okrtów.

Recenzja dr hab. Mariusz Zieliski, prof. nadzw. AMW

ABSTRACT

REGULATIONS OF CONVENTION ON THE LAW OF THE SEA FROM 1982 IN MODERN LAW OF MARITIME CONFLICTS

The article shows the role and history of the San Remo Manual. In the light of the Convention on the law of the sea of 1982 legal analysis of naval forces were made, in terms of today's and future conflicts at sea. There were presented, characterized and discusses different aspects of naval forces’ activities and their legal interpretation.

239

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Jerzy BDMIROWSKI

WPYW DORADCÓW WOJSKOWYCH NA DZIAALNO I ORGANIZACJ SI MORSKICH NA PRZYKADZIE POLSKIEJ MARYNARKI WOJENNEJ

STRESZCZENIE

Od niepodlegoci po czas transformacji ustrojowej, siy morskie byy aktywnym uczestnikiem sojuszy polityczno-militarnych. W szczegóowych zapisach tych sojuszy, ujto zasady wyposaania polskich si morskich w okrty, uzbrojenie oraz ksztacenie i szkolenie kadr. Miao to niewtpliwie przeoenie na wdraanie do MW ich szeroko rozumianej myli wojennomorskiej. Do realizacji tych przedsiwzi, suyy grupy doradców, którzy funkcjonowali w instytucjach dowódczych i kierowniczych MW, wojskowych orodkach szkoleniowych oraz w jednostkach wojskowych. Ich dziaanie byo umiejscowione w okrelonym czasie i sytuacji polityczno-militarnej, dlatego te nie wolno dezawuowa ich wkadu w rozwój si morskich naszego pastwa. Funkcjo- nowanie grup doradczych byo, jest i bdzie wanym elementem wspópracy.

WPROWADZENIE

Twórcy Polskiej Marynarki Wojennej oraz ludzie majcy wpyw na jej roz- wój, skad, organizacj i wyposaenie w sprzt i rodki walki w latach 1918-1945, trzykrotnie stawali przed wyborem kierunków rozwoju si morskich w Polsce, ich usytuowaniu w strukturze oraz ewentualnym wykorzystaniem w skadzie si zbroj- nych. Niestety ich decyzje byy jednak zawsze uzalenione od wielu czynników, m.in. stanu floty rzecznej i morskiej oraz moliwoci jej rozmieszczenia i wykorzy- stania w warunkach pokojowych i wojennych; sytuacji ekonomicznej pastwa pol- skiego, a w tym take moliwoci produkcyjnych przemysu stoczniowego; powiza ekonomicznych, politycznych i militarnych z sojusznikami i ich pogldów

241 Jerzy Bdmirowski dotyczcych uycia wasnych si morskich na Morzu Batyckim, a take wykorzy- stania okrtów PMW na innych akwenach morskich; obowizujcej w danym okre- sie doktryny wojennej w Polsce- narodowej i sojuszniczej oraz wynikajcych z niej zada operacyjnych dla si Marynarki Wojennej. Wreszcie od powiza osobistych osób dowodzcych tym rodzajem si zbrojnych z ludmi rzdzcymi lub wywieraj- cymi osobisty wpyw na decyzje rzdzcych, dotyczce MW. Te zaprezentowane czynniki potwierdza analiza literatury historycznej, w tym relacje i pamitniki ludzi, którzy uczestniczyli w tych procesach tworzc ten rodzaj si zbrojnych. Po zakoczeniu wojny, gdy rozpoczy si rozmowy pokojowe w Paryu, Polska delegacja zgaszaa aliantom swoje propozycje dotyczce granic ldowych jak i morskich. Jeszcze wczeniej bo w styczniu 1918 roku prezydent USA Wo- odrow Wilson przedstawi swoja koncepcj przyszych granic Polski. Zgodnie z ni Polska miaa odrodzi si w granicach, które miay obejmowa „wszystkie terytoria zamieszkae przez bezspornie polsk ludno” i zapewni „wolny i pewny dostp do morza”. Ówczeni sojusznicy zaakceptowali powysz propozycje. Niestety, osta- teczna wersja odbiegaa od wczeniej proponowanych rozwiza kwestii Polski1. Spoeczestwo polskie protestowao przeciw decyzji mocarstw, Ignacy Paderewski stwierdzi w Paryu: Nie uda si przekona narodu polskiego, e sprawiedliwoci stao si zado2. Powstae pastwo polskie w granicach ustalonych przez ówczesnych wiel- kich Europy i wiata, musiao podj szereg wyzwa. Dotyczyy one zarówno spraw wewntrznych jak i zewntrznych. Wszystkie ugrupowania polityczne jakie funk- cjonoway ju w Polsce, staray si prezentowa swoje koncepcje w obszarze polity- ki zagranicznej. Szczególnie uaktywniy si partie i ugrupowania polityczne: Polska Partia Socjalistyczna; tzw. koo belwederskie (ugrupowania najblisze Pisudskie- mu, bez zastrzeenia realizujce jego polityk); Polskie Stronnictwo Ludowe „Wy- zwolenie”; konserwatyci krakowscy (intelektualici Wszechnicy Jagielloskiej, tradycyjnie powizani ze staczykami); Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” oraz Narodowa Demokracja3.

1 Problematyk dotyczc Polski w trakcie konferencji wersalskiej przedstawi m.in. J. Kar- ski, Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jaty. Lublin 1999. M. Leczyk, Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917-1919, Warszawa 1966; 2 M. Eckert, Historia polityczna polski lat 1918-139, Warszawa 1985, s. 46. 3 Szczegóowej prezentacji koncepcji polskiej polityki zagranicznej lansowanej przez te partie dokona J. Fary, Koncepcje polskiej polityki zagranicznej 1918-1939, Warszawa 1981; J. Holzer, Mozaika polityczna II Rzeczypospolitej, Warszawa 1974; A. Garlicki,

242 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej Zasadnicz, wspóln dla narodowej demokracji i polityków skupionych wo- kó Pisudskiego koncepcj polityki zagranicznej bya mocarstwowo Polski. Ro- man Dmowski pisa: Dla kadego, kto cho cokolwiek rozumia geografi polityczn Europy, musiao by jasne, e na tej ziemi, w której koczy si Europa zachodnia i która stanowi wyjcie na rozlege równiny Wschodu, nadto, jak w ostatnich cza- sach, pooonej midzy dwoma wielkimi pastwami Niemcami i Rosj, miejsca na mae, sabe pastewko nie ma4. Powstajca Polska Marynarka Wojenna [dalej PMW] moga liczy tylko na pomoc, gównie sprztow (okrty, uzbrojenie) od flot zwyciskich, a take wiad- czon w ramach wspópracy sojuszniczej. O ile pierwszy element pomocy wynika z ustale wersalskich, to drugi by ju indywidualny i zaleny od polityki zagranicz- nej Polski. Zgodnie z ustaleniami konferencji wersalskiej Polska powrócia nad morze, otrzymujc 140 – kilometrowy odcinek wybrzea (liczc Pówysep Helski z obydwu stron, a mierzc go w linii prostej – tylko 70 kilometrów), bez jakiejkolwiek znacz- cej infrastruktury. Ówczesne wadze pastwowe zdaway sobie spraw, e zapewnienie bez- pieczestwa granicom morskim Polski, wymaga bdzie stworzenia si morskich o odpowiednim potencjale bojowym. Zakadano, e bdzie to proces dugi i bardzo kosztowny dla pastwa, dlatego te dyplomacja miaa przygotowa odpowiednie koncepcje stworzenia systemu bezpieczestwa. Mia on by oparty na morskim po- tencjale bojowym wszystkich pastw basenu Morza Batyckiego ( za wyjtkiem Rosji bolszewickiej i Niemiec). W lipcu 1919 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych za porednictwem posa polskiego w Londynie Eustachego Sapiehy zwrócio si do Admiralicji Brytyjskiej z propozycj przysania do naszego kraju misji morskiej, która udzieliaby pomocy w tworzeniu struktur organizacyjnych marynarki wojennej. Zakadano, e Admirali- cji Brytyjskiej przekae polskiej flocie wojennej okrty (1 krownik, 4 niszczycie- le, kilka maych okrtów torpedowych i 2 okrty-bazy), które stanowi bd jej zalek. Kilka miesicy wczeniej, w styczniu 1919 roku w Dekrecie o organizacji wadz naczelnych 5 ustalono ( w duej czci dzisiaj aktualne) podstawowe zadania

U róde obozu belwederskiego, Warszawa 1978; R. Wapiski, Endecja wobec problemów polskich ziem zachodnich w latach 1919-1939, „Zapiski Historyczne”, t. 4, 1966. 4 Cyt za: Zb. Landau, J. Tomaszewski, Polska w Europie i wiecie 1918-1939, Warszawa 1980, s. 256. 5 Polskie Siy Zbrojne w drugiej wojnie wiatowej, t.1., cz. 7, Londyn 1962, s.9-10.

243 Jerzy Bdmirowski dla Marynarki Wojennej. Wówczas to stwierdzono, e „Zadaniem Marynarki Wo- jennej jest zbrojna obrona Rzeczypospolitej na wodach wewntrznych i na morzu, wcznie z obron dostpu ze strony morza do wybrzea...” Ustalono te ogóln organizacj wadz centralnych MW i zasady ich wspódziaania z ministerstwem przemysu i handlu. W punkcie 2 wymienionego dekretu podkrelono, e „... Spra- wy Marynarki Wojennej jako skadowej czci siy zbrojnej Rzeczypospolitej oraz sprawy wojskowej administracji tych portów i wybrzey morskich, wzgldnie ich czci, jakie bd przeznaczone dla celów wojskowych nale do zakresu dziaa Ministerstwa Spraw Wojskowych”6. To wanie w ten sposób, pomimo wielu stara ze strony szefa Departamen- tu dla Spraw Morskich wiceadmiraa Kazimierza Porbskiego o zdobycie znacznej autonomii dla marynarki- tak jak miao to miejsce w Anglii, Francji czy Rosji- jej losy praktycznie na stae zostay powizane z Ministerstwem Spraw Wojskowych i wojskami ldowymi. Przez cay 1919 rok, prowadzono dyskusje w rodowisku marynarskim, któ- re dotyczyy przyszoci marynarki wojennej i floty handlowej oraz ich umiejsco- wienia w systemie administracji pastwa, podobnie jak to miao miejsce w innych pastwach, w których funkcjonowa ten rodzaj si zbrojnych. Jak wczeniej wspomniano, w lipcu 1919 roku, Departament dla Spraw Morskich zwróci si z prob do Admiralicji Brytyjskiej o skierowanie do Polski misji morskiej. Wiadomo byo o wielkiej sympatii pk Bogumia Nowotnego, a tak- e wiceadmiraa Kazimierza Porbskiego do Brytyjczyków, uwaali bowiem, e Polska powinna wzorowa si na najlepszej marynarce wojennej wiata, któr w ich opinii bya Royal Navy. Pomimo rónicy zda w rzdzie brytyjskim na temat pozytywnego ustosun- kowania si do powyszej proby, Admiralicja Brytyjska wyrazia zgod na pomoc w szkoleniu oficerów PMW oraz przy organizowaniu tego rodzaju si zbrojnych. Ostatecznie w sierpniu 1919 roku, zosta przekazany do Departament dla Spraw Morskich skad Brytyjskiej Misji Morskiej, która przybdzie do Polski. Szefem mi- sji zosta kmdr ppor. Eric Wahrton. Naley podkreli, ze zadania tej misji zostay precyzyjnie okrelone przez Admiralicj Brytyjsk i miay ograniczy si tylko do doradzania rzdowi polskie- mu w sprawach dotyczcych: rozwoju wybrzea i rzek; oczyszczaniem morza

6 J. Przybyski, Czynniki wpywajce na powstanie , skad i rozwój organizacyjny Marynarki Wojennej w Polsce w latach 1918-1960, /w/: Rozwój Marynarki Wojennej i polskiej myli wojskowej w latach1918-1990, Materiay z seminarium naukowego, Wyd. AMW Gdynia 1992, s.61.

244 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej z min; rozbudow sieci telefoniczo - telegraficznej; nawigacji; organizacji portów i doków; a take kontrol celn. Pobyt jej w Polsce, w porównaniu z misjami morskim innych pastw dziaa- jcymi w póniejszym czasie, by krótki i wynosi okoo pótora roku tj. od sierpnia 1919 roku do stycznia 1921 roku. W tym czasie dziki jej pomocy, wysano do An- glii jedynie 5 oficerów PMW na roczne przeszkolenie7. O ograniczonym i przej- ciowym traktowaniu tej misji przez samych Brytyjczyków wiadczy chociaby to, e szef tej grupy by tylko w stopniu komandora podporucznika, gdy na czele innych misji stali oficerowie w stopniu pukownika a nawet generaa8. Rodzi si wic pytanie, co byo przyczyn odwoania tej misji? Zapewne przyczyn byo kilka. Oficjalna wersja gosia, e by to konsekwencj oszczdnoci budetowych w Royal Navy. Po latach szef Kierownictwa Marynarki Wojennej kontradmira Jerzy wirski oceni dziaalno Brytyjskiej Misji Morskiej w nastpu- jcy sposób: „Misja widocznie miaa instrukcje, aby przeszkadza rozwojowi spraw morskich w Polsce”9. Niewtpliwie, bezporedni przyczyn zakoczenia wspópra- cy, byo wycofanie si Admiralicji Brytyjskiej z ustale dotyczcych przekazania PMW wspomnianych wczeniej okrtów. Wedug Brytyjczyków, negatywna decy- zja Rady Ambasadorów w kwestii wykorzystania Gdaska jako bazy dla polskiej floty wojennej zadecydowaa o nie przekazywaniu okrtów10. Warto w tym miejscu wspomnie o pewnym wydarzeniu jakie miao miej- sce w 1925 roku. Forreign Office (MSZ) Wielkiej Brytanii poprzez Poselstwo RP w Londynie podjo dziaania majce na celu przekonanie rzdu polskiego do bu- dowy okrtów podwodnych w stoczniach brytyjskich. Rzd Polski nie skorzysta z tej oferty, ze wzgldu na rozwijajc si wspóprac z Francj i tzw. wzgldami natury technicznej. Co si tyczy „natury technicznej” oznaczao to, e francuskie okrty podwodne bardziej odpowiaday oczekiwaniom PMW ni brytyjskie, gdy byy mniejsze i tasze. Natomiast zaproponowano Brytyjczykom udzia w realizacji planu fortyfikacji portu w Gdyni oraz zaopatrzenie PMW w samoloty dla lotnictwa morskiego. Ta propozycja nie znalaza uznania w oczach rzdu brytyjskiego. Dopie- ro w 1935 roku na skutek osabienia sojuszu polsko – francuskiego z przyczyn poli-

7 Cz. Ciesielski, Ksztacenie kadr oficerskich w Marynarce Wojennej II Rzeczypospolitej, „Przegld Morski” 1992, nr 9 s.25. 8 Archiwum Marynarki Wojennej /AMW/ , Sprawy ogólne KMW, sygn. 1287/65/26, s.69, 9 S.M. Piaskowski, Kroniki Polskiej Marynarki Wojennej 1918-1946, t.1. Albany 1983, s.28-29. 10 S. Ordon, Realizacja programów rozbudowy polskiej floty wojennej w latach 1920-1939, „Rocznik Orodka Nauk Spoecznych i Wojskowych Marynarki Wojennej”, 1964 nr 2, s. 220.

245 Jerzy Bdmirowski tycznych oraz przede wszystkim z powodu nie najlepszej jakoci okrtów zbudowa- nych we Francji dla PMW dwa niszczyciele zostay zamówione w stoczniach bry- tyjskich. Z pocztkiem 1921 roku zakoczya si wspópraca z Wielk Brytani. Na- tychmiast zwrócono si z podobn propozycj do Francji. Rzd francuski ustosun- kowa si do tej propozycji pozytywnie. Tym samym mamy do czynienia ze zmian pewnej optyki w kwestii wspópracy militarnej polskiej Marynarki Wojennej z fran- cusk flot wojenn w kwestii bezpieczestwa na Batyku. Potwierdzeniem tego jest pismo szefa DSM z 18 kwietnia 1921 roku, skierowane do ministra spraw wojsko- wych cyt.: Poza marynark angielsk, ze strony której niestety, wskutek warunków politycznych nie moemy liczy na pomoc, jest dla nas marynarka francuska; zwi- zani wzami tradycyjnej przyjani i wojennego przymierza, bdziemy si rzeczy cile z ni zczeni, wic im wczeniej moemy si doczy do ycia intelektualne- go marynarki francuskiej, tym prdzej stworzymy warunki dogodne dla wyksztace- nia w kraju personelu marynarki 11. 19 lutego 1921 roku w Paryu podpisano traktat sojuszniczy polsko- francuski. Sojusz ten zawiera tajn klauzul, która brzmiaa: ...na wypadek agresji niemieckiej przeciwko jednemu z dwu krajów, oba kraje s na równi zobowizane przystpi do akcji w myl ogólnego porozumienia12. Obejmowao to równie za- bezpieczenie morskich linii komunikacyjnych, jako drogi zaopatrzenia armii pol- skiej w niezbdny materia wojenny. Dwa dni póniej podpisano tajn konwencj wojskow pomidzy Polsk a Francj mówic m.in. o zabezpieczeniu morskich linii komunikacyjnych. Ta decyzja, umoliwiaa polskiemu rzdowi podjecie dziaa majcych na celu ograniczenie stanu floty PMW do niezbdnego minimum i jedynie zobowizy- wao go do zorganizowania w Polsce odpowiednio przygotowanej bazy dla okrtów francuskich. Std te mona byo wówczas zaobserwowa przyspieszenie prac przy budowie portu wojennego w Gdyni i wysunitej bazy morskiej w Helu. Wiosn 1921 roku przygotowano pierwsze dokumenty operacyjne, które zadecydoway o póniejszym stosunku naczelnych wadz wojskowych do spraw obrony wybrzea i budowy na nim urzdze i fortyfikacji. Realizujc polecenie Jó- zefa Pisudskiego z kwietnia 1921 roku, które dotyczyo prac studyjnych nad obron

11 CAW, I. 300.21.143. Akta KMW, Pismo szefa DSM z 18.04.1921 r. do ministra spraw wojskowych o koniecznoci ksztacenia we Francji oficerów marynarki, s. 22-23 12 P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935-1945, Warszawa 2005, s. 37.; Pro- blematyka tego sojuszu szeroko poruszona zostaa przez J. Ciaowicza, Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921-1939, Warszawa 1970.

246 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej granicy zachodniej cznie z wybrzeem, ówczesny dowódca Okrgu Generalnego Pomorze gen. Zygmunt Zieliski tak ocenia moliwoci obrony wybrzea: „... brzeg morski nalecy do Polski w obecnych warunkach nie nadaje si do obrony, gdy posiadajc z obu stron Niemców odlegych od siebie co najwyej o 35 km jest skazany na niemal pewne niezwoczne oddanie go Niemcom w momencie ewentu- alnych dziaa wojennych”13. Taka ocen aktualnej sytuacji na wybrzeu popiera inspektor armii gen. , który Naczelnemu Wodzowi proponowa opuszczenie przez Wojsko Polskie pónocnej czci Pomorza ju w pierwszej fazie walk14. Tego typu oceny sytuacji na wybrzeu, musiay w konsekwencji przesdzi o wielkoci rodków finansowych przyznanych na rozwój si morskich w Polsce. Na pocztku 1922 roku minister spraw wojskowych z powodu nalega mi- nistra skarbu, wyda w sprawie marynarki wojennej dyrektyw, w której poleca; „... ograniczy w siach zbrojnych na morzu do posiadanych ju jednostek uwaajc je jako materia wiczebny i szkolny oraz przenie punkt cikoci na flotylle rzeczne jako chwilowo najaktualniejsz pod wzgldem bojowym cz marynarki, ponadto wszystko to wykona cile w ramach posiadanego przez marynark budetu”15. To stwierdzenie, przekadajc na jzyk wojskowy, przekrelao opracowano w latach poprzednich programy rozwojowe tego rodzaju si zbrojnych. Oczywicie impulsem do podjcia intensywnych dziaa w kwestii forso- wania planów rozbudowy si morskich, bya wizyta francuskiego marszaka Ferdy- nada Focha w Warszawie co miao miejsce w maju 1923 roku. Przedstawiona przez niego wizja wspópracy wojskowej francusko-polskiej, obejmowaa take kwestie dziaa na Morzu Batyckim. Zwracano uwag na utrzymanie komunikacji mor- skich, jako tras zaopatrzenia armii polskiej w niezbdny sprzt wojenny z Francji. Dlatego te, konieczne byo utrzymanie wasnego wybrzea wraz ze znajdujcymi si portami jako miejscami do jego przeadunku. Ponadto zakadano aktywne zaan- gaowanie si floty francuskiej w obron komunikacji morskich na Batyku i to zarówno w wypadku wojny z Niemcami, jak i z Rosj Radzieck16.

13 Ibidem, s. 39. 14 R. Witkowski, Z problematyki obrony wybrzea polskiego w latach 1920-1927, /w/: „Biu- letyn Historyczny” Gdynia 1973, s.45-80. 15 M. Zieliski, Polskie pogldy doktrynalne i koncepcje strategiczno-operacyjne uycia si morskich w dziaaniach wojennych obowizujca w latach 1919-1990 / w/ : Rozwój Mary- narki Wojennej i polskiej morskiej myli wojskowej w latach 1918-1990 . Materiay z semi- narium naukowego, Wyd. AMW Gdynia 1992, s. 148. 16 P. Stawecki, Polityka wojskowa Polski 1921-1926, Warszawa 1981, s. 91-92. B. Zalewski, op.cit., s. 31.

247 Jerzy Bdmirowski

Znalazy ona zrozumienie w Ministerstwie Spraw Wojskowych, co pozwoli- o uruchomi prace nad planami rozbudowy PMW. Prace te miay uwzgldnia zmian dotychczasowych zada dla floty wojennej. Nowe zadania eliminoway m.in. koncepcje blokowania floty nieprzyjaciela w jego portach, a miay uwzgld- nia dziaania okrtów podwodnych w pobliu tras eglugowych potencjalnego przeciwnika. Oznaki wiadczce o pozytywniejszym ocenianiu Marynarki Wojennej przez naczelne czynniki wojskowe, wystpiy dopiero pod koniec 1924 roku. Wyko- rzystujc t sytuacj przystpiono do realizacji wczeniej opracowanych zamierze, lecz tylko czciowo je zmieniajc. Natomiast zadanie marynarki pozostao takie samo, a wic nie mogo by mowy o panowaniu na Morzu Batyckim, co podkrela- no: „... powinnimy ograniczy nasze operacje morskie i dostosowa je do naszych rodków, rozbudowa tak marynark, która by, nie posiadajc wikszych okrtów bojowych zdolna bya obroni nasze wybrzee i obroni nasze transportowce na morzu oraz pozwalaa nam samym dziaa przeciwko komunikacjom przeciwnika z ostateczn aktywnoci”17. Kierownictwo Marynarki Wojennej po 1922 roku zakadao, e: 1/ okrty podwodne posiadajce znaczny zasig i skryto dziaania, umoliwiaj atakowanie si nawodnych przeciwnika na jego wodach terytorialnych i szlakach komunikacyj- nych oraz mog skutecznie przeciwdziaa jego flocie, zagraajcej wasnej bazie morskiej i wybrzeu; 2/ kontrtorpedowce (niszczyciele) bd przeznaczone do dzia- ania na wodach przeciwnika i jego szlakach komunikacyjnych oraz do ochrony wasnych konwojów i zwalczania lekkich si przeciwnika; 3/ pozostae okrty miay realizowa zadania polegajce na stawianiu zagród minowych, traowaniu oraz zwalczaniu okrtów podwodnych18. Od 1925 roku KMW rozpoczo analizowa i dostosowywa doktryny wielkich marynarek, szczególnie kolonialnych, do warunków polskich. Znalazo to wyraz w niektórych powanych opracowaniach i publikacjach. Niewtpliwie, w duej czci byy to pogldy reprezentowane przez oficerów PMW, którzy wraca- li do kraju po ukoczeniu studiów i kursów we Francji. Wspópraca z francusk marynark wojenn ukadaa si bardzo pomylnie. Dziaajca w Polsce w latach 1924-1932 Francuska Misja Morska – przebywao w niej prawie 90 oficerów, chorych i podoficerów- przystosowywaa do naszych warunków, francuski dorobek myli morskiej, w tym dowiadczenia wyniesione

17 W. Steyer, Drogi rozwoju marynarki wojennej w okresie midzywojennym, „Przegld Morski”1932, nr 6, s.16. 18 M. Zieliski, op.cit. s.149.

248 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej z dziaa morskich w I wojnie wiatowej; przygotowaa personel PMW do obsugi zamówionego we Francji sprztu wojskowego i okrtów, w oparciu o rodki kredy- towe przyznane prze stron francusk 19. Przykadem, tego bya dostawa wojskowe- go sprztu z Francji , który przypyn na pokadzie krownika francuskiego „Jules Michelet”, co miao miejsce w lipcu 1922 roku Oficerowie Francuskiej Misji Mor- skiej równie pomagali oficerom PMW w opracowywaniu regulaminów; organizo- waniu procesu ksztacenia i szkolenia w szkoach i orodkach szkoleniowych PMW; oraz w utrzymaniu cznoci z ministerstwem marynarki francuskiej dotyczcej szkolenia oficerów i podoficerów w szkoach wojennomorskich we Francji20. W lipcu 1921 roku, Polskiej Marynarce Wojennej zaproponowano dwa miejsca na studiach w Morskiej Szkole Wojennej we Francji. Studia te trway dwa lata i byy one w pewnym stopniu akademi sztabu generalnego, a jej absolwenci po powrocie do kraju otrzymywali tytu oficera dyplomowanego. W okresie midzywo- jennym dyplomy te zdobyo 9 oficerów naszej marynarki, a byli to: Eugeniusz Sol- ski, Stefan. Frankowski, Adam Mohuczy, Rafa Czeczott, Jerzy Kossowski , Robert Stankiewicz, Tadeusz Stoklasa, Robert Gintowt-Dziewiatowski, Marian Majewski , Wodzimierz Steyer21. Ci oficerowie w póniejszym okresie odgrywali bardzo wa- n rol w Polskiej Marynarce Wojennej, i tak m.in. : kmdr por. Edward Solski by w skadzie polskiej delegacji w Genewie, czego finaem byo zawarcie w jej nastp- stwie bilateralnych ukadów morskich, w tym ukadu pomidzy Wielk Brytani a Polsk; kmdr Stefan FRANKOWSKI - dowódca Morskiej Obrony Wybrzea; kontradmira Adam Mohuczy – dowódca Marynarki Wojennej; kontradmira Wo- dzimierz Steyer- dowódca Marynarki Wojennej; kmdr por. Roman Stankiewicz dowódca dywizjonu kontrtorpedowców; kmdr por. Rafa Czeczott - czoowy teore- tyk taktyki MW autor wielu opracowa z dziedziny taktyki okrtów podwodnych, fortyfikacji nadbrzenej i obrony wybrzea; kmdr Tadeusz Stoklasa peni funkcj komendanta Szkoy Podchorych MW, po czym zosta mianowany attache mor- skim w Londynie; kmdr Marian Majewski- szef Sztabu Dowództwa Floty. Nie tylko w tej szkole studiowali i uczestniczyli w kursach oficerowie PMW. W latach 1921-1925 studiowali lub uczestniczyli w kursach organizowanych w: Morskiej Szkole Wojennej, Morskiej Szkole Artylerii, Morskiej Szkole Torpe- dowej, Morskiej Szkole Aeronautycznej, Morskiej Szkole Budowy Okrtów . Take kierowano na studia do Morskiej Szkoy Komisarzy ( kwatermistrzów), Szkoy Podwodnego Pywania ( uruchomiono j 1 grudnia 1927 roku gdzie podczas trzech

19 J. Przybylski, op.cit. s.62. 20 Cz. Ciesielski, op.cit, s.26. 21 Ibidem, s 27.

249 Jerzy Bdmirowski zorganizowanych kursach przeszkolono 12 oficerów i 100 podoficerów PMW), na kursach w Subie Hydrograficznej oraz na rónego rodzaju kursach m.in. torpe- dowym, nurkowym .Nie tylko w uczelniach marynarki francuskiej oficerowie PMW zdobywali wiedz. Kilku oficerów mechaników odbyo sta na krowników szkol- nym „Jeanne d’Arce”, a take studiowali w Wyszej Szkole Elektrotechnicznej. We Francji w latach 1925-1933 studia i kursy ukoczyo okoo 100 ofice- rów i prawie tylu podoficerów w rónych specjalnociach m.in. torpedowej, pod- wodnego pywania, artylerii morskiej, a ponadto 12 podporuczników odbyo sta pywania na krowniku szkolnym„Jeane d’Arc”22. Najwiksza liczba oficerów PMW przebywaa na studiach i na kursach w orodkach francuskiej marynarki wo- jennej w okresie, budowy okrtów dla PMW we francuskich stoczniach. Do 1926 roku rzd polski nie zamówi w stoczniach francuskich ani jednej jednostki bojowej dla floty morskiej. W tym czasie, wspópraca z Francj (z wyjt- kiem szkolenia) ograniczya si w zasadzie do sprzedania, gównie na kredyt, nie- wielkiej liczby przestarzaego sprztu i uzbrojenia oraz dwóch statków transportowych. Dopiero w kwietniu 1926 roku w Paryu zostaa podpisana umowa na dostaw dla PMW dwóch niszczycieli i trzech okrtów podwodnych. Zdaniem kontradmiraa Wodzimierza B. Steyera, wybór stoczni francu- skich do budowy okrtów nawodnych nie by najlepszy, gdy stocznia ta nie posia- daa tradycji w budowie tego typu jednostek. Przy jej wyborze kierowano si wzgldami politycznymi, gdy w skad zarzdu stoczni wchodziy wybitne osobisto- ci francuskiego wiata polityki, na czele z ówczesnym premierem Francji, a zara- zem ministrem spraw zagranicznych Arystydesem Braindem. Natomiast prof. Aleksander Potyraa podkrela, opierajc si na relacji ówczesnego zastpcy szefa Suby Technicznej KMW in. Berensa, e w zamówieniu dwóch niszczycieli typu „Wicher” i trzech okrtów podwodnych typu „Wilk” zadecydowa nacisk ze strony MSZ na MSWojsk, a nie - jak by si wydawao – e to ostatnie zdecydowao si na ten pierwszy krok w rozbudowie floty, doceniajc jej konieczno dla obrony kraju23. Mona zatem przyj, e celem byo uzyskanie poparcia Francji dla Polski w sprawach politycznych i gospodarczych.

22 Cz. Ciesielski, Szkolnictwo Marynarki Wojennej w latach II Rzeczypospolitej, Warszawa 1974, s. 162. 23 W. Steyer, Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1919-1939. Odbiór okrtów, cz. 2, „Wojskowy Przegld Historyczny”, 1960 nr 4, s. 243. por. Archiwum Muzeum Mary- narki Wojennej [dalej AMMW] A. Potyraa, Wspomnienia dotyczce spraw Marynarki Wo- jennej, sygn. 13, s.50. Prof. dr. in. Aleksander Potyraa w latach 1926-1930 pracowa jako inynier w stoczni Danzinger Werft w Wolnym Miecie Gdask w charakterze konstruktora , a w latach 1930-1934 w Stoczni Modlin na stanowisku kierownika biura konstrukcyjnego.

250 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej Po zamachu majowym (1926 r.), w którym PMW nie uczestniczya, zostaa ona w pewien sposób „ukarana” przez Józefa Pisudskiego. Polegao to na ograni- czaniu rodków finansowych na rozwój jej potencjau bojowego, poprzez sugerowa- nie ograniczenia zada dla si morskich. Potwierdzeniem tego byy „Wytyczne do badania zagadnie specjalnych” z czerwca 1928 roku, w których J. Pisudski napi- sa: gdy mamy do czynienia z pastwem o skromnym budecie i o ludnoci tak z mo- rzem nie obytej, jak Polska, to jakiekolwiek przypuszczenie o szybkoci rozbudowy floty i zwikszenia jej celów poza skromn, lecz nadzwyczaj cenn prawd o obronie niewielkiego wybrzea morza, które posiadamy, sign trudno24. Z pocztkiem lat trzydziestych Kierownictwo Marynarki Wojennej spora- dycznie wysyao oficerów na studia. Jedn z przyczyn byo rozlunienie stosunków polsko-francuskich, a fina nastpi w dniu 31 lipca 1932 roku, kiedy to zakoczono dziaalno Francuskiej Misji Morskiej w Polskiej Marynarce Wojennej25. Drugim czynnikiem (finansowym), który w pewnym stopniu wpyn na zakoczenie wspó- pracy szkoleniowej z francusk marynark wojenn, byo uruchomienie wasnych kursów specjalistycznych w oparcie o posiadan ju kadr oraz dowiadczenia wy- niesione ze szkó francuskich. Zarówno studia jak i kursy oraz stae odbywane we Francji przez oficerów PMW wpyny na poziom przygotowania ich do pracy dowódczo-sztabowej a take pozostawiy w ich wiadomoci pewne zafascynowanie zachodnio-europejsk sztu- k wojenn. Potwierdzeniem tego, e oficerowie PMW opanowali na dobrym poziomie wiedz taktyczn, byo zorganizowanie na pocztku lat 30. oficerskiego kursu tak- tycznego. Wykadowcami byli oficerowie PMW absolwenci francuskich uczelni wojskowych26. Kurs ten realizowano w oparciu o baz dydaktyczn Szkoy Podcho- rych Marynarki Wojennej, a celem jego byo wypracowanie jednolitego pogldu na zadania marynarki wojennej. Przebywajce w rónych okresach, wymienione misje morskie, biorc udzia w tworzeniu szkolnictwa morskiego, prezentowali pogldy wasnych teorety- ków na rozwój i zadania flot wojennych. Niewtpliwie te pogldy wpyny na ofi- cerów Kierownictwa Marynarki Wojennej, o czym wiadczyo wystpienie

W maju 1934 roku rozpocz on prac w Subie Technicznej KMW a od 1936 roku do roz- poczcia wojny w 1939 roku peni tam funkcj instruktora budowy okrtów i równoczenie zastpcy kierownika wydziau budowy okrtów. Za S. Ordon, ..., s. 215. 24 por. CAW, Akta GISZ, sygn. 302.4. 1934. Wytyczna badania zagadnie specjalnych z 5.6.1928 r. 25 AMW, sygn. 732/8/8 , s.112. Dokumentacja szkoleniowa KMW.

251 Jerzy Bdmirowski z podobnymi, nieco skromniejszymi propozycjami dotyczcymi kierunków rozwoju polskiej floty wojennej. Koncepcja „ fleet in being” w warunkach polskich polegaa na tym, e miaa to by flota odpowiadajca po wzgldem jakoci flocie pastw zachodnich, za to sabsza ilociowa. Zgodnie z t koncepcj, flota miaa ogranicza dziaanie si morskich przeciwnika, chocia dysponowaa mniejsz liczb okrtów oraz mniej skutecznym uzbrojeniem. W latach 1926-1935 w najwyszych instytucjach wojskowych, a nawet rz- dowych, nie udao si wypracowa jednolitej spójnej koncepcji, a nastpnie w opar- ciu o ni doktryny wojennej, uwzgldniajcej kierunek rozwoju PMW, a take i zasad uycia jej si morskich w konflikcie zbrojnym. Postrzegano j jako mao znaczcy element wspierajcy operacje wojsk ldowych, którym przypisywano za- dania strategiczne. Pokosiem takich „wizji”, byy bardzo skromne rodki finanso- we, jakie corocznie wyasygnowano z budetu WP dla PMW. W latach 1933-1934 w PMW pojawia si kryzys zaufania do francuskiego sprztu i uzbrojenia, gównie na podstawie negatywnej oceny wartoci taktyczno - technicznej niszczycieli i okrtów podwodnych. Równie na arenie midzynarodo- wej obserwuje si spadek prestiu Francji. w tym samym czasie w Polsce pojawia si zmiana orientacji w polityce zagranicznej, ukierunkowanej na odnowienie kon- taktów z Wielk Brytani. Niewtpliwie do osabienia sojuszu z Francj w 1934 roku przyczynio si podpisanie deklaracji polsko-niemieckiej o niestosowaniu przemocy oraz umowy o wzajemnym wyrzeczeniu si agresywnej propagandy, za- koczeniu wojny celnej oraz przestrzeganiu praw Polaków w Gdasku. W latach trzydziestych w Polsce praktycznie nie funkcjonowa jednolity po- gld na rozwój naszej floty wojennej ( dotyczyo to zarówno rzdu jak i Kierownic- twa Marynarki Wojennej). Tworzenie floty byo organizowane dorywczo, w miar uzyskiwania rodków na budow okrtów, a tak powstajca flota nie odpowiadaa rzeczywistym potrzebom. Faktycznie, flota wojenna przez cay czas znajdowaa si na etapie rozwoju pocztkowego. KMW uparcie forsujc budow okrtów i prze- znaczajc na ten cel niemal wszystkie rodki, zaniedbano obron baz i wybrzea od strony ldu. Do wybuchu wojny sytuacja nie ulega radykalnej poprawie. Wybuch wojny spowodowa, e Polska Marynarka Wojenna po kampanii wrzeniowej zostaa reaktywowana na terenie Wielkiej Brytanii. Zapewne dziki dobremu przygotowaniu pod wzgldem operacyjno-taktycznym i specjalistycznym, personel PMW by wysoko oceniany przez dowództwa zespoów alianckich, w któ- rych skad wchodziy nasze okrty. Bya to zapewne zasuga równie misji mor-

26 AMW, sygn. 6/49/6, s.105.

252 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej skich, dziki którym kadra miaa moliwo zdobywania niezbdnej wiedzy na stu- diach i kursach organizowanych na terenie tych pastw. To w praktyce przynosio konkretne wymierne efekty podczas dziaa wojennych. Podobne zadania jak Francuska Misja Morska, z tym, e jeszcze w bardziej rozszerzonym zakresie, speniaa wprawdzie mniej liczna, ale za to bardziej ekspan- sywna Misja Morska Zwizku Radzieckiego w 1945 roku, czy te Grupa Doradców Morskich ZSRR w latach 1946-1949 oraz oficerowie radzieccy sucy w Marynar- ce Wojennej w latach 1949-195627. Po zakoczeniu II wojny wiatowej Polska znalaza si w innym ukadzie geopolitycznym i wojskowym. Rozpocza si ponad 40-letnia wspópraca wojsko- wa ze Zwizkiem Radzieckim oraz z Niemieck Republik Demokratyczn. Doty- czya ona wielu zagadnie – od dostaw sprztu i uzbrojenia, poprzez udzia oficerów armii radzieckiej w dowodzeniu i kierowaniu siami zbrojnymi naszego kraju, po szkolenie oficerów SZ PRL na kursach specjalistycznych i studiach w ich uczel- niach i orodkach wojskowych. Takie formy wspópracy miay swoj tradycj nie tylko w Polsce, ale w wielu armiach wiata, szczególnie w NATO. Poczwszy od 1950 r. Stany Zjednoczone udzielay pastwom NATO pomocy wojskowej (opieraa si ona na uchwalonej przez Kongres USA w 1949 r. ustawie w sprawie wzajemnej pomocy wojskowej – Mutual Defense Assistance Act), „delegowali” take instrukto- rów i doradców, organizowali szkolenia na terytorium danego pastwa oraz otwiera- li swoje uczelnie dla oficerów z pastw NATO 28. W kwietniu 1945 r. podpisujc z Polsk umow o szeroko rozumianej wspópracy, Zwizek Radziecki doprowadzi do stworzenia takich mechanizmów, które gwarantoway mu pen kontrol nad Siami Zbrojnymi PRL, w tym równie nad rozwojem oraz zadaniami realizowanymi przez Marynark Wojenn29. Wyko- rzystujc ukady sojusznicze, ingerowa w polityk kadrow WP, doprowadzajc do wyeliminowania przedwojennej kadry oficerskiej, w tym oficerów wywodzcych si z Polskiej Marynarki Wojennej lat 30. i okresu II wojny przybyych z Wielkiej Bry- tanii i Szwecji. Konsekwencj tego byo powstanie duej liczby vacatów, szczegól- nie w korpusie oficerów starszych, a wic wród najlepiej przygotowanych do dowodzenia zwizkami taktycznymi czy kierowania sztabami. Tym samym, strona radziecka stworzya sobie moliwo decydowania o obsadzie tych stanowisk –

27 J.Przybylski , op. cit. s.62. 28 Verteidigung im Bündnis. Planung, Aufbau und Bewährung der Bundeswehr 1950 – 1972, Mün- chen 1975. 29 Udzia oficerów radzieckich w yciu naszego wojska przedstawi E. J. Nalepa, Oficerowie Armii Radzieckiej w Wojsku Polskim 1943 – 1968, Warszawa 1995.

253 Jerzy Bdmirowski poprzez wpyw na dobór kadry oficerskiej MW kierowanej na szkolenie do swoich wojskowych akademii i orodków szkoleniowych. Podczas realizacji swojej misji, troszczyli si o to, aby organizowa, szkoli i uzbraja nasza marynark wojenn na wzór flot wojennych Zwizku Radzieckiego. Celem przygotowania oficerów MW do obsugi i bojowego wykorzystania- sprzedanych lub wydzierawionych Polsce okrtów, szkolono ich w radzieckich morskich akademiach i orodkach szkoleniowych. W ten sposób „przerzucano” do polski dorobek radzieckiej myli morskiej. Przejcie w 1945 roku wybrzea (dugo linii brzegowej 524 km, co sta- nowi prawie 15% cakowitej dugoci granic Polski) postawio przed ówczesnym rzdem i NDWP powane wyzwanie, jakim byo zorganizowanie ochrony i obrony granicy morskiej pastwa. To ogromne zadanie powierzono Marynarce Wojennej. Zostao ono zawarte w Wytycznych dla rozwoju Marynarki Wojennej na lata 1946 – 1949 i zgodnie z nim siy morskie miay zapewni obron polskiego wybrzea mor- skiego oraz oson dla pónocnego skrzyda i tyów ewentualnego frontu obronnego na Odrze i Nysie30. W padzierniku 1945 roku Zwizek Radziecki, w oparciu o decyzje uzgod- nione na Konferencji Poczdamskiej w dniu 6 sierpnia, przyzna Polsce w ramach reparacji wojennych dwadziecia trzy okrty w tym dwanacie cigaczy okrtów podwodnych i dwa kutry torpedowe, które nadaway si tylko do patrolowania gra- nicy morskiej i szkolenia zaóg. Naley podkreli, e wszystkie te okrty byy zdolne do wykonywania zada tylko w rejonie Zatoki Gdaskiej. Pocztkowy rozwój marynarki wojennej w Polsce, zarówno w okresie II Rzeczypospolitej jak i po drugiej wojnie wiatowej, posiada cechy wspólne. W obydwu przypadkach oparty zosta na posiadanym ( zastanym) w kraju sprzcie i okrtach ( statkach) oraz na okrtach przyznanych Polsce w ramach reparacji wo- jennych. Wstpne koncepcje dotyczce tworzenia i wykorzystania si marynarki wo- jennej, powstaway w latach 1945-1949, a w nastpnych latach byy one doskonalo- ne lub w swoisty sposób modyfikowane, ale ich ogólny sens nie uleg zmianie. Podkreli naley, e istotna rol w ksztatowaniu tych koncepcji, odegrali oficero- wie wywodzcy si z PMW II Rzeczypospolitej, a szczególnie: kontradmiraowie

30 Wytyczne... w znacznej czci zostay oparte na propozycjach gen. bryg. S. Mossora, uzgodnionych z penicym obowizki dowódcy MW kontradmiraem A. Mohuczym. Wy- tyczne... byy skadow Wytycznych Naczelnego Dowódcy WP w sprawie rozwoju Wojska Polskiego w latach 1947 – 1949, w których zawarto zasady unowoczeniania wojsk ldo- wych i lotnictwa.

254 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej A. Mohuczy i W. Steyer oraz komandorzy: Stanisaw Mieszkowski, Adam i Alek- sander Mohuczy, Bolesaw Romanowski, Zbigniew Przybyszewski, i wielu innych, a take oficerowie radzieccy, wchodzcy w skad pracujcej w Dowództwie MW w latach 1946-1949 grupy doradców z ZSRR z komandorem (kontradmiraem) Iwa- nem Szylingowskim na czele31. W przeciwiestwie do okresu midzywojennego, tworzone w kraju w lipcu 1945 roku Dowództwo Marynarki Wojennej czyo w sobie: dowodzenie, zaopa- trzenie, a take byo centraln administracj. Aby to wszystko sprawnie realizowa, naleao rozbudowa odpowiednie struktury, tym bardziej, e Ministerstwo Obrony Narodowej i Sztab Generalny WP planowali w przyszoci powierzy Marynarce Wojennej cakowit obron wybrzea morskiego32. Podejmowane pod „dyktando” czonków radzieckiej misji morskiej koncepcje operacyjnego wykorzystania Mary- narki Wojennej w momencie konfliktu zbrojnego przewidyway, e bdzie ona re- alizowaa zadania postawione przed ni nie samodzielnie, lecz w ramach wspólnej i skoordynowanej akcji z Flot Batyck Zwizku Radzieckiego. W pocztkowym okresie tworzenia tego rodzaju si zbrojnych, Naczelny Dowódca WP czasowo powierzy dowodzenie MW, oficerom wchodzcym w skad Radzieckiej Misji Morskiej. W takim ukadzie, szef misji kontradmira Mikoaj Abramow obj stanowisko dowódcy Marynarki Wojennej, a jego zastpca kmdr Iwan Szylingowski zosta szefem Sztabu Gównego MW. Zasadniczym dokumentem wydanym w pocztkowym okresie organizacji byy Wytyczne dla rozwoju Marynarki Wojennej na okres lat 1946-1949. W zaoe- niach strategicznych tego programu stwierdzono, e „...zadaniem Marynarki Wojen- nej, na wypadek zbrojnego konfliktu na zachodniej granicy pastwa bdzie obrona operacyjna wybrzea Polski, dziaania przeciwdesantowe, utrzymanie linii komuni- kacyjnych z ZSRR i Szwecji oraz wewntrznych midzy bazami. Ponadto miaa ona zapewni panowanie w powietrzu w okrelonej przestrzeni i czasie dla zapewnienia obrony baz, operacji floty i wspópracy z ni”33.

Po 1950 roku wraz z przybyciem oficerów radzieckich do Marynarki Wo- jennej i objciu przez nich wielu stanowisk dowódczych i kierowniczych, przyst- piono min do dostosowywania obrony wybrzea do radzieckiej doktryny i strategii wojennej, a w lad za tym i zada dla si morskich,. W tym czasie skoncentrowano

31 Ibidem, s. 71. 32 AMW, sygn. 82, s.1 i sygn. 2/15, s.60. 33 Cz. Ciesielski, W. Pater, j. Przybylski, Polska Marynarka Wojenna 1918-1980, Wyd. Bellona, Warszawa 1992, s.143.

255 Jerzy Bdmirowski si na usamodzielnieniu tego rodzaju si zbrojnych od instytucji centralnych MON oraz na kompatybilnoci ze struktur Floty Batyckiej ZSRR. Uruchomiony zosta proces pozbywania si kadry zawodowej, która rozpo- cza sub przed wojn lub w jej trakcie, suc w formacjach podporzdkowa- nych rzdowi londyskiemu. Sygnaem potwierdzajcym te dziaania byo pismo ministra obrony narodowej skierowane w grudniu 1951 r. do dowódcy Marynarki Wojennej o treci: „W sprawie uporzdkowania kadry oficerskiej nadmieniam, e nazwiska oficerów, którzy podlega bd zwolnieniu do 15 stycznia 1952 r., po- dam w daniach najbliszych. Nastpny wykaz podam do dnia 1 lutego 1952 r. Poza tym uporzdkowanie kadr MW wie si cile z wymian szeregów oficerów”34. Oznacza to, i Dowództwo Marynarki Wojennej nie miao wpywu na ów proces, a „oczyszczaniem szeregów kadry zawodowej” zajmowa si Gówny Zarzd In- formacji Wojskowej WP i jego agendy w poszczególnych rodzajach wojsk. W zwizku z tym przedstawiciele Radzieckiej Misji Morskiej w porozumie- niu z MON ( po akceptacji rzdu ZSRR) przystpili do przygotowania najbardziej wartociowych „modych” oficerów- wychowanków Ludowego Wojska Polskiego. W Marynarce Wojennej problem ten rozwizano na bazie Oficerskiej Szkoy Mary- narki Wojennej poprzez wprowadzenie tzw. roku zerowego ( ustalono czteroletni okres nauki) w trakcie którego, podchorowie uzupeniali rednie wyksztacenie ogólne i przygotowywali si w ten sposób do podjcia po ukoczeniu OSMW stu- diów w akademiach morskich Zwizku Radzieckiego.35 W 1948 roku pojawiaj si trudnoci w funkcjonowaniu OSMW, co byo efektem zwalniania m.in. z marynarki oficerów wyszkolonych w okresie midzywo- jennym. W zwizku z taka sytuacj komenda szkoy w porozumieniu z Dowódz- twem MW , wystpia do MON o skierowanie do dyspozycji OSMW oficerów radzieckich. Po kilku zaledwie miesicach do szkoy przybyli oficerowie radzieccy i objli cz stanowisk kierowniczych, a take zostali wykadowcami. Na prze- strzeni piciu lata tj. od 1949 r. do 1954 r. w OSMW suyo 5-7 oficerów radziec- kich. Po przybyciu oficerów radzieckich do OSMW wprowadzono zmiany orga- nizacyjne, polegajce m.in. na poczeniu pokrewnych przedmiotów w cykle. Stay si one osobnymi komórkami szkoy podporzdkowane wydziaom lub bezpored- nio zastpcom komendanta OSMW. Kolejn zmian przeprowadzono w 1952 roku, kiedy to utworzono dwa fakultety: pokadowy i techniczny, natomiast cykle przed-

34 AMW, sygn. 82 s. 13. Zawarto tylko liczb oficerów majcych zosta zwolnionych w poszczególnych terminach (do 15.01.1952 – 30 oficerów; do 15.04.1952 r. – 30 oficerów). 35 AMW, sygn. 2/13, s.82.

256 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej miotowe przeksztacono w katedry. Niewtpliwie zmiany te wpyny pozytywnie na usprawnienie procesu dydaktycznego, a tym samym na wzrost poziomu naucza- nia. Pod wzgldem organizacyjnym przybliay szko do uczelni typu wyszego.36 Warto doda, e po przybyciu oficerów radzieckich do szkoy, oprócz zmian jakie zaprezentowano powyej, take umundurowanie podchorych oparto na wzorach tego rodzaju szkó istniejcych w ZSRR. W miejsce zwalnianych oficerów przedwojennych przyjmowano oficerów z radzieckiej floty wojennej oraz oficerów z jednostek ldowych i lotniczych. W grudniu 1951 r. na stanowisko szefa Sztabu Gównego MW przyby oficer z wojsk ldowych, dotychczasowy kierownik II Kursu w Akademii Sztabu General- nego WP pk Jan Winiewski (póniejszy kontradmira), na stanowisko zastpcy dowódcy MW ds. politycznych pk (kmdr) Samuel Malko – oficer radziecki, a w pierwszej poowie 1952 r. stanowisko zastpcy dowódcy ds. liniowych obj kontradmira Aleksander Winogradow – równie oficer radziecki. Braki w obsadzie stanowisk oficerskich w MW uzupeniano, zwikszajc liczb awansów lub awansujc podoficerów zawodowych na oficerów (w WP rów- nie to praktykowano). W kwietniu 1951 r. minister obrony narodowej mianowa na kolejne stopnie grup 104 oficerów37, a w nastpnych latach liczba ta jeszcze si zwikszya. W zwizku z pogarszajc si sytuacj kadrow wród oficerów star- szych uruchomiono akcj mianowania oficerów na wysze stopnie a trzykrotne w cigu jednego roku. Przykadem moe by rok 1954, w którym awansowano 772 oficerów38. W 1952 r. sub w Siach Zbrojnych PRL penio 41 generaów i 670 ofice- rów radzieckich, a w samej Marynarce Wojennej 39 oficerów, wród nich 2 admira- ów, 36 oficerów starszych (w tym 6 komandorów) i 1 oficer modszy. W tym wanie roku oficerowie radzieccy stanowili najliczniejsz grup, bo a 39-osobow39. Na tak sytuacj wpyw miay dwa czynniki: przybycie kolejnych grup oficerów radzieckich oraz przeduenie czasu pobytu w Polsce (1 – 3 lata) tym oficerom, którzy przybyli w latach wczeniejszych, tj. 1949 – 1952. W przedstawio- nym okresie na etatowych stanowiskach oficerskich w Marynarce Wojennej (jed- nostkach pywajcych, nadbrzenych, w sztabach i szkoach) sub penio

36 AMW, sygn. 3282/68/3, s.189-195. 37 AMW, sygn. 366/53/16, t. 12, s. 321. Oddzia Kadr DMW. 38 AMW, sygn. 1664/58/22, t. 9, s. 23 – 26. Oddzia Kadr DMW. AMW, sygn. 3283/68/19, t. 5, s. 273. Oddzia Kadr DMW. 39 Por. J. Przybylski, Oficerowie radzieccy..., s. 24.

257 Jerzy Bdmirowski

97 oficerów radzieckich, w tym 4 admiraów i 15 komandorów, z których wikszo bya na etatach admiralskich40. W pocztkowej fazie dziaania oficerów radzieckich w naszym morskim szkolnictwie wojskowym, wprowadzano wszechstronnie indoktrynacj ycia i dzia- alnoci. To wanie w nich ksztacone i szkolone kadry otrzymyway precyzyjnie okrelony zasób informacji wynikajcy ze wspópracy z ZSRR, a po 1956 roku z koalicyjnej doktryny morskiej pastw Ukadu Warszawskiego. Powstay brak kadr, a niski poziom przygotowania tej, która pozostaa, do samodzielnego dowodzenia zwizkami, zadecydowa o tym, e wystpiono z prob o rozpoczcie szkolenia kadr oficerskich , gównie specjalistycznych, w ZSRR. W pierwszym okresie kierowano do ZSRR na studia i kursy oficerów starszych, planowanych do objcia wyszych stanowisk subowych lub te je ju zajmuj- cych, na roczne i dwuletnie kursy akademickie do akademii morskich ZSRR.41 W 1952 roku powrócia pierwsza grupa oficerów starszych MW po rocznym przeszkoleniu na Kursie Doskonalenia Oficerów, zorganizowanego przy Akademii Marynarki Wojennej w Leningradzie. Dwa lata póniej uruchomiono pierwszy Kurs Doskonalenia Oficerów (KDO), w którym uczestniczyli oficerowie modsi, przewi- dziani na dowódców dziaów okrtowych na niszczycielach. Na KDO szkolono na nastpujcych specjalnociach: dowódcza; artyleria pokadowa; bro podwodna; nawigacja. Pocztek drugiego etapu w dziejach Marynarki Wojennej (1950 – 1955) rozpocz si wraz z odejciem ze stanowiska dowódcy MW kontradmiraa Wo- dzimierza Steyera. Nowym dowódc zosta oficer radziecki kontradmira Wiktor Czerokow42. Kilka miesicy po objciu stanowiska przedstawi on ministrowi obrony na- rodowej koncepcj organizacji i perspektywy rozwoju MW43. Bya ona zgodna z zaoeniami operacyjnymi koncepcji fortess fleet, zgodnie z któr polska flota wojenna miaa dziaa na rzecz baz lub frontu ldowego poprzez tzw. „przedue- nie”, m.in. zasigu artylerii nadbrzenej, tym samym gwarantujc wiksz skutecz- no dziaa obronnych.

40 Ibidem, s. 24. 41 J. Przybylski, Marynarka Wojenna PRL w latach 1956-1980,( studium historyczno- wojskowe), „ Zeszyty Naukowe” AMW , Gdynia 1988, s.29. 42 AMW, sygn. 440/51/1, t. 8, s. 1. Rozkazy i zarzdzenia MON i DMW. Rozkazy personal- ne nr 1393 z dnia 28.11.1951 r. Uchwa Rady Ministrów ZSRR z dnia 6.11.1951 r. kontr- admira Wiktor Czerokow zosta mianowany wiceadmiraem. 43 CAW, akta SzG WP, sygn. IV.501.1/A.1304. AMW, sygn. 231/9, t. 5. s. 399 – 410. Kore- spondencja DMW z MON.

258 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej Na pocztku 1951 roku rzd przyj przygotowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej Plan wzmocnienia obronnoci pastwa (tzw. dwuletni plan za- mierze organizacyjnych na lata 1951 – 1952). W Marynarce Wojennej zintensyfi- kowano rozbudow lotnictwa morskiego oraz jednostek nadbrzenych, a take zwikszono liczb okrtów. Ponadto trway prace nad organizacj obrony Bazy Gównej44, która staa si samodzielnym obiektem o znaczeniu operacyjnym. W okresie tym w Ministerstwie Obrony Narodowej zadecydowano si na przejcie przez dowódc Pomorskiego Okrgu Wojskowego [POW] odpowiedzial- noci za caoksztat spraw zwizanych z przygotowaniem obrony przeciwdesanto- wej wybrzea oraz koordynowanie ich z dowódc MW. Zasady wspódziaania pomidzy Dowództwem Marynarki Wojennej i II Okrgiem Wojskowym (Pomor- skim Okrgiem Wojskowym) w trakcie organizacji obrony wybrzea i w toku ewen- tualnych dziaa wojennych byy korygowane podczas wspólnych wicze oraz gier wojennych prowadzonych w latach 1951 – 1956. Niestety, w dalszym cigu potrzebne byy rodki finansowe na modernizacj okrtów oraz wprowadzenie do wyposaenia sprztu i uzbrojenia nowej generacji. Ich brak zmusi wiceadmiraa Wiktora Czerokowa45 do przedstawienia ministrowi obrony narodowej meldunku o stanie bojowym si morskich. Zawarta w nim krytyka instytucji rzdowych przydzielajcych rodki finansowe na rozbudow potencjau bojowego si morskich zadecydowaa o odwoaniu go ze stanowiska dowódcy MW. Przygotowana i wdroona przez W. Czerokowa struktura organizacyjna si morskich nie ulega dezaktualizacji a do poowy lat szedziesitych46. W 1954 roku rozpoczto w Wojsku Polskim prace nad kolejnym planem rozwoju si zbrojnych, obejmujcym lata 1955 – 1960, z moliwoci przeduenia go do 1965 roku. Trway one równie w Marynarce Wojennej, a uwzgldniono w nim m.in. cakowite przejcie odpowiedzialnoci za organizacj obrony granicy morskiej w oparciu o ustalon ju wczeniej kooperacj z wojskami ldowymi i lotnictwem47. Zatwierdzenie planu (sierpie 1956) zakoczyo ponad dziesiciolet- ni proces budowania Marynarki Wojennej jako samodzielnego rodzaju si zbroj- nych. Staa si ona liczcym zwizkiem operacyjnym, umoliwiajcym samodzielne

44 Rejon Bazy Gównej – w nim znajdoway si zasadnicze siy MW, obejmowa on na l- dzie pas wybrzea od jeziora arnowieckiego do ujcia Wisy wraz z Pówyspem Helskim, Gdyni i Gdaskiem. 45 AMW, sygn. 3596/78/23, t. 23, s. 33 – 54. Korespondencja Dowództwa MW z MON. 46 J. Przybylski, Marynarka Wojenna PRL..., cz. I, s. 19. Por. J. Pertek, Od Reichsmarine do Bundesmarine, Pozna 1966, s. 317 – 354; M. Andrzejczyk, Polityka Morska RFN, „Ze- szyty Naukowe WSMW” 1978, nr 56 A, s. 149 – 150. 47 J. Przybylski, Marynarka Wojenna PRL..., cz. I, s. 86 – 87.

259 Jerzy Bdmirowski wykonywanie zada zarówno na morzu (w oparciu o okrty i lotnictwo morskie), jak i na ldzie w obronie Bazy Gównej (jednostki nadbrzene MW). Powstanie Ukadu Warszawskiego [UW] zapocztkowao trwajce 36 lat koalicyjne wspódziaanie pastw sygnatariuszy pod kierownictwem Zwizku Ra- dzieckiego. Z kocem 1955 roku rozpocz si kolejny okres w dziejach Wojska Pol- skiego, który charakteryzowa si wspódziaaniem w ramach Ukadu Warszawskie- go48. Podjto wówczas decyzj o przyspieszeniu rozwoju MW wraz z rozszerzeniem dla niej zadania operacyjnego. W obowizujcej od lipca 1955 roku instrukcji doty- czcej Organizacji i zakresu dziaania Dowództwa Marynarki Wojennej naoono na siy morskie zadanie uwzgldniajce organizacj obrony granicy morskiej pastwa od strony morza, w przydzielonej strefie operacyjnej w cisym wspódziaaniu z wojskami ldowymi i lotnictwem49.

PODSUMOWANIE

W latach 1919-1932 w Polskiej Marynarce Wojennej przebyway dwie mi- sje morskie: Brytyjska Misja Morska 1919-1921, a w latach 1924-1932 Francuska Misja Morska. Zarówno jedna jak i druga miaa udzia w przygotowaniu kadr dla tego rodzaju si zbrojnych, proporcjonalnie do czasu ich funkcjonowania w naszym kraju. Jest wiadomo, e gównym celem ich dziaania, bya realizacja polityki zagra- nicznej ich pastw, która w rónych okresach bya bardziej lub mniej przyjazna Polsce. Niewtpliwie gównym czynnikiem , który decydowa o realizacji zada, przez wymienione misje, by udzia PMW w planach strategicznych tych pastw. Niestety powstajca PMW nie bya widziana przez Wielk Brytani i Francj jako sojusznik w ewentualnym konflikcie zbrojnym. Pooenie geograficzne Polski, mo- liwo zamknicia jedynego wejcia na Morze Batyckie przez Cieniny Batyckie, decydowao w znacznym stopniu o nikym zaangaowaniu si rzdów tych pastw

48 Ukad o Przyjani, Wspópracy i Pomocy Wzajemnej... zawarto 15 maja 1955 r. w War- szawie, a cztery dni póniej ratyfikowa go Sejm PRL. W artykule 5. tego Ukadu... czytamy: „Ukadajce si Strony porozumiay si w sprawie utworzenia Zjednoczonego Dowództwa tych swoich si zbrojnych, które zostan wydzielone, zgodnie z porozumieniem midzy ukadajcymi si Stronami, do dyspozycji tego dowództwa, dziaajcego na podstawie wspólnie ustalonych zasad”. Patrz: A. Jasiski, Wojsko Polskie w Ukadzie Warszawskim, „Dzi” 1999, nr 7, s. 87. 49 AMW, sygn. 2026/60/10, t. 38, s. 311 – 329. Dokumentacja Sztabu Gównego MW.

260 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Wpyw doradców wojskowych na dziaalno i organizacj Si Morskich na przykadzie Polskiej Marynarki Wojennej w rozbudow PMW. Dopóty, dopóki realizowano w stoczniach tych pastw budow okrtów dla PMW,( za kredyty otrzymane wanie z tych pastw), wspópraca z misjami morskimi ukadaa si pomylnie. Pomimo tego, oficerowie i podoficerowie PMW uczestniczcy w szkole- niach i kursach organizowanych w Wielkiej Brytanii i Francji w tym czasie, zdobyli bardzo du wiedz z specjalistyczn gwarantujc osiganie sukcesów w czasie dziaa w II wojnie wiatowej. Inne cele i zadania przywiecay po zakoczeniu wojny w 1945 roku Zwizkowi Radzieckiemu. Przy pomocy misji morskiej, stworzy cay mechanizm, którego celem byo zabezpieczenie kontroli nad caoksztatem dziaania polskiej floty wojennej. Równie poprzez tzw. wspóprac sojusznicz, narzucono Marynar- ce Wojennej kierunki jakociowo-ilociowego rozwoju potencjau wojennomorskie- go. Natomiast eliminujc kadr oficersk wywodzc si z Polskiej Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej, uzyskano peny dostp do szkolenia przyszych poko- le oficerów morskich naszej marynarki wojennej.

Recenzja dr hab. Piotr Mickiewicz, prof. nadzw. DSW

ABSTRACT

THE INFLUENCE OF MILITARY ADVISORS ON ORGANIZATION AND ACTIVITIES OF NAVAL FORCES - HE POLISH NAVY CASSUS

From independence and through transition time, marine forces were an active par- ticipant of political-military alliances. In the specific entries of these alliances, the prin- ciple of giving the Polish Naval Forces (PNF) ships, weapons and training as well as training of seafarers were written. This was undoubtedly of huge importance to PNF. The implementation of these projects, groups of advisers were used, who served there in the institutions of command and management of PNF, military training centres, and in military units. It was located in a specific time and political-military situation, therefore, their contribution to the development of naval forces of our country cannot be undermi- ned. The operation of the advisory groups was, is at present and will be an important element of cooperation.

261

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Waldemar MIRONIUK

STANOWISKO DO BADA STATECZNOCI I NIEZATAPIALNOCI MODELU OKRTU PODWODNEGO

STRESZCZENIE

Badania statecznoci, w tym statecznoci awaryjnej, i niezatapialnoci okrtów podwodnych stanowi ródo wiedzy na temat zachowania si okrtu po zatopieniu jego przedziaów. W Akademii Marynarki Wojennej zaprojektowano i zbudowano stanowi- sko laboratoryjne umoliwiajce symulowanie przebicia kaduba modelu okrtu pod- wodnego i tym samym umoliwiajce lepsze poznanie zjawisk wystpujcych w eksploatacji okrtu. W artykule przedstawiono opis stanowiska do bada statecznoci i niezatapialnoci okrtów podwodnych oraz moliwoci jego wykorzystania w procesie szkolenia kadry kierowniczej okrtu.

WPROWADZENIE

W czasie pokojowych dziaa XX wieku ponad 220 [1] okrtów podwod- nych doznao awarii. Najczstszymi przyczynami katastrof okrtów podwodnych byy zderzenia z innymi okrtami podwodnymi, bdy zaogi, poary, wybuchy. Ich zaogi giny na pokadzie okrtu lub podczas próby ratowania ycia w wodzie. Tyl- ko od czasu zakoczenia drugiej wojny wiatowej w katastrofach okrtów podwod- nych ponioso mier 615 marynarzy [1]. Niestety mocarstwa posiadajce ogromne okrty zwaszcza atomowe, czsto s przekonane, i s one niezniszczalne, bezawaryjne i niezatapialne. Jeli dodamy do tego fakt, e na okrcie podwodnym dy si do maksymalnego uzbrojenia prze- strzeni okrtowej, to czsto na bezpieczestwo zaogi nie znajduje si ju wystarcza- jcej iloci miejsca. Rozwinite gospodarczo pastwa posiadajce siln flot podwodn inwestuj w rozwój ratownictwa podwodnego. Gówn przyczyn tych

263 Waldemar Mironiuk inwestycji s wydarzajce si katastrofy okrtów podwodnych oraz zwizana z tym konieczno wytumaczenia rodzinom polegych i caemu wiatu przyczyny mierci zaogi wykonujcej zadania w okresie pokoju. Wybrane awarie i katastrofy okrtów podwodnych XX wieku przedstawiono w tabeli 1 zamieszczonej poniej.

Tabela 1. Wybrane wypadki i awarie na okrtach podwodnych po drugiej wojnie wiatowej [1,5]. Pastwo Data zdarzenia Opis awarii / wypadku

1 2 3

Wielka Bry- Okrt HMS „Truculent”, zaton po zderzeniu z jed- 1950 r. tania nostk handlow u ujcia Tamizy.

Na okrcie K-19 (Hotel) podczas akcji patrolowej na- ZSRR 4 VII 1961 r. stpia awaria reaktora. W wypadku zgino 7 maryna- rzy.

Okrt podwodny „Thresher” podczas wykonywania próbnego zanurzenia nie powróci na powierzchni. USA 10 IV 1963 r. Przyczyn katastrofy byo pknicie rury chodniczej z morsk wod w maszynowni. Caa zaoga - 129 osób zgina. Okrt podwodny „Scorpion” osiad przypuszczalnie na USA 22 V 1968 r. skutek eksplozji wasnej torpedy. Caa zaoga zgina. Na pokadzie okrtu klasy MIKE K-278 „Komsomo- lec” wybuch poar. Jednostka zatona na gbokoci ZSRR 7 IV 1989 r. 1685 metrów na Morzu Norweskim. W wypadku zgin- o 41 marynarzy. Jednostka klasy OSCAR II zatona na pónoc od wy- brzey Norwegii podczas manewrów Floty Pónocnej Rosja 12 VIII 2000 r. na gbokoci 108 metrów. Zgina caa 118 zaoga i prawdopodobnie 12 innych oficerów obserwujcych manewry. ródo: Opracowanie wasne

Z przeprowadzonych analiz literaturowych wynika, e uszkodzenia spowo- dowane s awariami technicznymi oraz bdami popenionymi przez zaogi okrtów. Dlatego znaczna wikszo wiatowych flot wojennych zwraca coraz wik- sz uwag na doskonalenie elementów obrony przeciwawaryjnej okrtu. Jednym z dziaa zwikszajcych bezpieczestwo pywania okrtów i ich zaóg, oprócz wzgldów konstrukcyjnych, jest prowadzenie odpowiedniego szkolenia i wicze

264 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Stanowisko do bada statecznoci i niezatapialnoci modelu okrtu podwodnego z zakresu obrony przeciwawaryjnej w ramach walki o ywotno okrtu. Szkolenia te prowadzone s w przystosowanych do tego celu orodkach wyposaonych w od- powiednie symulatory i aparatur. Wychodzc na przeciw wzrastajcemu zainteresowaniu zagadnieniami do- tyczcymi oceny statecznoci i niezatapialnoci okrtu, jak równie poprawy bez- pieczestwa pywania wykonano specjalistyczne stanowisko do bada statecznoci awaryjnej i niezatapialnoci modelu okrtu podwodnego. Stanowisko to umoliwia symulowanie sytuacji awaryjnych okrtu podwodnego.

STANOWISKO DO BADA STATECZNOCI I NIEZATAPIALNOCI MODELU OKRTU PODWODNEGO

Badania statecznoci awaryjnej i niezatapialnoci okrtów podwodnych sta- nowi ródo wiedzy na temat zachowania si okrtu po zatopieniu jego przedzia- ów. Zalet tych bada prowadzonych na stanowisku laboratoryjnym jest moliwo symulowania przebicia kaduba na przystosowanych do tego celu modelach obiek- tów rzeczywistych. Uproszczony schemat stanowiska do bada statecznoci, pywalnoci okrtu podwodnego przedstawiono na rysunku 1.

Rys.1. Schemat stanowiska do bada statecznoci i niezatapialnoci modelu okrtu podwodnego. 1- stanowisko operatora z komputerem sterujcym i rejestrujcym parametry pooenia modeli, 2 – basen modelu okrtu pod- wodnego, 3 – model okrtu podwodnego, 4 - przewody zasilajce, 5 – uchwyt przewodów zasilajcych ródo: Opracowanie wasne

265 Waldemar Mironiuk

Na prezentowanym stanowisku przeprowadzane bd operacje zanurzania i wynurzania okrtu podwodnego tak jak odbywa si ten proces na rzeczywistym obiekcie, poprzez zalewanie zbiorników balastowych wod zaburtow oraz ich osu- szaniu spronym powietrzem. Gównymi elementami stanowiska do bada statecznoci i niezatapialnoci modeli okrtów, na obecnym etapie prac, s model okrtu podwodnego, komputer sterujcy oraz basen. Kadub modelu zosta wykonany na podstawie linii teoretycz- nych w odpowiedniej skali. Model okrtu podwodnego stanowi podstawowy obiekt bada. Wyposaony jest w specjalistyczne oprzyrzdowanie do pomiaru pooenia w rónych stanach eksploatacyjnych. Na rys. 2 przedstawiono jego sylwetk.

Rys. 2. Model okrtu typu 888 [4]

Wntrze modelu, zgodnie z wczeniej przyjtymi zaoeniami podzielono na 5 przedziaów wodoszczelnych (rys. 3).

Rys. 3. Podzia wewntrzny kaduba modelu OP

Sumaryczna objto wszystkich przedziaów modelu wynosi 55,53 dcm3. Dziobowy (I) i rufowy (V) zbiornik balastowy przeznaczony jest do wykonywania

266 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Stanowisko do bada statecznoci i niezatapialnoci modelu okrtu podwodnego operacji zanurzania i wynurzania modelu okrtu podwodnego. Korekcja trymu oraz pooenie modelu na zadanej gbokoci bd realizowane za pomoc dwóch zbior- ników regulacyjnych zaprezentowanych na rys.4.

Rys. 4. Fotografia przedziau modelu wyposaonego w zbiorniki regulacyjne

Model okrtu podwodnego, zgodnie z zaoeniami, zosta wyposaony w instalacj spronego powietrza umoliwiajc szasowanie zbiorników balasto- wych oraz regulacyjnych. Schemat instalacji spronego powietrza modelu okrtu podwodnego przedstawiono na rysunku 5.

Rys. 5. Schemat instalacji spronego powietrza modelu okrtu podwodnego 1. Butla spronego powietrza; 2. Filtr liniowy; 3. Reduktor cinienia; 4. Zawór bezpieczestwa; 5. Zawór kulowy; 6. Przycze adowania bu- tli; 7. Zawór sterowany elektromagnetycznie; 8. Stacja rozdzielcza po- wietrza; 9. Przyczka wa; 10. Przewody niskiego cinienia; 11. Rura stalowa wys. cinienia; 12. Przejcie grodziowe przewodów powietrza

Model okrtu podwodnego przystosowany jest równie do prowadzenia operacji wynurzania okrtu w sytuacjach awaryjnych, takich jak np. uszkodzenie przedziau okrtowego. W tym celu wybrany przedzia kaduba modelu, przedsta- wionego na rys.5 jako zbiornik wstawiany, wyposaony zosta w zdalnie sterowane zawory elektromagnetyczne typu BURKERT symulujce jego przebicie.

267 Waldemar Mironiuk

Urzdzeniem sterujcym operacjami otwierania i zamykania zaworów jest komputer PC. Do pomiaru któw przechyu i przegbienia modelu wykorzystano o przechyomierz typu ISA P20 o zakresie ±60 . Czujnik ten zasilany jest napiciem 24 V. Jego zasada dziaania polega na okreleniu wspóczynnika przypieszenia okrelonego wzorem:

gn= g * sin α (1) gdzie: gn- wspóczynnik przypieszenia; g- przypieszenie ziemskie; α– kt obrotu;

Masa zawieszona na sprynie wewntrz czujnika, podczas wychylenia, w wyniku dziaania momentu siy cikoci wykonuje ruch. Ruch ten jest rejestro- wany przez dwie elektrody pojemnociowe, które generuj napicie mierzone na wyjciu czujnika. Napicie to jest nastpnie przeliczane na miar ktow. Warto któw przechyu jest wywietlana na monitorze komputera. Pomiary któw przechy- u i przegbienia odbywaj si jednoczenie w dwóch paszczyznach X-X i Y-Y (rys.6). Sygnaem wyjciowym z inklinometru jest napicie. Napicie to jest reje- strowane poprzez kart pomiarow zainstalowan w komputerze PC i przeliczane na skal ktow.

Rys. 6. Widok inklinometru

Sygnay zbierane z czujników, transmitowane drog przewodow do kom- putera, odczytywane bd na monitorze w postaci gotowych parametrów pooenia okrtu.

268 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Stanowisko do bada statecznoci i niezatapialnoci modelu okrtu podwodnego

PRZEBIEG BADA EKSPERYMENTALNYCH

W ramach pocztkowych bada eksperymentalnych przeprowadzono prób szczelnoci modelu. Bya ona zrealizowana w trzech etapach, z których kady trwa 24 godziny. W pierwszym etapie model umieszczono na gbokoci 0,5 metra, na- stpnie na gbokoci 5 metrów i ponownie 0,5 metra. Schemat pooenia okrtu podczas bada eksperymentalnych przedstawiono na rys. 7. Próba szczelnoci za- koczona zostaa pomylnie.

Rys. 7. Schemat pooenia okrtu podczas bada eksperymentalnych

Omawiane stanowisko laboratoryjne wyposaone w model okrtu podwod- nego jest zaprojektowane i wykonane tak, aby zapewni; - zdalne zanurzanie i wynurzanie modelu okrtu poprzez zalewanie i szasowanie zbiorników balastowych; - regulacj pooenia okrtu za pomoc zmiany objtoci wody w zbior- nikach regulacyjnych; - regulowanie trymu poprzez zatapianie zbiorników na dziobie i rufie modelu; - moliwo symulacji uszkodzenia wybranego przedziau okrtowego; - pomiar iloci wody przyjtej do przedziau.

Stanowisko laboratoryjne po wyposaeniu w odpowiedni aparatur, umo- liwi komputerow wizualizacj oraz rejestracj w czasie rzeczywistym takich para- metrów jak: - zanurzenie dziobu; - zanurzenie rufy; - kt przechyu;

269 Waldemar Mironiuk

- kt przegbienia (trym).

Na tak zbudowanym stanowisku przeprowadzone zostan badania pywal- noci i statecznoci modelu OP równie po uszkodzeniu przedziau okrtowego. Badania prowadzone na prezentowanym stanowisku pozwol take na okrelenie czasu zatopienia przedziau modelu po uszkodzeniu kaduba. Stanowisko to moe by wykorzystane do doskonalenia umiejtnoci i nawyków podczas: - oszacowania i odtwarzania statecznoci okrtu np. po zatopieniu prze- dziau; - opracowania procedur oderwania si okrtu z dna; - wyznaczania wspórzdnych rodka masy i wyporu w stanach awaryj- nych.

Wyniki bada bd stanowi podstawow informacj wykorzystan w sys- temie wspomagania decyzyjnego osób funkcyjnych prowadzcych walk z awariami na okrtach podwodnych, przez co w znaczny sposób przyczyni si do wzrostu bezpieczestwa eksploatacji okrtu.

PODSUMOWANIE

Prezentowane stanowisko laboratoryjne umoliwia prowadzenie bada i wicze obejmujcych szereg zagadnie statecznoci w tym statecznoci awaryjnej i niezatapialnoci modeli okrtów podwodnych. Prowadzenie wicze laboratoryjnych na tak przygotowanym stanowisku umoliwi cige podwyszanie kwalifikacji i poziomu wyszkolenia osób odpowie- dzialnych za bezpieczestwo pywania zwaszcza, e okrty Marynarki Wojennej RP coraz czciej bior udzia w dziaaniach bojowych w rejonach konfliktów zbrojnych oraz wiczeniach midzynarodowych w ramach NATO. Symulowanie uszkodze kaduba na odpowiednio przygotowanych stanowi- skach laboratoryjnych do bada zachowania si modeli okrtów umoliwia wyra- bianie nawyków analizy i poprawnej oceny sytuacji oraz podjcie trafnej decyzji w celu zapobiegnicia np. zatopienia okrtu. Model wyposaony w czujniki pomiarowe któw przechyu i przegbienia oraz poziomu cieczy w przedziaach, pozwoli na okrelenie pooenia modelu w danym stanie awaryjnym. Znajomo podstawowych parametrów statecznocio- wych uatwi podejmowanie decyzji o sposobie walki z awariami.

270 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego Stanowisko do bada statecznoci i niezatapialnoci modelu okrtu podwodnego

Dalsze badania bd si koncentrowa na warstwach cyrkulacyjnych. Planu- je si take modernizacj modelu kota w kierunku odpowiadajcym rozwojowi ldowych kotów z cyrkulacyjn warstw fluidaln.

BIBLIOGRAFIA

[1] Chojnacki P., Poleszak S., Analiza wybranych moliwoci udzielania pomocy zatopionym okrtom podwodnym, Polish Hiperbalic Research, 2006 [2] Zasady, polityka i parametry planowania zabezpieczenia medycznego ACE, AD 85-8 [3] Derrett. D.R., Ship stability for Masters and Mates, Oxford, BH 2003 [4] Miller D., Damage control an „insurance policy” navies neglect at their peril, International Defence Review 5/1994 [5] Mironiuk W., Pawldzio A., Zacharewicz M., Cwalina A., Badania modelowe statecznoci i niezatapialnoci okrtów, Gdynia, AMW 2007 [6] www.okretywojenne.za.pl/rozne_artykuly/wypadki_i_awarie_ssbn.html#200.

Recenzja prof. dr Daniel Duda

ABSTRACT

THE POST TO EXAMINE STABILITY AND UNSINKABILITY OF MODEL SUBMARINE

Studies of stability along with emergency stability, and unsinkability of submarines are sources of knowledge about the behaviour of ship after flooding its compartments. The Naval University in Gdynia designed and built laboratory post capable of simulating the piercing of a model submarine hull and thus to learn better about her exploitation. This article provides a description of the post to test submarines’ stability and unsink- ability and its use in the training of commanding staff.

271

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MORSKIEGO 2009

Daniel DUDA Mirosaw JANIKOWSKI

AMOS M&P – ZINTEGROWANY SYSTEM NAPRAW, KONSERWACJI ORAZ ZAOPATRZENIA STATKÓW W CZCI ZAMIENNE

STRESZCZENIE

Zintegrowany system AMOS M&P, napraw, konserwacji jak równie zaopatrzenia statku pozwala w atwy sposób wykorzystywa dostpne aktualne dane do planowania wydatków przeznaczonych na utrzymanie statku i caej floty armatora. Nieoceniony jest w okresie dokonywania zakupów, tworzenia koniecznych zapasów w celu utrzymywa- nia statku w dobrym stanie technicznym. System pozwala unikn zbdnych wydatków.

WSTP

Rozwój transportu morskiego, jego tempo przeadunków, bardzo wysoka jako usug przewozowych i ogólnowiatowy profesjonalizm wymaga od armatora i dowództwa statków bezawaryjnej obsugi wszystkich elementów wyposaenia statku, od stpki a po top masztu gównego. Ta przenonia, mimo ze bardzo bliska rzeczywistoci to nie marzenie – to rzeczywisto i wymóg XXI wieku. Z ezk w oku mona ju tylko wspomina tych wszystkich marynarzy - mi- strzów napraw wszystkiego z niczego, byleby tylko dopyn do kolejnego portu przeznaczenia lub na red najbliszego portu, gdzie bdzie wicej czasu na remont silnika gównego, agregatów czy tez innych urzdze pomocniczych w siowni i na pokadzie.

273 Daniel Duda, Mirosaw Janikowski

Marzeniem kadego kapitana, St. Oficera i St. Mechanika byo otrzyma na czas czci zamienne, najlepiej oryginalne. Przesyanie wszystkich szczegóów dot. specyfikacji czci zamiennych alfabetem Morse’a nastrczaa wiele kopotów, a ewentualne pomyki doprowadzay czasami do sytuacji tragikomicznych. Przesanie poczt na lad schematów, rysunków, nie mówi ju o zdjciach trwao tygodniami. Pewnie i dzisiaj zdarzaj si jeszcze podobne sytuacje (zwasz- cza u mniej zamonych armatorów), jednake dzisiejsze systemy komunikacji z ldem sprowadziy powysze problemy do minimum. Tak powszechna dzi komputeryzacja bardzo szybko trafia na statki. Naj- pierw Inmarsat C, potem w krótkim przedziale czasu B, A i M spowodoway prak- tycznie rewolucje techniczna koca XX wieku na morzach i oceanach. Na dzie dzisiejszy najpopularniejszym systemem cznoci w wikszoci flot wiatowych jest Inmarsat B, który w wystarczajcy sposób zabezpiecza 24 go- dzinny kontakt statku z armatorem, czarterujcym, portami, agentami. Speni si zarówno jako system komunikacji, jak i system cznoci w niebezpieczestwie. Satelitarna czno telefoniczna statek – lad – statek umoliwia podcze- nie komputera do statkowego terminalu komunikacyjnego a to z kolei otworzyo wrcz nieograniczone moliwoci do tworzenia programów adunkowych, statecz- nociowych, obsugi silnika gównego, agregatów, monitoringu kontenerów cho- dzonych, planowania podróy morskich. GPS, AIS i mapy elektroniczne to dzi podstawowe elementy nawigacyjne- go wyposaenia mostku. Komputeryzacja wesza równie w ta jake newralgiczna dla statku i zaogi dziedzin, jaka jest utrzymanie najlepszej kondycji technicznej statku, zaopatrzenie w czci zamienne, planowanie napraw, terminowa, zgodna ze specyfikacja produ- centa konserwacje urzdze zarówno na pokadzie jak i w maszynie. Dzisiejszy statek to w peni zautomatyzowana, prawie samowystarczajca pywajc „fabryka”. Aby to wszystko funkcjonowao bezawaryjnie, a konieczne naprawy odby- way si bez przestoi, naleao stworzy taki system, który zapewniby permanentna i profesjonalna kontrole nad utrzymaniem stanu technicznego statku. Z myl o tym, pod koniec lat 90–tych XX wieku stworzono system zinte- growanego utrzymania technicznego i zaopatrzenia statków w czci zamienne nie- zalenie od jego miejsca pobytu i odlegoci od macierzystego portu. System ten, przez lata ulepszany i obejmujcy coraz wicej dziedzin, nabra na pocztku XXI wieku charakteru globalnego.

274 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego AMOS M&P – Zintegrowany system napraw, konserwacji oraz zaopatrzenia statków w czci zamienne SYSTEM „AMOS MAINTENANCE & PURCHASE”

System wykorzystywany jest przez wielu armatorów i stanowi nieoceniona pomoc w utrzymaniu wielu flot w doskonalej kondycji technicznej. Jest równie niezwykle przydatny przy planowaniu wydatków przeznaczonych na koszty utrzy- mania statków i caych flot handlowych(bilans wydatków) w rónych reimach cza- sowych. Jest wrcz nieoceniony przy sporzdzaniu planów zamówie techniczno- eksploatacyjnych i inwentaryzacjach stanów zapasów i posiadania. Poniej przybliono ten system, jako niezwykle przyjazny proces zarówno przy zamawiania czci zamiennych, ale take jako zintegrowany system planowa- nia napraw, wymiany podzespoów np. silnika gównego zgodnie z wymogami pro- ducenta, a odnoszcy si bezporednio do moliwoci finansowych armatora. To równie system, w którym zarówno armator jak i zaoga ma jasny prze- gld tego, co i kiedy naley zrobi, co, gdzie i u kogo zamówi i ile to bdzie kosz- towao. To niezwykle wane, zwaywszy na cigle rosnce koszty utrzymania statku, a w obecnych czasach, z uwagi na globalny kryzys gospodarczy – wrcz nieocenione. To równie system, w którym dostawca jasno okrela, co posiada, lub, kiedy bdzie mia zamawiany element na skadzie, kiedy i gdzie jest w stanie dostarczy zamówiony w systemie konkretny (a nie zamienny) produkt. Innymi sowy, AMOS to system, w którym dziki profesjonalnej zaodze, odpowiedzialnym pracownikom biura armatora i caej sieci producentów i dostawców statek pod kad szerokoci geograficzna, bez wzgldu na rejon pywania, stref czasowa w stosunku do UTC, specyfik portów i lokalnych obyczajów zostanie zaopatrzony w niezbdne czci zamienne. Nie trzeba specjalnie wyjania adnemu kapitanowi czy st. mechanikowi, co oznacza i ile kosztuje „off hire” z winy niewaciwej eksploatacji statku lub z braku czci zamiennych czy tez problemów logistycznych w portach krajów trze- ciego wiata. Koszty takich sytuacji sa ogromne, a konsekwencje czsto nie do przewidzenia. System „AMOS Maintenance & Purchase” wszystkich tych problemów nie zlikwiduje ze wzgldu na czynnik ludzki i nieprzewidywalny charakter morza – minimalizuje je jednak w znaczcy sposób a koszty procedur wyranie obnia.

275 Daniel Duda, Mirosaw Janikowski

Rys. 1. Schemat i zasady dziaania systemu

Sprawnie funkcjonujcy i nadzorowany z ldu (armator) system zapewnia prawie ze bezawaryjna eksploatacje statku w bardzo dugim czasie, a to z kolei wpywa na pen mobilno wszystkich urzdze w kadym reimie czasowym i pod kad szerokoci geograficzna. Sowo „prawie” nie uwzgldnia uszkodze dokonanych przez zaog lub obsug portowa przy operacjach adunkowych. S to tzw. „emegancy situation”, trudne do przewidzenia. Armator w swojej bazie danych posiada automatycznie uaktualniany bilans (purchase stock) czci zamiennych na statku. Dostarczone i zamontowane lub za- stosowane w eksploatacji czci zamienne zostaj w systemie AMOS zaznaczone jako „ in use” i przeniesione z bazy danych do bazy czci i urzdze w eksploatacji z adnotacja o dacie montau i reimie pracy. Dotyczy to wszystkich zapasów na statku, zarówno na pokadzie, w dziale mechanicznym, safety equipment, oil pollu- tion prevency, wyposaenia szpitala pokadowego, jak i w sprawach tak prozaicz- nych jak zaopatrzenie kuchni, sprzt i rodki higieny ogólnej, rodki czystoci, itp. System zapewnia zamówienie czci zamiennych o kadej porze doby. Za- pewnia tez moliwo „emergency delivery” w nagych przypadkach, np. uszkodze dokonanych przez stewedorow w czasie operacji adunkowych w porcie. Zamówienie takie, realizowane za pomoc systemu AMOS, w sposób au- tomatyczny, przy pierwszym, codziennym dla celów korespondencyjnych pocze- niu emaliowym statku z biurem armatora zostaje przesane do jego bazy danych - dziau purchase. W przypadku doczenia adnotacji URGENT lub TOP URGENT nabiera priorytetu wanoci.

276 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego AMOS M&P – Zintegrowany system napraw, konserwacji oraz zaopatrzenia statków w czci zamienne Tempo zrealizowania zamówienia zaley od mobilnoci pracowników dzia- u zaopatrzenia w siedzibie armatora. System AMOS posiada rozgazion po caym wiecie siec producentów i dostawców. Jeeli jest to produkt wytwarzany np. tylko w Niemczech lub Polsce, ( czci zamienne do silników gównych ), zlecenie takie, jako numer katalogowy zostaje przesane do producenta, który realizuje zamówienie wysyajc czci na statek przy udziale lotniczych ( cargo ) sieci kurierskich ( TNT, FeDex, DHL, itp. )., Jeeli sprzt jest dostpny w rejonie pywania statku, sprzt jest dostarczany na statek dziki porednictwu lokalnych shipchandlerow. Poniej przedstawione s okna z konkretnymi danymi zamawianej czci zamiennej gdzie wymienia si m.in.: numer katalogowy, nazw sprztu, do którego zamawiamy cz zamienna, nazw producenta, typ i nazw zadanego urzdzenia oraz koszt zakupów i dostawy na statek.

Rys. 1. „Component Types” – zawiera numer katalogowy, w tym przypadku silnika gównego, jego typ i nazw, a w podtabeli wyszczególnione s jego kompo- nenty oznaczone kolejnymi, zgodnymi z gównym menu numerami kodo- wymi

277 Daniel Duda, Mirosaw Janikowski

Rys. 2. Deck Crane monthly check. Typowy przykad kontroli dwigu statkowego z uwzgldnieniem daty ostatniej i nastpnej inspekcji jego podzespoów. Pra- ce konserwacyjne zapisane w systemie automatycznie przesyane s do dzia- u technicznego armatora

278 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego AMOS M&P – Zintegrowany system napraw, konserwacji oraz zaopatrzenia statków w czci zamienne

Rys. 3. Przykad ksiki adresowej producentów podzespoów i czci zamiennych, jakie s na wyposaeniu statku. Otworzenie danego adresu powoduje jedno- czenie otwarcie danych o czciach zamiennych, jakie s eksploatowane na statku, ich numerach kodowych, reimach pracy i wszelkich niezbdnych danych technicznych oraz aktualnych kosztach

Rys. 4. Przykad tabeli z danymi o czciach zamiennych, jakie s eksploatowane na statku

279 Daniel Duda, Mirosaw Janikowski

SKADANIE ZAMÓWIE

Aby dokona zamówienia na statku, naley wykona ( jak poniej ) proste czynnoci w systemie AMOS i przesa przygotowane zamówienie czci zamien- nej: - otworzy system AMOS; - z listy kontrahentów armatora wybra konkretnego producenta; - wybra poszukiwany produkt; - w rubryk specyfikacji ( details ) produktu wpisa jego parametry bd oznaczenie kodowe zgodne z katalogiem producenta; - zatwierdzi polecenie zamówienia ( ok. ).

Kapitan statku, jako jedyna osoba upowaniona, zatwierdza („grand approve”) zlecenie zamówienia. Jest to jednoczenie „komenda” dla systemu do przesania zamówienia do gównego serwera systemu w biurze armatora: - przy pierwszym poczeniu z serwerem armatora zamówienie zostaje przesane do gównego komputera w biurze armatora; - dzia techniczny armatora, po analizie szczegóów zamówienia, przesya linkiem zamówienie do adresowanego producenta lub dostawcy; - zlecone zamówienie zastaje powrotnym linkiem potwierdzone przez do- stawce jako przyjcie realizowania dostawy; - na statku system AMOS automatycznie zaznacza w kolumnie CON- FIRM potwierdzenie realizacji zamówienia; - realizacja zamówienia nastpuje w pierwszym dogodnym porcie lub w przypadku „emergency” w pierwszym porcie zawinicia; - po otrzymaniu na statek zamówionego towaru, St. Mechanik dokonuje w rubryce RECEIVED adnotacji o otrzymania towaru wpisujc w to miejsce dat jego dostarczenia na burt. Potwierdzenie to automatycz- nie, za pomoc linku rejestrowane jest u armatora i dostawcy, bdc jednoczenie informacj o zakoczeniem operacji handlowej.

ZAMAWIANIE DOSTAW KWARTALNYCH NA STATEK ZA POMOC SYSTEMU AMOS

Procedura zamówie kwartalnych nie róni si niczym od powyej przed- stawionego schematu, z tym, ze armator ma wówczas czas na weryfikacje przygo-

280 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego AMOS M&P – Zintegrowany system napraw, konserwacji oraz zaopatrzenia statków w czci zamienne towanych przez statek zlece zakupów, uwzgldniajc przy tym potrzeby statku i koszty wasne, jakie bdzie musia ponie przed zoeniem zlecenia u dostawców. W ten prosty sposób osoby odpowiedzialne w biurze armatorskim maja peny wgld w stan zapasów, jakie posiada i bdzie potrzebowaa przez nastpne trzy miesice zaoga statku oraz, ile rodków finansowych naley na to przeznaczy. Zamówienia kwartalne przygotowywane sa przez poszczególnych oficerów i oficerów mechaników w trakcie pywania statku, uwzgldniajc w tym przede wszystkim reimy pracy urzdze, zmczenie lub zuycie podzespoów, czas na dostaw czci zamiennych na statek oraz czas niezbdny na dokonanie ich wymia- ny. Zamówienia przygotowane przez oficerów weryfikowane s przez ich przeoo- nych, czyli St. Oficera i St. Mechanika i zatwierdzane przez Kapitana, który nadzoruje cao zlece i dostaw.

NADZÓR SYSTEMU AMOS NAD PRAWIDOW EKSPLOATACJ STATKU I UTRZYMANIEM JEGO STANU TECHNICZNEGO

System, posiadajc w swojej bazie danych wszystkie urzdzenia eksploata- cyjne suce do utrzymania statku w ruchu jak i do obsugi urzdze przeadunko- wych, ratunkowych, konserwacyjnych i innych, jest w stanie w sprawny sposób „ledzi” proces prawidowego utrzymania tych urzdze w jak najlepszej kondycji. Nadzorujcy prace konserwacyjno - remontowe St. Oficer i St. Mechanik s zobowizani do systematycznego wprowadzania do systemu AMOS adnotacji o dokonanych pracach ( wcznie z podaniem daty ): - aktualnych i nastpnych przegldach gwarancyjnych; - wymianie podzespoów i zuytych czciach zamiennych; - konserwacji elementów wyposaenia pokadów i siowni; - rodkach uytych do konserwacji (farby, smary, kleje, oleje, itp.); - biecych naprawach i remontach podzespoów; - aktualnych reimach pracy elementów wyposaenia i planowanych ko- lejnych ich przegldach uwzgldniajc przy tym konieczno wymiany ich podzespoów;

Armator, posiadajc taka stale uaktualniana baz danych informujc go o kondycji statku, dokonanych i planowanych pracach konserwacyjnych, stanie zu- ycia podzespoów i stanie czci zamiennych moe znacznie spokojniej planowa swój budet, inspekcje zewntrzne (ubezpieczyciele, klasyfikatorzy) jak i na bieco

281 Daniel Duda, Mirosaw Janikowski podawa zainteresowanym przedstawicielom czarterujcych pene informacje o kondycji statku i jego aktualnych moliwociach eksploatacyjnych. Ponadto po- siada pen kontrole i w razie koniecznoci moe nadzorowa i zleca wykonanie, piciu konkretnych napraw lub wymian podzespoów i rodków konserwacji (oleje, smary). Dla kadego szanujcego si na rynku eglugowym najemcy (czarterujce- go) taki statek, w ten sposób eksploatowany i utrzymywany staje si z góry powa- nym kandydatem do zoenia oferty o tzw. „time charter”. System jest równie znakomita baza danych w celu przygotowania statku do klasowych przegldów (2,5 i 5-cio letnich) przeprowadzanych na stoczniach w ro- nych rejonach, wielokrotnie w znacznej odlegoci od siedziby armatora. S to ju powane oszczdnoci i czasowe i finansowe. System AMOS pozwala tez unikn zbdnych wydatków, jakie zdarzaj si w przypadku nieuzasadnionych zamówie lub niewaciwej eksploatacji podzespo- ów. Niestety, ze wzgldu na rotacje zaóg okrtowych, takie sytuacje maja miejsce. AMOS pozwala tego unikn jednake pod warunkiem, ze zaogi s dobrze prze- szkolone w obsudze tego programu. Proces przeszkolenia oficerów nie stanowi adnego problemu, o ile na burcie zatrudniani s oficerowie sprawnie posugujcy si programami Windows Office i programu kalkulacyjnego Excel. Instrukcja ob- sugi programu jest bardzo czytelna, szczegóowo opisane s kade kolejne czynno- ci jednoczenie ilustrowane przykadami. W wielu firmach eglugowych AMOS stosowany jest jako system kompa- tybilny z organizacjami klasyfikacyjnymi. Jedna z nich jest Det Norske Veritas AS, której inspektorzy stosuj ten system podczas 5-cio letnich inspekcji statków na stoczniowych przegldach. Przegldy dokonywane przez zaog podczas eksploatacji statku, uaktual- niane wraz z opisem w systemie, sa podstawa do przeprowadzenia inspekcji klasyfi- kacyjnej na stoczni skracajc cale procedury do oczekiwanego przez armatora i czarterujcego minimum czasowego, a co si z tym wie – do znacznych oszczd- noci finansowych.

PODSUMOWANIE

AMOS jako system utrzymania technicznego i konserwacji statków spraw- dzi si ju wielokrotnie. Dla tych armatorów, którzy stosuj go rutynowo w zarz- dzaniu swoja flota jest nieoceniona pomoc. czno emaliowe pomidzy statkiem,

282 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego AMOS M&P – Zintegrowany system napraw, konserwacji oraz zaopatrzenia statków w czci zamienne armatorem, producentami czci zamiennych i rozwinit wiatow sieci dostaw- ców stworzy moliwo znacznego przyspieszenia napraw oraz armatorskiego nad- zoru i kontroli nad stanem technicznym jednostek pywajcych. Wpyno to w znaczcy sposób na jako wiadczonych usug eglugowych wobec firm czarte- rujcych i innych kontrahentów. System okrela równie w funkcji czasu potrzeby, jakie naley przewidzie, aby ten stan rzeczy utrzyma.

Zalety systemu AMOS: - automatyczna kontrola i nadzór nad utrzymaniem wysokiej sprawnoci technicznej statku; - stale uaktualniana, skatalogowana baza danych czci zamiennych; - nadzór nad reimami pracy poszczególnych podzespoów i technicz- nych elementów wyposaenia statku w poszczególnych dziaach okr- towych; - stay wgld w baz danych producentów i dostawców czci zamien- nych w zasigu globalnym; - szybko skadania zamówie na czci zamienne z gwarantowan przez dostawc dostaw bezporednio na statek; - znaczce obnienie kosztów eksploatacji statku wynikajce z nadzoru systemu nad reimami pracy urzdze, podzespoów i czci zamien- nych. Terminy wymiany czci zamiennych znane s i zapisane w sys- temie AMOS w momencie ich instalacji lub montau; - dziki wspópracy z instytucjami klasyfikacyjnymi ograniczenie prze- stoju statku na remontach planowych i awaryjnych; - kontrola pracy zaóg okrtowych w realizacji utrzymania statku na wy- sokim poziomie technicznym; - zminimalizowanie awaryjnych przestojów statków spowodowane nie- waciw eksploatacje urzdze; - podniesienie bezpieczestwa eglugi. Pojcie „dobra praktyka morska” realizowane jest niejako automatycznie; - przeduenie wysokiej jakoci i ywotnoci jednostek pywajcych.

Dziki systemowi AMOS, oczywicie porednio, wszelkie inspekcje porto- we i klasyfikacyjne, jakie byy przeprowadzane na statkach dowodzonych przez autora tego artykuu, nigdy nie miay adnych zastrzee do stanu technicznego

283 Daniel Duda, Mirosaw Janikowski i eksploatacyjnego, a oceny poinspekcyjne byy bardzo wysokie, chocia statki maja generalnie ponad 10 lat.

Wady systemu AMOS. System w stanie obecnym praktycznie nie posiada wad. Wane jest, aby AMOS zosta wprowadzany na statek natychmiast po zdaniu go ze stoczni armato- rowi do eksploatacji. Jest to gwarancja utrzymania jakoci i kondycji jednostki py- wajcej na najwyszym poziomie technicznym przez wiele lat. Jest to równie gwarancja bezpieczestwa eglugi, bezawaryjnej eksploatacji i wysokiej jakoci wiadczonych przez armatora usug czarterowych. Koszty instalacji systemu AMOS zwracaj si niezwykle szybko, a waciwie obsugiwany przez zaog i biuro arma- tora system sprowadza koszty eksploatacji statków do niezbdnych wydatków przewidzianych stoczniowymi reimami i biecymi potrzebami zaogi.

Recenzent dr hab. Mariusz Zieliski prof. nadzw. AMW

ABSTRACT

AMOS M&P - INTERGATED SYSTEM OF RE- PAIR, MAINTANANCE AND SUPLY OF SHIPS IN SAPRE PARTS

Integrated system AMOS M&P, repairs, maintenance and supply of ships allows easily to use current data to plan payments for maintenance of vessels and the entire fleet. Especially invaluable it is purchasing, creating the necessary items to keep vessels in a good state of repair. The system helps to avoid unnecessary expenditure.

284 Rocznik Bezpieczestwa Morskiego