Herdenken en gedenken Zestig jaar inundatie en bevrijding van

Najaar 2004. Het is zestig jaar geleden dat ving zijn altijd onderworpen aan reflecties Walcheren en zijn bewoners de meest en bespiegelingen. ingrijpende gebeurtenis in hun geschiede- Er zijn verschillende vormen die helpen nis beleefden. In een tijdsbestek van vijf terug te denken aan bijzondere gebeurte- weken (van 3 oktober tot en met 8 novem- nissen: beelden en gedenkstenen, foto’s, ber 1944) werd Walcheren bevrijd van de historische speelfilms, familieverhalen, Duitse bezetting. Deze bevrijding was geen jeugdherinneringen in een krant of tijd- doel op zichzelf. Ondanks de enorme schrift, romans en studieboeken. Het zijn offers die de geallieerde militairen – maar allemaal tekens die ons verbinden met het ook de bevolking – moesten brengen, was verleden en de meeste ervan zijn speciaal de verovering van ‘De Tuin van Zeeland’ gemaakt of geschreven om de herinnering slechts een middel om tot het doel te aan personen en gebeurtenissen levend te komen. Dat doel was Antwerpen, en dan houden. vooral de haven die voor de bevoorrading van de geallieerden onmisbaar was. Overi- Herdenkingen gens doet dit niets af aan het feit dat de Al in 1946, het eerste jaar na de officiële strijd om Walcheren gerekend wordt tot de afloop van de Tweede Wereldoorlog, wer- felste van de Tweede Wereldoorlog en mis- den er op Walcheren herdenkingsactivitei- schien ook wel tot de meest bizarre, omdat ten georganiseerd. Het onder water zetten het gevechtsgebied, Walcheren, onder van Walcheren door de geallieerden om de water werd gezet waardoor de gehele Duitsers te verdrijven, vormde al vanaf het bevolking bij de strijd werd betrokken en begin een speciale dimensie in het herden- als gevolg daarvan slachtoffer werd.1 ken. Niet alleen werden de verschrikkingen In deze bijdrage wordt ingegaan op de en de slachtoffers herdacht, maar men wijze waarop de afgelopen zestig jaar het vierde ook de wederopbouw van het land. herdenken van de inundatie en de bevrij- De eerste grootschalige herdenking was ding van Walcheren heeft plaatsgevonden. de Boomplantdag op 4 november 1947. In Zestig jaar is een hele tijd, bijna een men- aanwezigheid van onder anderen prinses senleven. Zij die de gebeurtenissen van Juliana, prins Bernhard en de Britse pre- oktober en november 1944 bewust hebben mier Attlee werden bomen geplant. Bij de meegemaakt, waren toen nog jong. Bij een boomplanting in Westkapelle werd duidelijk volgend herdenkingsjubileum is hun aantal aangegeven dat dit gebeurde ter nage- verder afgenomen, en hoe moet het dan dachtenis aan de gesneuvelde militairen verder? Kunnen we in de (nabije) toekomst en aan de tijdens de oorlog omgekomen de gebeurtenissen van het najaar van burgers van Westkapelle. 1944 blijven herdenken? De Stichting Nieuw Walcheren, die de Boomplantdag had georganiseerd, organi- Verwerken seerde in juni 1956 drie herdenkingsdagen Belangrijke en ingrijpende gebeurtenissen ter ere van de afsluiting van de wederop- in een mensenleven én in een samenle- bouw van Walcheren.2

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 3 Van 23 tot en met 25 oktober 1964 vond belangstelling trekken, zoals enkele jaren een grootschalige herdenking van de geleden, in 1997. bevrijding plaats. Oud-militairen van de Vanuit Groot-Brittannië en Canada is er brigades die in 1944 Walcheren en Zuid- nog steeds belangstelling om de strijd om Beveland hadden bevrijd, werden ontvan- Walcheren te herdenken, niet alleen bij gen. De programmaonderdelen bestonden veteranen, maar ook bij hun familieleden uit een battlefield-tour, kransleggingen en en de huidige legeronderdelen. het planten van bomen. Op 1 november 1969 werd in Middelburg Oud-strijders in aanwezigheid van koningin Juliana en Al kort na de bevrijding van Walcheren de toenmalige geallieerde bevelhebbers de werden er contacten onderhouden met bevrijding herdacht. oud-strijders. Bij de herdenkingen in 1946 In de jaren zeventig nam de belangstelling waren Britse militairen aanwezig in West- voor het herdenken af en daarmee volgde kapelle en in . Bij de onthulling Walcheren een landelijke trend. Vanaf van het landingsmonument te Vlissingen in 1980 nam de belangstelling echter weer 1952 waren zo’n tweehonderd oud-com- toe. Er werden nieuwe gedenktekens mando’s aanwezig. De PZC schreef over opgericht en er verschenen bijna jaarlijks hun aanwezigheid: “Gewone mannen nieuwe publicaties. waren het, die daar onder die wereldbe- Tien jaar geleden, bij de herdenking van kende groene baretten liepen. Mannen die vijftig jaar inundatie en bevrijding, werd zonder die baretten gewoon tot de onzen een grootschalig programma afgewerkt. In konden behoren en onopvallend door Vlis- de eerste week van november werden tal singen zouden hebben gelopen. Zo ook van activiteiten georganiseerd, variërend zullen die mannen zijn geweest, die acht van tentoonstellingen, herdenkingsbijeen- jaar geleden op die voor ons bevrijdende komsten, bevrijdingsconcerten, onthullin- dag het hoogste offer brachten dat te bren- gen van plaquettes, kerkdiensten tot zelfs gen is. Wat moet er zijn omgegaan in die een bevrijdingsbal. Koningin Beatrix legde mannen, die hier voor de tweede keer in aanwezigheid van vierduizend belang- kwamen, nu in een feestelijk versierde en stellenden een krans bij het landingsmonu- herstelde stad.” ment aan de Commandoweg in Vlissingen. Vaak brengen de oud-strijders bij hun In 1995 zou, volgens de media, de bevol- bezoek aan Walcheren ook een bezoek king herdenkingsmoe zijn geworden. Toch aan de Engelse en Canadese militaire worden nog steeds elk jaar de nationale begraafplaats in Bergen op Zoom. bevrijding op 4 en 5 mei en de bevrijding van Walcheren in de eerste week van Bij de festiviteiten ter gelegenheid van de november herdacht. Zoveel mogelijk wor- vijftigjarige herdenking van de bevrijding den op Walcheren nog steeds de laatste waren zo’n 450 Britse, Canadese, Franse, oud-strijders erbij betrokken, en ook de Belgische en Noorse veteranen aanwezig. jongste generatie is aanwezig. De herden- Een van hen vertelde aan een journalist kingen zijn doorgaans sober, maar er zijn van de PZC: “Als er over een paar jaar ook jaren waarin de plechtigheden veel nog eens zo’n herdenking is en ik ben nog

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 4 fit genoeg, ben ik weer van de partij.” De Enkele veteranen van 48 Royal Marine Com- meeste veteranen wonen ook jaarlijks de mando staan bij het Tankmonument te West- herdenkingen in Normandië bij. “Daar wor- kapelle en herdenken de strijd van november den we net zo hartelijk ontvangen als hier 1944. De man links is captain H.J. Philips. Hij in Zeeland.” houdt een cassetterecorder vast. Op het bandje is The Last Post te horen. De man rechts (Fred Een belangrijke rol bij het onderhouden Wyatt) houdt een zogenaamde Poppy-Wreath van de contacten met de oud-strijders (een klaprooskrans) vast. De foto is genomen wordt vervuld door de Stichting Steun aan op 1 november 2003. (Foto Rogier Koppejan) de bevrijders van Walcheren. Deze stich- ting werd in 1995 opgericht maar, zo ver- lijden, proberen de Britse veteranen zoveel klaarde men toen, dat is eigenlijk veertig mogelijk jaarlijks herdenkingen bij te jaar te laat. De stichting financiert de wonen. komst van de veteranen naar Walcheren Ook dit jaar zijn ongeveer honderd oud- zodat zij de herdenkingsbijeenkomsten strijders weer van de partij bij de herden- kunnen bijwonen. De reis naar Nederland kingen in de eerste week van november. is voor veel veteranen een te kostbare Ze worden vergezeld door hun kinderen en zaak, want zij komen ondanks hun bijdra- kleinkinderen. De mannen zijn inmiddels ge aan de bevrijding niet in aanmerking tachtigers en er wordt al gefluisterd dat het voor een pensioen of een wao-uitkering. weleens de laatste keer zou kunnen zijn Hoewel er veel tijd is verstreken sinds de dat ze erbij zijn. Bij de Sloedam wordt een oorlog, is voor de veteranen het verdriet informatiebord onthuld en er worden bij de om hun gesneuvelde kameraden niet min- diverse monumenten, samen met basis- der geworden, eerder zelfs toegenomen. scholieren, kransen gelegd. Tot een jaar of tien geleden kwamen de oud-strijders gemiddeld één keer in de vijf Gedenktekens jaar naar ons land, maar nu ze ouder wor- Bij het herdenken van de gebeurtenissen den en er steeds meer oud-strijders over- van de Tweede Wereldoorlog vormen

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 5 gedenktekens het belangrijkste element. cheren hadden gevochten. Zo verschenen Er zijn in ons land meer gedenktekens die er bij de landingsplaats in Westkapelle al betrekking hebben op deze oorlog dan alle in 1946 twee monumenten. Aan Vlissingen andere monumenten bij elkaar. Deze schonken oud-strijders een gedenksteen monumenten komen over het hele land en op de dijk van de Bijleveldpolder in verspreid voor, tot in de verste uithoeken, Nieuw- en Sint Joosland, waar een een- en ze hebben nog altijd een levende bete- heid Schotse militairen was geland, werd kenis. De oorlogsmonumenten spelen niet een steen geplaatst. Alle vier de gedenk- tekens hebben dezelfde vorm, met boven- aan een bronzen plaquette en onderaan het Andreaskruis. Dit kruis, op een blauw schild, was het divisiesymbool van de 52nd Lowland Division, de divisie waarvan verschillende commando-eenheden deel- namen aan de bevrijding van Walcheren. Overigens is in de gemeentelijke archieven en de kranten nauwelijks iets over de plaatsing van deze monumenten te vinden.

Kort na de oorlog werden in enkele Wal- cherse gemeenten gedenktekens voor de De onthulling van de replica van het capitula- slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog tiemonument te Vrouwenpolder door twee wet- onthuld op de algemene begraafplaatsen houders van de gemeente op 8 november (bijvoorbeeld in Middelburg en Domburg). 1994. (Zeeuws Archief, Historisch-topografi- In de eerste jaren na de oorlog lag in ons sche atlas Veere, album 24-V009) land de nadruk op het gedenken van de doden. Uitgangspunt daarbij was dat het alleen op 4 en 5 mei nog steeds een offer niet voor niets is gebracht en dat het belangrijke rol, maar ook op andere lijden niet vergeefs is geweest. Op 6 momenten waarop gebeurtenissen uit de november 1950 werd aan de Groenmarkt oorlogsjaren worden herdacht. in Middelburg een monument onthuld voor Ook op Walcheren zijn oorlogsmonumen- de oorlogsslachtoffers. Het bronzen beeld ten terug te vinden. De ene helft herdenkt van een staande mannenfiguur die met de verschrikkingen en de slachtoffers van opgeheven hoofd en armen de vrijheid de Tweede Wereldoorlog en zij staan voor- tegemoet treedt, deed meteen na de ont- al op 4 mei in de belangstelling, de andere hulling veel stof opwaaien omdat een aan- helft is opgericht ter herdenking van de tal mensen van mening was dat het beeld inundatie en de bevrijding in het najaar van ‘te bloot’ was. Te Westkapelle werd eerder 1944. dat jaar een monument opgericht voor de omgekomen burgers bij de bombardemen- De eerste gedenktekens werden geplaatst ten op het dorp in oktober 1944. door Britse militairen die in 1944 op Wal- In de loop der jaren zijn er op Walcheren

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 6 ook enkele monumenten ter herinnering ding) de vreselijke gebeurtenissen op Wal- aan de strijd van de geallieerde militairen cheren blijvend in herinnering brengen. Het opgericht. In de jaren vijftig gebeurde dat vijfde monument dat de stichting realiseer- in Vlissingen (de landing op 1 november de, was dat voor het bombardement op 1944) en pas veel later, in de jaren tachtig, Middelburg op 17 mei 1940. in Domburg (voor de Belgische comman- In de jaren negentig werden nog enkele do’s die hebben meegevochten bij de kleine gedenkstenen en -plaquettes gere- bevrijding) en bij de gedenkplaats aan de aliseerd.

Postweg te Arnemuiden (voor de bij de De onthulling van het capitulatiemonument in strijd om de Sloedam gesneuvelde en de gevel van het huis van de familie Wattel aan gewonde Canadezen, begin november de Fort den Haakweg te Vrouwenpolder op 4 1944). augustus 1956. (Zeeuws Documentatiecen- In oktober 1990 werden vier bijzondere trum) monumenten onthuld. Op initiatief van de Stichting Monumenten Walcheren 40-45 Ook in het najaar van 2004 worden er ter werden onder andere vier monumentale gelegenheid van de zestigjarige herden- kunstwerken gemaakt en geplaatst als her- king van de bevrijding gedenktekens opge- innering bij de voormalige dijkgaten. Deze richt, en wel te Sint Laurens (ter nage- stichting wilde ter gelegenheid van de her- dachtenis van de inundatie) en te West- denkingen in 1990 (vijftig jaar uitbreken kapelle (ter nagedachtenis aan de slacht- Tweede Wereldoorlog en 45 jaar bevrij- offers in de dijkmolen De Roos).

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 7 De gedenkstenen toegelicht kort na de oorlog op de Westkapelse zee- dijk werd geplaatst, precies op de plaats ● Westkapelle, monument voor de 4de waar op 1 november 1944 de eerste lan- Commando Brigade ding van de geallieerde troepen plaats- Bekend als het Tankmonument, staande vond. In de PZC van 2 november 1946 op de Westkappelse zeedijk, aan de wordt vermeld dat er op 1 november bij het noordkant van het voormalige dijkgat. Het monument een Engelse herdenkingsdienst monument is onthuld in 1961. werd gehouden waarbij kransen werden Het monument voor de 4de Commando gelegd. De Engelse premier Attlee, prinses Brigade in Westkapelle is een Sherman- Juliana en prins Bernhard bezochten het tank, met daarvoor een gedenksteen monument een jaar later tijdens de Boom- geplaatst. De steen bestaat uit drie delen: plantdag. links in reliëf het (Schotse) Andreaskruis, In 1959 ontstonden er plannen om het in het midden een tekst en rechts in reliëf gedenkteken van de landing van de gealli- een soldaat met geweer. De gedenksteen eerden op de Westkapelse zeedijk uit te is geplaatst op een voetstuk van keien. breiden met de Sherman-tank die stond bij De tekst op de middelste gedenksteen het voormalige oorlogsmuseum van West- luidt: “Op 3 en 29 Oct. 1944 werd deze dijk kapelle. Deze tank was oorspronkelijk door geallieerde bommen doorbroken voorzien van een zogenaamde flail om terwille van de bevrijding van Walcheren. mijnen te ruimen. Hij was bij de landing in Westkapelle werd verwoest, Walcheren het dorp gestrand en kon als blijvende her- door de zee overspoeld. 1 Nov. Landing innering aan de bevrijding behouden blij- der Geallieerden. 8 Nov. Walcheren ven. Aan de plaatsing van de tank bij het bevrijd. 3 Oct. 1945 Dijkgat gedicht. Wal- landingsmonument ging een juridische cheren kan herrijzen.” strijd vooraf tussen de eigenaar van de Links van deze gedenksteen de steen van tank, de firma M.L. Polak en Zoon N.V. te de 52nd Lowland Divisie, die in 1946 werd Middelburg en de Stichting Westkapelle geplaatst: “4 Commando Brigade British Herrijst, die meende de tank indertijd in Liberation Army landde hier op 1 Nov. bruikleen te hebben ontvangen. 1944 om het eiland te bevrijden / In 1960 vond men dat het landingsmonu- 4 Commando Brigade British Liberation ment niet meer voldeed aan de eisen die Army landed here on 1 Nov. 1944 to aan een dergelijke herdenkingsplaats moe- liberate the island.” ten worden gesteld. Architect Roelse Rechts een gedenksteen met daarop de maakte een ontwerp waarbij de gedenk- beeltenis van een commando en daaron- stenen op een sokkel werden geplaatst. der de tekst: “To the Greater Glory of God Als materialen werden basalt en Vilvoord- this stone is erected by the Royal Marines se steen gekozen. Deze stenen worden in commemoration of the landing of No 4 ook voor dijkaanleg gebruikt. Tijdens de Commando Brigade at Westkapelle on 1st dijkverzwaring in de jaren 1986-1988 werd November 1944.” het monument tijdelijk weggehaald. Het huidige monument is een uitgebreide De landing te Westkapelle werd onderno- versie van een eerder monument dat al men vanuit Oostende. De operatie werd

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 8 Infatuate II genoemd. In de ochtend van 1 brand, andere reden in bomtrechters en november 1944 kwamen de eerste lan- zonken weg. Ondanks de zware beschie- dingsvaartuigen van de 4th Special Ser- tingen slaagden steeds meer landingsvaar- vice Brigade aan weerszijden van het dijk- tuigen erin hun lading aan land te zetten gat aan land. De operatie werd voorafge- en weldra rolden enkele tanks door de gaan door een zware beschieting vanaf straten van Westkapelle. De commando’s drie oorlogsschepen. Zij vuurden granaten troffen een verwoest dorp aan. Na een af op de drooggebleven Duitse bunkers in hevige strijd rukten de geallieerde militai-

de duinen. Door die granaten werd het ren in de avonduren op richting Domburg gemeentehuis weggevaagd en vloog de en Oostkapelle en in de richting van Zou- kerk in brand. De Duitsers beschoten de telande, dat een dag later werd bevrijd. 131 vaartuigen die op weg waren naar het dijkgat, vanuit hun kustbatterijen. Veel lan- ● Westkapelle, landingsmonument dingsboten werden door dit vuur getroffen, Erika bij het Zuiderhoofd waarbij de bemanning grotendeels om- Dit monument, ten zuiden van het voorma- kwam. lige dijkgat, bij het duin Erika en de radar- Omstreeks 10.45 uur kwamen de eerste toren, bestaat uit twee gedenkstenen drie landingsvaartuigen aan wal. De veer- naast elkaar. De rechtergedenksteen is tien tanks die ze aan boord hadden, rolden identiek aan de linkersteen van het tank- het land op. Sommige werden door het monument dat aan de noordzijde van het Duitse vuur getroffen en vlogen meteen in voormalige dijkgat staat en is hoogstwaar-

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 9 Landingsmonument Erika, na een kransleg- Royal Marines who died off these shores ging op 10 juni 2004 door Britse mariniers van on 1st November 1944 whilst serving with het 4 Assault Squadron Royal Marines. Bij landing craft of Support Squadron Eastern deze plechtigheid waren ook mensen uit West- Flank / Ter nagedachtenis aan allen van de kapelle en Zoutelande aanwezig, waaronder Koninklijke Britse Marine en de Koninklijke schoolkinderen. (Foto Rogier Koppejan) Britse Mariniers die op 1 november 1944 aan boord van de landingsvaartuigen van schijnlijk in 1946 geplaatst door Britse oud- het Support Squadron Eastern Flank voor strijders. De linkergedenksteen is op 31 deze kust hun leven hebben gegeven.” oktober 1997 onthuld door burgemeester A.C. de Bruijn van Veere, in aanwezigheid ● Westkapelle, monument voor de van een grote groep oud-strijders. De slachtoffers van de bombardementen steen is opgericht voor de 172 beman- op Westkapelle ningsleden van de Engelse landingsvaar- Op de begraafplaats achter de vuurtoren. tuigen die op 1 november 1944 bij West- Opgericht in 1950 ter herdenking van de kapelle zijn gesneuveld. Na afloop van de 158 burgerslachtoffers die omkwamen bij plechtigheid werden vanaf twee landings- het bombardement op Westkapelle op 3 vaartuigen van de Nederlandse Koninklijke oktober 1944. Marine 120 poppy’s (rozetten in de vorm Het Comité Westkapelle Herrijst nam het van een klaproos) gedropt. initiatief voor de oprichting van dit gedenk- De tekst op de rechtergedenksteen is teken. Het bestaat uit een wit hardstenen dezelfde als die bij het tankmonument. kruis met daaromheen in een halve cirkel De tekst op de linkergedenksteen luidt: de graven van de 158 slachtoffers. In het “In memory of those of the Royal Navy and midden van de ring staat een steen met

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 10 daarop de namen van zestien vermiste met een bronzen plaquette en het personen. In het voetstuk van het kruis Andreaskruis. De tekst luidt: “52 Lowland staat gebeiteld: “Wij zijn verlost, maar heeft Division landde hier uit Breskens op 1 Nov. uw dood gekost.” Het monument is ontwor- 1944 om het eiland te bevrijden / 52 Low- pen door de Westkappelse architect-aan- land Division landed here from Breskens nemer Willem Roelse, die een belangrijke on 1 Nov. 1944 to liberate the island.” rol speelde bij de herbouw van het dorp. Aan de rechterzijde van het landingsmonu- Het monument werd op zaterdag 30 sep- ment staat nog een Engelse tekst: “In tember 1950 onthuld door burgemeester M. Tydeman. Er werden toen kransen gelegd. Voorafgaand aan de onthulling was er een herdenkingsdienst in de kerk van de Gereformeerde Gemeente. In 1976 werden de 144 grafsteentjes en de steen met de namen van de vermisten ver- nieuwd.

● Vlissingen, monument voor de 4de Commando Brigade Aan de Commandoweg te Vlissingen. Een bronzen beeld van een soldaat in memory of all ranks of Nr. 4 Commando gevechtshouding, vervaardigd door de who fell during the war 1939-1945 and to beeldhouwer Titus Leeser. Het beeld is the loyal citizens of Flushing who were geplaatst op een voetstuk. killed during the occupation and at the Het monument is onthuld op 31 mei 1952 hour of their liberation.” door de minister van Oorlog en Marine, ir. Het monument herinnert aan de landing C. Staf. Bij de onthulling waren tweehon- van het Nr. 4 Commando in de vroege derd oud-commando’s aanwezig. ochtend van 1 november 1944 bij de Rechts van het monument staat een Oranjemolen met als doel de bevrijding gedenksteen van de 52nd Lowland Divisie, van Vlissingen.

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 11 Een vertegenwoordiging van officieren van Vlissingen, met hevige straatgevechten en de vierde Britse commandogroep bood al een aanval op het hoofdkwartier van de op 1 november 1946 een miniatuurontwerp Duitsers in Grand Hotel Britannia, duurde aan van het landingsmonument dat zij in slechts twee dagen. Vlissingen wilden oprichten. Het beeldje stelde een staande Britse commando voor. ● Arnemuiden, Schots monument aan Men vond de houding van het beeldje te de Sloedam statisch en niet overeenkomend met de Langs de Postweg, aan de Sloedam te

werkelijkheid. Het beeldje is overigens nog Arnemuiden. Een gedenksteen, waarop aanwezig in het Vlissingse stadhuis, waar een plaquette is bevestigd, met de tekst: ook de Roll of Honour met de namen van “52 Lowland Division forceerde hier een de gesneuvelde commando’s hangt. overtocht op 2 november 1944 en De landing te Vlissingen werd ondernomen bevrijdde het eiland / 52 Lowland Division vanuit Breskens. De operatie werd Infatu- forced a crossing here on 2 November ate I genoemd. In de vroege ochtend van 1 1944 and liberated the island.” november 1944 kwamen de eerste lan- Ter ere van de tientallen Britse gesneuvel- dingsvaartuigen aan land bij de Ooster- of de militairen werd kort na de oorlog een Dokhaven, door de geallieerden Uncle monument geplaatst op de zeedijk van de Beach genoemd, en per ongeluk ook op Bijleveldpolder in Nieuw- en Sint Joosland. de landtong bij de Oranjemolen. De Duit- Op deze plaats waren Schotse militairen sers waren overrompeld door het vooraf- geland nadat ze het Sloe waren overgesto- gaande artillerievuur. De volgende landin- ken. Door de aanleg van het industrieter- gen verliepen ook voorspoedig. De strijd in rein in het Sloegebied in de jaren zeventig

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 12 was men genoodzaakt het monument te te passeren in een poging Walcheren te verwijderen. Het werd geplaatst op het bereiken. Na hevige verliezen te hebben opslagterrein van de N.V. Haven van Vlis- geleden, werd die eenheid teruggenomen, singen te Nieuwdorp. Frans de Nooijer waarna een andere in de strijd werd kwam het ‘vergeten’ monument op het geworpen om tijdens een nachtaanval de spoor en zorgde ervoor dat de steen op 16 toegang naar Walcheren te forceren. Ook mei 1984 werd overgebracht naar de deze poging mislukte door de sterke Duit- gedenkplaats op de Sloedam aan de Post- se verdediging aan het westelijke einde weg, waar al een monument voor de Fran- se militairen was opgericht die in de mei- dagen van 1940 waren gesneuveld. Op 4 november 1984 legden enkele Schotse oud-strijders kransen bij dit ‘vergeten’ monument.3

● Arnemuiden, Canadees monument aan de Sloedam Langs de Postweg, aan de Sloedam te Arnemuiden. Een marmeren gedenksteen, met de tekst: “Le 2 novembre 1944 135 Fantassins Canadiens avaient été tués ou blessés sur le Sloedam pour libérer Walcheren / By the 2nd of November 1944 135 Canadian Infantry soldiers had been killed or wounded on the Sloedam to liberate Walcheren / Opgericht ter ere van The Black Watch R.H.R. of Canada, Le Régiment de Maisonneuve, The Calgary Highlanders. Onthuld op 31 october 1987 door Z.K.H. Bernhard, Prins der Nederlanden.” De Sloedam was in november 1944 slechts een smalle verbinding tussen Wal- cheren en Zuid-Beveland. De breedte van de dam was niet meer dan veertig meter van de dam, die ook het gebied aan en er liep een tweebaansweg over, met weerskanten van de dam onder vuur hield. daarnaast een spoorbaan. Aan weerskan- De volgende ochtend werd voor de derde ten bevond zich een wadachtig gebied dat keer een aanval ondernomen, die werd thans is ingepolderd. In de namiddag van voorafgegaan door een artilleriebeschie- 31 oktober 1944 probeerde een infanterie- ting. De Canadezen slaagden er nu in de eenheid van de tweede Canadese divisie, westelijke zijde van de 1.300 meter lange komende van Zuid-Beveland, de Sloedam dam te bereiken, maar werden tijdens een

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 13 Duitse tegenaanval weer teruggedreven. ment als eerbetoon voor de Canadezen Ze weken ongeveer driehonderd meter die bij de landing op de Sloedam in terug, waarna ze zich ingroeven en stand november 1944 waren gesneuveld. Forbes wisten te houden tot de volgende ochtend zamelde geld in om de plaatsing van dit vier uur. Toen gingen ze – het was inmid- monument te kunnen realiseren. Enkele dels 2 november – weer in de aanval en leden van de heemkundige kringen van nu slaagden ze erin vaste voet te krijgen Walcheren en de Bevelanden hielpen op Walcheren. Vanuit de lucht ontvingen ze Forbes bij zijn initiatief. Er werd een werk- comité opgericht van leden van beide krin- gen. Nadat er voldoende geld was ingeza- meld, kon de onthulling van het monument worden georganiseerd. Op 31 oktober 1987 werd het monument onthuld door prins Bernhard. Hierbij waren tal van hoog- waardigheidsbekleders aanwezig, onder wie de Canadese minister van Veteranen- zaken George Hees, die zelf bij de Sloe- dam had gevochten, en de ambassadeurs van Canada en Frankrijk. Tijdens de plech- tigheid werd er gesproken en muziek gespeeld, ook werd The Last Post gebla- zen en was er een minuut stilte. Tot slot van de plechtigheid bij de Sloedam werden kransen gelegd. Daarna was er nog een bijeenkomst van oud-strijders en genodig- den in de Burgerzaal van het stadhuis in Middelburg.

● Serooskerke, Bevrijdingsmonument Op het pleintje op de hoek van de Noord- weg en de Vrouwenpolderseweg bij de voormalige Nederlands-hervormde kerk. Opgericht op initiatief van het comité Her- denking Bevrijding Serooskerke, met giften steun van Typhoons die de Duitsers met van de Serooskerkse bevolking en het raketten bestookten. De drie dagen duren- Zeeuwse bedrijfsleven. de strijd om de bloody causeway kostte Het is een beeld van een Britse comman- een groot aantal Canadezen het leven. do in battledress, met in de rechterhand Het initiatief voor een monument werd een trompet (symbool voor The Last Post), ingegeven door de teleurstelling die de vervaardigd door de beeldhouwster Canadese oud-strijder Lt. Charles Forbes mevrouw A.C.M. Goedbloed. uitte over het ontbreken van een monu- Het beeld werd onthuld op 3 november

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 14 1984 door de toenmalige commandant, Links hangt een Roll of Honour met de kolonel J.G. Hanson, en D. Potter, broer namen van de omgekomen militairen. van een van de gevallenen. Op de ochtend van 8 november 1944, toen De tekst onder het beeld luidt: “Hun leven de overgave van de Duitse troepen reeds – onze vrijheid / Lest we forget / 8 novem- een feit was, kreeg een commandogroep ber 1944.” van 48 Royal Marines Commando op- Links van deze tekst het embleem van 48 dracht de verschillende droge dorpskernen Royal Marine Commando en rechts het te controleren op achtergebleven Duitse

embleem van 79 Armoured Division (de militairen. Met vier Buffalo’s reden de com- buffelkop), de eenheid die zich op Walche- mando’s van Domburg via Oostkapelle ren verplaatste met de zogenoemde naar Serooskerke. In dit dorp waren geen Buffalo’s. Duitse soldaten meer aanwezig en na Aan de rechterzijde van het monument feestelijk te zijn onthaald door de bevol- hangt een plaquette die ook in 1984 werd king, trokken ze verder om via de Noord- geplaatst, met de tekst: “To the citizens of weg en de Gapingseweg naar Gapinge te Serooskerke (W) on the 40th anniversary trekken, waar zich nog enkele Duitsers of Liberation 8th Nov: 1984 for their hadden verschanst. friendship and hospitality to old comrades Toen de eerste Buffalo de kruising Noord- of 48 Commando Royal Marines over the weg/Gapingseweg reeds was gepasseerd, 40 years. This plaque was unveiled by Maj. volgde er op het moment dat de tweede D.J. Flunder M.C., V.R.D. (A Troop) of 48 Buffalo de bocht naderde een hevige ont- Commando.” ploffing, veroorzaakt door een mijn die

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 15 door een groep terugtrekkende Duitse mili- tenis op het reliëf symboliseert de overwin- tairen was neergelegd. In de totaal verniel- ning op de bezetter. de Buffalo verloren negentien commando’s De tekst op de gevelsteen luidt: “In dit huis het leven en negen anderen raakten ern- werd op 8 november 1944 Walcheren’s stig gewond. In Serooskerke heeft dit bevrijding van de Duitsers door de Geal- ongeval veel indruk gemaakt en bij dit lieerden voltooid.” monument herdenkt het dorp jaarlijks de Het monument is ontworpen door A.G. slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Wagensveld van de Stichting Nieuw Wal- cheren en vervaardigd door de heer Roth. Het werd onthuld op 4 augustus 1956 door R.W.P. Dawson, die in november 1944 als bevelhebber van No. 4 Commando Vlissin- gen had bevrijd en zich met zijn eenheid naar het noorden van het eiland had gevochten. Hij had de capitulatie van de Duitsers in ontvangst genomen, waarmee de bevrijding van Walcheren was voltooid. Plaats van overgave was de voorkamer van het huis van de familie Wattel, aan het begin van de Fort den Haakweg (nummer 6). Bij de sloop van het huis in 1973 werd de steen ergens opgeslagen bij de dienst Gemeentewerken van de gemeente Veere. Maar op een dag trok een raadslid aan de bel en gaf aan dat dit toch niet de juiste manier was om blijk te geven van dank- baarheid jegens de bevrijders van Walche- ren. De steen werd in 1982 geplaatst in de hal van het gerenoveerde dorpshuis aan de Dorpsdijk. In 1994 werd een replica van de gedenk- steen gezet op de plaats waar de overgave van Walcheren op 8 november 1944 had plaatsgevonden. Het huis van de familie Het monument is geadopteerd door de Wattel staat er weliswaar niet meer, maar christelijke basisschool De Wegwijzer. de steen heeft nu alle ruimte om de aan- dacht te trekken. De replica werd precies ● Vrouwenpolder, Capitulatiemonument vijftig jaar later onthuld door M. Brouwer-te Aan de Fort den Haakweg te Vrouwenpol- Roller en W.J. Sanderse, wethouders van der. Een gevelsteen van witte natuursteen de gemeente Veere. met in reliëf de Duitse adelaar die met een Jaarlijks wordt op 8 november een herden- hand bij de nek gegrepen wordt. De beel- kingsbijeenkomst gehouden. Deze herden-

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 16 king wordt georganiseerd door een comité kent dat ze het onderhoud voor hun reke- bestaande uit de protestants-christelijke ning nemen. basisschool De Goede Polder, de Dorps- Op 6 november 1994 werd op de muur raad, de Oranjevereniging en de kerken. rond de kerk een plaquette geplaatst met de volgende tekst: “Aangeboden aan de ● Zoutelande, Bevrijdingsmonument inwoners van Zoutelande bij de viering van In de tuin van de voormalige Nederlands- de 50 jarige herdenking van hun bevrijding hervormde kerk (Catharinakerk), gelegen door “A” Troop van 48 Commando Royal

aan het Willibrordusplein te Zoutelande. Marines op 2 november 1944 om 11.00 Het monument werd onthuld op 2 novem- uur.” ber 1994 bij de vijftigjarige herdenking van De plaquette werd onthuld door majoor de bevrijding van Walcheren door de toen- D.J. Flunder OBE, MC van 48ste Royal malige burgemeester van Valkenisse, Marine Corps en mevrouw Suus Adriaan- mevrouw A.C. de Bruijn, en twee basis- se. Later is de plaquette verplaatst naar de schoolkinderen uit Zoutelande. Het monu- muur van de toren naast het monument ment is opgericht ter nagedachtenis aan voor de burgerslachtoffers. degenen die stierven tijdens en kort na de bevrijding van Walcheren. In Zoutelande ● Dishoek, Roll of Honour zijn in die tijd ongeveer dertig inwoners Een plaquette aan de muur van de rooms- omgekomen. De basisschoolleerlingen van katholieke toeristenkerk in Dishoek, als de Willibrordusschool van Zoutelande heb- herinnering aan de 34 mannen van 47 ben het monument geadopteerd, wat bete- Royal Marines Commando die zijn

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 17 gesneuveld bij de verovering van batterij ● Domburg, monument voor Belgische W11 tussen Dishoek en Vlissingen. De militairen plaquette werd onthuld op 1 november Aan de Badhuisstraat te Domburg, op de 1995 door burgemeester A.C. de Bruijn. open ruimte bij de opgang van de Boule- Onder de Roll staat de volgende tekst: vard Van Schagen. Onthuld op 15 mei “Under the command of Lt. Col. Phillips 1982 als herinnering aan de Belgische D.S.O. 47 R.M. Commando made the deelname aan de bevrijding van Walche- assault landing through the gap in the ren in november 1944. “Ter herinnering aan de deelname der Belgische commando’s aan de roemrijke gevechten voor de bevrijding van de stad Domburg en het eiland Walcheren in november 1944. Nationaal Verbond der Belgische Oorlogskruisen, Afd. Antwer- pen.” Het monument werd onthuld met het hijsen van de Belgische en de Nederlandse vlag. Dit gebeurde door kolonel A. Lepaire en de heer J.P. van Rooij, respectievelijk voorzit- ter en bestuurslid van de Belgische Natio- nale Bond van Oorlogskruisen, afdeling Antwerpen. Het monument is ook door deze bond gefinancierd. Het Domburgse is het zesde in een serie monumenten die begin jaren tachtig in Normandië, België en Nederland werden opgericht. Belgische en Noorse militairen namen als onderdeel van 41 Royal Marine Comman- do deel aan de landing bij Westkapelle op 1 november 1944. De opdracht van de eenheden was het veroveren van de strook van Westkapelle tot aan Breezand. Ze moesten daarbij de kustbatterijen bij Westkapelle, Domburg en Oostkapelle uit- dyke at Westkapelle on 1st November schakelen. Op 4 november kwamen de 1944. The commando liberated the south- Belgische en Noorse eenheden in Dom- west area from Zoutelande to the gap in burg aan. Ze schakelden daar enkele kust- the Nolle dyke and captured the batteries batterijen uit en zuiverden de omgeving W11 and W4. The casualties among the van Duitse militairen. 400 commandos were 34 killed and 82 Het monument is geadopteerd door de wounded. openbare basisschool De Golfslag te Dom- burg.

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 18 ● Middelburg, Capitulatieplaquette Aan de gevel van het pand Dam 6-8 te Middelburg. Een bronzen plaquette die herinnert aan de overgave van de Duitsers in de stad. Dit pand was het hoofdkwartier van de Duitse bezetting op Walcheren. De plaquette is onthuld op zaterdag 5 novem- ber 1994 door burgemeester C.G.J. Rutten en oud-verzetsstrijder H.A. Acda. De tekst luidt: “Hier vond op 6 november 1944 de overgave plaats van de Duitse bezetters aan onze Geallieerde vrienden / 1944 1994.” Nadat Vlissingen in twee dagen tijd was veroverd, was het volgende doel Middel- burg dat door de overstromingen geheel geïsoleerd lag. De stad benaderen via de dijken van het kanaal zou zelfmoord bete- kenen. Op de avond van 4 november onderzocht een verkenningseenheid de mogelijkheid om via het ondergelopen vliegveld ten westen van het Kanaal door Walcheren met amfibievoertuigen Middel-

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 19 burg te bereiken. De volgende dag bereik- zameld. Zich niets aantrekkend van de ook ten acht Buffalo’s de stad, waar de Duit- aanwezige Duitsers ging majoor R.H.B. sers zich op de strijd voorbereidden. Ze Johnston van 7/9 Royal Scots op zoek wisten echter niet dat slechts een zwakke naar de Duitse commandant Daser, wiens geallieerde eenheid Middelburg was bin- hoofdkwartier was gevestigd op Dam 6-8. nengedrongen. Toen de Buffalo’s op de Na wat heen-en-weergepraat gaven de Markt in Middelburg kwamen, had zich Duitsers zich over. Middelburg was bevrijd, daar reeds een enthousiaste menigte ver- zonder dat er om de stad, waar tweedui- zend Duitsers krijgsgevangen werden gemaakt, behoefde te worden gevochten.

Inundatiemonumenten

● Westkapelle Onthuld op 4 oktober 1990, ter nagedach- tenis aan het bombardement op de zeedijk op 3 oktober 1944 en de sluiting van het dijkgat op 2 oktober 1945. Ontworpen door Rudi de Wint. Een zeven meter hoge, dunne zuil, met daarop een langgerekte ovale steen. Het monument kan gezien worden als een bom die op een zuil staat of als de steel van een schop. Beide gezichtspunten zijn goed mogelijk, want het waren immers bommen die de dijk doorboorden en spaden waarmee het dijk- gat werd gedicht. Sommigen (Westkappe- laars?) zijn blijkbaar niet zo gecharmeerd van dit monument, want het is al twee keer in brand gestoken. Het staat er sindsdien gehavend bij, maar dat valt nauwelijks op.

● Vlissingen Onthuld op 4 oktober 1990, ter nagedach- tenis aan het bombardement op de zeedijk op 7 oktober 1944 en de sluiting van het dijkgat op 3 september 1945. Ontworpen door de Haarlemse kunstenaar Mari Boey- en. Een bronzen sculptuur, bestaande uit twee delen die de gebroken dijk uitbeelden maar in feite twee vormen zijn die op ver- schillende manieren relaties met elkaar

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 20 hebben. Het ene deel is een torso (in de vorm van een harnas), het andere een bloem (uitbeelding van de vergankelijk- heid).

● Veere Onthuld op 4 oktober 1990, ter nagedach- tenis aan het bombardement op de zeedijk op 11 oktober 1944 en de sluiting van het dijkgat op 23 oktober 1945. Ontworpen door David van de Kop. Het monument verbeeldt de strijd van de elementen. Het beeld is 3,5 meter hoog en bestaat uit aan elkaar gemetselde steen- blokken. Daarop is een laag keramiek in diverse kleuren bevestigd: blauw van het water, groen van de dijk, geel van de zon. Dit kleurige geheel wordt overspoeld door het ongeglazuurde blok.

● Ritthem Onthuld op 4 oktober 1990, ter nagedach- tenis aan het bombardement op de zeedijk

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 21 op 7 oktober 1944 en de sluiting van het Publicaties dijkgat op 22 februari 1946. Ontworpen Het schrijven van een boek is voor veel door Steef Roothaan. mensen een goede manier geweest om de Een stenen zuil op een sokkel met een oorlogsellende te verwerken. De gebeurte- plechtstatige klassieke vorm. De zuil is zes nissen van oktober en november 1944 meter hoog en incompleet. Het is een sym- brachten al snel de pennen in beweging. bool van een aangetast bouwwerk (de Enkele maanden na de bevrijding ver- dijk). scheen van de hand van de waarnemend gemeentesecretaris van Middelburg, J.Ph. Koene, een boekje over de gebeurtenissen rond 6 november: Middelburg onmiddellijk vóór en na de bevrijding (6 november 1944). Er waren schrijvers voor wie de verschrik- kingen zo erg waren geweest dat ze er alleen op een meer afstandelijke manier, in de vorm van een roman, over konden schrijven. Beroemd in dit genre is de roman van A. den Doolaard (pseudoniem van Cor Spoelstra), Het Verjaagde Water (1947, geannoteerde heruitgave in 2001). Hierin wordt onder andere ene Jan Hengst ten tonele gevoerd. Hij heeft bij het bom- bardement op Westkapelle zijn kinderen verloren en zijn vrouw is verlamd geraakt. Zijn huis en vee, alles is weg. Uit zijn gesprek met de dominee blijkt ook duidelijk hoe Jan de gebeurtenissen probeert te verwerken met zijn geloof. De hoofdperso- nen in de roman van Den Doolaard zijn mannen die hebben meegewerkt aan het dichten van de vier dijkgaten. Den Dool- aard was zeer betrokken bij de ramp die Walcheren was overkomen. Eind 1945 schreef hij het boekje Walcheren komt boven water en hij werkte mee aan de uit- gave Dit is Walcheren, waarvan het batig saldo ten goede kwam aan het herstel van Walcheren. Bij sommige auteurs, zoals Bram van Dis- hoek (pseudoniem van Tijmen Mateboer) lopen verbeelding en werkelijkheid door

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 22 elkaar heen. Zijn roman Walcheren in gen. Meer dan de helft van het boek nood, geschreven in 1949 en met een behandelt de periode van de bevrijding voorwoord van burgemeester Kodde, leest van Walcheren. als een spannend jongensboek. Enkele (voormalige) gemeenten op Wal- Ook persoonlijke belevenissen, vastgelegd cheren hebben ook de gebeurtenissen in in dagboeken zijn een prachtige bron en er oktober en november van 1944 laten vast- is dan ook een groot aantal gepubliceerd. leggen. Een voorbeeld hiervan is het door Sommige schrijvers geven per dag en zelfs Tine Visser geschreven boekje Veere, per uur weer wat beleefd werd. In 1984 Gapinge, Serooskerke, Vrouwenpolder publiceerde Tina Keller een bewerking van 1940-1945, dat werd uitgegeven door de haar eigen dagboek met de titel De zee toenmalige gemeente Veere in 1989. woont in ons huis. Walcheren 1944-1946. De Documentatiegroep Walcheren 1939- Als journaliste had zij alle gebeurtenissen 1945 heeft ook enkele bijdragen geleverd van dichtbij meegemaakt. De bewerking aan de verslaglegging van de bevrijding van het dagboek van Tina Keller is een van Walcheren. De groep beschikt over zeer leesbaar verhaal. een collectie met uniek fotomateriaal en Korte persoonlijke impressies werden – en kopieën van documenten over Walcheren worden nog steeds – gepubliceerd in boe- tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1994 ken en tijdschriften. Ook de Heemkundige publiceerde Hans Houterman, in samen- Kring Walcheren doet hier regelmatig aan werking met deze groep, het boek Walche- mee. Ter gelegenheid van de vijftigjarige ren bevrijd, november 1944. Het boek herdenking in 1994 verscheen zelfs een bevat vele unieke foto’s, zowel door gealli- afzonderlijke Wete met twaalf verhalen van eerden als door Duitsers gemaakt. ooggetuigen. Van een heel ander kaliber zijn de publica- Hen Bollen en Jantien Kuiper-Abee schre- ties van Paul Crucq. Hij heeft drie boeken ven samen het boek Worsteling om Wal- geschreven over de inzet van de geallieer- cheren 1939-1945 (1985). Hierin wordt de de luchtmacht bij de bevrijding van Wal- hele oorlogsperiode op Walcheren op een cheren en de voorbereiding hiervan. Het journalistieke wijze beschreven, puttend uit eerste boek, Walcheren 1943-1944. Foto- documenten en interviews met ooggetui- verkenning & bombardementen (1997)

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 23 bevat unieke luchtfoto’s van voor de inun- Europa in Oost en West beïnvloed. datie. Het vervolg schreef Crucq in het Over de gevolgen van de inundatie en het Engels, We never blamed the crews. The herstel van Walcheren voor de natuur, het Flooding of Walcheren Island October landschap en de zeewering verscheen in 1944, in 2000. Drie jaar later verscheen 1990 een speciale uitgave van de Stichting Aiming point Walcheren. The Bombard- Natuur- en Recreatie-Informatie en Mic- ment of Gun Emplacements & Strong Mec Walcheren (Water over Walcheren). Points Walcheren Island, October 1944. Enkele deskundigen vertellen uitgebreid De boeken beschrijven de bombarde- over alle aspecten van het herstel, dat een mentsvluchten in oktober 1944, de beman- voorbeeld was voor de rest van Nederland. ningsleden en de doelen die zij aanvielen. Tot slot het in 2002 verschenen boek Slag- Met de duizenden bommen die ze afwier- veld Sloedam van René Hoebeke. Dat is pen, zaaiden ze dood en verderf op Wal- een lijvig boekwerk over de gebeurtenis- cheren, maar we kunnen het hen niet kwa- sen tijdens de oorlog in zowel westelijk lijk nemen. Zuid-Beveland als oostelijk Walcheren. Studies over de militaire aspecten van de Ook de andere slag om de Sloedam, die in bevrijding van Walcheren zijn er ook ver- mei 1940 toen Franse troepen de opruk- schenen. Zo publiceerde de Duitse journa- kende Duitsers probeerden tegen te hou- list Ansgar Dürnholz in 1997 het boek Het den, wordt uitgebreid beschreven. Het laatste bastion. Achtergronden en gevol- boek geeft duidelijk weer hoe de bevolking gen van de slag om Walcheren. In dit boek in de dorpen aan weerszijden van de Sloe- wordt de strijd om Walcheren vanuit mili- dam de bezetting en de strijd tijdens de tair-strategisch gezichtspunt behandeld. oorlogsjaren heeft ervaren. Het was voor de geallieerden van vitaal belang om de haven van Antwerpen in Koesteren handen te krijgen en men wilde daarna zo De Walcherse herdenkingsmonumenten snel mogelijk naar Duitsland optrekken. De worden gekoesterd. De nalatigheid met de vertraging die de geallieerden opliepen gedenksteen van de capitulatie van Wal- met het vrijmaken van de toegang tot Ant- cheren die in het huis van Wattel te Vrou- werpen, heeft de latere verdeling van wenpolder was aangebracht, is op waardi-

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 24 ge wijze hersteld. Ook het ‘vergeten’ monu- plank vol publicaties en ooggetuigenversla- ment van de landing van de Schotten op gen op papier en geluidsband na. Dat zijn de dijk van de Bijleveldpolder heeft een genoeg aanknopings- en herdenkingspun- nieuwe plaats gekregen. ten voor toekomstige generaties Walche- Een aantal oorlogsmonumenten is naren om de bevrijding van ons en hun geadopteerd door leerlingen van plaatse- heem te blijven gedenken. lijke basisscholen. Leerlingen van de hoog- ste groepen nemen deel aan de herden- Leo Hollestelle kingsbijeenkomsten en leggen ook een krans. Voor de jonge generatie wordt bij de herdenkingen ook de link met de huidige De foto’s bij dit artikel zijn van de hand van tijd gemaakt: tolerantie ten opzichte van de auteur, tenzij anders aangegeven. onderdrukten en andersdenkenden en stil- De Walcherse gedenktekens van de inun- staan bij de verschrikkingen van terreur- datie en de bevrijding zijn ook te zien op aanslagen. Ook worden de jongeren gesti- de website van de HKW: muleerd zich persoonlijk in te zetten voor www.hkwalcheren.nl/herdenken.htm. vrijheid, bijvoorbeeld zoals organisaties als Enkele Walcherse oorlogsmonumenten Amnesty International, Vluchtelingenwerk zijn te zien op de website en Artsen zonder Grenzen dat doen. www.oorlogsmonumenten.nl. Rogier Koppejan uit Zoutelande heeft een De toekomst website over de zestigjarige bevrijding van Nog een keer die vraag: hoe lang gaan we Walcheren gemaakt: nog door met het herdenken van de bevrij- http://people.zeelandnet.nl/r.koppejan. ding van Walcheren? Een Engelse site over de bevrijding van Zij die alles bewust hebben meegemaakt, Walcheren is bewoners van Walcheren en bevrijders, www.combinedops.com/Walcheren.htm. worden steeds kleiner in aantal. Toch denk ik dat we deze periode in de geschiedenis Noten van Walcheren zullen blijven herdenken. 1. De verovering van Walcheren werd door de We laten meer dan tien monumenten, een geallieerden Operatie Infatuate (verwarring) De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 25 genoemd. Het was een van de vier onderdelen – Archief gemeente Veere, 1966-1996; om de monding van de Westerschelde te vero- – Archief gemeente Westkapelle, 1945-1996. veren en zo de toegang tot de haven van Ant- Zeeuws Documentatiecentrum: werpen te bewerkstellingen. De campagne – Provinciale Zeeuwse Courant; stond onder leiding van de Canadezen, maar de – Knipselcollectie. uitvoering kwam grotendeels voor rekening van de Britten. Het was een moeizame operatie, Literatuur want pas eind november voer het eerste geal- – Frank van Vree, ‘Een verleden dat niet voor- lieerde konvooi de haven van Antwerpen bin- bij wil gaan. De herinnering aan de Tweede nen. Wereldoorlog in monumenten’, 1993. 2. Frans van den Driest, ‘Stichting Nieuw – Mari Boeyen en Peter Sijnke, ‘Vijf monu- Walcheren’, in: De Wete 2004 (33e jrg.) nr. 2, menten voor Walcheren 40/45’, Middelburg p. 30-35. 1989. 3. Fr. de Nooijer en J. den Hollander, ‘De – Nico Out, ‘StraatBEELD Walcheren’, 1993. naamloze actie en het vergeten monument’, in – Jan J.B. Kuipers en Peter Sijnke, ‘Van obelisk De Wete 1984 (13e jrg.) nr. 4, p. 24-32. tot oorlogsgraf. Kleine monumenten en orna- menten in Zeeland, deel 2’, Middelburg 2002. Geraadpleegde bronnen – R.E. Hoebeke, ‘Slagveld Sloedam’, Nieuw- en Zeeuws Archief: Sint Joosland 2002, p. 766-769. – Archief gemeente Domburg, 1966-1996; – Winston G. Ramsey (red.) ‘’40-’45 Toen & – Archief gemeente Middelburg, 1940-1992; Nu: Walcheren’, Soest 1983.

Huize Irene in oorlogstijd De belevenissen van een huis in Zoutelande

Ons huis op Duinweg 8 in Zoutelande Ongenode gasten werd gebouwd in 1938-1939, en Irene De eerste ‘gasten’ die in mei 1940 het huis genoemd, naar prinses Irene die op 5 betrokken, waren niet echt welkom. Het augustus 1939 werd geboren. Irene bete- waren namelijk Duitsers, die het huis vor- kent ‘de vredelievende’. Dat is wel een derden. Op één kamer en een slaapkamer beetje ironisch als je naar de titel van dit na, hadden mijn ouders niets voor zichzelf. verhaal kijkt. Het huis was, in het trouwjaar Ook werd mijn vaders garage gevorderd van mijn ouders, gebouwd als pension en gebruikt voor reparaties aan militaire voor (bad)gasten die in die tijd al naar voertuigen. Zoutelande kwamen. Deze situatie duurde tot ‘Dolle Dinsdag’ (5

De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 26