Cumhuriyet Tarihi Araştirmalari Dergisi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü CUMHURİYET TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Yıl 10. Sayı 20. Güz 2014 Hacettepe University The Atatürk Institute for Modern Turkish History JOURNAL of MODERN TURKISH HISTORY Year 10. Issue 20. Fall 2014 YÖNETİM YERİ / CONTACT: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Beytepe/Ankara P.K 06800 Tel: (+90) 312 297 68 70 Fax: (+90) 312 299 20 76 Tel (ed.): (+90) 312 297 68 70/129 Web: www.ait.hacettepe.edu.tr E-mail: [email protected] CUMHURİYET TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ ISSN 1305-1458 E-ISSN 2147-1592 Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nce yılda iki kez yayınlanan yaygın süreli hakemli bir dergidir. Yayın dili Türkçe ve İngilizce’dir. The Journal of Modern Turkish History is a peer-reviewed scholarly journal, published biannually by The Atatürk Institute for Modern Turkish History, Hacettepe University. The Journal consists of manuscripts in Turkish and English. Basıldığı Yer: Hacettepe Üniversitesi Basımevi 06100 Sıhhıye/Ankara Tel: 0312 310-97-90 Bu dergide yayınlanan yazılardaki fikirler yazarlarına aittir. The board claims no responsibility for the arguments asserted in the published manuscripts. CUMHURİYET TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Yıl 10. Sayı 20. GÜZ 2014 JOURNAL of MODERN TURKISH HISTORY Year 10. Issue 20. FALL 2014 SAHİBİ / OWNER Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü adına Adnan SOFUOĞLU EDİTÖR / EDITOR İdris YÜCEL SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ / MANAGING EDITOR Seyfi YILDIRIM EDİTÖR YARDIMCISI /ASSOCIATE EDITOR Emre SARAL İNGİLİZCE DİL EDİTÖRÜ / ENGLISH EDITING Arda BİLGEN YAYIN KURULU / EDITORIAL BOARD Fatma ACUN, Hacettepe Üniversitesi Ayten Sezer ARIĞ, Hacettepe Üniversitesi Sadık ERDAŞ, Hacettepe Üniversitesi M. Derviş KILINÇKAYA, Hacettepe Üniversitesi Mehmet ÖZDEN, Hacettepe Üniversitesi Adnan SOFUOĞLU, Hacettepe Üniversitesi Seyfi YILDIRIM, Hacettepe Üniversitesi Mustafa YILMAZ, Hacettepe Üniversitesi İdris YÜCEL, Hacettepe Üniversitesi MİZANPAJ / STYLE Safa Mustafa ÖZKAN ULUSLARARASI HAKEM KURULU / INTERNATIONAL ADVISORY BOARD AKBULUT Dursun Ali, Ondokuz Mayıs Üniversitesi. ARI Kemal, Dokuz Eylül Üniversitesi. BİLİCİ Faruk, Institut National des Langues et Civilisations Orientales. ÇAKMAK Biray, Uşak Üniversitesi. ÇETİNSAYA Gökhan, T.C. Başbakanlık. DAYI S. Esin, Atatürk Üniversitesi. EGAMBERDİYEV Mirzahan, Al-Farabi Kazakh National University. ERTAN Temuçin Faik, Ankara Üniversitesi. FORTNA Benjamin, University of London. GÜNEŞ İhsan, Anadolu Üniversitesi. GRASSI Fabio, Roma “La Sapienza” University. HESENLİ Cemil, Hazar University. HORNYÁK Árpád, University of Pécs KÖSTÜKLÜ Nuri, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi. PHILLIOU Christine M., Columbia University. SARINAY Yusuf, TOBB ETÜ. SEYİTDANLIOĞLU Mehmet, Hacettepe Üniversitesi. SABEV Orlin, Institute of Balkan Studies. ŞAŞMAZ Musa, Niğde Üniversitesi. TOLZ-ZILITINKEVIC Vera, University of Manchester. TURAN Mustafa, Gazi Üniversitesi. VIRIJEVIĆ Vladan, Kosovska Mitrovica University. CUMHURİYET TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ YIL 10. SAYI 20. GÜZ 2014 JOURNAL of MODERN TURKISH HISTORY YEAR 10. ISSUE 20. FALL 2014 İçindekiler/Contents İdris YÜCEL, Sunuş Makaleler Elif Evrim ŞENCAN, Dört Mekân Bir Kadın: Osmanlı Döne- 195 minde Kıbrıs Adasında Yaşayan Müslüman Türk Kadınının Yaşam Alanının Mesafe Analizi Yoluyla İncelenmesi F. Dilek HİMAM, Elif TEKCAN, Erken Cumhuriyet Dönemi 221 Terzilik Kültürü ve Ulusal Maddi Kültürün İnşası Gökhan AK, Ege’deki Hayalet: Türk-Yunan Deniz Sınırı, Du- 255 rum ve Etkiler Hadiye YILMAZ, Mustafa Kemal Paşa-Emir Faysal Anlaşması 289 ve Milli Mücadele Döneminde Suriye ve Irak Özlem ŞENDENİZ, Erken Cumhuriyet Dönemi Dil Politikaları: 307 Güneş Dil Teorisi’nin Türk Basınında Yansımaları Necdet AYSAL, Osmanlı ve Yunan Demiryollarının Karşılaştır- 327 malı Bir Analizi Pelin HELVACI, Türkiye’de Cumhuriyetçilik Anlayışı:1920-1930 353 Dönemine Bir Bakış CTAD Yayın İlkeleri 371 Sunuş İdris YÜCEL Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, onuncu yılında 20. Sayısı ile yakın dönem tarihimizin siyasi, sosyo-kültürel ve mali boyutuna ilişkin akademik çalışmalarla okuyucularıyla buluşmaya devam ediyor. Bu sayımızda, 19. Yüzyıl Osmanlı askeri tarihinden, Kıbrıs Türk kadınının günlük hayatındaki mekanlara, Cumhuriyet dö- nemi terzilik kültüründen Türk-Yunan deniz sınırına, yakın dönem tarihimizin farklı boyutlarına ışık tutacak türden toplam yedi çalışmaya yer verdik. Sayının ilk maka- lesinde, yazar Elif Evrim ŞENCAN, Dört Mekân Bir Kadın: Osmanlı Döneminde Kıbrıs Adasında Yaşayan Müslüman Türk Kadınının Yaşam Alanının Mesafe Analizi Yoluyla İncelenmesi başlıklı çalışmasıyla geleneksel toplum düzeninde kadının günlük hayatın- da kullandığı mekanlara ve bu mimarinin kadın ve toplum arasındaki iletişimi nasıl şekillendirdiğine yönelik değerli ipuçları sunuyor. Bu sayıda Osmanlı geçmişine dair yer verdiğimiz bir diğer çalışma, 19. Yüzyıl sonlarında Osmanlı demiryollarının askeri boyutuna odaklandı. Necdet AYSAL, Osmanlı ve Yunan Demiryollarının Karşılaş- tırmalı Bir Analizi başlıklı çalışmasında, 1898 yılında Kurmay Kıdemli Yüzbaşı Os- man Senai Bey tarafından kaleme alınan, Osmanlı ve Yunan demiryollarına dair eser üzerinden her iki ülkenin demiryollarının karşılaştırmalı analizini gerçekleştirdi. Erken Cumhuriyet döneminde kadınlara tanınan siyasi ve kültürel hakların ulus- lararası normların oldukça üzerinde bulunduğu göz önüne alınınca, Cumhuriyet Modernleşmesinin Türk kadınını merkez edindiğini söylemek mübalağa olmaz. Türk kadınının giyim-kuşam ve dış görünüşe dair yenileşmeci yaklaşımın temel kaygılarını da bu kapsamda değerlendirmek gerekir. Dilek HİMAM ve Elif TEK- CAN, Erken Cumhuriyet Dönemi Terzilik Kültürü ve Ulusal Maddi Kültürün İnşası başlıklı makalelerinde, henüz hazır giyim kültürünün oluşmadığı erken cumhuriyet döne- minde terzilerin ürettiği giysi nesnelerini referans almak suretiyle, cumhuriyet kadı- nının giyinme biçiminin ulusal kimlik inşasındaki rolüne dair analizlerde bulundu. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi Yıl 10 Sayı 20 (Güz 2014) Kültür politikaları bağlamında yer verdiğimiz bir diğer çalışma da erken Cumhuriyet dönemindeki dil politikalarına odaklanmakta. Özlem ŞENDENİZ, Erken Cumhuri- yet Dönemi Dil Politikaları: Güneş Dil Teorisi’nin Türk Basınında Yansımaları başlıklı çalışmasında, Güneş Dil teorisinin işlevsel rolüne dönem basını temelinde yaklaştı. Bu sayıda yer alan bir diğer makalede, Gökhan AK, Türk dış politikasında gün- demini daima muhafaza eden Türk-Yunan deniz sınırı meselesini hemen bütün boyutuyla masaya yatırdı. Ege’deki Hayalet: Türk-Yunan Deniz Sınırı, Durum ve Etkiler başlıklı çalışma, her iki ülke arasında bir belirsizlik alanı olan Türk-Yunan Ege deniz sınırına dair uyuşmazlıkları, Türkiye, İtalya ve Yunanistan üçgeninde geçmişten günümüze gelişen durumlar bağlamında ele aldı. Milli Mücadele dönemi, kuzeyde Türklerin, güneyde ise Mekke Emiri Şerif Hü- seyin’in İngilizlerle 1916 yılında yaptığı anlaşmanın ihlaline binaen hayal kırıklığına uğrayan Arap tebaanın kaderinin çizildiği çok kritik günlere sahne oldu. Bu çerçe- vede, Hadiye YILMAZ, Mustafa Kemal Paşa-Emir Faysal Anlaşması ve Milli Mücadele Döneminde Suriye ve Irak başlıklı çalışmasında Mustafa Kemal Paşa ve Emir Faysal arasında düzenlendiği iddia edilen antlaşma metnine odaklandı. Pelin HELVACI’nın, Türkiye’de Cumhuriyetçilik Anlayışı: 1920-1930 Dönemine Bir Bakış başlıklı makalesi, 1923 yılında ilan edilen cumhuriyeti, özgürlük, egemenlik, ortak çıkar, rıza üretimi ve siyasal katılım üzerinden değerlendirdi. Çalışma, Antik Yunan ve Roma medeniyetiyle temellenen cumhuriyet kavramının 1920’li yıllara yansımasını teorik bir açıdan ele aldı. Güz 2014 sayısına hakemlik yapmak suretiyle değerli katkılarda bulunan akade- misyenlerimize ve sayının hazırlanmasında emeği geçen herkese içtenlikle teşekkür eder, keyifli okumalar dileriz.. 20 Aralık 2014, Beytepe / Ankara Dört Mekân Bir Kadın: Osmanlı Döneminde Kıbrıs Adasında Yaşayan Müslüman Türk Kadınının Yaşam Alanının Mesafe Analizi Yoluyla İncelenmesi Elif Evrim ŞENCAN Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Doktora Öğrencisi. E-mail: [email protected] ÖZ ŞENCAN, Elif Evrim, Dört Mekân Bir Kadın: Osmanlı Döneminde Kıbrıs Adasında Yaşayan Müslüman Türk Kadınının Yaşam Alanının Mesafe Anali- zi Yoluyla İncelenmesi, CTAD, Yıl 10, Sayı 20 (Güz 2014), s. 195-220. Bu araştırma, geleneksel toplumlarda kadınların günlük hayatlarının mekânlar üze- rinde incelenmesi üzerinedir. Toplumların değişiminde kadın önemli bir faktördür. Dolayısıyla değişimi gözlemlemede önemli bir gösterge olarak değerlendirilebilir. Bu fikirden yola çıkılarak, Kıbrıs adasında yaşayan kadınların yaşam alanları ve zaman içinde buralarda meydana gelen değişimin değerlendirilmesi yoluyla, Kıbrıs’ta yaşa- yan Müslüman-Türk kadınının bir gününü incelenmesi hedeflenmiştir. Kadınların gün doğumundan başlayarak gün batımına kadar, günlük yaşamlarını nerelerde ve ne şekilde geçirdikleri, ev ortamı merkeze alınarak belirli bir alan ölçeğinde incelenmiş- tir. Konu, Edward T. Hall’un geliştirdiği proxemics adı verilen ve mesafe analizi olarak tercüme ettiğimiz kavramdan istifade edilerek çözümlenmiştir. Bazı fotoğraf ve çizimler de kullanılarak görsellikten, bunun yanı sıra seyahatnamelerden de istifa- de edilmiştir. Araştırma, Kıbrıs Türk - İslam kültüründe kadının, geleneksel şehir 196 Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi Yıl 10 Sayı 20 (Güz 2014) evleri ve onların uzantıları içinde geçen özel ve sosyal hayatının,