Herdenken En Gedenken Zestig Jaar Inundatie En Bevrijding Van Walcheren
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Herdenken en gedenken Zestig jaar inundatie en bevrijding van Walcheren Najaar 2004. Het is zestig jaar geleden dat ving zijn altijd onderworpen aan reflecties Walcheren en zijn bewoners de meest en bespiegelingen. ingrijpende gebeurtenis in hun geschiede- Er zijn verschillende vormen die helpen nis beleefden. In een tijdsbestek van vijf terug te denken aan bijzondere gebeurte- weken (van 3 oktober tot en met 8 novem- nissen: beelden en gedenkstenen, foto’s, ber 1944) werd Walcheren bevrijd van de historische speelfilms, familieverhalen, Duitse bezetting. Deze bevrijding was geen jeugdherinneringen in een krant of tijd- doel op zichzelf. Ondanks de enorme schrift, romans en studieboeken. Het zijn offers die de geallieerde militairen – maar allemaal tekens die ons verbinden met het ook de bevolking – moesten brengen, was verleden en de meeste ervan zijn speciaal de verovering van ‘De Tuin van Zeeland’ gemaakt of geschreven om de herinnering slechts een middel om tot het doel te aan personen en gebeurtenissen levend te komen. Dat doel was Antwerpen, en dan houden. vooral de haven die voor de bevoorrading van de geallieerden onmisbaar was. Overi- Herdenkingen gens doet dit niets af aan het feit dat de Al in 1946, het eerste jaar na de officiële strijd om Walcheren gerekend wordt tot de afloop van de Tweede Wereldoorlog, wer- felste van de Tweede Wereldoorlog en mis- den er op Walcheren herdenkingsactivitei- schien ook wel tot de meest bizarre, omdat ten georganiseerd. Het onder water zetten het gevechtsgebied, Walcheren, onder van Walcheren door de geallieerden om de water werd gezet waardoor de gehele Duitsers te verdrijven, vormde al vanaf het bevolking bij de strijd werd betrokken en begin een speciale dimensie in het herden- als gevolg daarvan slachtoffer werd.1 ken. Niet alleen werden de verschrikkingen In deze bijdrage wordt ingegaan op de en de slachtoffers herdacht, maar men wijze waarop de afgelopen zestig jaar het vierde ook de wederopbouw van het land. herdenken van de inundatie en de bevrij- De eerste grootschalige herdenking was ding van Walcheren heeft plaatsgevonden. de Boomplantdag op 4 november 1947. In Zestig jaar is een hele tijd, bijna een men- aanwezigheid van onder anderen prinses senleven. Zij die de gebeurtenissen van Juliana, prins Bernhard en de Britse pre- oktober en november 1944 bewust hebben mier Attlee werden bomen geplant. Bij de meegemaakt, waren toen nog jong. Bij een boomplanting in Westkapelle werd duidelijk volgend herdenkingsjubileum is hun aantal aangegeven dat dit gebeurde ter nage- verder afgenomen, en hoe moet het dan dachtenis aan de gesneuvelde militairen verder? Kunnen we in de (nabije) toekomst en aan de tijdens de oorlog omgekomen de gebeurtenissen van het najaar van burgers van Westkapelle. 1944 blijven herdenken? De Stichting Nieuw Walcheren, die de Boomplantdag had georganiseerd, organi- Verwerken seerde in juni 1956 drie herdenkingsdagen Belangrijke en ingrijpende gebeurtenissen ter ere van de afsluiting van de wederop- in een mensenleven én in een samenle- bouw van Walcheren.2 De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 3 Van 23 tot en met 25 oktober 1964 vond belangstelling trekken, zoals enkele jaren een grootschalige herdenking van de geleden, in 1997. bevrijding plaats. Oud-militairen van de Vanuit Groot-Brittannië en Canada is er brigades die in 1944 Walcheren en Zuid- nog steeds belangstelling om de strijd om Beveland hadden bevrijd, werden ontvan- Walcheren te herdenken, niet alleen bij gen. De programmaonderdelen bestonden veteranen, maar ook bij hun familieleden uit een battlefield-tour, kransleggingen en en de huidige legeronderdelen. het planten van bomen. Op 1 november 1969 werd in Middelburg Oud-strijders in aanwezigheid van koningin Juliana en Al kort na de bevrijding van Walcheren de toenmalige geallieerde bevelhebbers de werden er contacten onderhouden met bevrijding herdacht. oud-strijders. Bij de herdenkingen in 1946 In de jaren zeventig nam de belangstelling waren Britse militairen aanwezig in West- voor het herdenken af en daarmee volgde kapelle en in Vlissingen. Bij de onthulling Walcheren een landelijke trend. Vanaf van het landingsmonument te Vlissingen in 1980 nam de belangstelling echter weer 1952 waren zo’n tweehonderd oud-com- toe. Er werden nieuwe gedenktekens mando’s aanwezig. De PZC schreef over opgericht en er verschenen bijna jaarlijks hun aanwezigheid: “Gewone mannen nieuwe publicaties. waren het, die daar onder die wereldbe- Tien jaar geleden, bij de herdenking van kende groene baretten liepen. Mannen die vijftig jaar inundatie en bevrijding, werd zonder die baretten gewoon tot de onzen een grootschalig programma afgewerkt. In konden behoren en onopvallend door Vlis- de eerste week van november werden tal singen zouden hebben gelopen. Zo ook van activiteiten georganiseerd, variërend zullen die mannen zijn geweest, die acht van tentoonstellingen, herdenkingsbijeen- jaar geleden op die voor ons bevrijdende komsten, bevrijdingsconcerten, onthullin- dag het hoogste offer brachten dat te bren- gen van plaquettes, kerkdiensten tot zelfs gen is. Wat moet er zijn omgegaan in die een bevrijdingsbal. Koningin Beatrix legde mannen, die hier voor de tweede keer in aanwezigheid van vierduizend belang- kwamen, nu in een feestelijk versierde en stellenden een krans bij het landingsmonu- herstelde stad.” ment aan de Commandoweg in Vlissingen. Vaak brengen de oud-strijders bij hun In 1995 zou, volgens de media, de bevol- bezoek aan Walcheren ook een bezoek king herdenkingsmoe zijn geworden. Toch aan de Engelse en Canadese militaire worden nog steeds elk jaar de nationale begraafplaats in Bergen op Zoom. bevrijding op 4 en 5 mei en de bevrijding van Walcheren in de eerste week van Bij de festiviteiten ter gelegenheid van de november herdacht. Zoveel mogelijk wor- vijftigjarige herdenking van de bevrijding den op Walcheren nog steeds de laatste waren zo’n 450 Britse, Canadese, Franse, oud-strijders erbij betrokken, en ook de Belgische en Noorse veteranen aanwezig. jongste generatie is aanwezig. De herden- Een van hen vertelde aan een journalist kingen zijn doorgaans sober, maar er zijn van de PZC: “Als er over een paar jaar ook jaren waarin de plechtigheden veel nog eens zo’n herdenking is en ik ben nog De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 4 fit genoeg, ben ik weer van de partij.” De Enkele veteranen van 48 Royal Marine Com- meeste veteranen wonen ook jaarlijks de mando staan bij het Tankmonument te West- herdenkingen in Normandië bij. “Daar wor- kapelle en herdenken de strijd van november den we net zo hartelijk ontvangen als hier 1944. De man links is captain H.J. Philips. Hij in Zeeland.” houdt een cassetterecorder vast. Op het bandje is The Last Post te horen. De man rechts (Fred Een belangrijke rol bij het onderhouden Wyatt) houdt een zogenaamde Poppy-Wreath van de contacten met de oud-strijders (een klaprooskrans) vast. De foto is genomen wordt vervuld door de Stichting Steun aan op 1 november 2003. (Foto Rogier Koppejan) de bevrijders van Walcheren. Deze stich- ting werd in 1995 opgericht maar, zo ver- lijden, proberen de Britse veteranen zoveel klaarde men toen, dat is eigenlijk veertig mogelijk jaarlijks herdenkingen bij te jaar te laat. De stichting financiert de wonen. komst van de veteranen naar Walcheren Ook dit jaar zijn ongeveer honderd oud- zodat zij de herdenkingsbijeenkomsten strijders weer van de partij bij de herden- kunnen bijwonen. De reis naar Nederland kingen in de eerste week van november. is voor veel veteranen een te kostbare Ze worden vergezeld door hun kinderen en zaak, want zij komen ondanks hun bijdra- kleinkinderen. De mannen zijn inmiddels ge aan de bevrijding niet in aanmerking tachtigers en er wordt al gefluisterd dat het voor een pensioen of een wao-uitkering. weleens de laatste keer zou kunnen zijn Hoewel er veel tijd is verstreken sinds de dat ze erbij zijn. Bij de Sloedam wordt een oorlog, is voor de veteranen het verdriet informatiebord onthuld en er worden bij de om hun gesneuvelde kameraden niet min- diverse monumenten, samen met basis- der geworden, eerder zelfs toegenomen. scholieren, kransen gelegd. Tot een jaar of tien geleden kwamen de oud-strijders gemiddeld één keer in de vijf Gedenktekens jaar naar ons land, maar nu ze ouder wor- Bij het herdenken van de gebeurtenissen den en er steeds meer oud-strijders over- van de Tweede Wereldoorlog vormen De Wete jaargang 33 nummer 4 (oktober 2004) / Heemkundige Kring Walcheren (www.hkwalcheren.nl) 5 gedenktekens het belangrijkste element. cheren hadden gevochten. Zo verschenen Er zijn in ons land meer gedenktekens die er bij de landingsplaats in Westkapelle al betrekking hebben op deze oorlog dan alle in 1946 twee monumenten. Aan Vlissingen andere monumenten bij elkaar. Deze schonken oud-strijders een gedenksteen monumenten komen over het hele land en op de dijk van de Bijleveldpolder in verspreid voor, tot in de verste uithoeken, Nieuw- en Sint Joosland, waar een een- en ze hebben nog altijd een levende bete- heid Schotse militairen was geland, werd kenis. De oorlogsmonumenten spelen niet een steen geplaatst. Alle vier de gedenk- tekens hebben dezelfde vorm, met boven- aan een bronzen plaquette en onderaan het Andreaskruis. Dit kruis, op een blauw schild, was het divisiesymbool van de 52nd Lowland Division, de divisie waarvan verschillende commando-eenheden deel- namen aan de bevrijding van Walcheren. Overigens is in de gemeentelijke archieven en de kranten nauwelijks iets over de plaatsing van deze monumenten te vinden. Kort na de oorlog werden in enkele Wal- cherse gemeenten gedenktekens voor de De onthulling van de replica van het capitula- slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog tiemonument te Vrouwenpolder door twee wet- onthuld op de algemene begraafplaatsen houders van de gemeente Veere op 8 november (bijvoorbeeld in Middelburg en Domburg). 1994. (Zeeuws Archief, Historisch-topografi- In de eerste jaren na de oorlog lag in ons sche atlas Veere, album 24-V009) land de nadruk op het gedenken van de doden.