Społeczność Ewangelicka W Simoradzu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Stanisław Kubicius Społeczność ewangelicka w Simoradzu Simoradz 2018 Wydano z okazji 160. rocznicy założenia cmentarza i 90. rocznicy poświęcenia kaplicy cmentarnej w Simoradzu Wydała PARAFIA EWANGELICKO-AUGSBURSKA W SKOCZOWIE www.skoczow.luteranie.pl forumewangelickie.eu Simoradz 2018 © STANISŁAW KUBICIUS Opracowanie graficzne ADAM JARONICKI Projekt okładki ADAM JARONICKI Druk OŚRODEK WYDAWNICZY „AUGUSTANA”, SP. Z O.O. plac ks. Marcina Lutra 3, 43-300 Bielsko-Biała ISBN: 978-83-935049-2-3 2 Wnukowi Mikołajowi, którego przodkowie swoje korzenie głęboko zapuścili w simoradzkiej ziemi 3 4 Spis treści Przedmowa ......................................................................................................... 7 1. Od Reformacji do powstania cmentarza ........................................................ 9 2. Założenie cmentarza wyznaniowego ........................................................... 17 3. Fundusz szkolny ........................................................................................... 26 4. Budowa kaplicy cmentarnej ......................................................................... 31 5. Dzwony ........................................................................................................ 45 6. Koło Związku Polskiej Młodzieży Ewangelickiej ....................................... 53 7. Remonty, ulepszenia i modernizacja kaplicy ............................................... 58 8. Życie religijne .............................................................................................. 64 9. Dzień dzisiejszy Filiału ................................................................................ 72 10. Sylwetki duchownych wywodzących się z Simoradza .............................. 76 11. Kurator parafii w Skoczowie ..................................................................... 84 12. Kuratorzy gminy cmentarnej (filiału) ........................................................ 85 Podsumowanie ................................................................................................. 96 Summary .......................................................................................................... 99 Zusammenfassung .......................................................................................... 101 Posłowie ......................................................................................................... 103 Indeks osobowy ............................................................................................ 1045 Podziękowania ............................................................................................... 111 5 6 Przedmowa Wielki ruch religijnej odnowy, określany mianem Reformacji, trafił na szczególnie podatny grunt w obszarze ziem szeroko pojętego Śląska, w tym szczególnie Śląska Cieszyńskiego. Przyczynił się, nie tylko do przemian społeczno-kulturowych, ale także rozwoju gospodarczego tych ziem i zamieszkałej tu ludności. Mimo niezwykle zawiłej historii śląskiego luteranizmu, wyznaczanej nierzadko tragicznymi zdarze- niami, Luteranie od samego początku prężnie działali (i działają nadal) w zakresie oświaty, wsparcia, budowania kapitału materialnego i społecznego, rozwoju i upo- wszechniania kultury, w tym także pielęgnowania długoletnich tradycji regional- nych. Wielu znakomitych reprezentantów luteranizmu angażuje się również obecnie w życie społeczne, kulturalne, gospodarcze nie tylko Śląska, ale również całego kraju i Europy1. Prezentowana monografia jest swojego rodzaju ilustracją tych dzia- łań ulokowanych w mikroskali stosunkowo niewielkiej społeczności ewangelickiej w Simoradzu. Bezsprzeczną wartość tej pracy można rozpatrywać w wielu perspektywach. Pierw- sza z nich zasadza się na historycznym oglądzie zdarzeń, procesów i kreujących je postaci. W tym ujęciu to niezwykle interesujące studium przemian zakorzenionych w konsekwentnej pracy na rzecz własnego środowiska – dążenia do stworzenia wła- snej parafii przez simoradzkich ewangelików. Druga perspektywa – szczególnie ważna dla mieszkańców Simoradza oraz osób im bliskich – ukazuje losy grupy ludzi, którzy angażując się w rozmaite działania, pozostawili (i pozostawiają) istotne dla społeczności osiągnięcia w zakresie materialnym i duchowym. Zapewne wielu czy- telników odnajdzie tu zapiski na temat swoich przodków, znajomych lub innych osób znanych z przekazów rodzinnych czy medialnych. Trzecia perspektywa to świadectwo szerszych przemian społecznych i kulturowych zilustrowane w postaci konkretnych opisów osadzonych w realiach czasów odległych i nieco bliższych. Po- kazuje ona sukcesy oraz porażki podejmowanych inicjatyw i ich następstw w zakre- sie budowania tożsamości parafii związanej z porządkiem naturalnym, praktycznym i społecznym2. Właśnie porządki te stanowią przyczynek do wędrówek wpisujących się nie tylko w przestrzeń Simoradza, ale także jego historię i społeczno-kulturowy wymiar przemian. Czwarta perspektywa to opis wkładu w rozwój lokalnej kul- tury, łączonej przez Autora głównie z życiem religijnym, ale także innymi działa- niami społecznymi, czego przykładem jest m.in. deskrypcja funkcjonowania Koła Związku Młodzieży Ewangelickiej. Ostatnia perspektywa, sądzę że najważniejsza, to swego rodzaju egzemplifikacja, trafnie uwydatnionej przez Autora, kultury orga- nizacyjnej lokalnej społeczności ewangelickiej, opartej na fundamentach ofiarności, pracowitości, religijności, poszanowania wartości demokratycznych, poczuciu toż- samości wspólnoty w zróżnicowanym wyznaniowo środowisku. Sądzę, że ten walor 7 pracy nosi znamiona wychowawcze, jakże ważne dla młodych czytelników, dorasta- jących w świecie: relatywizmu, migotających znaczeń, komercjalizacji wszystkich wymiarów codzienności. Ukazuje on znaczenie współdziałania, uporu i systema- tycznej pracy na rzecz podzielanych wartości. Książka została usystematyzowana w kilkunastu rozdziałach. Zakreślają one kon- kretne działania, składające się na wieloletnie budowanie istotnych dla każdej parafii elementów, m.in. powstania cmentarza wyznaniowego, funduszu szkolnego, budo- wania kaplicy, historii dzwonów, remontów kaplicy. Intersującą kontynuacją tej pro- blematyki jest deskrypcja życia religijnego, w tym także dnia dzisiejszego Filiału. Dopełnieniem, a zarazem immanentną częścią książki, są sylwetki wielu duchow- nych wywodzących się z Simoradza oraz kuratorów. Na szczególną uwagę zasługuje wielość i rzetelność wykorzystanych źródeł, w tym także ilustracji sprzyjających lep- szej recepcji pracy. Jestem przekonany, że praca Stanisława Kubiciusa, mimo tego, że dotyczy przede wszystkim simoradzkiej społeczności ewangelików, będzie interesującym zbiorem wiadomości dla wielu osób zainteresowanych historią i życiem Kościoła oraz kroni- karstwem Śląska Cieszyńskiego. Prof. dr hab. Zenon Gajdzica 1 Bp ADRIAN KORCZAGO: Wstęp, [w:] W. Gojniczek, R. Kaczmarek (red.): 500 lat Reformacji na Górnym Śląsku. Biblioteka Śląska w Katowicach, Instytut Badań Regionalnych BŚ, Katowice 2017, s. 7. 2 Nawiązuje to do jednej z koncepcji tożsamości, w moim przekonaniu, trafnie ilustrującej zakresy działań w procesie kreowania tożsamości. Zob. M.S. ARCHER: Człowieczeństwo. Problem spraw- stwa. Nomos, Kraków 2013. 8 1. Od Reformacji do powstania cmentarza W połowie XVI w. Reformacja dotarła na Śląsk Cieszyński, w kościołach, do tego czasu katolickich, zaczęto odprawiać nabożeństwa ewangelickie. Tak było i w Si- moradzu, gdzie mieszkańcy przyjęli protestantyzm, a licząca ok. 300 lat parafia ka- tolicka przestała istnieć. Znane są nazwiska simoradzkich pastorów z tego okresu. Byli nimi urodzeni w Bielsku Tobiasz Herda (okres pobytu w Simoradzu: 1593– 1598) i Jan Herda (okres pobytu w Simoradzu: ?–1611). Wiadomości o początkach reformacji na Śląsku i o pierwszych pastorach działają- cych w tutejszych zborach są fragmentaryczne. W okresie prześladowań zniszczono większość dokumentów historycznych, aby zatrzeć ślady dobrze zakrzewionego tu- taj protestantyzmu. Autor artykułu Ks. Jan Herda, pastor w Simoradzu zamieszczo- nego w Kalendarzu Ewangelickim na rok 1935, podaje, że w Kościele Jezusowym w Cieszynie zachowała się Biblia, która niegdyś była własnością pastora z Simora- dza Jana Herdy. W Biblii tej pastor zapisał ważniejsze fakty dotyczące jego życia. Z zapisków można było się dowiedzieć, że posadę duszpasterską w Simoradzu objął około roku 1600. Związek małżeński zawarł 23 października 1602 r. z Agnieszką, córką Wita Płaszki, mieszczanina ze Skoczowa. „Johannes Herda, Biliczensis, Pa- stor Ecclesiae Simoradzensis” w następnym roku zapisał datę urodzin pierwszej córki, która w niemowlęctwie zmarła i pochowana została w Simoradzu. Następnie, co pewien czas, zapisywał daty urodzin i imiona kolejnych dzieci, przeważnie sy- nów, których urodziło się ośmiu. Troje z dzieci zmarło i zostało pochowanych w Hażlachu, gdzie prawdopodobnie przeniósł się z Simoradza po roku 1610 z po- wodu prześladowań1. Miejscowy kościół został odnowiony przez ewangelików w 1611 r. i był w ich po- siadaniu do 1654 r. Ustanowiona Komisja Religijna zamknęła i odebrała protestan- tom na Śląsku Cieszyńskim 49 kościołów, w tym kościół simoradzki – 18 kwietnia 1654 r.2 Rozpoczął się okres największego ucisku i prześladowań religijnych, trwa- jący 55 lat, aż do wyznaczenia gruntu pod budowę kościoła ewangelickiego w Cie- szynie. Od powstania kościoła do pełnej tolerancji droga była długa, a wiele uciążliwości trapiących protestantów pozostało. Należały do nich m. in. opłaty uiszczane katolic- kim proboszczom za wyrażenie zgody na chrzest lub ślub ewangelicki, zgłaszanie