EU s KERA
Euskaltzaindiaren Ian eta agiriak Trabajos y aetas de la Real Academia de la lengua Vasca Travaux et aetes de l'Academie de la langue Basque
EUSKALTZAINDIA REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCA ACADEMIE DE LA LANGUE BASQUE
1997,3 42. Iiburukia (2. oidia) BILBO EUSKALTZAINDIA Plaza Barria, 15. 48005 Bilbo
Argitalpen batzordea / Comisi6n de Publicaciones:
Burua: Jean Haritschelhar Kideak: Hendrike Knorr Patxi Goenaga J. A. Arana Martija Miren Azkarate Beriat Oihartzabal Patxi Altuna Juan Luis Goikoetxea Eragile eta idazkaria: Ricardo Badiola Uriarte
© Euskaltzaindia
ISSN.0210-1564 Euskera ISBN. 85479 Legezko Gordailua BI-1.244-58
Fotokonposaketa: Rali. Particular de Costa, 8-10, 48010 Bilbo Elkar, E. Koop. grafikagintza. Autonomia, 71, 48012 Bilbo
Aldizkari hau beste agerkariekin trukatzen da. Otoi, idatz Zuzendariari. Esta Revista admite el intercambio con otras publicaciones. Se ruega dirigir se al Director. AURKmIDEA
FEDERIKO KRUTWIG-I OMENALDIA Jean Haritsche1har, euskaltzainburua, Federiko Krutwig jaunari ohore 419 Federiko Krutwig Sagredo, Federiko Krutwig-i omenaldia 425
POMPEU FABRA ETA KOLDO MITXELENA JAUNEI OMENALDIA Jean Haritsche1har, euska1tzainburua, Pompeu Fahra eta KoZdo Mitxe- lenari omenaldia . 431 Dr. Antoni M. Badia i Margarit, Homenaje a Pompeu Fabra: In me- moriam 433
EUSKALTZAINDIAREN ERABAKIAK ETA ADIERAZPENAK Euskaltzaindiaren ARAUAK: 76.-Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz emateko iriz- pideei buruzko erahakia 447 77.-Hiztegi Batua: ihahali - irudi 487 78.-Aditz Laguntzaile Batua 501 79.-Hiztegi Batua: irudialdatu - jorratzaile 569
ANTOINE D'ABBADIE: NAZIOARTEKO BILTZARRA. EUSKO lKASKUNTZA - R.A.L.V. I EUSKALTZAINDIA: ONDORIOAK Antoine D'Abbadie-ren Biltzarra: ondorioak 589 Conclusiones del Congreso Antoine D'Abbadie 590 Conclussions du Congres Antoine D'Abbadie 591
GUTUNAK Jean Haritsche1har, euska1tzainburua, Nafarroan FM irrati lizentzia he- rriak 595 Jean Haritschelhar, Presidente, licencias de radio FM a adjudicar en Navarra 596
BANCO BILBAO VIZCAYA· REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCAJEUSKALTZAINDIA: Hitzarmena
Elkar lanerako Hitzarmena 601
BANCO BILBAO VIZCAYA· R.A.L.V.I EUSKALTZAINDIA: Convenio
Convenio de colaboraci6n .. 607
EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEAI UNIVERSIDAD DEL PAIS VASCO· EUSKALTZAINDIAIREAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCA:
Hitzarmena/Convenio 611
BARNE TXOSTENAK
Pruden Garzia Isasti, Azkue Bibliotekako zuzendaria, Azkue Bibliote karen katalogoa (ABK): Euskaltzaindiaren proiektu estrategikoe- tariko bat 615 J.L. Lizundia, idazkariorde-kudeatzailea, 1998. urterako Euskaltzain- diaren batzar egutegia 623
BATZAR AGIRIAK
Euskaltzaindiaren batzar agiriak: 1997: IX, X, XI, XII 627
JASOTAKO TXOSTENAK
ONOMASTIKA
Onomastika batzordea, Nafarroako toponimia nagusiaren normaliza- ziorako irizpideak 653 Mikel Gorrotxategi Nieto, Onomastika batzordeko idazkaria, Izen dei- turen nazioarteko legedia 667 Mikel Gorrotxategi Nieto, secretario de la comisi6n de Onomastica, Criterios de oficializacion de toponimos 677 Juan San Martin, Errenteriaren izena dela eta 683
GRAMATlKA
Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria, 'Ardatz' itzul- pen zerbitzutik jasotako hizkuntz kontsulta 691 Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria, Berastegiko Udalaren hizkuntz kontsulta 695 Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria, San Viator ko- munitateko Angel M. a Ipifiaren hizkuntz kontsulta 697 Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria, Loiola Irratia 699 Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria, Eusko Legebil- tzarreko erredaktoreak 701
lAGON SAILA
Joxe Ramon Zubimendi, Jagon batzordekidea, Euskararen kalitatea: zuzentasuna eta egokitasuna 705
LITERATURA
Jose Garmendia Arruebarrena, Dos salmos ineditos de Francisco Ig- nacio de Lardizabal .. 713 Jose Garmendia Arruebarrena, Algunas noticias ineditas sobre Agust{n Pascual Iturriaga 717 Jose Garmendia Arruebarrena, Dos personajes enfrentados: Juan Ig- nacio de Iztueta y el rector de Azpeitia 721
LEXIKOGRAFIA
Michel Morvan, Commentaire critique sur les "materiales para un dic- cionario etimologico vasco de la lengua vasca" 731 Michel Morvan, Commentaire critique sur les "materiales para un dic- cionario etimol6gico vasco" 743
BERRIAK
BILBAO BIZKAIA KUTXA·EUSKALTZAINDIA: Literatura sariak, 1996
Jean Haritschelhar, euskaltzainburua, BBK-Euskaltzaindia sariak 757 Daniel Landart, Hautsi da kristala 759
BILBAO BIZKAIA KUTXA·EUSKALTZAINDIA: Literatura sariketa, 1997
PREMIOS LITERARIOS: BILBAO BIZKAIA KUTXA· REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCAl EUSKALTZAINDIA, 1997
Jean Haritschelhar, euskaltzainburua, BBK-Sariak 763 Bilbao Bizkaia Kutxa - Euskaltzaindia: Literatura sariak, 1997 765 Premios literarios: Bilbao Bizkaia Kutxa-Euskaltzaindia 769
EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEAIU.P.V. REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCAI EUSKALTZAINDIA: Liburu aurkezpena
Jean Haritschelhar, euskaltzainburua, Liburu aurkezpena 775 Xabier Alberdi, Euskararen tratamenduak: Erabilera (Iker 9) 777 Pedro de Yrizar, Moifologla del verba auxiliar labortano 781 Angeles Lfbano, Toponimia Medieval en el Pals Vasco (Letras B, C, CH, 9, D, E, F, G) 783 Miren Azkarate, Liburu aurkezpena 785
1997, XXXII. EUSKAL LmURU ETA DISKO AZOKA: EUSKALTZAINDIAREN ARGITALPENEN AURKEZPENA
Durango, 1997-XII-07 789 BESTE BERRI BATZUK
Jean Haritsche1har, euska1tzainburua, [en Udako EuskaZ Unibertsitatea 797 Jose Antonio Arana Martija, Urtzi Urrutikoetxea gaztearen oZerki li- burua aurkeztean 799 Jose Antonio Arana Martija, Hirigune historikoen nazioarteko biZerak 801
1997. URTEAN BILKURETAN IZANDAKOEN ZERRENDA
1997. urtean hi1eroko osoko bi1kuretan izandakoen zerrenda .. 805 1997. urtean euskaltzain urgaz1e eta ohorezkoen partaidetza 807 ***
Aurkibidea 1997 809
FEDERIKO KRUTWIG-I OMENALDIA
Egoitza, Bilbo, 1997-XI-28
FEDERIKO KRUTWIG JAUNARI OHORE
Bilbo, egoitza, 1997-XI-28
Jean Haritschelhar, euskaltzainburua
Hiru aro nagusi nabari dira Euskaltzaindiaren historian. Lehena, gerla ain tzinekoa, 1919-tik 1936 arte; bigarrena gerla zibilaren ondotik 1968 arte; hi rugarrena Arantzazuko kongresutik honara doa. Lehenbiziko urratsetarik ka takunbetara, katakunbetarik berpiztera, berpiztetik euskara baturantz, hoIa deit daitezke hiru aro horiek. Katakunbetarik berpiztera (1937-1968): Azkue eta zenbait euskaltzain (Ur kijo, Intzagaray, Campi6n, Eguzkiza) hegoaldean egon dira, bertze batzu (Al tube, Echegaray, Intza, Olabide) herbestera joan irriskuen gatik, Iparraldekoak (Elissalde, Lacombe, Lhande) Frantzian daude; osoki zatikatua da Euskaltzain dia. Bizkaia eta Gipuzkoa bereziki, frankisten menpean bizi dira; euskara de bekatua da, euskaldun jendea lehertua bezala. Lauzpa bortz urte luzeren ondoan, ilunpean dagolarik Euskaltzaindia, le henbiziko argitxo bat pizten da Azkue-k ukan dituen bisitei esker. Julio de Ur kijo-ri aipatzen dizkio 1941-eko otsailaren 6-eko gutunean: «Carfsimo amigo: Tengo el placer de darte una noticia que sin duda es muy de tu agrado. Dos veces han estado en esta oficina tres miembros de la Junta de Cultura de esta Diputaci6n: los senores Areilza, Merino Urrutia e Igar tua. Me expusieron su proyecto de dar nueva vida a esta Academia. Y ulti mamente me visit6 el segundo para decirrne que ponfan a nuestra disposici6n cinco mil pesetas anuales; No podrfas tu conseguir que tome igual acuerdo la Junta de Cultura de esa Diputaci6n? Ahora voy a exponeros (a Intzagaray podrfas darle cuenta de esto por te lerono) el plan que me ocurre. 1.° Reunirnos cada dos meses, un mes aquf y otro ahf: exceptuando los de verano. 2.° Elegir como sucesor de Campi6n al P. Iraizoz, residente en Lecaroz; y a Nazario Oleaga, residente en Bilbao como sucesor de Eguzkiza. 3.° Elegir como sustituto de Altube a Zamarripa de Bermeo. 420 EUSKERA - XLII (2. aldia)
4.° Quienes podrian ser nombrados como sustitutos de Olabide, Intza y Echegaray. 5.° Dedicarnos a terminar el Diccionario en preparacion y a publicar nuestra Revista. A los senores de que antes hablo les pregunte si podrian como antes tomar parte en nuestras reuniones los tres academicos vasco-franceses. Y me dijeron que por 10 menos por ahora no. Mucho gusto tendre, carisimo amigo Julio en recibir pronto tu contestacion y vuestro parecer, para exponerle a estos senores. Con afectuosos recuerdos a Vicenta, se repite muy vuestro en el Senor,» Resurreccion
Gutun honek adierazten duen bezala 1941-eko otsailean hiru euskaltzain gelditzen dira Hegoaldean: Azkue, Urkijo eta Intzagaray, anartean hi! baitira Campion eta Eguzkiza. Azkue-k jakin nahi du bertze bien iritzia. Harentzat euskaltzainak euskaltzain dira bizi guzirako. Herbestean direnentzat aipatzen du «sustituto» hitza, erran nahi baita ordezkoa, hilentzat aldiz «sucesor» derasa, ondokoa beraz; iparraldekoak kontutan hartzen ditu galdeginez etortzen ahalko diren. Joka-molde oso garbia dauka Azkue-k. Zenbait egunen buruan hartzen du euskaltzainburuak Bizkaiko «Junta de Cultura»-ren erabakia. Galdegiten zaio Euskaltzaindiari segi ditzan hasiak di tuen lanak, segurtatzen dizkio bost mila peseta urtero eta agintzen dio har de zan euskaltzain oso gisa «Junta»-ko jaun bat: Juan Irigoyen. Bortxaren bortxaz, hala egin zen, katakunbetarik ateratzeko ez baitzen ber tze biderik, bainan kontura gaitezen hamabi euskaltzain izanki, Juan Irigoyen agertzen dela hamahirugarren. Dotzenan hamahiru, hala jokatu da Azkue, bere printzipioak gordez. Azkueren ondoan agertzen da orduan gizon gazte bat, hogeita bi urtekoa, Federico Krutwig Sagredo jauna. Harekin, Azkue, Urkijo eta berrikitan sartu diren euskaltzainen ondoan belaunaldi berri batek erakustera emaiten du maite duela euskara, nahi duela landu eta bultzatu. Beldurrik gabe jende guzien eta agintarien aurrean aldarrikatzen du euskararen alderako atxikimendua. 1942an gara, Federico Krutwig izendatzen dute euskaltzain urgazle, Bortz urteren buruan, ikusirik Federico Krutwig-ek irakurtzen dituen txos tenekin emaitza haundia egiten diola Euskaltzaindiari, orduko euskaltzainek erabakitzen dute euskaltzain oso izendatzea, 1947-ko azaroaren 29-ko bilkuran: «Bilbao'n mila bederatzieun eta berrogeitazazpi'garren urteko azila'ren ogeitabederatzian, Euskaltzaindia'ren etxean, Azkue jauna maipuru dala ta Ur- FEDERIKO KRUTWIG JAUNARI OHORE - Jean Haritschelhar 421
kijo, Zamarripa ta Oleaga euskaltzainak berton dirala, egiten dau Euskaltzain dia'k il oneri dagokon batzarra. Asiera araudizko otoitzaz emoten dako. Urrengo lenaurreko batzarra'ren agiria irakurri da ta ao batez onetsia izan da. Gero Azkue jaunak irakurri ditu «AIgunas curiosidades lingiifsticas» de ritxon Ian politaren atal batzuk. Pozik entzun dira. Federico Krutwig euskaltzain-urgazlea lankidetzat artzea erabagi da gero. Araudizko otoitzaz amaitzen da batzarra». Badu beraz 50 urte euskaltzain oso dela Federico Krutwig, gutartean za harrena, ez adinez bainan Euskaltzaindian daramatzan urteen gatik. Hogeita sei urte zituen orduan, euskaltzain oso izan den gazteena dudarik gabe. Irakurtzen direlarik Euskaltzaindiaren batzar agiriak ohartzen gara Krut wig-ek ukan duen eraginaz. Alabainan 1949-ko ekainaren 25-eko bilkuran pro posatzen du Euskaltzaindiaren berriztatzea, oraikotzea. «Krutwig jaunak dino bere eritziz Euskaltzaindia zelanbaiten barriztu bear litakela, orain dagoan ta dabilen lez jarraitu ezkero, euskerearentzat onera gitxi datorrela. Onezaz adierazoten dauz zertzelada batzuk. Aintzakotzat artu da Krutwig'en asmo ori ta urrengo batzarrerako gai onezaz txosten bat ekarri da giala erabagi da». Udan ez baitzuten bilkurarik egiten euskaltzainek, iraileko bilkuran, irai laren 30-ean, Federico Krutwig-ek irakurtzen du berriztatzeaz egin duen txos tena: «Urrengo Krutwig jaunak, lenaurreko batzarrean beregain utzitako txos tena gertu dabela dino ta berau irakurten dau, itzez azalpen ta gaigarri batzuk ezarriaz. Arreta aundiz entzun da bere Ian goragarri ori ta berton agertzen dituan asmoak arduraz ta zeazki azterturik, oraingoz ta ao batez auxe erabagiten da: - Aurrerantzean, Euskaltzainak amazortzi izan daitezela. - Kopuru au betetako euskaltzaintzat urrengo jaun onek artzea: Pierre La- fitte, Rene Lafon, Jean Saint-Pierre, Louis Dassance ta Manuel Lekuona. - Henri Gabel (sic) deduzko euskaltzaintzat artzea ta beste euskaltzainak bezala batzarretara deitzea. Krutwig jaunaren txostenak dakarzan beste asmo batzuri dagokezan era bagiak, geroagorako uzten dira. Eta artean Euskaltzaindiaren esker sutsuak emoten dakoz Krutwig jaunari bere Ian goragarriaren ordain». "
422 EUSKERA - XLII (2. aldia)
Ez da aldakuntza ttipia hamabitik hemezortzira pasatzea, ikusiz bereziki nor sartzen den. Badakigu Krutwig-en nahia dela euskara batuaren sortzea har tuz oinarritzat Lapurtera klasikoa. Pentsa daiteke gai hori «geroagorako utzi» zutela orduko euskaltzainek. Bainan, denbora berean, hiru lapurtar sartzen dira Euskaltzaindian: Pierre Lafitte, Jean Saint-Pierre apezpikua eta Louis Dassance Euskaltzaleen Biltzarraren presidenta. Horiekin sartzen da ere Rene Lafon eus kal filologiak ukan duen lehen Katedraduna, Bordeleko unibertsitatekoa, ja kintsun haundia eta mundu guzian ezagutua. Lapurteraren aIde jokatzen da Krutwig eta Iparraldeko euskaltzainak sei dira Elissalde eta Aita Lhande-rekin, Lafitte-k hartzen duela Lacombe zenaren alkia. Berritze eta gaztetzeaz gain Rene Lafon-en hautatzeak adierazten du ideologia baten aldaketa: euskaltzain izaiteko behar da euskaldun izan, nahiz aitamak ez euskaldun izan eta sorturik Euskal Herritik kanpo. Garai bateko ikuspegi hertsitikjalgitzen da Euskaltzain dia Krutwig-i esker. Lehen urratsa egina da, bigarren bat eginen da hirurhogeieko hamarkadan hemezortzitik hogeitalau-era emendatuko delarik euskaltzainen kopurua, sortuz orduan bigarren berritze eta gaztetzea. Kontutan har dezagun Federico Krutwig-en eragina Euskaltzaindian. 1950 eko urtarrilaren 27-ko bilkuran irakurtzen du «Euskararen idatzi hizkuntza» de ritzan txostena. Bilkuraz bilkura irakurtzen ditu bertze batzu, hala nola «Co mentarios sobre la ortograffa del euskera» (19501III/31), «EI aspecto del verbo vasco» (1950/XII/29), eta Irigarai jaunarekin egiten ditu bi proposamen inte resgarriak 1951-ko apirilaren 29 an: «Irigarai ta Krutwig jaunen asmoz, gaia ondo-ondo ta zeatz-zeatz azter turik eta eztabaida luze ta bizian ekinik, auxe ebatzi da: II Euskaltzaindiak, idazkera dala-ta orainarte artuta daukazan erabagiak oraingoz era berean bete daitezela. Baina irarkoletan izki-eredu berezirik eztagoanean D, L, R ta T gan gardunen ordez DD, LL, RR ta TT izki bikoitzak erabili leitekezala. 2/ Atze rrietako gizata erri izenetan eta jakituri-itzetan jatorri idazkerea erabili daitela». Horrez gain agintzen zaio Krutwig jaunari zenbait erantzun euskaltzain be rriek beren sarrera mintzaldiak egiten dituztelarik. Erantzuten dio Seminario Rojas-i 1949-ko ekainaren 25-ean Euskaltzaindia bildua delarik Bizkaiko Ekautajauregiko Jakintza Batzordearen jaiagelan; erantzuten dio ere Rene La fon jaunari Baionako euskal erakustokian 1950-eko uztailaren 15-eko bilkuran. Bi erantzun horiek Krutwig-ek publikatu ditu Egan aldizkarian 1986an. Krut wig-ek erantzuten dio ere Aita Villasante-ri 1952-ko apirileko bilkuran Biz kaiko Ekautajauregian, bainan egun honetan eta erantzun horren gatik osoki aldatuko da Federico Krutwig-en bizia. Hasarretu ziren Bizkaiko agintari batzu eta mehatxuak entzunik herbestera joan zen euskaltzain gaztea, orduan 29 urte zituela. Den gutienik mende laurden batez ibiliko da Frantzian, Belgikan, Ale manian, Italian eta azkenean Euskal Herriratzen da. Agertzen da Euskaltzain- FEDERIKO KRUTWIG JAUNARI OHaRE - Jean Haritschelhar 423 diaren 1978-ko abuztuaren 25-eko bilkuran Aita Villasante euskaltzainbumak egiten diola ongi-etorria. Hauxe dio agiriak: «Ezer baino lehen Euskaltzainbumak ongi etorria erraten dio Batzarrearen izenean F. Krutwig euskaltzain jaunari, urte askotan hala beharrez urrunduari». Hogeita sei urte luze iragan dira. Egia da Krutwig-ek aurkituko dituela Euskaltzaindian jende ezagunak hala nola Villasante, Mitxelena edo Lafitte, bainan hanitz aurpegi berri, Euskaltzaindia berritua, emendatua eta gaztetua baita euskara batuaren gaian osoki murgildua, Bergarako biltzar nagusia apai latzen ari. Hogeita sei urte luze, bainan Euskaltzaindiak Azkuek emanikako xedea segituz, euskaltzain osoa betirako edo hil artio euskaltzain dela, utzi du Fe derico Krutwig-en alkia hutsik, nehor ere haren ordezko izendatuz eta Krutwig berriz etxeratu delarik, hartu du euskaltzainen artean hutsik eta haren zain za gon alkia. Federico Krutwig adixkidea, Badu orain 50 urte euskaltzain oso zarela. Zuk ezagutu dituzu lehenbiziko euskaltzainetan him bederen: Azkue, Urkijo eta Aita Pierre Lhande, horiek oraino bizi baitziren euskaltzain oso izendatua izan zarelarik eta, hain zuzen, him horiek bilkuran zauden proposatu zenuelarik Euskaltzaindiaren berritzea hamabi kidetarik hemezortzira pasatuz eta hori Donostiako diputazioan 1949 ko irailaren 30-ean. Azken hogei urte hauetan, zu berriz etorri zarelarik honara, hamalau eus kaltzain berri sartu dira Euskaltzaindian, erdia baino gehiago beraz, zortzi gara 1962-1977 arte horretan sartuak eta Aita Villasante bakarrik 50.eko hamar kadan. Zu zara oraiko gazteen, ez hain gazteen eta lehenbiziko euskaltzainen arteko lokarria. AIde batetik Azkue, Urkijo, Lhande eta bertzetik berrikitan sar tuak, Xabier Kintana, Patxi Goenaga eta Andres Urrutia. Euskaltzaindiaren be rriztatzaile lehen, euskaltzain belaunaldien arteko lokarri orai, goresmen zuri bihotz bihotzetik eta urte askotarako.
FEDERIKO KRUTWIG·I OMENALDIA
Euskaltzain oso: 1947-XI-29 - 1997-XI-28 Urrezko ezteiak
Bilbo, egoitza, 1997-XI-28 Federiko Krutwig Sagredok erantzun-hitzaldia
Haritschelhar jaun eta adiskide hori! Euskazainkide hok! Euskalzaleen publiko maithe hori!
Hemen bildu gaitu Euskalzaindiak, hau da Euskal hizkuntzaren Akademiak, eta ni hospatzeko nahiaz; bainan erantzuera izkiriatu behar nuenean 'pentsatu behar ukhan dut' hos pakizun hau, nik egin behar neraukeela, neure aurrean Akademi huntan izan direnei; zeinen ganik' nik neure bizitzaren bidea ikasi egin bait nuen. Egiatan 'nik neuk' ber heiei egin behar neraukeen; eta hemen mintzatzen hasi nintzenean' hauxe bururatu egin behar bait dut. Hortakotz nik neuk ere' Graikiako poeta handiek bezala, Jainkosari egi nikako invokatione batetaz hasiko naiz, bainan hitz batzu aldatuaz gero Homerok bere Iliada hasten denean Jainkosaren laguntza eskatzen du: M1'\vtv UEtOE SEa nT]A:rltaOEffi 'AxtA1'\oc; erraiten duela' nik erraiten nuke Mvi]/lT]v 'lXEtOE SEa. BacrKffivfac; 'AKaoT]/lfac; 'tE Kaf 'taU't1'\C; avSpWTcffiv. Ni hemen sartu nintzanean, nehoiz ere ez nuen pentsatu commemoratio neetan; hortakotz' erdi-gezur eta erdi egia-antzeko egokera batetan nago Ez lirudike egia denik; berhain egia hutsa da. Ni dudarik gabe aldatu naiz, eta aldakuntza huntan nire aburuak eta usteak ere, aldatu dira; eta bel' gauza erran nezake Euskal Akademiari buruz; zeren eta Akademia batetan 'persona' concretuak subjectuak bait dira, eta corpora tionea bat' ez bait da, persona hoien gainean hegaz egiten duen mysteriozko amets bat baizik 426 EUSKERA - XLII (2. aldia)
Orduan nirekin, hemen Azkue eta Urkijok zegozkeen, bai eta Etxaide za harra eta Irigarai, eta Zamarripa ere bai Izen hauk orain gure orhoitzapenean bait ba dagozkiket nahiz eta heien gibelean ethorri zaikegun bertze izenak gutzat oraingoak diratezken. Orduan Euskazaindian askotan mintzo ginen, gure inguruetan zegozen ber tze bi Akademiei buruz, hau bait da: Frantziakoaz ta Espafiako Hizkuntza Aka demiei buruz, zeinen Ian egiteko moduak hoin different bait ziren Frantziako Akademiak, hitzak' hizkuntza; intellektualeen praktike egunorokoan zirenez re gistratzen zituen; hau da mintzoaren phainomenoak registratzen ziren, aitzitik Hispaniakoan, espafiolen izpiritu intolleranteaz eta militarraz kasernen gogoaz pentsatzen zen; eta Akademian traktatzen ziren quaestioneak "ordeno y man do" tonoaz' erabakitzen zirela zer zen justu eta zer ez zen finkatzekotz. Eta behar izan ba ledi, geroz hau imposatu behar lizatekela pentsatzen zen, bortxaz ere bai, Geuk guztiok, orduan iadanik europatarragoak izan behar genuela uste ge nuen, eta Euskalzain baten aburua, bertze guztienak in principioan bezain egiazko izan zitekela genekien. Bainan azken finean ba zegoen bertze possibilitate bat ezen Hera klitok erraiten zuenez: £1; e~oi ~UptOt eav aptcr'to~ ~, persona baten aburua baldin eta egiazkoa ba da, "nitzat importantagoa da, hamar mila persona arrun tena baino".. Eta huntara Philologian bethi ere, tollerant izan behar genukela ikasi nuen. Eta bethi berze euskalzale guztien aburuak eta ideak respetatu ta consideratu behar genituzkela ikasi nuen. Graikoek ba zekiten ezen zer den egia ta zer ez den, votoen bidez "de mokratikoki" ezin determina daitekela. Demokratiaren ekhintzaren alhorra po litikoa baizik ez bait da, ezen jakintzan hamar, ehun nahiz mila zeroek, hamar mila personak mila bider erranik, ez dute gezurrezko faktu bat egiago bilha karazten. Gizanek gehienetan' erudituak bilhaka ditezke, egunoroko lanaren bidez; bainan intelligent izaitea bertze gauza bait da. Eruditu handi batek ia gauza guztiak dakitza liburuetan dathortzan bezala, eskolan edo Universitatean ika sirik, halatan ere' statuaren eskoletan eta Universitateetan soilik irakasten da, statu-manudunek nahi dutena, herriaren izpirituan, askotan entzunaz geroz gi zan normalek, bai eta erudituek ere, ezinbertzez politiko manudunek nahi duten modura sinhits lezatenzat. Berhain' ilhunpeetako Erdi-Aroko urtheen ostean, Renaissance spirituan Graikia gutartean berphizten zenean, egon dira Errege, edo ta noble intelligent batzu, zeinek ba zekiten, ezen herriaren "tontotasuna" beharrezkoa zen-arren' regimen politiko bat bizirik urthe askotan ezin iraun-araz zitekela. FEDERIKO KRUTWIG-I OMENALDIA - F. Krutwig 427
Huntaz gainera jakin ere ba zekiten ezen, soilik populuak enthelegatzen zuenaz ere munduko ordina ezinbertzez hilen zela. Orduan Errege eta noble intelligent haukiek' pentsatu ukhan zuten ezen, bakharrik herriaren eta herrixkaren uste "demokratikoez" munduko bizi egiaz koa ezin iarraik zitekela, = baldin eta heien gainean egiazko gizon intellek tualek eta intelligentek asma zezaketen egia (biziduna eta) goragoa ez ba lego, eta egia' intelligentenek zalantzan gauza guztiak ezarri-arren. Hauk' egiazko bizia zirelakotz, eta hunelako egia gorenen gabe egiazko orden anthropinoaren eskubideak ez bait dagoz. Halakotz' hunelako gizon intelligentenez eratu zituzten Akademiak, zei netan vota ez bait dezake nehork, zeren eta egia sorthu berriak noiz, nola eta non de facto egiazkoak izanen direnz, nehork ere ez bait daki faktum hauk praktikean konstatatu baino lehen, faktum haukiek ethorkizuna eratzen ohi bait dute. Berhain gizartearen puntan edo akran, dagozen gizon intelligenten quan titatea hoin ttipia izaiten ohi da, non eta populatione osoa considera ba dezagu, minoritate haur' 11100.000 baino handiagoa normalki ez den. Hemen gerthatzen da zuhatzeetan bezala, zuhatze baten massa ia guztia' zura da, bainan zomoaren (saparen) gabe, zuhatzea hilten da. Huntara gizarte anthropinoan ere minoritatea' osotoro egiazko bizia da. Hemen ez da sinhisten, hemen khide guztiek, batbederak bere aburua du, eta deklaratzen. Hemen maioritatearen eskubide demokratikorik ez dago' fak tuak nolakoa diren determinatzekotz. Beraz bi gauza osotoro different dira Akademiak eta heien aurkhaz -aurk dagozken Universitateak. Gizon intelligent baten aburua' hamar mila gi zon mediokreen aburuak baino importantago da, bai eta egiazkoa ere. Hemen dagoke herri ttipien eta minoritate nationaleen zori-tzarra, eta he mendik dathorte bere spfrituzko eskastasunaren ithurria, zeren eta beharrezkoa den gizon intellectualen quantitate minimum bat biltzen ez bait dezakete, hor takotz ere' ezin era lezakete gizon intelligenten talde minimum bat; zeren eta heien herrien giza-semeez bakharrik ezina delakotz; hau delata frantsesek errai ten dutenez "minorite. minorise = minable" bilhakatzen ohi dira. Bainan huni aitzi, Euskalherriaren probleman hala ere bethi ukhan ditugu euskara maithe ukhan duten kanpotarrak, zeinek gure hizkuntzaren historiari buruz, bai eta euskararen problemei buruz ere' theorizatu bait dute, eta Ian sa koenak iratzi. Ait litez huntara gauzak iraun eta engoiik ere iarraik.
POMPEU FABRA ETA KOLDO MITXELENA JAUNEI OMENALDIA
Bilbo, 1997-X-31
POMPEU FABRA ETA KOLDO MITXELENARI OMENALDIA
Bilboko /ngeniari Eskolaren mendeurrena
/997-X-3/
Jean Haritschelhar, euskaltzainburua
Euskaltzainkide anderea eta jaunak, Jaun andereak, egun on. Pompeu Fabra eta Koldo Mitxelena jaunei omenaldi bat eskaintzen diegu gaur Ingeniari Eskola honetan, hemengo irakasle izana baita Pompeu Fabra duela orain aspaldi. Bi jaun horiek biltzen ditugu omenaldi berean, lehena katalana, bigarrena euskalduna, lehenak kalana batzeari ekin ziola gerla aurrean eta bigarrenak eus kara batuari gerla ostean. Guretzat biak eredugarriak dira, bide ber-beretik joanak, biak Unibertsi tateko irakasle izanak eta maisutzat ezagutuak. Ene ondotik datozenek bien la nen eta merezimenduen berri azalduko digute. Azpimarratu nahi nuke biak frantses Unibertsitateko "doctor honoris causa" izendatuak izan direla, Pompeu Fabra Tolosako Unibertsitatetik eta Koldo Mitxelena Bordeleko Unibertsita tetik, nihaurek egin niola harrera mintzaldia 1982.an. Bakoitzak, bere bizian, bete du osoki bere egin-bidea hizkuntza bakoitzaren onerako. Amaitzeko eskerrak nahi dizkiet bihurtu Ingeniari Eskola honetako agintari eta irakasleei eta zorionak Eskolari berari, honen sortzearen lehenbiziko men deurrena ospatzen dugulakotz gaur.
HOMENAJE A POMPEU FABRA: IN MEMORIAM La recuperacion de la lengua catalana EI paso de Fabra por Bilbao
Bilbao, 31-X-1997
Dr. Antoni M. Badia i Margarit
Tamalez, ezin dizuet hitzaldi hau euskaraz egin. Baina hitz hauen bidez adierazi nahi dizuet oso maite dudala zuen hizkuntza ederra. Felicito sinceramente a esta Escuela Superior de Ingenieros por haber in corporado a la celebraci6n de su centenario la menci6n de uno de los profe sores de sus comienzos heroicos, y a Euskaltzaindia (Real Academia de la Len gua Vasca) por su acierto al promover la presente sesi6n conmemorativa. Les agradezco, no menos sinceramente, que, en la ocasi6n de esta fiesta jubilar, hayan querido invitarrne a recordar a ese profesor. Su nombre, Pompeu Fabra. Si este nombre esta fntimamente ligado a la codificaci6n de la lengua catalana y a la reforrna que la salv6 como lengua moderna de cultura, no deja de sor prender, a quienes se acercan por vez primera a saber de su paso por el mundo, que el ilustre lingiiista ejerciese, durante diez afios de su vida madura, el oficio de catedratico de qufmica en una escuela de ingenieros. La sorpresa se agranda al constatar que ella ocurrfa justamente a centenares de quil6metros del terri torio cuya lengua constitufa el centro de sus cuitas y de sus logros. "Qufmico o gram:itico? "Bilbao 0 Barcelona? Las vidas humanas siguen derroteros des concertantes. Las respuestas a mis interrogantes, nadie 10 ignora, son: grama tico y en Barcelona. Con todo, las alternativas (qufmico y Bilbao), no dejaron de contribuir con eficacia a que el suefio que en Catalufia parecfa quimera se tornase realidad de lengua redimida. De la aventura bilbafna de Pompeu Fabra hablare en una buena parte de mi disertaci6n (y pido perd6n por las posibles inexactitudes de mi texto, basado en ciertos bi6grafos de Fabra). El resto, antes y despues de sus diez afios en esta Escuela de Ingenieros, 10 consagrare a su concienzuda forrnaci6n humana y lingiifstica y a su generosa dedicaci6n a la que solemos llamar la "obra de mestre Fabra". Hijo de un politico de ideas radicales, crecido en un medio familiar de gente mayor, ejerciendo precozmente de maestro, y de reacciones calmosas y reservadas, Pompeu Fabra mostr6 ya en su adolescencia unos cuantos rasgos que Ie retrataban, procedentes tanto de su fntima personalidad, como de fac- 434 EUSKERA - XLII (2. aldia)
tores educativos y ambientales que la completaban. Dicen los pedagogos que los puntales esenciales de la formaci6n escolar son el calculo y el lenguaje. Desde muy niiio se Ie advirti6 una gran facilidad para las matematicas (y consta que antes de terminar el bachiIIerato dio cursos a una persona mayor que el). No menos antigua fue su obsesi6n por la lingiiistica (y sabemos de los pin torescos metodos de que se valia para estudiar lenguas). Pronto se aiiadi6 un nuevo factor, que respondia a una especie de IIamada interior. Yaqui si que es inexcusable referir una anecdota famosa. Durante unas vacaciones veranie gas, Fabra se dispuso a escribir a unos familiares. E inici6, como todo el mun do, la carta asi: "Queridos sobrinos". Pero, antes de proseguir, se dijo: "l.Por que he de escribiries en casteIIano, cuando con ellos no hablo sino catalan?" Y continu6 en catalan, lengua que no sabia escribir, pero que sirvi6 como na tural medio de comunicaci6n: sus parientes entendieron el mensaje. Parece que esa carta fue escrita en 1883 (0 un par de aiios antes). A 10 sumo, pues, Fabra tenia quince aiios. Pronto la voluntad de expresarse por escrito en su propia lengua se enlaz6, . en este casi bachiIIer, con la conciencia de 10 que ocurria en la sociedad ca talana: las duras escaramuzas a que se libraban los que luchaban por resolver el problema ortografico de la lengua. Si, por razones de edad, Fabra no habia tenido antes conocimiento del tema ni de su extensi6n social, a partir de en tonces se lanz6 en cuerpo y alma a la discusi6n publica. Observador y cono cedor, no tard6 mucho en hacerse notar con sus libros y sus conferencias. Entre los 20 y los 30 aiios, Pompeu Fabra se convirti6 en paladin de unas propuestas gramaticales y ortograficas que un dia se impondrian. Pero, l.quien era ese lingiiista, ese gramatico? Era un ingeniero. Retroce damos unos instantes. A la terminaci6n de su bachiIIerato, vista su indiscutible predisposici6n por las matematicas, toda la familia juzg6 oportuno que estu diase una carrera adecuada, como arquitectura 0 ingenieria. Como era habitual en el, Fabra dejaba decir. Nunca intervenia, aunque de el se tratara. Asi accedi6 a la Facultad de Ciencias de Barcelona, para hacer los cursos preparatorios (1883-1886), asi continu6 en ingenieria (1886-1890), hasta el inevitable y, al parecer, mas aceptado que deseado titulo de ingeniero (septiembre de 1890). Y he aquf la contradicci6n: ese portento en ciencias, se dedicaba a la lingiifs tica, para la que era no menos privilegiado. Fabra aunaba 10 que en ocasiones se han lIamado "las dos culturas" (danto a entender que las personas solemos pertenecer a una u otra de ambas). Pero esa envidiable condici6n se prestaba, como digo, a contradicciones. Ya en 1891, flamante ingeniero, se Ie ofreci6 un puesto de trabajo en las minas de azufre de HeIIin (Murcia), que rehus6, naturalmente.l.Que iba a hacer el en HeIIin? l.C6mo podria dejar las cuestiones de la lengua catalana? No las podia dejar. En aqueIIos aiios de estudios superiores habian ma durado mucho sus conocimientos de lingiiistica (gracias a su capacidad de tra bajo, a su inquietud intelectual y al rigor de las disciplinas cientificas, que ha- HOMENAJE A POMPED FABRA - Antoni M. Badia i Margarit 435 dan un totum revolutum tan parad6jico como eficiente). Al propio tiempo, se sentia comprometido en la tan debatida cuesti6n ortognifica, a la cual podia aportar grandes dosis de cordura, que compensasen los excesos afectivos de muchos indocumentados. Justamente, siempre en el mismo ano 1891, intervino activamente en la famosa campana por la reforma linguistica, organizada por "L'Aven~" (grupo ideo16gico, revista y editorial) y llevada a cabo por Jaume Mass6 i Torrents, Joaquim Casas-Carb6 y Pompeu Fabra. Este, el ultimo lle gada al cemiculo, pero el mejor preparado, fue el cerebro de la campana, y sus conferencias, modelo de l6gica y sensatez y con gran acopio de datos. Con planteamientos nuevos y, por nuevos, un tanto radicales, "L'Aven~" presentaba la mejor opci6n, que se alejaba de las demas en pugna (medievalistas, dialec talizantes, callejeras). Ademas, por temperamento, Fabra razonaba, no discutia. Frente a la crispaci6n reinante, rezumaba sosiego. No, Pompeu Fabra no podia abandonar la causa de la lengua. Era su raz6n de ser y de vivir. Muchos se preguntaran: ide que vivia, entonces, Fabra? Muy modesto, poco necesitaba: vivia con sus padres (y, muerto su padre, con la madre) y con su hermana casada con Bartomeu Gali y sus hijos (los de la carta de su jovendsimo tio Pompeu, 0 Peiu). Se ayudaba dando clases de ciencias en academias particulares (con amigos como Puig i Cadafalch, con su cunado Bartomeu Gali, etc.), y, pese a que habian fracasado en mas de una ocasi6n, siempre volvian a fundar un nuevo centro de ensenanza. Y santas pascuas. Lo importante era la lengua catalana. Estudiaba catalan antiguo, teoria gramatical. Convencido de la endeblez de las gramaticas existentes, su autodidactismo Ie llev6 a las fuentes de la linguistica y de la romanistica (Otto Jerpersen, Frie drich Diez, W. Meyer-Lubke, etc.), que estudi6 a fondo. Escribia ensayos y tratados gramaticales. Publicaba articulos. Daba conferencias. Hasta que... en 1901 tuvieron que traspasar la ultima escuela. Era el "Co legio Politecnico". Fabra se qued6 sin trabajo remunerado. Tenia 33 anos. Pre cisamente cuando el esperaba que su vida iba a cambiar, aunque en otro sen tido. En efecto, sus familiares, amigos y conocidos se sorprendieron cuando les anunci6 que se habia enamorado y queria casarse. Vistos sus Mbitos, hasta entonces nadie se 10 esperaba. Pero, ademas, ic6mo podria afrontar la situa ci6n? Lo primero que hizo, al venderse la escuela, fue reprocharse el haber renunciado a la plaza que Ie ofredan en Hellin. Inutil reproche, de quien seguia una via ya irreversible. Aunque absorbido por el quehacer gramatical y orto grafico, el problema reapareda dia y noche, en el trabajo y en el descanso, en casa y por la calle. Un buen dia, en junio 0 julio de 1901, se tropez6 por azar con un antiguo condiscipulo suyo en la Escuela de Barcelona, tambien inge niero. Fue el primer aldabonazo. "iVente a Bilbao.", este Ie dijo. Quien asi Ie tentaba era Josep Serrat i Bonastre, que, siendo jefe de talleres en una industria de Bizcaia, habia sido llamado hacia 1899 a la Escuela de Ingenieros, para encargarse de la ensenanza de maquinas y motores. Serrat Ie explico que la Escuela no era del Estado y que se habia podido poner en marcha gracias a 436 EUSKERA - XLII (2. aldia) un Patronato constituido por la Diputaci6n y el Ayuntamiento. Y que, por va rios motivos, era cosa sabida que durante unos alios la nueva Escuela vivirfa sin cesar bajo el signa de la reorganizaci6n y de la improvisaci6n. Serrat Ie dijo mas. En Bilbao faltaban profesores. Por cierto, otro catalan, Ram6n Oliveras i Mass6, qufmico como Fabra (especializado en mecanica), acababa de obtener, pocos meses antes (en marzo del mismo alio 1901), una de las primeras catedras que se ocupaban en la Escuela. Esta estaba, al parecer, permanentemente abierta a convocar concursos, si se vislumbraban candidatos id6neos. AI enterarse su familia de que Pompeu podrfa emprender el camino de Serrat y Oliveras, la noticia cay6 como una bomba. Ya, diez alios antes, al desestimar 61 la oferta de Rellfn, se habfan dicho: "Nos equivocamos, al ins tarle a hacerse ingeniero; tenfamos que haberle encaminado hacia las letras". Para estrechar el cerco, el sobrino mayor, Josep Galf i Fabra, tambi6n inge niero, hizo oposiciones a la catedra de caIculo infinitesimal y mecanica general de Bilbao. Fabra todavfa estaba deshojando la margarita, y su sobrino se pre sent6 en agosto con la catedra debajo del brazo, y ya se preparaba para ins talarse a oriIlas del Nerbi6n a comienzos del nuevo curso... Cuando el lento y caviloso Fabra decidi6 interesarse por un nuevo concurso, ya habfa expirado el plazo de presentaci6n de instancias. Respir6 tranquilo, porque R. FouIch6 Delbosc, director de la Revue Hispanique (Parfs), Ie habfa anunciado una visita y 61 deseaba acogerlo en Barcelona como se merecfa. Pero, siempre al acecho, supo que se publicarfa una nueva convocatoria a catedra. jRara situaci6n, la suya! Se alegraba si no cuajaban sus intentos y se entristecfa si los vefa en derezados. Fabra personificaba aquel dicho catalan del vol idol ('quiere y Ie duele'). Otros dos factores jugaban con 61 para retenerle en Barcelona. De mo mento, el revuelo ocasionado por Antoni M. Alcover, eI fogoso can6nigo ma 1I0rqufn, que acababa de hacer publica la Lletra de convit (1901). En ella in vitaba a cuantos se interesaban por la lengua catalana a colaborar en un inmenso diccionario, completo desde cualquier punto de mira, y que 61 con cebfa como una gigantesca obra colectiva. Como tantos miIlares de ciudadanos, Fabra se habfa apuntado, pese a su perplejidad ante una empresa que 61 s610 crefa viable en la quietud de bibliotecas y salas de trabajo. Ya se verfa; pero habrfa que seguir de cerca al desconcertante Alcover, cuyo suelio, despu6s de muchas peripecias, se convertirfa un dfa en el conocido Diccionari Catala Va lencia Balear (10 tomos, 1930-1962). Un segundo proyecto Ie ataba a Barcelona. Los planes para la enselianza de la lengua, especialmente en los medios de escuela primaria, pero abierta a cualquier tipo de edad, de estamento, de localizaci6n. Todo el mundo 10 ne cesitaba. Esta era otra de sus obsesiones, compartida por los secuaces de "L'Avenc;", quienes s610 la vefan realizable si Fabra se ponfa al frente. Ya en 1898 habfa anunciado que preparaba unos Elements de gramatica catalana per ales escoles. Y recordemos que, en los alios veinte, ya seriamente en marcha HOMENAJE A POMPEU FABRA - Antoni M. Badia i Margarit 437 la reforma, se hizo famoso su "curs mitja" (ocurso medio) de catalan (que yo mismo habfa estudiado, a las puertas del bachillerato, en 1931). Por todo ello, ante 10 enigmatico de sus intenciones, que se guardaba para sf, en el circulo de "L'Aven~" reinaba la consternaci6n: Fabra era indispensable en Barcelona. Intentaron abrir una suscripci6n, para poder ofrecerle unos in gresos fijos. El intento no prosper6. Y aun result6 contraproducente, porque 10 que mas Ie angustiaba a Fabra era hacer el ridfculo. Por fin, a fines de 1901 firm6 otra instancia como aspirante a una catedra de Bilbao. Ahora sus fami liares, que ya no se atrevfan a disuadirle, temfan el desenlace: tras diez anos consagrados a la gramatica, j,se saldrfa con la suya, opositando a una plaza de qufmica? Fabra segufa, como siempre, sin inmutarse. Y llevaba raz6n: se con vocaron los ejercicios, tres eran los candidatos, y Fabra triunf6 netamente. Fue nombrado catedratico en febrero de 1902, y antes de terminar el mes ya estaba en su destino vasco. Huelga decir que la segunda vez que, despues de las va caciones, se acerc6 a Bilbao (en septiembre del mismo ano), su viaje ya era tanto profesional como de novios. Pompeu Fabra empezaba una etapa de su vida que uno de sus bi6grafos ha descrito como la "presencia en la ausencia". El hombre de las dos culturas se convirti6 en un hombre de dos residencias. En 10 mas fntimo de su ser, sin embargo, se sentfa fiel a su vocaci6n de enderezador de la doliente lengua catalana. Ahora bien, se equivocarfa quien creyese que sus proyectos barce loneses comprometfan sus deberes bilbafnos. Fabra preparaba sus cursos a con ciencia, nunca tuvo problemas con los estudiantes. Fue un honrado profesor universitario. Ademas, para decirlo con una palabra de hoy, se integr6 sin pro blemas en la sociedad vasca de su entorno, previa, eso sf, una fase de tanteo y de superaci6n de distancias. En su vejez conservaba un buen recuerdo de sus amistades bilbafnas. Lo que no quiere decir que, cuando en 1912 se Ie present6 la oportunidad de retornar a Barcelona, no la bendijera ni la pusiera en practica. Volvere sobre ello. Presente en la ausencia. Cuesta imaginar que, en una epoca en que las comunicaciones se reducian al ferrocarril y a la correspondencia postal, Fabra estuviese tan al corriente de las cosas que pasaban en su tierra como 10 estaba. Lo prueban, entre otras muestras, las cartas que el intercambiaba con sus ami gos catalanes. Pompeu Fabra, que ya se habfa revelado como el mejor cono cedor de la lengua catalana desde cualquier angulo, se convirti6, durante diez anos, en el lingiiista que mas tiempo podria dedicar al estudio y a la investi gaci6n. La Escuela Ie dejaba tiempo sobrado para ello. Bastara recordar que en Bilbao redact6 (0, por 10 menos, termin6) su Gramdtica de fa fengua ca talana, en castellano, aparecida en Barcelona en 1912, ami parecer -y al de muchos-, su mejor obra desde el punta de vista estrictamente lingiifstico. Fijare mi atenci6n en dos acontecimientos de maximo interes, que mar caron la vida cultural catalana en el perfodo bilbafno de la vida de Fabra (1902- 438 EUSKERA - XLII (2. aldia)
1912): el Congreso de 1906 y la fundacion del "Institut d'Estudis Catalans" (1907). Animado por el exito de su invitacion a hacer un magno diccionario, AI cover decidio convocar el "Primer Congres Internacional de la Llengua Cata lana" (que se celebraria en Barcelona, en octubre de 1906). Fabra y Alcover discrepaban sobre el Congreso (en discusiones tenidas personalmente hasta 1902, prolongadas despues por carta entre Bilbao y Mallorca), tanto en las actitudes (Fabra preferia el estudio cientifico de la lengua, Alcover queria sa zonarlo con manifestaciones ruidosas) como en los contenidos (Fabra y AI cover concebian los temas y la seleccion de ponentes del Congreso de maneras diametralmente opuestas). EI Congreso era organizado por Alcover, quien no encargo ninguna ponencia a Fabra. Este, que se hizo congresista (por 10 cual habia pedido permiso a la Escuela de Bilbao para desplazarse), presento en miendas a fondo pnicticamente a todas las ponencias y una magnifica comu nicacion, que era su propuesta de reforma ortognifica. La popularidad de AI cover hizo que Fabra quedara marginado, pero su aportacion cientifica fue la de mayor solidez, hasta el punto de que seria rehabilitado sin que pasara mucho tiempo. Ello no obstante, el balance del Congreso fue positivo, porque significo la adhesion popular a la deseada codificacion, una especie de cheque en blanco a quien estableciese, en su momento, la prescripcion ortognifica y gramatical. Y este no seria Alcover, aunque la refrendase con su firma. EI segundo acontecimiento fue la creacion del "Institut d'Estudis Cata lans", cuyo objetivo era "la alta investigacion cientifica y principalmente la de todos los elementos de la cultura catalana" (junio de 1907). Su fundador, Enric Prat de la Riba, a la sazon Presidente de la Diputacion de Barcelona y, poco despues, de la Mancomunidad de Cataluna. Prat, clarividente, sabia que el Ins titut funcionarfa un dfa como Academia de la Lengua Catalana, pero, prudente, inicialmente 10 constituyo con los eruditos mas prestigiosos del momento, casi todos historiadores. Prat sabia esperar, pero, mientras esperaba, elaboraba un plan de conjunto, para el cual no hacia acepcion de personas segun sus ideo logias. Pronto Pompeu Fabra figuro en su lista de presuntos colaboradores. Y, en efecto, cuando, en mayo de 1911, el "Institut" fue ampliado con la Seccio Filolbgica (y con la de Ciencias), Fabra fue nombrado miembro, pese a no residir en Barcelona (10 cual hacia presumir que se preparaba algo relativo a su futuro). Pero Prat de la Riba iba mas lejos, en sus planes con respecto a Fabra (y bien que la prensa de la epoca se hacia eco): queria recuperarlo con dignidad. A comienzos de julio del mismo ano 1911, aprovechando que Fabra pasaba las vacaciones en Barcelona, Prat y Fabra mantuvieron una larga conversacion. Prescindo de detalles y voy directo al resultado final: Pompeu Fabra fue nom brado profesor de una catedra de Catalan de la Diputacion de Barcelona, cuyas lecciones se daban en la Universidad de Barcelona. Se acababa el largo pa rentesis vasco en su vida. Si en 1902 Ie habia recibido en Bilbao como 10 que HOMENAJE A POMPED FABRA - Antoni M. Badia i Margarit 439 era, un desconocido que ya se veria c6mo se produciria, ahora, en 1912, se Ie despediria como 10 que ya era: un colega solvente y un verdadero amigo. La Escuela, resistiendose a perderlo, Ie sugiri6 que no pidiese la baja, sino una excedencia de un ano a partir del 1 de noviembre, "por asuntos particulares -asi reza el documento- (con motivo de empezar las clases de la catedra de Gramatica catalana de la que es Profesor)". En 1968, durante los actos del centenario de Pompeu Fabra, formule una pregunta inquietante, que hasta hoy ha quedado en el aire: i,que habrfa ocurrido de no mediar el gesto de Prat de la Riba? i,Se quedaba Fabra sine die en Bil bao? Parece que nadie puede dar una respuesta satisfactoria. En definitiva, fue un nuevo gran servicio de Prat a nuestro pais, que ya tanto Ie debe desde cual quier angulo de visi6n. No sin las dificultades (tecnicas y humanas) inherentes a la magna empresa ala que se lanzaba, Pompeu Fabra hizo uso tanto de sus profundos y s6lidos conocimientos como de sus proverbiales dotes (tacto, serenidad, caballerosi dad, fuerza de convicci6n). Y asi salv6 10 que defendia con tenacidad. EI de senlace de la espinosa cuesti6n ortografica (por otra parte, la mas delicada y la mas explosiva) es un emblema del habil proceder fabriano. Partiendo del entusiasmo popular suscitado por el Congreso de 1906, Fabra consigui6 que el propio Alcover y sus simpatizantes aceptasen una versi6n, ciertamente edul corada, de las primitivas propuestas de "L'Aven<;". La ortografia defendida por Fabra en 1906 (y entonces rehusada abrumadoramente) se convertia asi en la ortografia aprobada por el "Institut d'Estudis Catalans", mediante las Normas ortografiques (1913), sancionadas por Alcover como Presidente de la Secci6 Filolbgica. Es cierto que, pocos anos despues, Alcover rompia estrepitosamente con el "Institut" y volvia a una ortograffa anticuada, que aplic6, de momento, a su Diccionari Catala Valencia Balear. No es menos cierto, empero, que, a partir del tomo tercero, Francese de B. Moll, sucesor de Alcover, y con su anuencia, volvia a su vez a la ortografia correcta, ahora ya definitivamente. Ni menos cierto que un Alcover ya muy envejecido hacia las paces, poco tiempo antes de morir, con Pompeu Fabra. Pido perd6n por incluir aqui detalles que s6lo aduzco para subrayar la complejidad del problema y la manera de enfo carlo nuestro Pompeu Fabra. Las Normes ortografiques (1913) y el Diccionari ortografic (1917) zan jaban una cuesti6n que se habia arrastrado durante medio siglo. A partir de entonces, 10 que habia sido la manzana de la discordia se torn6 el mejor signo de unidad. Su aceptaci6n fue absoluta, universal, nipida, eficiente. Existi6, cier tamente, un "antinormismo", defendido por algunos eruditos solventes, el cual, empero, al no cuajar socialmente, se fue extinguiendo sin dejar huellas. La batalla de la codificaci6n idiomatica se habia ganado, porque es bien sabido el caracter de cosa previa que tiene la ortografia. Lo prueba tambien que los otros hitos de la reforma se consiguieran sin dificultades graves. Pienso, de mo mento, en la Gramatica catalana (1918), que, precedida por abundantes en- 440 EUSKERA - XLII (2. aldia) sayos previos del mismo Fabra, algunos muy logrados, result6 un modelo de concisi6n y de claridad. El "Institut" siempre la ha considerado normativa y ha sido objeto de mas de doce ediciones. En la actualidad la comisi6n de Gra m [Record de Pompeu Fabra] Vident, audac;:, anima dreta, feina neta, en un pafs que renaixia tot fent via, emprengue sol la gran comesa, mal compresa, i a un desmanec, ja veIl de segles, dona regles; i sempre ho feu amb un somriure d'home lliure que el lliure albir d'altri respecta, circumspecte. Sent enginyer d'enginy flexible, molt sensible, un pont bastf per la cultura: llengua pura. Perque sabia de conveneer pogue veneer, dictador amb seny i sense sabre, mestre Fabra! EUSKALTZAINDIAREN ERABAKIAK ETA ADIERAZPENAK EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 76 LATIN ETA GREZIAR PERTSONA-IZEN KLASIKOAK EUSKARAZ EMATEKO IRIZPIDEEI BURUZKO ERABAKIA I. Sarrera arazoaz eta tradizioaz Euskarak, irakaskuntza arloan egindako aspaldiko sarreraz geroztik, gero eta knltur eremu he datuagoak eskuratu ditu, batez ere Euskal Herriaren zati batean ofizialtasuna lortu zuenetik. Hori dela eta, bai testuliburu, entziklopedia eta era guztietako liburuetan, oraintsu arte gure hizkuntzan ukitzen ez ziren gai asko ageri zaizkigu euskaraz. Eta horrexegatik sarritan zalantzak sortzen dira, aide batetik tradizio handirik gabeko izenak ditugulako eta, bestetik, gure ingnruko bi erdaren jokabideak, maiz gure irakasknntzako hizkuntza nagnsi izandakoak, beti bat ez datozelako. Euskaltzaindiak bere-bereak dituen zereginak gogoan izanik, arretaz ikusi ditu idazleen eta ira kasleen kezkak eta eskariak, eta orain arte, bere Onomastika batzordearen bidez prestaturiko konti nente, estalu, hiriburu, hizkuntza, probintzia, itsaso, mendi, ibai, uharte-izenen zerrendak aztertu, onar tu eta argilaratu ditn, enskal gizartetik heltzen zaizkion premia horiei erantzuteko. Zalantzazko izen propioen artean pertsona-izenak ere badira, eta duela gutxi santuen izendegia plazaratu du Euskaltzaindiak, hutsnne hori betetzeko lehen pausotzal. Oraingo honetan Antzinate Kia sikoko pertsonaia historiko erabilienetakoen izenen zerrenda hau aurkezten du, aurrekoen antzera, eus kaldunei laguntza emanen dielakoan. Berau ere ez da ezerezetik abiatzen. Gutxi edo asko, hemen azaltzen diren izen batwek sarrera izan dute gure idazle klasikoen lanetan eta horiek idazteko tradizio anitz izan dira. Adibidez, Vergili. Bergili. Bergilio. Virgile. Virgilio Virjilio, Virgilio. Birgili, Birjilio. Birgilio formen lekukotasunak aur kitn ditugu, edo Kikero. Kikeron. Cicero. Ciceron. Zizeron. bai eta Jenofollle. Xenophon. Xenofon. Xellopollla. Xellofollte edo Alltiochos, Antiochus, Antioco, Antioka. Antiokus. AllIioko. Baina tradizio guztien artean badirudi bat dela izenen forma edo eduki fonikoaren osaketari dagokionean gailentzen dena, hala Ipar nola Hego Euskal Herriko idazleen artean, bai idazle zaharretan bai berriagoelan: Lazaro eta Nazareno irakurtzen dira Leizarragaren lanetan; Liuio. Theodosio. Octauio Augusto. Ciceroll... Axularrenean; Boecio, Virgilio, Platon... Etxeberri Sarakoaren eskuizkribuan; eta Virgilio. Bruto. Homzio... idalzi wen Koldo Mitxelenak. Labur esateko, latinez -us. -i ondarkiak zi luzlenak -0 bukaerarekin erabili dira euskaraz, latinezko -ns. -ntis euskaraz -nte izan da, latinezko -0. -ollis euskaraz -Oil. elab., gehienetan latinezko kasu oblikuoetan oinarrituz. Berauek dira orobat fun lscan azkcn urteelan. Elhuyar elkartcak Munduko pertsona-izenak liburuan proposaturikoa jarraituz, entziklopedietan, ilzulpcn bilduma garrantzitsuenetan, testuliburugintzan... nagusitzen ari diren forrnak. Grafiari dagokioncan, geografia-izen bcreziei eta santutegiko izen ohikoenei buruzko erabakie tan adicrazilako arrazoiengalik. gaurko ellskal idazkeraz transkribatuko dira izen hallck, c > k, z cta qu > k aldaketak gauzalllla, esatcrako, baina v grafema gordez: Klaudiallo, Zizeron. Killliliallo, Ves pasiallo... Latin eta greziar pertsona-hen klasikoak euskaraz... 448 EUSKERA - XLII (2. aldia) Goi mailako ikerketetarako eta maiztasun urriko izenentzat bigarren bide bat ere uzten da za balik. latindar jatorriko izenetarako latin nominatiboa onetsiz (Flavius Josephus adibidez) eta greziar jatorrikoentzat transkripzio taula bat proposatuz (Alkaios. Bakkhylides. Kallimakhos, Themisthokles... formak ere onesten dira honela). Gomendio hauek baliagarri izango dira hemen bildu gabeko latindar aldaerarik duen Erdi Aroko edo Aro Berriko pertsonaien izen askorentzat ere. ez ordea egun ume jaio berriari ezar dakizkiokeen ponte-izenentzat. 2. Irizpideak 2.1. Izen egokituak erabiltzen direnean. esan bezala Hego Euskal Herriko Iiteratur tradizio za harrean erabat nagusi eta Ipar Euskal Herrikoan maiz erabiliak izan diren formak onartuko dira. Beraz. lehenengo latinezko nominatibo eta genitiboaren bukaerak eta gero euskarazko formaren bukaerak emanda. ondoko aldaketa hauek gauzatuko dira: -us, -i > -0. Adibidez. tat. Catullus. -i: eusk. Katulo -a, -ae > -a. Adibidez. lat. Flora. -ae: eusk. Flora -ns, -ntis > -nte. Adibidez. lat. Constans, -ntis: eusk. Konstante -0, -onis > -on. Adibidez, lat. Varro. -onis: eusk. Varron -as, -otis > -ate. Adibidez, lat. Nepos, -otis: eusk. Nepote -er, -ri > oro. Adibidez, lat. Alexander. -dri: eusk. Alexandro 2.2. v grafema eta hitz hasierako R- errespetatu egingo dira. Adibidez, Livia, Romulo. 2.3. ,t, I eta r ondoko zeta s kontsonanteak, tz eta ts bilakatzen dira. Adibidez, Pertseo, Zeltso, Nartziso, Zintzinaro... 2.4. Egokitzapen gabe jatorrizko grafiak euskal ahoskerarekin arazoak sortuko Iituzkeenez. tiu, tia > zio, zia aldaketa gafizatuko da bokalaren ondoren (adibidez, Horazio. Domiziano) eta tiu, tia > tzio, tzia, aurretik n, l, r kontsonanteak direnean (adibidez, Prudentzio. Martzial). 2.5. Litterae Ramenses direlakoakj eta v idatziko dira kontsonante balioa dutenean. Adibidez, Julia, Trajano. Servio eta Juvenal. 2.6. Grafiari dagozkion ondoko aldaketa hauek ere gauzatuko dira: y > i. Adibidez, Sila ae, oe > e. Adibidez, Zesar. Melibeo ca, co, cu > ka, ko, ku. Adibidez, Kaligula. Korbulo. Lukulo ce (eta cae, cae), ci (eta cy) > ze, zi (eta II, I. r kontsonanteen ondoren tze, tzi). Adibidez, Zeltso. Lizinio eta Martzelo. Kumio qua> kuu. Adibidez, Torkuato qui, que> ki, ke. Adibidez, Tarkinio. Kerketulano cit, pit, tit, rlt > k, f, t, r(r). Adibidez, Karisio. Formion, Jugurta. Pirro mm, lilt, II, pp, tt, ss, cc, cclt > m, It, l, p, t, s, k, k. Adibidez, Mefltio, Aneo, Salustio. Apio, Atiko. Mesalina. Eklesiastika, Grako mp, mb > np, nb. Adibidez, Senpronia, Anbrosia Hitz hasierako 2.7. Greziar jatorriko pertsona-izenen euskal forma egokituak emateko, latinaren bitartekotzak ekarri digun forma hartuko da eta latin jatorriko izenentzat zehaztu diren egokitzapenak gauzatuko dira. Adibidez: 00UKUO(OT\<; > lat. Thucydides > eusk. Tuzidides ropy(u<; > lat. Gorgias > eusk. Gorgias ,Avoo;fj.1 wtill eta grez;ar perl,wma-izen klasikoak euskarat.. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 449 Lalinezko forma aski ezagunik ez denean, 3. puntuan adierazten den bczala jokatuko da, gre- kozko .nominatiboaren transkripzioa eskainiz. Adibidez: ,Ecl't(a > eusk. Hestia MVll Grekozko grafia Euskal grafia A,a a 'A, Ii ha B, ~ b r, y g Y'f, YK, y~, YX ng, nk, nx, nkh .1,0 d E, E e 'E, t he Z, ~ z H,1'J e (i bcranduko helenismoctan) 'H,1'J he e, e th I, I i '1,1 hi K,K k A, A. I M,~ m N, v nn :::,~ x 0,0 o '0,6 ho n,1t p P, p r (rh hitz hasieran; hitz barruan: pp > rrh) :E, cr, <; T, 't t Y,u (u diptongoko bigarren elementua denean) 'Y, t> hy (*) Grckozko t1zcntuak. diercsia eta espirilu leuna ez dira transkribatuko euskaraz, ez eta lelrapcko iota ere. La/in eta greziar pertsona-il.en klasikoak eusknraz... 450 EUSKERA - XLII (2. a1dia) 4. Pcrlsonaia historiko czagullcncn zcrrcndak**: Euskaraz Latincz Frantscscz Gaztclaniaz Grckoz Adrasto Adrastus Adraste Adrasto "AOpo.Oto<; Aezio Aetins Aetins Aecio Afranio Afranins Afranius Afranio Agamemnon Agamemnon Agamemnon Agamen6n 'Ayalltllvov Agatokles Agathocles Agathocle Agatocles 'Aya90KAT\<; Agesilao Agesilans Agesilas Agesilao 'AYJl O(Ao.O<; Agis Agis Agis Agis 'A"(l<; Agrikola Agricola Agricola Agrfcola Agripa Agrippa Agrippa Agripa Agripina Agrippina Agrippine Agripina Alexandro Alexander Alexandre Alejandro ' AM~o.vopo<; Aikman Aleman Aleman Alcman ' AAKlIuV Altzeo Aleaens Alcee Alceo 'AAKo.!O<; Altzibiades Alcibiades Alcibiade Alcibfades ' AAKtptUOT\<; Amiano Ammianns Ammien Marcelin Amiano Martzelino Marcelinns Marcelino Amintas Amyntas Amyntas Amintas ' AlIuVto.<; Anakarsis Anacharsis Anacharsis Anacarsis 'AvuXo.pcrt<; Anakreonte Anacreon Anacreon Anacreonte 'AVo.Kptrov Anaxagoras Anaxagoras Anaxagore Anaxagoras 'A vo.~o.)'Opo.<; Anaximandro Anaximander Anaximandros Anaximandro 'Av~(lIo.vopo<; Anaximenes Anaximenes Anaximene Anaxfmenes 'A Vo.~tlltVT\ <; Androkles Androcles Androcles Androcles Androniko, Livio Andronicus, Andronicns, Andr6nico, Livio Livins Livins Anko Martzio Ancns Marcius Ancus Marcius Aneo Marcio Antenor Antenor Antenor Antenor 'Av"t1'jvrop Antifonte Antiphon Antiphon Antifon I 'Avn«!>lOv Antifonte Antigono Antigonns Antigonos Antfgono 'Avnyovo<; Antioko Antiochns Antiochos Antioco 'Avt(oxo <; Antipatro I Antipater Antipatros I Antipatro I 'AVt(lto.tpo<; Antipater Antipater Antipater Antistenes Antisthenes Antisthene Antfstenes 'Avn09tvT\<; Antonino Pio Antoninus Pius Antonin Ie Pieux Antonino Pfo Apeles Apelles Apelle Apeles ' AltEAA1\<; Apiano Appianus Appien Apiano ' Altltto.v6<; Apolodoro Apollodorus Apollodore Apolodoro ' AltoUO/iropo<; Apolonio Apollonius Apollonios Apolonio ' AltOAA.lOVtO<; Arato Aratus Aratus Arato "Apo.to<; Arbogasto Arbogastus Arbogaste Arbogasto Arion Arion Arion Arion 'ApE(rov Aristarko Aristarchus Aristarque Aristarco 'Apioto.pxo <; Aristides Aristides Aristide Arfstides 'AptOtEioT\<; Aristipo Aristippus Aristippe Arfstipo 'ApionltltO<; Aristofanes Aristophanes Aristophane Aristofanes ' Aptoto«!>uVT\<; Aristoteles Aristoteles Aristote Arist6teles ' AptOtOttAT\<; Arkelao Archelaus Archelaos Arquelao 'APXtAo.O<; Arkias Archias Archias Arquias 'ApX(o.<; Arkiloko Archilochus Archiloque Arqulloco ' APXiAOXO<; Arkimedes Archimedes Archimede Arqufmedes ' APXtll~OT\<; (.. ) Erabilgarriago izatcko. lau zerrenda eskaintzen dira. Latin ela grezia,. per/Sona-izefl klasikoak euskaraz... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 451 'Amobio Amobius Arnobe Arnobio Arriano Arrianus Arrien Arriano 'APPluv6C; Artaxerxcs Artaxerxes Artaxerxes Artajerjes ' Ap'tw;tp~TJC; AI1zesiiao Arcesilaus Arcesilas Arcesilao 'APKEmAUOC; Asklcpiades Asclepiades Asclepiade Asclcpiades ' AcrKATJltluliTJC; Aspasia Aspasia Aspasie Aspasia ' Acrltumu Ateneo Alhenaells Athcnee Atcneo 'A911vuioC; Aliko Allicus Allicus Atico Augusto, Oktavio Augustus, Auguste, Octavien Augusto, Octavio Octavius Aulo Gelio Aulus Gellius AlIlu-Gelle Aulo Gelio Allreliano Allrelianus Allrelien Aurcliano Allsonio Allsonius Ausone Alisonio *** Babrio Babrius Babrios Babrio BU~PlOC; Bakilides Bacchylides Bacchylide Baquilides BUKXUA(liTJC; Brasidas Brasidas Brasidas Brasidas Bpumliuc; Britaniko Britanniclls Britanniclls Britanico Bruto Brutus Brutus Bruto Burro Bunus Burrus Burro ** * Damoklcs Damocles Damocles Damocles L\TJllOKAfjC; Dario Dareus I Darius Darios Darlo L\upEfoC; Demades Demades Demade Demades L\TJlluliTJC; Demetrio Dcmetrius Demetrios Demetrio L\TJlll1'tPlOC; Demokrito Democritus Democrite Dem6crito L\TJIl6Kpt'toC; Demostenes Demosthenes Demosthene Demostenes L\TJllocr9tvTJC; Dezio Decius Dece Decio Didio Juliano Didius Iulianus Didius Julianus Didio Juliano Diodoro Diodorus Diodore Diodoro L\t6liOlPOC; Diofantos Diophantus Diophantos Diofanto L\t6~uv'toC; Diogenes Diogenes Diogene Diogenes L\toytvTJC; Diokleziano Diocletianus Diocletien Diocleciano Dion Dion Dion Dion L\(OlV Dionisio Dionysius Denys Dionisio L\lOvUcrlOC; Domiziano Domitianus Domitien Domiciano Donato Donatus Donat Donato Drakon Draco(n) Dracon Dracon L\PUKOlV Druso Germaniko Drusus Drusus Druso Germanico Germanicus Gerrnanicus ** * Efialtes Ephialtes ~phialtes Efialtes '~tUA'tTJC; Elagabalo Elagabalus Elagabal Elagabalo Elisa Elissa Elise Elisa "EAtcrcrU Emiliano Aemilianus Emilien Emiliano Enio Ennius Ennius Ennio Enpedokles Empedocles Empedocle Empedocles 'Ell7tEli01cAfj C; Epaminondas Epaminondas Epaminondas Epaminondas ' EltUIlEtvcbvliuC; Epikarmo Epicharmus Epicharme Epicarmo 'Elt(xuPIl°C; Epikteto Epictetus Epictete Epicteto 'Elt(K'tTJ'toC; Epikuro Epicurus ~picure Epicuro ' Elt(KOUP0C; Eralostenes Eratosthenes Eratosthene Eratostenes 'Epu'tocretVTJC; Latin eta greziar pertsoua·;zen klasikoak euskaraz... 452 EUSKERA - XLII (2. aldia) Eskilo Aeschylus Eschyle Esquilo AtcrXUAOC; Eskines Aeschines Eschine Esquines AtcrXfvTjC; Eskopas Scopas Scopas Escopas LK61tllC; Esopo Aesopus Esope Esopo AYcrOl7tOC; Espartako Spartacus Spartacus Espartaco Estesikoro Stesichorus Stesichore Estesfcoro L'tT]mxopoc; Estilikon Stilicho Stilicon Estilic6n Estrabon Strabo Strabon Estrab6n L'tpU~roV Eszipion Scipio Scipion Escipi6n El1doxo El1doxl1s Eudoxe Eudoxio Euoo~oC; El1fronio El1phronil1s Euphronios Eufronio Eoljlp6vlOC; Euklides Euclides Euclide El1c1ides EUKAEiOTjC; Eumenes Eumenes Eumene Eumenes EulltvTjC; Euripides Euripides Euripide Euripides EUpl1tioTJc; Eusebio Eusebius Eusebe Eusebio EUcrt~lOC; Evaristo Evaristus Evariste Evaristo * ** Fabio Fabius Fabius Fabio Fabrizio Fabricius Fabricius Fabricio Falaris Falaris Phalaris Falaris *** Gaio Gaius Gaius Gayo Galba Galba Galba Galba Galeno Galenus Galien Galeno rUATjv6C; Galerio Galerius Galere Galerio Galieno Gallienus Gallien Galieno Galo Gallus Gallus Galo Germaniko Germanicus Germanicus Germanico Geta Geta Geta Geta Gordiano Gordianlls Gordien Gordiano Gorgias Gorgias Gorgias Gorgias ropyfuc; Graziano Gratianus Gratien Graciano ** * Hadriano Hadrianus Hadrien Adriano Hekateo Hecataeus Hecatee Hecateo 'EKU'tUtOC; Heliodoro Heliodorus Heliodore Heliodoro 'HAt6ropoC; Heraklides Heraclides Heraclide Heraclides ' HpUKAEfOTjC; Herak Iito Heraclitus Heraclite Heraclito 'HPUKAEl'tOC; Hermokrales Hermocrates Hermocrates Herm6crates 'EPI.lOKPU'tT]C; Herodes Herodes Herode Herodes 'Hpl(JOTjC; LllIill eta greZ;llr perl.folla-izell klasikoak euskaraz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 453 Hcrodoto Herodotus Herodote Herodoto 'Hpooo'to<; Heron Hero Heron Heron "Hprov Herostrato Hcrostratus Herostrate Erostrato ' Hpoo'tpa'to<; Hesiodo Hesiodus Hesiode Heslodo 'Hmooo<; Hieron Hieron Hieron Hieron 'Itprov Hiparko Hipparchus Hipparque Hiparco "I!tltapxo <; Hiperides Hyperides Hyperide Hiperides 'YltEpe(M1<; Hipias Hippias Hippias Hipias 'Iltlt(a<; Hipokrates Hippocrates Hippocrate Hip6crates 'lltltOKpa'tT]<; Homero Homerus Homere Homero "OllllP°<; Honorio Honorius Honorius Honorio Horazio Horatius Horace Horacio Hortentsio Hortensius Hortensius Hortensio ** * Isokrates Isocrates Isocrate Is6crates 'IOoKpa'tT]<; * ** Joviano Iovianus Jovien Joviano Juba Iuba Juba Juba Julia Iulia Julie Julia Juliano Iulianus Julien Juliano Justino lustinus Justin Justino Juvenal Iuvenalis Juvenal Juvenal * ** Kaligula Caligula Caligula Callgula Kalikrates Callicrates Callicrates Callcrates KaU.IKpa'tT]<; Kalimako Callimachus Callimaque Callmaco KaU(lla xo<; Kalistenes Callisthenes Callisthene CaUstenes KaU.I09tVll<; Kamilo Camillus Camille Camilo Karakala Caracalla Caracalla Caracalla Kares Chares Chares Cares Xapll<; Karino Carinus Carin Carino Karneades Carneades Cameade Cameades KapvWM1<; Karo Carns Carns Caro Kasandro Cassander Cassandre Casandro Kdooavllpo<; Kasiodoro Cassiodorns Cassiodore Casiodoro Katilina Catilina Catilina Catilina Katon Cato Caton Caton Katulo Catullus Catulle Oitulo Kilon Chilon Chilon Quilon XO"rov Kintiliano Quintilianus Quintilien Quintiliano Kintilo Quintilus Quintilus Quinlilo Kinto Kurtzio Quintus Curtius Quinte-Curce Quinto Curcio Klaudiano Claudianus Claudien Claudiano Klaudio Claudius Claude Claudio Kleobulo Cleobulus Cleobule CIe6bulo KA.e0130'llAO<; Kleomenes Clcomenes C1eomene Cleomenes KA.eoj.ltVTJ<; Kleopatra Cleopatra Cleopatre Cleopatra KA.eooo'tpa Klistenes Clisthenes Clisthene Clistenes KA.eI09tVTJ <; Kolumela Columella Columelle Columela Komodo Commodus Commode Comodo Konon Conon Conon Conon Kovrov Konstante Constans Constant Constante Latin eta grezlar pertsona-izen klasikoak euskaraz.... 454 EUSKERA - XLII (2. aldia) Konstantino Constantinus Constantin Constantino Konstantzio Kloro Constantius Constance Chlore Constancio Cloro Chlorus Korbulon Corbulo Corbulo Corbul6n Koriolano Coriolanus Coriolan Coriolano Kornelia Cornelia Cornelia Cornelia Kornelio Nepote Cornelius Nepos Cornelius Nepos Cornelio Nepote Kraso Crassus Crassus Craso Kratino Cratinus Cratinos Cratino KputlvoC; Krisipo Chrysippus Chrysippe Crisipo XpUOl1t1tOC; Kritias Critias Critias Critias Kptt(uC; Ktesias Ctesias Ctesias Ctesias Kt1'jowC; * * * Lavinia Lavinia Lavinia Lavinia Lentulo Lentulus Lentulus Lentulo Leokares Leochares Leochares Leocares AecoxapllC; Leonidas Leonidas Leonidas Le6nidas AeOlvCliuc; Lepido Lepidus Lepide Upido Leuzipo Leucippus Leucippe Leucipo AeuKtltltoc; Likofron Lycophron Lycophron Licofr6n AUK6 * ** Magnentzio Magnentius Magnence Magnencio Maioriano Maiorianus Majorien Mayoriano Makrino Macrinus Macrin Macrino Makrobio Macrobius Macrobe Macrobio Mario. Gaio Marius, Gaius Marius, Caius Mario, Cayo Marko Antonio Marcus Antonius Marc Antoine Marco Antonio Marko Aurelio Marcus Aurelius Marc Aurele Marco Aurelio Martzelo Marcellus Marcell Marcelo Marcellus Martzial Martialis Martial Marcial Maxentzio Maxentius Maxence Majencio Maximiano Maximianus Maximien Maximiano Maximino Maximinus Maximin Maximino Maximo Maximus Maxime Maximo Mela, Ponponio Mela, Pomponius Mela, Pomponius Mela, Pomponio Menandro Menander Menandre Menandro MtvuvlipoC; Menipo Menippus Menippe Menipo Mtvt1tltoC; Mesalina Messalina Messaline Mesalina Metelo Metellus Metellus Metelo Loti" eta greziar pertsolla-izell klasikoak ellskaraz... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 455 Mezcnas Maecenas Mecene Mecenas Milon Milo Milon Mil6n Milon Milo(n) Milon Mil6n M(A. * * * Nabis Nabis Nabis Nabis NU~IC; Nartses Narses Narses Narses Nartziso Narcissus Narcisse Narciso Nearko Nearchus Nearque Nearco NEapxoc; Neron Nero Neron Ner6n Nerva Nerva Nerva Nerva Nizias Nicias Nicias Nicias N1K(ac; Novaziano Novatianus Novatien Novaciano * * * Odoakro Odoacer Odoacre Odoacro Oklavia Octavia Oclavie Octavia Olinpias Olympias Olympias Olimpia ' OA.U~1tlUC; Oton Otho Othon 016n Ovidio Ovidius Ovide Ovidio * * * Pakuvio Pacuvius Pacuvius Pacuvio Papiniano Papinianus Papinien Papiniano Parmenides Parmenides Parmenide Parmenides nap~Ev(OTlC; Parmenion Parmenio(n) Parmenion Parmeni6n nap~Ev(coV Parrasio Parrhasius Parrhasios Parrasio nappumoc; Pausanias Pausanias Pausanias Pausanias nauCJuv(ac; Pelopidas Pelopidas Pelopidas Pel6pidas nEA.oltiOac; Perdikas Perdiccas Perdiccas Perdicas nEpO(KKac; Periandro Periander Periandre Periandro nEp(avopoc; Perikles Pericles Pericles Pericles nEplKA.1'lC; Pertinax Pertinax Pertinax Pertinax Pertseo Perseus Persee Perseo nEpCJEUC; Pertsio Persius Perse Persio Petronio Pelronius Petrone Petronio Pilato, Pontzio Pilatus, Pontius Pilate, Ponce Pilato(s), Poncio Pindaro Pindarus Pindare Pindaro mvoapoc; Pirron Pyrrho Pyrrhon Pirr6n nuppcov Pisislrato Pisistratus Pisistrate Pisfstrato nEl(J(CJ'tpa'toc; Pitagoras Pythagoras Pythagore Pitagoras nullayOpac; Pitako Pillacus Pillacos Pitaco nlnaKoc; Piteas Pytheas Pytheas Piteas nU9tac; Platon Plato Platon Plat6n nA.U'tcov Plauto Plautus Plaute Plauto Plazidia, Gala Placidia, Galla Placidia, Galla Placidia. Gala Plinio Plinius Pline Plinio Plotino Plotinus Plotin Plotino nA.co'ttVOC; Plutarko Plutarchus Plutarque Plutarco m,Ou'tapxoc; Latin eta greziar pertsonawizen k/asikoak euskaraz... 456 EUSKERA - XLII (2. aldia) Polibio Polybius Polybc Polibio nOA.U~lOe; Polignoto Polygnotus Polygnote Polignoto nOA.UYVCll'tOe; Poliklito Polyclitus Polyclete Policleto nOA.UlCA.tI'tOe; Polion Pollio Pollion Poli6n Ponpeio Pompcius Pompee Pompeyo Popea Poppaea Poppee Popea Portsena Porsena Porsenna Porsena Posidonio Posidonius Posidonius Posidonio noo£l&ivloe; Postumo Postumus Postumus P6stumo Praxiteles Praxiteles Praxitele Praxiteles npW;I'ttA.lle; Probo Probus Probus Probo Propeltzio Propertius Properce Propercio Protagoras Protagoras Protagoras Prolligoras npCll'ta~pae; Protogenes Protogenes Protogenes Prot6genes npCll'to)'tvlle; Ptolomeo Ptolemaeus Ptolemee Tolomeo n'tOA.tltaioe; Pupieno Pupienus Pupien Pupieno * * * Regulo Regulus Regulus Regulo Rizimer Ricimer Ricimer Ricimero Romulo Romulus Romulus R6mulo Augustulo Augustulus Augustule Augustulo Roxane Roxane Roxane Roxane •Pro1;a.Vll * * * Safo Sappho Sapho Safo 1:ancpm Salustio Sallustius Salluste Salustio Sejano Seianus Sejan Sejano Seneka Seneca Seneque Seneca Septimio Severo Septimius Severns Septime Severe Septimio Severo Seriorio Sertorius Sertorius Sertorio Servio Tulio Servius Tullius Servius Tullius Servio Tulio Severo Alexandro Severns Severe Alexandre Severo Alejandro Alexander Sila I Sula Sylla I Sulla Sylla I Sulla Sila I Suia Simako Symmachus Symmaque Sfmmaco Simonides Simonides Simonide Sim6nides 1:tItCllV(s"e; Sofokles Sophocles Sophocle S6focles 1:o«!lolCA.1'\e; Sokrates Socrates Socrate S6crates 1:ClllCpa.'tlle; Solon Solon Solon Sol6n 1:6A.CllV Suetonio Suetonius Suetone Suetonio Sulpizio Severo Sulpicius Severns Sulpice Severe Sulpicio Severo * * * Tais Thais ThaIs Tais 0ate; Tales Thales Thales Tales 0aA.1'\e; Tarkino Tarquinus Tarquin Tarquino Tazito Tacitus Tacite Tacito Tcmistokles Themistoclcs Themistocle Temrstocles 0£ltlcrtOlCA.1'\e; Teodato Theodahatus Theodat Teodato Teodosio Theodosius Theodose Teodosio Teofrasto Theophrastus TMophraste Teofrasto 0£o«!lpacrtoe; Teognis Theognis Theognis Teognis 0toyvte; Teokrito Theocritus Theocrite Te6crito 0£OlCpt'tOe; Latin eta greziar I,ertsolla-izell klasikoak euskaraz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 457 Teoponpo Theopompos Theopompe Teopompo OE6lt0l1ltoC; Terentzio Terentius Terenee Tereneio Terpandro Terpander Terpandre Terpandro Ttplt Latin eta greziar pertsona-;zell klasikoak euskaraz. .. 458 EUSKERA - XLII (2. aldia) Zeuxis Zeuxis Zeuxis Zeuxis Z£j)/;tC; Zezilia Caecilia Cecil Cecilia Zimon Cimo Cimon Cim6n KillO>v Zina Cinna Cinna Cinna Zineas Cineas Cineas Cineas KlVtac; Zintzinato Cincinnatus Cincinnatus Cincinato Zipselo Cypselus Cypselos Cipselo KU",EAOC; Ziro Cyrus Cyrus Ciro KilpoC; Zivilis Civilis Civilis Civilis Zizeron Cicero Ciceron Cicer6n Zoilo Zoilus Zo"ile Zoilo ZootAOC; Lati" ela greziar l,ertsoIJa-izen klasikoak euskaraz,. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 459 Latincz Euskaraz Frantscsez Gaztelaniaz Grckoz Adrastus Adrasto Adraste Adrasto "Aopo:(rto~ Aemilianus Emiliano Emilien Emiliano Aeschines Eskines Eschine Esquines AtcrXtvll~ Aeschylus Eskilo Eschyle Esquilo AtcrxUAO~ Aesopus Esopo Esope Esopo A[crOl1tO~ Aetius Aezio Aetius Aecio Afranius Afranio Afranius Afranio Agamenon Agamemnon Agamemnon Agamen6n 'AyaJ.Ltvov Agathocles Agatokles Agathocle Agatocles ' AyaeoKA.1'\~ Agesilaus Agesilao Agesilas Agesilao 'A'Y'1cr(AO:O~ Agis Agis Agis tAgis tA'Yl~ Agricola Agrikola Agricola Agricola Agrippa Agripa Agrippa Agripa Agrippina Agripina Agrippine Agripina Aleaeus Altzeo Aleee Alceo 'AAKo:tO~ Alcibiades Altzibiades Alcibiade Alcibiades ' AAKt~uioll~ Aleman Aikman Alcman Alcman ' AAKlluV Alexander Alexandro Alexandre Alejandro ' AMl;o:vopo~ Ammianus Amiano Ammien Marcelin Amiano Marcelinus Martzelino Marcelino Amyntas Amintas Amyntas Amintas 'AIlUV't~ Anacreon Anakreontc Anacreon Anacreonte ' AVO:KptOlv Anacharsis Anakarsis Anacharsis Anacarsis 'Avaxo:pm~ Anaxagoras Anaxagoras Anaxagorc Anaxagoras ' Avo:l;o:"rUp~ Anaximander Anaximandro Anaximandros Anaximandro ' Avo:l;fIlO:VOPO~ Anaximenes Anaximenes Anaximene Anaxlmenes ' AVo:l;lJ.Ltvll~ Ancus Marcius Anko Martzio Ancus Marcius Anco Marcio Androcles Androkles Androcles Androcles Andronicus, Androniko, Livio Andronicus, Andr6nico, Livio Livius Livius Antenor Antenor Antenor Antenor ' AV't1'jVOlp Antigonus Antigono Antigonos Antfgono 'AV'tf"rUvo~ Antiochus Antioko Antiochos Antfoco 'Av'tfoxo<; Antipater Antipatro I Antipatros I Antipatro I ' Av'tf1to:'tpo~ Antipater Antipater Antipater Antiphon Antifonte Antiphon Antif6n I 'Avncil(J)v Antifonte Antisthenes Antistenes Antisthene Antfstenes ' AV'tlcretvll~ Antoninus Pius Antonino Pio Antonin Ie Pieux Antonino PIO Apelles Apeles Apelle Apeles 'A1tEU1'\~ Apollodorus Apolodoro Apollodore Apolodoro ' A1tOAA.6000pO~ Apollonius Apolonio Apollonios Apolonio ' A1tOA.M>VIO~ Appianus Apiano Appien Apiano ' A1t1tlo:v6~ Aratus Arato Aratus Arato "Apo:'to<; Arbogastus Arbogasto Arbogaste Arbogasto Arcesilaus Artzesilao Arcesilas Arcesilao 'Ap KEcr(AO:O~ Archelaus Arkelao Archelaos Arquelao ' APXtA.o:o~ Archias Arkias Archias Arquias 'APXfo:<; Archilochus Arkiloko Archiloque Arqufloco ' ApXfAOXO~ Archimedes Arkimedes Archimede Arqulmedes ' APXlIll1011~ Arion Arion Arion Ari6n 'APEfOlV Aristarchus Aristarko Aristarque Aristarco ' Apfcr'to:PXo~ Aristides Aristides Aristide Aristides ' APlcr'tEfoll<; Aristippus Aristipo Aristippe Arfstipo ,Apfcr'tl1t1to~ Aristophanes Aristofanes Aristophane Arist6fanes ' APlcr'tO¢Vll<; La/in eta greziar per/sana-izea klasikoak euskaraz... 460 EUSKERA - XLII (2. aldia) Arisloleles Arisloleles Aristote Arist6teles 'APICJ'tO'ttA,T]<; Arnobius Arnobio Arnobe Arnobio Arrianus Arriano Arrien Arriano 'Apptlxv6<; Artaxerxes Artaxerxes Artaxerx~s Artajerjes ' Ap't<#p~T]<; Asclepiades Asklepiades Asclepiade Asclepfades ' ACJlu-l]m * * * Babrius Babrio Babrios Babrio B6:~pto<; Bacchylides Bakilides Bacchylide Baquflides BaKXllA,(OT]<; Brasidas Brasidas Brasidas Brasidas Bpam&x<; Britannicus Britaniko Britannicus Britanico Brutus Bruto Brutus Bruto Burrus Burro Burrus Burro * * * Caecilia Zezilia Cecil Cecilia Caesar, Iulius Zesar, Julio Cesar, Jules Cesar, Julio Caligula Kaligula Caligula Calfgula Callicrates Kalikrates Callicrat~s Calfcrates KaUucp Lcllin cia grez;a,. perlsollll.izell klasikoak euskaraz... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 461 Constans Konstanle Conslant Conslante Constantinus Konslantino Constantin Constantino Constantius Konstanlzio Kloro Constance Chlore Constaneio Cloro Chlorus Corbulo Korbulon Corbulo Corbul6n Coriolanus Koriolano Coriolan Coriolano Cornelia Kornelia Cornelia Cornelia Cornelius Nepos Kornelio Nepote Cornelius Nepos Cornelio Nepote Crassus Kraso Crassus Craso Cratinus Kratino Cratinos Cratino Kpa'ttvo~ Critias Kritias Critias Critias Kpl't(a~ Ctesias Ktesias Ctesias Ctesias K'tl1m~ Cypselus Zipselo Cypselos Cipselo K(l\I'E).O~ Cyrus Ziro Cyrus Ciro K1ipo~ *** Chares Kares Chares Cares XapT\~ Chilon Kilon Chilon Quil6n X().cov Chrysippus Krisipo Chrysippe Crisipo Xpum1t1tO~ ** * Damoeles Damokles Damocles Damocles 8T\1.l0K).~~ Dareus I Darius Dario Darios Darfo 8apEto~ Deeius Dezio Deee Deeio Demades Demades Demade Demades 8T\1la.liT\~ Demetrius Demetrio Demetrios Demetrio 8T\1l11'tpLO~ Democrilus Demokrilo Demoerite Dem6erito 8T\Il(iKPI'tO~ Demoslhenes Demostenes Demosthene Dem6stenes 8T\lloa9tvT\~ Didius lulianus Didio Juliano Didius Julianus Didio Juliano Diocletianus Diokleziano Diocletien Diocleciano Diodorus Diodoro Diodore Diodoro 8t(ilicopo~ Diogenes Diogenes Diogene Di6genes 8LOytVT\~ Dion Dion Dion Di6n 8(COV Dionysius Dionisio Denys Dionisio 8LOvUmo~ Diophantus Diofantos Diophantos Diofanto 8t(iC\>av'to~ Domitianus Domiziano Domitien Domiciano Donatus Donato Donat Donato Draco(n) Drakon Dracon Drac6n 8paKcov Drusus Druso Germaniko Drusus Druso Germanico Germanicus Germanicus *** Elagabalus Elagabalo Elagabal Elagabalo Elissa Elisa Elise Elisa "E).taaa Empedocles Enpedokles Empedocle Empedoeles 'EIl1tElioKA.1\~ Ennius Enio Ennius Ennio Epaminondas Epaminondas Epaminondas Epaminondas 'E1taIlELVrovlia~ Ephialtes Efialtes Ephialtes Efialtes 'EC\>ta).'tT\~ Epictelus Epiktelo Epictete Epicteto 'E1t(K'tT\'to~ Epieurus Epikuro Epicure Epicuro 'E1t(KO'llpO~ Epicharmus Epikarmo Epicharme Epiearmo 'E1t(xapllo~ Eratosthenes Eraloslenes Eratosthene Erat6stenes 'Epa'toa9tvT\~ Euelides Euklides Euclide Euelides EiJKA.E(liT\~ Eudoxus Eudoxo Eudoxe Eudoxio EiJlio~o~ Eumenes Eumenes Eumene Eumenes EiJlltvT\~ LatiR.eIO srewr pcmona-izert.lli,i/wok euskaraz... 462 EUSKERA - XLII (2. aldia) Euphronius Eufronio Euphronios Eufronio EU$p6vlOe; Euripides Euripides Euripide Euripides Eupm(011e; Eusebius Eusebio Eusebe Eusebio Euot~lOe; Evaristus Evaristo Evariste Evaristo *** Fabius Fabio Fabius Fabio Fabricius Fabrizio Fabricius Fabricio Falaris Falaris Phalaris Falaris cI>uAapte; Fedon Fedon PhCdon Fed6n cI>a(owv Flaminius Flaminio Flaminius Flaminio Florianus Floriano Florien Floriano Florus Floro Florus Floro * * * Gaius Gaio Gaius Gayo Galba Galba Galba Galba Galenus Galeno Galien Galeno raAllv6e; Galerius Galerio Galere Galerio Gallienus Galieno Gallien Galieno Gallus Galo Gallus Galo Germanicus Germaniko Germanicus Germanico Geta Geta Geta Geta Gordianus Gordiano Gordien Gordiano Gorgias Gorgias Gorgias Gorgias ropyfae; Gratianus Graziano Gratien Graciano * ** Hadrianus Hadriano Hadrien Adriano Hecataeus Hekateo Hecatee Hecateo 'EKa'tatoe; Heliodorus Heliodoro Heliodore Heliodoro ' HA16oropoe; Heraclides Heraklides Heraclide Heraclides ,HpaKA.do"e; Heraclitus Heraklito Heraclite Heraclito ' HPUKAtl'tOe; Hermocrates Hermokrates Hermocrates Herm6crates 'EpllOKpu1:11e; Hero Heron Heron Her6n "Hpwv Herodes Herodes Herode Herodes ,Hp * ** Iovianus Joviano Jovien Joviano Isocrates Isokrates Isocrate Is6crates ,IooKpu'tlle; Iuba Juba Juba Juba Iulia Julia Julie Julia Lali" eta greziar perlsOIw·izen klasikoak ellskaraz... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 463 Iulianus Juliano Julien Juliano Iustinus Justino Justin Justino Iuvcnalis Juvenal Juvenal luvenal ** * Lavinia Lavinia Lavinia Lavinia Lentulus Lcntulo Lentulus Untulo Leochares Leokares Leochares Leocares AEOlXUPT1<; Leonidas Leonidas Leonidas Le6nidas AEOlV(800; Lepidus Lepido Upide Upido Leucippus Leuzipo Leucippe Leucipo AElJKt1t1to<; Licinius Lizinio Licinius Licinio Livia Livia Livie Livia Longus Longo Longus I Longos Longo MJYfo<; Lucanus Lukano Lucain Lucano Lucianus Luziano Lucien Luciano AOUKtlXV6<; Lucilills Luzilio Lucilius Lucilio Lucretia Lukrezia Llicrece Lucrecia Lucretius Lukrezio Lucrece Lucrecio Lucullus Lukulo Lucullus Luculo Lycophron Likofron Lycophron Licofr6n AUK6$prov Lycurgus Likurgo Lycllrgue Licurgo AUKOilpyo<; Lysander Lisandro Lysandre Lisandro AUOlXV8po<; Lysias Lisias Lysias Lisias AUO(lX<; Lysimachus Lisimako Lysimaque Lisfmaco AUO(~lXXO<; Lysippus Lisipo Lysippe Lisipo AUOl1t1tO<; * * * Macrinus Makrino Macrin Macrino Macrobius Makrobio Macrobe Macrobio Maecenas Mezenas Mecene Mecenas Magnentius Magnentzio Magnence Magnencio Maiorianus Maioriano Majorien Mayoriano Marcellus Martzelo Marcell Marcelo Marcellus Marcus Antonius Marko Antonio Marc Antoine Marco Antonio Marcus Aurelius Marko Aurelio Marc Aurele Marco Aurelio Marius, Gaius Mario, Gaio Marius, Caius Mario, Cayo Martialis Martzial Martial Marcial Maxentius Maxentzio Maxence Majencio Maximianus Maximiano Maximien Maximiano Maximinus Maximino Maximin Maximino Maximus Maximo Maxime Maximo Mela, Pomponius Mela, Ponponio Mela, Pomponius Mela, Pomponio Menander Menandro Menandre Menandro MtVlXV8po<; Menippus Menipo Menippe Menipo MtVl1t7tO<; Messalina Mesalina Messaline Mesalina Metellus Metelo Metellus Metelo Milo Milon Milon Mil6n Milo(n) Milon Milon Mil6n M(AOlV Miltiades Miltziades Miltiade Milcfades MlA'ttU8T]<; Mimnermus Mimnermo Mimnerme Mimnermo M(~VEP~O<; Minucius Minuzio Minucius Minucio Mnesikles Mnesicles Mnesicles MVT] CJlKAll <; Mummius Mumio Mummius Mummio Myro(n) Miron Myron Mir6n MUpOlV Latin eta greziar pert.sona~izen klasikoak euskaraz... 464 EUSKERA - XLII (2. aldia) ** * Nabis Nabis Nabis Nabis NO:~I~ Narcissus Nartziso Narcisse Narciso Narses Nartses Narses Narses Nearchus Nearko Nearque Neareo Ntapxo~ Nero Neron Neron Ner6n Nerva Nerva Nerva Nerva Nicias Nizias Nicias Nicias Nl1((~ Novatianus Novaziano Novatien Novaciano * * * Octavia Oktavia Octavie Octavia Odoacer Odoakro Odoacre Odoacro Olympias Olinpias Olympias Olimpia 'O).,W1tlO:~ Otho Oton Othon Ot6n Ovidius Ovidio Ovide Ovidio *** Pacuvius Pakuvio Pacuvius Pacuvio Papinianus Papiniano Papinien Papiniano Parmenides Parmenides Parmenide Parmenides napItEV(15ll~ Parmenio(n) Parmenion Parmenion Parmeni6n napltEvirov Parrhasius Parrasio Parrhasios Parrasio nappo:c:no~ Pausanias Pausanias Pausanias Pausanias na'l)cravia~ Pelopidas Pelopidas Pelopidas Pel6pidas nEA.om15a~ Perdiccas Perdikas Perdiccas Perdicas nEp15il(l(~ Periander Periandro Periandre Periandro nEpiav15po~ Pericles Perikles Pericles Pericles nEplKA.il~ Perseus Pertseo Persee Perseo nEpcrE\i~ Persius Pertsio Perse Persio Pertinax Pertinax Pertinax Pertinax Petronius Petronio Petrone Petronio Phaedrus Fedro Phedre Fedro Phidias Fidias Phidias Fidias cI>EI15i~ Philemo(n) Filemon Philemon Filem6n cI>1).,1'jltroV Philippus Filipo Philippe Filipo cI>i).,t7t1to~ Philopoemen Filopemen Philopoemen Filopemen cI>IA.o1toiltllV Philostratus Filostrato PhilostralUs Fil6strato cI>tA6crtpato~ Phocion Fozion Phocion Foci6n cI>ronrov Phrynichus Friniko Phrynichos Frfnico cI>p\iVIXO~ Pilatus, Pontius Pilato, Pontzio Pilate, Ponce Pilato(s), Poncio Pindarus Pindaro Pindare Pindaro mv15apo~ Pisistratus Pisistrato Pisistrate Pisfstrato nElcr(cr'tpa'to~ Pittacus Pitako Pittacos Pitaco nl't'tal(6~ Placidia, Galla Plazidia, Gala Placidia, Galla Placidia, Gala Plato Platon Platon Plat6n n).,o:'trov Plautus Plauto Plaute Plauto Plinius Plinio Pline Plinio Plotinus Plotino Plotin Plotino nA.rotivo~ Plutarchus Plutarko Plutarque Plutarco nA.o\i'tapxo~ Polybius Polibio Polybe Polibio noM~tO~ Polyclitus Poliklito Polyclete Policleto nOM1CA.EI'tO~ Polygnotus Polignoto Polygnote Polignoto noMyvro'to~ Pollio Polion Pollion Poli6n Pompeius Ponpeio Pompee Pompeyo La,i" eta greziar !JertsoIJa.izell klasikoak euskaral.... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 465 Poppaca Popca Poppee Popea Porsena Portsena Porsenna Porsena Posidonius Posidonio Posidonius Posidonio nocrEI&tlvlo~ Postumus Postumo Postumus P6stumo Praxiteles PraxiteJes Praxitele Praxiteles npa~lttA:ll~ Probus Probo Probus Probo Propertius Propertzio Properce Propercio Protagoras Protagoras Protagoras Protagoras nprota)Qp~ Protogenes Protogenes Protogenes Prot6genes nproto)tVll~ Ptolemaeus PtoJomeo Ptolemee Tolomeo ntOAqLato~ Pupienus Pupieno Pupien Pupieno Pyrrho Pirron Pyrrhon Pirr6n nupprov Pythagoras Pitagoras Pythagore Pitagoras nl)ea)Qp~ Pytheas Piteas Pytheas Piteas nl)et~ * * * Quintilianus Kintiliano Quintilien Quintiliano Quintilus Kintilo Quintilus Quintilo Quintus Curtius Kinto Kurtzio Quinte-Curce Quinto Curcio * * * Regulus Regulo Regulus Regulo Ricimer Rizimer Ricimer Ricimero Romulus Romulo Romulus R6mulo Augustulus Augustulo Augustule AUgUstulo Roxane Roxane Roxane Roxane ·P~d.Vll * * * Sallustius SaJustio Salluste Salustio Sappho Safo Sapho Safo l:alt$ro Scipio Eszipion Scipion Escipi6n Scopas Eskopas Scopas Escopas l:K61t~ Seianus Sejano Sejan Sejano Seneca Seneka Seneque Seneca Septimius Severns Septimio Severo Septime Severe Septimio Severo Sertorius Sertorio Sertorius Sertorio Servius Tullius Servio Tulio Servius Tullius Servio Tulio Severns Severo Alexandro Severe Alexandre Severo Alejandro Alexander Simonides Simonides Simonide Sim6nides 1:111roV(01l~ Socrates Sokrates Socrate S6crates l:roKPd.'tll~ Solon Solon Solon Sol6n lliAroV Sophocles Sofokles Sophocle S6focles 1:oclloKA1l~ Spartacus Espartako Spartacus Espartaco Stesicliorns Estesikoro Stesichore Estesfcoro l:'tllcr(Xopo~ Stilicho Estilikon Stilicon Estilic6n Strabo Estrabon Strabon Estrab6n l:tpd.l3rov Suetonius Suetonio Suetone Suetonio Sulpicius Severns Sulpizio Severo Sulpice Severe Sulpicio Severo Sylla / Sulla Sita / Sula Sylla / Sulla Sila / Sula Symmachus Simako Symmaque Sfmmaco * * * Tacitus Tazito Tacite Tacito lAtin ela greziar per/solla-izen klasikoak euskaraz... 466 EUSKERA - XLII (2, aldia) Tarquinus Tarkino Tarquin Tarquino Terentius Terentzio Terence Terencio Terpander Terpandro Terpandre Terpandro Ttp1tlxvl)po<; Tertullianus Tertuliano Tertullien Tertuliano Thais Tais Tha'is Tais eui<; Thales Tales Thales Tales eu).:f\<; Themistocles Temistokles Themistocle Temfstocles eElllcrt01C).,1)<; Theocritus Teokrito Theocrite Te6crito eEOlCpltO<; Theodahatus Teodato TModat Teodato Theodosius Teodosio TModose Teodosio Theognis Teognis Theognis Teognis etO)'VI<; Theophrastus Teofrasto Theophraste Teofrasto eEo * * * Ulpianus Ulpiano Ulpien Ulpiano * * * Valens Valente Valens Valente Valentinianus Valentiniano Valentinien Valentiniano Valerianus Valeriano Valerien Valeriano Valerius Maximus Valerio Maximo Valere Maxime Valerio Maximo Varro Varron Varron Varron Varus Varo Varus Varo Vegetius Vegezio Vegece Vegecio Velleius Veleio Paterkulo Velleius Veleio Paterculo Paterculus Paterculus Venantius Venantzio Venance Fortunat Venancio Fortunatus Fortunato Fortunato Vercingetorix Vertzingetorix Vercingetorix Vercingetorix Vergilius I Virgilio Virgile Virgilio Virgilius Verres Verres Verres Verres Verus Vero Verus Vero Vespasianus Vespasiano Vespasien Vespasiano Viriathus Viriato Viriathe Viriato Vitellius Vitelio Vitellius Vitelio Vitruvius Vitruvio Vitruve Vitruvio * * * Xenocrates Xenokrates Xenocrate Jen6crates SEVOlCPUtT]<; Xenophanes Xenofanes Xenophane JenOfanes SEvo Latin eta greziar l'erISOIlQ-;Zell klasikoak euskaraz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 467 Xenophon Xenofonte Xenophon Jenofonte 3toil>v Xerxes Xerxes Xerxes Jerjes :=:tP~TJ<; • • • Zeno(n) Zenon Zenon Zenon Zl'VWV Zenobia Zenobia ZCnobie Zenobia Zeuxis Zeuxis Zeuxis Zeuxis Z£i'J~t<; Zoilus Zoilo Zo"ile Zoilo zmtA.o<; Lalin eta grezinr l'eI'tJ01UJ-i1.cll kJasikoak euskaraz. .. 468 EUSKERA - XLII (2. aldia) Frantsesez Euskaraz Latinez Gazlelaniaz Grekoz Adraste Adrasto Adrastus Adrasto " Alipa(J'to~ Aetius Aezio Aetius Aecio Afranius Afranio Afranius Afranio Agamemnon Agamemnon Agamemnon Agamen6n 'AyalltllvoV Agathocle Agatokles Agathocies Agatocies 'Ayal101(A.1\ ~ Agesilas Agcsilao Agesilaus Agesilao 'A)'I1(JfA.ao~ Agis Agis Agis Agis 'A)'l~ Agricola Agrikola Agricola Agrfcola Agrippa Agripa Agrippa Agripa Agrippine Agripina Agrippina Agripina Alcee Altzeo Alcaeus Alceo , AA.l(u~o~ Alcibiade Altzibiades Alcibiades Alcibfades ' AA.Klj)uilit]~ Aleman Aikman Aleman Aleman ' AA.KllaV Alexandre Alexandro Alexander Alejandro ' AM~avlipo~ Ammien Marcelin Amiano Ammianus Amiano Martzelino Marcelinus Marcelino Amyntas Amintas Amyntas Amintas 'AIl'6V't~ Anacreon Anakreonte Anacreon Anacreonte 'Aval(ptrov Anacharsis Anakarsis Anacharsis Anacarsis 'Avaxap(Jl~ Anaxagore Anaxagoras Anaxagoras Anaxagoras 'Ava~a~p~ Anaximandros Anaximandro Anaximander Anaximandro 'Ava~(llavlipo~ Anaximene Anaximenes Anaximenes Anaxfmenes 'AV~llltV% Ancus Marcius Anko Martzio Ancus Marcius Anco Marcio Androcies Androkles Androcies Androcies Andronicus, Androniko, Livio Andronicus, Andr6nico, Livio Livius Livius Antenor Antenor Antenor Antenor 'Av'tl1vrop Antigonos Antigono Antigonus Antfgono 'Av't(I'ovo~ Antiochos Antioko Antiochus Antfoco 'Av'tfoxo~ Antipatros I Antipatro I Antipater Antipatro I 'Av'tf1ta'tpo~ Antipater Antipater Antipater Antiphon Antifonte Antiphon Antif6n I 'AV'tlljJ6:lV Antifonte Antisthene Antistenes Antisthenes Antfstenes ' AV'tI(Jlltvll~ Antonin Ie Pieux Antonino Pio Antoninus Pius Antonino Pio Apelle Apeles Apelles Apeles ' A1tEA.A.f\~ Apollodore Apolodoro Apollodorus Apolodoro ' A1toA.Mliropo~ Apollonios Apolonio Apollonius Apolonio 'A1tOA.A.6>VIO~ Appien Apiano Appianus Apiano 'A1tmav6~ Aratus Arato Aratus Arato "Apa'to~ Arbogaste Arbogasto Arbogastus Arbogasto Arcesilas Artzesilao Arcesilaus Arcesilao ' ApI(Ecr(A.aO~ Archelaos Arkelao Archelaus Arquelao ' ApxtA.ao~ Archias Arkias Archias Arquias 'Apx(a~ Archiloque Arkiloko Archilochus Arqufloco ' APX(A.oXO~ Archimede Arkimedes Archimedes Arquimedes ' APXllll1l)l1~ Arion Arion Arion Ari6n 'ApEfrov Aristarque Aristarko Aristarchus Aristarco ' Ap((J'tapxo~ Aristide Aristides Aristides Arfstides ' API(J'tE(lit]~ Aristippc Aristipo Aristippus Arfstipo ' Apf(J'tl1t1to~ Aristophane Aristofanes Aristophanes Arist6fanes ' API(J'tOljJa.vll~ Aristote Aristoteles Aristoteles Arist6teles ' API(J'tO'ttA.ll~ Arnobe Arnobio Arnobius Arnobio Arrien Arriano Arrianus Arriano 'Applav6~ Artaxerxcs Artaxerxes Artaxerxes Artajerjes ' Ap't~tp~l1~ Lati" eta grezia,. pertsc}fJa-izell klasikoak euskaraz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 469 Asclcpia * * * Babrios Babrio Babrius Babrio Ba(3plo~ Bacchylide Bakilides Bacchylides Baquflides BaKXuA.(llTt~ Brasidas Brasidas Brasidas Brasidas Bpamlla~ Britannicus Brilaniko Britannicus Brilanico Brulus Brulo Brutus Bruto Bun'us Burro Burrus Burro * * * Caligula Kaligula Caligula Calfgula CallicraU:s Kalikrates Callicrates Calfcrates KallIKpa'tTl~ Callimaque Kalimako Callimachus Calfmaco KaA.A.(f.laxo~ Callisthenc Kalislenes Callisthenes Calfstenes KaA.A.I(J9tVTt~ Camille Kamilo Camillus Camilo Caracalla Karakala Caracalla Caracalla Carin Karino Carinus Carino Carneade Karneades Carneades Carneades KapvEallTt~ Carus Karo Carus Caro Cassandre Kasandro Cassander Casandro Kd(J(Javllpo~ Cassiodore Kasiodoro Cassiodorus Casiodoro Calilina Kalilina Catilina Catilina Caton Katon Calo Cat6n Catulle Katulo Catullus Catulo Cecil Zezilia Caecilia Cecilia Celse Zellso Celsus Celso Celse Zellso Celsus Celso K~A.(Jo~ Cesar, Jules Zesar, Julio Caesar, Iulius Cesar, Julio Ciceron Zizeron Cicero Cicer6n Cimon Zimon Cimo Cim6n K(f.lOlV Cincinnatus Zintzinalo Cincinnatus Cincinato Cincas Zincas Cincas Cincas Klvta~ Cinna Zina Cinna Cinna Civilis Zivilis Civilis Civilis Claude Klaudio Claudius Claudio Claudien Klaudiano Claudianus Claudiano Cleobule Kleobulo Cleobulus Cle6bulo KA.E6(3o'\)A.o~ Cleomene Kleomenes Cleornenes Cle6menes KA.Eo~vTt~ Cleopalre Kleopatra Cleopatra Cleopalra KA.Eo7tU'tpa Clislhene Klislenes Clisthenes Clfstenes KA.EI(Ja~VTJ~ Columelle Kolumela Columella Columela Commode Komodo Commodus C6modo Conon Konon Conon Con6n K6vOlV Conslance Chlore Konstantzio Kloro Constantius Conslancio Cloro Chlorus Conslant Konslanle Constans Constante Constantin Konstantino Constantinus Constantino Latin eta greziar perlsona·izen klasikoak euskaraz... 470 EUSKERA - XLII (2. aldia) Corbulo Korbulon Corbulo Corbul6n Coriolan Koriolano Coriolanus Coriolano Cornelia Kornelia Cornelia Cornelia Cornelius Nepos Kornelio Nepote Cornelius Nepos Cornelio Nepote Crassus Kraso Crassus Craso Cratinos Kratino Cratinus Cratino Kpu"tiyoe; Critias Kritias Critias Critias Kpt"tfue; Ctesias Ktesias Ctesias Ctesias K"t1'jotae; Cypselos Zipselo Cypselus Cipselo KU1jfEAOe; Cyrus Ziro Cyrus Ciro Kilpoe; *** Chares Kares Chares Cares X * * * Damocles Damokles Damocles Damocles ~ll~oKAlle; Darios Dario Dareus I Darius Dario ~upEioe; Dece Dezio Deeius Decio Demade Demades Demades Demades ~ll~ * * * Elagabal Elagabalo Elagabalus Elagabalo Elise Elisa Elissa Elisa "EAIOOU Emilien Emiliano Aemilianus Emiliano Empedocle Enpedokles Empedocles Empedocles 'E~ltEOOKA1l<; Ennius Enio Ennius Ennio Epaminondas Epaminondas Epaminondas Epaminondas 'EltU~£lVmVOUe; Ephialtes Efialtes Ephialtes Efialtes , Eqll La/in eta greziar pertSlma-;zcn klasikoak euskaraz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 471 Euphronios Eufronio Euphronius Eufronio EU ** * Fabius Fabio Fabius Fabio Fabricius Fabrizio Fabricius Fabricio Flaminius Flaminio Flaminius Flaminio Florien Floriano Florianus Floriano Florus Floro Florus Floro ** * Gaius Gaio Gaius Gayo Galba Galba Galba Galba Galere Galerio Galerius Galerio Galien Galeno Galenus Galeno ra.AT\v6~ Gallien Galieno Gallienus Galieno Gallus Galo Gallus Galo Germanicus Germaniko Germanicus Germanico Geta Geta Geta Geta Gordien Gordiano Gordianus Gordiano Gorgias Gorgias Gorgias Gorgias ropy(a.~ Gratien Graziano Gratianus Graciano *** Hadrien Hadriano Hadrianus Adriano Hecatee Hekateo Hecataeus Hecateo •EKa.~a.to~ Heliodore Heliodoro Heliodorus Heliodoro 'HAI6oropo~ Heraclide Heraklides Heraclides Heraclides ·Hpa.KA£{OT\~ Heraclite Heraklito Heraclitus Heraclito 'HpO.KAu'to~ Hermocrales Hermokrales Hermocrates Herm6crates ·EP~OKPa.'n1~ Herode Herodes Herodes Herodes 'HpljloT\~ Herodote Herodoto Herodotus Herodoto 'Hp600'to~ Heron Heron Hero Her6n "Hprov Herostrate Herostrato Herostratus Er6strato ·Hp6o'tpa.'to~ Hesiode Hesiodo Hesiodus Hesiodo 'Ho(ooo~ Hieron Hieron Hieron Hier6n "Itprov Hipparque Hiparko Hipparchus Hiparco "11t1ta.pxo~ Hippias Hipias Hippias Hipias 'l1tm~ Hippocrate Hipokrates Hippocrates Hip6crates ·11t1tOKPa.'n1~ Homere Homero Homerus Homero "O~T\PO~ Honorius Honorio Honorius Honorio Horace Horazio Horatius Horacio Hortensius Hortentsio Hortensius Hortensio Hyperide Hiperides Hyperides Hiperides 'Y1tl;pE(OT\~ ** * lsocrate Isokrates Isocrates Is6crates ·I ** * Jovien Joviano lovianus Joviano Juba Juba Iuba Juba Latin eta greziar pertsona~izell klasikoak euskaraz... 472 EUSKERA - XLII (2. aldia) Julie Julia Iulia Julia Julien Juliano Iulianus Juliano Justin Justino Iustinus Justino Juvenal Juvenal Iuvenalis Juvenal ** * Lavinia Lavinia Lavinia Lavinia Lentulus Lentulo Lentulus Untulo Leochares Leokares Leochares Leocares AECOXllpllC; Leonidas Leonidas Leonidas Le6nidas AEroV(OOC; Upide Lepido Lepidus Upido Leucippe Leuzipo Leucippus Leucipo AEUKt1tltOC; Licinius Lizinio Licinius Licinio Livie Livia Livia Livia Longus I Longos Longo Longus Longo A6yyoC; Lucain Lukano Lucanus Lucano Lucien Luziano Lucianus Luciano AouKtav6c; Lucilius Luzilio Lucilius Lucilio Lucrece Lukrezia Lucretia Lucrecia Lucrece Lukrezio Lucretius Lucrecio Lucullus Lukulo Lucullus Luculo Lycophron Likofron Lycophron Licofr6n AUK6«!lprov Lycurgue Likurgo Lycurgus Licurgo AUKOi)p1'OC; Lysandrc Lisandro Lysander Lisandro Auoavlipoc; Lysias Lisias Lysias Lisias Auo(ac; Lysimaque Lisimako Lysimachus Lisimaco Auo(llaxoc; Lysippe Lisipo Lysippus Lisipo AUOl1t1tOC; *** Macrin Makrino Macrinus Macrino Macrobe Makrobio Macrobius Macrobio Magncnce Magnentzio Magnentius Magnencio Majorien Maioriano Maiorianus Mayoriano Marc Antoine Marko Antonio Marcus Antonius Marco Antonio Marc Aurele Marko Aurelio Marcus Aurelius Marco Aurelio Marcell Martzelo Marcellus Marcelo Marcellus Marius, Caius Mario, Gaio Marius, Gaius Mario, Cayo Martial Martzial Martialis Marcial Maxence Maxentzio Maxentius Majencio Maxime Maximo Maximus Maximo Maximien Maximiano Maximianus Maximiano Maximin Maximino Maximinus Maximino Mecene Mezenas Maecenas Mecenas Mela, Pomponius Mela, Ponponio Mela, Pomponius Mela, Pomponio Menandre Menandro Menander Menandro Mtvavlipoc; Menippe Menipo Menippus Menipo MtvlltltoC; Messalinc Mesalina Messalina Mesalina Metellus Metelo Metellus Metelo Milon Milon Milo Mil6n Milon Milon Milo(n) Mil6n M(A.rov Miltiade Miltziades Miltiades Milc1ades MlA.'ttdlillC; Mil1lncrme Mimnenno Mimnerl1lus Mimnermo M(IlVEPIl°C; Minucius Minuzio Minucius Minucio Mnesicles Mnesikles Mnesicles MVllOlKA.1)C; MUl1lmius Mumio Mummius Mummio Latin eltl greziar /Je,.tsolla-izen klasikoak euskaraz... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 473 Myron Miron Myro(n) Mir6n Mupoov *** Nabis Nabis Nabis Nabis Nal3l~ Narcisse Nartziso Narcissus Narciso Narses Naltses Narses Narses Nearque Nearko Nearchus Nearco NtlXPXO~ Neron Neron Nero Ner6n Nerva Nerva Nerva Nerva Nicias Nizias Nicias Nicias NlKf~ Novatien Novaziano Novatianus Novaciano *** Octavie Oktavia Octavia Octavia Odoacre Odoakro Odoacer Odoacro Olympias Olinpias Olympias Olimpia 'OAUlJ.ltla~ Othon Oton Otho Ot6n Ovide Ovidio Ovidius Ovidio * ** Pacuvius Pakuvio Pacuvius Pacuvio Papinien Papiniano Papinianus Papiniano Parmenide Parmenides Parmenides Parmenides nlXPJl£V(Ol1~ Parmenion Parmenion Parmenio(n) Parmeni6n nlXPlJ.EV(OlV Parrhasios Parrasio Parrhasius Parrasio nlXppamo~ Pausanias Pausanias Pausanias Pausanias nlXU(Ja.V(~ Pelopidas Pelopidas Pelopidas Pel6pidas nEAomoo.~ Perdiccas Perdikas Perdiccas Perdicas nEpO(ICIC~ Periandre Periandro Periander Periandro nEp(a.vOpO~ Pericles Perikles Pericles Pericles nEPlICA1)~ Perse Pertsio Persius Persio Persee Pertseo Perseus Perseo nEp(JEU~ Pcrtinax Pertinax Pertinax Pertinax Petrone Petronio Petronius Petronio Phalaris Falaris Falaris Falaris Latin eta greziar pe,.tsona.izen klasikoak euskaraz... 474 EUSKERA - XLII (2. a1dia) Polyclele PoliklilO Polyclilus Policlelo nOA\J1(A.Et"to~ Polygnole Polignolo Polygnolus Polignolo noMyvoo"to~ Pollion Polion Pollio Poli6n Pompee Ponpeio Pompeius Pompeyo Poppee Popea Poppaea Popea Porsenna Porlsena Porsena Porsena Posidonius Posidonio Posidonius Posidonio nO(JEtli61vlO~ Poslul11uS 1'0slul110 Poslumus P6slumo Praxilele Praxileles Praxileles Prax[leles npa~t'ttAT\~ Probus Probo Probus Probo Propercc Propertzio Propertius Propercio Prolagoras Prolagoras Prolagoras Prolagoras npoo"ta)Qp~ PrOlogenes Prologenes Prologenes Prol6genes npoo"to)'tVT\~ Plolel11ee Plolomeo Plolemaeus Tolomeo n"tOA.El1ato~ Pupien Pupieno Pupienus Pupieno Pyrrhon Pirron Pyrrho Pirr6n nuppoov Pylhagore Pitagoras Pylhagoras Pilagoras nuea)Qpa~ Pylheas Pileas PYlheas Pileas nuet~ *** Quinte-Curce Kinlo Kurtzio Quinlus Curtius Quinlo Curcio Quintilien Kinliliano Quintilianus Quintiliano Quintilus Kinlilo Quinlilus Quintilo * * * Regulus Regulo Regulus Regulo Ricimer Rizimer Ricimer Ricimero Romulus Romulo Romulus R6mulo Augustule Augustulo Augustulus Augustulo Roxane Roxane Roxane Roxane 'P~avT\ *** Sallusle Saluslio Sallustius Salustio Sapho Safo Sappho Safo I:a7t4>61 Scipion Eszipion Scipio Escipi6n Scopas Eskopas Scopas Escopas I:1(61t~ Sejan Sejano Seianus Sejano Seneque Seneka Seneca Seneca Septime Severe Septimio Severo Septimius Severns Septimio Severo Sertorius Sertorio Sertorius Sertorio Servius Tullius Servio Tulio Servius Tullius Servio Tulio Severe Alexandre Severo Alexandro Severns Severo Alejandro Alexander Simonide Simonides Simonides Sim6nides I:t l1oovi&r1 ~ Socrate Sokrates Socrates S6crates I:001(pa"tT\~ Solon Solon Solon Sol6n lliAOOV Sophocle Sofokles Sophocles S6focles I:O Latin eta greziar perl.'iona-i'l.ell klasikoak euskaraz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 475 *** Tacite Tazito Tacitus Tacito Tarquin Tarkino Tarquinus Tarquino Terence Terentzio Terentius Terencio Terpandre Terpandro Terpander Terpandro Ttp1t(lvl)po~ Tertullien Tertuliano Tertullianus Tertuliano Tha"', Tai, Thais Tais e(lt~ Thales Tales Thales Tales ew..1)~ Themistocle Temistokles Themistocles Temlstocles eEl1l(JtoKA.1)~ Theocrite Teokrito Theocritus Te6crito eE6Kplto~ Theodat Teodato Theodahatus Teodato Theodose Teodosio Theodosius Teodosio Theogllis Teognis Theogllis Teognis etOYVl<; Theophraste Teofrasto Theophrastus Teofrasto eE6$p(l(Jto~ Theopompe Teoponpo Theopompos Teopompo eE61tol11to~ Thespis Tespis Thespis Tespis et(J1tl~ Thrasybule Trasibulo Thrasybulus Traslbulo ep(lcrU~O\lA.O~ Thucydide Tuzidides Thucydides Tucfdides eO\lK\ll)(l>r(~ Tibere Tiberio Tiberius Tiberio Tibulle Tibulo Tibullus Tibulo Tigrane Tigranes Tigranes Tigranes Timee Timeo Timaeus Timeo T(11(llO~ Timoleoll Timoleoll Timoleoll Timole6n Tll10AtroV Tite I Titus Tilo Titus Tito Trajan Trajano Traiallus Trajallo Tullus Hostilius Tulo Hostilio Tullus Hostilius Tulo Hostilio Tyrtee Tirteo Tyrtaeus Tirteo T\lpt(lto~ * ** Ulpiell Ulpiano Ulpianus Ulpiano *** Valens Valente Valens Valente Valentinien Valentiniano Valentinianus Valentiniano Valere Maxime Valerio Maximo Valerius Maximus Valerio Maximo Valerien Valeriano Valerianus Valeriano Varron Varron Varro Varr6n Varus Varo Varus Varo Vegece Vegezio Vegetius Vegecio Velleius Veleio Paterkulo Velleius Veleio Paterculo Paterculus Paterculus Venance Fortunat Venantzio Venantius Venancio Fortunato Fortunatus Fortunato Vercinget6rix Vertzingetorix Vercingetorix Vercingetorix Verres Verres Verres Verres Verus Vero Verus Vero Vespasien Vespasiano Vespasianus Vespasiano Virgile Virgilio Vergilius I Virgilio Virgilius Viriathe Viriato Viriathus Viriato Vitellius Vitelio Vitellius Vitelio Vilruve Vitruvio Vitruvius Vitruvio * * * Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz... 476 EUSKERA - XLII (2, aldia) Xenocrate Xenokrates Xenocrates Jen6crates EEVOKpU't11<; Xenophane Xenofanes Xenophanes Jen6fanes EEVOC\lUVT\<; Xenophon Xenofonte Xenophon Jenofonte EEVOC\l<'i>V Xerxes Xerxes Xerxes Jerjes Etp~l1<; *** Unobie Zenobia Zenobia Zenobia Zen6n Zenon Zeno(n) Zen6n Zl1vwv Zeuxis Zeuxis Zeuxis Zeuxis ZEU~t<; Zo'ile Zoilo Zoilus Zoilo ZOOl:AO<; La/ill ela grezia,. /Jertsolla-;zcn klasikoak eusklJlui. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 477 Gaztelaniaz Euskaraz Lalinez Frantsesez Grekoz Adrasto Adrasto Adrastus Adraste "Aopuo'to<; Adriano Hadriano Hadrianus Hadrien Aecio Aezio Aetius Aetius Afranio Afranio Afranius Afranius Agamen6n Agamemnon Agamemnon Agamemnon 'Ayu~llvOV Agatocles Agatokles Agathocles Agathocle 'Aya601CA.1\ <; Agesilao Agesilao Agesilaus Agesilas 'AY1lmA.ao<; Agis Agis Agis Agis tAgl<; Agricola Agrikola Agricola Agricola Agripa Agripa Agrippa Agrippa Agripina Agripina Agrippina Agrippine Alceo Altzeo Alcaeus Aleee 'AA.KUio<; Alcibiades Altzibiades Alcibiades Alcibiade ' AA.Kt~t~Ot]<; Aleman Aikman Aleman Aleman 'AA.Kll~V Alejandro Alexandro Alexander Alexandre ' AAt~uvOpo<; Amiano Amiano Ammianus Ammien Marcelin Marcelino Martzelino Marcelinus Amintas Amintas Amyntas Amyntas 'AllUV'tW; Anacarsis Anakarsis Anacharsis Anacharsis 'Av~xupm<; Anacreonte Anakreonte Anacreon Anacreon 'AVUKptrov Anaxagoras Anaxagoras Anaxagoras Anaxagore 'Av~u;QpW; Anaximandro Anaximandro Anaximander Anaximandros 'AVU~(llUVOpoC; Anaximenes Anaximenes Anaximenes Anaximene 'Av~t~V11C; Anco Marcio Anko Martzio Ancus Marcius Ancus Marcius Androcles Androkles Androcles Androcles Andr6nico, Livio Androniko, Livio Andronicus, Andronicus, Livius Livius Antenor Antenor Antenor Antenor 'AV~VCllP Antif6n I Antifonte Antiphon Antiphon 'Av'tt Latin eta greziar pertsona·;zen klasikoak euskaraz.. 478 EUSKERA - XLII (2. aldia) Artajerjes Artaxerxes Artaxerxes Artaxerxes ' Ap'ta~tp~,,~ Asclepfades Asklepiades Asclepiades Asclepiade ' AaKI.."1tI6:o,,~ Aspasia Aspasia Aspasia Aspasie 'Aa1tama Ateneo Ateneo Athenaeus Athenee 'Ae"vato~ Atico Atiko Atticus Atticus Augusto, Octavio Augusto, Oktavio Augustus, Auguste, Octavien Octavius Aulo Gelio Aulo Gelio Aulus Gellius Aulu-Gelle Aureliano Aureliano Aurelianus Aurelien Ausonio Ausonio Ausonius Ausone * * * Babrio Babrio Babrius Babrios 'B6:~plO~ Baquflides Bakilides Bacchylides Bacchylide 'BaKXul..(o,,~ Brasidas Brasidas Brasidas Brasidas 'Bpamoa~ Britanico Britaniko Britannicus Britannicus Bruto Bruto Brutus Brutus Burro Burro Burrus Burrus * * * Calfcrates Kalikrates Callicrates Callicrates KaI..I..IKp6:'t11~ Calfgula Kaligula Caligula Caligula Calfmaco Kalimako Callimachus Callimaque Kallillax.o~ Calfstenes Kalistenes Callisthenes Callisthene Kallla9tV11~ Camilo Kamilo Camillus Camille Caracalla Karakala Caracalla Caracalla Cares Kares Chares Chares X6:p,,~ Carino Karino Carinus Carin Carneades Karneades Carneades Carneade KapvE6:o,,~ Caro Karo Carus Carus Casimdro Kasandro Cassander Cassandre K6:aaavopo~ Casiodoro Kasiodoro Cassiodorus Cassiodore Catilina Katilina Catilina Catilina Caton Katon Cato Caton Catulo Katulo Catullus Catulle Cecilia Zezilia Caecilia Cecil Celso Zeltso Celsus Celse Celso Zeltso Celsus Celse Ktl..ao~ Cesar. Julio Zesar, Julio Caesar, luling Cesar, Jules Ciceron Zizeron Cicero Ciceron Cimon Zimon Cimo Cimon KillcoV Cincinato Zintzinato Cincinnatus Cincinnatus Cineas Zineas Cineas Cineas KlVta~ Cinna Zina Cinna Cinna Cipselo Zipselo Cypselus Cypselos Ku",El..o~ Ciro Ziro Cyrus Cyrus K(}po~ Civilis Zivilis Civilis Civilis Claudiano Klaudiano Claudianus Claudien Claudio Klaudio Claudius Claude Cleobulo Kleobulo Cleobulus Cleobule Kk6~oul..o~ Cleomenes Kleomenes Cleomenes Cleomene Kkolltv,,~ Cleopatra Kleopatra Cleopatra Cleopatre Kkooo'tpa CHstenes Klistenes Clisthenes Clisthene Kkla9tV11~ Columela Kolumela Columella Columelle Comodo Komodo Commodus Commode Conon Konon Conon Conon K6vcov Llain eta grez;ar /Jertsc}lJa·izeit klasikoak euskaraz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 479 Constancio Cloro Konstantzio Kloro Constantius Constance Chlore Chlorus Constante Konstantc Constans Constant Constantino Konstantino Constantinus Constantin Corbul6n Korbulon Corbulo Corbulo Coriolano Koriolano Coriolanus Coriolan Cornelia Kornclia Cornelia Cornelia Cornelio Ncpotc Kornelio Ncpote Cornelius Nepos Cornelius Nepos Craso Kraso Crassus Crassus Cratino Kratino Cratinus Cratinos Kpu'ttvo<; Crisipo Krisipo Chrysippus Chrysippe XPUOlltlto<; Critias Kritias Critias Critias KPltia<; Ctesias Ktesias Ctesias Ctesias K~ * ** Damocles Damokles Damocles Damocles 611JlOKA:l'I<; Dario Dario Dareus I Darius Darios 6UPEtO<; Decio Dezio Decius Dece Demades Demades Demades Demade 611JldM1<; Demetrio Demetrio Demetrius Demetrios 611 Jll''tplO<; Dem6crito Demokrito Democritus Democrite 611JlOKPI'tO<; Dem6stenes Demostenes Demosthenes Demosthene 611Jloo8tvll<; Didio Juliano Didio Juliano Didius Iulianus Didius Julianus Diocleciano Diokleziano Diocletianus Diocletien Diodoro Diodoro Diodorus Diodore 6100WP°<; Diofanto Diofantos Diophantus Diophantos 6toljluv'to<; Di6genes Diogenes Diogenes Diogene 6lOytVll<; Di6n Dion Dion Dion Mwv Dionisio Dionisio Dionysius Denys 6IOVU * ** Efialtes Efialtes Ephialtes Ephialtes 'EljltaA.'ttl<; Elagabalo Elagabalo Elagabalus Elagabal Elisa Elisa Elissa Elise "EA.toou Emiliano Emiliano Aemilianus Emilien Empedocles Enpedokles Empedocles Empedocle 'EJlltEOOKA.1'\<; Ennio Enio Ennius Ennius Epaminondas Epaminondas Epaminondas Epaminondas ' EltUJlEIVroVOa<; Epicarmo Epikarmo Epicharmus Epicharme 'EmxuPJl°<; Epicteto Epikteto Epictetus Epictete 'EmK'tll'to<; Epicuro Epikuro Epicurus Epicure 'EltfKOUP°<; Erat6stenes Eratostenes Eratosthenes Eratosthene ' Epu'too8tvll<; Er6strato Herostrato Herostratus Herostrate 'Hpoo'tpu'to<; Escipi6n Eszipion Scipio Scipion Escopas Eskopas Scopas ~copas LKOlta<; Esopo Esopo Aesopus Esope Ai'o(01to<; Espartaco Espartako Spartacus Spartacus Esquilo Eskilo Aeschylus Eschyle AfcrxuA.o<; Esquines Eskines Aeschines Eschine AfoX(Vll<; Estesfcoro Estesikoro Stesichorus Stesichore Lt11 Latin eta grewr pertsona·izen klasikoak euskaraz... 480 EUSKERA - XLII (2. aldia) ESlrabon ESlrabon Strabo Strabon l:'tpa~wv Euclides Euklides Euclides Euclide EUKA.E(Ol1~ Eudoxio Eudoxo Eudoxus Eudoxe EiiOo~o~ Eufronio Eufronio Euphronius Euphronios EUc!lP6vLO~ Eumenes Eumenes Eumenes Eumene EUlltvl1~ Eurfpides Euripides Euripides Euripide Eupl1t(Ol1~ Eusebio Eusebio Eusebius Eusebe Euat~LO~ Evaristo Evaristo Evaristus Evariste *** Fabio Fabio Fabius Fabius Fabricio Fabrizio Fabricius Fabricius Falaris Falaris Falaris Phalaris (MAapl~ Fedon Fedon Fedon Phedon a(owv Fedro Fedro Phaedrus Phedre Fidias Fidias Phidias Phidias eto(a~ Filemon Filemon Philemo(n) Philemon tA,1'1I1WV Filipo Filipo Philippus Philippe (A,tltltO~ Filopemen Filopemen Philopoemen Philopoemen tA,Olto(lll1V Filoslralo Filostrato Philoslratus Philostratus tA.6a'tp(X'to~ Flaminio Flaminio Flaminius Flaminius Floriano Floriano Florianus Florien Floro Floro Florus Florus Focion Fozion Phocion Phocion WK(WV Frfnico Friniko Phrynichus Phrynichos PUVtXO~ ** * Galba Galba Galba Galba Galeno Galeno Galenus Galien raA.l1v6~ Galerio Galerio Galerius Galere Galieno Galieno Gallienus Gallien Galo Galo Gallus Gallus Gayo Gaio Gaius Gaius Germanico Germaniko Germanicus Germanicus Geta Geta Geta Geta Gordiano Gordiano Gordianus Gordien Gorgias Gorgias Gorgias Gorgias ropyt:~ Graciano Graziano Gratianus Gratien * ** Hecaleo Hekateo Hecataeus Hecatee ' EK(X'taio~ Heliodoro Heliodoro Heliodorus Heliodore 'HA,t6Owpo~ Heraclides Heraklides Heraclides Heraclide ' HP(xKA.eC01]~ Heniclito Heraklito Heraclitus Heraclite 'HpaKA.Et'to~ Herm6crates Hermokrates Hermocmtes Hermocrates 'EpIlOKpa't1]~ Herodes Herodes Herodes Herode 'HPl\>Ol1~ Herodoto Herodoto Herodotus Herodote 'Hp600'to~ Heron Heron Hero Heron "Heprov Hesfodo Hesiodo Hesiodus Hesiode 'Ha(oOo~ Hieron Hieron Hieron Hieron ,Itpwv Hiparco Hiparko Hipparchus Hipparque "Iltltapxo~ Hiperides Hiperides Hyperides Hyperide 'Y1tEpe(ol1~ Hipias Hipias Hippias Hippias 'I1t1ti~ Hipocrates Hipokrates Hippocrates Hippocrate 'I1t1tOKpa't1]~ Homero Homero Homerus Homere "Olll1po~ La/ill ela grez;ar per/sOIla-he'l klasikoak euskarol.... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 481 Honorio 'Honorio Honorius Honorius Horacio Horazio Horatius Horace Hortensio Hortentsio Hortensius Hortensius *** Isocrates Isokrales Isocrales Isocrate •IOOKp6:tTl~ *** Jenocrates Xenokrates Xenocrates Xenocrate EEVOKpa'tll~ Jenofanes Xenofanes Xenophanes Xenophane EEVO~VTI~ Jenofonte Xenofonte Xenophon Xenophon EEvocl>{llv Jerjes Xerxes Xerxes Xerxes Etp~T1~ Joviano Joviano Iovianus Jovien Juba Juba luba Juba Julia Julia Iulia Julie Juliano Juliano Iulianus Julien Justino Justino Iustinus Justin Juvenal Juvenal Iuvenalis Juvenal * * * Lavinia Lavinia Lavinia Lavinia Lentulo Lentulo Lentulus Lentulus Leocares Leokares Leochares Leochares AEroxapTl~ Leonidas Leonidas Leonidas Leonidas AEroV(li~ Lepido Lepido Lepidus Upide Leucipo Leuzipo Leucippus Leucippe AEU1ClltltO~ Licinio Lizinio Licinius Licinius Licofron Likofron Lycophron Lycophron AUK6c1>prov Licurgo Likurgo Lycurgus Lycurgue AUKOi)p'YO~ Lisandro Lisandro Lysander Lysandre Auoavl\po~ Lisias Lisias Lysias Lysias AUO«(x~ Lisimaco Lisimako Lysimachus Lysimaque Auo(llaxo~ Lisipo Lisipo Lysippus Lysippe Aumltlto~ Livia Livia Livia Livie Longo Longo Longus Longus I Longos A6yyo~ Lucano Lukano Lucanus Lucain Luciano Luziano Lucianus Lucien Aou1Clav6~ Lucilio Luzilio Lucilius Lucilius Lucrecia Lukrezia Lucretia Lucrece Lucrecio Lukrezio Lucretius Lucrece Luculo Lukulo Lucullus Lucullus *** Macrino Makrino Macrinus Macrin Macrobio Makrobio Macrobius Macrobe Magnencio Magnentzio Magnentius Magnence Majencio Maxentzio Maxentius Maxence Marcelo Martzelo Marcellus Marcell Marcellus Marcial Martzial Martialis Martial Marco Antonio Marko Antonio Marcus Antonius Marc Antoine Marco Aurelio Marko Aurelio Marcus, Aurelius Marc Aurele Mario. Cayo Mario. Gaio Marius. Gaius Marius. Caius Maximiano Maximiano Maximianus Maximien Lalin eta greziar pertsona~izen klasikoak euskaraz... 482 EUSKERA - XLII (2. aldia) Maximino Maximino Maximinus Maximin Maximo Maximo Maximus Maxime Mayoriano Maioriano Maiorianus Majorien Mecenas Mezenas Maecenas Mecene Mela, Pomponio Mela, Ponponio Mela, Pomponius Mela, Pomponius Menandro Menandro Menander Menandre MEvavopoc; Menipo Menipo Menippus Menippe MEVt1tltOC; Mesalina Mesalina Messalina Messaline Metelo Metelo Metellus Metellus Milciades Miltziades Miltiades Miltiade MtAttUOllC; Mil6n Milon Milo Milon Mil6n Milon Milo(n) Milon MO•.rov Mimnermo Mimnermo Mimnennus Mimnenne M(I!VEPI!OC; Minucio Minuzio Minucius Minucius Mir6n Miron Myro(n) Myron Muprov Mnesicles Mnesikles Mnesicles MVllCJ1.KA.1'\C; Mummio Mumio Mummius Mummius *** Nabis Nabis Nabis Nabis Nu~tC; Narciso Nartziso Narcissus Narcisse Narses Nartses Narses Narses Nearco Nearko Nearchus Nearque NEapxoc; Ner6n Neron Nero Neron Nerva Nerva Nerva Nerva Nicias Nizias Nicias Nicias Nudac; Novaciano Novaziano Novatianus Novatien ** * Octavia Oktavia Octavia Octavie Odoacro Odoakro Odoacer Odoacre Olimpia Olinpias Olympias Olympias '?AUl!lttUC; Ot6n Oton Otho Othon Ovidio Ovidio Ovidius Ovide * ** Pacllvio Pakuvio Pacuvius Pacuvius Papiniano Papiniano Papinianus Papinien Parmenides Parmenides Parmenides Parmenide napI!Ev(ollC; Parmeni6n Parmenion Parmenio(n) Pannenion napl!Ev(rov Parrasio Parrasio Parrhasius Parrhasios nappumoc; Pausanias Pausanias Pausanias Pausanias naucrav(a<; Pel6pidas Pelopidas Pelopidas Pelopidas nEAomoac; Perdicas Perdikas Perdiccas Perdiccas nEpO(KKa<; Periandro Periandro Periander Periandre nEp(avopoc; Pericles Perikles Pericles Pericles nEptKA1'\C; Perseo Pertseo Perseus Persee nEpcrEuC; Persio Pertsio Persius Perse Pertinax Pertinax Pertinax Pertinax Petronio Petronio Petronius Petrone Pilato(s), Poncio Pilato, Pontzio Pilatus, Pontius Pilate, Ponce Pindaro Pindaro Pindarus Pindare mvoapoc; Pirr6n Pirron Pyrrho Pyrrhon nupprov Pis[strato Pisistrato Pisistratus Pisistrate nEtcr(crtpatoc; Pitaco Pitako Pittacus PiUacos ntt'taKoc; LCII;1l eta grezit". per/sona-hell, klasikoak euskaruz. .. EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 483 Pitagoras Pitagoras Pythagoras Pythagore nueuy6pue; Piteas Piteas Pytheas Pytheas nuetac; Placidia, Gala Plazidia, Gala Placidia, Galla Placidia, Galla Platon Platon Plato Platon nAU'tOlV Plauto Plauto Plautus Plaute Plinio Plinio Plinius Pline Plotino Plotino Plotinus Plotin nAooTOvoe; Plutarco Plutarko Plutarchus Plutarque nA01)'tUpxOe; Polibio Polibio Polybius Polybe noM~toe; Policleto Poliklito Polyclitus Polyclete nOAUKAEI'tOe; Polignoto Polignoto Polygnotus Polygnote nOMYVOl'tOe; Polion Polion Pollio Pollion Pompeyo Ponpeio Pompeius Pompee Popea Popea Poppaea Poppee Porsena Portsena Porsena Porsenna Posidonio Posidonio Posidonius Posidonius nOCJEIOrovloe; Postumo Postumo Postumus Postumus Praxfteles Praxiteles Praxiteles Praxitele npoo;l'ttAlle; Probo Probo Probus Probus Propercio Propertzio Propertius Properce Protagoras Protagoras Protagoras Protagoras npOl'tuy6pue; Prot6genes Protogenes Protogenes Protogenes npOl'tO)tVlle; Pupieno Pupieno Pupienus Pupien * * * Quil6n Kilon Chilon Chiton XfAOlV Quintiliano Kintiliano Quintilianus Quintilien Quintilo Kintilo Quintilus Quintilus Quinto Curcio Kinto Kurtzio Quintus Curtius Quinte-Curce ** * Regulo Regulo Regulus Regulus Ricimero Rizimer Ricimer Ricimer R6mulo Romulo Romulus Romulus Augustulo Augustulo Augustulus Augustule Roxane Roxane Roxane Roxane 'P~uVll ** * Safo Safo Sappho Sapho :EU1ttjlro Salustio Salustio Sallustius Salluste Sejano Sejano Seianus Sejan Seneca Seneka Seneca Seneque Septimio Severo Septimio Severo Septimius Severns Septime Severe Sertorio Serlorio Sertorius Sertorius Servio Tulio Servio Tulio Servius Tullius Servius Tullius Severo Alejandro Severo Alexandro Severns Severe Alexandre Alexander Sila I Sula Sila I Sula Sylla I Sulla Sylla I Sulla S'mmaco Simako Symmaehus Symmaque Simonides Simonides Simonides Simonide :EIJlOlVfo"e; Socrates Sokrates Socrates Socrate :EOlKpU'tlle; Sofocles Sofokles Sophocles Sophocle :Eo Latin eta greziar perlsOIla-izen klasikoak euskaraz... 484 EUSKERA - XLII (2. aldia) * * * Tacito Tazito Tacitus Tacite Tais Tais Thais Thai's eat~ Tales Tales Thales Thal~s eaA.l'l~ Tarquino Tarkino Tarquinus Tarquin Temistocles Temistokles Themistocles Themistocle eEI!U:r't01cA.1'l~ Te6crito Teokrito Theocritus Theocrite eE6ICpl'tO~ Teodato Teodato Theodahatus Theodat Teodosio Teodosio Theodosius Theodose Teofrasto Teofrasto Theophrastus Theophraste eE6cllplX * * * Ulpiano Ulpiano Ulpianus Ulpien * * * Valente Valente Valens Valens Valentiniano Valentiniano Valentinianus Valentinien Valeriano Valeriano Valerianus Valerien Valerio Maximo Valerio Maximo Valerius Maximus Valere Maxime Varo Varo Varus Varus Varr6n Varron Varro Varron Vegecio Vegezio Vegetius Veg~ce Veleio Paterculo Veleio Paterkulo Velleius Velleius Paterculus Paterculus Venancio Venantzio Venantius Venance Fortuna! Fortunato Fortunato Fortunatus Vercingetorix Vertzingetorix Vercingetorix Vercinget6rix Vero Vero Verus Verus Verres Verres Verres Verr~s Vespasiano Vespasiano Vespasianus Vespasien Virgilio Virgilio Vergilius I Virgile Virgilius Viriato Viriato Viriathus Viriathe Vitelio Vitelio Vitellius Vitellius Vitruvio Vitruvio Vitruvius Vitruve Lat;" elll greziar pertsolla-izell kLasikoak euskaraz... EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 485 * * * Zenobia Zenobia Zenobia zenobie Zen6n Zenon Zeno(n) Zen6n Zeuxis Zeuxis Zeuxis Zeuxis Zoilo Zoilo Zoilus ZOlle (Euskaltzaindiak, Hendaian, J997ko irailaren 26an onartua) iLllin eta greziar pertsolla·izen klasikoak euskaraz... 77 HIZTEGI BATUA ihabali - irudi ihabali 'beldurtia' ihakin [par 1 'norbaiten keinuen edo moldeen antzeratzea, askotan isekazkoa'; 2 'iseka'; 3 'keinua' ihakindatu, ihakinda, ihakindatzen, [par, du ad 'norbaiten keinuak eta moldeak antzeratu, norbaiten iha- kina egin' ihaloskatu* e. ihalozkatu ihalozka [par ihalozkatu, ihalozka(tu), ihalozkatzen, [par, da ad 'iraulkatu' ihar ihardesle ihardespen ihardetsarazi, ihardetsaraz, ihardetsarazten, dio ad ihardetsi, ihardets, ihardesten iharduera* e. jarduera iharduki, iharduki, ihardukitzen, [par, du ad 1 'eztabaidatu'; 2 'mintzatu'; 3 'gogor egin' ihardun* e. jardun ihardun erazi* e. jardunarazi ihardunaldi* e. jardunaldi ihardunbide* e. jardunbide ihardungai* e. jardungai ihargarri iharrarazi, iharraraz, iharrarazten iharrausi* e. inarrosi iharrosi* e. inarrosi ihartasun ihartu, ihar(tu), ihartzen ihauli* e. irauli ihaurkin* e. inaurkin ihaurri ihausi [par 'zaunka' ihausika [par ihauska [par ihauskatu, ihauska(tu), ihauskatzen, [par ihaute* e. inaute ihauteri* e. inauteri ihaz* e. iaz ihes iz ihes egin ihesari eman ihesari lotu [par zaio ad ihes eragin iheska ihes(-)hodi Hiztegi Batua: ihabali - irudi 488 EUSKERA - XLII (2. aldia) Ihesaldi ihesarazi, ihesaraz, ihesarazten; h. ihes eragin ihesbide ihesll adlag: etsaiaren ihesi dabilena; ihesi (joan. etorri. etab.} direnak ihesi 2 ihes(i), ihesten iheskor Iheslari ihesleku Ihl: }uncus sp. Ihlntz ihinztatu, ihinzta, ihinztatzen; du ad ihizaldi* e. ehizaldi ihizi Ipar h. ehiza ihizketa* e. ehlza ihiztoka Ipar 'zingira' ihiztokatsu Ipar ihortziri* e. ihurtzurl ihurtzuri Ijlto ijito-sardina: Sprattus sprattus ijitokeria ika·mikaiz ikaraiz ikaraegln ikaraegon ikaraeman ikara eragin ikaraibill ikaranIpar ikaraz ikaretan ikaragarri ikaragarriko (par ikaragarrizko Beg ikaragarrikeria ikaraio: Torpedo marmorata ikarakor ikaraldi lkararazi, ikararaz, ikararazten ikarati ikaratu, ikara(tu), ikaratzen ikasarazi, ikasaraz, ikasarazten ikasbide ikasgai ikasgela lkasi, ikas, ikasten ikasketa ikaskide ikaskizun ikaskuntza ikasle ikasliburu ikasmahai ikaspen g. er. h. irakaspen ikastaldi ikastaro ikaste Hiztegi Batua: ihabali • irudi EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 489 ikastegi ikastetxe ikastola ikastordu ikastun ikasturte ikatz ikazketa ikazketari ikazkin ikazkintza ikaztegi ikaztobi ikaztu, ikatzlikaztu, ikazten ikergai ikergaitz ikergoa* e. ikerketa, ikertze ikerka [par 'ikertzen' ikerketa ikerkuntza ikerlan ikerlari h. ikertzalle ikerraldi ikertu, iker, ikertzen ikertzalle ikertze ikol Bizk izond 'barne-hutsa' ikoldu, ikol(du), ikoltzen, Bizk ikoltasun Bizk ikono ikonoklasta ikortzlrin 'azaleko baba' ikosaedro ikoti Bizk 'jauzia' ikotika ikuilu* e. ukuilu ikur ikurrin 'bandera, bereziki Euskal Herrikoa' ikus-entzule ikus-entzunezko ikusarazi, ikusaraz, ikusarazten ikusbera ikusbide ikusezin izond 'ezin ikusizkoa' ikusezintasun ikusgai ikusgallu ikusgaitasun ikusgaitz ikusgarri ikusgarriro ikusgune ikusgura ikusi, ikus, ikusten ikusi·makusi Hizregi Batua: ihabali - irudi 490 EUSKERA - XLII (2. aldia) ikusiezin =ezinikusi iz ikuska ikuskari, ! 'ikuskizuna'; 2 'ikuskatzailea' ikuskatu, ikuska(tu), ikuskatzen ikuskatzaile ikuskera ikusketa ikuskizun ikuskor* e. ikusgai ikusle ikusliar lpar ikusmen ikusmin ikusmira ikusmiran ikusmiratu, ikusmira(tu), ikusmiratzen ikusmolde ikusnahi iz/izond ikuspegi ikuspen ikuspuntu ikustaldi ikustate lpar !'begirunea'; 2 'esker ona' ikustatu, ikusta, ikustatzen, 'ikuskatu' ikuste ikusterrean: ikusterrean duen haranari begira ikustoki ikutu* e. ukitu ikuzgailu = ikuzmakina ikuzgarri lpar ikuzi, ikuz, ikuzten, lpar 'urez garbitu' ikuzlelpar ikuzmakina =ikuzgailu ikuztegi lpar ilagin lpar ilagintza lpar ilaintsa Zub 'mirua' ilaje ilar I: Pisum sativum; 2lpar 'babarruna, indaba' ilar xaballpar 'dilista' ilar xehe lpar: Pisum sativum ilar biribillpar: Pisum sativum suge-ilar lpar 'arto beltza' ilara ilargi ilargi-jo izond 'aldizkako zoroaldiak dituena' ilargi-aldarte ilargi berri ilargi bete ilargiaIdi ilargitar ilargite ilaun ! izond: aztarna hutsal eta ilaunak; 2 iz 'errautsa': berehala ikatzak ilaunez estaltzen dira ilaundu, ilaun(du), ilauntzen ilaur* e. hilaur ilaurtu* e. hilaurtu ilbehera Hiztegi Batua: ihabali - irudi EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 491 ilbeltz Gip-Naf h. urtarril ilberri ilbete ildaska ildaskatu, ildaska(tu), ildaskatzen ildo ildokatu, ildoka(tu), ildokatzen ile ile aide ile kontra ile(-)apaindegi ile(-)apaintzaile ile(·)motots ileapaindegi* e. ile(·)apaindegi ileapaintzaile* e. ile(·)apaintzaile ileberritu, ileberri(tu), ileberritzen iledun ilegabe ileki [par 'atera, irten' ilendi* e. i1inti ileorde ileti* e. i1inti iletsu ilgora i1inti ilki, ilkitzen, ilkiko, [par batez ere ilkialdi [par ilkiarazi, ilkiaraz, ilkiaraztenJpar ilkibide [par ilkitze iloba I 'senidearen semea nahiz alaba'; 2 'biloba, semearen edo alabaren semea nahiz alaba' iloba txiki 'lehengusuaren semea nahiz alaba' ilobaso [par = biloba ilor* e. hilaur iltzatu, iltza, iltzatzen iltze iltze-belar: Caryophyllus aromaticus iltzegile iltzeztatu, iltzezta, iltzeztatzen ilun ilunik ilunabar ilunabartu, ilunabar(tu), ilunabartzen ilunaldi ilunantz 'argitasun ahuJa' ilunarazi, ilunaraz, ilunarazten ilunarte ilunbe* e. ilunpe ilundegi ilundu, ilun(du), iluntzen ilundura ilungarri ilunkara ilunkera Bizk 'ilunabarra, iluntzea' ilunki i1unkor ilunpe Hiztegi Batua: ihllbali • irudi 492 EUSKERA - XLII (2. aldia) i1unpean ilunpetan i1unpetsu i1untasun iluntze i1unxko i1unzale i1usio i1ustrazio imajina imajinatu, imajina(tu), imajinatzen 'irudikatu' imajinazio 'irudimena' iman iman(-)harri imandu, iman(du), imantzen imanorratz imantze imilaun Bizk imina Bizk iminerdi Bizk imini* e. ipini imintzio imitatu, imita, imitatzen imitazio immunitate immunizatu, immuniza, immunizatzen immunizazio imurtxi imurtxi egin inar 1 Ipar 'txinparta, pindarra'; 2 inar* e. ginarra inarrosaldi inarrosarazi, inarrosaraz, inarrosarazten inan-osi, inarros, inarrosten inarrosle inarroste inaurkin inaurri* e. ihaurri inausaldi inausi, inaus, inausten inauskai inausketa inaustari inauste inaute 'inauteria': hori astelehen inautez egingo da inauteri inbentario inbertsio Mat inbidia Herr batez ere inbutu indaba Biz: Phaseolus vulgaris indar indaregin indareman indarrezko indarrean: indarrean dagoen legea; indarrean zeuden ohiturak indarberritu, indarberri(tu), indarberritzen indardun Hizt~gi Batua: ihabaJi - irudi EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 493 indargabe indargabetasun indargabetu, indargabe(tu), indargabetzen: gaitz luze hark gorputza argaldu eta indargabetu zion; go- bernuaren dekretu guztiak indargabetuz indargarri indarka indarkeria indarraldi indarretxe indarrez indartsu indartu, indar(tu), indartzen indartze independentzia indiano indiar indikatibo indioiIar: Meleagris gallopavo indioilasko indioilo indizio Heg, Herr 'gaixoari orratzaz egiten zaiona' indoeuropar indukzio induijentzia h. barkamen induska industria industrial izond industrialari industrializatu inertzia infanteria infernu infernuratu, infemura(tu), infemuratzen infernutar infinitu intlazio Ekon. informatika informatu, informa, informatzen informatzaile informazio infusorio ingeles ingeniari ingeniaritza ingira ingude inguma 1 '10 dagoenari erasotzen dion iratxoa; amesgaiztoa I iratxoa, mamua'; 2 'tximeleta, pinpirina' ingurabide 'herria inguratzen duen bidea' inguraldi ingurarazi, inguraraz, ingurarazten inguratu, ingura, inguratzen inguratzaile ingurrazti* e. koaderno Heg, kaier [par inguru inguru-minguru ingurubira ingurugiro Hiztegi Batua: ihnbali - irudi 494 EUSKERA - XUI (2. aldia) inguruka ingurumari: herriko eta ingurumariko etxeetan ingurumen (bereziki Ekologian) ingurune ingurutren* e. aldiriko tren ingurutxo injektore injekzio injineru h. ingeniari inkesta 1 'iritzi-bilketa'; 2 [par 'auzitegiko ikerketa' inkestagile inkoniatu [par: eri inkoniatua inoiz inoiz edo behin inoiz ere ez inoizka inoizko inola inola ere ez inolako inolaz ere inon inondik inondikere inondik inora inongo: ez naiz inongoa; ez dugu inongo testutan aurkitu inor inora inorako inortxo inozente Herr 1 'errugabea'; 2 'tolesgabea' inozo inozokeria inozotasun inperialismo inperialista inperio inporta izan Herr inportant h. garrantzitsu inportantzia h. garrantzi, munta inportazio inposatu, inposa, inposatzen inposatze inposizio inprenta h. inprimatze inpresio h. zirrara inpresionismo inpresionista inprimagailu inprimaki inprimarazi, inprimaraz, inprimarazten inprimategi inprimatu, inprima, inprimatzen inprimatzaile inprimatze 'inprimatzeko teknika' inprimeria h. inprimatze insektizida* e. intsektizida Hiztegi Batua: ihabali - irudi EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 495 insektu* e. intsektu inskripzio 1 'izen ematea'; 2 =idazkun inspektore 1 'poliziaren kargua'; 2 h. ikuskatzaile instalazio instant* e. istant institutu instituzio h. erakunde instrumental instrumentu 'musika(-)tresna' integral Mat. integratu, integra, integratzen, 1 Elek.; 2 h. bertakotu, gizarteratu integrazio 1 Mat.; 2 h. bertakotze. gizarteratze integrismo integrista intelektual intentsitate intentzio Herr interes interesatu. interesa. interesatzen interesgarri interjekzio intemazional h. nazioarteko interpretatu. interpreta. interpretatzen interpretatzaile interpretazio interprete intsektizida intsektu intsektujale intsentsatu. intsentsa, intsentsatzen intsentsu intsentsu(·)belar intsentsu(-)ontzi intsusa: Sambucus sp. intsusa-txori intuizio intxaur intxaur beltz intxaur(.)hauskailu intxaur muskatu intxaur(-)saltsa intxaurrondo intxaurtze intxixu intzlri Intzirl egln intzlrika Inude Inurrl: Formicidae Inurritegi inurritu. inurri(tu), inurritzen. da ad. inusturi = ihurtzuri inuzente Herr inuzentekeria H,err ioi ionosfera ipar Hiztegi Barua: ihabali - irudi 496 EUSKERA - XLII (2. aldia) ipar(-)haize ipar-ekiaIde ipar-mendebal(al)de ipar-orratz* e. iparrorratz ipar-sartalde h. ipar-mendebaI(aI)de ipar-sortalde h. ipar-ekialde Iparbum iparraIde iparraIdeko iparraIdetar iparrizar iparrorratz ipartar ipi-apa ipinarazi, ipinaraz, ipinarazten ipini, ipin, ipintzen ipuin ipuingile ipuingintza ipuinlari ipurbeltz ipurdi ipurdi-has lpar: ipurdi-has utzi dute Txomin, gehiegizko irabazbideak salatzean ipurdiko ipurdiz gora ipurkada ipurmami ipurtaide ipurtandi 'ipurdi handia' ipurtargi: Lamprys noctiluca ipurtarin 'ipurdi arina' ipurtats: Putorius putorius ipurterre ipurteste 'ipurdi hestea, heste lodia' ipurtezur 'ipurdi hezurra' ipurtondo ipurtzulo ipum 1: Juniperus communis ipuru 2 'alor baten ertza,landu gabe geratzen dena' ipumko 'kopetakoa, idi eta behiei, uztartzean, kopetanjartzen zaiena' ira Bizk 'iratzea' irabazarazi, irabazaraz, irabazarazten irabazpide irabazi, irabaz, irabazten irabazian irabazkin irabazle irabaztun irabiagailu irabiaketa irabiatu, irabia, irabiatzen irabio irabiur iradoki, iradoki, iradokitzen iradokizun iragabide* e. iraganbide iragaile Hiz/egi Sa/UtI: ihabali • irudi EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 497 iragaite iragaitza iragaitzaz 'bidenabar' iragan, iragaten, iraganen, 1 ad 2 iz iraganaldi iraganarazi, iraganaraz, iraganarazten iraganbide iragangaitz iragangaiztasun iragankor iragankortasun iragarki iragarkizun iragarle iragarmen: batari sendatzeko antzea ematen diazu, besteari iragarmena, beste bati mirari egiteko in- darra iragarpen iragarri, iragar, iragartzen iragazgaitz = irazgaitz iragazgaiztasun = irazgaiztasun iragazi = irazi iragazki = irazki 1 iragazkor = irazkor iragazkortasun =irazkortasun iragaztegi =iraztegi irail irain irain egin iraindu, irain(du), iraintzen iraingarn iraitzi, iraitz, iraizten, du ad iraitz-aparatu, iraitzaparatu iraizean* e. iragaitzaz iraka irakasbide irakasgai irakaskizun irakaskuntza irakasle irakasleria irakaspen irakastaldi irakaste irakastegi irakatsi 1 ad irakats, irakasten; 2 iz irakidura irakin, irakiten irakinarazi, irakinaraz, irakinarazten irakinaldi irakitan irakite irakitu* e. irakin irakurgai irakurgaitz irakurgarri irakurgarritasun irakurgela Hiztegi Batua: ihabali - irudi 498 EUSKERA - XLII (2. a1dia) irakurketa irakurkizun irakurle irakurlego I 'irakurletza'; 2* e. irakurleria, irakurleak irakurleria irakurletza irakurrnen 'irakurtzeko gaitasuna' irakurpen irakurraldi irakurrarazi, irakurraraz, irakurrarazten irakurri, irakur, irakurtzen irakurterraz irakurtezin irakurtze iralki* e. eralki irarketa irarkola irarlan irarle irarri, irar, irartzen: igeltsu etabarretan irarritako lerroak irasagar irasagarrondo irastor 'belar mota' irato, iratotzen: 'itoarazi' iratxeki* e. eratxiki iratxo iratxori iratzargailu iratzargarri iratzarri, iratzar, iratzartzen, izond eta ad: oso goiz iratzarri naiz gaur; garaiz iratzarri dugu haurra iratzarrarazi, iratzarraraz, iratzarrarazten iratzartu, iratzar, iratzartzen (gaur ad bakarrik) iratzartzaile iratze: Filicopsida iratze ar iratze erne iratzeketa iraulaldi iraularazi, iraularaz, iraularazten irauli, iraul, iraultzen iraulka iraulkatu, iraulka(tu), iraulkatzen irllulketa iraultza iraultzaile iraultze iraun, irauten, du ad iraunarazi, iraunaraz, iraunarazten iraunaldi iraunarazle iraungarri iraungi, iraungitzen, las 'itzali, ahitu' iraungiarazi, iraungiaraz, iraungiarazten iraungidura iraungigaitz iraungikor iraungitzaile Hiztegi Batua: ihabali - irudi EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 499 iraunkor iraunkortasun iraupen irausi 'ahardia arreske' iraute irazeki, irazekitzen, Jas 'piztu' irazgaitz = iragazgaitz irazgaiztasun = iragazgaiztasun irazi, iraz, irazten = iragazi irazki 1 =iragazki irazki 2 'hari-multzoa' irazkitu, irazki(tu), irazkitzen irazkor = iragazkor irazkortasun = iragazkortasun iraztegi = iragaztegi iraztor 'iratze saila' ireki, irekitzen, irekiko irekiarazi, irekiaraz, irekiarazten irekialdi irekidura irekigune irekitasun iren irendu, iren(du), irentzen irensle irentsarazi, irentsaraz, irentsarazten irentsi, irents, irensten iretargi Bizk 'i1argia' iretsi * [par e. irentsi iri [par 'ingurua': eguerdi iria irian irin irindu, irin(du), irintzen irineztatu, irinezta, irineztatzen iringile irintsu iris Anal. irispide (irispidean (izan,jarri...) esapidean ageri da maiz) iritsi, irits, iristen, da/du ad iritzi 1 dio ad irizten; 2 iz iritzira irizkide irizpen irizpide irla [par h. uhartc irmo irmoki irmotasun irmotu, irmo(tu), irmotzen ironia irozgarri iz 'euskarria, indargarria' irozkai iz 'euskarria' irozo, irozotzen, 'eutsi, jasan' irozoarazi, irozoaraz, irozoarazten irrada ir1"ati irratsaio Hiztegi Batua: ihabali - irudi 500 EUSKERA - XLII (2. aldia) irri irri·karkaila irriegin irri eragin irri·belar: Ranunculus sceleratus irri(.)antzerki irrika irribarre irribarre egin irribarrez irribarreka irribarretsu irribera =irrikor irrigarri irrika irrikaz irrikan irrikatu, irrika(tu), irrikatzen irrikor = irribera irrimarra =karikatura irrintzi irrintzi egin irrintzika irrintzilari irrifio [par =irribarre irris =arroz irrisku* [par e. arrisku irrist irrist egin irrista irristada irristagarri irristailu irristakor irristalari irristaldi irristarazi, irristaraz, irristarazten irristatu, irrista, irristatzen, da ad irrits 'grina bizia' irritsu 1 'irriz dagoena' irritsu 2 'irritsez betea' irriz irrizko irrizale irteera irten, irteten, da ad irtenaldi irtenarazi, irtenaraz, irtenarazten irtenbide irtengune irudi irudia egin =itxura egin irudiz irudizko: irudizko munduak (Euskaltzaindiak, Bilbon, 1997ko urriaren 31n onartua) Hiztegi Batua: ihabali - irudi 78 ADITZLAGUNTZAILE BATUA (*) ZENBAIT ARGITASUN ETA ARGIBIDE Azkenik, Euskaltzaindiak ontzat hartu du eta birretsi euskal aditz laguntzaile batua. Oinharri izan ditu horretarako behiala izendatu zuen aditz batzordeak zatika aurkeztu dizkion adizkiak. Niri omen dagokit, izenez bederen batzorde horren buru naizenez gero, gure lallaren zer-nolakoa, luze-Iaburra eta zertarakoa hitz bitall azaltzea. Hona, bada, ahal bezain laburzki, Euskaltzaindiari eta euskaldun guztiei zor diedana·. Aspaldi esana dut aditza genuela batasun bidean aurki gene zakeen behaztoporikbihurriena: hautatu behar, eta nekez hauta tuko. Adizki sail baten aIde mintzatzen baldin bagara, izan ere, badirudi baztertu eta arbuiatu egiten ditugula, nora ezean, horien lddekoak. Eta baztergarriak oro (berrikeriak, itxuragaiztoko £01' mak eta abar) baztertu ondoan ere, bada beti, edozein har-eman adierazteko, euskal adizki zuzenik aski eta gehiegi. Hiztegi hau zietan, horrelako ugaritasuna ez da maiz asko aberastasuna baizik: agitu-ri esate baterako ez dio kalterik egiten aldamenean gertatu nahiz jazo eduldtzeak, ezta erori-ri ere jausi-ren hurbiltasunak. Gramatika alorrean, ordea, b'erezko dirudi bata ala bestea, ez bata nahiz bestea, hartu behar genukeela, bata ala bestea utzi bertan behera: gizon-ei ala gizon-ai, gizon-eri ala gizon-er, ez guz tiak nahaste. Herabe nuen, beraz, eta duda-mudatan nenbilen batasunerako lehen urratsak egiten eta lurra iraultzen hasi ginen hartan. Gero (*) Ellskera XVIII. 1973. 5-8 or. 502 EUSKERA - XLII (2. aldia) 6 XVIlI - ELJSKEHA - 1973 ikusi dut, ordea, non-nahi nabari zen eskea eta entzun nondik nahi zetorren deia, ez baitira guti. izan prestatzen ari diren li buru eta idazlanetarako gidaritza bila hurbildu zaizkigunak: na hiago zuten, dirudienez, gidaritza eskasa inolazko gidarit?:arik eza baino. Batzorde lagunek, gainera, genuen premia larriaz ongi jabeturik, gogotik hartu zuten egotzi zitzaien eginbidea eta, go gotik hartzeaz gainera, etengabe ihardun dute azken fineraino bukatu arte. Lerro lerro ipinirik aurkituko duzue hemen euskal aditz la guntzaile osoa (aditz laguntzaile batez mintzatuko nai.z, bat ez bada ere), ez euskal aditza erabat. Falta direnak nabari dira: ez dago hemen ez doa ez dakar, ez horien antzeko beste sintetiko rik. Beste aldi batetarako utziak izan dira, hain premiazko ez genituelakoan. Aditz izenkiak ere ez dira orain agertzen: ez du zue ez izaten ez izaiten., ez etorten ez etortzen, ez egonen ez egongo ikusiko. Bestalde, berriz, bat delako aditz laguntzaile hori osorik da tor, ahalik eta osoen (1). Hor datoz, besteak beste, nik sekula erabili -eta agian sekula erabiliko- ez ditudan formak ere. Ba tzordekoak ez dira itsuak eta badakite zerbait adizkien maizta sunaz: zaio, alegia, maizago agertuko dela nornahiren luma- ez painetan dakion baino, eta bad'lL areago badeza baino. Ez dute haatik, hizkuntza murriztu nahi izan, eta dituen eta izan ditza keen aberastasunak oro gordetzen saiatu dira, egun edo bihar onerako izan daitezkeelakoan. Behin lanari lotu zaizkionez gero, nahiago izan dute lana burutik burura egin. Hau ez da irakaspide bat: irakasle ikasientzat egina izan da, ez ikasleentzat. Alfer lana litzateke, beraz, hemen ez dauden ar gibide bila honera jotzea: irakasleari dagokio forma hauek nola erabili behar diren irakastea, batzuen eta besteen arteko bereiz kuntzak adieraztea. Irakasle bakoitzaren eginbidea izango ere da nola -zein ordenatan- eta noraino behar zaizkion adizkiak ikasle sail bakoitzari irakatsi. Norentzat eta zertarako aritu garen galdatuko didazue, behar bada. Erantzuna eta ihardespena aspaldixko ezaguna bada ere, (1) Egia esan, mintzalaguna aipatzen duten adizkiak (ez nauk, ez naun, ez nauzu etorri, ez naiz etorri-renordezko direnean, eta horien gisakoak) ez ditugu oraingoan sartu. EUSKf\LTZAINDIAREN ARAUAK 503 ADITZ LAGUNTZAILE llAfUA 7 ez da agian alferreko izango zaharrak hemen berritzea. Halaz guz tiz ere, izango da, segur aski, entzungor egingo duenik. Hobeko dut lehenbizi esan zertarako ez den egin. Ez du eus kalkiak eta euskalkietako -batez ere, euskalki landuetako aditza saihesteko eta suntsitzeko asmorik. Nola arbuia dezake Euskaltzaindiak euskaldunena den gauzarik? Euskalkiek badute gure artean, onenean edo gaitzenean ere, luzaroko bizitokirik, ahoz eta izkribuz. Aspaldidanik, ordea, zenbaitek, gero eta gehia gok, nahi du gurean euskalkien bereizkuntzen gainetik eta urru tiago legokeen hizkera bat: nahi du eta behar duo Zatitua eta berczia dagoen etxeak ez omen du iraungo; ezta ere, dirudienez, bihotz-erraietako etendurak eta ezberdintasunak gainditzeko gau za ez den hizkuntzak. Eta gauza ez bada, ez dadila behintzat izan guk, euskaldunok, beharrezko uste genituen eginahalak egin ez ditugulako egin behar genituen orduan. Batasun hori, behin eta berriro esan da, ez dugu batipat be har literatur hizkuntzan, harako amets ditugun mailako fruituak ekar ditzakeen hartan. Hainbeste eta hainbeste hizkuntza batu eskolan eta eskolatik gora irakasten direnean, ez dira bestek ez bezala mintzatzeko dohain eta ahalmena duten bakanentzat ira kasten: guztientzat, hiztun trebe eta dorpeentzat, irakasten dira. Ez elaberri eder eta poema zoragarriak sar ditzaten, baizik eta edozein, egunoroko premien asegarri, prosa hizkera biluzi, zehatz, zorrotz eta zailu baten jabe izan dadin, herriak eta eskualdeak zehar elkarren arteko har-emanetarako mintza eta adierazpide landu eta bateratua da non-nahi ikasten eta irakasten dena. Ez dezala, behinik-behin, inork egiaz esan gure artean gogo lukeen tresna falta zaionik. . Hemen bildurik daudenak, gainera, cz dira atzerrian bilduak, are gutiago inoren amets herrian: direnak, euskalkietarik har tuak dira. Ez oraingo euskalki bakar batetik, jakina, lehenagoko eta egungoen artetik baino. Joera bat hartu behar izan dugu -norakoa den, laster igerriko dio irakurle zuhurrak-, baina ezin bestean, aIde guztietara makurtzeko eta hedatzeko genuen gogo biziari gogor eginaz. Batzar lagunekiko dudan eskerra eta zorra adierazi nahi nituzke, azkenera baino lehen. Gogotik egin dute Ian; nork bere iritzien oinharriak ederki miratuak zituen eta, halaz guztiz, ba- 504 EUSKERA - XLII (2. aldia) 8 XVIII - EUSKERA - 1973 koitzaren uste berezi bezain bidezkoen gainetik, nagusi agertu da beti batasun egarria. Orobat diot batzordeari kontseilu eta laguntza eskaini dio ten guztiez, eta ez dira ez guti ez nolanahikoak izan. Funtsezko arrazoietan finkaturik nahiago zituzten bideak ez baditugu beti hartu, ez ditugu inolaz ere gutietsi. Aitzitik, egia esan behar bada, gure artean aipatuak eta kontutan hartuak men maizenik ordu rako, gero, gehienen usteari amore emanaz, hobetsi ez bageni tuen ere. Gehienek, gainera, nahiago zuten forma bakarra hau tatu, ahal zitekeelarik (2). Ez batzordekoek ez Euskaltzaindiak ez dute uste lagun ar tean prestatu dugun adizki bilduma honen bitartez aditz lagun tzaile batua eskura dugunik, besterik gabe. Batasuna ez da er dietsiko idazleek Iehenbizi, hiztunek gero, forma berdinak eta berberak onhartu eta erabiliko dituztenean baizik. Euskaltzain diak batasun bide bat eskaintzen die euskaldunei, bE;ra ere eus kaldun delarik, zernahi bide, denik malkarrena ere, biderik eza baino hobe delakoan. Euskaldunok dugu orain hitza. Mintza beharra zen, halaz guztiz, Euskaltzaindia, sortu zenean bere biz kar hartu zuen zorra -batasun bidean aitzindari eta gidari iza tekoa, alegia- zertxobait kitatzeko. Ez baita artean, eta mende erdhl joana dugu, abiatu baizik egiteko horretan. MITXELENA Donostian, 1973 abuztuak 10. (2) Dudazkoenak -teke- eta -kete- atzizkiak daramazkiten formak dira, berauetan batzordekoen eritziak beste guztietan baino bateragai tzagoak baitziren. ADITZ LAGUNTZAILE BATUA Zenbait ohar Euskaltzaindiak 1973an eman zuen argitaraAditz laguntzaile batua. (Ik. Euskera XVIIl, 5-74). He men argitalpen hartako adizki guztiakjasotzen dira bere hartan. Orduko aurkezpen eta argibide zenbait ere ukitu gabe ematen dira. Hala ere, Ian harl gehiketa eta ohar batzuk egitea beharrezko ikusi da: I. Argitalpen berri honetan Euskaltzaindiaren zerrenda soilari, argi beharrez, taula batzuk erantsi zaizkio. 1979an ere, Euskaltzaindiak Euskal Aditz Batua izenburupean argitaratu zuenean, Txillardegik prestatutako zenbait taulaz homituta eman ziren zerrendok. Gauza bera egin da oraingoan ere, baina gehi tu diren taulak Gramatika batzordeak EGLU II eta Euskal Gramatika Laburra liburuetarako paratu zituen ber-berak dira funtsean. Eskema horiek zerrendan biltzen diren adizki jakinak nola osatuak dauden era kusten digute. Eta adizki bakoitzaren eratze modua nondik nora doan errazago ikusteko,lehenbizi aditz la guntzaile bakoitzarl (IZAN, *EDIN, *EDUN, *EZAN) dagokion taula osoa ematen da. Ondoren, taula hori berori behar adina bider errepikatu da kasuan kasuko adizki-osagaiak azpimarratuz. Honela argi iku siko du irakurleak adizki bakoitzak zer nolako bidea jarraitu duen eta zer nolako osagaiak "hartu" dituen, duen itxura izatera iristeko. Esan beharrik ez dago Euskaltzaindiak aditzjorma hutsak onartu zituela. Forma hauen balioez eta erabilerez ez zuen ezer esan. Oraingoan ere ez. Hala ere, Gramatika batzordearen lanarl jarraituz, termi nologiarl dagokionez, zerbait gehitu zaio oraingoan: 1973an Euskaltzaindiarentzat "A" ziren formak he men ORAINA dira "B" zirenak, hemen bitan banatu dira: lRAGAN etaALEGIAZKO gisa ematen dira. Dena den, oraingo zerrendetan 1973ko AI, A2, ... , BI, B2, eta abar oharrak gorde egin dira. Honezaz gainera -AHALA eta +AHALA deiturak ere ematen dira. Aski zatekeen -formaz arl gare nez gem- -KE eta +KE bereiztea. Esan nahi da, bi forma-multzoen arteko bereizketa egiteko balio dute zeinu horiek, ez beste ezertarako. Bereizketa hau ez zen egiten orduan. Agintera deitura ere sartu dugu. Deitura honen azpian sartu ditugu Euskaltzaindiak 1973an "e" le traren azpian sartu zituen adizkiak. Irakurleak erraz ikus dezake zerrenda horretan egiazki agintera-adiz kitzat har daitezkeenez gainera (hots, bigarren eta hirugarren pertsonako subjektua dutenez gainera) beste batzuk ere biltzen zirela orduan eta biltzen direla orain ere, parentesi artean, berez tauletan beste nonbait ere jasoak daudenak. Nolanahi ere, terminologia hau oraindik finkatzeke dagoenez, Euskaltzaindiaren erabakia ez dago kio kontu honi. Adizkiak berak dira erabakitakoak eta ez, adizki bakoitzaren deitura. Hemen eskaintzen den terminologia behin-behinekoa da eta ez du beste helbururik irakurlearen lana erraztea baizik. 2. Dadin/dezan. zedin/zezan. ledin/lezan eta badadi/badeza, baledi/baleza sailekoak jaso zituen Euskaltzaindiak. Adizkiak, berez, dadi/deza. zedin/zezan. ledi/leza dira, tauletan ongi erakusten den beza la. Baina onartutako formak atzizki-aurrizkidunak direnez (dadin = dadi + n; badadi = ba + dadi, eta abar), -ela atzizkidunak ere gehitzea egoki dirudi besteen parean eta hala egiten da oraingo argitalpen ho netan. Beraz, dadin. badadi eta dadila, hirurak ematen dira oraingoan eta ez, 1973an bezala,lehen biak bakarrik. 506 EUSKERA - XLII (2. aldia) 3. Zedin, zezan/ledin, lezan adizkiak paradigma berean sartu zituen Euskaltzaindiak (ikus paradig metako 2.oharra). Oraingo honetan lehengo adizki berak paradigma bikoitzean ematen dira. Bata iragana dela esaten da eta bestea, alegiazkoa: I973an Argitalpen honetan B.5 Iragana Alegiazkoa nendin nendin nendin hendin hendin hendin zedinlledin zedin ledin gintezen gintezen gintezen zintezen zintezen zintezen zintezten zintezten zintezten zitezenllitezen zitezen litezen 4. 1973koan, adizkiari -en eta -ela atzizkiak eransterakoan gertatzen den forma-aldaketaz egiten den oharraz gainera (ikus I. oharra), beste hau ere kontuan hartu behar da: • -z + -en/-ela> -zen/-zela (naizen/naizela, haizen/haizela, etab.) • -te +-en/-ela > -ten/-tela (zarcten/zaretela, duten/dutela, luketenlluketela, etab.) • -ke+-en/-ela > -keen/-keela (litzatekeenllitzatekeela, lukeenllukeela, etab.) • -n +-en/-ela > -n/-la (nintzen/nintzela, zen/zela, zedin/zedila, zezan/zezala, zizun/zizula, z a t /:I keen/zatekeela, etab.) Hortaz, azken bi arauok kontuan hartuz: nintzateke + -en/-ela> nintzatekeen/nintzatekeela. nintzatekeen + -en/-ela> nintzatekeen/nintzatekeela. Hots: nintzatekeen/nintzatekeela-ren azpian, nintzateke (alegiazko) + -en/-ela izan dezakegu edO i1intzatekeen (iragana) + -en/-ela. • -t +-en/-ela > -dan/-dala (zaidan/zaidala, dudan/dudala, etab. ) • ok/on +-en/-ela > -ani-ala, -nan/-nala (zaian/zaiala, dunan/dunala, etab.) • bokala +-en/-ela > bokala + -n/-la (dion/diola, zaigun/zaigula, duzun/duzula, dien/diela, etab.), baina, adizkiaren azken bokala -u bada, eta -u hori pertsona markari (-gu, -zu... ) ez badagokio (gaitu, dlJ" ditu, etab.) orduan: • -u+-en/-ela > -uen/-uela (gaituen/gaituela, duen/duela, etab.) (Ohar hauek Euskaltzaindiak Bilbon, 1997ko azaroaren 28an egindako bilkuran onartu zituen). I. IRAGANGAITZA ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA 1. NOR Modua gJ ~ en IZAN nor nor nor NAIZ NINTZEN -NINTZ ~ HAIZ HINTZEN -HINTZ - ahala DA ZEN -L1TZ Z GARA GINEN -GINA g ZARA ZINEN -ZINA ZARETE ZINETEN -ZINETE ~ DIRA ZIREN -LIRA nor nor nor ~ ~ NAIZATEKE NINTZATEKEEN NINTZATEKE ~ HAIZATEKE HINTZATEKEEN HINTZATEKE + ahala DATEKE ZATEKEEN L1TZATEKE GARATEKE GINATEKEEN GINATEKE ZARATEKE ZINATEKEEN ZINATEKE ZARATEKETE ZINATEKETEN ZINATEKETE DIRATEKE ZIRATEKEEN L1RATEKE ORAINA I IRAGANA ALEGIAZKOA A-I 8-1 8-4 naiz nintzen banintz haiz hintzen bahintz - ahala da zen balitz gara g!nen gina zara zmen .tazina zarete zineten bazinete A-l 8-3 8-1 naizateke nintzatekeen nintzateke haizateke hintzatekeen hintzateke + ahala dateke zatekeen litzateke garateke ginatekeen ginateke zarateke zinatekeen zinateke zaratekete zinateketen zinatekete dirateke ziratekeen lirateke VI (I) 00, gara. zara, dira baina den, garen, zaren, diren eta de/a, gare/a, zarela, dire/a, etab. (ikus, aurkezpeneko 4. oharra) 8 I.IRAGANGAITZA ORAINA IRAGANA AGINTERA is 1. NOR ~Modua ALEGIAZKOA 00 *EDIN -NADI- NENDIN -NENDI- NADI- -HADI- HENDIN -HENDI- HADI -DADI- ZEDIN -LEDI- BEDI - ahala -GAITEZ- GINTEZEN -GINTEZ- GAITEZ- -ZAITEZ- ZINTEZEN -ZINTEZ- ZAITEZ -ZAITEZTE- ZINTEZTEN -ZINTEZTE- ZAITEZTE -DAITEZ- ZITEZEN -L1TEZ- BITEZ NAITEKE NINTEKEEN NINTEKE HAITEKE HINTEKEEN HINTEKE DAITEKE ZITEKEEN LITEKE + ahala GAITEZKE GINTEZKEEN GINTEZKE ZAITEZKE ZINTEZKEEN ZINTEZKE ZAITEZKETE ZINTEZKETEN ZINTEZKETE DAITEZKE ZITEZKEEN L1TEZKE ORAINA IRAGANA(2) ALEGIAZKOA (2) AGINTERA(J) A-3 A-4 B-5 B-5 B-(i C nadin banadi nadila nendin nendila nendin banendi (nadin) hadin bahadi hadila hendin hendiIa hendin bahendi hadi dadin badadi dadila zedin zedila ledin baledi bedi - ahala gaitezen bagaitez gaitezela gintezen gintezela gintezen bagintez (gaitezen) zaitezen bazaitez zaitezela zintezen zintezela zintezen bazintez zaitez zaitezten bazaitezte zaitezte- zintezten zinteztela zintezten bazintezte zaitezte daitezen badaitez la zitezen zitezela litezen balitez bitez daitezela A-5 B-8 B-7 gJ naiteke nintekeen ninteke V> haiteke hintekeen hinteke + ahala daiteke zitekeen liteke ~ gaitezke gintezkeen gintezke > zaitezke zintezkeen zintezke zaitez- zintezketen zintezkete kete zitezkeen Iitezke g -p (2) Etor zedin nahi nuen baina etar ledin nam nuke. etor zitezen nahi nuen baina etar litezen nahi nuke. [NOR hirugarren pertsona denean. iraganeko fonnak (zedin, zitezen) eta -n menderagailua itsatsirik duen alegiazkoa (ledin, litezen) desberdinak gertatzen dira. NOR 1. eta 2. pertsonakoa denean bereizketa bori ez da ageri.] I (3) Bedi eta bitez-en ondoan, biz eta biro ("bala biz" eta "bala bira") ere onartu dira; baina azken biok ez dira laguntzaile. sintetiko baizik. gJ CIl ~ ~ I.IRAGANGAITZA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA 2. NOR-NORI ~Modua IZAN ~ nor nori nor nori nor nori ~ Na TZA i T Nin TZA DA n -Nin TZA T Ha TZA i KIN Hin TZA A1NA n -Hin TZA KIN - ahala . ZA i 0 zi TZA 0 n -Ii TZA 0 ~ Ga TZA i zki GU Gin TZA zki GU n -Gin TZA zki GU za TZA i zki ZU Zin TZA zki ZU n -Zin TZA zki ZU za TZA i zki ZUE Ie Zin TZA zki ZUEle n -Zin TZA zki ZUE Ie - ZA i zki E zi TZA zki E n -Ii TZA zki E nor nori nor nori nor norl Na TZA DA KE NinTZA DA KEen Nin TZA DA KE Ha TZA A1NA KE HinTZA A1NA KEen Hin TZA A1NAKE + ahala - ZA 0 KE zi TZA 0 KEen Ii TZA 0 KE GaTZA zki GU KE GinTZA zki GU KEen Gin TZA zki GU KE Za TZA zki ZU KE Zin TZA zki ZU KEen lin TZA zki ZU KE Za TZA zki ZUE KEle ZinTZA zki ZUE KElen lin TZA zki ZUE KE Ie ZA zki E KE zi TZA zki E KEen Ii TZA zki E KE VI SS I. IRAGANGAITZA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA 2. NOR-NORI (nor: NI) ~IModua Vl IZAN I 0 nor nori nor nori nor norl Na TZA IT Nln TZA CA n -Nln TZA IT Ha TZA i KIN HIe; TZA AlNA n -Hin TZA I KIN - ahala I ZA I 0 lJ TZA 0 n -Ii TZA I 0 On TZA I zki GU Gin TZA zki GU n -Gin TZA I zki GU Za TZc\ I zkl ZU Zin TZA zki ZU n -Zln TZA I zkl ZU Za TZA I zki ZUE tf) Zin TZA zkj ZUE 10 n -Zln TZA I zkl ZUE te ZA i zkl E zi TZA zki E n -II TZA i zki E nor nori nor nori nor nori Na TZA DA KE NlnTZA i DA KE en Nln TZA I DA KE Ha TZA AlNA KE HlnTZA I AlNA KE en Hin TZA I AlNA KE + ahala I Z.A. 0 KE zj TZA I 0 KE en Ii TZA I 0 KE Ga TZA zki GU KE GinTZA, j zki GU KE en Gin TZA I zkl GU KE Za TZA zki ZU KE Zin TZA I zkl ZU KE en Zin TZA I zkl ZU KE Za TZA zki ZUE KEte lin TZA I zki ZUE KEten Zin TZA I lkl ZUE KE te ZA zki E KE zl TZA I zki E KE en Ii TZA I zkl E KE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J B-J B-4 ------.- natzaiklnatzain nintzaian/nintzainan banintzaiklbanintzain tIl natzaio nintzaion banintzaio e:: ------CI> - ahala I natzaizu nintzaizun banintzaizu natzaizue nintzaizuen banintzaizue ~ natzaie nintzaien banintzaie :> A·2 B-3 B-2 ------.--. --_... g natzaiake/natzainake nintzaiakeen/nintzainakeen nintzaiake/nintzainake natzaioke nintzaiokeen nintzaioke 'f3 + ahala I -----. ----.------E. natzaizuke nintzaizukeen nintzaizuke Q. natzaizueke nintzaizuekeen nintzaizueke E natzaieke nintzaiekeen nintzaieke I. IRAGANGAITZA ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA 2. NOR-NOR! (nor: HI) ~Modua gJ IZAN V:l nor nori nor nori nor nori Na TZA I T Nln TZA DA n -Nln TZA T Ha TZA i KiN Hin TZA ANA n -Hin TZA KIN ~ - ahala ZA I 0 zi TZA 0 n -II TZA 0 Ga TZA i l.ki GU Gin TZA zki GU n -Gin TZA zki GU Za TZA I lki ZU Zin TZA zki ZU n -Zln TZA zki ZU ~ Za TZA i zk.i ZUE Ie Zin TZA zki ZUE te n -Zln TZA zki ZUE Ie ZA i Ai E zi TZA zki E n -Ii TZA zki E ~ nor nori nor nori nor nori ~ ;I> Na TZA DA KE NinTZA DA KE en Nin TZA DA KE KE ~ Ha TZA AlNA KE HinTZA AiNA KE en Hin TZA AiNA 7' + ahala ZA 0 KE zi TZA 0 KE en II TZA 0 KE Ga TZA zkl GU KE GinTZA zki GU KE en Gin TZA z.ki GU KE Za TZA zkl ZU KE Zin TZA zki ZU KE en Zin TZA zki ZU KE Za TZA zki ZUE KEte ZinTZA zki ZUE KElen Zin TZA zki ZUE KE te ZA zki E KE zi TZA zki E KEen Ii TZA zki E KE ORAINA I lRAGANA ALEGIAZKOA A-] B-] B-4 hatzait hintzaidan bahintzait ------.------hatzaio hintzaion bahintzaio - ahala I hatzaigu hintzaigun bahintzaigu ------hatzaie hintzaien bahintzaie B-2 A-2 B-3 hatzaidake hintzaidakeen hintzaidake ------hintzaioke + ahala hatzaioke hintzaiokeen I hatzaiguke hintzaigukeen hintzaiguke ------VI ------I - hatzaieke i hintzaiekeen i hintzaieke - I. IRAGANGAITZA ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA 2. NOR-NORI (nor: DURA) ~Modua VI IZAN N- nor nor! nor nori nor nori Na TZA i T Nin TZA DA n -Nin TZA T Ha TZA i KIN Hin TZA AlNA n -Hin TZA KIN • ahala ZA i 0 zi TZA 0 n -Ii TZA 0 Ga TZA i zki GU Gin TZA zki GU n -Gin TZA zki GU Za TZA i zki ZU Zin TZA zki ZU n -Zin TZA zki ZU Za TZA i zki ZUE te Zin TZA zki ZUE te n -Zin TZA zki ZUE te ZA i zki E zi TZA zk! E n -Ii TZA zki E nor nor! nor nor! nor norl Na TL4. DA KE NinTZA DA KEen Nin TZA DA KE Ha TZA AlNA KE HinTZA AlNA KEen Hin TZA AlNA KE + ahala ZA 0 KE zi TZA 0 KEen Ii TZA 0 KE Ga TZA zki GU KE GinTZA zki GU KEen Gin TZA l.ki GU KE Za TZA zki ZU KE Zin TZA zki ZU KEen lin TZA l.ki ZU KE Za TlA zki ZUE KEte Zin TZA l.ki ZUE KEten Zin TZA l.ki ZUE KEle ZA zki E KE zi TlA zki E KEen Ii TZA l.ki E KE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-I B-1 B-4 zail zitzaidan balitzail zaiklzain zitzaianlzitzainan baIilzaiklbalitzain c::tI1 . ahala I zaio zitzaion balitzaio en zaigu zitzaigun baIilzaigu balitzaizu ~ zaizu zitzaizun ::tl zaizue zitzaizuen balitzaizue :> zaie zitzaien balitzaie A-2 B-3 B-2 g zaidake zitzaidakeen litzaidake zaiakelzainake zitzaiakeenlzitzainakeen lilzaiakellilzainake 'P + ahala I zaioke zitzaiokeen litzaioke e:. zaiguke zitzaigukeen lilzaiguke er. zaizuke zitzaizukeen lilzaizuke .e zaizueke zitzaizuekeen lilzaizueke zaieke zitzaiekeen lilzaieke I. IRAGANGAITZA 2. NOR-NORI (nor: GU) ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~Modua g] IZAN (/] nor nori nor nori nor nori ~ Na TZA i T Nin TZA DA r -Nin TZA T Ha TZA i KIN Hin TZA AlNA n +Hn TZA KIN ~ • ahala ZA i 0 21 TZA 0 n -Ii TZA 0 Ga TZA i zki GU Gin TZA zki GU r -Gin TZA zki GU Z Za TZA i zki ZU Zin TZ.'1 zki ZU n -Zin TZA zki ZU S2 Za TZA ~ zki ZUE Ie Zin TZA zki ZUE tf3 n ,Z,n TZA zki ZUE te »- ZA i zki E 21 TZA zki E n -Ii TZA zki E ~ ~ nor nori nor nori nor nori »- Na TZA DA KE NinTZA DA KE en Nm TZA DA KE ~ Ha TZA AlNA KE HinTZA AlNA KEen Hm TZA AlNA KE ~ + ahala ZA 0 KE l' TZA 0 KEen Ii TZA 0 KE Ga TZA zid GU KE GinTZA zid GU KEen Gin TZA zki au KE Za TZA zki ZU KE Zin TZA Ai ZU KEen Zin TZA zki ZU KE Za TZA zki ZUE KEte Zin TZA zki ZUE KEien Zin TZA zki ZUE KEte ZA zki E KE zi TZA zki E KEen Ii TZA zki E KE ORAINA I IRAGANA ALEGIAZKOA A·J 8·J 8-4 ------gatzaizkiklgatzaizkin gintzaizkian/gintzaizkinan bagintzaizkiklbagintzaizkin gatzaizkio gintzaizkion bagintzaizkio - ahala I ------gatzaizkizu gintzaizkizun bagintzaizkizu gatzaizkizue gintzaizkizuen bagintzaizkizue gatzaizkie gintzaizkien bagintzaizkie 8-3 8-2 A·2------.------gatzaizkiakelgatzaizkinake gintzaizkiakeen/gintzaizkinakeen gintzaizkiakelgintzaizkinake + ahala I gatzaizkioke gintzaizkiokeen gintzaizkioke ------U\ gatzaizkizuke gintzaizkizukeen gintzaizkizuke I w gatzaizkizueke gintzaizkizuekeen gintzaizkizueke gatzaizkieke gintzaizkiekeen gintzaizkieke I. IRAGANGAITZA ~a ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA 2. NOR-NORI (nor: ZU) Modua V\ [ZAN .j:>. nor norl nor norl nor nori - Na TZA i T Nm TZA DA n -Nin TZA T Ha TZA i KiN Hin TZA AfNA n -Hin TZA KiN - ahala ZA i 0 zi TZA 0 n ·Ii TZA 0 Ga TZA i zki GU Gin TZA zk'i GU n -Gin TZA zki GU la TZA i zki ZU lin TZA zki ZU n -lin TZA zki ZU Za TZA i zki ZUE Ie Zin TZA zki ZUE te n -Zin TZA zki ZUE te ZA i zki E Z! TZA zk! E n -Ii TZA zki E nor nori nor nori nor nori Na TZA DA KE NinTZA DA KEen Nin TZA DA KE Ha TZA AfNA KE HinTZA A/NA KE en Hin TZA AfNA KE + ahala ZA 0 KE zi TZA 0 KEen Ii TZA 0 KE Ga TZA zki GU KE GinTZA zki GU KEen Gin TZA zki GU KE Za TZA zki ZU KE lin TZA zki ZU KE en Zin TZA zki ZU KE Za TZA zki ZUE KE te Zin TZA zki ZUE KEten Zin TZA zki ZUE KE te ZA zki E KE zi TZA zki E KEen Ii TZA zki E KE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-] B-] B4 zatzaizkit zintzaizkidan bazintzaizkit .------tIl zintzaizkion bazintzaizkio c:: - ahala I zatzaizkio V> zatzaizkigu zintzaizkigun bazintzaizkigu I ~ ;I>- zatzaizkie zintzaizkien bazintzaizkie A-2 B-3 B-2 g zatzaizkidake zintzaizkidakeen zintzaizkidake ------"P + ahala I zatzaizkioke zintzaizkiokeen zintzaizkioke e:- zatzaizkiguke zintzaizkigukeen zintzaizkiguke El: ----- e. ----- zatzaizkieke I zintzaizkiekeen I zintzaizkieke I. IRAGANGAITZA 2. NOR-NOR! (nor: ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ZUEK) ~Modua gJ IZAN en nor nori nor nor! nor norl ~ Na TZA DA Nin TZA DA n ·Nin TZA i DA He. TZA KiN Hin TZA NNA n ·Hin TZA j KiN ~ - ahala ZA 0 z; TZA 0 n ·Ii TZA i 0 Z Ga TZA i zki GU Gin TZA zki GU 11 -Gin TZA j zkl GU tl Za TZA i l.k.i ZU Zin TZA zki lU n ·lin TZA i zkl ZU ;; za TZA i zki ZUE Ie Zin TZA zki lUEle n -Zin TZA i zki ZUE Ie ZA , zki E zi TZA zki E n -Ii TZA i zkl E ~ nor nor! nor nori nor nori ~ c: Na TZA DA KE NinTZA DA KEen Nin TZA j DA KE > HaTZA NNA KE HinTZA NNA KE en Hin TZA i NNA KE :;0:: + ahala ZA 0 KE zi TZA 0 KEen II TZA i 0 KE Ga TZA zkl GU KE GinTZA zki GU KEen Gin TZA i zk, GU KE Za TZA zkl ZU KE lin TZA zki ZU KE en lin TZA i zkl lU KE Za TZA zki ZUE KE Ie Zin TZA zki ZUE KE len Zin TZA i zki lUE KE Ie ZA zki E KE zi TZA zki E KEen Ii TZA i zki E KE ORAINA I IRAGANA ALEGIAZKOA A-] B-] B4 zatzaizkidate zintzaizkidaten bazintzaizkidate .._------ahala I zatzaizkiote zintzaizkioten bazintzaizkiote zatzaizkigute zintzaizkiguten bazintzaizkigute ------zatzaizkiete zintzaizkieten bazintzaizkiete A-2 B-3 B-2 zatzaizkidakete zintzaizkida.<:et~n zintzaizkidakete ----.------. ------+ ahala I zatzaizkiokete zintzaizkiu!':eten zintzaizkiokete U\ zatzaizkigukete zintzaizkiguhter. zintzaizkigukete I U\- zatzaizkiekete I zintzaizkiek~ten I zintzaizkiekete I.IRAGANGAITZA 2. NOR-NORI (nor: HAIEK) ~a ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA Modu V\ IZAN nor nori nor nori nor norl -0'1 Na TZA i T Nin TZA DA n ·Nin TZA i T He TZA i KIN Hin TZA AlNA n ·Hin TZA i KIN - ahala ZA i 0 zi TZA 0 n ·Ii TZAi 0 Ga TZA i z.ki GU Gin TZA zki GU n ·Gin TZAi zki GU Za TZA i zki ZU Zin TZA zki ZU n ·Zin TZA i zki ZU Za TZA i zki ZUE if·: Zin TZA zki ZUE Ie n ·Zin TZA i zki ZUE Ie - ZA i zki E zi TZA zki E n -Ii TZA i zki E nor norl nor norl nor norl Na TZA i DA KE NinTZA DA KEen Nin TZA i DA KE Ha TZA i AlNA KE HinTZA AlNA KE en Hin TZA ; AlNA KE + ahala ZA ; 0 KE z; TZA 0 KEen Ii TZA ; 0 KE Ga TZA; zk; GU KE GinTZA zki GU KEen Gin TZA ; zl ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ....} 8-} B-4 zaizltil zitzaizkidan balitzaizkil zaizkiklzaizkin 7Jtzaizkianlzttzaizkinan balitzaizkiklbalitzaizkin ~ - ahala I zaizkio zitzaizkion balitzaizkio v.. zaizkigu zitzaizkigun balitzaizkigu zaizkizu zitzaizkizun balitzaizkizu ~ zaizkizue zitzaizkizuen balitzaizkizue zaizkie zitzaizkien balitzaizkie > ...-2 8-3 B-2 g zaizkidake zitzaizkidakeen litzaizkidake zaizkiakelzaizkinake zitzaizkiakeenlzitzaizkinakeen Iitzaizkiakellitzaizkinake ~ + ahala I zaizkioke zitzaizkiokeen Iitzaizkioke zaizkiguke zitzaizkigukeen Iitzaizkiguke e.. zaizkizuke Zilzaizkizukeen Iitzaizkizuke zaizkizueke zilzaizkizuekeen Iitzaizkizueke ! zaizkieke zitzaizkiekeen Iitzaizkieke f:g V> ~ I.IRAGANGAITZA 2. NOR-NORI ~a ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ Modua *EDIN nor nor! nor nor! nor nor! -Na KI T - Nen KI DA n -Nen KI T - ~ -Ha KI KIN - Hen KI AlNA n -Hen KI KIN - ~ • ahala -da KI 0 - ze KI a n -Ie KI a . -Ga KI zki GU - Gen KI zki GU n -Gen KI zki GU - -za KI zki ZU - Zen KI zki ZU n -Zen KI zki ZU - -za KI zki ZUE le- Zen KI zki ZUE Ie n -Zen KI zki ZUE le- -da KI zki E . ze KI zki E n -Ie KI zki E . nor nor! nor nor! nor nor! Na KI DA KE Nen KI DA KEen Nen KI DA KE Ha KI AlNA KE Hen KI AlNA KEen Hen KI AlNA KE + ahala da KI a KE ze KI a KEen Ie KI a KE Ga KI zkl GU KE Gen KI zki GU KEen Gen KI zki GU KE za KI zkl ZU KE Zen KI zki ZU KEen Zen KI zki ZU KE za KI zkl ZUE KEle Zen KI zki ZUE KElen Zen KI zki ZUE KE Ie da KI zki E KE ze KI zki E KE en Ie KI zki E KE ~ -.I I. IRAGANGAITZA V\ 2. NOR-NORI (nor: NI) ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA I ~ *EDIN nor nori nor nori nor nori -Na KI T Nen KI DA n -Nen KI T KIN Hen Kl A/NA n ,Hen KI KIN - ahala I -da Kl 0 l.C Kl 0 n -Ie KI 0 ~Ga Kl Zki eu GGn Kl zki GU n -Gen KI zkl GU -Za Kl zLi ZU Zen Kl ZK! ZU n -Zen KI zkl ZU -Za Ki zk! ZUE le- Zer: Ki zki ZUEte n -Zen KI zkl ZUE Ie- -Lia Ki 2Li E ze K' zki E n -Ie KI zkl E nor nori nor nori nor nori Na KI UA KE Nan KI UA KE en Nen KI DA KE Ha KI A/NA KE Hen K' A/NA KE en Hcn KI A/NA KE + ahala I aa KI 0 KE 28 Ki 0 KEen KI 0 KE Ga KJ 2K"i GU KE Gen !<~ zki GU KE W1 Gem KI :zk.i CU KE Za 1<.1 2\"j ZU KE Zel1 Ki Zkl ZU KE en Zon KI 2k~ ZU KE La KI zkl ZUE KEie Len Ki zkl ZUE KElen Zen Kl ZKi ZUE KE Ip da KI E KE 1./:; i{i zki E KE en !e KI 2k.i E KE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-) A-5 I~~~--- B-5 B-6 nakian/nakinan banakiklbanakin nakiala/nakinala I nenkianlnenkinan nenkiala/nenkinala nenkianlnenkinan banenkiklbanenkin nakion banakin nakinla ~_~~~on nenkiola nenkion banenkin ~ - ahala I Vl nakizun banakizu nakizula nenkiZUD nenkizula ncokizun banenkizu nakizueD banakizue nakizuela nenkizuen nenkizuela nenkizuen banenkizue ~ nakien banakie nakiela nenlden nenkiela ncolden banenkie ;I> A-4 B-8 B-7 +ahala I nakia"elr,'kinake nenkiakeenlnenkinakeen nenkiakelnenkinake ~ nakinke nenkinke nenkiokeen 1::> nakizuke nenldzukeen nenkizuke e nakizueke nenkizuekeen nenkizueke o. nakieke nenkiekeen nenlOe-ke E I. IRAGANGAITZA tTl IRAGANA ALEGIAZKOA c:: 2. NOR-NORI (nor: HI) ORAINA I:IJ ~ *EDIN nor nori nor norl nor norl > ..,l"" Na KI T Nen ' ·Za K! "ki ZU Z"" i ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A·] A-5 B·5 B·5 B-6 hakidan bahakit hakidaIa henkidan henkidaia henkidan bahenkit ------.------hakion bahakio hakioia henkion henkiola henkion bahenkio bahakigu hakigula henkigun henkigula henkigun bahenkigu - ahala I~=~~n ------.----. ------hakien bahakie hakiela henkien henkiela henkien bahenkie A-4 B-8 B-7 hakidake henkidakeen henkidake ------.----- +ahala hakioke henkiokeen henkioke I henkiguke hakiguke henkigukeen ------VI hakieke I henkiekeen henkieke I :0 I.IRAGANGAITZA VI ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA tv 2. NOR-NORI (nor: RURA) I 0 *EDIN nor nor! nor norl nor norl -No. Kl T NE1n Ki DA n "';d) 1<1 T ·Ha Ki KIN Hen KI IVNA n -Hem 1<1 KIN • ahala I -da KI 0 ze KI 0 n -Ie KI 0 ·n;; Kl chi GU Gen Kj zi<:i GU n -Sen 1<1 z1 nor norl nor nor! nor ---norl i~a KI DA KE Nun Ki DA KEen Nell KI DA KE ria. KI NNA KE Hen Ki IVNA KEen Hen KI IVNA KE + ahala I da KI 0 KE ze KI 0 KEen Ie KI 0 KE Ga K.l zkj GU KE Gen r ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-3 A-5 B-5 B-5 B-6 dakidan badakit dakidala zekidan zekidala lekidan balekit badakiklbadakin dakialaldakinala • ahala I ~~~dakinan zekianlzekinan zekialalzekinala lekianJIekinan balekiklbalekin tIl badakio dakiola zekion zekiola lekion balekio c:: dakigun badakigu dakigula zekigun zekigula lekigun balekigu tI> dakizun badakizu dakiZula zekizun zekizula lekizun balekizu dakizuen badakizue dakizuela zekizuen zekizuela lekizuen balekizue ~ dakien badakie dakiela zekien zekiela lekien balekie >, A-4 B-8 B-7 dakidake zekidakeen lekidake dakiakeldakinake zekiakeenlzekinakeen lekiakellekinake ~ +ahala I dakiokc zekiokeen lekioke dakiguke zekigukeen lekiguke 'P da\ -Na Ki T - Nen Ki OA n -Nen Ki T --ria KI KIN · Hen KI AJNA n -Hen Ki KIN - - ahala -da KI 0 · ze Ki 0 n -Ie Ki 0 - -Ga KI zki au Gan KI zkl GU n -Gen KI zkl au ..Za KI zki ZU Zen Ki zki ZU n -Z"n Ki zki ZU . -Za KI zki ZUE te- Zen Ki zki ZUE te n -Zen KI zkl ZUE te - ..da KI zki E · ze Ki zki E n -Ie Ki zki E . I nor norl nor norl nor nor! Na KI DA KE NMn Ki DA KElffi Nen KI OA KE ~ H~ KI AJNA KE HMn KI AJNA KEen Hen KI AJNA KE + ahala de KI 0 KE Ie' KI 0 KEen !e KI 0 KE Ga KI zkl GU KE Gan KI zkI au KE fffi Gen KI zkl GU KE Za KI ZKi ZU KE Zen KI zki ZU KEen Zen KI zki ZU KE Za KI zki ZUE KEle Zon KI zki ZUE KEten Zen KI zki ZUE KE te ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A·S 80S 80S B-6 gakizkianlgakizkinan bagakizkiklbagakizkin gakizkialalgakizkinala Igenkizl A-" B-8 B·7 gakizkiakelgaki7kinake genkizkiakeenlgenkizkinakeen genkizkiakelgenkizkinake +ahala I ~~~oke gerJdzkiokeen genkizlrioke gakizkizuke genkizkizul -Na 1<1 T - Net) 1<1 DA n -Nen KI T -Ha Kl KiN Hen 1<1 AfNA n -Hen K1 KiN - ahala I -de KI 0 Zq 1<1 0 n -Ie K1 0 -Cia Kl l.K.i GU - Gqn KI zki GU n -Gqn Ki zk, GU -za KI zki ZU Zen KI zki ZU n -Zen KI zki ZU -Za KI zki ZUE te· Zen KI zki ZUE te n -Zqn 1<1 zki ZUE Ie- -de KI zki E - Zq KI zki E n -la KI zk, E nor nori nor nor! nor nori Ne KI DA KE Nen Ki DA KEen Nen KI DA KE He KI AfNA KE Hen Ki !\iNA KE en Hen KI !\iNA KE + ahala I de KI 0 KE z.n Ki 0 KEen Ie KI 0 KE Ga KI zkj GU KE Gen Kt zki GU KEen Gao KI zkl GU KE za KI zki ZU KE Zen KI zki ZU KE en Zen KI zki ZU KE Za KI zkj ZUE KE If.' Zf:n KI zki ZUE KElen Zen KI zkl ZUE KE Ie de KI zki E KE ze 1(1 zki E KEen Ie KI zkl E KE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-5 8-5 8-5 8-6 zakizkidan bazakizkit zakizkidala zenkizkidan zenkizkidala zenkizkidan bazenkizkit ;-~on ------ahala I bazakizkio zakizkiola zenkizkion zenkizkiola zenkizkion bazenkizkio c::ttl zakizkigun bazakizkigu zakizkigula zenkizkigun zenkizkigula zenkizkigun bazenkizkigu I til zakizkien bazakizkie zakizkiela zenkizkien zenkizkiela zenkizkien bazenkizkie ~ ;I> A-4 8-8 8-7 zakizkidake zenkizkidakeen zenkizkidake ------g +ahala I zakizkioke zenkizkiokeen zenkizkioke zakizkiguke zenkizkigukeen zenkizkiguke 'P e. Izakizkieke Izenkizkiekeen Izenkizkieke I g I.IRAGANGAITZA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA tIl 2. NOR-NORI (nor: ZUEK) ene:: :;.:: *EDIN nor nor! nor norf nor norl f:..., -Ne K! T N,m KI DA n -N'"', K; DA N -He KI KiN Hen KI AlNA n ~Hen K~ ; - ahala I -da K! 0 Z€ KI 0 n ~i{~ K; 0 Z ¥Ga Kl ;~ki GU GBn KI zki GU n ·Gen K~ zki GU 9 ¥Za Kl zki ZU Zen KI zki ZU n ·Zen K1 zkl ZU > -za KI zki ZUE le- Zen KI zki ZUE Ie n -Zen KI zki ZUi' le- ~ -cta KI zki E ze KI zki E n -j££> KI zki E Z > ::0 nor nor! nor nor! nor norl e::> > N;; KI DA KE Nen KI DA KEen N'm KI DA KE I :;.:: H;; Kr A,NA KE Hen KI AfNA 1<£ en Hen Kl A/NA KL + ahala I d;; Kr 0 KE ze KI 0 KEen Ie KI 0 KE Ga Ki zki GU KE Gen KI zki GU KEen Gen Kl zki GU KE Za KI zki ZU KE Zen KI zki ZU KEen Zen KI zk ZU KE za KI zki ZUE KEle Zen KI zki ZUE KElen Zen KI zki ZUI:: KE Ie da KI zkl E KE ze Ki zkl E KEen Ie KI Ad E KE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-5 B-5 B-5 B-6 zakizkidaten bazakizkidate zakizkidalela zenkizkidaten zenkizkidatela zenkizkidaten bazenkizkidate ;~oten ------. ------. ----- • ahala I bazakizkiole zakizkiotela zenkizkioten zenkizkiotela zenkizkioten bazenkizkiote zakizkiguten bazakizkigute zakizkigulela zenkizkiguten zenkizkigutela zenkizkiguten bazenkizkigute -- ___MM. ------___MM. ------. ------zakizkieten bazakizkiele zakizkietela zenkizkieten zenkizkietela zenkizkieten bazenkizkiete A-4 B-8 B-7 +ahala I ~~~kidakete ----.zenkizkidaketen ----.zenkizkidakete zakizkiokete zenkizkioketen zenkizkiokete zaki~kigukete zenkizkigukelen zenkizkigukete I ~------. ---- ___MM. VI ----- tv I;~ekele zenkizkieketen zenkizkiekete I w I.IRAGANGAITZA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ 2. NOR·NORI (nor: HAJEK) ~Modua ... *EDIN nor norl nor norl nor norl -Na Ki T · Nen Ki DA n -Nen Ki T - ·Ha KI KIN Hen Ki AlNA n -Hen Ki KIN - • ahala .di\ KI O. · ze Ki 0 n -Ie Ki 0 - ·-Ga Kl zki GU · Gen KI zki GU n -Gen Ki zkl GU - ·Za KI zki ZU - Zen KI zki ZU n -Zen Ki Zkl ZU - ·Za KI zki ZUE te- Zen KI zki ZUEte n -Zen KI zki ZUE le- -da KI zki E · ze KI zki E n -Ie KI zki E - nor nor! nor nor! nor norl Na Ki DA KE Nen KI DA KEen Nen KI DA KE He K! AlNA KE Hen Ki AlNA KEen Hen KI AlNA KE +ahala de Ki 0 KE ze K! 0 KEen Ie KI 0 KE Ga KI zki GU KE Gf:~rt Ki zkl GU KEen (:len KI zki GU KE Za K, zki ZU KE Zfm KI z.ki ZU KEen Zen KI zki ZU KE Za Ki zki ZUE KEle Zfm Ki z.kl ZUE KElen Zen Ki zki ZUE KE Ie da KI zki E KE ze KI zki E KEen Ie KI zki E KE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-S B-S B-S B-6 dakizkidan badakizkil dakizkidaJa zekizkidan zekizkidaJa lekizkidan baJekizkil dakizkianldakizkinan badakizkilclbadakizkio dakizkialaldakizkinaJa zekizkianlzekizkinan zekizkiaJalzekizkinaJa Jekizkianllekizkinan baJekizkilc/balekizkio dakizkion badakizkio dakizkioJa zekizkioo zekizkiola Jekizkioo baJekizkio • ahala dakizkigun badakizkiu dakizkiguJa zekizkiguo zekizkiguJa Jekizki 0 baJekizki ~ dakizlliun badakiuJu dakizkizula zekizkizuo zekizkiZuJa lekizki~ baJekizki~ dakizkizuen badakizkizue dakizkizueJa zekizkizueo zekizkizuela lekizkizueo baJekizkizue dakizkien badakizkie dakiziciela ~ zekizkien zekizkiela Jekizkieo baJekizkie ;I> A-4 IJ.B B-7 - dakizkidake zekizkidakeeo lekizkidake (takizltiaeldakizkinalre zekizkialreeolzekizkinakeeo JekizkiakelJekizkioalre ~ +aha I a dakizkiCukeke zekizkiokeeo Jekizkioke zekizkigukeen Jekizki ulre !3 datiuJuIce zekizkiZUkeeo lekizkifuu e. IdaJdzkizue!re zekizkizuekeeo lekizkizuelre e: IdaJdzkielre zekizkiekeen Jekizkieke .e I. IRAGANGAITZA 2. NOR-NORI gJ til *EDIN ~ AGINTERA ---NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK ~ nor nor! nor nor! nor nor! nor nor! nor nor! nor nor! nor nor! or No KI Na KI T No KI T No Ki T • Na Ki T Na KI T N~; KI T Ha KI /lJNA Ha KI KiN Ha KI KIN Ha Ki AINA • ria Ki KIN Mil KI KiN Ho KI KIN ~ b. KI 0 bt,." KI 0 be KI 0 ty, Ki 0 ·be Ki 0 b. KI 0 be K! 0 Cia KI .~io GU Go KI zki GU Gil KI r.kl GU Ga KI zki GU Ga Ki zk; GU G~ KI ;.ici GU Cia KI zkl GU ~ La KI zi<.i ZU Za KI 1.ki ZV Za KI zki ZU Za Ki Zk.: ZU ·za KI lki 7.U Za KI zki ZU Za ~.1 tid ZU Z NI I HI I HURA GU I ZU I ZUEK I HAIEK c c c c c c c ----- hakit bekit ..--- zakizkit zakizkidate bekizkit (nakia-/nakina-) --- bekiWbekin (gakizkia-/gakizkina-) .--.. --- bekizkiWbekizkin (nakio-) hakio bekio (gakizkio-) zakizkio zakizkiote bekizkio ----- hakigu bekigu ----- zakizkigu zakizkigute bekizkigu (nakizu-) .--- bekizu (gakizkizu-) ..------bekizkizu (nakizue-) ---- bekizue (gakizkizue-) ------bekizkizue (nakie-) hakie bekie (gakizkie-) zakizkie zakizkiete bekizkie I VI N VI II. IRAGANKORRA v. I. NOR-NORK ~aModu ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ *EDUN nor nork nor nork nor nork N a U T N ind U DA n -N ind U T H a U KIN H ind U AlNA n -H ind U KIN d U - (.) (e)n (*) - - ahala G a n U GU G inl U GU n -G inl U GU Z a il U ZU Z inl U ZU n -Z inl U ZU Z a n U zte ZUE Z inl U zte ZUE n -Z inl U zte ZUE d il U (z)TE (.) (z)TE n (.) (z)TE nor nork nor nork nor nork A N a U KE TN ind U KE DA n N ind U KE T H a U KE KIN Hind U KE AlNAn H ind U KE KIN d U KE - (.) - (e)n (.) - + ahala G a n U z KE GU GinlUzKE GU n G int U z KE GU Z a il U z KE ZU ZintUzKE ZU n Z inl U z KE ZU Z a il U z KEIe ZUE Z inl U z KEle ZUE n Z int U z KEte ZUE d n U z KE TE (.) TE n (.) TE Modua~ ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA nork nor nork nor N n U en -N n U H it U en ·H il U z il U en -I n U - ahala GEN n U en -GEN n U ZEN it U en -ZEN n U ZEN il U zTE n -ZEN n U z TE @ z n U zTE n B nork nor nork nor ~ N il U KE en N it U KE , H n U KE en H n U KE z n U KE en I n U KE g + ahala GEN il U KE en GEN it U KE ZEN n U KE en ZEN il U KE 13 ZEN it Uz KE TE n ZEN n U z KE TE z il Uz KE TE n I (*) NOR hirugarren pertsona denean, iraganerako eta alegiazkorako B taulaz baliatu behar da. II. IRAGANKORRA 1. NOR-NORK (nor: NI) Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA gJ ~ C/) *EDUN nor nork nor nork nor nork N a U T N ind U DA n -N ind U T ~ H a U KIN H ind U AlNA n -H ind U KIN - ahala d U - (0) . en (0) Z G a it U GU G int U GU n -G int U GU ~ Z a it U ZU Z int U ZU n -z int U ZU Z a it U z te ZUE Z int U z te ZUE n -z int U zte ZUE ~ d it U (z)TE (OJ (z)TE n n (ziTE nor nork nor nork nor nork ~ §2 N a U KE T N ind U KE DA n N ind U KE T ~ H a U KE KIN H ind U KE AlNAn Hind U KE KIN + ahala d U KE - n - en (OJ - G a jj U z KE GU G int U z KE GU n G int U z KE GU Z a jj LJ z KE ZU Z int U z KE ZU n Z int U z KE ZU Z a jj LJ z KE teZUE Z int U z KE te ZUE n Z int U z KEte ZUE d jj U z KE TE (oj TE n (OJ TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-I D-l D-4 ~------nauklnaun ninduanlnindunan banindulclbanindun nau ninduen banindu - ahala I ------_.------nauzu ninduzun baninduzu nauzue ninduzuen baninduzue naute linduten banindute A-2 D-J D-2 ------naukelclnauken nindukeanhtindukenan nindukelclninduken + ahala nauke nindukeen ninduke I ---. ------naukezu nindukezun nindukezu naukezue nindukezuen nindukezue VI nindukelen nindukele tv naukete I -...I I1,IRAGANKORRA VI ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA tv I. NOR-NORK (nor: m) ~ 00 *EDUN nor nork nor nork nor nork N a U T N ind U DA n -N ind U T H a U KIN H ind U AiNA n -H ind U KIN -ahala d U - n - en (*) - G a it U GU Q int U GU n -Q int U GU Z a it U ZU Z int U ZU n -Z int U ZU Z a it U zte WE Z int U zte ZUE n -Z int U zte ZUE d it U (ziTE n (ziTE n (') (ziTE nor nork nor nork nor nork N a LJ KE T N ind U KE DA n N ind U KE T H a U KE KIN H ind U KE AiNA n H ind U KE KIN . en . + ahala D LJ KE - n n G a it LJ z. KE GU G int Uz KE GU n G int U z KE GU Z a it U z. KE ZU Z int Uz KE ZU n Z int U z KE ZU Z a it LJ z. KEteZUE Z int Uz KEte ZUE n Z int U z KEte ZUE D it LJ z. KE TE (") TE n n TE ORAINA IRAGANA I ALEGIAZKOA A-} B-} B-4 hindudan ------haut ------bahindul hau hinduen bahindu ttl haugu hindugun bahindugu c: - ahala I I til ~ hindulen bahindule ::tI haule > A-2 B-3 B-2 0 hankel hindukedan hindukel >< ------~ + ahala I hanke hindukeen hinduke haukegu hindukegun hindukegu 'P eo. e: haukete I hinduketen I hindukele I .e I1.IRAGANKORRA 1. NOR·NORK (nor: HURA) Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ ~ V> *EDUN nor nork nork nor nork nor N a U T N U en -N U H a U KIN H U en -H U - ahala d U - z U en -I U G a tt U GU GEN U en -GEN U Z a tt U ZU ZEN U en -ZEN U Z a tt U zle ZUE ZEN U zTE n -ZEN U z TE d il U (z)TE z it U zTE n ·1 it U z TE I nor nork nork nor nork nor N a U KE T NU KE en N U KE ~ H a U KE KIN H U KE en H U KE +ahala d U KE - z U KE en 1 U KE G a it U z KE GU GEN U KE en GEN U KE Z a iI U z KE ZU ZEN U KE en ZEN U KE Z a iI U z KEteZUE ZEN Uz KE TE n ZEN U z KE TE d iI U z KE TE z it Uz KE TE n I it U z KE TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-I B-1 B-4 dut nuen banu dukldliD huen bahu du zuen balu • ahala I dugu genuen bagenu duzu zenuen bazenu duzue zenuten bazenute dute zuten balute A-2 B-] B·2 duket nukeen nuke dukeklduken hukeen huke + ahala I duke zukeen luke dukegu genukeen genuke dukezu zenukeen zenuke dukezue zenuketen zenukete VI dukete zuketen lukete ~ I I • II.IRAGANKORRA VI W 1. NOR-NORK (nor: GU) ~Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA o *EDUN nor nork nor nork nor ncrk N a U T N ind U DA n -N Ind U T H a U KIN H ind U AlNA n -H ind U KIN - ahala ct u - flo) en (') - G a U CiU G int U GU n -G int U GU Z a ":t U ZU Z int U ZU n -z int U ZU Z a it U z Ie ZUE Z int U zte ZUE n -z iot U zte ZUE ct it U zTE (*) zTE n n zTE nor nork nor nork nor nork N a U KE T N ind U KE DA n N ind U KE T H a U KE KIN Hind U KE AlNAn Hind U KE KIN + ahala d U KE n en (*) - G a it U z KE GU G int UzKE GU n G int U z KE GU Z a it U z KE ZU Z in! U z KE ZU n Z int U z KE ZU Z a it U z KEteZUE Z int U z KE te ZUE n Z int U z KEte ZUE d it U 7. KE TE ('j TE n (.) TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-] B-] B-4 ------gaituklgaitun gintuanlgintunan bagintuk/bagintun tr1 gaitu gintuen bagintu c::: - ahala I ------CI:I gaituzu gintuzun bagintuzu gaituzue gintuzuen bagintuzue gj gaituzte gintuzten bagintuzte :;.:I > A-2 B-) B-2 ------>< gaituzkeklgaituzken gintuzkeanlgintuzkenan gintuzkeklgintuzken + ahala I gaituzke gintuzkeen gintuzke b -.------N gaituzkezu gintuzkezun gintuzkezu gaituzkezue gintuzkezuen gintuzkezue e..Q. gaituzkete gintuzketen gintuzkete E I1.IRAGANKORRA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ 1. NOR-NORK (nor: ZU) ~~Modua en *EDUN :>:: nor nork nor nork nor nork > N a U T N inct U DA n -N ioct U T ~ H a U KiN H IOct U NNA n -H inct iJ KiN - ahala d U - n - en {*} Z G a it U GU G Int U GU n -G int iJ GU ;; Z a n U ZU Z int U ZU n -Z int U zu " Z a it U z te ZUE Z Int iJ z te ZUE n -Z int U zte ZUE ~ d it U zTE n zTE n r) zTE >:;.;l nor nork nor nork nor nork c:::> > N a U KE T N inct U KE DA n N ind U KE T :>:: H a U KE KIN H inct U - KE AiNAn Hind U KE KN en !-, + ahala d U KE n - .. J - G a H U z KE GU G int U z KE GU n Gin; U z KE GU Z a it U z KE ZU Z int Uz KE ZU 0 Z int U z KE ZU Z a H U z KE te ZUE Z int Uz KE te ZUE n Z int U z KE te ZUE d H U z. KE TE (W) TE n ( ~) TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-] 6-] B4 zaitut zintudan bazinlUl ------zaitu zintuen bazintu - ahala zaitugu zilltugun bazinh'gu ----~ . ------I, .------zaituzte zintuzten bazintuzte A-2 B-) B-2 zaituzket zintuzkedan zintuzket ------+ ahala I zaituzke zintuzkeen zintuzkc zaituzkegu zintuzkegun zintuzkegu -----. ------. V\ zaituzkete zintuzketen zintuzkete I w II. IRAGANKORRA VI ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA W 1. NOR-NORK (nor:ZUEK) ~Modua IV *EDUN nor nork nor nork nor nork N a U T N ind U DA n -N ind U T H a U KiN H ind U A/NA n -H ind U KiN - ahala d U . {*) - n n G a tt U GU G int U GU n -G im U GU Z a it U ZU Z int U ZU n -Z int U ZU Z a M U zte ZUE Z int U zte ZUE n -Z int U zte ZUE d it U TE ('j TE n n TE nor nork nor nork nor nork N a U KE T N ind U KE DA n N ind U KE T H a U KE KiN Hind U KE AiNAn Hind U KE KiN n . + ahala d U KE - (') - (') G a it U z KE GU G int lJz KE GU n G int U z KE GU Z a it U z KE ZU Z int Uz KE ZU n Z int U z KE ZU Z a M U z KEteZUE Z int Uz KE te ZUE n Z int U z KEte ZUE d it U z KE TE ('J TE n (*) TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A·] B-] B-4 zaituztet zintuztedan bazintuztet ..._------zaituzte zintuzten bazintuzte ttl zaituztegu zintuztegun bazinttlZlegu c:: -ahala I I tI> zaituzte(te) zintuzte(te)n bazintuzte(te) ~ > A-2 B·] B·2 0 zintuzketedan zintuzketet zaituzketet----.. ------~ + ahala I zaituzkete zintuzketen zintuzkete zaituzketegu zintuzketegun zintuzketegu F> e.ea. zaituzkete(te) I zintuzkete(te)0 I zintuzkete(te) I e. II. IRAGANKORRA I. NOR-NORK (nor: HAIEK) ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA gJ ~ ~ *EDUN nor nork nork nor nork nor N a U T NU en ·N U H a U KIN H U en -H U • ahala d U - z . U en -I . U G a it U GU GEN U en ·GEN U Z a it U ZU ZEN U en -ZEN U Z a it U z te ZUE ZEN U zTE n -ZEN U z TE d it U zTE z it U zTE n ·1 it U z TE I nor nork nark nor nork nor ~ N U z KE §; N a U KE T N Uz KE en ;:0:: H a lJ KE KIN H Uz KE en H U z KE 1 U z KE + ahala d U KE - z Uz KE en G a it lJ z KE GU GEN Uz KE en GEN U z KE Z a it U z KE ZU ZEN Uz KE en ZEN U z KE Z a it U z KEteZUE ZEN Uz KE TE n ZEN U z KE TE I it d it U z KE TE z it Uz KE TE n U z KE TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-I B-1 B-4 ditut nituen banitu dituklditun bituen babitu ditu zituen bOOtu • ahala I ditugu genituen bagenitu dituzu zenituen bazenitu dituzue zenituzten bazenituzte dituzte zituzten bOOtuzte A-2 B-l B-2 dituzket nituzkeen nituzke dituzltek/dituzken bituzkeen bituzke +ahala I dituzlte zituzkeen Iituzke dituzlte genituzkeen genituzke dituzkefu zenituzkeen zenituzke zenituzkete dituzkezue zenituzketen VI dituzkete zituzketen Iituzkete w I w II. IRAGANKORRA VI W ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA .j:>. 1. NOR-NORK ~Modua *EZAN nor nork nor nork nor nork -Na ZA T - Nint ZA DA n -Nint ZA T - -Ha ZA KIN - Hint ZA AlNA n -Hint ZA KIN - - ahala -de ZA -- (0) n (0) - -Ga n ZA GU - Gint ZA GU n -Gint ZA GU -za it ZA ZU - Zint ZA ZU n -Zint ZA ZU -za n ZA te ZUE - Zint ZA te ZUE n -Zint ZA te ZUE - -d it ZA TE - (0) TE n (0) TE - nor nork nor nork nor nork A Na ZA KE T Nint ZA KE DA n Nint ZA KE T Ha ZA KE KIN Hint ZA KE AlNA n Hint ZA KE KIN + ahala de ZA KE - (0) - en (0) - Ga it ZA KE GU Gint ZA KE GU n Gint ZA KE GU za it ZA KE ZU Zint ZA KE ZU n Zint ZA KE ZU za it ZA KEte ZUE Zint ZA KEte ZUE n Zint ZA KE te ZUE d n ZA KE TE (0) TE n (0) TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~Modua nork nor nork nor N ZA n -N ZA H ZA n -H ZA - ahala ze - ZA n -Ie ZA Gen ZA n -Gen ZA Zen ZA n -Zen ZA Zen ZA TE n -Zen ZA TE ~ z it ZA TE n -I n ZA TE nork nor nork nor ~ B N ZA KE en N ZA KE , H ZA KE en H ZA KE ze - ZA KE en Ie - ZA KE ~ + ahala Gen ZA KE en Gen ZA KE Zen ZA KE en Zen ZA KE 13 Zen ZA KE TE n Zen ZA KE TE e z it ZA KE TE n I n ZA KE TE El: .e (*) NO/{ hirugarren peWIJIllU!l'JIeaJl, iraganeraTw e.ta.tftegiazkoraTw B taulaz baliatn behar do. II. IRAGANKORRA I. NOR-NaRK (nor: NI) ~MOOu ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ *EZAN CIl nor nork nor nork nor nork -Na ZA T Nint ZA DA Ii -Nint ZA T - ~ -Ha ZA KIN - Hint ZA AlNA n -Hint ZA KIN - - ahala -tie ZA -- n - n ('j - - ~ -Ga it ZA GU - Gint ZA GU Ii -Gint ZA GU -Za if ZA ZU Zint ZA ZU n -Zint ZA ZU - -Ze It ZA te ZUE - Zint ZA fe ZUE n -Zint ZAte ZUE - ~ -d it ZA TE - n TE n ('J TE - nor nork nor nork nor nork ~ Na ZA KE T Nint ZA KE DA Ii Nint ZA KE T ~ Ha ZA KE KIN Hint ZA KE AlNA n Hint ZA KE KIN + ahala de ZA KE - (") - en C') - Ga it ZA KE GU Gint ZA KE GU n Gint ZA KE GU Za it ZA KE ZU Zint ZA KE ZU n Zint ZA KE ZU 2a it ZA KEte ZUE Zint ZA KEte ZUE n Zint ZA KE te ZUE d it ZA KE TE n TE n (') TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-4 A-3 8-5 8-5 8-6 nazaanlnazanan banazaklbanazan nazaalalnazanala Inintzaanlnintzanan nintzaalalnintzanala Inintzaanlnintzanan banintzaklbanintzan nazan banaza nazala nintzan nintzala nintzan banintza nazazun banazazu nazazula nintzazun nintzazula nintzazun banintzazu - ahala nazazuen banazazue nazazuela nintzazuen nintzazuela nintzazuen banintzazue nazaten banazate nazatela nintzaten nintzatela nintzaten banintzate A-5 8-8 B-7 nazakeklnazaken nintzakeanlnintzakenan nintzakeklnintzaken nazake nintzakeen nintzake nazakezu nintzakezun nintzakezu + ahala nazakezue nintzakezuen nintzakezue VI nazakete W nintzaketen nintzakete VI U.IRAGANKORRA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA V> 1. NOR-NORK (nor: HI) ~ '"0\ *EZAN nor nork nor nork nor nork ·Na ZA T - Nint ZA DA n ·Nini ZA T - -Ha ZA KiN Hint ZA AiNA n -Hint ZA KiN· - ahala -de ZA - - n - n ('j -- -Ga it ZA GU - Gint ZA GU n -Gint ZA GU - -Za it ZA ZU Zint ZA ZU n -Zint ZA ZU -Za it ZA te ZUE - Zint ZA te ZUE n -Zint ZA t9 ZUE - -d it ZA TE - n TE n ('j TE - nor nork nor nork nor nork Na ZA KE T Nint ZA KE DA n Nint ZA KE T Ha ZA KE KiN Hint ZA KE NNA n Hint ZA KE KiN +ahala de ZA KE - ('J - en (') KE - Gs it ZA KE GU Gin! ZA KE GU n Gint ZA KE GU Za it ZA KE ZU Zlnt ZA KE ZU n Zint ZA KE ZU za it ZA KEte ZUE Zint ZA KEte ZUE n Zint ZA KE te ZUE (-, TE d it ZA KE TE ('J TE n " ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-3 A4 B-5 B-5 B-6 hazadan bahazat hazadala hintzadan hintzadala hintzadan bahintzat ------ttl hazan bahaza hazala hintzan hintzala hintzan bahintza c:: - ahala I hazagun bahazagu hazagula hintzagun hintzaguJa hintzagun bahintzagu CI> ~ hazaten bahazate hazatela hintzaten hintzatela hintzaten bahintzate > A·5 B-8 B-7 hintzakedan hintzaket >< + ahala I~_~et .._------~ hazake hintzakeen hintzake hazakegu hintzakegU:l hintzakegu 'P e.. e: hazakete I hintzaketen Ihintzakete I e. II.IRAGANKORRA tIl I~a ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA C 1. NOR-NORK (nor: HURA) Modu (I) *EZAN ;>:: nor nork nork nor nork nor ;I> -Na ZA T - N ZA n -N ZA - ~ -Ha ZA KIN - H . ZA n -H ZA - Z - ahala -de ZA - - ze ZA n -Ie - ZA - o -Ga it ZA GU . Gen ZA n -Gen ZA - ;; -Za it ZA ZU - Zen ZA n -Zen ZA - -Za il ZA te ZUE - Zen ZA TE n -Zen ZA TE - ~ -ct it ZA TE . z it ZA TE n -I il ZA TE ;I> ::0 nor nork nork nor nork nor ;I> C ;I> Na ZA KE T N ZA KE en N ZA KE ;>:: Ha ZA KE KIN H ZA KE en H ZA KE + ahala de ZA KE - ze - ZA KE en Ie - ZA KE Ga it ZA KE GU Gen ZA KE en Gen ZA KE Za ~ ZA KE ZU Zen ZA KE en Zen ZA KE Za ~ ZA KEle ZUE Zen ZA KE TE n Zen ZA KE TE d ~ ZA KE TE z il ZA KE TE n I il ZA KE TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-3 A-4 8-5 8-5 8-6 dezadan badezat dezadala nezan nezala nezan baneza dezaanldezanan badezak/badez3n dezaalaldezanala hezan hezala hezan baheza dezan badeza dezala zezan zezaIa lezan baleza - ahala I dezagun badezagu dez.agula genezan geneza1a genezan bageneza dezazun badezazu dezazula zenezan zenezala zenezan baZeneza dezazuen badezazue dezazuela zenezalen zenezatela zenezalen bazenezale deZ3len badezale dezalela zezaten zezatela lezalen balezale A·5 8-8 8-7 h I I dezakel nezakeen nezake + a a a dezakek/dezaken hezakeen hezake dezake zezakeen lezake dezakegu genezakeen genezake dezakezu zenezakeen zenezake dezakezue zenezakele VI zenezakelen w dezakele zezakelen lezakele I -..l II.IRAGANKORRA U\ ~a W 1. NOR-NORK (nor: GU) Modu ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA 00 *EZAN nor nork nor nork nor nork ·Na ZA T Nlnt ZA DA n -Nint ZA T -Ha ZA KIN - Hint ZA NNA n -Hint ZA KIN - - ahala -de ZA - n - n (') - . -Ga n ZA GU Gint ZA GU n -Ginl ZA GU -Za ,t ZA ZU . Zint ZA ZU n -Z;nt ZA ZU - -Za it ZA te ZUE • Zint ZA te ZUE n -Z,nl ZA te ZUE . -d ,t ZA TE - n TE n (') TE nor nork nor nork nor nork Na ZA KE T Nint ZA KE DA n Ninl ZA KE T Ha ZA KE KIN Hint ZA KE NNA n Hint ZA KE KIN + ahala de ZA KE - n . en (') Ga il ZA KE GU Ginl ZA KE GU n Ginl ZA KE GU Za it ZA KE ZU Z;nt ZA KE ZU n Zint ZA KE ZU Za it ZA KE ie ZUE Zint ZA KE Ie ZUE n Zint ZA KE te ZUE d it ZA KE TE (') TE n (') TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A·j A-4 B-5 B·5 B-6 -~------gaitzaanlgaitzanan bagaitzak/bagaitzan gaitzaalalgaitzanala gintzaanlgintzanan gintzaalalgintzanala gintzaanlgintzanan bagintzak/bagintzan ttl gaitzan bagaitza gaitzala gintzan gintzala gintzan bagintza c:: - ahala .-.------. ----- en gaitzazun bagaitzazu gaitzazula gintzazun gintzazula gintzazun bagintzazu f;i gaitzazuen bagaitzazue gaitzazuela gintzazuen gintzazuela gintzazuen bagintzazue :=tl gaitzaten bagaitzate gaitzatela gintzaten gintzatela gintzaten bagintzate > A·5 B·8 B-7 .------+ ahala gaitzakek/galtzaken gintzakeanlgintzakenan gintzakek/gintzaken ~ gaitzakt: gintzaket:n gintzake -_.~------F> gaitzakezu gintzakezun gintzakezu e. gaitzakezue gintzakezuen gintzakezue e: gaitzakete gintzaketen gintzakete .e II.IRAGANKORRA ~a ORAINA IRAGANA gJ 1. NOR-NORK (nor: ZU) Modu ALEGIAZKOA *EZAN nor nork nor nork nor nork -Ne ZA T - Nint ZA DA n -Nint ZA T - ~ -He ZA KiN - Hint ZA AiNA n -Hint ZA KiN - ahala -de ZA -- n n n ZA - - ~ -Ga it ZA GU - Gint ZA GU n -Oint ZA GU -za ~ ZA ZU Zint ZA ZU n -Zint ZA ZU -Za it ZA te ZUE - Zint ZA te ZUE n -bnt ZA te ZUE ~ -d it ZA TE - n TE n n TE nor nork nor nork nor nork Na ZA KE T Nint ZA KE DA n Nint ZA KE T ~ Ha ZA KE KIN Hint ZA KE A/NA n Hint ZA KE KIN + ahala de ZA KE - ('I ZA KE - en (") ZA KE - Ga it ZA KE GU Gint ZA KE GU n Gint ZA KE GU za ~ ZA KE ZU Zint ZA KE ZU n Zint ZA KE ZU Za it ZA KEte ZUE Zint ZA KE Ie ZUE n Zint ZA KE te ZUE d it ZA KE TE (') ZA KE TE n (") ZA KE TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-3 A-4 B-5 B-5 B-6 zaitzadan bazaitzat zaitzadala zintzadan zintzadala zintzadan bazintzat --~------zaitzan bazaitza zaitzala zintzan zintzala zintzan bazintza - ahala bazaitzagu zaitzagula zintzagun zintzagula zintzagun bazintzagu I~~~un ------zaitzaten bazaitzate zaitzatela zintzaten zintzatela zintzaten bazintzate A-5 B-8 B-7 ~::aket zintzakedan zintzaket + ahala I ------zaitzake zintzakeen zintzake zaitzakegu zintzakegun ------zintzakegu ------Ut zintzakete w zaitzakete I zintzaketen I \0 II. IRAGANKORRA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA 1. NOR-NORK (nor: ZUEK) ~Modua ~ *EZAN nor nork nor nork nor nork -Na ZA T - Nint ZA DA n -Nint ZA T -Ha ZA KiN Hint ZA AiNA n -Hint ZA KiN - ahala -de ZA . - (0) n (0) - -Ga it ZA GU Gint ZA GU n -Glnt ZA GU -Za it ZA ZU Zint ZA ZU n -Zint ZA ZU ·za it ZA te ZUE - Zinl ZA Ie ZUE n -Zinl ZA Ie ZUE -d II ZA TE - (") TE n (0) TE - nor nork nor nork nor nork Na ZA KE T Nint ZA KE DA n Nint ZA KE T Ha ZA KE KIN Hint ZA KE AiNA n Hint ZA KE KIN + ahala de ZA KE - (oJ - n (OJ Ga it ZA KE GU Ginl ZA KE GU n Gint ZA KE GU 7a it ZA KE ZU Zini ZA KE ZU n Zint ZA KE ZU Za h ZA KEle ZUE Zinl ZA KEle ZUE n Zinl ZA KE Ie ZUE d it ZA KE TE n TE n n TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-4 8-5 8-5 8-6 zaitzatedan bazaitzatet zaitzatedala zintzatedala ------w ____ zintzatedan------zintzatedan bazintzatet------zaitzaten bazaitzate zaitzatela zintzaten zintzatela zintzaten bazintzate ttl • ahala I zaitzategun zaitzategula c:: bazaitzategu zintzategun zintzategula zintzategun bazintzategu I Vl ~ zaitzate(te)n bazaitzate(te) zaitzate(te)la zintzate(te)n zintzate(te)la zintzate(te)n bazintzate(te) > A-5 8-8 8-7 zaitzaketet zintzaketedan zintzaketet ~;tt"akete -----. ---- ~ + ahala I zintzaketen zintzakete zaitzaketegu zintzaketegun zintzaketegu ~ eo~ zaitzakete(te) Izintzakete(te)n Izintzakete(te) .e IL IRAGANKORRA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA gJ I. NOR-NORK (nor: HAIEK) ~Modua en *EZAN nor nork nork nor nork nor ·Na ZA T - N ZA n -N ZA · ~ -Ha ZA KIN - H ZA n -H ZA - -ahala ·de ZA . - ze - ZA n -Ie - ZA - ~ ·Ga it ZA GU . Gen ZA n -Gen ZA · ·za it ZA ZU - Zen ZA n -Zen ZA -za it ZA te ZUE - Zen ZA TE n -Zen ZA TE · ~ -d R ZA TE - z R ZA TE n -I it ZA TE - nor nork nork nor nork nor ~ ~ Na ZA KE T N ZA KE en N ZA KE :0:: Ha ZA KE KIN H ZA KE en H ZA KE + ahala df3 ZA KE - ze - ZA KE en Ie - ZA KE Ga it ZA KE GU Gen ZA KE en Gen ZA KE Za R ZA KE ZU Zen ZA KE en Zen ZA KE Za R ZA KEte ZUE Zen ZA KE TE n Zen ZA KE TE d R ZA KE TE z it ZA KE TEn I it ZA KE TE ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-3 A-4 B·5 B-5 B-6 ditzadan bllditzat ditzadala nitzan nitzaIa nitzan banitza ditzaanlditzanan baditzaklbaditzan ditzaaIalditzaeaIa hitzan hitzaIa hitzan bahitza ditzan baditza ditzala zitzan zitzaIa Iitzan balitza - ahala I ditzagun baditza ditzagul genitzan genitzaIa genitzan bagenitza ditzazun badiu:J:: ditzazul: zenitzan zenitzala zenitzan baZenitza ditzazuen baditzazue ditzazuela zenitzaten zenitzatela zenitzaten bazenitzate ditzaten lladitzate ditzatela zitzaten zitzatela Iitzaten llalitzate A-j B-8 B-7 I ditzaket nitzakeen nitzake + ahala ditzakeklditzaken hitzakeen hitzake ditzake zitzakecn Iitzake ditza.l(egu genitzakeen genitzake ditzakezu zenitzakeen zenitzake ditzakezue zenitzaketen zenitzakete UI ditzakete zitzaketen Iitzakete I e II.IRAGANKORRA VI I. NOR-NORK t3 *EZAN AGINTERA (4) NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK nor nork nor nork nor nork nor nork nor nork nor nork nor nork Na ZA T • Na ZA T - Na ZA T - Na ZA T Na ZA T- Na ZA T - Na ZA T Ha ZA KIN Ha ZA KiN • Ha ZA KIN - Ha ZA KIN - Ha ZA KiN - Ha ZA KIN . Ha ZA KIN de ZA - - de ZA - (d)e ZA - (S) - de ZA - de ZA - de ZA - - (d)e ZA - (5) Ga it ZA GU • Ga it ZA GU - Ga it ZA GU • Ga it ZA GU Ga it ZA GU - Go it ZA GU - Ga it ZA GU Za it ZA ZU Za it ZA ZU • Za it ZA ZU - Za it ZA ZU • Za it ZA ZU - Za it ZA ZLJ . Za it ZA ZU Za it ZA te ZUE Za it ZA te ZUE • Za it ZA te ZUE - Za it ZA te ZUE - Za it ZA te ZUE - za it ZA Ie ZLJE . Za it ZA te ZUE • d it ZA TE - d it ZA TE - (di it ZA TE(s) - d it ZA TE • d it ZA TE - d il ZA TE - (d) n ZA TE(s) - NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK e Ie e e e e e (6; (6) (hazal-) ------(zaitzat-) (zaitzatet-) --- nazaklnazan ----- ezaklezan ~aitzaklgaitzan ------itzaklitzan (naza-) (haza-) beza gaitza-) (zaitza-) (zaitzate-) bitza ----- (hazagu-) ------(zaitzagu-) (zaitzategu-) --- nazazu ----- ezazu gaitzazu ------itzazu ~ nazazue ---- ezazue ~aitzazue ------itzazue CI'J (nazate-) (hazate-) bezate gaitzate-) (zaitzate-) (zaitzate(te)-) bitzate ~ > (4) Beste honako adizkiok ere (·za· ez baizik -u- erro dutenok) ontzat eman ditugu. Ikus, euk, eun, beu, euzu, euzue, beute. Eta *ituk, *itun, bitu, *ituzu, *ituzue, *bituzte. g (5) NORK hirugarren pertsona denean. d-ren ordez B· agertuko da adizkiaren buman. Hots, NORK eta NOR, biak, hirugarren pertsonakoak direnean agertuko da hasiera t3 ko B· hori: eros beza (hark etxea, adibidez). e:.. (6) NORK lehen pertsonakoa denean (nik 000 guk), (dezat-), (dezagu-). (ditzat-), (ditzagu-) behar zukeen, taula osoarekin adostasuna gordetzeko. Hots: (hazat-), (zaitzat-), e: (zaitzatet-)-ekin parekotasuna beharko genukeen. .e c:::tIl Vl ;>:: r-> S Z o II. lRAGANKORRA ;; 2. NOR(ZER)-NORI-NORK ~Modua ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA ~ *EDUN nor nori nork nork nor nori nork nor nori >::c > T T N DA n -N T c::: KIN KIN H AlNA n -H KIN ;>::> - ahala di 0 z 0 n -I - 0 GU GU Gen GU n -Gen GU ZU ZU Zen ZU n -Zen ZU ZUE ZUE Zen ZUEle n -Zen ZUEle di zki E TE z zki E Ie n -I zki E Ie nor nori nork nork nor nori nork nor nori DA KE T N DA KEen N DA KE AlNA KE KIN H NNA KEen H AlNA KE + ahala di 0 KE . z - 0 KEen I - 0 KE GU KE GU Gen GU KEen Gen GU KE ZU KE ZU Zen ZU KEen Zen ZU KE ZUE KE ZUE Zen ZUE KElen Zen ZUE KE Ie di zki E KE TE z zki E KElen I zki E KE Ie t; T T N LA p -N T A1NA Vv'N H A1NA n -H KIN - ahala I di 0 z 0 n ~; 0 GU GU Gen GU -(;on GU " ZU ZU Zen ZU n -Zen ZU ZUE ZUE Zen ZUEI8 n -Zen ZUE 10 di zki E , - " zki E i;·~ n -' zki E t& nor nori nork nork nor norl nork nor nort DA KE T N riA KE en N riA KE AlNA KE KN H AlNA KE en H A1NA KE + ahala ldi 0 KE z. 0 KEen 1 0 KE au KE GU G(-m GU KE cr- Gen OJ I Nor: HURA Nor: HAIEK ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A·}------B-} B-4----- A·}----- B-}----- B-4------ahala Idiatldinat nianlninan baniklbanin dizkiatldizkinat nizkianlnizkinan banizkiklbanizkin diot nion banio dizkiot nizkion banizkio e:ttl ------. ------~ dizut nizun banizu dizkizut nizkizun banizkizu dizuet nizuen banizue dizkizuet nizkizuen banizkizue ~ diet nien banie dizkiet nizkien banizkie > B·] A-2 B-]----- B-2----- A·2---. ----- B-2----- + ahala Idi;k"etldinaket niakeenlninakeen niakelninake dizkiaketldizkinaket nizkiakeenlnizkinakeen nizkiakeJnizkinake ~ dioket niokeen nioke dizkioket nizkiokeen nizkioke ------. ------13 dizuket nizukeen nizuke dizkizuket nizkizukeen nizkizuke dizueket nizuekeen nizueke dizkizueket nizkizuekeen nizkizueke e.c:>. dieket niekeen nieke dizkieket nizkiekeen nizkieke .E II.IRAGANKORRA tIl 2. NOR(ZER)-NORI-NORK (nork: IDK) ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA cen *EDUN ~ nor nor! nork nork nor nor! nork nor nor! ~ -l DA T N DA n ~N T N A/NA KIN H AlNA r -H KIN :> - ahala Idl 0 z - 0 n -I 0 Z GU GU Gen GU n ~Gen GU ~ ZU ZU Zen ZU n -Zen ZU WE ZUE Zen ZUE!e r -Zen ZUE Ie ~ dI zki E TE z zkl E Ie n -I zki E te :> :;:d nor nori nork nork nor norl nork nor norl :> C :> DA KE T N DA KEen N DA KE ~ KE H AlNA KE en I AlMA KIN H AiNA KE + ahala I di 0 KE 7. . 0 KEen I 0 KE GU KE OU G£:.~n GU KEen GEn GU KE ZU KE ZU Zen ZiJ KE fJn Zen ZU KE ZUE KE ZUE Zen ZUf.' Kf.' If"" Zen ZUE KE to Nor: HURA Nor: HAIEK ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-I B-1 B-4 A-I B-1 B-4 didakldidan hidan bahit dizkidakldizkidan hizkidan bahizkit di~kidion ------. ------ahala I hion bahio dizkiokldizkion hizkion bahizkio diguk/digun higun bahigu dizkiguk/dizkigun hizkigun bahizkigu ------.------.------. ------diekldien hien bahie dizkiekldizkien hizkien bahizkie A-2 8-3 8-2 A-2 B-3 B-2 + ahala ~~ekldidaken hidakeen hidake dizkidakekldizkidaken hizkidakeen hizkidake I ------diokekldioken hiokeen hioke dizkiokekldizkioken hizkiokeen hizkioke digukekldiguken higukeen higuke dizkigukekldizkiguken hizkigukeen hizkiguke ~------. ------v. ~ diekekldieken hiekeen hieke dizkiekekldizkieken hizkiekeen hizkieke I v. II.IRAGANKORRA VI 2. NOR(ZER)-NORI-NORK(nork: HARK) ~Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ *EDUN nor nori nork nork nor nori nork nor nori T T N i DA n 41'4 T KIN KIN H j A1NA n -n KIN - ahala di 0 - z i - 0 n -I - 0 GU GU Gen i GU n -8$n GU ZU ZU Zen i ZU n -Zm ZU ZUE ZUE Zen i ZUEtB n -Zen ZUEte di zki E TE z i zki E te n -I zki E te- nor nori nork nork nor nori nork nor nori DA KE T N DA KEen N j DA KE A1NA KE KiN H A1NA KEen H j A1NA KE + ahala di 0 KE . z - 0 KEen 1 i - 0 KE GU KE ell GHn GU KEen Gen j GU KE ZU KE ZU Zen ZU KEen Zen j ZU KE ZUE KE WE Zen ZUE KEten Zen I ZUE KEte di zki E KE TE l. zki E KEten I , zki E KEte Nor: HURA Nor: HAIEK ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-1 B-1 B-4 A-1 B-1 B-4 dit zidan balit diZkit zizkidan balizkit - ahala I dikldin zianlzinan baliklbalin dizkikldizkin zizkianlzizkinan balizkilclbalizkin dio zion balio dizkio zizkion balizkio gJ di zlgun baligu dizkigu °ki balizkigu en wru Zlzun balizu dizkiZu :ki~ balizkiiu dizue zizuen balizue dizkizue zizkizuen balizkizue die zien balie dizkie zizkien balizkie ~ > A-2 B-3 B-2 A-2 B-3 B-2 h I Ididake zidakeen lidake dizkidake zizkidakeen lizkidake + a a a diakeldinake ziakeen/zinakeen liakellinake dizkiakeldizkinake zizkiakeen/zizkinakeen lizkiakellizkinake g dioke ziokeen Hoke dizkioke zizkiokeen lizkioke diguke zigukeen liguke dizki uke zizkigukeen lizkiguke !3 diiuke zizukeen lizuke dizIJwre zizkiiukeen lizkizuke e!. dizueke zizuekeen lizueke dizkizueke zizkizuekeen lizkizueke e: dieke ziekeen lieke dizkieke zizkiekeen lizkieke .e. II.IRAGANKORRA 2. NOR(ZER)-NORI-NORK (nork: GUK) Modua ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA gJ ~ en *EDUN nor norl nork nork nor nor! nork nor norl DA T N DA n -N T ~ AlNA KIN H AlNA n -H KIN - ahala dI 0 z - 0 n -I - 0 GU GU Gen GU n -Gen au ~ zu ZU Zen ZU n -Zen ZU ZUE ZUE Zen ZUEle n -Zen ZUEle di zki E TE z zld E Ie n -I zld E Ie ; nor norl nork nork nor nor! nork nor norl OA KE T N OA KE en N DA KE ~ AlNA KE KiN H AlNA KE en H AlNA KE + ahala di 0 KE z 0 KEen 1 - 0 KE GU KE GU Gen GU KE en Gen au KE ZU KE ZU Zen ZU KEen Zen ZU KE ZUE KE ZUE Zen ZUE KElen Zen ZUE KEle di zki E KE TE z zld E KElen 1 zki E KEle Nor:HURA Nor: HAIEK ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-I B-1 B-4 A-I B-1 B-4 ------. ------ahala Id!agu/dinagu gen!anlgeninan bagenikJbagenin dizkiaguldizkinagu genizkianlgenizkinan bagenizkik/bagenizkin dlOgu gemon bagenio dizkiogu genizkion bagenizkio ------d!mgu gen!zun bagenizu dizkizugudizkizu genizkizun bagenizkizu dizuegu gemmen bagenizue genizkizuen bagenizkizue diegu gemen bagenie dizkie~gu genizkien bagenizkie A·2 B-3 B·2 A·2 B-3 B-2 ------. ------+ ahala Id];keguldinakegu geniakeenlgeninakeen genialrelgeninake dizkiakegu/dizkinakegu genizkiakeenlgenizkinakeen genizkiake/genizkinake diokegu geniokeen genioke dizkiokegu genizkiokeen genizkioke ------. ------dizukegu genizukeen genizuke dizkizukegu genizkizukeen genizkizuke dizuekegu genizuekeen genizueke dizkizuekegu genizkizuekeen genizkizueke U\ diekegu geniekeen genieke dizkiekegu genizkiekeen genizkieke I ti II.IRAGANKORRA VI 2. NOR(ZER)-NORI-NORK (norlc: ZUK) ~a ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA .j>, Mod 00 *EDUN nor nori nork nork nor nori nork nor norl DA T N i DA n ·N T AiNA KiN H i A·NA n ·H KiN - ahala di 0 z i . 0 n ·i 0 GU au Gan i GU n ~Gen GU ZU ZU Zen i ZU n -Zen ZU ZUE ZUE Zen i ZUEle n ·Zen ZUE!e di zki E TE z i zki E Ie n ·1 zki E Ie nor nori nork nork nor nori nork nor norl DA KE T N DA KEen N DA KE ArNA KE KIN H AiNA KE en H AiNA KE +ahala eli 0 KE z . 0 KEen 1 - 0 KE GU KE GU Gan GU KEen Gen GU KE ZU KE ZU Zen ZU KEf'.f\ Zen ZU KE ZUE KE ZUE Zen ZUE KEleo Zen ZUE KE Ie di zki E KE TE z zki E KEen I zki E KE Ie Nor: HURA Nor: HAJEK ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-I 8-1 8-4 A·I 8-1 8-4 didazu zenidan bazenit dizkidazu zenizkidan bazenizkit - ahala ---.- .------.------1--- ttl diozu zenion bazenio dizkiozu zenizkion bazenizkio c:: diguzu zenigun bazenigu dizkiguzu zenizkigun bazenizkigu I v.> ~ dizkiezu :Ill diezu zenien bazenie zenizkien bazenizkie > A·2 8-J 8-2 A-2 8-3 8-2 + ahala I didakezu ----zenidakeen ---zenidake ------dizkidakezu -----zenizkidakeen -----zenizkidake >< diokezu zeniokeen zenioke dizkiokezu zenizkiokeen zenizkioke b digukezu zenigukeen zeniguke dizkigukezu zenizkigukeen zenizkigllke 'P e. 0. diekezu zeniekeen zenieke I dizkiekezu zenizkiekeen zenizkieke I E II.IRAGANKORRA 2. NOR(ZER)-NORI-NORK (nork: ZUEK) ~aModua ORAINA lRAGANA ALEGIAZKOA ~ Vl *EDUN ;:0:: nor norl nork nork nor nort nork nor norl DA T N DA n -N DA ~ AiNA KiN H AiNA n -H KiN - ahala di 0 2 - 0 n -I - 0 Z GU eu Gen GU n -Gen GU ;; ZU ZU Zen ZU n -Zen ZU " ZUE ZUE Zen ZUEle n -Zen ZUEle ~ di zki E TE 2 zki E te n -I zki E te >~ nor nor! nork nork nor nort nork nor nort c::> DA KE TN DA KE en N DA KE ;:0::> AiNA KE KIN H AiNA KE en H AfNA KE + ahala di 0 KE z - 0 KE,m I 0 KE GU KE GU Gen GU KE,m Gen GU KE ZU KE ZU Zen ZU KE en Zen ZU KE ZUE KE ZUE Zen ZUE KElen Zen ZUE KE Ie eli zki E KE TE z zki E KElen I zki E KE te Nor:HURA Nor: HAIEK ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-l B-1 B-4 A-l B-1 B-4 didazue zenidaten bazenidate dizkidazue zenizkidaten bazenizIddate - ahala 1--:------..._--- dlOzue zenioten bazeniote dizkiozue zenizkioten bazenizkiote diguzue zeniguten bazenigute ----dizIdguzue ----zenizkiguten bazenizIdgute------diezue zenieten bazeniete dizIdezue zenizkieten bazenizkiete A-2 B-3 B-2 A-2 B-3 B-2 zenizkidaketen zenizkidakete + ahala I~~~ezue -----zenidaketen ------zenidakete -----dizkidakezue ------diokezue zenioketen zeniokete dizIdokezue zenizkioketen zenizIdokete zenizIdgukete digukezue------zeniguketen -----zenigukete dizIdgukezue------zenizkigukelen ------Vt diekezue zeniekelen zeniekele dizIdekezue zenizkieketen zenizIdekete I t II.IRAGANKORRA VI 2. NOR(ZER)-NORI-NORK (nork: HAJEK) ~Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA oVI *EDUN nor nori nark nark nor nori nark nor norl DA T N j DA n -N j DA A1NA KiN H j AlNA n -H i AlNA - ahala dl 0 z j - 0 n -I j - 0 GU GU Gell j GU n -Gen i GU ZU ZU Zt:~n j ZU n -Zen j ZU ZUE ZUE Zen j ZUEle n -Zen i ZUEle dl zki E TE z i zkl E Ie n -I I zkl E Ie nor nori nark nark nor nori nark nor norl DA KE T N j DA KEen N j DA KE A1NA KE KIN H j AlNA KE en H j A1NA KE +ahala dl 0 KE z j - 0 KEen I j - 0 KE GU KE GU GHfl i GU KE en Gen j GU KE ZU KE ZU Zen i ZU KEen Zen j ZU KE ZUE KE ZUE Zen i ZUE KEten Zen j ZUE KE te eli zki E KE TE z I zkl E KElen II zki E KE Ie Nor:HURA Nor: HAIEK ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A.-I B-1 B-4 A.-I B-1 B-4 didate zidaten balidate dizkidate zizkidaten balizkidate - ahala Id!ateldinate ziatenlzinaten baliateIbaIinate dizkiateldizkinale zizkialenlzizkinaten balizkialeIbaIizkinate diole zioten baliole dizkiole zizkiolen baIizkiole c:ttl digule zigulen baligule dizkigule zizkigulen balizkigule CIl diZule zizulen balizule dizkiZule zizkizulen balizkiZule dizuele zizuelen balizuele dizkizuele zizkizuelen balizkizuele ~ diele zielen baliele dizkiele zizkielen balizkiele > 0 A.-2 B-3 B-2 A.-2 B-3 B-2 ~=dinakele zidakelen Iidakete dizkidakele zizkidakelen lizkidakete + ahala I ziakelenlzinakelen Iiakelellinakele dizkiakeleldizkinakele zizkiakelenlzizkinakelen Jizkiakelellizkinakele ~ diokele ziokelen Iiokele dizkiokele zizkiokelen lizkiokele digukete ziguketen Iigukele dizkigukele zizkigukelen lizkigukele ~ diZukele zizukelen Jizukele dizkiZukele zizkiZukelen Jizkizukele dizuekele zizuekelen Jizuekele dizkizuekele zizkizuekelen Jizkizuekele sa. diekele ziekelen Iiekele dizkiekele zizkiekelen lizkiekele g ~ ~ ~ II.IRAGANKORRA 2. NOR(ZER}-NORI-NORK (zer: DURA) ~Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ; *EZAN > nor nort nork nork nor norl nork nor norl TT - N EZA DA n -N I EZA T - KIN • ~ KIN H EZA AlNA n ·H I EZA KIN - - ahala - nor norl nork nork nor norl nork nor norl T KE T N EZA DA KEen N EZA DA KE KIN KE KIN H EZA AlNA KE n H EZA AlNA KE + ahala diEZA 10 KE -- Z EZA - iO KEen I EZA - iO KE GU KE GU Gen EZA GU KEen Gan EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KElen Zen EZA ZUE KE Ie dl EZA zk(l) IE KE TE z EZA zk(l) iE KElen I EZA zk(l) IE KE Ie nor norl nork nork nor norl nork nor norl DA KE TN EZA - DA KE en N EZA DA KE A1NAKE KiN H EZA A1NA KE en H EZA A1NAKE +ahala di EZA iO KE - z EZA iO KEen 1 EZA • iO KE GU KE GU Gen EZA GU KE en Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KE ten Zen EZA ZUE KE te oi EZA 1ok(!) iE KE TE z EZA zk(!) iE KElen 1 EZA zk(i) iE KE Ie ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA 8-5 A-3 A-4 B-5--- B-6-- diezaadanldiezanadan badiezaatlbadiezanat diezaadalaldiezanadaIa Iniezaanlniezanan niezaalalniezanala niezaanlniezanan baniezak/baniezan diezaiodan badiezaiot diezaiodala niezaion niezaiola niezaion baniezaio ttl - ahala ------enc:: diezazudan badiezazut diezazudala niezazun niezazula niezazun baniezazu diezazuedan badiezazuet diezazuedala niezazuen niezazuela niezazuen baniezazue diezaiedan badiezaiet diezaiedala niezaien niezaiela niezaien baniezaie ~ ;I> B-8 , A-5 ---B-7 + ahala diezaaketldiezanalcet niezaakeeo/niezanakeen niezaakelniezanake ~ diezaioket niezaiokeen niezaioke ---- 'P diezazuket niezazukeen niezazuke diezazueket niezazuekeen niezazueke e:el. diezaieket niezaiekeen niezaieke e II.IRAGANKORRA 2. NOR (ZER)-NORI-NORK Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA gJ ~ CI:l (zer: HURA) (nor: HIK) nor norl nork nc>rk nor norl *EZAN nork nor norl DA T N EZA DA n -N EZA T . ~ AiNA KIN - H EZA AfNA n ·H EZA KiN - ahala - ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ u ~ B-j B-6 hiezadan bahiezat diezadaanldiezadanan-_.. ----badiezadaklbadiezadan ---diezadaalaldiezadanaIa hiezadan-- -hiezadala ------diezaioanldiezaionan badiezaioklbadiezaion diezaioaIaldiezaionaIa hiezaion hiezaiola hiezaion bahiezaio - ahala I diezaguanldiezagunan badiezaguklbadiezagun diezagoaIaldiezagunaIa hiezagun hiezagula hiezagun bahiezagu ------diezaieanldiezaienan badiezaieklbadiezaien diezaieaIaldiezaienaIa lhiezaien hiezaieIa hiezaien bahiezaie A-j B-8 B-7 +ahala diezadakekldiezadaken hiezadakeen ----hiezadake diezaiokekldiezaioken hiezaiokeen hiezaioke diezagukekldiezaguken hiezagukeen hiezaguke VI diezaiekekldiezaieken hiezaieke VI hiezaiekeen I W II. IRAGANKORRA VI ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA VI 2. NOR (ZER)-NORl-NORK Modu~ -l:>- (zer: HURA) (nork: HARK) nor nor! *EZAN nor norl nork nork nork nor norl T T N EZA DA n -N EZA T - KIN KiN • H EZA AlNA n -H EZA KIN - - ahala -eli EZA 10 -- z EZA - 10 n -I EZA - to - GU GU • Gen EZA GU n -Gem EZA GU - ZU ZU • Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU . ZUE ZUE· Zen EZA ZUE te n -Zen EZA ZUEte - -di EZA zk(l) IE TE • z EZA zk(i) IE te n -I EZA zk(i) IE te • nor nor! nork nork nor norl nork nor norl DA KE T N EZA DA KEen N EZA DA KE AlNAKE KiN H EZA AlNA KE en H EZA AlNA KE + ahala eli EZA 10 KE· z EZA • 10 KEen I EZA - 10 KE GU KE GU Gao EZA GU KEen Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KEten Zen EZA ZUE KE Ie di EZA zk(i) IE KE TE z EZA zk(i) IE KEten I EZA zk(i) IE KE 1£, ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-] A-4 8-5 8-5 8-6 diezadan badiezat diezadala ziezadan ziezadala liezadan baliezat diezaanfdiezanan badiezaklbadiezan diezaalaldiezanala ziezaanlzi;:zanan ziezaalalziezanala liezaanlliezanan baliezaklbaliezan diezaion badiezaio diezaiola ziezaion ziezaiola liezaion baliezaio diezagun badiezagu diezaguIa ziezagun ziezagula liezagun baliezagu g] - ahala diezazun badiezazu diezazula ziezazun ziezazula liezazun baliezazu Vl diezazuen badiezazue diezazuela ziezazuen ziezazuela liezazuen baliezazue diezaien badiezaie diezaiela ziezaien ziezaiela liezaien baliezaie ~ ;I> A-5 8-8 8-7 diezadake ziezadakeen liezadake + ahala diezaakeldiezanake ziezaaiceenlziezanakeen liezaakelliezanake diezaioke ziezaiokeen liezaioke ~ diezaguke ziezagukeen liezaguk:e diezazuke ziezaZukeen liezazuke 13 diezazueke ziezazuekeen liezazueke eo diezaieke ziezaiekeen liezaieke g II. IRAGANKORRA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA gJ 2. NOR (ZER)-NORl-NORK ~Modua en (zer: DURA) (nork: GUK) *EZAN nor nori nork nork nor nori nork nor nori TT N EZA DA n -N EZA T ~ AlNA KIN - H EZA AlNA n -H EZA KIN Z - ahala -di EZA iO . - z EZA - iO n -I EZA- iO o GU GU - Gen EZA au n -Gen EZA GU :; ZU ZU - Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU - ZUE ZUE- Zen EZA ZUEI" n -Zen EZA ZUEte - ~ -di EZA z.k(i) iE TE - z EZA zk(l) iE Ie n -I EZA zk(i) iE te - ~ nor nor! nork nork nor nor! nork nor nori c::> > T KE T N EZA DA KE en N EZA DA KE ~ AlNAKE KIN H EZA AlNA KE en H EZA AlNA KE + ahala diEZA iO KE - z EZA - iO KE en 1 EZA· iO KE GU KE GU Gen EZA au KE en Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KEten ZH-n EZA ZUE KE te dl EZA zk(l) iE KE TE z EZA zk(i) iE KEten 1 EZA zk(i) IE KE te ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A4 B-S B-S B-6 diezaagunldiezanagun badiezaagulbadiezanagu diczaagulaldiezanagula gcniezaanlgcniezanan geniezaalalgeniezanala geniezaanlgeniezanan bagenlezak/bageniezan diczaiogun badiezaiogu dic7.aiogula geniezaion geniezaiola geniezaion bageniezaio - ahala diezazugun badiezazugu diczazugula geniezazun geniezazula geniezazun bageniezazu dielazucgun badiezazuegu diezazuegula geniezazuen geniezazuela geniezazuen bagcniezazue diezaiegun badie:ciegu diezaiegula geniezaien geniezaiela geniezaien bagenlezaie A-S B-8 B-7 + ahala diezaakcguldiezanakcgu geniezaakeenlgeniezanakeen geniezaakelgeniezanake diezaiokegu geniezaiokeen geniezaioke diezazukegu geniezazukeen geniezazuke diezazuekegu geniezazuekeen geniezazucke Ul diezaickegu Ul geniezaiekeen geniezaieke Ul II.IRAGANKORBA v. VI 2. NOR (ZER)-NORI-NORK ~aModu' ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA (zer: HURA) (nork: ZUK) '" nor nori nork nork nor nori nork nor nort *EZAN DA T N EZA DA n -N EZA T KIN KIN - H EZA AfNA n -H EZA KIN - ahala -di EZA 10 - z EZA - 10 n -I EZA - 10 . GU GU - Gen EZA GU n -Gen EZA GU . ZU ZU - Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU ZUE ZUE- Zen EZA ZUEle n -Zen EZA ZUEle - -dl EZA zk(l) IE TE - Z EZA zk(l) IE te n ·1 EZA zk(i) iE te - nor nori nork nork nor nort nork nor nori DA KE T N i EZA DA KEen N EZA DA KE KIN KE KiN H i EZA AfNA KE en H EZA AfNA KE +ahala di EZA 10 KE - z i EZA - 10 KEen I EZA· iO KE GU KE GU Gen i EZA GU KEen Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen I EZA ZU KE en Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zf~11 i EZA ZUE KEten Zen EZA ZUE KE Ie di EZA zk(i) IE KE TE z i EZA zk(l) IE KElen I EZA zk(i) iE KE Ie ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-4 8-5 8-5 8-6 diezadazun badiezadazu diezadazula zeniezadan zeniezadala zeniezadan bazeniezat ------ttl diezaiozun badiezaiozu diezaiozula zeniezaion zeniezaiola zeniezaion bazeniezaio c:: • ahala I diezaguzun badiezaguzu diezaguzuIa zeniezagun zeniezaguIa zeniezagun bazeniezagu CI> ._------~ ------::0 diezaiezun badiezaiezu diezaiezula zeniezaien zeniezaiela zeniezaien bazeniezaie > A·5 8-8 8-7 ~~adakezu zeniezadakeen zeniezadake + ahala I ------~ diezaiokezu zeniezaiokeen zeniezaioke diezagukezu zeniezagukeen ~ zeniezaguke e. diezaiekezu I zeniezaiekeeil I ;~;;Jezaieke E II.IRAGANKORRA 2. NOR (ZER)-NORI-NORK ~Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ (zer: HURA) (nark: ZUEK) nor norl nork nork nor norl nork nor nor! ·EZAN DA T - N i EZA DA n -N EZA DA - ~ KiN KiN - H i EZA AfNA n -H EZA AfNA - - ahala -dl EZA 10 - z i EZA . 10 n -I EZA - 10 - ~ GU au - Gen i EZA GU n -Gen EZA GU - 2U ZU - Zen i EZA ZU n -Zen EZA ZU - ZUE ZUE- Zen I EZA ZUEte n -Zen EZA ZUEte - ~ -di EZA zk(i) IE TE - Z i EZA zk(i) IE Ie n -I EZA zk(i) IE Ie - nor norl nork nork nor nor! nork nor norl DA KE TN EZA DA KEen N i EZA DA KE ~ KiN KE KiN H EZA AtNA KE en H i EZA AfNA KE + ahala di EZA 10 KE - z EZA • 10 KEen 1 i EZA - 10 KE GU KE GU Gen EZA GU KEen Gell i EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen i EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KEten Zen I EZA ZUE KE te di EZA zk(i) IE KE TE z EZA zk(;) IE KElen 1 i EZA zk(;) IE KE Ie ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-4 B-5 B-5 B-6 diezadazuen badiezadazue zeniezadaten zeniezadatela zeniezadaten bazeniezadate ------diezadazuela ------diezaiozuen badiezaiozue diezaiozuela zeniezaioten zeniezaiOlela zeniezaiOlen bazeniezaiote zeni~zaguten zeniezagutela zeniezaguten bazeniezagute - ahala I~~guzuen badiezaguzue ---diezaguzuela ------diezaiezuen badiezaiezue diezaiezuela zeniezaieten zeniezaietela zeniezaieten bazeniezaiete A-5 B-8 B-7 + ahala I ~~dakezue zeniezadaketen------zeniezadakete diezaiokezue zeniezaioketen zeniezaiokete diezagukezue -----zeniezaguketen zeniezagiJkete----- VI ------VI diezaiekezue zeniezaieketen zeniezaiekete I ...,J II. JRAGANKORRA Vt ORAINA IRAGANA Vt 2. NOR (ZER)-NORI-NORK ~Modua ALEGIAZKOA 00 (zer: DURA) (nork: HAJEK) nor norl nork nork nor nori *EZAN nork nor nori DA T N EZA DA n -N EZA DA - AlNA KIN - H EZA AlNA n -H EZA AlNA - - ahala -di EZA 10 - z EZA 10 n -I EZA - 10 - GU GU - Gen EZA GU n -Gen EZA GU - ZU ZU - Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU - ZUE ZUE- Zen EZA ZUEte n -Zen EZA ZUEte - -eli EZA zkii) IE TE - z EZA zk(l) IE te n -I EZA zkil) IE te - nor nor! nork nark nor nor! nork nor norl DA KE T N EZA DA KE en N EZA DA KE AlNAKE KIN H EZA AlNA KE en H EZA AlNA KE + ahala di EZA 10 KE - z EZA - 10 KE en 1 EZA - iO KE GU KE GU Gen EZA GU KEen Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KEten Zen EZA ZUE KE te dl EZA zk(i) IE KE TE z EZA zk(i) iE KEten 1 EZA zk(i) IE KE te ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A·3 A-4 8·5 8-5 8-6 diezadaten badiezadate diezadatela ziezadaten ziezadatela liezadaten baJiezadate diezaatenldiezanaten badiezaatelbadiezanate diezaatelaldiezanatela ziezaatenlziezanaten ziezaatelalziezanatela liezaatenlliezanaten baJiezaatelbaJiezanate diezaioten badiezaiote diezaiotela ziezaioten ziezaiotela liezaioten baJiezaiote gJ - ahala diezaguten badiezagute diezagutela ziezaguten ziezagutela liezaguten baJiezagute tn diezazuten badiezazute diezazutela ziezazuten ziezazutela liezazuten baJiezazute diezazueten badiezazuete diezazuetela ziezazueten ziezazuetela liezazueten baJiezazuete diezaieten badiezaiete diezaietela ziezaieten ziezaietela liezaieten baJiezaiete ~ , A·5 8-8 8-7 diezadakete ziezadaketen liezadakete + ahala diezaaketeldiezanakete ziezaaketenlziezanaketen liezaaketelliezanakete ~ diezaiokete ., ziezaioketen liezaiokete diezagukete ziezaguketen liezagukete 'P diezazukete ziezazuketen liezaZukete diezazuekete ziezazueketen liezazuekete diezaiekete ziezaieketen liezaiekete 1 II. IRAGANKORRA AGINTERA (7) 2. NOR-NORI-NORK ~ CIJ zer: 3. pertsona HIK HARK ZUK ZUEK HAIEK *EZAN nor nori nork nor nori nork nor nori nork nor norl nork nor nori nork ~ DA T T T DA T DA T DA T KIN KIN KIN KiN KiN KiN KiN KiN AlNA KiN i EZA iO bi EZA iO - i EZA iO i EZA iO bl EZA iO GU GU GU GU GU GU GU GU GU GU ZU ZU ZU ZU ZU ZU ZU ZU ZU ZU ZUE ZUE ZUE ZUE ZUE ZUE ZUE ZUE ZUE ZUE i i EZA k(i) iE TE bi EZA zk(i) IE TE i EZA zk(i)iE TE i EZA zk(i)IE TE bi EZA zk(i)iE TE ~ :> ~ HIK HARK ZUK ZUEK I HAIEK c c c c c iezadakliezadan biezat iezadazu iezadazue biezadate ---- biezaklbiezan ------biezaatelbiezanate iezaiokliezaion biezaio iezaiozu iezaiozue biezaiote iezagukliezagun biezagu iezaguzu iezaguzue biezagute biezazu ------biezazute biezazue ------biezazuete iezaiekliezaien biezaie iezaiezu lezaiezue biezaiete c c c c c iezazkidakliezazkidan biezazkit iezazkidazu iezazkidazue biezazkidate ----- biezazldk/biezazkin ------biezazkiatelbiezazkinate iezazkiokliezazkion biezazkio iezazkiozu i~azkiozue biezazkiote iezazkigukliezazkigun biezazkigu iezazkiguzu iezazkiguzue biezazkigute biezazkizu ------biezazkizute biezazkizue ------biezazkizuete iezazkiekliezazkien I biezazkie iezazkiezu iezazkiezue biezazkiete VI (7) Hemen ere NORK lehen pertsonakoa denean, -en/-eta atzizkia duten adizkiek agertu beharko zuketen, beste tauletan bezala parentesi artean (diezaiot-J. ~ (diezaiegu-J. etab. baina hauek 668. orrialdeanjasoak dauden adizkiak besterik ez dira. II.IRAGANKORRA 2. NOR (ZER)-NORI-NORK ~Modu ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ (zer: HAJEK) (nark: NIK) nor norl nork *EZAN nork nor nori nork nor norl T T 0 N EZA DA n oN EZA T A1NA KiN - H EZA A1NA n -H EZA KIN 0 - ahala -d; EZA iO - 7- EZA - 10 n -I EZA - 10 0 au au - Gen EZA GU n -Gen EZA GlJ ZU ZU - Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU - ZUE ZUE- Zen EZA ZUEle n -Zen EZA ZUEte· - nor nor! nork nork nor norl nork nor nor! DA KE T N EZA DA KE en N EZA DA KE A1NAKE KtN H EZA A1NA KE en H EZA A1NAKE +ahala di EZA iO KE - 7- EZA- 10 KEen I EZA - 10 KE GU KE GU Gen EZA au KE en Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KEten Zen EZA ZUE KE te di EZA zk(l) IE KE TE z EZo.. zk(l) IE KEten I EZA zk(l) IE KE te ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-3 A" 8-5 B-5 Bo(, diezazkiadanldiezazkiaadan badiezazkialAJadiezazki- diezazkiadalaldiezazkinadala Iniezazkianlniezazkinan niezazkialalniezazkinalaIniezazkianlniezazkinan baniezazkiklbaniezaz diezazkiodan nat diezazkiodala niezazkion niezazkiola niezazkion kin - ahala badiezazkiOl baniezazkio ~ diezazkizudan diezazkjzudala niezazkizun niezazkizula niezazkizun diezazkizuedan badiezazkizut diezaZkizuedala niezazkizuen niezazkizuela niezazkizuen baniezazkizu ~ diezazkitdan badiezazkizuet diezazkiedala niezazkien niezazkiela niezazkien baniezazkizue badiezazkiet baniezazkie > A-5 B-8 B-7 + ahala ldiezazkiaketldiezazkinaket niezazkialreenlniezazkitakeen niezazkiakelniezazkina g diezazkioket niezazkiokeen ke niezazkioke p diezazkizuket niezazkizukeen eo diezazkizueket niezazkizuekeen niezazkizuke Q. diezazkieket niezazkiekeen niezazkizueke E U. JRAGANKORRA 2. NOR (ZER)-NORI-NORK Modu ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ ~ VJ (zer: HAJEK) (nork: ffiK) ;.:: nor nori nor1l: nork nor norl nork nor nori *EZAN ~ DA T N EZA DA n -N EZA T KiN KIN - H EZA ArNA n -H EZA KiN S - ahala -di EZA iO - z EZA - iO n -J EZA - iO - z GU au - Gen EZA GU n -Gen EZA GU - ;; ZU ZU : Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU " ZUE ZUE- Zen EZA ZUE Ie n -Zen EZA ZUEle - -di EZA zk(i) iE TE - z EZA zk(l) iE te n -J EZA zk(i) IE Ie - ~ > ~ nor nori nork nork nor norl nor1l: nor nori c:: DA KE T N EZA DA KEen N EZA DA KE >;.:: AiNAKE KIN H EZA AiNA KE en H EZA AiNA KE + ahala di EZA iO KE - z EZA - 10 KE en I EZA - 10 KE GU KE GU aen EZA GU KEen Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KE en Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KE ten Zen EZA ZUE KE Ie ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A~3 A-4 IB-5 B-5 B-6 diezazkidaanldiezazkidanan badiezazkidaklbadiezazkidan diezazkidaalaldiezazkidanala hiezazkidan hiezazkidala hiezazkidan bahiezazkit -- I----- ~~---- diezazkioanldiezazkionan badiezazkiok/badiezazkion diezazkioalaldiezazkionala Ihiezazkion hiezazkiola hiezazkion bahiezazkio - ahala diezazkiguanldiezazkigunan badiezazkigukJbadiezazkigun diezazkigualaldiezazkigunala hiezazkigun hiezazkigula hiezazkigun bahiezazkigu diezazkieanldiezazkienan badiezazkiek/badiezazkien diezazkiealaldiezazkienola hiezazkien hiezazkiela hiezazkien bahiezazkie A-5 B·8 B-7 + ehala diezazkidakekldiezazkidaken hiezazkidakeen hiezazkidake diezazkiokekldiezazkioken hiezazkiokeen hiezazkioke diezazkigukekldiezazkiguken hiezazkigukeen hiezazkiguke VI diezazkiekekldiezazkieken hiezazkiekeen hiezazkieke ~ II.IRAGANKORRA VI 2. NOR (ZER)-NORI-NORK Modu ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA 0-. ~ N (zer: HAIEK) (Dork: HARK) nor nori nork nork nor nori nork nor norl *EZAN TT N EZA DA n -N EZA T - KIN KIN - H EZA A1NA n -H EZA KIN - - ahala -d! EZA 10 - - z EZA - 10 n -I EZA - 10 - GU GU - Gen EZA GU n -GHI"! EZA GU - ZU ZU - Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU - ZUE ZUE- Zen EZA ZUE te n ~Zf.m EZA ZUE Ie - -di EZA zk(l) IE TE - 2 EZA zk(l) IE Ie n -I EZA zk(l) IE Ie - nor nori nork nork nor nori nork nor nori DA KE T N EZA DA KEen N EZA DA KE A1NAKE KIN H EZA A1NA KE en H EZA A1NA KE + ahala dl EZA iO KE - z EZA - iO KE en 1 EZA - 10 KE GU KE GU Gf:m EZA GU KEen Gen EZA GU KE ZU KE ZL' Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KE ten Zen EZA ZUE KE Ie di EZA zk(l) IE KE TE 2 EZA zk(l) IE KE len 1 EZA zk(l) IE KE te ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-4 8-j 8-j 8-6 diezazkidan badiezazkit diezazkidala ziezazkidan ziezazkidala liczazkidan baliczazkit diezazkianldiezazkinan badiezazkiklbadiezazkin diezazkialaldiezazkioala ziezazkianlziezazkinan ziezazkialalziezazkioala liczazkiaolliezazkinan baliezazkiklbaliczazkin diezazkion badiezazkio diezazkiola ziezazkioo ziezazkiola liezazkioo baliczazkio - ahala diezazkigun badiezazkigu diezazkigula ziezazkigun ziezazkigula liczazkigun baliczazkigu gj diezazkizon badiezazkizo dlezazkizula ziczazkizuo ziezazkizula liczazkizuo baliczazkizu diezazkizoen badiezazkizue diezazkizoela ziezazkizuco ziezazkizuela liczazkizuen baliczazkizue diezazkien badiezazkie diezazkiela ziezazkieo ziezazkiela liczazkieo baliczazkie ~ :> A-j 8-8 B-7 diezazkidake ziezazkidakeeo liczazkidake +ahala dit'.zazkiakeldiezazkinake ziezazkiakecolziezazkinakeen liczazkiakelliczazkioake g diezazkioke ziezazkiokeen liczazkioke diezazkiguke ziezazkigukeeo liczazkiguke FJ diezazkizuke ziezazkizokeeo liczazkizuke l! diezazkizueke ziczazkizuekeeo liczazkizucke e: diezazkiekc ziezazkiekeeo liczazkieke e II. JRAGANKORRA g] 2. NOR (ZER)-NORI-NORK ~Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA (zer: HAJEK) (nork: GUK) ) nor norl nork nork nor nort *EZAN nork nor nort TT N EZA DA n -N EZA T ~ AlNA KiN • H EZA AlNA n -H EZA KIN - - ahala ·til EZA 10 . 2 EZA - 10 n -I EZA . iO - ~ GU GU - Gen EZA GU n -Gen EZA GU ZU ZU • Zen EZA ZU n -Zr;n EZA ZU - ZUE ZUE· Zen EZA ZUE If' n -Zen EZA ZUE Ir;- ~ -dl EZA zk(l) IE TE • z EZA zk(l) IE te n -I EZA zk(l) IE te - nor nori nork nork nor nor! nork nor nori ~ T KE TN EZA DA KE,m N EZA DA KE AlNAKE KiN H EZA AlNA KEen H EZA AlNAKE + ahala 01 EZA 10 KE· z EZA . 10 KEen 1 EZA - 10 KE GU KE GU Gen EZA GU KE en Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KEten Zen EZA ZUE KE te dl EZA zk(l) iE KE TE z EZA zk(l) IE KEten 1 EZA zk(l) IE KE te ORAINA IRAGAN1\. ALEGIAZKOA A·j A-< B-3 B-3 8~ di",miagunldiezazkinagun badiezazkiaglli1lademkinagu diwzkiagulaidiezazkinaguIa Igeniezazkionlgenieuzkinan geniezazkial&'geoiezazkinala geniezazkionlgeniQozi + ahala Idieuzkiakeguldiczazkinakegu geniezazkiakeenlgeniezazkinakeeo geniezazkiakdgeniQozi nor nort nork nork nor nort nork nor nort DA KE TN EZA DA KEen N EZA DA KE KiN KE KIN H EZl\. AlNA KE en H EZA AlNA KE + ahala diEZA 10 KE - z EZA 10 KEen I EZA 10 KE GU KE GU Gen EZA GU KEen Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KEen Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KE len Zen EZA ZUE KE Ie di EZA zk(l) IE KE TE z EZA zk(l) IE KElen I EZA zk(l) IE KE Ie ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-J A-4 B-5 B-5 B-6 diezazkidazun badiezazkidazu diezazkidazula zeniezazkidan zeniezazkidala zeniezazkidan bazeniezazkit ...... ---- ...- ---- _... ----- ...... diezazlGozUD ttl badiezazkiozu diezazkiozula zeniezazkion zeniezazkiola zeniezazkion bazeniezazkio c::: • ahala I diezazkiguzun badiezazkiguzu diezazkiguzula zeniezazkigun zeniezazkigula zeniezazkigun bazeniezazkigu tn I ~ diezazkiezun badiezazkiezu diezazkiezula :::tl zeniezazkien zeniezazkiela zeniezazkien bazenlezazkie > 0 A-J B-8 B-7 ~:"kidakezu zeniezazkidakeen zeniezazkidake + ahala I ------. g diezazkiokezu zeniezazkiokeen zeniezazkioke diezazkigukezu zeniezazkigukeen zeniezazkiguke ~ ------e. diezazkiekezu I ;;;;~zazkiekeen zeniezazkieke E U.lRAGANKORRA ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA ~ 2. NOR (ZER)·NORI.NORK ~Modua en (zer: HAIEK) (ncrk: ZUEK) nor nor! nork nork nor nori *EZAN nork nor nor! DA T N EZA DA n -N EZA DA ~ KiN KiN - H EZA AiNA n -H EZA KIN - ahala -di EZA 10 - z EZA 10 n -I EZA - 10 GU GU - Gen EZA GU n -Gen EZA GU ZU ZU - Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU ZUE ZUE· Zen EZA ZUEle n -Zen EZA ZUEle - ·di EZA zk(i) iE TE - z EZA zk(i) IE Ie n -I EZA zk(i) iE Ie - i nor nor! nork nork nor norl nork nor nor! ~ DA KE T N EZA DA KEen N EZA DA KE ~ KIN KE KIN H EZA A/NA KE en H EZA AiNA KE + ahala di EZA iO KE· z EZA 10 KEen I' EZA . 10 KE GU KE GU Gen EZA GU KEen Goo EZA GU KE ZU KE ZU zen EZA ZU KE en Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zen EZA ZUE KElen Zen EZA ZUE KE Ie eli EZA zk(l) IE KE TE z EZA zk(l) IE KEten I EZA zk(i) IE KE Ie ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A·J A-4 B·S B-S B-6 diezazkidazuen badiezazlridazl;e diezazlridazuela zeniezllZkidalen zeniezazkidate!a zeniezazlridaten bazeniezllZkidate diezazkiozuen badiezazlriozue diezazkiC'zuela zeniezazkioten zeni~zazkiotela zeniezazkioten bazeniezazkiote - ahala I diezazkiguzuen badiezazlriguzue diezazkiguzuela zeniezazkiguten zeniezazkigutela zeniezazlriguten bazeniezazlrigute diezazkiezuen badiezazlriezue diezazkiezuela zeniezazkieten zeniezazkietela zeniezazkieten bazeniezazkiete A·S B-IJ B-7 +ahala diezazkidakezue zeniezazkidaketen zeniezazkidakete diezazkiokezue zeniezazkioketen zeniezazkiokete diezazkigukezue zeniezazkiguketen zeniezazkigukete VI 0'\ I diezazkiekezue zeniezazkieketen zeniezazkiekete VI II. JRAGANKORRA. VI 2. NOR (ZER)-NORI-NORK Modua ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA g:: ~r (zer: HAJEK) (nork: HAffiK) nor nori nork *EZAN nork nor nor! nork nor norl DA T N EZA DA n -N EZA DA AlNA KiN - H EZA AlNA n -H EZA AlNA - ahala -di EZA 10 z EZA 10 n -I EZA - 10 GU GU - Gen EZA GU n ~Gen EZA GU ZU ZU - Zen EZA ZU n -Zen EZA ZU ZUE ZUE- Zen EZA ZUEIf.' n -Zen EZA ZUEte - -di EZA zk(l)IE TE - z EZA zk(l) IE Ie n -I EZA zk(i) IE Ie • nor nor! nork nork nor nor! nork nor norl DA KE T N EZA DA KE en N EZA DA KE AlNAKE KiN H EZA AlNA KE en H EZA AlNA KE + ahala di EZA 10 KE - z EZA - 10 KE en I EZA 10 KE GU KE GU Gen EZA GU KE en Gen EZA GU KE ZU KE ZU Zen EZA ZU KE en Zen EZA ZU KE ZUE KE ZUE Zf~n EZA ZUE KEten Zen EZA ZUE KE te di EZA zk(l) IE KE TE z EZA zk(i) IE KElen 1 EZA zk(l) IE KE Ie ORAINA IRAGANA ALEGIAZKOA A-j A-4 8-5 8-5 B-6 diezazkidalen badimzkidale diezazkidan zieza7.kida1en ziezazkidalela liezazkidalen balimzkidale diezazkillteIlIdiezazkinaWn badiezazkiateJbaezazkinate diezazkiatel&ldiezazkinatela ziezazkiateniziezazkin3leO ziezazkiatelalziezazkinalela ~ezazkiatenJliezazkinaten baliezazkialeJboliezazkinate diezazkioten badteZaZkiote diezazkiolela ziezazkioten ziezazkiotela liezazkioten baliezazkiote - ahala diezazkiguWn badiezazkigule diezazkigUle1a ziezazkigulen ziezazkigulela ~ezazkiguWn baliezazkigule ~ diezazkizuWn badiezazkizule diezazkizulela ziezazkizuWn zieza1~izutela ~ezazkizuWn baliezazkizule diezazkizuelen badiezazkizuele diezazkizuelela ziezazkizueWn ziezalkizuetela ~ezazkizuelen baliezazkizuele diezazkieWn ziezazki_ ~ezazkielen ~ badiezazkiele diezazkielela ziezazkielela baliezazkiele > A-5 8-8 8-7 diezazkidakele ziezazkidakelen ~ezazkidakele + ahala diezazkiaketeJdimzkinakete ziezazkiaketenlzimzkinaketen liezazkiaketeJliezazkinakele g diezazkiokele ziezazkiokelen ~ezazkiokele diezazkigukele ziezazkigukeWn liezazkigukele ~ diezazkizukele ziezazkizuketen liezazkizukele diezazkizuekele ziezazkizuekelen ~ezazkizuekele e.Q. diezamekele ziezazkiekelen liezazkiekele E EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 567 Besteok ere, paradigmak osorik betetzen ibili gabe eta eredu bezala, aipatu genituen. Edozeinek an tzeman diezaiekeenez, NOR-NORI-NORK adizkiak dira, NOR hirugarren pertsona ez baizik besteren bat denekoak: Zuk ni bari eraman NAIOZU (... nauzu); NAIOKEZU etab. Zuk gu bari eraman GAITIOZU ( gaituzu); GAITIOKEZU etab. Zuk ni bari eraman NINDIOZUN ( ninduzun); NINDIOKEZUN etab. Zuk gu bari eraman GINTIOZUN ( gintuzun); GINTIOKEZUN etab. Zuk ni bari eraman NIAZAIOZUN etorri naiz (... nazazun). Zuk gu bari eraman GIAITZAIOZUN etorri gara (... gaitzazun). Zuk ni bari eraman NIENTZAIOZUN etorri nintzen ( nintzazun). Zuk gu bari eraman GIENTZAIOZUN etorri ginen ( gintzazun). Zuk ni bari eraman NIAZAIOKEZU (... nazakezu). Zuk gu bari eraman GIAITZAIOKEZU ( gaitzakezu). Zuk ni bari eraman NIENTZAIOKEZU ( nintzakezu). Zuk gu bari eraman GIENTZAIOKEZU ( gintzakezu). Zuk ni bari eraman NIENTZAIOKEZUN ( nintzakezun). Zuk gu bari eraman GIENTZAIOKEZUN ( gintzakezun). (Euskaltzaindiak, Bilbon, I997ko azaroaren 28an onartua) 79 HIZTEGI BATUA irudialdatu •jomU'unle irudialdatu, irudialda, irudialdatzen irudiarazi, irudiaraz, irudiarazten irudidun irudigile irudiglntza irudikatu, irudika, irudikatzen irudikeria irudiko I: bere irudiko egin zuen gizona; 2 genitiboarekin, 'ustez': gehienen irudiko irudikor irudikorta5un irudikortu, irudikor(tu), irudikortzen irudirnen irudirnentsu irudipen iruditu, irudi(tu), iruditzen, zaio ad irudiztatu, irudizta, irudiztatzen, du ad 'irudiz homitu' irule irun, irun, iruten irunaldi irundegi iruntz Bizk h. ihintz iruntzi = ifrentzu iruntzitara = ifrentzuz: iruntzitara jantzia duzu elastikoa iruzkln iruzklna egin: testu horri iruzkina egin diot iruzklndu, iruzkil1(du), iruzkintzen iruzkingile 'testu(-)iruzkinak egiten dituena' iruzur iruzuregin iruzurgile iruzurkeria iruzurti isats isatsdun isatsgabe ~eka ~kaegln ~ekari HWegi BOllia: inu/ialda/ll - jomuzaik 570 EUSKERA - XLII (2. aldia) isekatu, iseka(tu), isekatzen isil isil-isilik isil-isila isil-gorde isil-gordeka isil-hizketa isil-misil isil-misilka isil-misilean isil-poltsa isilaldi isilarazi, isilaraz, isilarazten isildu, isil(du), isiltzen isilean isileko isilik isilka isilkako isilpe isilpeko isiltasun isilune isiotu, isio, isiotzen, Bizk batez ere '(argia, sua) piztu' isipu isipu-belar: Hyssopus officinalis isipula Herr iskanbila iskanbilatsu iskilinba iskilu iskiludun isla 1 h. uharte isla 2 islara: Jainkoaren edertasuna islara ikusten dugu islada* e. isla isladatu* e. islatu isladatze* e. islatze islatu, isla(tu), islatzen islatze iso isoglosa isolagailu 1 Fis. erabileremuan; 2 besteetan hobestekoak dira bakar-, bakan- oinarrien gain eratuak isolamendu 1 Fis. erabileremuan; 2 besteetan hobestekoak dira bakar-, bakan- oinarrien gain eratuak isolatu 1 Fis. erabileremuan; 2 besteetan hobestekoak dira bakartu, bakandu bezalakoak isolatzaile 1 Fis. erabileremuan; 2 besteetan hobestekoak dira bakar-, bakan- oinarrien gain eratuak isomorflSmo isomorfo isoszele isozele* e. isoszele ispilu istant istibor* e. istribor Hiztegi Batua: irudialdatu . jorratzaile EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 571 istil istiltsu istilu istinga istingadi istingor: Gallinago gallinago istorio istribor istripu isun isuna ezarri isuraldatu, isuralda, isuraldatzen: odol kutsatua isuraldatu diote isuraldatze isurarazi, isuraraz, isurarazten isurbera isurbide isuri, isur, isurtzen, 1 ad 2 iz isurialde isurkari = Iikido isurketa isurki isurkor isurle: gizon gaizto odol-isurlea isurpen isurtze isuski Bizk erratz itaizur* e. itaxur (lpar-Naj), itogin (Bizk) itatxur* e. itaxur (lpar-Naj), itogin (Bizk) itaun itaundu, itaun(du), itauntzen itaunka itaunketa itaurrean itaurreko itaurlari Bizk 'itaurrekoa' itaxur (lpar-Naj) = itogin itegi 'ukuilua, korta' ittul!: Tabanus bovinus ito, itotzen itoaldi itoarazi, itoaraz, itoarazten itobehar itogarri itogin = itaxur itoiti* e. itaxur (lpar-Naj), itogin (Bizk) itoka ito-itoka itokarrean itolarri itomen itote* e. itaxur (Ipar-Naj), itogin (Bizk) Hizlegi.Batlti1: irudia/datu - jorratz,.,ile 572 EUSKERA - XLII (2. aldia) itsas alngira: Conger conger itsas arrano: Haliaeetus albicilla itsas bazrer* e. itsasbazter itsas gaztaina = Indi gaztaina itsas handi itsas hegi itsas bar: Asteroidea itsas kabra itsas Iabar itsas korronte* e. itsaslaster itsas lamia itsas lehoi: Otaria sp. + zalophus sp. itsas lore: Coelenterata itsas otso: Echinoidea itsas txakur: Phocidae itsas zabal itsas zaidi itsas-laster* e. itsaslaster itsas-zain* e. itsaso-zain itsasadar itsasalde itsasaldi itsasandi* e. Itsas handi itsasargi itsasarte itsasbazter itsasbehera itsasbide itsasegi* e. itsas hegi itsasertz itsasgizon itsasgora itsasizar* e. itsas izar itsasikara itsasketa =nabigazio: itsasketan ohituak diren gizonak Itsaskll 'sagailoa, itsaso nabasia'; 2 'mariskoa, itsas fruitua' itsasklrri itsaskor itsaslapul' itsaslapurreta itsaslaster itsaslore* e. itsas lore itsasmutn itsaso itsasozain itsasontzl itsasontziratu Itsasoratu, itsasora(tu), itsasoratzen Itsasorratz itsaspe itsaspekari Itsaspeko Itsasperatu, itsaspera(lu), itsasperatzen Hiztegi BaIlUl: irruJialda'" •jorrarzaile EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 573 itsastar itsasturi Jpar 'marinela' itsasuntzi* e. itsasontzi itsatsi, itsats, itsasten itsu itsu·itsuan itsu-gidari Jpar 'itsuaurrekoa' itsuaurreko itsura adlag: itsura jarraiki zitzaion jakin gabe nora itsugarri itsuka itsukeria itsuki itsulapiko = eltzeitsu itsumancloka itsumen itsumustu iz 'ustekabea' itsumustuan itsumustuka itsumutil itsurik itsusarazi, itsusaraz, itsusarazten itsusgarri itsusi itsuskeria itsuski itsustasun itsustu, itsus, itsusten itsutasun itsutu, itsu(tu), itsutzen itsutuki itun 1 iz ltun 2 izond Jas 'tristea, goibela' ltundu, itun(du), ituntzen, da/du ad, I'ituna egin, hitzartu'; 2 'tristetu, goibeldu' ituntasun iturbegi iturburu iturgin iturgintza iturri lturri·beh.r: Nasturtium officinale Itxaro !zan du, ad I: oneratuko dela itxaro dut; 2: itxaro zuten Jesu Kristoren etorrera Itxarobide Itxaron, itxaro:en, itxarongo, dio ad (objektu biziduna denean), du ad (gainerakoetan): Mireni itxaron diogu luzaz; itxaroten dut hi/en piztuera ItlIaronaidi ItlIaronarazi, itxaronaraz, itxaronarazten ItlIarongela Ituropen Itxaropentsu 1m, ixten Itxialdl Itxiarazl, itxiaraz, itxiarazten HiVegi Batua: irudialdatu -jorratzaile 574 EUSKERA - XLII (2. aldia) itxiera itxigailu itxindi [par 'ilintia' itxitura 'eremu itxia; eremua ixten duen hesia' itxoin h. itxaron itxulastu, itxulas, itxulasten, du ad 'irabiatu, nahasi' itxura itxura(k) egin itxura denez itxuragabe itxuragabeko itxuragabekeria itxuragabeki itxuragabetu, itxuragabe(tu), itxuragabetzen itxurakeria itxurako: arrautza-itxuraka perretxikaa; tanta-itxuraka pertsana itxuraldaketa ib:uraldatu, itxuralda, itxuraldatzen itxuraldatze itxu.an: jaitsi zen zerutik usa baten itxuran; itxuran bizi da itxurapen itxurati itxuratu, itxura(tu), itxuratzen itxuratxarki itxuratxartu, itxuratxar(tu), itxuratxartzen itxuraz: gauzak itxuraz egin; itxuraz, asa pazik daude itxurezale itxuragabekeria itxurazko I 'egiazkoa ez dena': itxurazka damua; 2 'itxura onekoa': emakume itxurazka eta maita- garria itxuroso Herr 'itxura onekoa, behar den bezalakoa' itzain ltzaingo [par itzaintza itzal itzalaldi itzalarazi, itzalaraz, itzalarazten itzalezin itzaleztatu, itzalezta, itzaleztatzen itzalgaitz itzalgaizl Hiztegi BatUll: irudialdatu -jorratzaile EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 575 itze [par h. iItze itzel 'ikaragarria, 080 handia' itzelezko itzul-amilka itzul-Ian itzulaldi itzularazi, itzularaz, itzularazten: etxera itzularazi du; testuafrantsesera itzularazi digute itzulbide itzulbira itzulera itzulerraz itzulezin itzulgai itzuli, itzul, itzultzen, 1 da ad; 2 du ad; 3 iz itzuli-mitzuli itzulika itzulikatu, itzulika(tu), itzulikatzen, 'irauli, biratu' itzulinguru itzulipurdi itzulipurdika itzulketa itzulpen itzultzaile itzultze itzurbide itzuri, itzur, itzurtzen, da/zaio ad itzuri ibiIi itzurijoan itzurarazi, itzuraraz, itzurarazten itzurkor ixi Bizk 'ixo' ixo ixtante* e. istant ixtil* e. istiI izadi izaera izai h. izei izain: Hirudo medicinalis izakera* e. izaera izaki izan 1, iz: izena eta izana izan 2, izan, izaten izan ere 10k. izan ezik izanarazi, izanaraz, izanarazten izandun izar izar egon: zerua izar dago izar-belar: Stellaria holostea izar-multzo =konslelazio izar-Iaino =nebulosa izara =maindire, mihise izari 'neurria, tamaina' Hiztegi Batua: irudialdntu - jorratzaile 576 EUSKERA - XLII (2. aldia) izarlgabe izariio izarniarazl, izamiaraz, izamiarazten 'distirarazi' lzarniatu, izamia, izamiatzen, [par; du ad 'distiratu' lzarratu, izarra, izarratzen IzartegI Izartsu Izartu 1, izar(tu), izartzen, 'neurtu' Izartu 2, izar(tu), izartzen, 'izarrez bete' izartxo izatasun lzate lzatedun izateklde izatez izeba izei: Abies sp. + Pseudotsuga sp. + Picea sp. izekl, izekitzen, da/du ad 'su hartu, sua piztu' Izeko Bizk 'izeba' izen 1: Xabier du izena; 2: haren izen ona zikindu ·ren izenean Izenburu Izendapen izendatu, izenda, izendatzen, du ad: Euskaltzaindiak harretarako izendat'l nauelako; ez dugu izendatu ko nor den; euskaldunok ..euli" izendatzen dugun intsektua; langileen soldataren neurria izendatze ko;egunizendatua Izendatukl lzendatzaDe Izendatze Izendegi izendun lzengabe izengabeko izengoiti izenklde Izenlagun Izenondo Izenordain Gram.: pertsona izenordainak Izenorde 1 'ezizena'; 2* e.lzenordain Izenpe IzenpearGI, iUilpearaz, izenpearazten izenpetu, izenpe(tu), izenpetzen izenpetzaDe Izerben izerdi izerdi(·)zapl: aurpegia izerdi-zapi batekin estali zioten hilotzan lzerdi(.)guruin Izerditan izerdi(-)bitsetan Bizk Izerdi(·)lapetan Bilk izerdi(.)patsetan Izerdi{-)uharretan Bizk izerdialdi Hizleg, Batua: irudialdatu -jorratzaiJe EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 577 izerdiarazl, izerdiaraz, izerdiarazten izerdikor izerdltsu izerdltu, izerdi(tu), izerditzen izerkarl: aurpegia izerkiJri batez estalita ehortzi zuten IzI lpar h. lzu izlaldura Ipar 'izua' Izipera lpar 'izutia' izkilu* e.lskilu izkina izkIra: Suborn. Natantia IzkIriatu, izkiria, izkiriatzen, Ipar 'jdatzi' izkirImiri Izkrlbu izkrlbuz Izkrlbuzko izkutu* e. ezkutu Izokin: Salmo sp. Izorra Zah. izond 'haurdun' Izorra Izan, egon, Zah. 'haurdun jzan' Izorratu, iwrra, izorratzen, I zah. 'haurdun gertatu'; 2 arrunt. 'ka!te egin, hondatu' izotz Izotza egin IzotzaIdl IzotzU Na! h. urtarrll lzozkaiIu Izozki izozkidenda* e. izozki(o)denda Izozkigile Izozkitegl izozmendl: izounendi batek hondoratu zuen Titanic itsasontzia Izozte Izoztegl lzoztu, izotz/izoztu, izozten Izpar g. er. h. a1blste, berrl Izparrlngi g. er. h. egunkarl izpi izplrlk Izpika 1 adlag. 'zatika'; 2 iz. 'jzpi txikia' IzpU IzpUdun IzpUlku: iAvandl:la officinalis IzpUtsu Izpiiio izplrltu lpar e10 las. h. esplrltu izpltsu Izpltxo Iztal 'izterra eta sabela elkartzen diren (sakon)gunea' Iztarte 'hankartea' Izter izter-Iehengusu Izterbegj lpar, g. er. 'arerioa, etsaia' Iztup. HiVegi BaIlUl: inulialdatu •jorrarzaile 578 EUSKERA - XLII (2. aldia) izu izu-Iaborri izualdi izugarri izugarrikeria izugarrizko izukaitz izukari izukor izur izurde: Delphinus delphis izurri izurrite izurritsu izurritu, izurri(tu), izurritzen izurtsu = zimurtsu izu.'tn, izur(tu), izurtzen izutasun izuti izutu, izu(tu), izutzen izutzaile *** J ja /par 'dagoeneko, ordurako' jabal/par jabalaldi /par jabalarazi,jabalaraz, jabalarazten, /par jabaldu, jabal(du), jabaltzen,lpar da/du ad jabaldura /par jabalgarri /par jabalta'lUn /par jabe jaun eta jabe jabe egin jabedun jabegabe jabegai jabegaitasun jabego = jabetasun, jabeua jabekide jabekidetasun jabekuntza jabetasun =jabego, jabetza jabetu,jabe(tu), jabetzen jabetza = jabego, jabetasun jada 'jadanik' jadanik jadetsi, jadets, jadesten, Bizk 'erdietsi, lol1'J' jagi, jagiten, Bizk, 'jaiki' jagoitik /par zah. 'aurrerantzean, gaurdanik' jagole jagon, jagolen, Bizk jaguar: Panthera (jaguarius) onca Hiztegi Batua: irudialdatu -jorratzaile EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 579 jai jai egin jaieman jai hartu jaialdi jaidura 'joera' jaiegun jaiera jaiero jaiki, jaikitzen jaikialdi jaikiarazi, jaikiaraz, jaikiarazten jaikiera Jainko Jainkoarren jainkogabe jainkosa jainkotasun jainkotiar jainkotu, jainko(tu), jainkotzen, da/du ad jainkozale jainkozaletasun jainkozko jaio, jaiotzen jaioal'azj, jaioaraz, j aioarazten jaioberri jaioberritu, jaioberri(tu), jaioberritzen jaioera 'jaiotza' jaioleku jaiotegun jaioterri jaiotetxe jaiotordu jaiotza jaiotze [par eta Nafh. jaiotza jaiotzez jaitsaldi jaitsarazi, jaitsaraz, jaitsarazten jaitsi, jaits, jaisten jaitsiera jaka jaki jaklle jakin, jakiten jakina: beste asko ere, jakina, mintzatuak dira auzi horrezaz jakinaren gainean jakinean jakin-min jakinarazi, jcldnaraz, j akinarazten jakinarazpen jakinbide jakinduria jakingai Hiztegi Batua: irudialdatu -jorratzaile 580 EUSKERA - XLII (2. a1dia) jakingarri jakingura jakintasun jakintsu jakintza jakitate jakite jakitun jakituria Bizk batez ere jakobino jale jalgi, jalgitzen, Ipar da ad 'atera, irten' jalgialdi jalgiarazi,jalgiaraz, jalgiaJ azten jalgitze jalki, jalkitzen, da ad 'isurkari batean dilindan dauden zatikiak hondoratu' jalkin jan 1 iz jan 2, jaten, ad jan-arin(ean) jan berri jan-urr! jan-zahar janaldi janarazi,janaraz, janarazten, dio ad janari janaridenda* e. janari(-)denda janaritegi 'janariak gordetzeko tokia' janaritu,janari(tu), janaritzen: zeure herria aingeruen ogiazjanaritu zenuen janbo jandarrna* e. jendanne jangal iz 'janaria, jatekoa' jangaitz jangale jangarri iz 'janaria, jatekoa' jangartxu jangela jangura janiza lpar 'gose handia, grina makurra' jankatu,janka, jankatzen, Ipar du ad 'hortzikatu' janl..ku jansenismo Jansenista jantegi jantoki jantxakur jantzarazi du/dio ad Jantzi 1 iz Jantzi 2, jantz, janzten, da/du ad jantzigintu: janzkera janzki janzteko HiVegi Ballla: irrulialdatu •jorratr.ai/e EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 581 jaramon jaramon egin dio ad jarauntsi,jaraunts, jaraunslen, du ad jaraunsle jardin* e. lorategi jarduera jardun I, jardulen, daldu ad: lanean jardun da / du egun osoa jardun 2 iz 'hizketa, solasa' jardunaldi jardunarazi, jardunaraz, jardunarazlen, du/dio ad jardunbide jardungai jare izond. jaregin, jaregiten, dio ad nor-gabea 'askatu, libratu': neuk esatean. jaregin usoei jargiaZub balez ere 'jarlekua' jargoi '!ronua' jariagai jarialdn jariarazi jariatu,jaria, jariatzen, <.aio ad: ur bizizko ibaiak jariatuko zaizkio sabeletik; (BioI.) du ad: malko-gurui nek malkoak jariatzen dituzte jario 1 iz. jario 2, jarioko, ad gaitza(·)jario hitz(·)jario gezur(·)jario jarioka jarioan jarki,jarkitzen, zaio ad jarleku jarrai 1 adlag: norbaiti / norbaiten jarrai ibili jarrai 2 izond.* e. jarraitu,jarraiki: hezkuntza jarraia *e.hezkuntza jarraitua / jarraikia jarraian: elkarren jarraian zetozen jarraiarazi,jarraiaraz, jarraiaraztcn, dio ad jarraibide jarraika jarraiki 1 izond: Ian jcrraikia jarraiki 2, jarraikitzen, dalzaio ad jarraikitnsun [par jarraikitzaile jarraipen jarraitu 1 izond: errotaren hots jarraitua jarraitu 2 jarrai(tu), jarraitzen, du/dio ad: lanean jarraitu du; Jesusi jarraitu dio jarraitllki jarrai(tu)tasun 'jarrailua denaren nolakowuna' jarraitzaile jarrarazi, jl1lTaraz, jarrarazlcn, du/dio ad jarrera jarri,jar, jartzen jarriaidi jartoki h. jarleku jartzaile jas Bizk: dantzan jasa dauka horrek Hiztegi BaIulJ: irruJialJaru -jorratzaik 582 EUSKERA - XLII (2. aldia) jaseko: jaseko mutila jass: kanpoan jasa itsua ari du; kazkabarrak gogor astintzen ditu artaburuak jasaile jasan, jasaten, du ad jasanarazi,jasanaraz, jasanarazten, dio ad jasanezin jasangaitz jasangarri jasankor jasankortasun Jasmin: lasminum sp. jaso, jasotzen jasoaldi jasoarazi, jasoaraz, jasoarazten Jasokunde jasotasun jasotzaile jasotze jaspe jateko jaten iz (batez ere abereena adierazteko erabiltzen da) jatetxe jator jatordu jatorkeria jatorki jatorri jatorriz jatorrizko jatortasun jats Ipar = erratz jatsi* e. jaitsi jatun jaugin Ipar 'joera' jaulki, jaulkitzen, I'(ahotik) irten, (ahotik) bota'; 2 (Finantz.): eusko bonoakjaulki jaulkiarazi, jaulkiaraz, jaulkiarazten jaulkipen (Finantz.) jaulkitze jaun jaun eta jabe Jauna hartu jaunartzaile jaunartze jaundu, jaun(du), jauntzen, da/du ad jauneria Ipar Jaungoiko h. ,}ainko jauntasun jauntxo jauntxokeria jauntzi, jauntz, jaul1zten, Ipar h. Jantzi jaunxkila jauregi jauregitar Hiztegi Batua: ilUdiaidatu -jorrarzaile EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 583 jaurerri. jauretsi, jaurets, jauresten jauretxe jaurgo jaurlaritza (Euskal Autonomia Erkidegoko gobernua izendatzeko) jaurti, jaurtitzen jaurtigai jaurtigailu jaurtika jaurtiketa jaurtiki, jaurtikitzen h. jaurti jaurtikigai* e. jaurtigai jaurtitzaile jausarazi, jausaraz, jausarazten, du ad jausi, jaus, jausten, batez ere Bizk jausitasun jauskor jauspen lpar 1 'jaustea'; 2 'begirunea' jautsapen las.: Erromako inperioaren jautsapena jautsi, jauts, jausten, L-BNh. jaitsi jauzarazi, jauzaraz, jauzarazten, du ad jauzi 1 iz jauzi egin jauzi eragin jauzian jauzi 2, jauz, jauzten, da ad jauzika jauzilari: lasterkari eta jauzilari txapeldunak jauzkari: orein jauzkaria jauzte jauzteka jaz* e. iaz jazarbide ja1.arkunde Ipar h. jllzarpen jazarle jazarpen jazarraldi jazarl'i, jazar, jazartzen, zaio/dio ad jazinto* e. hiazinto jazki* e. janzki jazmin* e.jasmin jazo, jazotzen jazoera jazz jei* e. jai jeiki* e. jaiki jeinn Ipar 'antzea, trebetasuna' jeitsi* e. jaitsi jela Gip jelatu, jela(tu), jelatzen, Gip jelkide jelosia 'j,~loskortasuna' jeloskor Hiztegi Batua: irudialdatu -jorratzaile 584 EUSKERA - XLII (2. aldia) jeloskortasun jeloskortu, jeloskor(tu), jeloskonzen jeloskortze jelostu, jelos(tu), jelosten [par. 'bekaiztu' jeltzale jeltzaletasun jeltzaletu, jeltzale(tu), jeltzaletzen jendaila jendald Pei. jendalde jendlJrme jendarl.e jendartean jelldarteko jendaurre jendaurrean jendaurreko jende jendeketa [par h. jendetza jendeki* e. jendald jendeldn 'jendartea atseginzaiona' jendetasun jendetsu jendetza jendeztatu, jendezta, jendeztatzen, du ad: 721einuekjendeztatu zuten mundua jeneral jeneraltza jenio 1 Heg.: jenio txarra du; 2: £insteinjenio bat zen jentil jentiltasun jertse jesan, jesa(i)ten, Zub du ad 'maileguz hartu' jesapen jesarleku Bizk jesarri, jesar, jesartzen, do/du ad Bizk jesuita jesulagun jetzi, jezten jetzialdi jin,jiten, [par jinarazi, jinaraz, jinarazten, [par jipoi jipoialdi jipol'u, jipoi(tu), jipoitzen jh"a jiraka jirabira jlrabiran jirabiraka jirl'lbiratu, jirabira(tu), jirabiratzen jirafa: Giraffa camelopardnlis jiratu,jira(tu), jiratzen jite I 'izaera'; 2* e.eite HizleK; Ealun: irudialdatu - jorratzaile EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK 585 jO,jotzen gorajo ·tzatjo: egokitzat jo jo etajo jo etake jo etasu jORId adlag, batez ere lpar: betijoaki eta joaki, eta sekula joaten ez jllaIdi joaIdun: lturengo joaldunak joan. joaten joan-etorri joan·jin lpar joanaldi joanarazi, joanaraz.joanarazten, du ad joanera joarazi. joaraz, joarazten joare joaredun* e. joaIdun joera jogallu joia h. bial. joUe lpar h. jotzaUe joka jokablde jokaera jokalari jokaldi jokalege jokaleku jokamolde jokarazi. jokaraz. jokarazten, dio ad jokato. joka, jokatzen; 1 du ad: dirua jokatu du; 2 daldu ad: era Iotsagarrian jokatu dugu / gara joko joJas joJasean {ibili, ari izan...} joJas egin jolas(·)ordu jolas(·)parke jolasaIdi jobsga..Ti jolaskeria jolRsketll joJlISleku joJasti joJastoki joJastu. jolas(tu), jolasten, tkJ ad joJe h. jotzaUe jomuga jopu joputasun joputza joran jorantsu H~elli BOllia' inuliaJdaru •jorratzaik 586 EUSKERA - XLII (2. a1dia) jori joritasun joritu, jori(tu), joritzen, da/du ad joritzaile joma) Herr 'soldata' jorra 'jorratzeko aitzuf txikia' jorran jorrai jorrai-dantza jorrail h. apiril jorraldi jorratu, jorra(tu), jorratzen, du ad: artoa jorratu; gai batjorratu; pertsona bat jorratu jorratzaile (Euskaltzaindiak, Bilbon, 1997ko abenduaren 19an onartua) Hiztegi Batua: irudialdatu - jorrarzaile ANTOINE D'ABBADIE: NAZIOARTEKO BILTZARRA. EUSKO lKASKUNTZA - R.A.L.V./ EUSKALTZAINDIA: ONDORIOAK Hendaia, 1997-IX-27 ANTOINE D'ABBADIE-REN BILTZARRA: ONDORIOAK (*) Euskaltzaindiak eta Eusko Ikaskuntzak, Patri Urkizuk paratuta, argitaratu dituzten 3 liburuei esker, Anton Abbadiakoaren lana ezagutzeko aukera eskaini diote euskalgintzan diharduen nornahiri. Bereziki, Anton Abbadiaren Kopla rien guduak (1851-1897), Bertso eta aireen bi/duma da ezagutza horren le kukorik bikainena. Lau egunotan Biltzar honetan aurkeztu diren hitzaldi eta txostenetan garatu dira Anton Abbadiaren Euskal Jai-Lore Jokoen alderdi ezagun eta ezezagun anitz. Astronomia, Geologia, Historia, Zuzenbidea, Hizkuntzalaritza, Literatura eta beste zenbait zientzia eta alorretako ikerketa aberastuz. Antolatzaile biok espero dute Herri Erakunde edo bestetatik Biltzar-akta horiek argitaratzeko ba besa. A. Abbadia eta here garaia askoz hobeki ezagutuko du euskaldun orok Ian horiek kaleratzean. Beste hiriburuetan bezala, behar beharrezkotzat jotzen da Baionan ere ar txibo orokor bat sortzea, zeinetan bil baitaitezke egun Academie des Sciencies ek, besteak beste, dituen Anton Abbadiaren Ian baliosak, hemen bakarrik pro betxugarri bihur daitezkeenak. Gauza bera herrietako elkarteetako eta zenbait artxibo familiari dagokienez ere. (*) Euskaltzaindiaren XIV. Biltzarra. 590 EUSKERA - XLII (2. aldia) CONCLUSIONES DEL CONGRESO ANTOINE D'ABBADIE Euskaltzaindia y Eusko Ikaskuntza gracias sobre todo a la aportaci6n de la publicaci6n de los tres libros que en torno a A. Abbadie ha coordinado el profesor Patri Urkizu, han puesto a disposici6n de los investigadores la infor maci6n mas completa sobre Antoine d'Abbadie. Se puede destacar el volumen 3, Anton Abbadiaren Koplarien guduak (1851-1897), Bertso eta aireen bilduna, que recoge la mayor parte de los trabajos literarios presentados en los Juegos Florales. Las ponencias y comunicaciones que 10 largo de los cuatro dfas se han desarrollado en el Congreso, han ayudado a conocer mucho mejor el contenido de las Fiestas Euskaras-Juegos Florales y han sacado a la luz muchos aspectos hasta ahora desconocidos, ademas de las aportaciones enriquecedoras en los campos de la astronomfa, la geologfa, el derecho, la lingufstica, la literatura y otras disciplinas. Las dos Instituciones organizadoras esperan el patrocinio de las Adminis traciones Publicas 0 de otras entidades para la publicaci6n de las Actas del Congreso, imprescindibles para un mejor conocimiento por parte de los vascos de la figura de Antoine d'Abbadie y de su epoca. Al igual que existe en otras capitales, se considera del todo necesaria la creaci6n en Bayona, de un Archivo General que recoja el valioso fondo do cumental, gran parte del cual se encuentra en este momenta en poder de L'Aca Mmie des Sciencies y que serfa mucho mas provechoso situarlo aquf. Lo mis mo se puede decir de los archivos locales, de entidades e incluso de archivos familiares. EUSKO 1KASKUNTZA - EUSKALTZA1NDIA 591 CONCLUSSIONS DU CONGRES ANTOINE D'ABBADIE Grace aux trois livres sur Antoine d'Abbadie dont Ie professeur Patri Ur kizu a coordonne l'edition a l'occcasion du Congres International Antoine d'Abbadie, Euskaltzaindia/Academie de la Langue Basque et Eusko Ikaskun tza/Societe d'Etudes Basques ont mis a la disposition des chercheurs qui s'y sont interesses les travaux d'Antoine d'Abbadie. Les conferences et communications qui ont ete presentees pendant ces qua tre jours ont permis de connaitre les facettes les plus connues d'Antoine d'Ab badie et les Fetes Euskeriennes - Jeux Floraux ainsi que les moins connues. De meme, ce Congres a enrichi les enquetes en cours a propos de la litterature, la linguistique, Ie droit, l'histoire, la geologie, l'astronomie et d'autres sciences. Par la suite, les deux organisateurs souhaitent avoir de la part des pouvoirs publics ou d'autres entites Ie soutien qu'il leur faut pour publier les actes du Congres. II nous paraft indispensable qu'a Bayonne ainsi que dans les autres capi tales du Pays Basque soit cree un centre- d'archives ou l'on pourrait regrouper les apports inestimables d'Antoine d'Abbadie -actuellement en possesion de l'Academie des Sciences, de certaines associations ainsi que de la famille-, afin qu'ils devienent accessibles a la recherche. GUTUNAK NAFARROAN FM IRRATI LIZENTZIA BERRIAK Rilbon, 1997.eko azaroaren 3an Miguel Sanz Jaun Txit Gorena, Nafarroako Gobemuaren Lehendakaria Jaun agurgarria: Euskaltzaindiak, 1997.eko urriaren 31 n, egoitza honetan izandako hileroko bilkuran, Nafarroan FM irrati lizentzia berriak banatu behar direla-eta, Jagon Sailak hala eskatuta, Nafarroako Ordezkaritzak egindako proposamena onartu duo Aldi berean, proposamen testua Jaun Txit Goren horri igortzea erabaki duo 1. Euskaltzaindia lau Foru Diputazioen babespean -Nafarroakoa bar ne-, sortu zen 1918an eta, bertzeak bertze, honako hauek dira bere helburoak (otsailaren 26ko 573/1976 Erret Dekretuko lehenengo artikuluan bilduak dau denak): - Hizkuntzaren eskubideak zaintzea. - Hizkuntzak gizarte maila guzietan adierazpen gaitasuna izan dezan Ian egitea. - Euskararen erabilera sustatzea. 2. Bertzalde, abenduaren 15eko 18/1986 Euskararen Foro Legeak eus kara nafar guzien ondare kulturala eta nortasunaren ezaugarria izateaz gainera, gizartearen elkarkidetasun eta komunikaziorako tresna ere badela dio, eta bere 27.1. artikuluak zera agintzen du: "Administrazio Publikoek bultzatuko dute euskararen mailaz mailako presentzia komunikabide sozial publiko eta priba tuetan", eta "komunikabideek euskara gero eta gehiago eta ohiko moduan era bil dezaten, Nafarroako Gobemuak ekonomi eta materiallaguntza-planak gau zatuko ditu". 3. Nafarroako Gobemuak, 18/1986 Foro Legea indarrean sartu ondoren, egin zuen frekuentzien banaketan, bidegabeko erabaki ulertezin baten bidez, esleipenetik kanpo utzi zituen euskaraz ari ziren irratiak. 4. Orain, berriki, jakin izan da Erret Dekretu baten bidez Nafarroako Er kidegoari bertze zortzi lizentzia eman zaizkiola, eta horien banaketarako deia eta esleipenaren oinarriak Nafarroako Gobemuak ezarri beharko dituela. 596 EUSKERA - XLII (2. aldia) Berri on hau dela eta, Euskaltzaindiak zure Zuzendaritzapeko Gobemuari eskatu nahi dio, 573/1976 Erret Dekretua eta 18/1986 Foru Legea betez eta Nafarroak egun duen hizkuntz egoera kontuan hartuz, bitarteko egokiak jar di tzala frekuentzia berrien esleipena, gure gizartearen kopuru haundi baten hiz kuntz eskubideen kaltetan suerta ez dadin, eta Erkidego osoko beharrak bete ditzan. Izan ere, lrufierrikoenak, gaur egun Nafarroako euskal hiztun gehienak hor bizi direlako eta, ondorioz, bertan euskarazko irratia beharrezko dutelako; eta euskal eremukoenak, eskualde horrek zerbitzu egokiz homiturik egon behar duelako. Erakunde honen Zuzendaritzak, joan den otsailean zuri egindako bisita ofi zialean, zure ahotik entzun ahal izan zuen nafarren hizkuntza eta Nafarroan ofizialkide den euskararen aldeko jarrera eta laguntza ematen segitzeko boron datea zenuela. Euskaltzaindak, zure hitzak errealitate bihurtzeko ahaleginak eginen dituzula espero du azaldutako gai garrantzitsu honetan. Bide batez begirunerik leialena adierazten dizu. Jean Haritschelhar, euskaltzainburua *** LICENCIAS DE RADIO FM A ADJUDICAR EN NAVARRA Excmo. Sr. D. Miguel Sanz Sesma, Presidente del Gobiemo de Navarra Distinguido Sr.: La Real Academia de la Lengua VascalEuskaltzaindia, en su sesi6n ple naria, celebrada en esta sede el pasado dCa 31 de octubre de 1997, aprob6 la propuesta planteada por su Secci6n Tutelar yrealizada por la Delegaci6n en Navarra, acerca del tema referente a las nuevas licencias de radio FM a ad judicar en Navarra. Acord6, asimismo, dirigirle a S.E. el texto de la misma que es el siguiente: 1. Entre los fines de esta Real Acadeamia -creada en 1918 bajo los aus picios de las cuatro Diputaciones Forales, incluida la de Navarra-, plasmados en el articulo primero del Real Decreto 573/1976 de 26 de febrero se incluyen, entre otros, los siguientes: - Velar por los derechos de la lengua. - Trabajar en la capacitaci6n de la lengua, a fin de que esta pueda ser medio de expresi6n de la comunidad a todos los niveles. - Promover el uso de la lengua. Miguel Sanz Sesma. Presidente del Gobierno de Navarra 597 2. Por otra parte, la Ley Foral del Vascuence 18/1986 de 15 de diciem bre, define al euskera como elemento de identificaci6n y patrimonio cultural de todos los navarros, asf como elemento de convivencia y vehfculo de co municaci6n en la vida social, y en su articulo 27.1. establece que "las Admi nistraciones Publicas promovenin la progresiva presencia del vascuence en los medios de comunicaci6n social publicos y privados", correspondiendo al Go bierno de Navarra la "elaboraci6n de planes de apoyo econ6mico y material para que los medios de comunicaci6n empleen el vascuence de forma habitual y progresiva". 3. En adjudicaci6n de frecuencias realizada por el Gobierno de Navarra, con posterioridad a la entrada en vigor de la citada ley 18/1986, se dej6 in comprensible e injustamente fuera de las adjudicatarias las emisoras de radio en euskera. 4. Se ha tenido conocimiento de que, a traves de un reciente Real De creto, se Ie han concedido a la Comunidad Foral ocho nuevas licencias, para cuyo concurso y adjudicaci6n debenin establecerse las correspondientes bases por parte del Gobiemo Foral. Ante esta buena noticia, la Real Academia de la Lengua Vas calEuskaltzaindia quiere aprovechar la ocasi6n para solicitar al Gobierno de su Presidencia que, en cumplimiento del Real Decreto 573/1976 y de la Ley Foral 18/1986, asf como en atenci6n ala realidad lingiifstica actual de Navarra, ar bitre los mecanismos adecuados para que la adjudicaci6n de las nuevas fre cuencias no lesione los derechos lingiifsticos de una parte importante de la po blaci6n navarra y, en consecuencia, cubra sus necesidades en todo el ambito de la Comunidad, con especial atenci6n, por una parte, al area metropolitana de Pamplona -donde reside el mayor numero de habitantes vasc6fonos de la Navarra actual-, de forma que la misma pueda contar, al menos, con una radio en euskera y, por otra, a toda la territorialidad de la zona vasc6fona, para que en ella se implante el suficiente y adecuado servicio. Esta Real Academia conffa que la actitud en favor de la lingua navarro rum, cooficial de la Comunidad Foral, que S.E. mostr6 en la visita oficial otor gada a la Junta de Gobierno de esta Instituci6n en el mes de febrero del ano en curso, se manifieste en la realidad. Aprovecha la ocasi6n para testimoniarle su consideraci6n mas distinguida. Jean Haritschelhar, Presidente BANCO BILBAO VIZCAYA, REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCAI EUSKALTZAINDIA: Hitzarmena Bilbo, 1997-1X-17 ELKAR LANERAKO HITZARMENA Bilbon, 1997ko irailaren J7an BILDURIK AIde batetik, Jose Angel Sanchez Asiain jauna, adinez nagusia eta lan bide-helbidea Bilbon, Gran Via 12, 2. solairuan duena eta 14.349.698 NAN zenbakia duena. Bestetik, Jean Haritschelhar Duhalde jauna, adinez nagusia, 13348 / 89 NAN zenbakiduna, eta lanbide-helbidea Bilbon, Plaza Barria 15ean duena. PARTE HARTZEN DUTE Lehenak, helbidea Bilboko S. Nicolas Plaza, 4an duen Banco Bilbao Viz caya Fundazioko bum denez eta haren izenean eta ordezko bezala. 1988. urteko urriaren 19an egindako eskrituraren baimenarekin sortua Madrileko Carlos Huidobro Gascon Notario jaunaren aurrean, alegia, 2.948 zenbakidun proto koloaren arabera, eta Erakunde Kultural Pribatuetako Erregistroan 228 zen bakia duena, eta IFZa G-78.668.555 (aurrerantzean FUNDAZIOA). Bigarrenak, hots, Jean Haritschelhar jaunak Euskaltzaindiaren izenean eta hura ordezkaturik, euskaltzainburua baita, helbidea Bilbon, Plaza Barria, 15 eta IFZa G-48091961 izanik (aurrerantzean EUSKALTZAINDIA). HAU AZALTZEN DUTE I. FUNDAZIOAK helburu behinena, kultura ekintzak bultzatzea, progra matzea, garatzea eta burutzea duela. 2. FUNDAZIOAk, euskara batuaren oinarrietariko bat den "HIZTEGI BA TUA" deritzan egitasmoan partaide izateko asmoa adierazi diola EUSKAL TZAINDIAri. 3. Euskaltzaindiak, bere aldetik, FUNDAZIOAk eskainitako partaidetza onartzen eta eskertzen duo Jokabide hau eredugarritzat jotzen du Euskaltzain diak, erret akademiei bultzatzea dagokien Ian zientifiko, intelektual eta iker tzaileari gizarte erakundeek babesa eta laguntza emateko orduan. 602 EUSKERA - XLII (2. aldia) Honen guztiarengatik, hitzartzen duten aIde biok, elkarri beharrezkoa den gaitasun legala onartuz, jarraiko agiria moldatzean BAT DATOZ eta elkarlanerako hitzarmena egiten dute BALDINTZA hauen arabera: Lehena (Helburua) Aipatu lankidetza HIZTEGI BATUA burutzeko laguntza ematea da. Hiz tegi horren edukia, honi eranskin moduan atxikitako idazkian aurkezten da, aIde biek sinatua eta, ondorio guztietarako, hitzarmen honen partetzat hartzen da. Bigarrena (Iraupena) Lankidetza hitzarmen honek HIRU URTEKO iraupena izanen du, 1999ko abenduaren 31n amaituz. Hirugarrena (Lankidetzaren zenbatekoa) FUNDAZIOAk EUSKALTZAINDIAri, elkarlanerako laguntza moduan 8.500.000 (ZORTZI MILlO! ETA BOSTEHUN MILA PEZETA) emango dio urtero. Aipatu diru-kopuruan sartuak daude hitzarmen honetatik erator daitez keen zerga eta kenketa guztiak, baita Balio Erantsiaren Zerga (B.E.Z) barne. Laugarrena (Ordainketa era) Ordainketa nola eta urtean zehar zenbat zatitan egingo den, hitzarmen ho netako bosgarren klausulan aipatzen den Jarraipen batzordeak erabakiko du, beti ere egitasmoaren diru-beharrizanen arabera. Ordainketak, Euskaltzaindiak adierazitako banku-kontuan transferentzia eginez burutuko dira, dagokion faktura aurkeztu eta gero. Bosgarrena (Jarraipen batzordea) FUNDAZIOAren eta EUSKALTZAINDIAren arteko lankidetza koordi natu eta administratzeko, Jarraipen batzordea sortuko da. Batzorde honek egi tasmoaren unean uneko egoeraren berri jasoko du eta baita diru-beharrena ere. ELKAR LANERAKO HITZARMENA - BBV-Euskaltzaindia 603 Seigarrena (Fnndazioak argitaratzea) FUNDAZIOAk Hiztegia argitaratu ahal izango du, bere aldeko egile-es kubiderik gabe, baina ale-kopuruan, argitaraldi-kopuruan, argitalpen-motan edo beste edozertan mugarik gabe. Edozein modutan ere, argitaratzeko FUNDA ZIOAk duen eskubidea hautazkoa da, eta elkarlana amaitu ondoren argitalpena nola egin aztertuko da. Era berean, argitalpena egiten bada FUNDAZIOAren esku egongo da honen logotipoa ezartzea, bai azalean eta baita kontra-azalean ere, eta EUSKALTZAINDIAren logotipoaren neurrrikoa. Zazpigarrena (Lan jiterik eza) AIde biok zera adierazten dute eta, libreki zera azaltzen, alegia, agiri ho netan ezarritako harremanak ez duela Hiztegi Batuaren egileekiko FUNDA ZIOAren inolako loturarik; hots, FUNDAZIOAk ez die soldatarik ordainduko hemen hitzartzen diren ekintzak aurrera eroateko EUSKALTZAINDIAk onar tzen dituen langileei, ezta beste inolako ordainketarik egingo ere. Zortzigarrena (Ez betetzea) FUNDAZIOAk eta EUSKALTZAINDIAk hitzarmen hau salatu ahal izan go dute beste aldeak bertan adierazitako eginkizunak betetzen ez baditu. Bederatzigarrena (Zergak) Hitzarmen honetatik eratortzen diren zergak, edozelakoak direla ere, EUS KALTZAINDIAren kontura joango dira, honek jasoko dituen diru-kopuruak gordinak izango direlarik. Hamargarrena (Arbitraia) Bi aldeen borondatea espreski epaitegietara jotzeari uko egitea da, eta hi tzarmen hau dela eta elkarren artean sor daitekeen edozein arazo arbitraira joaz konpontzea. Arbitraia berdintasunean ebatziko da, eta hori gauzatzea Bizkaiko Abo gatuen Elkarteko Dekanoak izendatutako arbitroaren esku uzten da. Edozein modutan ere, Bilboko Epaitegiak eta Epaimahaiak izango dira gai. Orain arte adierazi denarekiko adostasunaren lekuko, bi aldeek hitzarmen hau ale bikoitzean sinatzen dute, hasieran jakinarazitako toki eta egunean. EUSKALTZAINDIA BBV FUNDAZIOA (ahalez) (ahalez) Jean Haritschelhar Duhalde jauna Jose Angel Sanchez Asiain jauna BANCO BILBAO VIZCAYA R.A.L.V. / EUSKALTZAINDIA: Convenio Bilbao, 17-IX-1997 CONVENIO DE COLABORACION En Bilbao, a 17 de septiembre de 1997 REUNIDOS De una parte D. Jose Angel Sanchez Asiain, mayor de edad, con domi cilio profesional en Bilbao, Gran Via 12, 2." planta, provisto de D.N.I. n.O 14.349.698. Y de otra parte D. Jean Haritschelhar Duhalde, mayor de edad, con D.N.!. n.O 13.348/89, y domicilio profesional en Bilbao, Plaza Nueva, 15. INTERVIENEN El primero en nombre y representaci6n, y en su calidad de Presidente de la Fundaci6n Banco Bilbao Vizcaya, con domicilio en Bilbao, Plaza de San Nicolas, n.O 4, constituida en virtud de escritura autorizada el dfa 19 de octubre de 1988 ante el Notario de Madrid, D. Carlos Huidobro Gasc6n, con el numero 2.948 de protocolo, e inscrita en el Registro de Entidades Culturales Privadas con el numero 228, N.I.F. num. G-78.668.555 (en adelante LA FUNDACION). El Sf. Haritschelhar en nombre y representaci6n de la Real Academia de la Lengua Vasca "Euskaltzaindia", de la que es Presidente, con domicilio en Bilbao, Plaza Nueva, 15 y N.I.F. G-48091961 (en adelante EUSKALTZAIN DIA). EXPONEN 1. Que la FUNDACION tiene por objeto generico la promoci6n, progra maci6n, desarrollo, y ejecuci6n de actividades de indole cultural. 2. Que LA FUNDACION ha expresado a EUSKALTZAINDIA su deseo de colaborar en el Proyecto de "DICCIONARIO UNIFICADO", que esta ul tima esta llevando a cabo y que constituye una de las bases fundamentales del euskara standard 0 unificado. 3. Que, por su parte, EUSKALTZAINDIA acepta y agradece a LA FUN DACION su colaboraci6n, considerandola ejemplar del cometido que, en nues- 608 EUSKERA - XLII (2. aldia) tros dfas, corresponde desarrollar a las instituciones sociales que impulsan, am paran y protegen el desarrollo cientffico, intelectual e investigador que a las Reales Academias compete. Por todo 10 cual, ambas partes contratantes, reconociendose mutuamente la capacidad legal necesaria para formalizar el presente documento. CONVIENEN Celebrar el presente convenio de colaboracion con arreglo a las siguientes CLAUSULAS Primera (Objeto) El objeto de la colaboracion es la elaboracion del "DICCIONARlO UNI FICADO", cuyo contenido se recoge en la memoria presentada que, firmada por ambas partes, se incorpora como anexo y, se considera, a todos los efectos, como parte integrante de este convenio. Segunda (Duracion) El presente convenio de colaboracion tendni una duracion de TRES ANUS, terminando el 31 de diciembre de 1999. Tercera (Importe de la colaboracion) El importe de la colaboracion que LA FUNDACION se obliga a pagar a EUSKALTZAINDIA se fija en 8.500.000 (OCHO MILLONES QUINIENTAS MIL) PESETAS ANUALES. En la cantidad mencionada van incluidos todos los impuestos y retenciones que pudieran derivarse de este convenio, incluso el Impuesto sobre el Valor Aiiadido (LV.A.). Cuarta (Forma de pago) La formula de pago y su periodicidad dentro de cada aiio, sera establecida por la Comision de seguimiento a que se refiere la clausula quinta del presente convenio, siempre en funcion de las necesidades financieras del Proyecto. Los pagos se realizaran mediante transferencia en la cuenta bancaria de signada por EUSKALTZAINDIA contra la presentacion de la correspondiente factura. CONVENIO - BBV-Euskaltzaindia 609 Quinta (Comision de seguimiento) Para coordinar y administrar la colaboraci6n entre la FUNDACION y EUSKALTZAINDIA, se constituini una Comisi6n de seguimiento. Esta Co misi6n recibini puntual cuenta de la situaci6n en que se encuentra el Proyecto y de las necesidades financieras que vaya generando. Sexta (Publicacion por la Fundacion) LA FUNDACION podni publicar la Obra, sin que se generen derechos de autor en favor de los mismos por concepto alguno y sin limitaci6n de mlmero de ejemplares, mlmero de ediciones, forma de reproducci6n, ni ninguna otra. En todo caso, este derecho de publicaci6n por parte de LA FUNDACION es opcional y, una vez terminada la colaboraci6n, se estudiara la forma y modo de llevar a cabo la edici6n. Igualmente sera opcional para LA FUNDACION, en caso de publicaci6n, el incorporar su Logotipo, tanto en la portada como en la contraportada y con un tamafio igual al Logotipo de EUSKALTZAIN DIA. Septima (Ausencia de caracter laboral) Ambas partes expresan, y libremente hacen constar, que la relaci6n esta blecida en el presente documento no implica vinculaci6n laboral alguna de los Autores de la Obra con LA FUNDACION, la cual tampoco respondera ni ven dra obligada a pagar sueldo 0 salario, ni a satisfacer indemnizaci6n alguna, por cualquier concepto, a la persona 0 personas que EUSKALTZAINDIA pueda emplear para el desarrollo de las actividades aqui pactadas. Octava (Incumplimiento) Tanto LA FUNDACION como EUSKALTZAINDIA podran resolver el presente convenio cuando la otra parte contratante incumpla cualquiera de las obligaciones contraidas en el mismo. Novena (Impuestos) Todos los impuestos y cargas fiscales en general, cualquiera que sea su naturaleza, que se deriven de la ejecuci6n del presente convenio, seran a cargo de EUSKALTZAINDIA, siendo todas las cantidades a percibir por EUSKAL TZAINDIA brutas. Decima (Arbitraje) Es voluntad de las partes renunciar expresamente al fuero judicial, y so meter a arbitraje toda controversia, cuesti6n 0 incidencia que entre elIas pudiera surgir, en relaci6n con este convenio. 610 EUSKERA - XLII (2. aldia) El arbitraje resolvera la diferencia en equidad y su administraci6n se en comienda al arbitro designado por el Decano del Colegio de Abogados de Viz caya. Seran competentes, en todo caso, los Juzgados y Tribunales de Bilbao. Y en prueba de conformidad con cuanto antecede, las partes intervinientes firman el presente convenio par duplicado, en el lugar y fecha al principio indicados. EUSKALTZAINDIA FUNDACION BBV (p.p.) (p.p.) Sr. D. Jean Haritschelhar Duhalde Sr. D. Jose Angel Sanchez Asiain EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEAI UNIVERSIDAD DEL PAIS VASCO· EUSKALTZAINDIAI REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCA: HITZARMENAICONVENIO EuskaJ Herriko Unibertsitateko errektorea den Pello SaJaburu Etxeberria jaunak eta Euskaltzaindiko burua den Jean HaritscheJhar jaunak, Bilbon biJ durik 1997ko abenduaren 12an, honako hau erabakitzen dute. Euskaltzaindiak eta EHUk eJkarrekin sinaturik duten hitzarrnenean inte resgarritzat jotzen da zenbait Jan aurrera ateratzea, baliagarriak izan daitezkee Jako bai EHUko ikasleentzat bai Euskaltzaindiko batzordeetan Ian egiten duten batzordekideentzat ere. Lan horiek hirugarren eta seigarren artikuluetan zehaz ten dira batez ere. Lan hauetarako 6.000.000.-ptako diru kopurua jarriko du EHUk eta Euskaltzaindiak jartzen dituen baliabideak beste horrenbestean ba loratzen dira. Hala egitea erabaki zuen erakunde bien jarraipen batzordeak bere azkeneko bilkuran, 1997ko ekainaren 26an. Honako hauek dira diru honekin bideratzen diren Janak: • R. Lafon hizkuntzalari eta euskaltzale ospetsuaren artikuluen argitaratze -lanak aurreikusiak baino handiagoak izan direnez eta gai-aurkibidea etab. eranstea erabaki denez, kostua ere uste baino gehiago igo da. Hortaz, behar den dirutza ezarriko da tarde hori estaltzeko: 2.000.000 pta. • A. Abbadie-ren omenezko iraileko Biltzarra. EHU partaide denez, la guntza emango da honetarako: 2.000.000 pta. • BiJtzar horretako aktak argitaratzeak dakartzan gastuen zati bat ordain duko da. Honetarako 2.000.000 pezeta jartzen dira. Dokumentu hau sinatzen denean ordainduko dio EHUk Euskaltzaindiari 6.000.000 pezetako kopuru hori, aldi bakarrean. Eta hau sinat7cn da Leioan eta Bilbon, 1997ko abenduaren 12an. / Pcllo Salaburu Etxeberria jauna, Jean Haritschclhar jauna, Euskal Herriko Unibertsitateko euskaltzainburua errektorea BARNE TXOSTENAK AZKUE BIBLIOTEKAREN KATALOGOA (ABK): EUSKAL TZAINDIAREN PROIEKTU ESTRATEGIKOETARIKO BAT Euskaltzaindian irakurria 97ko azaroaren 28an. Txostengilea: Pruden Garzia lsasti, Azkue Bibliotekako zuzendaria 1. SARRERA 1.1. Zer den katalogoa Katalogoa biblioteka baten zaintzen den ondarearen deskribapen zehatza da, bibliotekonomiako arauen arabera egindakoa. Esan daiteke biblioteka baten funtzionamendu eta erabilera normalerako ezinbesteko baldintza minimoa dela. Hori gabe zentzugabea da bestelako aurrerapauso edo proiekturik lantzea. Katalogo on bat egitea Ian luzea eta neketsua da, urtetakoa. Era berean, bere eguneratzea edozein bibliotekaren lehentasun nagusia izan ohi da, kata logoak ematen baitu biblioteka baten funtzionamenduaren kalitatearen bene tako neurria. Hori dela eta, ezinbestekoa da katalogazio prozesuari beharrezko denbora eta baliabideak eskeintzea. Katalogazioari dagokionez, azken urteotan Azkue Bibliotekak bi erronkari erantzun behar izan die: aIde batetik, informatikaren sarrerak erabateko iraultza ekarri du bibliotekonomiaren esparrura, urte gutxitan paperezko katalogo tra dizionalak erabat baliogabetuz, eta bestetik, bibliotekonomiako arauei jarraiki katalogoa zentru katalogatzailearen hizkuntzan egin behar denez, Euskaltzain diak bere bibliotekaren katalogo berria euskaraz egitea erabaki zuen, horrela bere buruari zeregin gaitz bat ezarriz. 1.2. Zertan den katalogoa one honetan Euskaltzaindiak 1995ean hitzarmen bat sinatu zuen enpresa batekin Azkue Bibliotekaren ondarearen katalogazioa bideratzeko. Urte berean asmo hau Herri Aginteekin sinatutako hitzarmenean jaso zen. Beraz, ABSYS izeneko katalo gazio-programa erosi zuen (Espainiako Kultur Ministeritzaren aholkuari segi tuz) eta lau katalogatzaile jarri zituen lanean. Baldintza horietan lana 1995eko ekainean hasi zen eta orain arte aurrei kusitako epeak bete dira. 616 EUSKERA - XLII (2. a1dia) 2. KATALOGOAREN HELBURUAK ETA ARAZO NAGUSIAK 2.1. Bi helburu Gure katalogoak bi helburu nagusi ditu: lehena, Azkue Bibliotekaren ka talogoa izatea, eta bigarrena, erreferentziazko katalogo bat izatea euskaraz (edo elebitan) katalogatu nahi duten bibliotekentzat. Lehen helburuak ez du azalpen luzeen beharrik. Gorago esana dugu zer den katalogo bat eta zergatik duen erabateko lehentasuna edozein bibliotekatan. Edonola ere azpimarratzekoa da gure helburua katalogo eredugarri bat egitea dela, bai teknikoki bai hizkuntza aldetik, Euskaltzaindiari ez baitzaio zilegi gu txiagorekin konformatzea. Eta teknikoki katalogo on bat egitea, edozein hiz kuntzatan delarik ere, Ian luze eta nekosoa da. Bigarren helburuari dagokionez euskararen alorrean Euskaltzaindiak dau kan erantzunkizuna eta itzala azpimarratu beharra dago. Azkue Bibliotekaren katalogoa publikoa egiten den unetik, alegia, bukatutzat jotzen denetik, nahi taez erreferentziazkoa bihurtuko da euskaraz edo elebitan katalogatu nahi duen edozeinentzat. Alperrikakoa da faktu honi itzuri nahi izatea. 2.2. Erreferentziazko katalogoa Planteamendu honi bi objekzio nagusi egin ahal zaizkio. Bata, ez dela Eus kaltzaindiaren eginkizuna euskal katalogazioa bultzatzea, lekuan lekuko Herri Aginteena baizik. Bigarrena, Euskaltzaindiak esana duela terminologia tekni koaren alorrean ez duela erabakirik hartuko, eta beraz arriskutsua dela Azkue Bibliotekaren katalogoa Euskaltzaindiaren erabakitzat aurkeztea. Kasu bietan objekzioak baino erronkak direla esango genuke. Gorago esa na dugunez, Euskaltzaindiak euskarazko katalogo bat egitea erabakitzen duen unetik, eginkizun gaitz bat ezartzen dio bere buruari, eta aurre egin behar die horrek dakartzan ondorio guztiei, gustokoak ez baditu ere. Beraz, Euskaltzaindiak ez du Herri Aginteen lana ordezkatu behar, baina bai horiei euskararen arazoak azaldu eta konponbidea erakutsi; era berean, Eus kaltzaindiak ezin du epe labur batean katalogo batean paratzen diren problema linguistiko eta terminologiko guztientzat behin betiko konponbidea eman, bai na batzuk proposatu behar ditu eta horientzat nolabaiteko estatusa ezarri, behin behinekoa izanik ere. Zeintzuk dira, bada, delako arazo linguistiko horiek? Funtsean bi mota koak dira: terminologikoak eta autoritateei dagozkienak. 2.3. Arazo terminologikoak Katalogoaren sarrera bibliografiko bakoitza zenbait eremutan banatzen da. Bibliotekonomiako arauen arabera horietako batzuk iturri bibliografikoan be- AZKUE BIBLIOTEKAREN KATALOGOA (ABK)... - Pruden Garda Isasti 617 zala agertu behar dira, baina beste batzuk, berriz, zentru katalogatzailearen hiz kuntzan, gure kasuan, euskaraz. Euskarazko termino horiek funtsean bi eratakoak dira: bibliotekonomiako terminologia eta bestelako terminoak. Lehenengoak "orria" "tomoa" edo "li burukia" bezalako terminoak dira; bigarrenak era guztietakoak dira, baina batez ere liburuaren gaia deskribatzen duten hitzak edo esaerak: "Euskara - Hiz tegiak", "Euskal Herria - Historia - 0476-1523 (Erdi Aroa)" edo "Arte gre koa" bezalakoak. Kasu bietan katalogogileak erabaki behar ditu bi gauza desberdin: aIde ba tetik hitz horien euskal forma zuzena (ortografia, erabilera, etab.); bestetik, hitz horien esanahi zehatza (gaztelaniazko eta frantsesezko parekidea edota eduki teknikoa). Hortaz gain, hitz horiek ez dira banaka eta modu isolatuan erabil tzen, baizik eta katalogo baten barruan. Hori dela eta, ez da aski banan-banan zuzenak izatea, katalogoaren homogeneotasuna eta trinkotasuna errespetatzea baizik, here barne harreman guztiak kontutan hartuz. AIde horretatik, bereziki azpimarratzekoa da biblioteka baten katalogoa, hizkuntza naturaletik ahal denik eta gertuen egotea gomendatzen bada ere, berez dokumentazio-hizkuntza ba tean egina dela. Esan nahi da, hizkuntza berezi batean, ez-naturala, alegia. 2.4. Autoritateen arazoa Autoritateak katalogo bateko sarrera-hitz nagusiak dira; fitxa bibliografi koaren idazpuruan ipintzen dira eta forma zuzen bakarra daukate katalogo ho rretan. Katalogogileak erabakitzen du zein den forma onartu bakarra eta lotzen du forma ukatu guztiekin. Adibidez, jakina da Koldo Mitxelenak bere bizitzan zehar modu desber dinetan sinatu zituela bere lanak, batzutan "Koldo", bestetan "Luis", batzutan "Mitxelena", bestetan "Michelena". Katalogogilearen lana da katalogo horre tako forma zuzen bakarra erabakitzea, eta forma ukatuak zerrendatzea eta zu zenari lotzea (ukatuak direla azalduz). Demagun "Mitxelena, Koldo" aukera tzen dugula; horrek esan nahi du gure katalogoan Mitxelenaren Ian guztiak idazpuru horren azpian aurkituko ditugula, eta "Michelena" eskatzen badugu ordenagailuak adieraziko digula forma zuzena "Mitxelena, Koldo" dela, eta ho rren arabera egin behar dugula gure bilaketa. Baina erabaki bakan honen ondorioak itxura batera ematen duena baino askoz ere zabalagoak dira. Kasu bat jartzearren, zergatik deitura bakarra eta ez biak? Ezen eta erabaki behar dugu zein kasutan onartuko dugun deitura bakarra eta zeinetan bi. Adibidez, aski ezaguna da Mitxelenaren bigarren deitura "Elis salt" dela, gutxiago Resurrecci6n Maria (de) Azkuerena "Aberasturi" dela, bai na oso jende gutxik daki Pierre Lhanderen bigarren deitura (eta orobat Ipa rraldeko jende ospetsu askorena). Arrazoia begibistakoa da: hegoaldeko euskaldunen artean bigarren deitura erabiltzea oso arrunta da, baina aski arraroa 618 EUSKERA - XLII (2. aldia) iparraldekoen artean. Zein irizpide segituko du gure katalogoak? Guztientzat berbera? Kasuaren araberakoa? Tarteko zerbait? Beste kasu bat jarriko dugu. Mitxelenaren kasuan garbi dago berak bere deitura bi modutara idazten zuela, tenorearen arabera, eta hortaz ez da zaila guretzat bietako bat hobestea. Baina ez da horrela gertatzen beste pertsona os petsu askorekin, adibidez Julio Urkixo edo Arturo Kanpion; lehenak "Urquijo" erabiltzen zuen maizenik, baina inoiz edo beste "Urkixo" ere ("Urkijo", berriz, inoiz ez neuk dakidala); bigarrenak, berriz, inoiz ez zuen "Kanpion" erabili, "Campi6n" baizik. Bestalde, gauza jakina da Hegoladeko euskaldunen artean orohar joera haundia dagoela deituraren ortografia euskararen egungo arauetara aldatzeko; aldiz, Iparraldekoen artean joera nagusia betiko ortografiari eustea da. Garbi izanik hala ere era guztietako kasuak daudela Ipar zein Hegoan. Zein irizpide erabili? Azken kasu bat. Jakina da Mitxelenak "Koldo" zein "Luis" ponte-izenak erabiltzen zituela, eta ondorioz ez da zaila euskal forma hobestea. Baina Az kueren kasuan ez da horrela gertatzen: berak bere deituraren ortografia espreski euskaldundu arren, ez zuen beste horrenbestekorik egin bere ponte-izenarekin "(Resurrecci6n Maria (de)" beti). Beraz? Agian ez dago modurik irizpide amankomun batzuk finkatzeko eta kasu bakoitza banan-banan erabaki behar da. Litekeena da. Edonola ere arazo honi denbora eta ikerketa dexente dedikatu behar zaio ondorio batera iritsi aurretik. Eta edozein kasutan, zuzenketa ugari egin beharko dira katalogoa publiko bi hurtu aurretik. Honainotxe deiturek eta ponte-izenek sor dezaketen arazo batzuen desk ribapena. Baina argi dago antzerako problemak kausituko ditugula leku-ize nekin, erakunde-izenekin, ordena erlijiosoen izenekin, eta abar. Ez dugu adi biderik jarriko txostena larregi ez luzatu aIde. 3. KATALOGAZIO PROZESUAREN DESKRIBAPENA 3.1. Bi arazo mota, lau zirkuitu Ikusi dugu, beraz, edozein biblioteka espezializatuk dituen ohiko arazo bi bliotekonomikoez gain, Euskaltzaindiarenak arazo berezi batzuk dituela hiz kuntza dela eta. Lehenengoei buruz mundu zabalean hainbat eredu eta kon ponbide badago ere, bigarrenei dagokienez azpimarratu behar da ez dagoela inon euskaraz egindako katalogorik eta, noski, ez dago inon euskaraz katalo gatzeko araurik. Zenbait lekutan katalogo elebidunak egiteko saioak egin dira (Bizkaiko eta Gipuzkoako Aldundien biblioteketan batez ere) eta une honetan beste hiruzpalau bibliotekak euskaraz katalogatzea erabaki dute (HABEkoa, Bertsolari Elkartekoa, SHEE-IVEFekoa, etab.). Guztietan zailtasun oso haun- AZKUE BIBLIOTEKAREN KATALOGOA (ABK)... - Pruden Garcia Isasti 619 diak aurkitu dituzte, eta orain arte lortu diren ernaitzak ez dira, inolaz ere, ase garri. Bi arazo mota horiei aurre egiteko Azkue Bibliotekan katalogazio proze suak lau zirkuitu egiten ditu. 3.2. Bibliotekaren zirknitua Hau da liburuak segitzen duen lehenengo zirkuitua. Prozesu guztia kata logazio-buruaren ardurapean dago (Kristina Arana). Katalogatzaileek liburua katalogazio-gelarajeisten dute eta katalogatu, euskaraz, noski. Horretarako au rrez erabaki diren tresnak (datubaseak, arauak, sarrera-hitzen zerrendak) era biltzen dituzte, eta zalantzak apuntatzen dituzte. Azpimarratu beharra dago tres na guzti hauek erdaraz baino ez daudela eta, ondorioz, argitu beharreko zalantza ugari sortzen dela. Katalogazio-buruak sarrera guztiak gainbegiratzen ditu, eta bere oharrekin lehenengo zuzenketak egiten dira. Zalantzak bibliote kako zuzendariarekin ebazten ditu. Ondoren liburuei kokapen-txartela eta ma rra-kodea jarri, eta berriz ere dagozkien geletara igotzen dira. Zirkuitu honetan batez ere bibliotekonomia arazoak ebazten dira. Ebatzi gabe gelditzen diren zalantzak (linguistikoak eta bestelakoak) hurrengo zir kuitura pasatzen dira. Katalogazio-buruaren lana da prozesu guztia antolatzea eta sarrera guztiak gainbegiratzea hutsak zuzentzeko eta katalogoaren homo geneotasuna eta trinkotasuna ziurtatzeko. 3.3. Batzordearen zirkuitua Zirkuitu honen arduraduna bibliotekako zuzendaria da (Pruden Garzia). Katalogazio-buruak paratzen dizkion zalantza guztiak bideratzen ditu. Batzuk bere kabuz ebazten ditu eta, ondoren, bigarren zuzenketak egiten dira. Besteak Biblioteka Batzordera bideratzen ditu. Zirkuitu honetan batez ere arazo linguistikoak ebazten dira. Horretarako zuzendariak, arazoak identifikatu ondoren, horien gaineko informazio guztia bildu, beharrezkoa bada ikerketak eta kontsultak egin, eta proposamen zehatzak aurkezten dizkio Biblioteka Batzordeari. Batzordeak zuzendariaren informazioa eta proposamenak jaso eta eztabaidatzen ditu, erabaki arte. Zuzendaria Ba tzordearen idazkaria denez, erabakiak betetzeaz arduratzen da. Ondorioz ka talogatzaileek hirugarren zuzenketak egiten dituzte. Arazo linguistikoak era askotakoak izan daitezke. Batzutan, termino baten aukeraketa hutsa baino ez da, baina beste batzutan termino-multzo haundiak erabaki behar dira. Era berean, batzutan erdarazko hitzen itzulpen/egokitzapena da arazoa, eta beste batzutan, berriz, euskal hitz baten forma zuzena zein den ebaztea. Bestalde, batzutan zuzenketa solteak egin behar dira, baina beste ba tzutan orain hartutako erabaki batek eragin zuzena dauka aurreko sarrera guz tietan, ondorioz denak zuzendu behar direlarik. 620 EUSKERA - XLII (2. aldia) Bi zirkuitu horiek osatzen dute Azkue Bibliotekaren barruko ibilbidea. Ka talogoaren lehenengo helburua betetzeko (alegia, bibliotekaren katalogo hutsa izatea) aski litzateke deskribaturiko bi zirkuituekin. Baina bigarren helburua betetzeko (alegia, erreferentziazko katalogoa izatea) oso motz geratzen da. Hori dela eta, beste bi zirkuitu deskribatuko ditugu. 3.4. Euskaltzaindiaren zirkuitua Gure katalogoen beharrek ezinbestean bultzatzen gaituzte Euskaltzaindiko beste batzorde batzuekin koordinatzera. Baina biblioteka barruko ibilbidea ondo zehaztuta badago ere, haren harremanak gainetiko batzordeekin oraingoz ez dira zehaztu, jarraiak izan diren arren. Zuzendari berria lanean hasi zenetik saiatu da informazioa biltzen eta, ondorioz, honako proposamenak jaulkitzen ditu. Bereziki hauexekin koordinatu beharko genuke: Onomastika batzordea, Hiztegi Batuko lantaldea eta Literatura Ikerketa azpibatzordea. Onomastika batzordeari dagokionez, bistan da katalogoarentzat ezinbes tekoak diren gai asko bertan erabakitzen direla. Era berean, garbi esan behar da Onamastika batzordearen erabaki guztiak ezin direla automatikoki katalo goari aplikatu. Adibidez, idazle klasiko latinoen izenen ortografia erabakitzen delarik, Biblioteka batzordeak erabaki dezake bere katalogoan, kontuan har turik nazioarte mailan era honetako katalogotan dauden usadioak, idazlearen forma latinoa erabiliko dela, kasu nominatiboan. Erabaki hau ez dago Ono mastikakoari kontrajarrita, aplikazio konkretu baten zehaztapena baizik ez de larik. Beste adibide bat: Onomastika batzordeak erabakitzen duelarik "Baroja" deituraren euskal ortografia zuzena "Baroxa" dela, horrek ez dakar halabeha rrez katalogoko autoritateetan "Baroxa" baino ez onartzea (kasuz kasu aztertu beharko da). Eta abar. Hiztegi Batuko lantaldeak, bestalde, hiztegi arauemailea egiten dihardue larik, ezinbesteko laguntza eskeiniko dio Biblioteka batzordeari terminologia finkatzeko orduan. Baina, jakina denez, hitzaren forma zuzena baino ez du era bakiko, ez hitzaren esanahi teknikoa edo erdarazko parekideak. Azken hau Az kue Biblioteka batzordeari dagokio. Bukatzeko, Literatura Ikerketa azpibatzordeak, hiztegi bat egiten ari de larik, laguntza haundia eman dezake zenbait alorretako terminologia finkatzeko orduan. Ororen buru koordinazio formula on batera iristea da helburua, prozedurak finkatzea luzea izango bada ere. Printzipioz, hauxe da gure proposamena: a) Onomastika batzordeari dagokionez, adostu beharko genuke bi edo hiru urteri begira katalogoarentzat garrantzitsuak izan daitezkeen hainbat gai erabakitzea, egutegi bat finkatuz. Hortik kanpo geratuko liratekeen gaiak Bi- AZKUE BIBLIOTEKAREN KATALOGOA (ABK) ... - Pruden Garcfa Isasti 621 blioteka batzordeak erabakiko lituzke. Era berean, bi batzordeen arteko ko munikazio etengabea ziurtatu beharko litzateke Biblioteka batzordean hartzen diren erabaki guztien berri zehatz eta azkarra izan dezaten. b) Hiztegi Batuko lantaldeak sistematikoki gainbegiratuko luke Biblio teka batzordean erabakitako terminoen zerrenda, eta oharrak eginaz itzuliko lioke, bien artean adostutako egutegi baten arabera. c) Biblioteka batzordeak kontutan hartuko luke Literatura Ikerketa azpi batzordea bere hiztegia egiteko finkatzen ari den terminologia, eta bien arteko komunikazio sistematikoa ziurtatuko luke. Kasu guzietan Bibliotekako zuzendariaren gain egongo da informazio-flu xu guzti hauek bideratzea eta koordinatzea. Katalogoaren gaineko erabakiak, aldiz, Biblioteka batzordeak hartuko ditu, OEH edo EHHArekin (zein bere ba tzordean) egiten den bezala. 3.5. Euskaltzaindiaz kanpoko zirkuitua Euskaltzaindian usadio arrunta da ohiko egituraz kanpoko adituen aholkua eta iritzia eskatzea. Katalogoari dagokionez, zuzendariaren gain egongo da Ian hau egitea, horretarako bi bide erabiliko dituelarik: a) Arazo zehatzetarako kanpoko adituen iritzia eskatuko duo Adibidez, zuzenbideko terminologia finkatu behar delarik, horretan adituak direnen ahol kua eta oharrak eskatuko ditu, bere txostena Biblioteka batzordera pasatu au rretik. b) Arazo orokorretarako, inor baztertu gabe, Joana Albret Biblioteko nomia Mintegia da une honetan Euskal Herrian dagoen plataformarik egokiena. Mintegi horri dagokionez esan behar da une honetan hamabost bat biblio tekarik parte hartzen dutela bere lanetan. Aurkezpen ofiziala 1997ko Duran goko Liburu eta Disko Azokan egin zen, eta pentsatzekoa da zabalduz eta in dartuz joango dela. Hizkuntza arazoak ez ezik, euskal ikuspuntu batetik bibliotekak antolatu (eta bereziki, katalogoak egin) nahi izateak etengabe sor tarazten dituen arazoak aztertuko ditu, alegia, arazo terminologikoekin batera, euskal katalogoen definizioa eta ezaugarriak, euskal katalogazio arauen proiek tua, euskal bibliografia, etab... 4. KATALOGOAREN ESTATUSA EUSKALTZAINDIAN Azkue Bibliotekaren Katalogoaren (ABK) erantzunkizuna, zalantza barik, Azkue Biblioteka batzordearena da. Berau da katalogoaren gaineko erabaki guztien arduraduna. Baina gorago aipatu diren arazo linguistikoak konpontzeko Biblioteka batzordeak Euskaltzaindiaren beste batzorde batzuen laguntza behar 622 EUSKERA - XLII (2. aldia) duo Eta honek, halabeharrez, eragin zuzena dauka Euskaltzaindiaren egitura osoan, batzorde horiek bere lan-egitaraua baitute, Biblioteka batzordearen pre mietatik at. Bestalde, ez da inoiz ahaztu behar Euskaltzaindiak duen itzalaren ondo rioz, ABK bihurtuko dela, de facto, erreferentziazko katalogo bat, alegia, era gin haundia izango duela Euskal Herriko biblioteka guztietan, bereziki eus karaz edo elebitan katalogatzen hasi nahi duten neurrian. Gure uste apalean, ondorioa begibistakoa da: Euskaltzaindiak pentsatu be har du katalogo hau egitea bere zeregin estrategikoen artean dagoela, Euskera agerkaria, Orotariko euskal hiztegia, Hiztegi batua, Euskal Herriko hizkuntz atlasa edo Hizkuntz arauak bezalako proiektuen maila berean. Faktu horretaz jabeturik, gorago aipatu denaren ildotik, poliki-poliki joan beharko da zehazten zeintzuk izango diren Biblioteka batzordea eta gainetiko batzordeen arteko harremanak, zeinek zer erabakiko duen, noiz, nola, zerta rako, nolakoa izango den erabaki horren aplikazioa eta zein estatus eta ondorio izango duen. Era berean, zehaztu beharko da nola koordinatuko diren batzor deak Ian hau aurrera eramateko. Guzti honekin bat, argi eta garbi adierazi behar dira bi gauza: aIde batetik, ABKren gaineko erabakiak berari baino ez dagozkiola eta ezin direla beste arlo batzutara zabaldu, are eta gutxiago automatikoki; eta bestetik, Euskaltzaindia ren edo bere batzordeen erabakiak ezin direla automatikoki aplikatu ABKn, alegia, era honetako katalogo baten izaera, ezaugarriak eta helburuak kontuan hartu gabe. 5. ONDORIOAK a) Katalogoa burutzeak erabateko lehentasuna du Euskaltzaindiaren bi bliotekan, beste edozeinetan eduki ohi duen legez. b) Katalogoari buruzko funtsezko erabakiak 1995ean hartu ziren. Txos ten honetan orduan martxan jarritako prozesuaren deskribapena eta hartutako erabakien ondorio batzuen zehaztapena besterik ez da jorratzen. c) Euskaltzaindiak onartu behar du katalogo hau egitea bere zeregin es trategikoen artean dagoela, Euskera agerkaria, OEH, EHHA edo Hizkuntz Arauak bezalako proiektuen maila berean. Beste hitz batzuekin esanda: Eus kaltzaindiarena ez da izango soilik Azkue Bibliotekaren katalogoa, baizik eta euskaraz edota elebitan katalogatu nahi duen edozein bibliotekatarako errefe rentziazko katalogo nagusia. Horrek erantzunkizun haundia dakar guretzat. 1998. URTERAKO EUSKALTZAINDIAREN BATZAR EGUTEGIA Bilbon, 1997.eko abenduaren 19an J.L. Lizundia, idazkariorde-kudeatzailea Barne Erregelen arabera, azaroa bukatu baino lehen hurrengo urteko batzar egutegi proposamena Zuzendaritzara aurkeztea dagokit. Hori egin nuen aza roaren 27an eta berak onartu. Ohi bezala, horretarako euskal bibliografiari be girada zabal bat eman nion. Datorren urterako lehen mailako ospakizun bi ikusten ditut: Joseph Fran cisco Aizkibel eta Juan Antonio Afiibarro. 1997 Abbadie urtea izendatu ge nuen bezalaxe, heldu dena Aizkibel-Aiiibarro urtea dei daiteke. Horrez gain, Euskaltzaindiarentzako Antonio Maria Labaien euskaltzainaren mendeurrena rena ere gomutagarri da. Bestalde, otsailean egitekoa du Andres Urrutia Ba diola euskaltzainak bere sarrera hitzaldia. Duela denbora bat batzordeburu eta idazkariei idatzi nien eskatuz ia be raietatik zeintzuk jardunaldiren bat egiteko asmoa zuten, horrela izanik, os pakizunekin txertatzeko, Euskaltzaindiak duela urte asko, baina bereziki, azken 25 urteetan duen bidea eginez, alegia, zazpi euskal herrialdeetara hurbiltzea, bertako euskalari edo seme famatuen karietara. Erantzuna izan dugu, hain zu zen ere Gramatika, Herri Literatura eta Ahoskerakoak asmoa baitaukate heldu den urtean beraien jardunaldiak antolatzeko. Donostiako Gotzaindegiko Historia Agiritegia deritzanetik bidalitako bateo agiriak dio Joseph Francisco de Aizquibel 1798.eko martxoaren 9an jaio zela, Azkoitiko hirian. Urolaldeko seme ospetsu honek bibliografia ugari du eta bere lanak, bai hiztegigintzan, Akademia baten beharrizenetan eta abarretan jakinak dira. Azkoitiko Kultura batzordeburu den Juan Bautista Mendizabalekin izana naiz eta nola bere sorteguna astelehenez eta hilaren hasieran den, azken ostiralean mendeurrenari hasiera eman dakiokeela pentsatu dugu, Udalak eta Euskaltzain diak biak batera. Guk, hileroko osoko bilkura, Donostian egitea tokatzen dena, Azkoitian egin genezake eta mendeurrenari hasiera eman. Beraien asmoa, non bait, Aizkibelen zenbait Ian argitaragabeak eskuratzea eta argitaratzea da. Baita urtean zehar zenbait erakunde batzuen partaidetzaz eta laguntzaz beste zenbait ekintza burutzea ere. Euskaltzaindia izan da Azkoitian, 1982an, Bizenta Mogelen mendeurrenean, I. Ahoskera Jardunaldiak antolatuz eta iaz, Aita Jose Inazio Ara- 624 EUSKERA - XLII (2. aldia) nanean. Mendeurrenari hasierako txanpa emateko, Euskaltzaindiaren aldetik txos tenak nori agindu pentsatzen hasiak gara. Jose Maria Satrustegi izan daiteke bat, zeren eta bibliografian ikus dezakegu bera izan dela, gaurko ikerleen artean, Aiz kibelen zenbait alderdi ongi landu duenetarikoa *** A. Juan Antonio Aiiibarro da, esan bezala, bigarren euskalari entzute tsuaren ospakizuna, hain zuzen ere, abenduaren 5ean betetzen baitira, Arratiako urian, AreatzaIBillaron, 250 urte jaio zela. Batek baino gehiagok aztertu dituzte Afiibarroren bizitza eta lanak, gehien, dudarik gabe, A. Luis Villasante eus kaltzainburu ohiak. Haren lanak bi eratan banatzen ditu Villasantek, bizi zela argitaratutakoak: 1. Cristau dotrifia... Nafarroaco euscaran, Irufiean datarik gabe argitaratua; 2. Cantos de las Santas Misiones, Donostia, 1803; 3. Escu liburua, eta berean eguneango cristafiau cereguifiak, Tolosa, 1802; hirugarren hau bizkaieraren liburu klasikoetariko bat da eta Mogel, Astarloa eta Fray Bar tolome baino lehenagokoa, hain zuzen; 4. Lora-Sorta Espirituala eta Propositu Santuac vicitza barri bat eguiteco, Tolosa, 1803. Gero agertu zirenak beste hauek dira: 5. Curutze Santearen, Aita Gure ta Ave Marien ganeco Eracusal diac, Durango, 1879; 6. Gueroco guero Axularren liburua lapurteratik biz kaierara itzulia; 7. Catalogo de los pueblos vascongados de Vizcaya, Guipuz coa y Navarra, Hego Euskal Herrian euskara non egiten zen frogatzeko, obra jakingarria; 8. Voces Bascongadas Diferenciales de Bizcaya, Guipuzcoa y Na yarra, Bilbo, 1963; 9. Gramatica Bascongada para el uso y alivio de Parrocos y Predicadores Bizcaynos, Guipuzcoanos y Navarros, 1969 Donostian argita ratua, ASJU aldizkarian, hau ere interesgarria. Argitaratu gabeak, Villasantek dioenez, 10. Misionari Euscalduna, Cristifiau dotrina ta sermoiak Bizcai- errietan iracasten; 11. Nequea Arinduric; 12. Lau Evangelioac batera alcar turik; 13. Artzai Adibideac; 14. Beste gai batzuk solte eta zirriborroan omen daudenak. Euskaltzainburu ohiaren ustez, bizkaierarako egile klasikorik ga rrantzitsuenetarikoa dela uste du arratiar euskalari hau. Zinetan merezi du Eus kaltzaindia hara hurbiltzea eta batzordearen proposamenez, bertan programa tuko ditugu Gramatika Jardunaldiak, maiatzaren azkenetan. *** Euskaltzaindiak bere bigarren Biltzar edo Euskalegunak deitzen zirenak, 1923an egiten zituen. Izanak gara Andres Ifiigo Nafarroako gure ordezkaria eta biok bertako agintariekin. Prest daude babesa emateko eta tokiak uzteko. Lour des Ofiaederra Ahoskera lantaldearen arduradunarekin mintzatu gara eta IV. Ahoskera Jardunaldiak antola daitezke. Baita ere Miren Azkarate Jagon sail buruak esan zidanez, posibletzat jotzen du, egun batez, Jagon Topaketa bat Nafarroan egitea. 1998. URTERAKO EUSKALTZAINDIAREN... - J. L. Lizundia 625 *** Laugarren ospakizuna, Antonio Maria Labaien euskaltzainarena da, 1898.eko abenduaren lean, jaio baitzen, Donostian. Haren lanak ez ditut he men azalduko, 1995.eko Euskeran hilberri txostenean, eman baitziren. Horre gatik onartu dute, Herri Literatura azpibatzordekoek beraien IV. Jardunal diak, azaroaren 27 eta 28an egitea, hain zuzen ere, Labaienen omenez, herri antzerkia gaiarekin. Euskaltzainburuak 1989tik harrezkero emandako ildoari jarraituz, alegia, 4-4-3 delakoa, ez dugu dakigula ospakizunik, ez Araban, ez Iparraldean. Ara bakoaz, euskaltzainburuordea "Sancho el Sabio" Bibliotekako zuzendariarekin hitz egin du eta han bertan bil gaitezke, euskaltzain gehienentzat ikusgarria izango baita. Iparraldean, euskaltzainburuaren iritziz, Baionan egitea litzateke egokiena. Guzti honegatik bada, 1998rako batzar egutegi hau aurkezten da Zuzen daritzan onartu ondoren. 626 EUSKERA - XLII (2. aldia) 1998rako batzar egutegiaren laburpena - Urtarrilaren 30ean, azken ostiralez, hileroko bilkura arrunta, Donos tian, Gipuzkoako Diputazioan. - Otsailaren 27an, azken ostiralez, Andres Urrutia Badiola euskaltzai naren sarrera-hitzaldia eta hileroko bilkura arrunta, Bilbon, egoitzan. - Martxoaren 27an, azken ostiralez, Joseph Francisco Aizkibelen II. mendeurrenari hasiera ematea eta hileroko osoko bilkura, Azkoitiko udale txean. - Apirilaren 24an, azken ostiralez, hileroko bilkura arrunta, egoitzan, Bilbon, egoitzan. - Maiatzaren 29 eta 30ean, azken ostiral-Iarunbatez, Gramatika Jardu naldiak, Juan Antonio Afiibarroren 250. urteurrenaren ospakizuna eta hileroko bilkura arrunta, Areatzako Udaletxean. - Ekainaren 26an, azken ostiralez, hileroko bilkura arrunta, Gasteizen cdo Donostian. - Uztailaren 24an, azken aurreko ostiralez, hileroko bilkura arrunta, Baionan. - Irailaren 25 eta 26an, azken ostiral-Iarunbatez, II. Euskal Egunen 75. urteurreneko ospakizuna, IV. Ahoskera Jardunaldiak eta hileroko osoko bil kura, Donezteben. - Urriaren 30ean, azken ostiralez, hileroko bilkura arrunta, Donostian edo Gasteizen. - Azaroaren 27 eta 28an, azkcn ostiral-Iarunbatez, IV. Herri Literatura Jardunaldiak, Antonio Maria Labaienen mendeurrena eta hileroko bilkura arrunta, Tolosako 'Antonio Maria Labaien' kultur etxean. - Abenduaren 18an, azken aurreko ostiralez, hileroko bilkura arrunta, Bilbon, cgoitzan. BATZAR AGIRIAK Hendaian, 1997ko irailaren 26an J. Haritschelhar, euskaltzainburua Hendaiako udaletxean, 1997ko irailaren E. Knorr, buruordea, 26an, goizeko hamarrak eta bostean, P. Goenaga, idazkaria, eman zaio hasiera Euskaltzaindiaren hi J. A. Arana, diruzaina, leroko batzarrari. Bildu direnen izenak P. Altuna, ezkerraldeko zutabean jasotzen direnak P. Charritton, dira. Ezin etorria adierazi dute, berriz, M. J. L. Davant, Azkaratek, F. Krutwig-ek, P. Salaburuk X. Diharce, eta L. Villasantek. X. Kintana, E. Larre, J. M. Lekuona, Aurreko agiria onartzea B. Oihartzabal, P.Ondarra, Uztaileko bilkuraren agiriari inork ez dio Tx. Peillen, oharrik egin. Horrenbestez, ontzat eman da. J. San Martin, I. Sarasola, J. M. Satrustegi 1. Hizkuntza arauak. eta A. Urrutia euskaltzainak, 1.1. Exonomastika: Latin eta greziar per eta tsona-izen klasikoaen zerrenda onartzea. J. L. Lizundia, idazkariorde-kudeatzailea, Euskaltzainburuak A. Eguzkitza eta G. J,J. Zearreta, ekonomi eragilea, Bilbao jaunei eman die hitza ekarri duten A. Eguzkitza eta txostenaren azalpena egin dezaten. Gidor Bilbao, Exonomastika azpibatzor Eguzkitza jaunak esan du Euskaltzaindia dekideak. gandik aurreko bileran jasotako agindua betez, 1. Sarasolarekin eta E. Knorrekin bildu direla eta bilera horren ondorio dela orain mahai gainean dugun txostena. Euskaltzaindiagandik hartutako agindua zen Elhuyar elkarteak eskaini zituen for metara hurbiltzea. Oraingo zerrendan hori egiten saiatu dira, beti ere euskal tradizioa, tradiziorik izan denean, kontuan izanik. Aurkeztutako txostenean izen klasiko horien egokitzapena egiteko irizpideak ematen dira aide batetik, eta izenen zerrenda bat bes tetik. Bidea zabalik uzten da nolanahi ere, goi-mailako erabileran, latinezko eta gre kozko nominatiboa bere horretan hartzeko. Txostenaren aurkezleek esan dute izen mitologikoak ere sartu dituztela beren ze rrendan. Hauek aparteko zerrenda batean jasoak datoz, baina Onomastika batzordeak aztertu ez dituenez, beste bilera batean onartzeko bezala eskaintzen dira. J. A. Aranak Eszipion izena falta dela aipatu duo Sartuko dutela esan zaio. 630 EUSKERA - XLII (2. aldia) Tx. Peillenek bere ezadostasuna erakutsi du txostenarekin. Espainolkeria omen da rio. Ezezagunak edo gutxi ezagunak direnetan jatorrizko forma zergatik ez den erres petatu galdegin duo Sarasola jaunak erantzun dio uztaileko bileran onartu zela horrela egitea. Batzordeak, eman zitzaion agindua betetzea besterik ez duela egin eta orain ezin zaiela, ostera, beste zerbait agindu. BestaIde, jatorrizko formari hurbiletik jarraitu nahi izanez gero, edozeinek duela bide hori zabalik, bi aukera ematen baititu txostenak: for ma egokitua eta formajasoa. X. Kintanak ere bere harridura agertu duo Euskaltzaindiak q, veta c grafiak onartuak dituela izen arrotzetarako baina orain izen klasiko hauetarako beste bide bat eskaintzen duela Euskaltzaindiak. Charrittonek gaIdegiten du ea zenbateraino jarraitu dion txostenak Elhuyarren la nari. Bilbao jaunak erantzuten dio esanaz Ian haren espiritua eta mamia oso-osorik hartu dela. Formulazioa ez zen hain egokia eta, horrela, zuzendu egin dela zenbait puntutan. Bestalde, ohartarazi da euskaraz maiztasunaren irizpideak gauza gutxitarako balio digula kasu honetan, izenik gehienak autore jakin batzuenak baitira. Azkenik, eztabaidari amaiera emateko eta proposamenen bat aurrera ateratzea zenez kontua, txostenean jasotzen diren irizpideak banan-banan eztabaidatzea eta bozkatzea proposatzen da. Horrenbestez, batzordeak aurkeztutako txostena hartu eta han jasotzen diren irizpideak bozkatu dira. 2.1. eta 2.6. zenbakian jasotzen diren irizpideak batera doaz egiazki eta hala bozkatzea eskatzen da. Gehienetan zeharreko kasua proposatzen da iturri gisa. Honako hau izan da bozketaren emaitza: 15 boto aIde eta 2, zuri. Ondoren, 2.2.-ko irizpidea (v grafema eta hasierako R- errespetatzeari dagokiona) bozkatu da. Hemen ere hamabost boto izan dira proposamenaren aide. 2.3.-ko irizpide-proposamena bitan zatitu da bozketari begira. Batetik, -tius/-tia > -(t)zio/-(t)zia, eta bestetik, ea n, t, r kontsonanteen ondoren frikaria (zio/zia) behar den ala afrikatua (-tzio/-tzia). Frikari/afrikatu arazo hau dela eta, gainera, 2.3. puntuan ja sotzea eskatu da s > ts bilakaerari dagokiona. Lehenbizikoaren bozketak 17 boto eman ditu batzordearen proposamenaren aide. Frikari/afrikatu ddako hautuaz, berriz, 10 boto izan dira aide, 5, kontra eta 2, zuri. Beraz, batzordearen proposamena ontzat eman da. 2.4.-ko proposamenak (litterae ramenses direlakoen balioari dagokionak) ere 15 boto lortu ditu. 2.5. atalean proposatzen diren grafia egokitzapenak ere bozkatu dira. Hemen ere zatika joatea erabaki da. y > i aldaketa egiteak 14 boto lortu ditu bere aide eta 2 ezezko. ae, oe > e aldaketa egiteko proposamenak 16 boto izan ditu aide. Bat ere ez kontra. Gainerakoak, abstentzio. ca, co, cu > ka, ko, ku aldaketaren aide 14 boto eman dira eta 2, kontra. X. Kin tanak puntu honetan ezezko botoa eman duela jasotzeko eskatu duo ce, ci > ze, zi eta cae, coe, cy > ze, zi aldaketa proposamenak 12 boto izan ditu aide eta 2 kontra. qua> kua egokitzapenak aide, 13 eta kontra, 3. Qui> ki eta que> ke egitearen aIde agertu dira 13 boto eta 2, kontra. BATZAR AGIRIAK 631 ch, ph, th, rh > k, f, t, r(r) ald mm, nn, ll, pp, ft, SS, cc, cch > m, n, I, p, t, s, k, k puntuan, 15 boto izan dira aide, eta 2, kontra. mp, mb > np, nb. 15 aide eta 2, kontra. Hitz hasier Ilenti formari lehentasuna ematea eskatzen du Knorrek. Datuak bestelakoak direla erantzun zaio eta ez da onartu. Inbertsio hitzari buruz, 'Heg.' marka ezabatuko zaio eta 'Mat.' oharra erantsiko. Inbidia sarreran 'Herr.' oharra ezartzea onartu da. Inda hitza falta dela dio Knorrek. Hitz hau ez omen da ia inon ageri. Nolanahi ere, bigarren itzulirako utziko litzateke. Indaba-ren ordez indibaba eskatzen du ohargileak. Ez da onartu baina 'Bizk.' dela erantsiko zaio sarrera horri. Induljentzia hitzarendako indulgentzia idazkera eskatzen du Knorrek. Ez da onartu. Inesibo bezalako hitzak egokiagoak dira bigarren itzulirako, ez honetarako. Hala erabaki da, ohargileak eskatutakoaren kontra. Ingurebaki hitzarendako ere sarbidea eskatzen du ohargileak. Ez da onartu. Ondoren, ingurugiro hitzaz sortu da eztabaida. Baina denbora faltaz, eguerdian Hendaiako udal agintariek harrera egin behar baitiote Euskaltzaindiari, bilera puntu ho netan eten behar izan da. Beraz, hamabi eta erdietan amaitutzat eman da egungo bilkura. Gaur utzitako pun tuan hasiko da, hurrengoan, hiztegiko zerrendaren eztabaida. Euskaltzainburuak Idazkariak Jean Haritschelhar Patxi Goenaga Bilbon, 1997ko urriaren 31n 1. Haritschelhar, euskaltzainburua Bilbon, Euskal Herriko Unibertsitateko E. Knorr, buruordea, Ingeniari Eskolan, 1997ko urriaren 31 n, P. Goenaga, idazkaria, goizeko hamarretan, eman zaio hasiera J. A. Arana, diruzaina, Euskaltzaindiaren hileroko batzarrari. P. Altuna, Bildu direnen izenak ezkerreko zutabean P. Charritton, jasotzen dira. Ezin etorria adierazi du E. 1. L. Davant, Larre jaunak. X. Diharce, X. Kintana, Aurreko agiria onartzea F. Krutwig, 1. M. Lekuona, Uztaileko bilkuraren agiriari 1. San Mar B. Oihartzabal, tinek egin dizkio ohartxo batzuk idatziz. P.Ondarra, Horiek kontuan hartuta, ontzat eman da. Tx. Peillen, P. Salaburu, Euskaltzainburuaren hitzak 1. San Martin, I. Sarasola, Euskaltzainburuak M." Dolores Agirre 1. M. Satrustegi, andrearen heriotzaren berri eman die eus A. Urrutia kaltzainei eta honen hilberri txostena egi eta L. Villasante teko eskatu zaiola Mikel Atxaga euskal euskaltzainak, tzain urgazleari. Txosten hau Donostian eta egingo den hurrengo osaka bileran ira 1. L. Lizundia, idazkariorde-kudeatzailea. kurriko da. 1. Hizkuntza arauak 1.1.1. Gramatika: Aditz laguntzaile batuaren berrargitalpena de/a eta P. Goenagak egin du argitalpen berriaren aurkezpena. 1973koa bera dela adierazi duo Oraingo hau Arauen harpidedunei eskainia da. Orduko testua, here hotzean eta soi lean eskaini beharrean, hobeki ulertzearren, zenbait taulaz lagundurik ageri da orain goan. Horrezaz gainera, zenbait ohar ere erantsi zaizkio sarreran. Hurrengo bileran onartuko da argitalpen berri honetako testua. Dena dela, euskal tzainei gogorarazi zaie 1973an onartutakoaz ez dela ezer bozkatu behar. Onesteko es katzen dena hasierako ohar horiek besterik ez dira. Beti bezala, hilaren 20a arte eman zaie epea euskaltzainei beren oharrak helaraz teko. Ondoren, hiztegi batuko zerrenda eztabaidatzen hasi aurretik, eguerdian bilkura ire kia egin ahal izateko euskaltzain osoen bilera gaur ohi baino laburragoa izango denez, eskuartekoei ekitea egoki ikusi du Euskaltzainburuak. 634 EUSKERA - XLII (2. aldia) 2. Eskuartekoak 2.1. Irrati maiztasunen banaketa dela eta Nafarroako gobemuari gutuna Nafarroan berriz ere irrati baimen berriak banatzeko zorian dira eta hango agintariei zuzendutako gutun bat aurkeztu da, Satrustegi, Ondarra eta Zabaleta euskaltzainen oni ritziarekin. Hurrengo asteazkenean biltzen omen da Euskararen Aholku Batzordea eta, horrenbestez, lehenbaitlehen onartzea komeni dela. Proposatu diren aldaketak oso xu meak direnez, dagoen-dagoenean onartu da testua eta astelehenean bertan sartuko da erregistroan. 2.2. Nafarroako toponimia nagusiaren normalizaziorako irizpideak Urriaren lOean Euskaltzaindiaren Onomastika batzordeak Errenterian onartutako "Nafarroako toponimia nagusiaren normalizaziorako irizpideak" izeneko lanaren berri eman da. 1.2.1. Hiztegi batuko ihabali·irudi zerrendaren onarpena amaitzea Zerrenda honen eztabaida aurreko bileran hasi zen baina, denbora faltagatik, ezin izan zen amaitu. Hiru euskaltzainek aurkeztu zituzten bere garaian zerrenda honi bu ruzko oharrak eta ohar hauen azterketari ekin diote, berriz ere, euskaltzainek. a. Aurreko bileran E. Knorren oharrekin hasi zen Euskaltzaindia, baina ez zuen amaitu. Hauek jarri dira, hortaz, gaur ere lehenbizi mahai gainean. 1ngurugiro hitzari buruz izan da lehenbiziko eztabaida. Ohargileak hitz horren or dez ingurune eskatzen duo Sarasola jaunak dio Europan zehar kurritzen dutenak ingu rumen hitzaren moduko ordainak direla. 1ngurumen-en aide makurtzen da batzordea, ekologia gaietarako bereziki. Horrenbestez, hitz honi sarrera eskainiko zaio, adibide bat erantsiz. Honako ohar hauek onartzea erabaki da: inporta izan "Herr." marka ezartzea; in tegrista eta integrismo hitzak sartzea; inurritu aditzari da eredukoa dela erantsiko zaio; "irakitu*, e. irakin"; irakurlego, 1. irakurletza. 2. * e. irakurleria, irakurleak; irarri da goen bezala utziko da, adibide egoki bat erantsiz; irian hitza sartuko da, Ipar. dela esa nez eta 'inguruan' esan nahi duela adieraziz. 1rrifio hitza alfabeto ordenan dagokion lekuan sartuko da. Bigarren itzulirako utzi dira inperatibo, iod, irakutzi eta irrigai. b. Ondoren, X. Kintanaren oharren azterketa egin da. llbeltz-en sarreran, "h. urtarril" eranstea onartu da. lloba-renean, testua aldatuko da, honela ezarriz: "senidearen semea nahiz alaba". 1ndependente sartzeko eskaria ez da egoki ikusi lehen itzuli honetarako behintzat. 1ndusmakina hitzaren inguruan sortu da eztabaida, ondoren. 1nduska uztea onartu da baina induskatu, industu, indusmakina etab. bigarren itzulian argitzekotan geratu dira. 1nfemuratu-ren kasuan falta diren -n-ak sartzea onartu da. Halaber, irozo-ren sa rreran eutsi jarriko da ageri den eusti.-ren ordez. 1rten-en kasuan geroaldiko forma (ir- BATZAR AGIRIAK 635 tengo) ematen du zerrendak, baina besteetan horrelakorik egiten ez denez, hemen ere, lekuz kanpo dago. Kentzea onartu da. Inteligentsia sartzea eskatzen du ohargileak. Geroko uztea proposatu eta onartu da. Iragazi eta irarketa hitzei buruzko oharrak ez dira ontzat eman. c. Azkenik, A. Urrutiaren oharrak aztertzeari ekin dio Euskaltzaindiak. Inaurkin-en ondoan, aditza ere sartzea ongi ikusi da: ihaurri* e. inaurri). Ihes-hodi hitza sartzea onartu da. lkasmahai eta ikastun ere onartu dira. Ikasnahi-ren inguruan eztabaida sortu da. Izena eta izenondo izan daitekeela esan behar da. Bestalde, ikasgura ere sartu beharko litzateke. Hala ere, zalantza sortu da ikasnahi, ikasgura den ala ikasinahi, ikasigura. Badaezpada, orain arte onartutako nahilgura-dun hitzetan nola jokatu den ikustekotan geratu da batzordea. Ilaunlilaundu-ri eskatzen den adibidea eranstea onartu da. Honako ohar hau eran tsiko zaio: "l.izond. aztarna hutsal eta ilaunak; 2. iz. 'errautsa', berehala ikatzak ilau nez estaltzen dira". Ile-motots sartzea onartu da. Ilki hitzarentzat adibideren bat eskatzen du ohargileak. Atera, irten esanahia duela esango da. Industrializaziolindustrializatu hitzak sartzeko eskatzen da. Industrizalizatu aditza sartzea onartu da, izenkia ez. Bigarren itzulirako uztekotzat jo dira, bestalde: ihinztagailulihinztailu, ikara gaitzlikaragaiztasun, ikareria, ikus-onetsilikus-onespen, inbertitzailelinbertitu, ingurua bar, intseminazio eta iraungitasun. Dena den, inbertsio sarrerari Matematiketako hitza dela erantsiko zaio. Hortaz, Heg. barik Mat. dela esango da. lrabazpide hitzari ere leku egin behar zaiola uste du A. Urrutiak. Hasiera batean ontzat eman da baina irabazPide ala irabazBide behar duen zalantzan jarri da. Bozketa egin da eta idazkera bakoitzak hamama boto lortu ditu. Beraz, mahai gainean utzi behar izan da kontua. Azkenik, irizpen hitza sartzea onartu da. Eta bilera hemen bukatu da, eguerdiko hamabiak eta laurdenetan. Hurrengoan ez tabaidatzeko geratu dira, hortaz, zerrendan 'EZTABAIDA' oharra duten hitzak. Euskaltzainburuak Idazkariak Jean Haritschelhar Patxi Goenaga Bilbon, 1997ko azaroaren 28an J. Haritschelhar, euskaltzainburua Bilbon, Plaza Barriko egoitzan, 1997ko E. Knorr, buruordea, azaroaren 28an, goizeko hamarrak eta ha P. Goenaga, idazkaria, marrean eman zaio hasiera Euskaltzain J. A. Arana, diruzaina, osoen hileroko batzarrari. Bildu direnen P. Altuna, izenak ezkerreko zutabean jasotzen dira. M. Azkarate, Ezin etorria adierazi du 1. L. Davant jau P. Charritton, nak. X. Diharce, X. Kintana, Aurreko agiria onartzea F. Krutwig, E. Larre, Inork oharrik ez dio egin aurreko hileko J. M. Lekuona, agiriari eta, horrenbestez, bere horretan B. Oihartzabal, onartu da. Tx. Peillen, P. Salaburu, 1. Hizkuntza arauak 1. San Martin, I. Sarasola, 1.1.1. Gramatika: aditz laguntzailearen A. Urrutia berrargitalpen berria eta L. Villasante Aditz laguntzailearen berrargitalpen be- euskaltzainak, rria dela eta, 1973ko argitalpenari erantsi eta zaizkion oharrak onartzea proposatzen J. L. Lizundia, idazkariorde-kudeatzailea zaio Euskaltzaindiari. Ohar hauei buruz eta zenbait zuzenketa proposatu ditu Xabier P. Garzia, biblioteka zuzendaria (2. Kintanak. Aide batetik, argitalpen hone- gaian) tan ageri den terminologia jarri du zalan- tzan. Euskaltzaindiaren onarpena adizkien formari zegokion. Terminologiaz ez zuen Euskaltzaindiak ezer erabaki eta oraingoan ere gauzak horretan uztea eskatzen da. P. Goenagak arrazoi ematen dio baina ageri den terminologia hau lagungarri izan daite keela dio. Dena den, terminologia hori behin-behinekeoa dela adieraziko da oharretan. Horrenbestez, argi emango da aditzera Euskaltzaindiaren erabakia ez dela terminolo giara hedatzen, adizkien formaz dela, soil-soilik. Bestalde, aditz laguntzaileen erroak direla eta, laguntzaile gisa bakarrik ager dai tezkeen aditzei izarfioa ezarriko zaie. Beraz, *EDUN, *EZAN eta *EDIN bezala aipa tuko dira erro horiek. Beste ohar bat ere egiten du X. Kintanak, hain zuzen, lehenbiziko argitalpenean jasotzen ziren aginterazko adizki trinko zenbait (biz, bira, bu eta antzekoak) jasotzekoa. P. Goenagak erantzun dio forma horiek 1973ko argitalpenean jasoak ageri diren be zalaxe emango direla oraingoan ere. 638 EUSKERA - XLII (2. aldia) Onartu diren aldaketekin ontzat eman da txostena eta horrela berrargitaratuko da Aditz Laguntzaile Batua, Arauak direlakoen barruan. 1.2.1. Mitologia izenak. Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak izenbuma duen txostena aurkeztu du Xabier Kintanak. Zerrenda hau datorren hileko bileran eztabaidatu eta onartuko da. Oharrek abenduaren 15erako egon behar dute Euskaltzaindian. 1.3.1. Hiztegi Batuko ihabali·irudi zerrendaren eztabaida amaitzea. Aurreko bilera batean zerrenda honetako inguru sarreran "irian" ere sartzea onartu zen. Haritschelhar jaunak eskatu du irian ezezik, iri hitza ere sartu beharra dagoela. Lhandek, adibidez, 'eguerdi iria da' bezalakoak jasotzen ditu. Ontzat eman da. Ondoren, zerrendan eztabaidarako bereziki markatuak ziren hitzen azterketari ekin dio batzarrak. 1hardunljardun eta eratorriak zer itxuran eman eztabaidatu da lehendabizi. J. San Martinek Fomko bileran zer erabaki zen gogoratu behar dela esan du eta ezin dela atzera eta aurrera ibili Euskaltzaindia, orain gauza bat eta hurrengoan kontrakoa. Xarrittonek dio J grafiaren ahoskera dagoela eztabaidan eta badela garaia Euskaltzaindiak horretaz zerbait esan dezan. Bidea egiten hasteko aukera izan litekeela ihardun idazkera onar tzea. Sarasolak erantzun dio esanaz J-ren auzia benetan larria dela baina arazo hori ez dela konpontzen Xarrittonen bidetik. Befiat Oihartzabalek gogoratu du, azkenik, hitz hori hegoaldeko tradiziokoa dela eta tradizioa errespetatu egin behar dela. Azkenik, bozkatu da eta hau izan da lortutako emaitza: jardun-en aIde, 10 boto; ihardun-en aIde, berriz, 4. Horrenbestez,jardun, jarduera, jardunaldi, etab. onartu dira, hain zuzen euskara batuko batzordearen iritziaren araberako formak. Honek ez du ken tzen Euskaltzaindiak J grafiaren kontuaz epe laburrean erabakiren bat hartzea, hitz ha sierakoa belare gisa ahoskatu beharrean, sabaikari gisa ahoskatzea gomendatuz, adibi dez. lido honetatik ahoskera batzordetik zerbait etorriko dela uste da. lhaurkin / inaurkin hautuaz, lekukotasunak N-dunaren aIde omen daude. Horre gatik, inaurkin-i emango zaio lehentasuna. Baina, lehengo bileran, azken momentuko presak zirela eta, besterik erabaki baldin bazen ere, aditzak ihaurri izan behar omen luke eta ez, inaurri. Horrela onartu da. Be raz, inaurkin, baina ihaurri. Hurrengo eztabaida ihaute / inaute bikoteaz izan da. Eztabaida luzearen ondoren N-dun forma hobetsi da: inaute eta inauteri. Gainera, inaute sarreran adibide bat jarriko da: 'hori astelehen inautez egingo da', adibidez. Eta, jakina, ihaute* e. inaute; ihauteri* e. inauteri. Eta bere garaian aratuzte, aratoste eta abarrak sartu ez zirenez, idazkariari eskatu zaio gogoan izan ditzala, horrelako hitzak zerrenda berrikusterakoan sartu ahal izateko. Aktan behintzat jasoa gelditzen da. lnmunizatu / immunizatu hautuaz ere luze joan da eztabaida. Azkenean him idaz kera mahaigaineratu dira: mm, nm eta m soila. Botoetara jo da eta hau izan da emaitza: -mm-ren aIde, 7 boto; -m- soilaren aIde, 8 eta -nm-ren aIde, boto bakarra. Emaitza hau ikusirik, Miren Azkarate andreak esan du ikusi egin beharko litzatekeela zer esan zen BATZAR AGIRIAK 639 bere garaian kontsonante multzoez. Eztabaida luzatu da eta berriro bozkatzea eskatu da, baina oraingoan bi aukera hauen artean: -mm- eta -m-. Oraingoan hau izan da emaitza: -mm-ren aide, 13 boto eta -m- soilaren aide, berriz, 5. Beraz, immunizatu forma onartu da. lido honetatik, A. Urrutiak hala eskaturik, immunitate hitzari ere zerrendan leku egitea onartu da. Ingeniari / injineru eta ingeniaritza / injinerutza bikoteen arteko aukera jarri da hurrena mahai gainean. Ingeniari forma azken boladan aski hedatu dela esan da, uni bertsitate giroan bereziki. Bestalde, forma honi kontrajartzen zaizkionek, injineru-ren eitekoek alegia, anabasa handi xamarra erakusten dutenez, ingeniari forma hobetsi dute euskaltzainek. Eta, arrazoi beragatik, ingeniaritza. Inperkadore hitza zerrendatik ezabatzea proposatu du batzordeak eta hala onartu da. Inprenta eta inprimeria hitzei buruzko eztabaida izan da hurrengoa. AZkenean, 'in primatzeko teknika' adierarako aditz-izena hobetsi da: inprimatze. Horrenbestez, bi hitz horien sarreretan "h. inprimatze" oharra ezarriko da. Eta bigarren adierarako, hots: lanak inprimatzen diren lantegia adierazteko, "e. inprimategi" ezarriko da, adibide bat ezarriz, gauzak hobeki ulertzeko. Ipurmasail hitzean ikusten den eztabaida 'masail' osagairi dagokiola esan dute ba tzordekideek. Horrenbestez, masail sarrerara iristen garenean eztabaidatzeko utzi da. Honetaz ere norbaitek gogoratu behar omen duo Aktan jasoa gelditzen da, horrenbestez. Azkenik, iragazi / irazi eta hauen eratorriez, batzordeak forma laburrak hobesten ditu. Hala ere euskaltzainen artean eztabaida izan da. Botoetara eraman da eta batzor dearen proposamenak zortzi boto lortu ditu. Kontrakoak, berriz, hamar izan dira. On doren, beste proposamen bat egin da: biak, luzea eta laburra, libre utzi, biak berdintzat emanaz. Bozketa honetan 13 boto izan dira aIde, bat kontra eta beste bat zuri. Beraz, irazi nahiz iragazi etab., denak ontzat emango dira. 2. Biblioteka zuzendariaren txostena. Ondoren euskaltzainburuak Pruden Garzia biblioteka zuzendariari eman dio hitza "Azkue Bibliotekaren Katalogoa (ABK), Euskaltzaindiaren proiektu estrategikoetariko bat" txostena irakurtzeko. Katalogatze Ian honek berezkoa duen balioaz gainera, badu erreferentziazko iza tearen balioa ere, euskaraz egiten baita lana. Honek bestelako liburutegietan ez diren arazoei aurre egitea eskatzen duo 3. Eskuartekoak. 3.1. Euskaltzaindiaren Aide Jundazioaren aurreproiektua. A. Urrutiak aurkeztu du proiektu hau. Euskaltzainei eskatu zaie arretaz irakurri eta, behar izanez gero, oharrak egin ditzatela, idatziz, datorren hilaren 15a baino lehen. Be hin onartuz gero, prozedura abian jarriko litzateke. Fundatzaile izango direnek ere tes tuari aldaketak ezarri ahalko dizkiote. Oraingoa, hortaz, hasierako urratsa izango litza teke. 640 EUSKERA - XLII (2. aldia) 3.2. L. Villasante "Lan Onari" tituluaz saritu nahi izan du Eusko laurlaritzak. Sa ritze hau dela eta, Euskaltzaindiak bere atxikimendua erakustea ongi ikusi duo Bestalde, sari ematea Leioan hilaren 15ean izango da. Ekitaldira joateko asmoa duten galdetu zaie euskaltzainei, gonbidatu kopuru mugatua baita. Joango direnen ize nekin Lizundia jaunak egingo du zerrenda 4. Azken ordukoak. Bilera amaitu aurretik, Xarrittonek bere poza agertu du hemendik aurrera ETB Ipa rraldeko txoko guztietara iristeko bidea ziurtatua delako. Jagon Sailak eta Euskaltzaindi osoak nolabait txalotu behar lukeela gertakizun hori, dagokienei zorionak emanaz. Hala ere, erabateko zoriona izango litzatekeela ETB zazpi probintziek elkarrekin egingo ba lute. Eta besterik gabe, ordu biak hamar gutxitan amaitu da goizeko bilkura. Euskaltzainburuak Idazkariak Jean Haritschelhar Patxi Goenaga Bilbon, 1997ko azaroaren 28an FEDERIKO KRUTWIG EUSKALTZAINARI OMENALDIA Bilbon, Euskaltzaindiaren Plaza Barriko Egoitzan, arratsaldeko lau eta erdietan eman zaio hasiera Federiko Krutwig Euskaltzainaren omenezko batzar irekiari, honako jaun-andre hauek batzarrean direla: J. Haritschelhar, euskaltzainburua, E. Knorr, bu ruordea, P. Goenaga, idazkaria, J. A. Arana, diruzaina, P. Altuna, M. Azkarate, P. Cha rriUon, X. Diharce, X. Kintana, F. Krutwig, E. Larre, J. M. Lekuona, B. Oihartzabal, Tx. Peillen, J. San Martin, A. Urrutia eta L. Villasante, euskaltzainak eta P. Pujana, euskaltzain ohorezkoa. Euskaltzain urgazleetatik honako hauek: X. Altzibar, A. Arejita, R. Badiola, L. Ba raiazarra, F. Barrenengoa, A. Eguzkitza, S. Garcia Trujillo, X. Gereno, J. L. Goikoetxea, M. Gorrotxategi, A. Inigo, J. L. Lizundia, K. Rotaetxe, M.M. Ruiz Urrestarazu, P. Uri barren eta 1. 1. Zearreta. Bildutako gainontzeko adiskide, kazetari eta lagunen artean aurkitzen dira, besteak beste, Josune Ariztondo, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako sailburuordea eta Tomas Uribeetxebarria, Bizkaiko Kultura foru diputatua. Mahaiburuan Euskaltzainburua eseri da, zuzendaritza kideak lagun dituela. Omen dua ere mahaian eseri da. Lehenbizi, J. Haritschelhar euskaltzainburuak hartu du hitza omenaldiaren zertze ladak argituz eta omenduaren lana eta merezimenduak azalduz. Ondoren, Euskaltzaindiaren domina urreztatua eskaini dio F. Krutwig jaunari bere merezimenduen eta euskaltzaindian betetako berrogeita hamar urteetako lanaren aitor pen gisa. Dominarekin batera, euskaltzainburuak Iker saileko 10. alea osatzen duen Fe deriko Krutwigi omenaldia izenburupean euskaltzain lagunek osatu duten omenaldi-li burukiaren ale berezi bat eskaini dio omenduari. Azkenik Krutwig jaunak berak erantzun-hitzaldia egin du, eskerrak emanez eta aka demien lana nola ikusten duen azalduz eta, bereziki gurea bezalako herri txiki batean Akademiak izan dezakeen zereginaz. Eta besterik gabe, arratsaldeko bost eta erdietan amaitutzat eman da ekitaldi aka demikoa. Bilbon, 1997ko abenduaren 19an J. Haritschelhar, euskaltzainburua Bilbon, Plaza Barriko egoitzan, 1997ko E. Knorr, buruordea, abenduaren 19an, goizeko hamarrak eta P. Goenaga, idazkaria, laurdenetan, hasi da Euskaltzaindiaren J. A. Arana, diruzaina, hileroko batzarra. Ezkerreko zutabean ja P. Altuna, sotzen dira bildu diren euskaltzainen ize M. Azkarate, nak. Ezin etorria adierazi dute honako P. Charritton, euskaltzain jaun hauek: E. Larrek, P. Sa J. L. Davant, laburuk eta L. Villasantek. X. Diharce, X. Kintana, Aurreko agiriak onartzea F. Krutwig, J. M. Lekuona, Azaroko batzar agiriei dagokienez, bi zu B. Oihartzabal, zenketa txiki eskatu dira: batetik, Davant P.Ondarra, eta Larreren izen-nahasketa zuzentzea Tx. Peillen, eta, bestetik, ETBri buruz egiten den J. San Martin, erreferentzia zehaztea eskatu du Charrit I. Sarasola, tonek, esanaz poztekoa litzatekeela ETB eta A. Urrutia zazpi probintziek elkarrekin egin baleza euskaltzainak teo eta Zuzenketa horiek kontuan harturik ontzat J. L. Lizundia, idazkariorde-kudeatzailea. eman dira bi agiriak. Ondoren, euskaltzainburuak eta beste zenbait euskaltzainek bilera aldi baterako utzi beharra izango dutenez eta arratsaldean ere lanean jarraituko denez, gai zerrendako or dena aldatzea proposatu da, hizkuntza-arauak azkenerako utziz. Horrela, bigarren gaitik hasi da bilkura. 2. Euskaltzaindiaren Aide Fundazioa Aurreko bilkuran aurkeztu zen fundazio hau sortzeari buruzko txostena, inork oha rrik egin nahi bazuen. Oharrik ez dio inork egin eta, horrenbestez, aurkeztu zen bezala onartu da. 3. 1998ko batzar egutegia J. L. Lizundiak aurkeztu du 1998rako batzar egutegia, Euskaltzaindiak 1998an egin nahi dituen bilkura arruntak eta ospakizun bereziak jasotzen dituena. 4. Eskuartekoak 4.1. "Lan Onari" goraipamena L. Villasanteri Aurreko bilera egunean eman zen honen berri. Hala ere, Euskal Herriko Aldizkari Ofizialean abenduaren 16an jasoa dator honi dagokion dekretua, non esaten baita "kul- 644 EUSKERA - XLII (2. aldia) tura alorrean eta bereziki euskararen batasun-prozesuan bere eguneroko zeregin profe sionala burutzean, sekulako ardura, etengabeko ahalegina eta ekimen aipagarria erakutsi dituela". Data aldaketa dela medio, gaur bertan izango da ospakizuna Leioan. Han izan go dira euskaltzainburua, buruordea eta diruzaina Euskaitzaindiaren ordezkari gisa. 4.2. BBK-Euskaltzaindia literatura sariak Aurten sarituak gertatu direnen izenen eta lanen berri eman da: "Txomin Agirre" saria (eleberria) Pello Esnalentzat izan da, Nada de agua en Madrid izeneko lanagatik. "Mikel Zarate" saio-saria J. Manuel Odriozolak irabazi du Hizkuntza, kultura eta gi zartea lanarekin. "Toribio Aitzaga" antzerki-sarian Karlos Linazasoro izan da saritua. Haren lana Burdindenda. Eta, azkenik, "Felipe Arrese Beitia" olerki-saria Mirari Garcia de Cortazarrek jaso du Kea urruntzean lanarekin. 4.3. Gainerakoak Davanten aitaren heriotzaren berri eman du euskaltzainburuak eta denon izenean dolumina agertu. Bestalde, Larrek istripua izan duelajakinarazi du euskaltzainburuak. Erori egin dela eta eritetxean dela. 1. A. Aranak hilaren 16an Deustuko unibertsitateak A. lrigoien euskaltzain zenari eskainitako omenaldian izan zela esan du hango berri laburra emanez. Ondoren, Charritton jaunak hartu du hitza. Prot~sta egiten du gaurko, hots Eus kaltzain osoek ohiko batzarra duten egunerako, Jagon sailak bilera deitu duelako. Galde egiten du ea zilegi den euskaltzain osorik gabe biltzea Jagon saila eta hau Euskaltzain diaren izenean mintzatzea. M. Azkaratek erantzun dio esanaz hasiera batean Euskal tzaindiaren bilera Donostian izateko zela baina, aldaketaren berri izan bezain pronto Mendigureni argi adierazi ziola kontua. Dena den, euskaltzainburuak argi utzi du eus kaltzain osoen bilera deitua dagoen garaian ezin dela inolako batzordearen bilerarik egin. 1. A. Aranak esan du bertsolari txapelketan izan zela hilaren 14an eta Andoni Egafia txapeldunari berak eman ziola Euskaltzaindiaren "Xenpelar" saria. Azkenik, 1. San Martinek esan du berrikitan Errenterian izan dela eta han, herri horren izen ofiziala dela eta, adierazi zuela 1979ko herri izenen zerrenda ez duela Eus kaitzaindiak aldatu. Behar bada, kontu honek ondorioren bat ekar dezakeela esan du eta euskaltzainak horren jakitun egotea nahi duo Udalak nahi duena egin omen dezake alor horretan, Euskaltzaindiak ez. 1. Hizkuntza arauak 1.1.1. Exonomastikako Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak onartzea Aurkeztutako zerrendari inork ez bide dio egin idatzizko oharrik. Hala ere, ezta baida piztu da. M. Azkaratek galdetu du ea zergatik ematen den Belerofonte, adibidez, eta ez Belerofon. Sarasolak ere, zergatik ematen den Martitz. Planeta izendatzeko Marte erabiltzen omen da eta Martitz asmatua dela. Kintana ez da iritzi horretakoa. Honen ustez, Martitz-ek du maiztasunik handiena. BATZAR AGIRIAK 645 Dena den, zerrenda Euskara Batuko batzordetik zergatik ez den pasatu galdetu da. Peillen jaunak ere parte hartzen du eta zerrendak espainolaren morrontza handiegia era kusten duela esan duo Eztabaidari nolabait amaiera emateko, prozedura kontuak direlarik tartean, E. Knorrek proposatzen du zerrenda batzordera eramatea Euskaltzaindiak onartu baino lehen. Proposamen hau bozkatu da eta honako emaitza izan da: 14 boto aide, bat kontra eta abstentzio bat. Horrenbestez, batzordeak aztertuko du lehenbizi eta hurren goan ekarriko da atzera batzarrera. 1.2.1. Hiztegi Batuko irudialdatu-jorratzaile zerrenda onartzea Euskaltzainen oharrak aztertzeari ekin aurretik, M. Azkaratek, batzordearen ize nean, zerrendari gehiketa bat egitea proposatu duo 1ruzkin sarreran iruzkina egin azpi sarrera gehitzea, alegia. Adibide bat ere eramango luke: Testu honi iurzkina egin dio bezalako bat. Ondoren euskaltzainen oharrak aztertu dira. Lehendabizi, X. Kintana jaunarenak. 1satsdun / isatsgabe grafiak ez zaizkio egokiak iruditzen, Euskaltzaindiak akastun, bihoztun eta horrelakoak jadanik onartuak dituenez. Eztabaida labur bat izan da eta, honen ondorioz, ohargileak berak erretiratu egin du oharra. 1tsas gaztaina = 1ndi-gaztaina dela eta, batzordeak onartu du oharra: 1ndi gaztaina bere lekuan erantsiko zaio zerrendari, marrarik gabe. Zerrendan ageri diren tipografi hutsez gainera (itsasomtzi pro itsasontzi, itzaingolpar pro itzaingo Ipar., izozki(-)denda, janari(·)denda), honako ohar hauek ere onartu dira: itsulapiko hitzari alboan ezarriko zaio eltzeitsu; itxuroso sarreran zer adiera duen esango da; jakinzale hitza zerrendatik kenduko da, ez baita beharrezko eta, gai nera, grafia problemak ditu; janaritegi dela eta, janariak gordetzeko tokia esan nahi duela adieraziko da. Jarraigo hitza zerrendatik kentzea onartu da. Jarraitasun hitzaren inguruan ere eztabaida luze xamarra izan da. Batetik, jarrai hitzak, adjektibo gisa, ez du tradiziorik. Beraz, jarraitasun baino hobeki leudeke ja rraikitasun etajarraitutasun. Baina, bestalde, haplologia kontua izan liteke. Horregatik, azkenean, honela onartu da ematea: jarrai(tu)tasun 'jarraitua denaren nolakotasuna'. Ja rraikitasun sarrera zerrendan ageri den bezala utziko da. Jaundone- hurrengo bilerarako uztea proposatu du E. Knorrek eta hala onartu da. Jautsi!jeitsi bereiztea iradokitzen du Kintanak baina ez da onartu. Jeinu hitzaz batzordeak zerrendan ematen dena zuzentzea proposatu du: Ipar. 'an tzea, trebetasuna' besterik ez esatea. Beraz, horren ondotik datorrena kentzea. Hala onartu da. Jenio hitzari buruz, berriz, Heg. dela esatea proposatzen da eta, adibide gisa, 'jenio txarra' bezalako bat ezartzea. Proposamen hau bozkatu da, honako hau izan de larik emaitza: 12 boto aide, bat kontra eta beste bat, abstentzio. Jesa(i)ten-i buruz, eta hitzek batasunaren izenean ordaindu behar duten "bidesaria" dela medio, tarteko -i- hori bidezkoa ote den zalantza azaldu da. B. Oihartzabalek argitu du kontua esanaz printzipioa bozkatua dagoela eta, printzipio hori gogoan, aurrera egin daitekeela. Horrenbestez, dagoen bezala utzi da. Bide batez, zerrendan ageri diren zen- 646 EUSKERA - XLII (2. aldia) bait aditzi erantsi zaizkien etorkizuneko adizkiak lekuz kanpo daudela esan da eta, be raz, erreferentzia horiek kendu beharrekoak dira denetan. Azkenik, jornal sarreran hitz honentzat maila jasoko ordaina ematea eskatzen du X. Kintanak. Ez da beharrezko ikusi. Ondoren E. Knorren oharrak eztabaidatu dira. lrudipen-i 'nire imdipenez' esaera gehitzea ez da onartu. lsurkari (izen) eta likido (izenondo)-ren artean egitea proposatzen den bereizketa ez da onartu. Ez da onartu itxura-ren sarreran 'itxura eman' esapidea sartzea ere. Japoniar, jentilizioa denez, ez da onartu oraingo zerrendan sartzea. Bigarren itzulirako utzi dira, halaber, istapeka, jariakortasun, jariodun, jauki eta irudi (bezala adieran). Jesulagunljesuita hitzen artean lehenbizikoa hobesteko proposamena ez da onartu. Honako ohar hauek, berriz, onartu dira: isil-poltsa sartuko da. ltzarrik forma Bizk. dela esango da. lxi Bizk. = ixo ere onartu da. Baita honako hauek ere: lzu-laborri; jantxakur; jarduera; jaugin lpar. 'joera'; jendekin 'jendartea atsegin zaiona'. Jardun-en sarreran izena ere izan daitekeela adieraziko da, 'solasa' adierarekin. Jargoi sarrerari aldamenean tronu ezarriko zaio. lzen-en sarreran, bi adierazpide eman go dira: I. Xabier du izena; 2. haren izen ona zikindu. Jentilizio/gentilizio eztabaida g/j auzia argitzen denerako uztea erabaki da. Urtarri leko bileran argitzeko utzi da, berriz, goian esan bezala, jaundoniljondoni auzia. A. Urrutiaren oharrak direla eta, onartu dira honako hauek: iruzkingile, isilgor de/isilgordeka, isiotu 'argia, sua piztu', isurketa, izarniarazi, izendun, jakinarazpen, jaraunsle eta jesapen. ltsasikara hitzaz, nola idatzi eztabaidatu da. Bi bozketa ere egin dira. Lehenbizi koan ez da gauza argirik atera: lau, bereiz idaztearen aIde, him, baturik eta sei boto zuri. Bigarrenean, zortzi izan dira baturik idaztearen aIde, lau bereiz idaztearen aIde eta him zuri. Horrenbestez, azkenean hitz bakar batean idaztea onartu da: itsasikara. Baina, lexikaltze maila desberdina dela medio, itsas Labar horrela idaztea onartu da. /zan-en sarreran hitz hori izena ere izan daitekeela adieraztea onartu da. Ohargileakjaniza-ren sarreran esanahiaren berri ere ematea eskatzen duo Hala onar tu da. Beraz, sarrera hori honela geratu da: janiza lpar. gose handia. Bigarren itzulirako utzi dira isastu, isilbidezlisilbidezko, itsaso-lehorreko, izakin, jabari, jabeldu, jarduketa eta jasanbera. Azkenik, zerrendan eztabaidagai gisa emandako sarrerak eztabaidatu dira. Ene irudiko-ri bumz, honako hau proposatu da eta onartu: ene iduriko lpar = nire ustez. Eta irudiko-ri beste bigarren azpi-sarrera bat emango zaio: 2. genitiboarekin 'us tez', ene irudiko. lsil/ixil eztabaida etorri da ondoren. Batasuneko hiztegiak isil bultzatu zuela go gorarazi da. Bestalde, B. Oihartzabalek esan du -x- grafia onartua dela hipokoristiko gisa. Bozkatu da eta hau izan da emaitza: isil-en aIde zazpi boto, ixil-en aIde lau eta bi boto zuri. Beraz, -s- grafiarekin segitzea onartu da. BATZAR AGIRIAK 647 Itxi-ren sarrerari bigarren parteaezabatuko zaio, Honela utziko da: itxi, ixten. Iturri-belar hitzaren latin deitura aldatuko da: Adiantum capillus-veneris barik Nasturtium officinale omen da. 1.2.2. Hiztegi Batuko josi-koala zerrenda onartzea Hurrengo zerrendari ekin dio ondoren Euskaltzaindiak. Lehenbizi, X. Kintanaren oharrak izan dira aztergai. Judizio hitzaren sarrera aldatzea ez da onartu. Bide batez, jujamendu, jujatu eta juje sarreretan ageri diren h. ohar guztiak ezabatu egingo dira. Ez da onartu kafetxe* , kar net* hitzei esleitu zaizkien sarrerak aldatzea ere. Kastigatu-ren sarreran Heg. oharra ezarriko da. Katagorri-ren sarrera ez da aldatuko, ez eta ere kiebra-rena, kitarra*-rena, klar, klarki, klaru-rena ere. Karteldegi* sarrerak ere eztabaida luzea ekarri duo Ohar hau izango du: espaino- lezko 'cartelera' esateko, e. ikuskizunak. Kapelategi* sarrera kendu egingo da. Kaliferri sarrarazteko eskaria erretiratu egin du ohargi/eak. Karro sarreraren kontra ageri da ohargilea baina, azkenean ohar hau erretiratu egin duo Kateto hitza sartzea onartu da. Kanario/kanari auzia bozkatu egin da. Kanario-ren aide zazpi boto izan dira. Ka nari nahiago dutenak, sei. Azkenean, kanari(o) gisa ematea bozkatu da. Proposamen honen aldeko 12 boto izan dira. Hau onartu da, horrenbestez. E. Knorr-en oharren eztabaidak honako emaitza hau izan duo Onartu da justu sa rreran , aditzondo denean, Herr. dela adieraztea. Kaixo lagunartekoa dela adieraziko da. Kaltzara sarrerari leku egingo zaio: kaltzara*, "e. galtzada" ezarriko da. Kanpatu, da aditza dela esango da. Kanpora ere sartuko da. Kanpoeder sartzea onartu da. Baita kan polarrosa ere, baina hau Bizk. oharra alboan duela. Karesa/karesatu hitzak sartuko dira, Ipar. Herr. 'fereka/ferekatu' oharrarekin. Bigarren itzulirako utzi dira junta, kandelario, kantinier(t)sa eta karaktere. Ez da onartu kabitu, kaina, kakazu eta kakalarritu hitzak sartzea. Azkena ez omen da inon ageri. Kale-ri aldamenean "=karrika" ezartzea ere ez da ontzat eman, ez eta ere kalte-ren sarreran kaltek hartu moduko adibidea ezartzea. Bi/era arratsaldeko bost eta erdiak aldera eman da amaitutzat. E. Knorr-en oharrak aztertzea ez da amaitu. Karesa +karesatu-ri buruzkoa izan da ikusi den azkena. Euskaltzainburuak Idazkariak Jean Haritschelhar Patxi Goenaga JASOTAKO TXOSTENAK ONOMASTIKA NAFARROAKO TOPONIMIA NAGUSIAREN NORMALIZAZIORAKO IRIZPIDEAK 1. SARRERA Nafarroako toponimia nagusia normalizatzeko irizpideak finkatzerakoan aintzat hartu beharra dago, lehenbizi, euskara ez dela inoiz Administrazioaren hizkuntza izan, eta hau dela kausa, egun hamaika arazo ohi ditugula herri izen bat euskaraz zuzen nola eman behar den erabakitzeko denboran, tradizio ad ministratibo hori eskas izatean herri tradizioan oinarritu behar baitugu, kasurik hoberenean, hizkuntza ofizialean idatzirik dauden agiriak begiratzea gehien tsuenetan alferrikako eginkizuna delarik, non eta toponimia txikia aztertzeko ez den. Bestalde, kontuan hartu behar da 1990. urtean karrikara atera zen Nafa rroako Herri Izendegia izenekoak (NHI) bide egin duela, eta bertan biltzen direnek, edo hobeki erran, bertan biltzen direnetako batzuek, huts zenbait iza nik ere, eragin handia izan dutela, bai euskarazko hedabideetan, bai euskaraz idatzitako lanetan, eta bai, buruenik, egunero- egunero izenak ikusten ohitu den jende arruntarengan. Guztiarekin ere, eta azterketarik egin ez dugun arren, uste dugu, lehenik, izen guztiek izan duten harrera ez dela -hainbat arrazoiren gatik- berdina izan, eta, bigarrenik, hutsa, okerra dena, normalizatzerakoan erabili zen hautara aukeratutako irizpide batean oinarriturik dagoenetik bereizi behar dela. Hau batetik. Bestetik, hondarreko urte hauetan egin den toponimia txikiaren bilketa ere oso kontuan hartzekoa da, lehenago ezagutzen ez genituen hainbat izen azalera, argitara ekarri dituelako, beste ezagun anitzen dokumentazio eta xehetasunak ematearekin batera. Adibidez, orain badakigu erdaraz Urdanoz deitzen dena euskaraz Urdotz zela Goiierriko eta inguruetako euskaldunen artean, Zolina Zo lia zela Arangurengo euskal hiztunen ahotan, edo Longidako Murillo eta Vi llanueva Murelu eta (H)iriberri zirela gure hizkuntzan, inguruetako herrietan bederik. Izenen hedadurari dagokionez, erran beharra dago euskara beti eskolatik eta zabalkunderako onuragarri zatekeen (komunika)bide mota guztietarik baz ter egon denez gero, izenok gehienbat ingurumarian ibili izan direla. Hau an tzina gertatzen zen, baina gaur egun oraindik ere bai, hedabideen eta mass medien garai honetan, Irufiea-rekin adibidez, izen gero eta ezagunagoa den arren. 654 EUSKERA - XLII (2. aldia) Errandakoa gogoan harturik zehaztu behar dira toponimo nagusien nor malizaziorako irizpideak, kontuan edukiz irizpide hauetako batzuek bide egin duten izen horietako batzuen kontra joan daitezkeela, eta kasu horietan auke ratu beharko dela. Honelakoetan zuhurtziak erran beharko digu zein aldaera den hobestekoa. 2. IBAR IZENEN NORMALIZAZIOAZ Herri izenen normalizazioaz mintzatzera igaro aitzinean, ibar izenen eus karazko erabileraz ere zerbait erran nahi genuke, zenbaitetan behinik behin ara zo-emale handiak direlako, hizpidean hain maiz hartzen ez baditugu ere. 2.1. Ibarrak direla eta, badira arazoak lehenik erdarazko "val, valle" eus karaz nola eman eta gero aukeratutako izen hori nola deklinatu erabakitzeko garaian. Gure ustean izena finkatua badago arazoa aski -ez osoki- konpon dua dago: har bedi izen ohiko edo tradizioko hori. Adibidez, Aranguren, Ber tizarana, Esteribar, Ibargoiti... aspaldiko izenak dira, euskaraz eta erdaraz ber din ibiltzen direnak, eta, beraz, arazorik ez lukete eman behar. 2.2. Beste talde batean daude erdaraz eta euskaraz diferentexeak direnak: Valderro / Erroibar; Valdegofii / Gofiibar, Gofierri; Valdeollo / Olloibar, Olla ran... Hauen euskarazko izena aspaldikoa da eta, hortaz, arazo handirik ez dago hizkuntza honetan erabiltzeko. Gehienez ere, zenbaitetan azaltzen zaizkigun bi aldaeretako zeini ematen diogun lehentasuna erabaki beharko dugu: Gofiibar vs. Gofierri; Olloibar vs. Ollaran... Honelakoetan koska lehentasuna aldaera dokumentatuei ala biziei eman behar zaien erabakitzean dago. 2.3. Beste multzo batean euskaraz "haran", "ibar" edo "bailara"-rik gabe ibili direnak sar daitezke: Arakil, Basaburua, Baztan, Larraun... eta beste hain bat. Hauetan, gure irudian, eta baldin beharra badago, "ibar" izenaz baliatzea da egokiena, eta erabilera finkatua ez dagoenez gero, bereiz idaztea, aposizio moduan, Arakil ibaia edo Larraun ibaia bezala. Hortaz, Araki! ibarra, Baztan ibarra, Larraun ibarra... eta beste. Egia da "ibar" hau, "haran" bera bezala, orain ez dela emankorra topo nimia nagusian, baina egia da, orobat, ohiko bidea izan dela gure artean, Ar tzibar « Artzi + ibar), Bertizarana (Bertiz + harana) edo Gulibar-ek (Gulia + ibar) frogatzen duten moduan, "bailara", guk dakigula, inoiz azaltzen ez den bitartean (ikus OEH-k izen honetaz dioena). Beraz, eta zilegitasunaren aldetik, uste dugu ez dagoela inolako oztoporik "ibar" edo "haran" erabiltzeko, bes telako testuinguruetan erabil daitekeen "bailara" beste testuinguru horietarako utzirik. "Ibar" edo "haran", bata nahiz bestea, berdin erabil litezke, baina uste dugu aukeraketa egin behar dela, eta dagoeneko eta de facto egina dagoela, Euskaltzaindia bere NHI "ibar"-en aIde azaldu baitzen, hainbat haran izen nor malizatzean. NAFARROAKO TOPONIMIA NAGUSIAREN NORMALIZAZIORAKO IRIZPIDEAK 655 2.4. Liburu hori moldatzerakoan, gutiz gehienetan, honela jokatu zen: ibarreko herri batek eta ibarrak berak izen bera izanez gero, bigarren honi "ibar" itsasten zitzaion. Honela bada, Atetz (ibarra), Longida (ibarra), Xula pain (ibarra) norrnalizatu ziren batetik, baina Eguesibar, Erronkaribar, Etxau ribar, Lizoainibar bestetik, adibidez. Bigarren jokamolde hau bat dator ohiko erabilerarekin: Artzi (herria) / Artzibar (ibarra), Goiii (herria) / Goiiibar, Go iierri(a) (bailara), Gulia (herria) / Gulibar (ibarra)... nahiz bestelako -ibar-du nak ere badiren, Esteribar, erraterako. 2.5. Deklinatzeari dagokionez, uste dugu ibar aurreko izenari eratxikia ematen denean izen berezitzat hartu eta deklinatu beharra dagoela, Erroibar, Esteribar-en tankerakoekin egiten den bezala. Hortaz, Erroibarrek, Erroibarri, Erroibarren Uabego genitiboa eta inesiboa), Erroibartik, Erroibarrera, Erroi barkoa, Esteribarrek, Esteribarri, Esteribarrendako, Esteribarren, Esteribar tik, Esteribarrera... eta abar erran beharko dugu. Ibarra toponimotik bereiz ibiltzen denean, ordea, izen arruntzat jo dezakegu, eta halakotzat deklinatu: Araki! ibarrak, Arakil ibarrari, Arakil ibarrean, Araki! ibarretik, Arakil iba rrekoa. Beste aukera bat haran izenari leku genitiboaren hondarkia gaineratzea da (Arakilgo ibarra, Arakilgo ibarrean... ), baina sinpletasunaren eta errazta sunaren izenean uste dugu aurreneko bidea dela hobestekoa. 2.6. Herri-dun izenen deklinatzeko modua dela-eta, ezin da, gure iritzian, erantzun orokorra eman, eta kasuz kasu erabaki beharra dago. Erraterako, Deie rrin, Deierrira, Ergoienerri, Ergoienerrira ibili beharko ditugu, baina Estelle rriarendako, Estellerriarekin, Iruiierriak, Iruiierriari, Iruiierrian... e.a., hon darreko bi izenok haranaz goragoko alderdiak adierazten badituzte ere. Dena den, joera izan behar luke bukaeran artikuludun aldaera erabiltzekoa. 2.7. Batzuetan "haran" edo "ibar" bailararen izenaren barruan opatzen dugu, osagaitzat, Bertizarana-n edo Esteribar-en konparaziorako; honelakoetan arazorik ez dago, eta alferrikakoa litzateke horien ondoan "ibar" edo "haran" ematen hastea. Ez da ordea hain alferrikakoa bailararen izena bailara horretako herri baten (maila herrikoian ari gara, ez legearen ikuspuntutik, besteak beste horrelakorik egiteko gai ez garelako. Hau da, ez zaigu inporta herri hori legez udal beregaina den, kontzejua den edo beste zernahi) izenarekin bat datorre nean. Adibidez, Aranguren edo Oibar bailara eta herri izenak dira aldi berean; honelakoetan, gure irudiko, eta beharra badenez gero, "ibarra" ibili behar ge nuke. 2.8. Ibar izenei dagokienez, tokian tokiko aldaerak hobetsi behar direla uste dugu (ikus ezaugarri dialektalen inguruan beherago dioguna): Txulapain beraz, ez Xulapain. 2.9. Euskara ibiltzen ez den alderdietan, izen berriak proposatzea ongi dakusagu, egoera berriak hala eskatzen duenean, bailaraz gaindiko eremuak izendatzeko, oinarritako euskal eredu ongi finkatuak hartzen badira: Tafalle- 656 EUSKERA - XLII (2. aldia) rria, Tutererria... Cf. Estellerria, Irufierria... Azken aldi honetan zenbait au torek Erromantzatua ere ibili dute, erdarazko Romanzado-ren baliakidetako. 2.10. Bide beretik, "beheko partea" eta "goiko partea" adierazteko pos posizioak erabiltzea zilegi dela uste dugu, beti ere euskarazko ereduetan oinarri harturik. Adibidez, Ameskoabarren / Ameskoagoien, Urraulbeiti / Urraulgoiti erabil daitezke, NHI-k urratu bidetik (cf. Ollobarren / Ollogoien), edo Basa buru Nagusia / Basaburu Txikia (cf. Zizur Nagusia / Zizur Txikia). Honelakoak herrien arlora ere eraman daitezke: Mutiloabeiti / Mutiloagoiti (cf. Eritzebeiti / Eritzegoiti, Ziabeiti / Ziagoiti... ). 2.11. Bukatzeko, Nafarroan hain berezkoa den zendea hitza ere erabili behar da, egun Irufierrira mugaturik dauden batasun ezagunak izendatzeko. 3. HERRI IZENEN NORMALIZAZIOA 3.1. Aurren-aurrena euskarazko aldaeratzat euskaldunok azken mendeo tan euskaraz mintzatzerakoan ibili izan ditugun izenak proposatu behar direla erran nahi dugu. Hemen, jakina, aldea izanen da euskara galdu berria den al derdi batetik euskara XVI edo XVII. mendean galdu zen beste alderdi batera, eta hau ere kontuan hartu beharko da erabakiak hartzeko orduan. 3.1.1. Euskaldunok azken mendeotan zer ibili dugun jakiteko, lehenbizi, euskaraz idatzitako testu guztiak jorratu behar dira, zoritxarrez herri izen asko euskarazko idazkietan agertzen ez badira ere. Gainera, eta txistukariei dago kienez, konparazione, arazoak izan ditzakegu testu bateko izen baten nolakoa finkatzeko garaian, baina hau, dena den, kontu orokorra da, eta onetsi beste biderik ez dago. Bestalde, herri izen bat aipatzen duen idazleak eskualdekoa izan behar du, edo harremanak eduki behar izan ditu herria kokatzen den es kualdearekin, bestela informazioa erdal iturrien bitartez ikasi izanen baitu ge hienetan. 3.1.2. Testuekin batera, eta hauek baino are garrantzi handiagoa duela, toponimia txikia aztertu beharra dugu, hor ikusten baita herri izenak alderdi bakoitzean nola erabiltzen ziren. Gainera, era honetara askoz toponimo nagusi gehiagoren berri jakinen dugu, testuen bidez baino. Dena den, batak ez du bes tea baztertzen, eta elkarren osagarritzat har daitezke. 3.1.3. Egungo euskaldunen erabilera ere oso inportantea dela uste dugu, hemen ikusten baita aspalditik heldu diren izen horien gaurko egoera zein den. Guztiarekin ere, testuez elekatzean erran moduan, lekuan lekuko edo ingurue tako hiztunei galdegin behar zaie, ez urrutikoei, eta hala eta guztiz ere kontuz ibili beharra dago, euskaldunok izan dugun akulturazio prozesua onomastika ren arloan ere bizi-bizia izan delako. NAFARROAKO TOPONIMIA NAGUSIAREN NORMALIZAZIORAKO IRIZPIDEAK 657 Urrutiko hiztunak soil-soilik aztergai hartu nahi den herri edo ibarrarekin harreman estuak izan dituztenean galdekatu behar dira. Konparaziorako, Za raitzuko azken euskaldunek altxunbidearen inguruetako edo hurbileko hainbat herriren euskarazko aldaerak ibili izan dituzte: Galipentzu, Irunberri, Ledea, Oibar, ZarrakazteLu, Tutera... 3.1.4. Nolanahi ere, ahoz jasotako izen horiek normalizazio prozesu bat iragan behar dute, maiz dauden-daudenean ezin direlako aldaera normalizatu tako hartu (Ledia ~ Ledea, Oibarre ~ Oibar, Tutra ~ Tutera...). 3.2. NHI egin zenetik urte mordoxka igaro da, eta sarreran erran dugun bezala, ikerketa asko egin da harez geroztik. Badira oraindik, alabaina, eus karaz nola deitzen ziren seguru ez dakigun zenbait herri, Guirguillano, Otiiiano edo Villamayor, erraterako, eta aurrenekoaren kasuan *Girgillao erraten zela uste badugu ere (cf. erdaraz -ano I euskaraz -ao, -0 duten toponimo nagusi ugariak), ez dugu, dakigunez, horren frogarik. Beste zenbaitetan susmoa bada, edo susmo hutsetik haratago doan zerbait, baina segurtasunik ez, ordea. Maila honetakoak dira, konparazione, Villatuerta eta Los Arcos-en euskarazko izen tzat eman diren *Arandibarren eta Arkueta, hondarreko honen kasuan NHI-ko Urantzia aIde batera utzi behar dela irudi baitu (Urranci dugu Irufieko kate draleko agiriak biltzen dituen Jose Gofii Gaztambideren CoLecci6n DipLomtitica de La CatedraL de PampLona. 829-1243 liburuko 30. agirian). Honelakoetan geroko ikerketak erran beharko digu herri izen horiek eus karaz nola erabili izan diren (toponimia txikia edota testuak lekuko), eta honen arabera aldatuko ditugu euskarazko aldaera normalizatuak. Hemen aintzako hartu behar da aldaketan aritze hori, apeta eta nahikunde hutsez egiten ez de larik, jakina, ez dela inola ere desohoregarria euskararendako, hizkuntza honen eta gaztelaniaren egoera, hainbat alderditatik, osoki diferenteak direlako, ai patuko ez ditugun arrazoi askorengatik. Gainera, ukitu beharreko izen horiek gutxi batzuk besterik ez dira izanen. 3.3. Beste arazoa lekuko bakarra duten herri izenek sortzen dutena da, latinez erraten zen bezala, unus testis nullus testis irizpidea ezar baitaiteke ho nelakoetan. Erran nahi da, euskarazko forma behin bakarrik dokumentatu de nean, zer egin behar da? Nola jokatu behar dugu? Gure ustean izen horiek ezin dira, oro har, aintzat hartu. Adibidez, guk Etaio bere horretan utziko genuke, Etaiu bihurtu gabe, oker ez bagaude honen lekuko bakarra dugulako. Dena den, hemen ere salbuespenak egin daitezke, izenek zer aldakuntza jasan duten. Konparazione, Artaxobidea-ren azpian dagoen herri izenarekin nola jokatu beharra dago? Alegia, Artaxoa hautatu beharra da edo lekuko ge hiago ez dugun bitartean Artaxona hobetsi behar dugu? Ziurtasun maila an tzekoa duen beste izen bat Ibargoitiko Abfnzano da, NHI-n Abintzao norma lizatu zena. Gure irudiz honelakoetan lekuko bakar horrek izena korronte nagusiaren barrenekoa dela frogatzen du, eta horregatik sudurkaririk gabeko aldaera hautatu beharra dago, gutiz gehienetan. Zalantzakoen multzo honetan 658 EUSKERA - XLII (2. aldia) sartu behar dugu Arbonies izena ere, Caro Barojak dioenez (Materiales, 1990, 136) Arbontze moduan ibili izan dena (cf. Sarriis / Sartze, Uscarres / Us kartze). 3.4. Beste aIde batetik, berdinak diren izenak, bestelako arrazoi linguis tikorik ez badago (euskalki kontua izan daiteke, edo beste zeinahi) berdin ida tziko dira. Konparazione, Zizur biek berdin idatzirik agertu behar lukete, edo dauden Etxarri edo Zuhatzu guztiak. Gogor samarra baita, bestela, eta zen tzu(komun)aren kontrakoa, Arakilen edo Larraunen Etxarri dena kilometro ba tzuk beheitiago, Etxauribarren, Echarri izatea, erraterako. 3.5. Herri izenak normalizatzerakoan aIde batera utziko dira aldaera za harkituak. Zaharkitua zer den eta zer ez den erabakitzea ez da beti erraza, eus kara aspaldixko galdu zen Nafarroako alderdi zabal batean izenen euskarazko aldaerak ere aspaldixko dokumentatzen direlako, ez XIX edo XX. mendeetan. Nolanahi ere den, eta salbuespenak salbuespen, arau orokor bezala XVI. men detik aitzina agertzen diren formak hobetsiko dira, lehenagokoen aldean. Adi bidez, Deierriko erdarazko Grocin Gorozin edo Grozin normalizatu beharko dugu, ez Goroziain, eta Zaraitzuko Jaurrieta herri izena Ihaurrieta edo Jau rrieta eman beharko dugu, ez Eiaurrieta. XVI. mendea aukeratzeko arrazoiak bat baino gehiago dira: - Erdi Aroa bukatua zen, eta hau dudarik gabe muga kronologikoa da. - Notario protokoloak garai honetan hasten dira gehienbat, ez lehenago. - XVI. mendean Nafarroako euskara bere punturik gorenean zegoen, he- dadurari dagokionez, gerokoaren aldean behintzat. 3.6. Beste aldetik, eta aldaera zaharkituak bazter utzi behar diren bezala, neurri hillldi batean euskarak bizitu duen egoera soziolinguistikoari -hizkun tza ofiziala ez izateari, kultura bideetatik kanpo egoteari, eskoletan irakatsia ez izateari, hedabideetan oraintsu arte present ez egoteari...- leporatu behar zaiz kion aldaera laburtuak ere aIde batera utzi beharrak dira. Adibidez, Abaurre gaina (-a), Abaurrepea (-a) normalizatu behar dira ez ez Aburregeina (-a), Aburrepea (-a); Areso, ez Aiso; Altsasu, ez Al(t)su; Aurizperri, ez Auzperri; Beruete, ez Beute; Elgorriaga, ez Elgorgia; Gerendiain, ez Gerein (Erroibar); Goizueta, ez Goizuta; Ibiltzieta, ez Ibizta, Irafieta, ez Irinte; Ituren, ez Ittun edo Ittuin; Larrasoafia, ez Lasuin; Lizarragabengoa (-a), ez Lixarrango(a); Olatzagutia (-a), ez Olazti; Orbaizeta, ez Orbaizta; Orreaga, ez Orria; Otsa gabia (-a?), ez Otsagi; Sunbilla, ez Sunbil; Sagaseta, ez Sagasta; Saragueta, ez Sauta; Tutera, ez Tutra; Urdiain, ez Urdin ... Honek ez du erran nahi ahoz aldaera laburtu horiek ezin erabil daitezkeenik, baina hemen hain segur ere erregistroz mintzatu behar genuke. Puntu honen barrenean sar ditzakegu soinu baten galera izan duten izenak, bokal arteko igurzkari ahostuna edo dardarkari bakuna gehientsuenetan: Arano, NAFARROAKO TOPONIMIA NAGUSIAREN NORMALIZAZIORAKO IRIZPIDEAK 659 ez Aranon berean ibiltzen duten Aano; Eratsun, ez Eatsun; Jauntsarats, ez Juantsaats; Madotz, ez Maotz; Mugiro, ez Muiro... 3.7. Aldaera laburtuak bazter utzi behar badira, inola ere orokorrak ez diren zenbait aldaketa fonetiko izan dituzten aldaerak ere baztertu beharrekoak direla uste dugu. Honela bada, Leitzan bertan ibiltzen duten Leitze ezin da izen norrnalizatutako proposatu, ez eta Arakilen erabiltzen diren Uberte eta Zubetzu ere. Hauen ordainez, ezbairik gabe, Leitza, Uharte eta Zuhatzu eman behar dira. Orobat, Ergoieneko Dorrou-ren ordainetan Dorrao proposatu behar da, Aezkoan ibiltzen diren Gareoa eta lreberri-ren ordez Garaioa eta Hiriberri, eta Erroibarko Antxoa edo Antxua-ren ordez Aintzioa. Hau begi bistako kontua da, eta aski onartua dago, bai toponimia txikian eta bai nagusian, aldakuntza horietaz gabetutako forrnak onestea. 3.8. Nafarroan izen bera duten herri batzuk badira: Ekai, Etxarri, Hiri berri, Lizarraga, Zuhatzu... Hauek bereizteko norrnalean bailararen izena ibil tzen dugu, baina arazoa sortzen da hau non paratu behar den erabakitzeko den boran, aukera bat, hurrenkera bat baino gehiago baitugu. Arruntenak haranaren izena aitzinetik edo gibeletik paratzea dira, hau da, aipatu ditugun herri izenen kasuan ordenaketa hauek: Etxauri-Etxarri I Etxarri-Etxauri II Larraun-Etxarri I Etxarri-Larraun; Aezkoa-Hiriberri I Hiriberri-Aezkoa IIArakil-Hiriberri I Hi riberri-Arakil II Artzi(bar)-Hiriberri I Hiriberri-Artzi(bar) II Deierri-Hiriberri I Hiriberri-Deierri II Arakil-Ekai I Ekai-Arakil II Longida-Ekai I Ekai-Longida II Arakil-Zuhatzu I Zuhatzu-Arakil II ltzagaondo-Zuhatzu I Zuhatzu-Itzagaon doa. Hirugarren aukera leku genitiboaren morfema sartzea da, aurretik nahiz atzetik: Larraungo Etxarri I Etxarri Larraungoa, Zaraitzuko Espartza I Es partza Zaraitzukoa, erraterako. Homonimoen sail honetako izen guztiak ez daude maila berean gure us tean. Adibidez, Etxarri-Aranatz edo Uharte-Arakil aski iharturik eta finkaturik daudela dirudi, eta berdin Nafarroa Behereko Donibane-Garazi, nahiz ingu ruetan, aldaerak aldaera, Etxarri, Uharte edo Donibane besterik ez ohi den era bili. Kasu hauetan zuhurrena finkatutako hurrenkera horiek onartzea dateke, baina beste kasu anitzetan ez dira, aitzinetik, gauzak hain garbi ikusten. Errate baterako, zer hobetsi behar dugu, Arakil-Hiriberri edo Hiriberri-Arakil?, Za raitzu-Espartza edo Espartza-Zaraitzu? Honelakoetan balirudike euskal elkar ketaren legeek aurreneko bidera garamatzatela, hots, Aezkoa-Hiriberri-ren tan kerakoak hobestera, baina, beste aldetik, aurren-aurrena herriaren izenak azaldu behar duela dirudi, bai errepide seinaleetan eta bai testuetan, eta beraz, eta al derdi honetatik, bigarren aukerak direla onestekoak. Beharbada Ian serio baten beharrean gaude hemen. Euskaltzaindiaren Onomastika batzordeak, Espartza Zaraitzu eta Etxarri-Larraun-en moduko segidak hobesten ditu, eta guk ere biderik praktikoena hau dela uste dugu, finkatutako horietatik aldentzen ez di relako, besteak beste. 660 EUSKERA - XLII (2. aldia) 3.9. Maiz erdaraz ibiltzen den aldaerak eta euskaraz ibiltzen denak ez dute zerikusi etimologikorik, edo bata bestearen itzulpena da: Burguete / Au ritz; Espinal / Aurizperri; Monreal / Elo; Puente la Reina / Gares; Roncesvalles / Orreaga; Salinas / Getze; Salinas de Oro / Jaitz; Santesteban / Doneztebe; Valcarlos / Luzaide; Villanueva / Hiriberri... Pamplona /Iruiiea-ren kasua pit tin bat korapilotsuagoa bide da. Inoiz, deizio bikoitzetik abiaturik, erdaraz for ma bata hobetsi da, eta euskaraz bestea: Viscarret / Gerendiain. Honelakoetan, jakina, euskararazko aldaeratzat bigarren formak hautetsiko ditugu. 3.10. Herri izen batek euskaraz bi aldaera hurbileko (izan) baditu, erda razko izenarekin bat datorrena aukeratuko da, bestea baztertuz, berdintasuna gauzak erraztu egiten baititu: Markalain / Markelain _ Markalain. Nolanahi ere, berdintasuna bilatze horrek ez du izan behar gure azken xedea, edozein modutan eta edozein preziotan lortu beharrekoa; esaera zaharrak dioenez, nori berea da zuzenbidea. 3.11. Izen batzuen kasuan izen ofizialaz gainera, inguruetan ibili -eus kara galdu arte- edo ibiltzen den bigarren aldaera bat ere bada: Eritze (Itza) / Eritzebeiti; Eritze (Atetz) / Eritzegoiti; Etxarren (Girgillano) / Etxarrentxulo; Zabaltza (Ibargoiti) / Ibarzabaltza (bizirik oraindik). Honelakoetan biak har tuko dira ontzat, aipatu hurrenkeran. Hauen antzeko kasuan dago Uztarroze (aldaera erabilia, Erronkarin euskara galdu arte) / Uztarrozgoiena (dokumen tazioan inoiz azaltzen den forma, beharbada Lizoainibarko Ustarroz-etik be reiztearren) parea, baina bikoiztasun hau dokumentala baizik ez da, aspaldi sa marrekoa irudi duenez -nahiz Erdi Arotik kanpo ere edireten dugun- eta ez dugu uste ontako hartu behar denik. 3.12. Zenbaitetan herri edo hiri baten euskarazko izentzat aspaldiko izena -egun bizirik badago herria edo hiria bera, bere osotasunean, adierazten ez duena- hartu da: Estella / Lizarra; Villava / Atarrabia... Beste maila batekoa dirudi NHI-n Villafranca-ren euskarazko kidetzat eman zen Alesbes izenak. Honelako aukeraketak, hainbat arrazoirengatik, hemendik landa ere egin izan dira (cf. Vitoria / Gasteiz edo Vitoria-Gasteiz), edo egin nahian dabiltza (cf. Orereta-ren aldeko gurutzada, Errenteria-ren pareko edo gaineko paratze ko), eta guk ez dugu oztoporik ikusten Nafarroan berdin jokatzeko, hutsetik abiatzen ez garenez gero (aipatu izen horiek harrera handia izan dute Nafa rroako giro euskaltzaleetan; bestelakoetan ere bai NHI karrikara ateraz geroz tik). Inoiz, gainera, oso bortitza litzateke atzera egitea, Estella / Lizarra-ren kasuan, erraterako, bigarrenak (Lizarra-k) iritsi duen harrera on eta erabilera gatik, nahiz garbi dagoen hondarreko mendeotan nafar euskaldunek -hurbil nahiz urrutikoek- Estella ibili dutela, oraindik Ergoienean eta bestetan egiten den moduan. Honelakoetan hizkuntzaz kanpoko arrazoiei eman behar zaie le hentasuna. 3.13. Beste aIde batetik, kasu bakanen batean ez dugu oztoporik ikusten neologismoa onartzeko, baldin izenak bide egin badu: Peralta / Azkoien. Ho- NAFARROAKO TOPONIMIA NAGUSIAREN NORMALIZAZIORAKO IRIZPIDEAK 661 nelakoetan ez dugu arazorik ikusten, NHI-n egin zen bezala, Azkoien onartze ko. Jarraian irizpide zehatzagoak ikusiko ditugu, baina lehenago erran beharra dago, hastean aipatu bezala, euskarazko izentzat euskaraz hondarreko mendeo tan ibili izan den aldaera hautatu behar dela, eskuarki -baina ez beti- euskal fonologiaren arauei hertsikien jarraikitzen zaiena dena. Segidan azaltzen ditu gun irizpideok "fonetikoagoak" dira honaino emandakoak baino, eta uste dugu gehientsuenetan aipatzea bera ere ez dela beharrezkoa, erran bezala euskarazko aldaeratzat azken mendeotan euskaldunok ibili izan ditugun aldaerak aukera tuko direla erratearekin ia beti euskal fonologiaren erregelei jarraituz moldatu aldaerak ibiliko direla erran nahi baita. Nolanahi ere, eta zehaztasun zurrean, hona hemen irizpide zehatzago horiek: 3.14. Erdaraz bukaerako lekunean -e, -0 duten izen batzuek -i, -u (izan) dute euskaraz: Alio / Alu; Atalio / Ataliu; Gallipienzo / Galipentzu; Mugaire / Mugairi; Murillo / Murelu; Pueyo / Puiu... Ez beti, halere: Beire / Beire (cf. Uxueko Beiremuga mikrotoponimo historikoa), Zubiri / Zubiri. Honelakoetan euskaraz erabili diren bigarren aldaerak hobetsiko ditugu, Alio / Alu-ren ka suan, semantika kontuak tarteko, lehenaren aIde egin behar dela uste badugu ere, hau da, Allo (edo Aliu hibridoa agian). 3.15. Batzuetan erdaraz 0 dugu, eta euskaraz berriz bokala, hitz hasieran: Lumbier /Irunberri; Redin / Erredin; Reparacea / Erreparatzea; Reta / Erreta; Riezu / Errezu; Ripa / Erripa; Roncal / Erronkari. Honelakoetan, jakina, bi garren aldaerak hartuko ditugu euskal forma normalizatutako. 3.16. Inoiz -ali bukaera zaharrago batetik heldu den -al dugu erdaraz eta -ari euskaraz, Nafarroako ekia1dean: Bigiiezal / Biotzari; Igal / Igari; Roncal / Erronkari. Ez beti, halere: Izal /Itzalle. Napal Napari ote zen ez dakigu, eta beraz Napal utzi beharko dugu, nahiz Carrascoren La Poblaci6n de Navarra en el siglo XIV lanean Napari bat ageri den, etimo berekoa datekeena, egungo Araba aldean. Honelakoetan ere, bistan denez, bigarren aldaerak hobetsiko di tugu euskararako. 3.17. Tarteka erdaraz sinkopa izandako aldaera ibiltzen da, berandu ar teko dokumentazioan forma osoa agertzen den bitartean: Astrdin / Asterain, Azterain; Ezprogui / Ezporogi; Grocin / Gorozin... Honelako kasuak hobeki aztertu behar genituzke, eta sinkopa jasandako aldaerak onartzeko arazorik izan behar ez bagenu ere -sinkopadun formak ugariak baitira goi nafarreran-, gure artean joera egon da eta dago forma osoak hobesteko, euskara batuan hiz kera arrunterako egiten den bezalatsu. 3.18. Zenbaitetan erdaraz diptongoa dago, euskaraz horrelakorik ez du gularik: Apardues / Apardoze; Bigiiezal / Biotzari; Galiues / Galoze; Giiesa / Gorza; Liedena / Ledea; Lumbier / Irunberri; Murillo « Murielio) / Murelu; Nardues / Nardoze; Navascues / Nabaskoze; Riezu / Errezu; Sangiiesa / Zan- 662 EUSKERA - XLII (2. aldia) goza (ez *Zangotza); Sarries / Sartze... Honelakoetan bigarren aldaerak ho betsiko dira, hots, diptongorik ez dutenak. Bada, dena den, euskaraz ere dip tongoa duen izenen bat, Egues, adibidez. 3.19. Inoiz euskaraz diptongodun edo gabeko aldaerak -edo biak- ibil tzen ziren seguru ez dakigu: Tiebas / Tebas; Zarikiegi / Zarikegi... Honela koetan praktikoena, argitasun gehiago lortzen ez dugun bitartean, izen ofizia letik -erdarazkotik- hurranen dagoen aldaera hautestea dateke. 3.20. Bokal arteko -n- erorkorra duten izenetan sudurkaririk gabeko al daerak hobetsiko dira: Abintzao, Alduate erabiliko ditugu, beraz, euskaraz, ez Abintzano, Aldunate; Amillao, ez Amillano; Ardatz, ez Ardanatz; Bakedao, ez Bakedano; Dorrao, ez Torrano, Galdio, ez Galdeano; Gau(t)za, ez Ganuza; Gollao, ez Gollano; Gulia, ez Gulina; Labio, ez Labiano; Larragoa, ez La rraona; Ledea, ez Liedena; Otao, ez Otano; Taxoare (kasu honetan Taxore aldaera eboluzionatuagoa ere ongi dokumentatua dago, beranduago), ez Ta xonare; Undio, ez Undiano; Urdaitz, ez Urdanitz; Urdotz, ez Urdanotz; Zolia, ez Zolina... Arau hau orokorra da Hegoaldean, erran den bezala sudurkaria erorkorra den izenetan, zeren, izan ere, badira bestelakoak ere (cf. Elkano). Gorago erran bezala -ano-dun zenbait izen euskaraz nola erran izen diren ez dakigu, ez baitugu lekukotasunik. Euskal eremuan egon diren nabarrnenenak Barindano eta Guirguillano dira; Arellano eta Otifiano aspalditik daude erdal dundurik. Hemen sortzen zaigun arazoa hau da: lehenengo bi izenen kasuan analogiaz jokatu eta Barindao, Girgillao proposatu behar ditugu, dokumenta turik ez badaude ere, edo ikerketak aurrera egin arte itxoin behar dugu? 3.21. Zenbait herri izenek -1- dute bokal artean erdaraz (hasierako bokala galdu du baten batek), eta -r euskaraz: Belascodin / Beraskoain; Lumbier / Irunberri... Honelakoetan -r-dun aldaera hobetsiko da. Alabaina, bakarren ba tek, inoiz -r-z dokumentatu arren, -1- izan du gehienetan erromantzez idatzitako agirietan, eta toponimo txiki euskaldunetan ere hala agertu ohi da. Hau da, konparaziorako, Ilunddin / Ilundain hem izenaren kasua, zein, gure irudian, Ilundain moduan norrnalizatu behar baitugu. Sail honetan sartu behar genuke, zuzentzeko gure irudiko, erdaraz 016n driz deitu izan dena, NHI-n Orondritz moduan eman zena. Hau Erroibarko eus kaldunen artean Olondritz izan denez gero -aldaera norrnalizatua ematen dugu Olondritz proposatu behar genuke, nahiz azken urte hauetan Orondritz-ek bide egin dukeen. 3.22. Erdaraz kontsonante sabaikaria duten hizkuntza mugako herri ba tzuen izenek kontsonante bustigabea dute euskaraz: Alto / Alu; Gallipienzo (etxean beti Galipienzo aditu dugu guk, halaz ere) / Galipentzu; Gallues / Ga loze; Olteta / Oleta (Orba). Honelakoetan, euskarazko aldaeratzat palatalizatu gabekoa hautetsiko dugu, gorago erran bezala Alto / Alu-rendako beste bide bat proposatu behar bada ere (ikus gorago). NAFARROAKO TOPONIMIA NAGUSIAREN NORMALIZAZIORAKO IRIZPIDEAK 663 3.23. Erdaraz ubulare igurzkari ahoskabea duten izen batzuek euskaraz sabaiaurrekoa dute edo zuten: Artajo / Artaxo; Artajona / Artaxo(n)a; Juarbe / Suarbe, Xuarbe; Muguetajarra / Mugetaxarra; Tajonar / Taxoare; Ujue / Uxue... Honelakoetan euskarazko aldaeratako sabaiaurrekoa duten aldaerak proposatuko ditugu. Inoiz sabaiko afrikaria dugu euskaraz, erdarazko ubula rearen ordainetan: Juslapefia / Txulapain. Kasu honetan ere bigarren forma ho betsiko dugu euskal izentzat. 3.24. Nafarroako herri izenak normalizatzerakoan opatzen dugun beste arazoa txistukariei -edo hobeki erran, txistukarien tratamenduari- dagokiena da. Ezaguna den bezala, Nafarroako alderdi zabal batean joera dago, euskaraz mintzatzean, gure herri izenetan hain arruntak diren -as, -aZ,-iz, -os, -oz bu kaerak -ats, -atz,-itz, -ots, -otz egiteko, zenbaitetan joera hau mozorrotuxea ba dago ere. Hau da, absolutiboan batzuetan ez da aditzen -beste askotan bai orain, baina bai gainerako (leku) kasuetan, hauek erdarazko izen ofiziala izan den kateatik pittin bat laxoxeago ibili baitira. Joera hau ere, erran bezala, aski zabaldurik dago oraindik, eta badakigu antzina aise hedatuago zegoela, hots, euskara galdu den hainbat herri eta bailaratan ere indarrean zegoela. Horixe erakusten digute 176leko Ardachabidea-k (Eguesibarko Ardatz-a, hau da, Ar danatz-a zihoan bidea zen hau) edo Elkanoko Lizarragak darabilen Echalatzen (Etxalatzen, jakina), hondarreko honen afrikariaren iturburua etimoan berean bila badaiteke ere. Gure ustean, NHI-n egin zen bezala, analogiaz baliatu behar dugu beste lako lekukorik ez dugun herri izenetan, eta afrikaria sartu, salbuespenak izan daitezkeen arren, eta ez bakarrik euskalkiaren karietara. Bestalde, aipatu lana karrikaratu zenetik orain arte euri franko egin du, eta ez dirudi hainbat kasutan atzera egitea komeni denik. Adibidez, gure iritzian Baztango hem izenak igurzkariz utzi beharrak dira, dauden bezala, eta Aurtitz ere -tz-z ematen segitu behar dugu, nahiz bertan bukaera afrikaririk ez den eza gutzen. Erran bezala, lanak bide egin du, eta pisu handiko arrazoirik ez denean gauzak dauden-daudenean uztea dateke egokiena, normalizazioa egin denean. 3.25. Baztango herri izenen normalizazioaz mintzatzerakoan oso inpor tantea da Baztango hizkerak eginkizun horretan hartu behar duen tokia zein den erabakitzea. Arazo hau aipatu ibar honetatik lekora ere opatzen dugu, afera orokorra baita. Kontua da, labur errate aldera, tokian tokiko hizkera eta mintza ohiturak zein heinetan errespetatu behar diren aztertzea, toponimoak normali zatzerakoan. Teorian arazo handiegirik ez dago, erraza delako, toponimia txikian egin zen moduan, lekuan lekuko ezaugarri dialektalak begiratu behar direla erratea, baina gero praktikara igarotzean gauzak ez dira hain sinpleak izaten. Nolanahi ere, uste dugu bidea hori dela, eta, konparazione, NHI-n egin zen bezala Erron kariko herriak Bidankoze, Erronkari, Urzainki edo Uztarroze normalizatu be har direla, ez Bidangotz, Errongari, Urtzainki edo Uztarrotz.. lIdo beretik Za- 664 EUSKERA - XLII (2. aldia) raitzun, erdaraz Esparza erraten dena euskaraz ere Esparza erran izan da, ez NHI-n ageri den Espartza. Nolanahi ere, Espartza Esparza bihurtzen badugu orain (cf. Gorza), Sartze eta Uskartze ere Sarze eta Uskarze eman behar genituzkeela dirudi, eta bi herri izenon kasuan aldaera afrikaria ere bildua dugu. Kontua da zenbait gertakari fonetikok kendu-utzizkoak irudi dutela, hau da, eta ozen ondoko neutraliza zioari doakionez, batzuetan burutzen dela eta beste batzuetan ez dela burutzen (cf. lfiaki Caminok gai honetaz dioena, Aezkoako euskarari buruz. Ikus Aez koako Euskararen Azterketa Dialektologikoa, 358-359). Beraz, eta egoera oso tara argia ez denez gero, izenok bidea egin baitute, dauden-daudenean uztearen aldekoak gara. 3.25.1. Aurrekoak ez du erran nahi, gorago erran dugun bezala, tokian tokiko edozein aldakuntza onartu behar denik (cf. Arano > Aano, Leitza > Leitze, Aranon eta Leitzan, hurrenez hurren, baina ez Goizuetan, edo Amillao, Dorrao, Gollao... ez Amillau, Dorrau, Gollau... Gipuzkoan, adibidez, Lazkao dugu, eta Bizkaian Galdakao, eta hauek ere kontuan hartzekoak dira), alda kuntzen arteko mailaketa eta kategorizazioa egiteko orduan arazo asko eskue taratzen bazaizkigu ere, besteak beste hainbat gertakariren antzinatasunaren be rri segururik ez dugulako, hedaduraz gehixeago dakigun arren. 3.25.2. Beste kasu bat Bortzirietako Arantza eta Aientsa-rena da. Hauek berez, gainerako herri gehientsuenetan ezarri den arauaren arabera, Aranatz eta Aienats izen behar lukete, baina, batetik, goiko izen horiek bide egin dute da goeneko, eta, bestetik, inguru horretako bilakaera baten aurrean gaude (Andres lfiigoren Toponomastica Hist6rica del Valle de Santesteban de Lerln lanean badira horrelako beste batzuk, toponimia txikian: Mantxolatz > Matx6ltza, To tolatz > Tot6Itza...), eta, beraz, bertako ezaugarri dialektaltzat har daiteke. 3.26. Txistukariek bukaerako lekunetik kanpo daudenean ere arazoak sortzen dizkigute, normalizatzeko orduan. Ezaguna da ozen ondoan gure hiz kuntzan dagoen igurzkariak eta afrikariak neutraltzeko joera, eta hau hizkera guztietan berdina (izan) ez den arren, Nafarroan zabalduena -bukaerako le kuneko txistukariekin agitzen den gisan- afrikarien aldeko neutralizazioa dugu. Cf., adibidez, Altsasu; Artzi, Artze, Beuntza; Eltso, Eltzaburu, Gartzain; Gartzaron; Jauntsarats... eta beste, edo Alchuchate toponimo txikia (Altzuza, edo Altzutza dago honen oinarrian), irudi duenez Altzutzate batean oinarritua dagoena. 3.26.1. Guztiarekin ere, uste dugu herri izenak banan-banan aztertu be harrak direla, eta batez ere izen berean bi afrikari daudenean, kontuz jokatu beharra dagoela, nahiz eta asimilazioak ere eragina izan dezakeen. Adibidez, NHI-n Abartzuza eta Altzuza onartu ziren, ez Abartzutza eta Altzutza, etimo logikoki -eta bigarrenaren kasuan baita dokumentalki ere- bi afrikari sar tzeko arrazoiak baldin baziren ere. NAFARROAKO TOPONIMIA NAGUSIAREN NORMALIZAZIORAKO IRIZPIDEAK 665 3.27. Beste batzuetan, hitz barruko lekunean eta ozen ondoan egon gabe, erdarazko aldaeran txistukari igurzkaria opatzen dugu, eta euskarazkoan afri karia: Berasain / Beratsain; Endarlaza / Endarlatsa; Erice / Eritze; Errazu / Erratzu; Erasun / Eratsun; Idozin / Idotzin; Izal / ItzaUe; Izalzu / Itzaltzu; Leiza / Leitza; Osakain / Otsakain; Osakar/ Otsakar... Bestelakoak ere badira, ordea: Beasoain, Latasa, Legasa, Lezaun; Lezaeta; Lozen... Kasu hauetan, erran be harrik ez legoke, bigarren aldaerak hobetsi beharko ditugu, euskarazko for matako. Afrikaria maiz horrelako soinua duen atzizkiari zor zaio: Ciaurriz / Ziau rritz; Iza / Itza; Loza / Lotza; Oteiza / Oteitza; Urriza I Urritza... Leiza / Leitza ere bigarren multzo honetan sailkatu behar genuke, agian. 3.28. Txistukari igurzkari bizkarkariak herskari horzkari aurrean Nafa rroako -eta bestetako-zenbait hizkeratan, erdi aldekoetan bereziki, apikaritzeko joera izan du, mihi-puntako (-s) bihurtzeko, nahiz beste askotan honelakorik ez den izan, eta ez den orain ere. Hau puntu delikatua den arren, uste dugu ahal delarik berdin jokatu behar dela, bestelako arrazoirik ez dagoen bitartean, eta, beraz, Asterain, Badostain, Ustarrotz proposatu behar direla, Estenotz eta Ostitz-en oinatzetan. Hau, jakina, kasu gutxi batzuetan ezarri beharko dugu, beste askotan -zt- multzoa ongi gordetzen delako: Ameztia; Baztan; Uztarroze; Uztegi... 3.29. Herskari belarea denean mihi-puntako egiteko joera aise txikiagoa izan da (cf. Azkarate, Ezkaroze, Ezkurra...), kasuren batean -s- badugu ere (cf. Esqu(roz. Galarkoa, halere, XVIII. mendearen bukaeran oraindik -z-z doku mentatzen da), eta bizkarkariari eutsi behar zaiola uste dugu. 3.30. Zenbaitetan etimologikoki loturik (bide) dauden bi herri izen di tugu, bata bakuna -itxuraz bederen- eta bestea bakuna ez dena, hots, beste elementuren bat baduena. Kasu honetan daude, adibidez, Anoz I Anozibar, eta Orbaiz / Orbaizeta pareak. Kontua da aldaera bakun horiek afrikaria dutela edo zutela, eta, beraz, eta zegokien moduan, euskaraz Anotz eta Orbaitz normali zatu zirela, forma elkartu-eratorriak afrikariz ebaki ez diren bitartean, ditugun datuen arabera. Honelakoetan zuhurrena Anotz eta Orbaitz baina Anozibar eta Orbaizeta normalitzea dateke. 3.31. Beste arazoa aspaldi samarretik euskararen lurraldea izan denetik kanpo dauden izenek sortzen digute, Falces edo Marcilla-k, konparazio bate rako. Hauek gure ustez, eta euskaraz erabili behar direnean, Faltzes eta Mar tzilla idatzi behar lirateke, Nafarroan nagusi ageri zaigun aipatu joerari jarrai kiz, hemengo euskaldun gehienek horrela ebakitzen dituztelako. 3.32. Normalizazioa egiterakoan aurkitzen dugun beste arazo bat NHI-n N.t.e.e.c moduan eman zirenek sortzen dutena dugu. Hauetako batzuk euskaraz nola ziren berriki ikasi dugu, Nafarroan egin den toponimia txikiaren bilketa lanari eta besteri esker, eta, adibidez, orain badakigu Mendavia Mendabia zela, 666 EUSKERA . XLII (2. aldia) eta TaJalla TaJalla. Beste kasu batzuetan (Caseda, Santacara) informazioa Ie henago ere bagenuen, baina ez zen aintzako hartu, eta N.t.e.e.c-tzat eman ziren. N.t.e.e.c. hauen normalizazioa egiterakoan gure iritzian hiru multzo egin behar dira: a) Aurreneko multzoan toponimia txikiari esker euskaraz ibili izan direla badakizkigunak sartu behar ditugu: Kaseda, Mendabia, Santakara, TaJalla ... Hauetan, euskal ortografia ibiltzeko oinarria badugu, beraz. b) Bigarren multzoan gorago aipatu ditugun Faltzes eta Martzilla-ren gi sakoak daude, hau da, Nafarroako euskaIdun gehienen hizkeran nolabaiteko aldakuntza fonetikoa nozitzen dutenak, erdarazkoen aldean. Puntu honetan ez tabaidatu beharrekoa dateke Cintruenigo-ren modukoak ere aldatu beharrak di ren, alegia, hasierako txistukaria euskaraz ihardukitzean euskal erara ematen denez gero, euskaraz z-z idazteko adinako oinarria ba ote dugun. c) Hirugarren multzoan azentuatze aldeak izanagatik ere fonetikoki bes telako aldaketarik jasaten ez dutenak sartzen dira. Hemen gainerako guztiak ditugu: Cadreita, Caparroso, Cdrcar, Cascante, Castej6n, Corella, Cortes, Murchante... Hauen kasuan uste dugu N.t.e.e.c. eman beharrez erdarazko for mak eman behar direla, irudiz bi konponbideok antzetsukoak badira ere, prak tikan aIde ederra baitago batetik bestera. Gainera, kasu askotan grafia ere ez da aldatzen erdaraz idatzi edo euskaraz idatzi: Ablitas, Bufiuel, Funes, Fusti fiana, Monteagudo, Milagro, Sesma... Uste dugu N.t.e.e.c horiek kentzea in portantea dela euskaraz egokiro Ian egin ahal izateko lehenik, eta izan diren gehiegikeria batzuk (oroitu Erripazuloaga-z) saihesteko gero. 3.33. Bukatzeko erran nahi dugu badirela Nafarroan bukaeran -a kendu utzizkoa -mugatzailea- duten zenbait herri izen, eta NHI-n ez direla diren guztiak azaltzen: Abaurregaina, Abaurrepea, Alkasoaldea, Aramendia, Andia, Aroztegia, Arreko Trinitatea, Arribiltoa, Azkilarrea, Basaburua, Beuntza-La rrea, Bordalarrea, Bortziriak, Dantxarinea, Irufierria, Itzagaondoa, Eguzkial dea, Elizagorria, Ergoiena, Erreparatzea, Estellerria, Etxartea, Irunea, Kin toa, Lizarragabengoa, Lurriztiederra, Mendigorria, Ziordia, Zizur Nagusia, Zizur Txikia. Batzuk oraindik argitzeko daude: Gofierri(a), Olaldea, Otsagabia, Pika tua, ZuJia ... Kasuren batean bada hutsen bat NHI-n: Urdazubiko Telleria-k -a berezkoa du (cf. erdarazko tejer{a hitza), ez jantzi-erantzikoa, eta Biguria ere ez dirudi goiko talde horretan ere sartu behar denik. Euskaltzaindiaren Onomastika batzordeak, 1997ko urriaren Wean, Errenteriako Udaletxean, onartua IZEN DEITUREN NAZIOARTEKO LEGEDIA 1997-VII-16 Mikel Gorrotxategi Nieto, Onomastika batzordeko idazkaria Nazioarteko arautegia dago Estanbuleko konbenioa deitzen dena, Alema nia, Austria, Espainia, Frantzia, Italia, Luxenburgo, Herbereak, Portugal eta Turkiak sinatuta. Ez da beste hiritar baten izen aldaketarik onartuko, beraz Errepublikako subditoek ez daukate Erresuman izena aldatzerik. Nazionalitate bikoitza badu egin daiteke baina bigarren estatuan ere gauzatu behar da. Egin dako aldaketak baliagarriak dim edonon. Izen deiturak direla eta lehengo arazoa izena bera da, hizkuntza askotan ez baitago argi deitura, ponte izena edo biak batera sartzen diren, horretarako eredua alemana izan daiteke him kategoriak bereizten baititu. Estatua Pertsona izena Ponte izena izen deitura txipia Espainia Nombre Nombre Apellido Nombre propio Nombre de pila (1) Frantzia Nom Prenom Nom (nom patronimy que) (nomm de familie) Alemania Name Vorname Familienname Italia Nome Prenome Cognome Bretainia Handia Name Name Surname Mundu zabalean bi sistema nagusi dago arabe-eslaviarra eta europarra. Sis tema arabe-eslaviarrean izenaren ostean familiaren ezaugarriak azaltzen dira Ana Arkadievna Karenina (Ana Arkadieven alaba Karen A. Karen-en emaztea. Sobiet Batasunean aldatu zen. Europarrean (frantsesa deitua) izenaren ostean (1) Prenombre ere proposatu da. Nombre de pi/a erabil arren juridikoki ez du aginterik. 668 EUSKERA - XLII (2. aldia) aitaren deitura jartzen da, anglosaxoiek ama tartean jartzea onartzen dute, baina egun hiru era nagusi daude Europan. Deiturak 1. Mendebaldeko Europan, Espainia izan ezik, emazteak senarraren dei turak hartzen ditu eta seme-alabek deitura bakarra, aitarena. 2. Ekialdeko Europan, esku zabalagoak dira eta ezkontzean zein deitura hartuko duten edo biak gordeko dituzten erabakitzen da (Errusian berri bat ere jar daiteke). 3. Espainia eta Hispanoamerikan seme-alabek deitura bi hartzen dute, emazteak normalki berea gordetzen duo Kanpoko deiturak direla eta Frantziako joera zabalena da soinu moldaketa ezezik itzulpena ere onartzen baita (aleman zein arabetik) bertako hizkuntz ofizial bakarrera noski, Espainian ordea aldaketa fonetikoa baizik ez da onar tzen. Dudarik gabe eskuzabalenak Sobiet Batasun eta Herbereetako legediak dira. Ponte izenak Europan antzekoa da legea, tokian tokiko berezitasunekin. Espainian edo zein izen arrunta edo propioa onartzen da. Frantzian berriz ez dira izen arruntak onartzen. Orokorrean ez da sexu nahasketarik onartzen, hala ere. Aldaketak Hiru jarrera dago: - Aldatzea libre dutenak: Estatu Batuetako estatu gehienak. - Aldatzea, erraza baina erroldan eman behar dena: Ingalaterra eta Estatu Batuetako estatu batzuk - Aldatzea ezinezkoa dutenak: gainerako guztiak. Hala ere, Espainako le gizlazioa eskuzabalagoa da Frantziakoa baino (atzerritarrak aIde batera utzita) deiturak ofizialak diren hizkuntza guztietan eman daitezkeelako. Horretaz gain kasu mugatuetan ere aIda daitezke (izen-deitura iraingarriak, etab.). Orokorrean Espainia eta Hispanoamerikan izan ezik emazteak senarraren deiturak hartzen ditu. IZEN DEITUREN NAZIOARTEKO LEGEDIA - Mikel Gorrotxategi Nieto 669 ESPAINIA Ponte izena, gehienez bi, eta deitura bi, aitarena eta amarena, teorian umeek 18 urte bete eta gero deituren ordena aIda dezakete. Deiturak berez gaztelaniaz daude, euskaraz eman daitezke baina horreta rako oztopo asko dago. Aldaketa egitea Ministeritzaren esku omen dago (legedia iluna da puntu honetan epaileen esku dagoela diotenak badaude eta) eta epe luzea behar da, dohainik bada ere. Gauzatzeko honako hau behar da: Euskaltzaindiaren agiria. Berez horrela erabiltzen denaren froga (norrnalki agiriak eskatzen dituzte). Zenbait agiri solte (errolda, bataio, eskaera). Horretaz gain aldaketak onartzen dira deitura iraingarriak (Laca Gamos) direnean, Espainiako deitura galtzeko zorian egon edo deitura nabarmena gor detzeagatik. Ponte izenak 1919an edozien erlijoren izenak, edo historiakoak erabili ahal ziren, izen abstraktoak debekatuz. 1932an arautegia zabaldu zen izen abstraktoak eta eus karazkoak onartuz. 1939an aldatu zen eta Errepublika garaikoak (Libertad, Edurne, Kepa, ...) debekatu ziren eta 60 eguneko epea eman zen aldatzeko. 1977an egin zen lehengo aldaketa eta 1980an azkena. Edozein hizkuntzatan eman daitezke, edozein hitz erabil daiteke, hitz arrunta zein toponimo. Debekuak: Bitxiak, pertsonentzako desegokiak (2) erlijioarenkontrakoak, subertsi boak, eta deiturak. Nahasketa sor dezaketenak, batez ere sexuarena (3). (2) Aberen izenak edo eta irainak. Izen historikoak mito!ogikoak artistikoak etab. mundu zabaleko zein eskualde batekoak onartzen dira, baila !eku izenak ere. (3) Neba-arreben arteko bereizketa eta sexu nahasketaren nazio gehienetan eska tzen da, izen bat nahiko argia ez izatekotan Maria edo Jose jar dakioke, nahiz eta berez eskuzaba!ago jokatu. 670 EUSKERA - XLII (2. aldia) Gaztelaniazko ohiko itzulpena dituzten kanpoko izenak (4). Hipokoristikoak. FRANTZIA Legez Jaio berriak ponte-izena prenom eta deitura nomm patronymique izan behar du, bigarren hau aitarena (1.11) Emazteak ez du nahitaez senarraren deitura erabili behar, eskubidea badu ere. Deitura Deiturari Ieku izena gehi dakioke (118) baldin eta familian erabiltzen zen (nobleen Iurrak batik bat). Estatu Kontseiluari dagokio aldatzea (eta kasu gehienetan familia osoak egin behar du) eta frantsesteraen kasuan izan ezik interet legitime izan behar duo Aldaketa egiteko XI. urteko germinaLeko 11 .eko Iegedia erabili behar da. 164. art.: Jaio-agiria aIda daiteke benetako aita hor azaltzen dena ez iza tekotan. 190. art.: Grotesque bada, hiltzaile batena, bi famiiia bereizteko edo go- raipatzeko. 191. art.: Ezizena ezagun bihurtu bada (Leclerc). 223. art.: Ahoskatzea errazteko, batez ere kanpo izenak. 225. art.: 1945ez geroztik juduek aIda dezakete. 282. art.: Frantsestu ahal da. Horretarako bi bide dago, itzulpen (traduction en langue franr;aise: Eisenberg-Monfferrant, Goidenberg-Montdor) edo moI daketa ahoskatzeko (Macaronf-Macart), soilik nazionalitatea eskuratzean, eta 6 hilabeteko epea dago. Aberriaren aIde (mourt pour La patrie) hildakoen izen-deiturak ere berres kura daitezke, familiako azken gizonezkoak izatekotan. Deiturak direla eta frantsesa ez den este hizkuntzarik ez da aipatzen, ez balira bezala. (4) Ohiko itzulpena aipatzean jendearentzako ezaguna dena ikerketan sartu barik. Esther. Jacqueline, Giovanna, Sarah, Christian (kanpotar itxura handia dutenak). Dena den holakoak debekatzea epailearen esku dago. Aurreko kasuetan bezala berez Iegeak agintzen duena baino esku zabalago jokatzen da. lZEN DEITUREN NAZIOARTEKO LEGEDIA - Mikel Gorrotxategi Nieto 671 Ponte izenak, 1 XI. urteko germinaleko ll.eko legeak arautzen du (321), Hala ere, 1993an aldaketa batzuk egin zituzten. Ez dira izen politikoak edo iraingarriak onartzen eta historiako izenak eta "calendries" ofizialak erabili behar dira eta frantsesez (hau geroago aldatu zu ten) (324). Gizonezkoen izenakferminiza daitezke. Egungo egoera: Onartzen dira: I. Mitologikoak. 2. Frantziako hizkuntzetakoak. 3. Kanpotarrak. 4. Izen arruntak eta familia izenak zaharrak direnean (Xavier). 5. Izen konposatuak. 6. Kasu gutxitan: Txikigarriak, baina kontuz (certaine prudence) eta izen konposatuen laburpena (Marianne), eta ortografia aldaketak (Miche lle/Michele). Ez dira onartzen: 1. Fantasia edo izen arrunt moduan erabiltzen ez direnak (gauzak, ani- maliak, teatroa, politika, etab.) 2. Leku izenak ez dira beti onartzen, Manhattan. Izena aldatzeko arrazoiak: 1. Beste familiak adoptatzea. 2. Nazionalitatea hartzea. 3. Umeek ere eska dezakete. Berezko interesa (interet legitime) ere aipatzen da: juduek, kanpotarrek Frantzian izen frantsesa jartzeko eta frantsesak kanpoan izen atzerritarra. Garapena Musulman batek izen musulmana ipintzeko. Txikigarriak onartzen dira egokiak direnean. Arrazakeria dela eta integratzeko onartzen da. 672 EUSKERA - XLII (2. aldia) PORTUGAL Ernazteak senarrarena erabil dezake. Serna -alabek bi hartzen dute arnarena eta aitarena. Nahi badute lau erabil dezakete, guztiak farnilikoak eta azkenak aitaren leinukoa izan behar. BELGlKA Senar ernazteek gordetzen dituzte deiturak. Justizia Ministeritzak eta Erregeak onar dezakete deitura zein izen aldaketa nahasketa sortu edo iraintzen ez badu. Ponte izenak Nahasketa edo kalte egin dezaketen izenak daude galerazita "confusion ou pouvant nuire". Besterik ez du zehazten. ITALIA Nahi beste ponte izen eta deitura bakarra. Ernazteak senarraren deitura har tzen du baina bere deitura erabil dezake eta agirietan erabili behar duo Deitura Urneak aitarena eta ernazteak senarrarena. Aldaketak Errepublikako Lehendakariak edo Justizia Ministeritzak onar ditzakete arrazoia ikusiz gero. Ponte izena Izen historikoak eta erlijioenak aipatzen dira, batez ere katolikoak. Debekatuta dago: 1. Aita arna eta neba-arrebeen izenak nahasketa ez sortzeko. 2. Deiturak. 3. Izen lotsagarri, nazio edo erlijio kontrakoa, etab. 4. Leku izenak. 5. Kanpoko izenak. lZEN DEITUREN NAZIOARTEKO LEGEDIA - Mikel Gorrotxategi Nieto 673 BULGARIA 1989an onartu zituen izen Turkoen erabileni, baina ez oso. Nork bere dei tura gorde dezake edo biek batena (haien esku dago zein aukeratzea). SUEDIA Gobemuak deiturak aldatzeko kanpaina egin zuen izena+son modukoak kentzeko, horrela Peterson Jernud bihurtu zen. Emazteak senarrarena hartzen du eta berea gehi dakioke ala gorde aldatu gabe horrela eskatuz gero. ALEMANIA Izena (bat edo gehiago) eta deitura bakarra, aitarena. Emazteak senarrarena hartzen du, eta hala eskatuz gero deitua bikoitza izan dezakete senarrare na+berea AUSTRIA Emazteak senarraren deitura hartzen duo SUITZA Emazteak senarraren deitura hartzen du, eta nahi izanez gero bere deitura gehi dakioke. Lanean edo jende aurrean bere deitura erabil dezake. HERBEREAK Emazteak zein senarrak bestearen deitura erabil dezake, eta ohitura dago emazteak senarrarena berearen aurrean erabiltzeko. NORBEGIA Emazteak senarrarena har dezake baina berea aurretiaz jarrita. DANEMARKA Emazteak aukeran du berea edo senarrarena erabiltzea. ALBANIA Nork bere deitura gorde dezake edo senarrarena hartu. SOBIET BATASUNA Ezkontideek deiturak gorde ditzakete, bietako bat hartu edo beste berri bat hartu. 674 EUSKERA - XLII (2. aldia) TXEKOSLOBAKIA (desegin aurretik) Nork bere deitura edo bat bientzako. Deitura biak erabiltzen badituzte seme-alabek zein edukiko duten erabaki behar dute. HUNGARIA Emazteak berea gordetzeko ezkondu aurretik adierazi behar du, bestela se narrarena hartzen duo ERRUMANIA Ezkontzean zer egingo duten adierazi behar dute, biak gorde, bat hartu edo biak batu. BRETAINIA HANDIA Emazteak senarrarena hartzen du ohitura dagoelako. Ponte izena eta deiturak oso errez aldatzen dira, errezago deitura. 1. Deitura aldaketa. Emakumeek bikotearena har dezaketa ezkondu gabe egon arren. Badago oso konplexua eta garestia den bide bat, baina ez da era biltzen, aldatzeko nahikoa da abokatu batek agiri bat egitea eta 10 txelin or daindu. 2. Ponte-izen aldaketa. Berez bataioan ematen da eta ezin da aldatu, baina jaunartzea egitean aIda daiteke. ESTATU BATUAK Emazteak senarrarena hartzen du ohitura dagoelako, ez legea. Estatu gehinetan deitura eta izenak aldatzea libre da eta ez da erroldatu behar. ARGENTINA Lehen emakumeak biak erabili behar zituen berea+de+senarrarena eta ez egitekotan dibortzitzeko arrazoia zen, orain bere esku dago. Seme-alabek aitarena erabili behar dute, amarena berriz aukeran dute erabiltzea ala ez. BRASIL ETA PUERTO RICO Emazteak senarraren deitura hartzen duo GUATEMALA Emazteak nahi badu bere deitura atzean senarrarena jar dezake. Seme-ala bek deitura bi, aita eta amarena. IZEN DEITUREN NAZIOARTEKO LEGEDIA - Mikel Gorrotxategi Nieto 675 PERU Emazteak bere deitura atzean senarrarena jartzen duo Seme-alabek deitura bi, aita eta amarena. BOLIVIA, EKUADOR, KOLONBIA, MEXIKO, NIKARAGUA, VE· NEZUELA Seme-alabek deitura bi, aita eta amarena. ISRAEL Emazteak senarrarena hartzen du, nahi izanez gero berea gehitu ahal dio edo gorde. Deiturak hebraierara itzuli edo zeharo aldatu ahal dira. IRAK Emazteak, nahi badu senarrarena erabil dezake. TXINA Andreak senarrarena gehitzen dio bere deiturari, eta Chiu-fiu-k (emaztea ren etxera ezkontzen dena) ere gauza bera egiten duo JAPONIA Ezkontideek bestearen deitura hartzeko eskubidea dute. CRITERIOS DE OFICIALIZACION DE TOPONIMOS VitoriaiGasteiz, 14 de mayo de 1997 Mikel Gorrotxategi Nieto, Academico correspondiente y secretario de la Comision de Onomastica (Juntas Generales de Alava, 14 de mayo de 1997). Es un hecho conocido la convivencia de dos lenguas en Araba/Alava, el romance (sin entrar en distinciones entre los diversos romances) y el eus kera. Como consecuencia de ello los nuc1eos de poblaci6n y gran parte de los accidentes del terreno fueron denominados en ambos c6digos lingtiisti cos, que forman parte inalienable de nuestro patrimonio cultural, como vas cos y como alaveses entre los que me puedo incluir por parte de mi bisa buela, vasco hablante de la localidad de Baranbio. En todo caso, la doble designaci6n, como veremos mas adelante no quiere decir que todas las 10 calidades tengan una doble denominaci6n, puesto que en muchos casos esta es la misma. Pero la convivencia de estas lenguas es un proceso dinamico con diferentes expresiones en el tiempo y lugar en las que el punto en comun es la margi nalidad de una lengua, el euskera en este caso, que pese a ser la lengua ma yoritaria de muchas zonas es sistematicamente apartada de las administraciones que unicamente usan e1 latin, en un primer estadio, 0 el romance posterior mente. Esta situaci6n posibilita que junto a nombres oficiales pervivan durante algun tiempo, mas 0 menos largo otros nombres populares que en ocasiones han llegado vivos hasta nuestros dias, en algunos casos son variantes euskericas de un mismo nombre como es el caso de Aramaio, y en otros nombres ante riores como es el caso de Legutiano oficialmente Villarreal, con posterioridad de Alava, por la Ley que obligaba a distinguir las diferentes poblaciones de Espana. En la documentaci6n mas antigua, realizada mayormente en latin es comun la aparici6n de los nombres euskericos de las poblaciones-, como se puede ob servar en la famosa Reja de San Millan, del ano 1025 donde aparecen nombres como: Gaztellu (Castillo) 0 Menganogoyen, lease Meiianogoien (Miiiano Ma yor), aunque ya aparezcan los primeros casos de traducci6n como Gamarra Menor (Minor en la Reja) que sin embargo en 1257 pervive como Gamarra Guchia, cuya traducci6n castellana es menor. 678 EUSKERA - XLII (2. aldia) El proceso de desaparici6n de la lengua vasca es largo y se da en distintas fases, siendo las poblaciones mas cercanas a las zonas vasc6fonas de Bizkaia y Gipuzkoa las ultimas en perder dicha lengua (Laudio/Llodio, Amurrio, Zuia, Zigoitia, Ubarrundia, etc.) manteniendose viva, como es bien sabido, en Le gutiano y Aramaio. Esto tiene consecuencias importantes a la hora de estan darizar las formas euskericas de los top6nimos puesto que en las zonas de re ciente perdida del euskera los mismos han sufrido la evoluci6n natural de la lengua y en muchos casos se tienen evidencias tanto de su forma como de su pronunciaci6n apropiada, sobre todo de aquellos sonidos africados (tz,ts) de los que carece el castellano actual. En las zonas en las que la castellanizaci6n es mas temprana los equivalentes euskericos cuando nos son conocidos, aparecen de una forma mas arcaica, como es el caso de Haberasturi (Aberasturi), Ha mezaha (Ametzaga), Carrelucea (Arluzea), Azazaheta (Azazeta), etc. La situaci6n digl6sica hace que, como hemos comentado anteriormente, los nombres oficiales castellanos no sean, en muchos casos durante largos periodos de tiempo, los nombres reales de usa, algo que en muchos casos se puede atestiguar mediante el estudio de la toponimia menor. Asi, la lo calidad de Luco, de habla vasca hasta principios de siglo, en euskera Luku, nombre todavia en usa por los vasco hablantes del vecino pueblo de Le gutiano, aparece en 1025 como Lucu, pero ya en 1602 como Luco. Sin em bargo el usa de la forma euskerica esta bien documentado apareciendo tanto en el siglo XVI en las Juntas Generales Diaz de Luqu, como posteriormente, en el siglo XVIII en compuestos, Lucurabidea, Lucuaguirre, Lucuaran, Lu cualdea, que denotan la utilizaci6n real, pero soterrada, de la forma euske rica frente a la oficial romance. Desafortunadamente son pocos los casos en los que el testimonio vivo reafirme el testimonio de la toponimia y esta sea tan abundante. Consecuentemente en muchos casos y en tanto en cuanto no se realicen estudios mas exhaustivos tendremos que trabajar un numero muy reducido de testimonios. Esta doble designaci6n genera problemas cuando la euskerica no adquiere rango oficial, con 10 que se puede dar la paradoja de que una zona de nombre euskerico 10 pierda al quedar relegado a la toponimia menor y al castellanizarse la misma 0 perderse desaparecer ella niebla de la historia. Este fen6meno es particularmente sencillo cuando se trata de nombres de facil traducci6n, que por ello son traducidos de forma automatica. Testimonio de esta traducci6n tenemos en los casos de Gamarra, Mifiano 0 el despoblado de Uribarri junto a Gordoa, documentado como Villanueva de San Esteban. Criterios de estandarizaci6n El criterio fundamental es el que aparece en la Ley Basica de Normalizaci6n del Uso del Euskera, articulo 10 que en su punta uno dice: "La nomenclatura CRlTERIOS DE OFICIALIZACION DE TOPONIMOS - Mikel Gorrotxategi 679 oficial de los territorios, municipios, entidades de poblaci6n, accidentes geo gnificos, vias urbanas y, en general, los top6nimos de la Comunidad Aut6noma Vasca, sera establecida por el Gobierno, los Organos, Forales de los Territorios Hist6ricos 0 las corporaciones Locales, en el ambito de sus respectivas com petencias, respetando en todo caso la originaria euskaldun, romance 0 caste llana con la graffa propia de cada lengua". En el punto tres clarifica el caso de la doble denominaci6n, diciendo: "En el caso de que estas nomenclaturas sean sensiblemente distintas ambas tendran consideraci6n oficial". De esta forma nombres como Okariz 0 Zuia solo admitirfan la graffa eus kerica, Villamanca 0 Valluerca solo la castellana y Agurain / Salvatierra am bas. Esta ley racionaliza la nomenclatura de los lugares, sin recurrir automa ticamente y de forma inexorable a dobles designaciones que en muchos casos ademas de oscuras rozarian el absurdo, puesto que la aplicaci6n de esa norma a los top6nimos euskericos exigiria, como se hace en algunos paises de Europa, la reciprocidad y por 10 tanto la doble designaci6n tambien en los romances, 10 que daria grafias como: Kanpixo, Billafranka 0 Altzedo, en este ultimo con cambio fonetico inclusive. La problematica empieza con la interpretaci6n de los que se entiende por sensiblemente diferente y por graffa original, por 10 que se deben analizar las dobles denominaciones asi como sus posibles solu ciones. Localidades con doble denominaci6n En primer lugar, tenemos aquellas denominaciones que son totalmente di ferentes y en las que el nombre euskerico y el romance no tienen ninguna relaci6n como es el caso de: Agurain / Salvatierra, Gasteiz / Vitoria 0 Dulantzi / Alegria. En dichos casos es claro que se deben oficializar ambos, mante niendo el uso de cada uno en su respectiva lengua. Una subclase estaria for mada por aquellos nombres traducci6n total 0 parcial del euskera como: Gaz telu / Castillo, Gamarra Gutxia / Gamarra Menor, Birgara Goien y Barren / Virgala Mayor y Menor, Harana / Valle de Harana, etc. En estos casos tam bien se impone la doble denominaci6n. En segundo lugar tenemos los nombres que han evolucionado de forma paralela a partir de un original comun, que puede ser de origen latino, como Llodio / Laudio 0 Durruma / San Roman. En este caso no se incluirian aquellos que, aunque no tienen origen euskerico, han evolucionado en esta lengua pa sando posteriormente al castellano como ocurre con Gordoa, derivado exoni mico euskerico de Cordoba. Es bien conocido que el euskara sonoriza las con sonantes oclusivas sordas en posici6n inicial frente al castellano que las 680 EUSKERA - XLII (2. aldia) mantiene sordas, como se ve en las palabras gauza 0 gaztelua en castellano cosa y castillo. En este caso tambien cabria la doble denominaci6n. El tercer grupo de nombres en los que se da la doble denominaci6n 10 formarian aquellos que son derivados romances de originales euskericos. Pue den ser formas evolucionadas por el romance a partir de un nombre euskerico, principalmente por perdida de sonidos originales como Betolaza del euskera Betolatza 0 Arceniega del euskara Artziniega. a mantenimiento de formas ar caicas, por efecto del lenguaje administrativo, frente a la denominaci6n mo derna en lengua vasca, en este caso se hallarian nombres como Ayala / Aiara, Argomaiz / Argomaniz 0 Araba / Alava. Este ultimo grupo es el que mas quebraderos de cabeza puesto que en el se dan las situaciones mas diversas, por una parte nombres con muy pequefias diferencias como Artatza / Artaza 0 Luku / Luco en los que no cabe la doble denominaci6n. Hay que tener en cuenta que la diferencia entre los dos nombres citados es semejante a la existente entre Ocio pronunciado por un castellano hablante 0 por un vasco-hablante, idioma en el que no existe la zeta castellana. hasta otros totalmente diferentes como el anteriormente citado caso de Durru ma / San Roman 0 Goiuri / Gujuli. Localidades con nna unica denominaci6n Hay que diferenciar aquellas localidades con una unica grafia en ambas lenguas como son: Amurrio, Lezama Arzubiaga, Villamardones, Lasierra 0 Ri vabellosa, y que no plantean ningun problema, y aquellas en las que la de nominaci6n es igual pero existen dos grafias, la euskerica y la romance como pueden ser: Murgia / Murguia, Kuartango / Cuartango, Okariz / Ocariz, Txin txetru / Chinchetru, Zigoitia / Cigoitia, etc. En este ultimo caso y de acuerdo con el parrafo 1 de la Ley antes citada solo cabe la denominaci6n unica de los top6nimos, que en el caso de la provincia de Alava es la euskerica, por ser en todos los casos nombres euskericos. Esta actuaci6n no plantea, 0 no debe plan tear ningun problema, puesto que no se da un cambio de nombre sino de es critura, algo que no es nuevo en el caso de los nombres de lugar que han tenido multitud de variantes graficas a traves de la historia como se ve en el nombre de Cerio, escrito Zerio en el siglo XI, Cerio y (:erio en el XIII y en la actua lidad oficial con C, y que debiera oficializarse como Zerio que por otra parte es la documentada mas tempranamente como ocurre con Apodaka y Okina es critos de esa forma, esto es con k, en el siglo XI. Finalmente hay una ultima cuesti6n: seria el orden en los casos de doble denominaci6n. Parece que 10 16gico es dar primacia a la forma de la lengua original y quedaria a decisi6n municipal 0 concejil que hacer en los casos ci tados en primer lugar, esto es, aquellos en los que los nombres tienen distinta genesis (Dulantzi / Alegria, etc.). CRITERIOS DE OFICIALIZACION DE TOPONIMOS - Mikel Gorrotxategi 681 Idioma original En la ley se dice que se respetani la denominacion originaria euskaldun, romance 0 castellana con la graffa propia de cada lengua. Algo claro, pero que ha dado origen a algunas interpretaciones erroneas, puesto que hay que distin guir el idioma original de un nombre y la etimologfa del mismo 0 sus com ponentes. De esta forma tenemos multitud de nombres euskericos evolucion de originales latinos (Kuartango 0 Durruma) que sin ninguna alteracion fo netica han sido adoptados por los castellanofonos al desaparecer el euskara, y otros formados por palabras de rafz latina como Alava / Araba, del euskara laua tornado del latfn planus. De la misma forma que existen toponimos ro mances de origen arabe como barrio, 0 diverso como es el caso de C6rcuera del latfn Quercus, tornado del celta por ellatfn y que aparece por primera vez en el ano 950 escrito Corcora, sin la diptongacion castellana, pero que diff cilmente se pueda catalogar de toponimo de origen celta. En suma un nombre no es romance 0 euskerico por la etimologfa de sus componentes sino por la evolucion de los mismo, asf tanto la palabra polida como polita son nombres comunes castellano y euskerico independientemente de su origen comun en el griego a traves del latfn. Criterios particulares para toponimos de origen euskerico Se tomara en cuenta el sistema de la lengua, aunque analizando cada caso de forma particular. I. Se tendran en cuenta las formas habladas pero sin tomar en conside racion las formas contractas 0 pronunciaciones muy localistas. En el caso de los toponimos plasmados unicamente en documentacion antigua se aceptaran como euskericos aquellos en los que hay certeza de su uso en euskera 0 sigan las leyes de la fonetica vasca. Se respetaran en todo caso las caracterfsticas dialectales (barri frente al unificado berri), asf como las disposiciones dictadas por la Real Academia de la Lengua Vasca sobre onomastica. 2. Excepcionalmente se podran adoptar por analogfa con otros nombres bien documentados en los casos en los que no haya suficiente documentacion oral 0 escrita (San Millan / Donemiliaga). Las posposiciones 0 genericos podran ser traducidos al euskera, respetando siempre los usos tradicionales de la zona. Asf, el equivalente onomastico apro piado de salinas es gesaltza, avalado por cierto uso desde que el diplomatico Dfaz de Tuesta 10 puso en usa, hace treinta arios y documentado en la topo nimia menor de Urkabustaiz y no gatzaga propio de hablas guipuzcoanas. 682 EUSKERA - XLII (2. aldia) No se admitinin los neologismos recogidos en el nomenclator de 1979 y que no han tenido aceptaci6n popular. Antes de acabar hay que mencionar dos puntos relacionados con los to p6nimos de doble tradici6n, y que dificultan su oficializaci6n: el arcaismo de algunos nombres y la deficiente informaci6n. En algunos casos la denomina ci6n euskerica que se conoce es excesivamente arcaica y se debe proceder a su adaptaci6n de acuerdo a las normas de la onomastica vasca. Es el caso de Hagurahin, en el que se prescinde de las haches. En otros se ignora por 10 que no se puede dar un equivalente en tanto en cuanto no se disponga de mayor material de estudio. El estudio de la toponimia puede dar, y de hacerse nos dara, datos nuevos y sorprendentes sobre el uso de nombres de lugar, ya que como he manifestado anteriormente la toponirnia menor, al no estar tan sujeta a la administraci6n guarda testimonios de gran interes. Ejemplo de la falta de documentaci6n es el caso de Mifiano, en euskera Mifiao , forma que solamente es reflejada en la documentaci6n una vez, en el top6nimo Mifiaorabidea, pero por razones geograficas aun en uso en el Duranguesado. Lo mismo ocurre, por poner dos ejemplos mas, con Argomaniz, 0 Ullibarri, en euskera Argomaiz y Uribarri respectivamente formas recogidas tinicamente en la toponimia menor. Por poner dos ejemplos, de areas colindantes, una vasc6fona y otra no, se pueden citar los casos de la localidad navarra de Riezu documentada como Errezu solamente en la toponimia menor (Errezumendi) 0 el caso de Meatze rreka, literalmente el regato de las minas 0 veneras, en Mondragon, zona hoy en dia practicamente monolingiie vasc6fona. Dicho lugar aparece documentado por primera vez el ano 1450 como Veneras, y de esta forma, alternando la V y la B aparece hasta el ano 1809 en el que se registra por primera vez la forma euskerica escrita Miatserreca, que la sustituye y en la actualidad es oficial y de uso comtin. Es obvio, que si este suceso hubiese ocurrido en zonas de Alava castellanizadas antes del siglo XIX (como seguramente habra sido) nos haria creer en la presencia del romance mucho mas temprana e importante de la real. Por todo ella es imprescindible realizar un trabajo exhaustivo de recogida y estudio de la toponimia menor tanto hist6rica como actual, dirigido por esta Real Academia, por ser el 6rgano consultivo de las instituciones en cuestiones de onomastica, que complete las monograffas ya publicadas y el excelente tra bajo de Gerardo Lopez de Guerenu Toponimia Alavesa. ERRENTERIAREN IZENA DELA ETA 1997-VI-09 Juan San Martin Urte batzuk igaro dira eskakizunez "Orereta gure herriko izena da" ira kurtzen nuenetik. Eskari horri ukorik egin gabe errenteriar bati baino gehiagori nioen: Jakina ba Orereta zuon herriko izena dela, baina ez ordea herriarena. Nire harridura gazteei "herriko" eta "herriaren" arteko bereizkuntza ulerkaitz zitzaiela ohartzean; baina, ez ordea zaharragoei, zeren hauek bazekiten dekli nabidea behar bezala erabiltzen. Horrek bultzatu ninduen "Errenteriaz zenbait ohar" artikulu hura idaztera (ikus Egan, 1985. urteko 3-4 zenb., 187-189. orr.). Garai haretan, Koldo Mitxelena zena eta biok ginen Egan aldizkariaren zuzendari, eta artikulu harek eman zion aukera Euskaltzaindiko batzarrean "Eratorbidea eta deklinabidea" zeritzan txostena, 1986ko otsailaren 28an aur kezteko (ikus Euskera, XXXI, 1986, 535-541. orr.). Txosten hortan zehatz ai tortu zigun: "Errenteria da gure herriaren izena", Euskera agerkari horren 537. orrialdean irakur dezakegunez. Txosten hori ikus berrargitaratua Julio Urkixo Mintegiak Mitxelenaren lanetarik anitz bildu zituen Sobre historia de la lengua vasca (1988) deritzanaren II. liburukiko, 674-679. orrialdeetan. Baina hori ez zen lehen aldia gure hizkuntzalari jakitun hura Errenteria izenez arduratzen zena. Euskaltzaindiak 1979an argitaratu zuen Euskal Herriko Udalen Izendegia egikeran Onomastika batzordeko ginenon bum zen Koldo Mitxelena eta hor zetorren 77. orrialdean "Errenteria" izen jatortzat gomendaturik. Liburutxo ho rren hitzaurrea Koldo berak egina zen eta hara bertan, deklinabidez zenbait ohar egin ondorean, zer zioen: "Izen zahar, berri eta berriagoekin ere izan dugu auzi latza. Errenteria izan da betidanik, zenbait erregela berri gora-behera, Gi puzkoako hiriarenaz gainera, Bizkaiko bi auzoren izena". Geroago, Arabaren sorreraz Gasteizen antolatu ziren hitzaldietan aurkeztu zuen "Estratos en la toponimia alavesa" zeritzan lana. Ikus, La formaci6n de Alava. Congreso de Estudios Hist6ricos (1984), 279-288. orrialdeetan. Lan hau ere bildua dator Sobre historia de la lengua vasca (1988) deritzan sail hartan. Eta, bigarren liburukiko 605. orrialdean, hara hitzez hitz zer zioen: "La historia 684 EUSKERA - XLII (2. aldia) a secas permite a veces, si no con frecuencia, dar fechas absolutas para algunos hechos: asi en ciertas epocas, por ejemplo en nuestro pais por los siglos XI XV, no son raros los bautizos publicos de poblaciones. Por citar un caso que me toca de cerca, se conoce el ano del siglo XIV en que se constituy6 como ente publico, dentro del valle de Oyarzun, Villanueva de Oiarso, en un paraje que ya se llamaba Orereta. Se sabe tambien que ese nucleo de poblaci6n ya llevaba su nombre actual, Renteria / Errenteria, no demasiados anos mas tarde, y no porque se 10 diera alguien constituido en autoridad, sino porque 10 recibi6 "del pueblo", por decirlo asi, ya que no podemos caracterizar con mayor pre cisi6n un se impersonal. Conocemos ademas, 0 adivinamos con probabilidad pr6xima a uno, la raz6n de la denominaci6n, igual a la que, seguramente por el mismo motivo, llevan dos nucleos de poblaci6n de Vizcaya. Tambien nos consta, por seguir por el mismo camino, que Contrasta, hoy en Alava, es nom bre que aparece mas tarde que Sabando, por ejemplo, que ya se documenta en el siglo XI". "En realidad, con todo, y volvemos a Villanueva de Oiarso y a su deno minaci6n mas reciente, no es mucho 10 que nos queda en las manos si cribamos la informaci6n. Tenemos ese nombre complejo, de primer elemento importado (con fundamento in re, pero tambien en la moda) y cuyo segundo miembro se documenta en epoca romana, ya durante el Principado. Asistimos, despues, a la aparici6n de un nuevo nombre, que ya se habia convertido en nombre co mun, no sabemos desde cuando, en la lengua vasca misma. Errenteria era pres tamo incorporado a la lengua que adopt6 la voz, aceptado y reconocido como bien mostrenco, que no sabemos si en este caso va 0 no determinado: Erren teria, sin otra precisi6n, es ambiguo en ese sentido, y en romance se da tanto RenterIa como La RenterIa". Inor ez omen da profeta bere herrian. Hori gertatzen ote da ba mundu osoan ospe handia hartzera heldu zen gure hizkuntzalari honekin ere? Non eta bere herrian hain zuzen. Ulertu ezinezkoak zaizkit hiri-izen honek sortu dituen iskanbilak. Bada kigu hori baino lehenagotik Orereta toki-izen bazela hor zegoela eta oraindik ere badela. Baina beste gauza bat da hiri-izena. XIV. mendearen lehen partean hiri izendatu zenean "Concejo de Oiarso" zen. Gero, Oiartzunekin nahasterik ez sortzeko 000 gure foruen arabera Errenteria (aduana bezala) hor zelako, he rriagandik izen hau hartu zuen, ez kanpotik inork beharturik. Izen hau erro mantze hizkuntzetatik eratorria dela ? Ez gaitu horrek harritu behar eta are gu tiago izutu. Hitzak, hitz soil asko bezala, hizkuntzen arteko prestakuntzak dira. Gainera, errenteria hitzak, gazteleraz ez du euskaran duen esan nahiaren zentzu bera. Errenteria hitza euskalduna den ala ez zalantzan jarri duenik ere bada. Aza leko itxuraz hori ematen bai duo Baina ikus dezagun R.M. Azkueren Diccio nario Vasco Espano/-Frances (1905-1906) delakoak hortaz zer dioen: Erren- ERRENTERIAREN IZENA DELA ETA - Juan San Martin 685 teria (B, G), aduana. douane.(??) (Zeinbat itzaifiak, ikatzak olara eroaten, errenterietatik mea ekarten ? l,cuanto (no ganan) los boyeros, llevando carbon ala herrerfa, trayendo mineral de las aduanas ? combien (ne gagnent pas) les bouriers, en apportant du charbon a la forge et du minerari des douanes ? (Per. Ab. 129-4). Erreferentzia hau, J.A. Mogelen Peru Abarka liburutikakoa da, eta erabiltzeko arrazoirik aski izango zuen ola-zaharrak bizirik zeuden ga raian eta Ondarruko Errenteria Markinatik hain hurbil zuenez. Aduana gisa erabili zen foruen jabe ginelarik Bizkai-Gipuzkoetan, zeren Espainiako erresumaren aduanak Ebron bai zeuden. Rorregatik, izen hori, bere sustraiz latinetikakoa bada ere, hemen, gure historiaren une haien lekuko, eus karara eratorria eta bertan mamitua da. Ez da batere harritzekoa Bizkaia eta Gipuzkoaren itsas-hegaletan, ibaiak itsasorantza irteten diren inguruetan, portu zirenetan esan genezake, izenok hain kokaturik egotea. Bilbo, Bermio, Axan giz, Ondarrua eta abar. Baina bereziki Gipuzkoan, hiri handi batek izen hori hartu duenezkero. Badakit izen honek Gipuzkoan auziak sortu dituela, baita ere badakit ka rismak zer diren taldekerietan aritzen direnen artean. "Plaza eta Enparantza ez dira gauza bera" idaztean agertu nuen bezala (ikus Egan, 1984, 1-2 zenb., 121. or.). Rala ere, arrazoizkoa deritzadanari ez diot ukorik egingo. Gainera, batak bestea ez du ukatzen. Historiaz aritu izan den edonork daki, bazela toki bat Orereta, eta oso ongi zioen "Orereta gure herriko izena da" hormetan iragarri zuenak. Beste gauza bat da herriaren izena izatea. Rerriko eta herriaren ez bai dira gauza bera. Rala ere, aitor dezadan saltsa horietan sartzeko gogorik eza. Bai hordea, hor zehar barreiatu diren liburu eta liburuxkei buruz zenbait argitasun ematea. Aldez aurretik agertu beharrezkoa zait Euskaltzaindiak, iritzia eskatzen zaionean, gomendioa ematen duela, baina Udal bakoitzak eskubide osoa duela jaramon egin ala ez. Lege zuzenaren arabera, Udalari dagokio hautapena. Ondorean, Errenteria hitzaren euskalduntasuna agertuz, historian zehar izan dituen zenbait ohar eskainiko ditut. Xenpelarrek ez zuen kezkarik eta axolarik gabe barra-barra erabili zuen bere bertsoetan Errenteria. Ba ote zekien Orereta zer zenik, kale-izen bat edo ezik ? lparragirreri egin zion desafio hartan behintzat honako hau zioen: "...Errenterian bizi naiz eta egin zaidazu bisita". Luis Jauregi "Jautarkol" oler kariagatik beste horrenbeste esango nuke. Biok ez ote ziren ba errenteriar ja torrak? Renteria Euskal Rerrian sortutako deitura da. Besteak beste, aski ospetsua Errenteriaren historian, 1526. urtean itsasoetan buruzagi agertuz lbiza uharte inguruan Barbarroja-ren armada autsi zuena, Martin de Renteria Uranzu erren teriarra. Egintza horregatik, 1529an Karlos V. enperatoreak etsaien galeoiak bere armarrian jartzeko baimena eman zion gizon hura. 686 EUSKERA - XLII (2. aldia) Nonbait, Bizkaian lehenagotik ziren deitura horretakoak. Garcia Carraffa anaiak El Solar Vasco-Navarro deritzan obran diotenez, Bennio, Bakio, Axan giz eta Ondarruan dira Renteria deituren jatorriak. Guk ezagutzen dugunik za harrena ordea Bakioko H'iigo de la Renteria da, 1422. urtean hil zuten hura, Lope Garcia de Salazarek Las Bienandanzas e Fortunas-en dakarrenez (Lib. XXII, fol. 85, c. 2.). Eta Gorgonio Renteria (1868-1940) Bizkaiko euskal idazle oso ezaguna da gure literaturaz zerbait dakienarentzat. Gauza hauek behar bezala bideratzeko, alderdikerietan erortzea ez da rno durik egokiena, talde batentzat arrazoi guziak aIde batera doazen neurri berean, beste batentzat guztiz bestaldera; bakoitzaren burukideek rnarkatzen dituzten kontsignen arabera, baina arrazoietara rnakurtu gabe, ez buru eta ez anka. Eta, leloenak ere badaki hori ez dela bidezkoa. Bidezko eta legezko dena, zera da, haserreak sortarazi gabe, Udalak berak demokratikoki erabakitzea, Euskaltzain diaren gomendiozko Errenteria jarraitu ala ez. Oreretaren aIde erabili diren aburuak, maizenik, beren laneri Renteria edo Errenteria izenburuz edo tituluz erabili dutenak dira. Titulu hautaketa horrek bedorrek ez ote dio Errenteriari arrazoia ematen ? Zeren egile horiek ez bai zuten hiriaren identifikatzerako aukera hoberik. Ez dut jo beharrik Ptolomeo-ren aipamenezko Oeasonera, ez eta Plinio ren Olarso-ra, baina bai historia aldetik aztertzeko hain oinarrizkoa iruditzen zaidan K. Etxegarairen Investigaciones Historicas referentes a Guipuzcoa (1893) lanera, zeren hor bai dator 162tik 214ra bitarteko orrialdeetan "Rente ria" deritzan kapitulu bikain bat. Hor jasotzen dira Juan Ig. de Gam6n eta J. Vargas Ponce-ren artean gai horri buruz gurutzatu zituzten gutun ageriak. Oiar so edo Oiarson harana Bidasoa ibaitik Urumeara arteko eskualdea omen zen, baina antzinako lurralde hura mugatzen hasi zirenean haranak bere titulua gal du omen zuen Oiarsoko Kontzejuarena hartzeako: "Cuando comenz6 a limi tarse la extensi6n del Valle de Olearso, y perdido este titulo, se llam6 Concejo de Oiarso". Gero, 1320an errege San Fernandok hiri-bildutzaren forua ematean "Con cejo de Oiarso" horrentzat izan zen, Orereta edo Renteria zen lekuan: "fue en tiempos mas antiguos el asiento del Concejo de Oiarso" hala dionez 164. orrial dean. Segidan beste honako hau gehituaz: "Explica c6mo nuestro Pueblo, ade mas de Orereta 0 Renteria, tuvo el nombre de Oiarso u Oiarson". Hala ere, behin eta berriz aipatuko da antzinatik eta anitz urtez "Villa de Renteria y tierra de Oyarzun" bezala ezagutu zirela. Gauza bat dago argi, Errenteria herriak aranzel eskubideak zituela bere lonjarekin eta hortik eman zitzaiola izena ("lonja y arancel de derechos de la villa" zelakoaren 1497. urteko aipamen bat liburu berean dator, 170. orrial dean). Izen hori, euskalduna ez ezik Euskal Herriak bere foruen zuzena inda rrean zegoela hartua da. Hori da historiaren arrazoia, baina baita ere garai haie- ERRENTERIAREN lZENA DELA ETA - Juan San Martin 687 tatik bai herriaren artean eta bai herbesteetan iraupenaren berezko indarraren jabe izatean. Mailaz, nahastu ezinezkoak dira toki-izena eta herri-izena. Horregatik, nire aburuz, Errenteriaren ordez Oiarso edo Oiarson jarri nahi izatea ere zentzu nezkoa zen, herri izen mailan inoiz izan ez duen Orereta toki-izena jartzea bai no. Berriz diot, argi eta garbi dagoela, historian zehar, herri edo hiri izenez Oiarso eta Renteria / Errenteria izan direla. GRAMATIKA 'ARDATZ' ITZULPEN ZERBITZUTIK JASOTAKO HIZKUNTZ KONTSULTA. GRAMATIKA BATZORDEAREN ERANTZUN-TXOSTENA Gasteiz, 1997-Vl-20 Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria Honela fonnatua iritsi da zalantza: ONARGARRIA AL DA BALDINTZA HIPOTETIKOA IRAGANEAN DAGOEN ESALDI BATEAN? HONAKO HAD IZANGO LITZATEKE ADIBIDEA: 1. Nik gaur zera esan dut: "Loteria tokatuko balitzait, kotxe bat erosiko nuke" 2. Hurrengo egunean, eta zozketa bihar dela aintzat hartuta, onargarria al litzateke horrelakorik erabiltzea? "Atzo esan zuen, loteria tokatuko balitzait (balitzaio), kotxe bat ero siko nukeela (zukeela)" Gramatika batzordearen ustez onargarria da goiko adibide hau; alabaina, horrekin batera beste hau ere onar daiteke: "Atzo esan nuen (zuen), loteria tokatuko balitzait (balitzaio) kotxe bat erosiko nuela (zuela)". Era honetara jarraitzen du hizkuntz-kontsultak: 3. Beste era batean azalduta, onargarria al da ondoko esaldion arteko ez berdintasuna egitea? 3.1. "Atzo esan nuen, loteria tokatzen bazitzaidan, kotxe bat erosiko nue la". (Ekintza burutua da eta jakintzat ematen dut ez zaidala tokatu). 3.2. "Atzo esan nuen, loteria tokatu izan balitzait, kotxe bat erosiko nu keeeia / nuela". (Ekintza burutua da eta jakintzat ematen dut ez zaidala tokatu). 3.3. "Atzo esan nuen, loteria tokatuko balitzait, kotxe bat erosiko nukee la". (Ekintza ez da burutua eta, zozketa oraindik egin ez denez, loteria toka tzeko aukera dago). 692 EUSKERA - XLII (2. aldia) 3.4. "Atzo esan nuen, loteria tokatzen bazait, kotxe bat erosiko dudala". (Ekintza ez da burutu eta, zozketa oraindik egin ez denez, loteria tokatzeko aukera dago). Hona hemen Gramatika batzordeak perpaus bakoitzari buruz egindako iruzkin, ohar edo zuzenketak: 3.1. Perpaus honen azpian bi egitura egon daitezke: - tokatzen bazait, ... erosiko dut - tokatuko balitzait, ... erosiko nuke Edozein kasutan ere, ekintza burutua izan daiteke, baina ez nahitaez; bu rutua dela dakigun ekintza bakarra esan aditzak adierazten duena da. Parentesi artean ematen den azalpena gehiegizkoa dela esango genuke: "ekintza burutua da" (ez nahitaez) eta "jakintzat ematen dut ez zaidala tokatu" (ez nahitaez). 3.2. Bi egitura dira hemen ere posible: - tokatu izan balitzait (balitzaio), kotxe bat erosiko nukeela (zukeela) - tokatu izan balitzait (balitzaio), kotxe bat erosiko nuela (zuela) Kasu honetan garbi dago esan zuena esan zuenerako ez zitzaiola loteria tokatu. 3.3. Adibidearen bi aukerak hasieran (2. puntuan) eman ditugu. 3.4. Adibidean ere bi egitura onar litezke (denbora-komuztadurarekin bata, eta komuztadurarik gabe bestea): - tokatzen bazait, kotxe bat erosiko dudala. - tokatzen bazait, kotxe bat erosiko nuela. Gatozen argi gehiago ekar diezagukeen beste adibide batera: Javier Iruretak honako hau esan zuen partidu aurretik: a) Irabazten badugu, Europara joango gara. b) lrabaziko bagenu, Europara joango ginateke. Iraganeko zehar-estiloan jartzeko -ela sartu besterik ez dugu: a) Iruretak esan zuen partidua irabazten bazuten, Europara joango zi rela. b) Iruretak esan zuen partidua irabaziko balute, Europara joango lira tekeela. Edozein kasutan ere, ez dago partiduan zer gertatu den jakiteko modurik, zehar-estiloan jasotzen ari garena partiduaren aurretik esandakoa soil-soilik baita (desberdintasuna da oraingo honetan iraganean ematen dugula). 693 AZkenik, gogorarazi nahi genuke ez dagoela beti gaztelania-euskara balio kidetzarik egiterik; ez dagoela gaztelaniazko baldintza eta adizkeraren balio kidetza sistematikorik egiterik kasu honetan euskaraz; euskarak bere sistema du eta gaztelaniak berea, eta, zorionez edo zoritxarrez, batzuetan desberdin egi turatzen du hizkuntza bakoitzak informazioa. Hori dela eta, ez dago itzulpen gintzarako dotrina jakinik ematerik (gaztelaniazko X egitura hau euskarazko Y egitura honi dagokio, eta Z egitura hau euskarazko beste bati) kasu askotan. BERASTEGIKO UDALAREN HIZKUNTZ KONTSULTA. GRAMATlKA BATZORDEAREN ERANTZUN-TXOSTENA Gasteiz, 1997-VI-20 Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria NOBLEZA CON LIBERTAD herriko armarriko gaztelaniazko testuaren euskal ordain jatorra zein izan litekeen galdetzen zen Berastegiko Udaleko gu tunean. Gramatika batzordearen ustez honako hau izan daiteke ordain egoki bat: LEIALTASUNA ETA ASKATASUNA Eta horrekin batera egokitzat joko genuke ondoko hau ere: LEIAL ETA ASKE Gutunean proposatutako egiturak (Leialtasunez askatasuna eta Askatasu nez leialtasuna) ez dira, batzordearen ustez, tradiziokoak; kasu honetan bi ize nen arteko erlazioa nagusiki kopulatiboa dela iruditzen zaio batzordeari. SAN VIATOR KOMUNITATEKO ANGEL M.B IPINAREN HIZKUNTZ KONTSULTA. GRAMATlKA BATZORDEAREN ERANTZUN-TXOSTENA Gasteiz, 1997-XI-7 Angel M." Ipifia jaun agurgarria: Onomastika eta Hiztegiko batzordeetara bezala gurera ere iritsi zaigu zuk bidalitako gutuna. "CIerigos de San Viator" Kongregazioaren izena euskaraz nola litzatekeen galdetzen duzu bertan. Gramatika batzordeak auziaren arlo gramatikalaz bakarrik eman dezake bere iritzia, eta honako hau da: aho batez erabaki du San Viatorren litzatekeela forma egokia, eta ez San Viatorko nahiz San Viatorreko. "Clerigos" hitzaren ordaina aurkitzea, berriz, ez dagokio Gramatika ba tzordeari, eta, guk baino hobeto erabakiko dutelakoan, beste batzordeentzat uz tea erabakai dugu eginkizun hon. Jaso ezazu gure agurrik zintzoena. Jesus Man Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria LOIOLA IRRATIA LAXARO AZKUNE (HERRI IRRATIA) JAUNAK EGINDAKO HIZKUNTZ KONTSULTA: GRAMATlKA BATZORDEAREN ERANTZUN-TXOSTENA Gasteizen, 1997ko abenduaren 2an. Agur, Laxaro: Zure gutuna jaso ondoren Gramatika batzordearen azaroko bilkuran ezta baidatu ditugu han biltzen zenituen zalantzak. Gatozen, bada, bileran Grama tika batzordeak erabakitakoa jasotzera. Zure gutunean ongi diozun bezala, Euskaltzaindiaren arauetan ontzat ema ten dira hirurak eta laurden eta hiru eta laurdenak, biak. Era berean, hirurak eta laurdenetan eta hiru eta laurdenetan ere. Galdetzen diguzu ea gaizki da goen zuk emandako hirurak eta laurdenean, minutuekin egiten den bezala. Kontua da minutuak erabiltzen direnean ez bezala, laurden hitza erabiltzen de nean mugagabean erabiltzen dela nonnalean. Alegia, hirurak eta laurden (-¢) da esatea da usadio hedatuena, mugagabean. Beraz, mugagabeko beste sintag rna guztiak bezala, -(e)tan hondarkia eransten zaio. Honek ez du esan nahi, leku desberdinetan erabiltzen den neurrian, gaizki dagoenik hirurak eta laur denean, Euskaltzaindiak batasunerako mugagabeko fonnak hobetsi nahi izan dituela baizik. Horren ondoren, galdetzen diguzu ea hamarrak laurden gutxian forma gaizki dagoen. Ez dugu uste gaizki dagoela esan daitekeenik, fonna hori ere erabiltzen baita. Hala ere, batasunerako hamarrak laurden gutxitan (mugaga beko fonna) bultzatzea erabaki du Euskaltzaindiak kasu honetan ere, muga gabeko erabilera (hamarrak laurden gutxi d(ir)a) izaki fonna hedatuena. Zure zalantzak argi geratu direlako esperantzan, hurrengo batera arte. Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria EUSKO LEGEBILTZARREKO ERREDAKTOREAK. EUSKO LEGEBILTZARRA EUSKO LEGEBILTZARREKO ERREDAKZIOTIK EGINDAKO HIZKUNTZ KONTSULTA: GRAMATIKA BATZORDEAREN ERANTZUN-TXOSTENA Gasteizen, 1997ko abenduaren 2an. Agur t'erdi: Zuen gutuna jaso ondoren Gramatika batzordearen azaroko bilkuran ez tabaidatu ditugu han jasotzen zenituzten zalantzak. Gatozen, bada, besterik gabe ondorengo lerrootan laburbiltzera bilera hartan Gramatika batzordeak era bakitakoa. Gutuneko 1, 2, 3 eta 4. puntuen artean ezin esan genezake horietako bat ere gaitzestekoa denik. Izatekotan ere, hirugarrena (gauerdiko ordu bata da) izango litzateke zalantzagarriena. Gramatikalki eragozpenik ez lukeen arren, ohiturari jarraituz ez deritzogu oso erabilgarria egitura horri. 3 eta 4 egiturez den bezanbatean, Gramatika batzordeak beste proposamen bat egin nahi luke, gure ustetan erabiliena: Goizeko ordu batao Gutuneko hurrengo galderari ("00:30 gauerditan ... zuzen dago? Bide be retik, 12:30 'eguerditan' irakurriko genuke") erantzunez, jakinarazi nahi di zuegu seguruenik errata baten aurrean gaudela; ez zela hon arautzat eman nahi izan zena. Argi dago aurreko perpausean esandakotik ("00:00, gaueko nahiz gauerdiko hamabiak irakurriko dugu") ondorioztatzen dena ez dela 00:30. gauerditan edo gaueko hamabi eta erdietan, honako beste haubaizik: gauer diko edo gaueko hamabi eta erdietan. Beraz, -ko atzizkia behar zuen lekuan tan eman da ezustean Euskaltzaindiaren arauan. 5, 6, 7 eta 8. galderei dagokienean, pluraleko komunztaduraren aldeko agertzen da Gramatika batzordea. Beraz, Ordu bata eta bat dira, ordu bata eta minutu bat dira, ordu bata eta bi dira eta ordu bata eta bi minutu dira. Horri gaineratuz, batzordeak jakinarazi nahi du ordu bata eta (minutu) bat dira be zalakoak ez direla erabili izan euskaraz (ordua oso zehazki eman nahi ez du gunean behintzat -lasterketaren batean edo), eta bai ordu bata pasea da edo ordu bata da formak. 8. adibidearen ondorengo galderari ("zilegi al da 'minutu' gehitzea?"), baietz erantzungo genioke, baina ezinbestean bakarrik erabiltzekoa dela gai- 702 EUSKERA - XLII (2. aldia) neratuz. Erabilera oso formalean onargarria litzateke, baina ez da euskaraz era biltzen den forma normalena edo arruntena. Minutu hitza erabiltzekotan, zuek ematen duzuen bezala erabili beharko litzatekeela iruditzen zaigu, ordu bata eta hiru minutuan, ordu bata eta hiru minututik, alegia. Seiak eta bost minututan bezalakoak ez lirateke Zer ordutan? galderaren erantzun. Zerbait izatekotan, iraupena-edo adierazteko egiturak li rateke (bi ordutan egon naiz Mikelen zain, adibidez). 9 eta 10. adibideetan aditzaren pluraleko komunztadura litzateke egokiena gure ustetan. 12. puntuan ematen dituzuen formak (09.50ean, 9.51n) onargarriak lira teke; ez, ordea, ondorengo galderan ematen duzuena: 9.50ean litzateke hobes teko forma eta ez, 9.50etan. Zuen zalantzak argi geratu direlako esperantzan, hurrengo batera arte. Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazkaria JAGON SAILA Oiiati, Arantzazuko bilera, 1997ko martxoaren 14koa EUSKARAREN KALITATEA: ZUZENTASUNA ETA EGOKITASUNA OfiatiiArantzazu, 1997-III-14 loxe Ramon Zubimendi, lagon batzordekidea Agur, batzordekideok! Txostenaren sarrera gisa, Jagon sailaren egitasmoa (Euskaltzaindiak onartua) hitz gutxitan bildu eta laburpen-eskema bat prestatu dizuet. Asmatuko ahal nuen! JAGON SAILAREN ARDURAPEKO HIRU EGINKIZUNAK 1. Euskararen erabilera bermatu eta zabaltzen saiatu [status, kantitatea]. 2. Euskararen erabilera zuzena eta egokia eragin [corpus, kalitatea]. 2.1. Komunikabideetan. 2.2. Irakaskuntzan. 2.3. Kalean (bide-seinaleak, toki-izenak, denda-iragarkiak eta abar). 2.4. Administrazioko idazki ofizialetan. 3. Iker sailaren lana plazaratu. Ez dut esan nahi Jagon sailak berak egin behar dituenik Ian horiek guztiak; baizik eta beroien eragile, bultzatzaile, zirikatzaile, begirale, gidari... izan behar duela. Alegia, zuzendu, bai; kudeatu, ez. Lehen eginkizuna (status) betetzeko lankideak: La) Erakunde ofizialak: EAEko Hizkuntza Politikarako Sailordetza, Na farroako Hizkuntza Politikarako Zuzendaritza, HAEE/IVAP, EUDEL, UEMA eta abarretako Euskara Zerbitzuak... l.b) Ekimen pribatuak: EKB, Bagera elkartea eta gisa berekoak, Arrasate Euskaldundu Dezagun (AED)... Horiekin guztiekin elkarlanean jarduteko bideak asmatu behar dira. 706 EUSKERA - XLII (2. aldia) Bigarren eginkizuna (corpus) betetzeko jarduerak: 2.a) Irizpide nagusiak finkatu. • Zuzentasunari dagokionez, oinarrizko arauak eta gormendioak. • Egokitasunari dagokionez... [zehaztu gabe dago]. 2.b) Euskalgintzako lantaldeak koordinatu, alorrez alor, irizpideak bate ratuz. 2.c) Erabilera okerrei aurrea hartu (ahal izatera), agintarien laguntzaz. Hirugarren eginkizuna, Iker sailaren lana plazaratzeko baliabideak: 3.a) Ikastaroak eta argitalpenak. 3.b) Besterik [zehaztu gabe dago]. Hirugarren eginkizuna, bistan denez, bigarrenarekin lotu-Iotuta dago. *** Horra hor, okerrik ezean, labur-Iabur adierazita gure Jagon sailaren ardu rapeko hiru eginkizunak. Konturatuko zineten noski, bi aldiz ageri dela "ze haztu gabe dago" delako oharra: hain zuzen ere, "2.a" delako azpisailean eta "3.b" delakoan. Zehazteko dauden bi horietako bat, "3.b" delakoa, Iker sailaren lanak pla zaratzeko baliabideei dagokio, eta aurreko bileran hasi ginen aztertzen (Do nostian, 1997ko otsailaren 21ean). Bestea da, "2.a" delakoa da, izan ere, gaurko bilera honetan zehazten hasi behar duguna, eta asmo horrekin idatziak dira bai egungo txostentxo hau, bai zuen eskumenean jarri dudan lokaera-liburua, eta bai Pello Esnalek eta biok ondu genuen Idazkera-liburua (ezin eskuratuko dizuet liburu hori; aspaldi agortu baitzen bigarren argitalpena ere). Has nadin, bada, oinarrizko xehetasunak azaltzen, ahalegina. EUSKARA ZUZENA ETA EUSKARA EGOKIA Hasteko, bereizketa formal bat erabaki behar dugu: euskara zuzena eta eus kara egokia bereizi behar ditugu. Badakit bien arteko muga ez dela nabari ba tzuetan; are gehiago, badakit mugarik ere ez dagoela beste batzuetan: alegia, euskara zuzena eta euskara egokia biak bat direla zenbait kasutan. Hala behar luke beti; baina badakit gramatikazko zuzentasunak ez dakarrela beti berarekin EUSKARAREN KALITATEA - Joxe Ramon Zubimendi 707 egokitasuna, eta horregatik bereizi behar ditugu: euskalgintzan ari garenon la nerako tresna izateko. Bereizketa hori nola ikusten dudan azalduko dizuet, labur-labur. Euskara zuzena Euskararen kalitateak bi zutabe nagusi ditu: zuzentasuna eta egokitasuna. Zer da euskara zuzena? Euskal grarnatikaren araberako mintzaira. Nolakoa da euskara zuzena? Euskararen beraren barne-arauen moldekoa, hizkuntzaren arlo guztietan: ahoskeran, joskeran, hiztegian, ortografian... Zein da euskara zuzena? Euskaltzaindiari bakarrik dagokionez euskarari buruzko arauak ematea, bat bakarra da euskara zuzena: Euskaltzaindiaren arauen araberakoa. Zuzentasuna, beraz, zurruna da, zehatza, oinarrizkoa, ororentzakoa eta de rrigorrezkoa, nahitaez. Eredu bakar hori sendo finkatu izana dugu batasunaren emaitzarik behinena eta euskararen etorkizunaren giltzarria. Urrats nagusi hori egina dugu gehienbat, eta ez dugu atzerakorik behar; ezta zirkinik ere! Zuzentasuna, ordea, ez da nahikoa; testu batzuk ulergaitzak baitira, izan ere, guztiz zuzenak izan arren. Horixe da euskara gordinaren ezaugarria: zu zena da, baina nekez ulertzen da. Eta hauxe da euskara gordinaren emaitza: inkomunikazioa. Horra, euskara batuaren etsairik kaltegarriena; izan ere, zer tarako balio du hizkuntzak, baldin eta (ulergaitza den heinean) komunikatzeko balio ez badu? Zuzentasunak, hortaz, laguna behar du osagarri: egokitasuna. Euskara egokia Euskara egokia zer den azaldu aurretik, "egoki" hitzaren adiera edota esa- nahia gogorarazi nahi dizuet: egoki (izenondoa, 1591). Helburuari dagokiona, aukeran datorrena, nahi edo behar denaren araberakoa [Ibon Sarasola, Euskal Hiztegia). Ederki adierazia dago, bai horixe! Azalpen horren hiru zatiez baliatuko naiz, hurrenez hurren, euskara egokiaren berri ematen hasteko. 1. Helburuari dagokiona da euskara egokia: zuzena izateaz gain, argi eta garbi ulertzen dena, komunikazioa errazten duena, lehenengoan aditzeko mo dukoa. Izan ere, mezu-hartzaileak aukera bakarra izaten baitu (gehienetan) me zua aditzeko; eta mezua "hartu" ezean, ez dago komunikaziorik. 2. Aukeran datorrena da euskara egokia: batetik, une egokian datorrena, euskara zuzena (kanona) sendo finkatu ondoren; bestetik, era egokian datorrena 708 EUSKERA - XLII (2. aldia) hautagaiak elkarrekin uztartzera (idatzia eta ahozkoa, klasikoak eta herri-lite ratura, batua eta euskalkiak, gramatika eta pragmatika, begia eta belarria...). 3. Nahi eta behar denaren araberakoa da euskara egokia: norberaren etxe ko eta herriko hizkera ere -"ere" diot- atxiki nahi duenaren araberakoa, eus kalgintzako profesionalek (irakasle, kazetari eta abarrek) behar dutenaren ara berakoa, komunikaziorako teknologia berriek ezarri(ko) duten erdi -ahozkotasunak nahitaez behar duenaren araberakoa. Zuzenaz gain, egokia Zurruna -zuzenagatik- izateaz gain, malgua da euskara egokia: mailaz mailako errejistroak eta lekuan lekuko berezitasunak onartu eta bideratzeko be zain malgua; baina txokokeria nahasgarriak gaitzetsi eta zapuzteko bezain zu rruna. Bakarra -zuzenagatik- izateaz gain, anitza da euskara egokia; funtsezko batasunak ez baitu galarazi behar aniztasun oparoa (errejistro, berezitasun eta estilo ezberdinen emankortasuna). Zehatza -zuzenagatik- izateaz gain, iradokizun-eragile ere izan daiteke euskara egokia: esaterako, literaturan. Poesian badira pasarte ilunak, hala na hita, nahas-mahas adierazitakoak: horiek egokiak dira beren horretan. Horre lakoak argi eta garbi itzultzea, adibidez, oso desegokia da; ez baita "nahi edo behar denaren araberakoa". Egokia ez da erraza Argibide nagusi bat, amaitzeko. Euskara egokia ulerterraza da; baina eus kara ulerterraza ez da egiten erraza. Euskara ulerterraza argia da, eta oso landua izan ohi da. Euskara erraza, aldiz, oso pobrea izan daiteke. Hortaz, ez nahastu bata bestearekin. JAGON SAILA ETA EGOKITASUNA Nola jokatu behar du Euskaltzaindiak egokitasunaren alorrean? Txosten honen hasieran dugu erantzuna, Jagon sailaren bigarren eginkizuna betetzeko jarduerak delakoaren b) azalpenean: "euskalgintzako lantaldeak koordinatuz, alorrez alor eta irizpideak bateratuz". Oinarrizko jokaera ere lehen adierazi dut: "zuzendu, bai; kudeatu, ez". Esango nuke, hortaz, honen guztionen jakitun jarri behar ditugula euskal gintzako lankideak. Zuzentasunaz arduratzeaz gain, egokitasunaz ere ardura bi tez, langintzaka eta eskualdeka antolaturik: denon artean aurkitu eta ibili be- EUSKARAREN KALITATEA - Joxe Ramon Zubimendi 709 harreko bidea baitugu hau, denon artean egin. beharreko batasunaren bigarren urrats nagusia. EGA·TIK GORAKO TlTULUA Honako beste gai hauxe ere aztertzen hasi behar genukeela uste dut: EGA tik gorako titulua. Ni neu ez naiz tituluzalea; baina jende asko ari omen da horrexen eske, eta administrazioan ere zerbaiten beharrean omen dira. Orain artean adierazi dizuedanaren hari berekoa da nire proposamena: - Euskarazko Gaitasun Agiria, EGA delako titulua, zuzentasunaren alo rreko gaitasun-agiritzat hartu eta dagoen-dagoenean utziko nuke, ezertxo ere aldatu gabe. - EGOKI edo izeneko titulu berria sortuko nuke egokitasunaren alorreko gaitasun-agiritzat. (Titulu hori akronimo bat da: Euskarazko Gaitasun Onar pena Komunikaziorako* eta Irakaskuntzarako**). * "Komunikaziorako" delakoaren barnean honakook sartuko nituzke: • Kazetariak (eta erakundeetako berri-emaileak). • Itzultzaileak (alor berezietakoak izan ezik). • Funtzionarioak (4. edota 5. Hizkuntza Eskakizuna). • Publizistak (eta erakundeetako iragarkigileak). **' "Irakaskuntzarako" delakoa euskaraz diharduten irakasle guztiei(?) da gokie, eta aztertu egin beharko da, besteak beste, zenbateraino ezagutarazi ira kasleei lekuan lekuko euskalkia. - EGA titulurik gabe ez legoke EGOKI titulurik ere; euskara zuzenik gabe euskara egokirik ez dagoen bezalaxe. LITERATURA DOS SALMOS INEDITOS DE FRANCISCO IGNACIO DE LARDIZABAL Jose Garmendia Arruebarrena Nos es grato ofrecer allector los dos primeros salmos, ineditos hasta ahora de Francisco Ignacio de Lardizabal, y que obran en el fondo documental de la sede de la Real Academia de la Lengua Vasca en Bilbao. El titulo general dice: Salmoetako liburua. l.Son quizas estos dos folios y medio de los salvados entre los numerosos papeles que fueron quemados en la huerta pr6xima de la casa en que vivi6 y falleci6 su hermano el presbitero Jose Maria? Fue aquello un gran desaguisado. Ignacio Belal1stegui fue el primero en trazar una semblanza de Lardizabal en Euskalerria (afio 1901, t. XLIV, pp. 78-82). En esas paginas recoge la tra dici6n del empefio que tenia Lardizabal de anotar en sus cuadernos palabras desconocidas que iba recogiendo de la gente de los caserios en su habla po pular. No vamos a insistir en la gran afici6n que llen6 su breve vida al vas cuence. Ahi esta su Gramatica Vasca. La versi6n al euskera de dichos salmos es muy cefiida y es una muestra mas del buen vascuence que utiliz6 el autor. EI primer salmo es una breve meditaci6n sobre el destino de los buenos y de los malvados. La composici6n maneja oposiciones elementales sin apenas matices. Traduce asi Lardizabal: (Aqui se introduce el folio 1, Salmoetaco liburua. 1. Salmoa). SALMOETACO LIBURUA 1. Salmoa 1. Zorionecoa gaizguilleen biltzarrean ibilli etzan guizona, ta peca tarien bidean ez gelditu, eztaere izurritoaren (X) esertoquian eseri. 2. Bafia Jaunaren leguean bere borondatea, eta onetan gogoetan idu quico duena gau ta egun. 714 EUSKERA - XLII (2. aldia) 3. Eta izango da ur dijoaceen aldean zuaitz landatua becela, bere fru tua bere eran emango duena, eta aren ostoac ez dira erorico: eta eguingo dituen guztiac zori ona izango dute. 4. Ez onela gaizguilleac, ez onela: baicic lurreten gaiietic aiceac da raman autsa becela. 5. Onengatic gaizguilleac ez dirade piztuco juicioan: ez ere pecata riac zuzenen batzarrean. 6. Ceren jaunac zucenen bidea ezagutu zuen: eta gaizguileen bidea galdua izango da. X pestilenciaren lO-IX *** EI segundo salmo se refiere a la entronizaci6n de un rey de la dinastfa davidica: esta dinastia es portadora de la promesa divina y concreta la alianza de Dios con su pueblo. Es un rey por la gracia de Dios, ungido con el 6leo sagrado. Esta promesa dimistica se va volviendo cada vez mas hacia el futuro, a una epoca final, definitiva en las que Dios establecera su reino, enviara al Mesias, cumpliendo en el todas las promesas hechas a David y llevando a la perfecci6n la alianza con el pueblo. (Aqui va el sengundo salmo). A su fin hay que poner. En el folio tercero pone III salmoa. Ignoramos si Lardizabal tradujo mas 0 si se proponia ofrecer en vascuence los 150 salmos. Nos ha parecido bien dar a conocer estos dos unicos que conocemos. 11. Salmoa 1. Certaco jendeac orro eguin auten, eta erriac utsquerien gogoetan egon ciraden? 2. Lurreco erregueac alchatu ciran, eta andiac elcartu Jaunaren, eta bere Cristoren contra. 3. Puscatu ditzagun ayen locarriac: eta beren uztarria astindu gu gandic. 4. Ceruetan dagoena ayezaz burlatuco da: eta Jaunac farreguingo die. 5. Orduan bere aurrean itz eguingo die, eta bere furian turbatuco ditu. DOS SALMOS INEDITOS... - Jose Garmendia Arruebarrena 715 6. Bafia ni berac erreguetzat jarria izan naiz Sion aren mendi san tuaren gafiean, bere aguintea ezaguerazteco. 7. Jaunac esan cidan: Nere semea cera zu, gaur ni gandic sortua izan cera. 8. Esca zadazu, eta emango dizquitzut jendeac jabegaitasuneco, eta zure menpean lurraren mugac. 9. Burnizco cigorraz zuzenduco ditut, eta ausico eitzaguillaren on tzia becela. 10. Eta orain entzun zazute, erregueac: icasi ezazute Iurra juzgatzen dezuntenoc. 11. Serbitu zazute jauna beldurrez: eta icaraz porta zaitezte beragan 12. Ikasi ezazute, jauna aserratu ez dedin, ta eta bide zucenetic cam poan galduac izan etzaitezten. 13. Laster iracequitzen danean bere furia, doatsua argan fiatzen diran guztiac. 111. salmoa ALGUNAS NOTICIAS INEDITAS SOBRE AGUSTIN PASCUALITURRIAGA Jose Garmendia Arruebarrena Digamos que no nos es muy conocida la vida de Iturriaga, llamado el Sar miento vasco por sus fabulas 0 lpufiak. Desconocemos muchas etapas de su vida. Serfa un buen trabajo de investigacion una biograffa exhaustiva, que en contrarfa una dificultad, al haber desaparecido tantos papeles y escritos suyos. Aquf nos proponemos, en primer lugar, seguir su pista existencial, senalando las fechas que conocemos de su vida, en un perfodo muy diffcil. Comencemos por decir que el primer apellido fue Pascual, el segundo Ugalde y el tercero Iturriaga. De origen fOfllneo, Agustin Pascual nacio en Hernani el 31 de enero de 1778, once anos mas tarde que Iztueta, falleciendo seis anos mas tarde que el folklorista zaldibitarra, el ano 1851, a sus setenta y tres anos. Hizo estudios eclesiasticos en el seminario de Andoain, y des pues en la Universiad de Onate. Fue despues beneficiado en su villa natal de Hernani. Por ahora, desconocemos cualquier documento referentea los anos de la invasion napoleonica hasta el ano 1817 en que solicita a la provincia de Gui puzcoa licencia para fundar un colegio privado. Se dedico a la instruccion y formacion de la juventud de Hernani. Su vocacion era la labor docente y di dactica, consiguiendo que los alumnos preparados por el triunfaran y sobre salieran entre los demas en la Universidad de Onate. Por el documento refe rente al ano 1817 sabemos que se habfa dedicado a ensenar gramatica latina a los jovenes, muchos anos antes de ser presbitero. Creo un establecimiento en el que colaboraron un hermano suyo, Cayetano y el maestro y organista Ma nuel de Larrarte, que ensenaba a leer, escribir musica, fuera vocal 0 instru mental. El explicaba gramatica castellana, francesa y latina, la doctrina cristia na, y su hermano Cayetano matematicas y geograffa. No hace falta decir que Iturriaga conoda las literaturas clasica y moderna y segufa muy atentamente el movimiento intelectual, concurriendo a tertulias, tanto en Hernani como en San Sebastian, a donde acudfan personas de muy diversas ideologfas. Tal los casos de Iztueta y Fermfn Lasala. Es una gran pena que en la correspondencia hallada, entre Iturriaga e Iz tueta, desconozcamos las fechas asf como las que dirigio Iztueta a Iturriaga. 718 EUSKERA - XLII (2. aldia) De todos modos sigamos en un orden cronol6gico los hechos que sabemos, y hemos hallado en el archivo diocesano de Pamplona. Ya en 1815 las monjas de Hernani pedian confesores vascongados (Caja 357, n.O 21). En total eran 21 religiosas. Desconocemos, ya hemos apuntado, los afios en que comenz6 la amistad en el fabulista y el folklorista Iztueta. Sin duda alguna hacia 1820. Como despues diremos no el afio 1823. De ahi en adelante hasta el comienzo de las guerras carlistas en 1833, en que Iturriaga esta exiliado en la regi6n vasco-francesa. Iztueta vive en Zaldibia desde 1837 hasta su fallecimiento. Por ello los encuentros para sus charlas en el monte Oriamendi fueron an teriores. Del afio 1829 sabemos que siendo Zuaznabar patrono, en la capellanfa co lativa fundada por Juan Bt.a de Lizaur, vacante por renuncia de su poseedor. D. Agustin Pascual de Iturriaga, ocupa el lugar (Errazu C/2 980, n.O 23). Referente al mismo afio leemos de la capellania fundada en Hernani por dona Manuela de Ardeta, vacante por muerte de su poseedor Jose Elias de Hugalde, que la patrona 10 colocaba en Agustin Pascual de Iturriaga. (34 folios, Villar C 2870, n.O 125). Tambien en la capellania fundada en ese afio por Jose Ignacio de Arruti se nombraba a Agustin Pascual de Iturriaga, (31 folios, Villar CI 2870, n.O 16). Volvamos al afio 1822 en que hay una denuncia contra Iturriaga y otros, en que se acusa a nuestro autor de enciclopedista, volteriano, que echaba a perder a la juventud con su viciada y falsa filosofia. En Historia de los obispos de Pamplona, de Gofii y Gaztambide (siglo XIX, 1. LX, pp. 366-367) encon tramos estas noticias. Dicen asf: "Algun dfa antes del primero de abril desterr6 el obispo a D. Agustin Pascual de Iturriaga, beneficiado de Hernani, sin in dicarle la causa. Al cabo de un mes... Agustin Pascual pidi6 perd6n al cabildo y pueblo de Hernani, como tambien a Eugenio Galardi. Pedia a todos que con siguieran del obispo su regreso al seno de su familia, del cabildo y de sus amigos. Viendo el vicario general que se hacia sordo a las suplicas y empefios, sobre todo ignorando la causa que Ie imputaban, perdi6 el suefio y apetito y corrfa el peligro de perder totalmente su salud, y que era un golpe mortal para su pobre madre anciana". Ursula Zuaznabar, superiora de las can6nigas agustinas de Hernani, se de cidi6 a intervenir confidencialmente ante el Obispo. Hay cartas. Se Ie contest6 que estaban haciendose las diligencias. Elide abril fue la fecha en que de sapareci6 de Hernani Agustin Pascual Iturriaga, reapareciendo despues de 10 meses y medio, en cuyo tiempo hubo un mutismo total. El 19 de julio se ley6 la pastoral del obispo. No salfa de casa -se nos dice- y que era aprecidao de todos. Pero todo fue inutil. ALGUNAS NOTICIAS INEDITAS SOBRE AGUSTIN... - Jose Garmendia Arruebarrena 719 Hay una memoria que Iturriaga dirigi6 a las Juntas Generales de Guiptiz coa, reunidas en Mondrag6n en 1830, en donde denuncia el camino errado que se seguia en el pais en materia de vascuence. Iturriaga queria hermanar en la escuela el vascuence y el castellano. La correspondencia que dirige a Iztueta puede ser de esa epoca hasta su exilio en 1833. Mucho tardaron en cambio las publicacioanes de Iturriaga, ya que sus Didlogos basco-castellanos para las escuelas de las primeras letras de Guiptizcoa no se publicaron hasta 1842 asi como otras obras suyas. Sin duda. Iturriaga tan amante y esforzado en la ensenanza del euskera, aprovech6 bien el tiempo de su largo exilio en Lapurdi, donde vivi6 siendo capelllin de una marquesa. Es el hecho que algunos trabajos los public6 casi inmediatamente despues de su retorno al Pais Vasco. Alguno, en su pequena y propia imprenta de Hernani el ano 1841 (ya que Baroja estaba en la suya ocupado en otras cosas) como en 1842 y siguientes. No son exactas las noticias sobre su regreso al Pais Vasco. Tanto el P. Villasante como el P. Santiago Onaindia situan su regreso el ano 1842. Asi escribe el P. Onaindia, Santiago: "... 1842'an berriro biurtu zan Ernani'ra bere txokoa" (En Euskalliteratura (11), Etor, p. 261). Como decimos no es exacta la fecha, ya que Iturriaga, en una carta fechada en Hernani el 7 de noviembre de 1839, habla de la amnistia. Iturriaga regres6 inmediatamente al terminar la primera guerra carlista y se integr6 de lIeno e inmediatamente en la sociedad vasca. Hay cartas desde Hernani dirigidas el 7 de agosto de 1840, de 30 de noviembre de 1840, en la que dice haber recibido carta de Iztueta y el trabajo del verbo vizcaino del P. Zabaleta. En la misma Ie dice a Iztueta la satisfacci6n que haya tenido de disfrutar en el campo del abrazo los dias gloriosos de que era Ud. tan digno". Ya sabemos que las tres provincias acordaron festejar el aniversario e Iztueta tuvo parte en Bergara con su comparsa. Este aniversario se celebr6 nada menos que durante 20 anos, se gtin leimos en unos documentos en el Archivo de Tolosa. No deja de tener interes 10 que en la misma carta escribe: "He apuntado la especie de que deben las provincias preparar premios para los mejores bailarines, jugadores de pe Iota, tiradores al blanco, coplaris e improvisadores, etc. etc. para los anos su cesivos, a manera de los antiguos que establecieron los juegos olimpicos y otros, Seria -continua- el mejor medio para lIamar a la gente y perpetuar la memoria del Convenio". En fecha 20 de febrero de 1841, desde Hernani a Iztueta habla de Zuaz nabar en contestaci6n a sus cartas de 20 y 25 de julio y I Y 3 de agosto. Claro que del ano 1840. Queda pues claro que Iturriaga volvi6 del exilio en Francia mucho antes que el ano 1842. Es 10 que ocurri6 con la retirada de San Se bastian a Zaldibia, de Iztueta. Se suponia que el ano 1840, que es cuando em pez6 a cobrar seis reales diarios de pensi6n. Pues, de ningtin modo, ya que 720 EUSKERA - XLII (2. aldia) Iztueta da poder a su mujer en Villafranca el 10 de agosto de 1837 para otorgar escritura, y al dia siguiente, 11, su mujer se hace presente en Villabona para cobrar 10 que Ie tocaba de la herencia paterna. Mucho queda aun para aclarar las diversas etapas de la vida de Agustin Pascual de Iturriaga. Creo que no estan de mas algunas precisiones y aclara ciones que hemos hecho sobre el regreso, antes del ano, 1842, de nuestro per sonaje. DOS PERSONAJES ENFRENTADOS: JUAN IGNACIO DE IZTUETA Y EL RECTOR DE AZPEITIA Jose Garmendia Arruebarrena Despues de muchas horas de investigaci6n y con una mirada que abarca muy diversos aspectos, resulta grato el estudio comparativo de las acciones y reacciones, de criterios y procederes, de encuentros 0 enfrentamientos de las personas. Ofrecemos hoy al lector las relaciones de varios personajes, entre ellos de un fervoroso e fntimo amigo de Iztueta, y sobre todo, de Ignacio Nicolas de Odriozola, rector que fue, en la epoca de la residencia del folklorista en Az peitia de su iglesia parroquial, y mas tarde cuando se tornaron y cambiaron los acontecimientos tras el regreso de Fernando VII a Espana, despues de su exilio en Bayona. Hemos de proceder en este estudio fiandolo todo a la documentaci6n, hu yendo de suposiciones 0 posturas idealistas 0 romanticas, acercandonos a la mas rigurosa realidad. Para valorar nuestras afirmaciones nada mejor que co piar e interpretar los documentos. Y sin mas preambulos, vayamos al lugar del encuentro de varios personajes de mucha significaci6n en la vida de Iztueta, y a los cuales no se ha prestado la suficiente y debida atenci6n. Nos referimos en este caso tanto al alguacil Juan Ignacio de Iparraguirre como el rector de Azpeitia, el doctor Ignacio Nicolas de Odriozola. Con raz6n Jesus El6segui en su libro sobre Iztueta no deja de consignar la fuerte personalidad del doctor Odriozola cuando escribe: "Estimamos a este como personalidad francamente interesante para ser estudiada con atenci6n y detalle" (p. 135). A El6segui Ie falt6 tiempo para llevar a cabo ese estudio que nosotros acometemos, reco giendo todas las noticias que hemos podido encontrar en el Archivo diocesano de Pamplona. Sabemos que el 6 de diciembre de 1801, Iztueta fue arrestado y confinado en la carcel de Villafranca de Oria, donde permaneci6 tan s610 doce dfas, sien do internado despues en la de Tolosa, donde permaneci6 tres meses y veinte dfas de duro encierro. El 11 de mayo de 1802 es traladado a la carcel de Az peitia. Fue larga la estancia allf, donde Ie visita el escribano el 3 de mayo de 1804, en requerimiento de su firma al pie de los documentos que presenta como recurso ante la Chancillerfa de Valladolid y no serfa hasta el 24 de fe brero de 1805 cuando consigue Iztueta salir de la carcel, aunque en libertad 722 EUSKERA - XLII (2. aldia) condicional, pasando a residir en el domicilio de su cunado, el molinero Pedro Jose Armendariz, para terminar en la vivienda de Juan Ignacio de Iparraguirre, siempre en prisi6n atenuada a disposici6n del juez. Como mas tarde veremos grande fue la relaci6n con su "casero", rebasan do los lfmites de 10 que podfa unir a un preso con su carcelero. La lectura de una partida de bautismo en los libros parroquiales de Azpeitia nos arroja luz sobre la relaci6n 0 estrecha amistad que unfa a ambos personajes. Llegamos asf a la fecha 3 de julio de 1806 en que leemos "Yo el infrascrito rector de Azpeitia bautice una nina que me dixeron se ha1l6 en el omo del caserfo Al dekaitz hacia la doce de la noche, vestida con un juboncito blanco y con un lamedor a su lado. La recogi6 la Justicia, y habiendome preguntado de su ori gen la hora en que podrfa bautizarse, se present6, segun es costumbre, en la oblaci6n de pan, vela y tohalla de cuenta de la Villa. Se llam6 Ignacia y fue padrino uno de los algualciles, Juan Ignacio de Iparraguirre, a quien advertf 10 que previene el Ritual. Firmado Don Ignacio Nicolas de Odriozola". UNA HISTORIA NOVELESCA Al margen de esta partida se hallan las siguientes anotaciones: "La partida de Ignacio Iztueta que correspondfa extenderse aquf, vease al folio 174 del libro 15 de Bautizados. Nota. Segun orden del Sr. Obispo diocesano de 21 de septiembre de 1853, esta nina se halla declarada reconocida y legitimada por hija legftima de Juan Ignacio de Iztueta yD." M." Concepci6n de Bengoechea y se ha extendio partida separada al folio 174 del libro 15 de Bautizados de esta Parroquia. Abalfa." No puede caber la menor duda que Juan Ignacio y Kontxesi intentaron en un principio ocultar su culpable patemidad. La regularizaci6n de la inscripci6n de la criatura se demor6 47 anos. Esto es, 38 anos despues de fallecer Kontxesi y ocho luego de morir Juan Ignacio. Esta tardanza explique quiza que Ignacia que cas6 con Jose Antonio de Azpiazu con quien residfa en Burgos en 1845, ala hora de su muerte el 3 de febrero de 1859, aparezca como esposa legftima de Juan Bautista Echave, natural de Escoriaza, cuando aun vivfa su esposo Juan Antonio de Azpiazu, de quien tenemos cartas en 1859 como colaborador del Prfncipe Bonaparte. Nos hemos apartado un poco del encuentro de la nina por parte del alguacil Iparraguirre. No nos cabe la menor duda que Juan Igancio de Iparraguirre en gan6 al parroco Odriozola. Una casa llamada Aldakaitz, propiedad del Santuario, esta situada -segun nos informa el P. Jose Ram6n Eguillo- entre el puente viejo y la tapia de la huerta. Pero ies esta la vieja caserfa Aldakaitz, que con el molino de Loyola y el caserfo Munategui estarfa situada cerca del actual Albergue, 0 sera la ca- DOS PERSONAJES ENFRENTADOS... - Jose Garmendia Arruebarrena 723 silla de Aldakaitz, que en no se que documentos lef hace unos anos? se pre gunta nuestro amigo. Pero no solo es esto, sino que la misma aparece bautizada por segunda vez elIde agosto en la parroquia de Azcoitia. i,Cabe concebir el hallazgo a las doce de la noche en el orno del caserfo Aldekaitz, de la criatura por la Justicia. Claro que no serfa la Kontxesi que habfa dado a luz la que llevarfa a la criatura allf. Tampoco Iztueta, entonces en la prision de Logrono. Mas bien serfa el mismo Iparraguirre, quien quiza desde su misma casa la llevarfa a la iglesia, inventado ese hallazgo a las doce de la noche. Tampoco ofrece mucha objetividad J. Elosegui al describir que Ignacia desde "su tierna infancia" vivio en San Sebastian. Lo mas probable es que fuera ingresada en el asilo de Az peitia hasta que la familia marcho a San Sebastiian el ano 1810. LA AMISTAD DE IZTUETA E IPARRAGUIRRE Conviene recordar el documento de la fianza carcelera de Juan Ignacio de Iparraguirre a Iztueta. Dice asf: "En la villa de Azpeitia a veinte y tres de abril de mil ochocientos y cinco... D. Juan Ignacio de Iparraguirre vecino de esta dicha villa dijo que a fin de que Juan Ignacio de Iztueta preso... pueda re moverse a otra casa de la que habita, otorga que Ie recibe en fiado, como car celero y comentariense al citado Iztueta, del cual se da por entregado a su voluntad... y se obliga a tenerlo en su poder... y devolverlo a donde y cuando por dicho senor Juez u otro competente se Ie mande..." (Protocolos de Azpeitia, leg. 721. Escribano Felipe Neri de Echalecu). Vemos que Iztueta, en prision atenuada, pasa de la c~sa de su cunado Armendariz a la de Iparraguirre. Parece que Iztueta habfa hecho buenas migas con Iparraguirre tan pronto Ie conocio. Esa amistad habfa de durar diez anos. Se profesaron mutua fide lidad. Tambien Iparraguirre esta presente en la boda de Iztueta con la Kontxesi el 9 de febrero de 1808. Por encargo del rector Odriozola, fue fray F. de Eche verrfa el que habfa sido delegado por encargo de Odriozola. Pues bien, Juan Ignacio de Iparraguirre figura como testigo. Al parecer Iparraguirre perrnanece en Azpeitia, mientras que Iztueta tomo camino para San Sebastian el ano 1810. Ya veremos como se habfan de en contrar de nuevo. Hemos dado con una fianza en fecha 20 de abril de 1813 (registro de escrituras, seccion Corregimiento, leg. 733, Archivo Provincial de Tolosa). Dice asf: "Fianza que hace Juan Ignacio de Iparraguirre a don Jose Antonio Suqufa para la obtencion del titulo de alguacil. En la villa de Azpeitia yen la fecha indicada se constituyo a Jose Antonio Suqufa, vecino de Alegrfa, y dijo que para obtener el Real titulo de Alguacil diligencio que ponga fianza y ofrecio por su fiador a Juan Ignacio de Iparraguirre, vecino de esta villa, quien hallandose presente dijo que desempenarfa bien el oficio". Trae las fir mas de Remigio Furundarena, Jose Gurruchaga y Antonio de Otaegui. 724 EUSKERA - XLII (2. aldia) Ya sabemos que Iztueta march6 de Azpeitia a San Sebastian en abril de 1810, acompanado por su mujer e hijos y que pronto di6 muestras de una gran actividad comercia1, re1acionandose con personas destacadas en e1 comercio donostiarra como 1a familia Benninghan. Tambien que en e1 ano tragico, que cu1min6 con e1 asedio y quema de San Sebastian, (del 28 de junio hasta e1 31 de agosto), nuestro personaje se encontraba en San Juan de Luz, como el mis mo nos revela. Ambos -Iztueta e Iparraguirre- intimaron tanto que siguieron el camino del afrancesamiento, hasta que el ano 1814, despues de haber vivido juntos en un caserio de San Sebastian, fueron apresados en Tolosa y condu cidos a la cMcel. Hemos leido que Iparraguirre fue afusilado. En carta fechada el 3 de agosto de 1814, desde la ciudad de Pamplona su amigo Martin de Onrrubia Ie dice esto tan significativo: "Mi amigo y senor. Alegrome de que se halle bien, ya en el senD de su familia, con tranquilidad... Dios sabe los momentos de peligro que vivi6 Iztueta". Hemos de responder al titulo que encabeza estre trabajo: el enfrentamien tode Iztueta y el doctor Odriozola. Convendra que recojamos antes las noticias sobre este Rector de Azpeitia, que siempre antepone a su nombre y apellido el de doctor. IGNACIO NICOLAS DE ODRIOZOLA Fue Rector de la iglesia parroquial de Azpeitia y siempre en sus escritos figura como doctor. Tenia la plaza de vicario en propiedad, sin duda desde comienzos del siglo XIX, salvo los anos 1810 a 1814, en los que tuvo que andar huido y fueron secuestrados sus bienes. Falleci6 en 1819. Ignoramos en que Universidad alcanz6 el grado de doctor. El hecho in discutible es que muestra una gran personalidad y que esta presente en todos los acontecimientos importantes que ocurren en la vida de Azpeitia, durante el primer cuarto del siglo XIX. Aqui nos interesa el estudio de su persona, en cuanto que tuvo relaci6n con Iztueta en varias ocasiones. Asi, en 13 de julio de 1806... "en que bautice en ella una nina que me dixeron se ha1l6 en el omo del caserfo de Aldecaitz hacia las doce de la noche pasada, vestida con juboncito blanco y con un la medor a su lado"... Se trata de Ignacia, hija natural de Iztueta y de Concepci6n de Bengoechea. Dos anos y medio mas tarde, en 9 de febrero de 1808, actua de ministro en el matrimonio de Iztueta y Kontxesi. Anos mas tarde, en 1814, actua como testigo contra Iztueta, acusado de afrancesado y anti-espanol. Su postura res ponde a un programa totalmente opuesto al de nuestro folklorista. Sin duda no pudo reprimir el estado de animo producido por el abandono forzoso de su vicaria, asi como del secuestro y embargo de sus bienes. DOS PERSONAJES ENFRENTADOS... - Jose Garmendia Arruebarrena 725 Decimos que es interesante el conocimiento de su persona, sobre todo en aquel revuelto mundo social de Azpeitia, de donde tuvieron desmanes de la tropa francesa y del gobiemo intruso. Leyendo la documentaci6n del Archivo Diocesano de Pamplona, a la que pertenecia la feligresfa de Azpeitia, no nos extrana que nos diga el Padre Jose Ramon de Eguillor S.J., que en los docu mentos del Archivo de Loyola -Fondo Altube- aparece el vicario Odriozola, quisquilloso y cascarrabias, en sus relaciones y comentarios sobre los PP. Pre mostratenses, que se hicieron cargo del santuario de Loyola durante los anos de 1798 a 1806. Copiamos aquf, en orden cronol6gico, los datos que en el mencionado Ar chivo de Pamplona, hemos hallado. El primero corresponde al ano 1802 y dice 10 siguiente: "El Senor Provisor trasmite a Don Ignacio Nicolas de Odriozola, rector de esa villa, una Real Orden en la que se hacen al vicario, varias ad moniciones relativas al hecho de haber mandado paralizar la construcci6n de vasijas para transportar azogiie a Indias, ocurrida en la fabrica de dicha villa". El vicario era apoderado de su cunado Pedro de Allanegui. En la Real Orden se Ie dice que se ocupe de su ministerio, sin mezclarse en otros asuntos. Hay una larga respuesta de D. Nicolas (1). Respecto al ano 1804 nos encontramos con quejas contra Odriozola del prior del convento de San Agustfn de Azpeitia. En cuanto al ano 1806, son numerosas las quejas por parte de la villa de Azpeitia, porque Odriozola no cumple con el oficio de predicar. Es esta, una queja que se repite en la do cumentaci6n del Archivo Diocesano de Pamplona, respecto a vicarios de otros pueblos. Tambien el cabildo parroquial esta contra Odriozola, porque no comunica al cabildo el dfa y la hora en que se realizan los entierros. EI ano 1806, el fiscal eclesiastico acusa a Odriozola de decir cosas inexactas de sus hermanos sacerdotes y de haberse referido, de las mujeres en general, un dfa domingo, con una palabra indecente y vergonzosa (2). EI vicario Odriozola, ante el escribano Antonio Marfa Sorondo, el 24 de agosto de 1806 (3) concedfa poder a Begnino Antonio de Miranda. Procurador de la Real Chancillerfa de Valladolid, para que hiciera los recursos necesarios ante el Consejo Supremo de Castilla para "remedio de los abusos intolerables que experimenta en su feligresfa y las violencias increibles que sufren los co lonos labradores de la misma, por parte de los duenos de las caserfas, parti cularmente a la celebraci6n de los matrimonios, solicitando a ser posible la (1) Archivo Dicocesano de Pamplona. Pendiente. 17 Folios. Secretarfa Errazu, CI2.898, n.O 5 (2) Archivo Diocesano de Pamplona. Secretarfa de Errazu C/ 2.942, n.O 8. Con tiene un resumen de declaraciones de testigos y dos cartas. Hay frases en vascuence. (3) Protocolos de Azpeitia, Legajo 726, p. 34. 726 EUSKERA - XLII (2. aldia) extensi6n de la Cedula a esta provincia de Guipuzcoa, expedida en favor de los labradores de Castilla, la cual, aunque se comunic6 a esta provincia, tu vieron manas y medios para sepultarle, para continuar en sus despotismo con que esclavizan a los infelices..." En cuanto a 1808 siguen las denuncias; asi la villa esta contra Odriozola, el cual no cumple con la obligaci6n impuesta por el Concilio de Trento, de predicar el Evangelio todos los domingos. Odriozola no contest6 a la petici6n. Bien es verdad que reconoce su obligaci6n y su falta de cumplimiento, pero alega las causas que Ie impiden hacerlo: visita a los enfernos, etc. etc. Tambien en este ano, Odriozola se muestra contra seis beneficiados, que no han cum plido con el deber de asistencia a enfermos, porque el rector no cumple con la obligaci6n de ponerles caballeria para cumplir con ese ministerio. De nuevo el Cabildo se muestra contrario a su rector porque no predica en la Misa mayor en dias senalados del ano, en algunos casos particulares y ciertos dias de di funtos. Hay extensas replicas del rector. (Errazu. C 2923, n.O 4.°). Un ano antes, en 1807, Luis Turpin, de naci6n frances, residente en Az peitia, se queja criminalmente contra Nicolas de Odriozola, rector de la parro quial de Azpeitia, el cual injuri6 realmente a la reputaci6n del querellante, lla mandole sobornador y calumniador. EI frances tuvo un negocio con un criado del rector sobre devoluci6n de un reloj y el amo sali6 a defender al criado. La documentaci6n referente al ano 1810 nos revela el tenso ambiente entre los tradicionalistas y conservadores frente a los franceses y el gobierno intruso. Es el hecho de que algunos de Azpeitia fueron deportados a Francia. Asi lee mos que fueron secuestrados los bienes de Odriozola, y hubo provisi6n de la rectoria de Azpeitia, vacante por ausencia de su poseedor, Ignacio Nicolas de Odriozola, habiendo el Excmo. Sr. Gobernador de Vizcaya nombrado a D. Ra m6n de Elorza (4), presbitero residente en San Sebastian, con la carta de tres pensiones, destinadas a tres ex-religiosos. Plaza que Ie es adjudicada. 12 folios, Navarro CI 2695, n.O 19). Por donde anduvo nuestro Odriozola en los anos hasta que volvi6 en 1814 a ocupar de nuevo su plaza. En 1814, el cabildo de la parroquial de Azpeitia expone que don Manuel Joaquin de Ugalde, presbitero beneficiado de la misma por sus opiniones po lfticas abandon6 su beneficio, refugiandose en San Sebastian, y despues, en Francia, en donde ahora reside; que se tome una determinaci6n sobre el be neficio. Ugalde dice desde Pau que no piensa renunciar y que se ponga un sirviente, 16 folios. Navarro C/2720, n.o 17. EI Sr. Fiscal de Pamplona se muestra contra Manuel Joaquin de Ugalde, presbftero beneficiado, el cual durante la dominaci6n francesa se mostr6 adicto al gobierno intruso, manifestandose asi un serm6n el dia de San Ignacio. Se nos dice que despues pas6 a Francia, siguiendo al ejercito frances, y al cabo (4) Es el censor dellibros de las damas de Iztueta DOS PERSONAJES ENFRENTADOS... - Jose Garmendia Arruebarrena 727 de tres anos ha regresado, halhindose ahora en Urrestilla. La Real Camara habfa dispuesto que se Ie privase de su beneficio. Pero Ugalde presenta un memorial, en donde explica su conducta. Si pas6 a Francia -dice- fue porque los vo luntarios de Guipuzcoa fusilaron en Azpeitia a un amigo suyo y con el pen saban hacer 10 mismo. 17 folios. c/ Navarro c/ 2.705, n.O 32. No terminan con esto las quejas contra Odriozola. El ano 1818 la Junta Superior de Exp6sitos de la Provincia se muestra contra el rector de Azpeitia, porque parece que se habfa negado al bautizo de un nino exp6sito. El ano 1819, tras una vida de peleas, aparece vacante la rectorfa de Az peitia por fallecimiento de Odriozola, habiendo sido nombrado Domingo de Echeverria. (80 folios). Vengamos ya al estudio del enfrentamiento de Odriozola contra Iztueta. Secuestrados sus bienes, Odriozola tuvo que sufrir un duro exilio en Andalucfa. Regresado a su parroquia pudo observar el cambio de ambiente que se habfa verificado tanto en la provincia como en la villa de Azpeitia. Sin duda Ie ase diaron los pronunciamientos. Estuvo presente como testigo en el juicio contra los afrancesados. Entre ellos estaba Iztueta. Conocedor de las andanzas y vida de Iztueta nada tiene que extranarnos los terminos en que se expresa. Y asf afirma que conoce a Iztueta, que Iztueta, como se sabe, tuvo una adhesi6n decidida al enemigo, por su depravada vida anterior, no solo conocida en los Tribunales Reales, sino tambien en el de Logrono y que segun tiene el depo nente noticias, fue uno de los que intentaron arrestar al Sr. Hostolaza, confesor de su Magestad en ocasi6n que pas6 a esta villa y a la de Azcoitia, estando confinado en San Sebastian con los demas familiares del Rey; que sin duda por este y otros meritos consigui6 de los franceses un empleo de cabo de guar das, 0 equivalente, en San Sebastian, en donde engros6 e hizo grandes caudales como tiene ofdo el deponente y esto no puede verificarse sino en terminos franceses, que su adhesis6n, conducta, etc, son demasiadamente publicos y no torios, para que deje de mirarle con aversi6n todo buen espanol, amante de su Rey y de su Naci6n. Esta visto que Odriozola segufa bien las pistas de Iztueta. LEXIKOGRAFIA COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES "MATERIALES PARA UN DICCIONARIO ESTIMOLOGICO VASCO DE LA LENGUA VASCA", ASJU XXVII, 1993-1, pp. 321-360 ET 1993-2, pp.613-692 Michel Morvan P.321 IItze 'clavo', 'el clavito que une las dos piezas de una tijera' ...Mich., FHV, 74 cree que ittze /ultze deben la liquida ante consomintica a un cruce con giltz(a) 'clavo'. La comparacion con gittz 'llave' la habfa hecho Gavel, RIEV 12, 261, con ello se asegurarfa una I como primitiva... On ne peut que souscrire a l'idee que iltze et giltz ont quelque chose en commun. Mais Michelena pense aun croisement de deux termes differents. Ce n'est pas vraiment necessaire. II est tout afait possible qu'il s'agisse d'un seul et meme terme. Le g- initial altemant avec 0 est frequent en basque (cf. par ex. Ipuzcoa / Gipuzkoa, etc.). P.322 IIumini 'infinitamente' (falta en Azkue. Lh. 10 recoge de Hirib.) EWES 10 reline con elemenia G(Duv.) 'infinidad, muchedumbre'. La forma que da ele mania, la deriva del lat. levamen, y 10 relaciona con formas romanicas como fro Ievain, provo levan, etc. y, para la e-, cita como mezclado elementum. On ne voit pas pourquoi Ie sens d'inflmite, grande quantite aurait un rap port avec levamen. Dans elemenia il faut peut-etre partir d'un compose derive de ele "troupeau" qui rend compte de la multitude. P.322 Illun AN, V, G, ithun BN, L 'oscuro'... Campion EE 22, 338 analiza it "muerto" y (g)une 'lugar, coyuntura, momento'. Tambien de it 'morir' en Gui sasola EE 22, 432. C'est en effet Campion qui a ceme de pres les bons signifiants de ce com pose. Mais Ie terme it designe ici la lune et non la mort, ce qu'avait vu Bo naparte (voir Azkue, Dice. ). On a donc "lieu de lune" ou "moment de lune" 732 EUSKERA - XLII (2. aldia) qui d'ailleurs s'oppose fort bien aegun "jour" forme certainement de eg- "so leil" et un "lieu, moment". P.323 Illunzi (ms Lond.) 'mimbre' (Bot.), iruntzi G 'escoba de mano, escobilla en cierto sentido'. Aucun commentaire ni aucune proposition d'etymologie ne suit cette en tree. P.323 Illurondoko G 'mafz silvestre'. Aucun commentaire ni aucune proposition d'etymologie ne suit cette en tree. II faut soit ne pas mettre Ie terme en entree d'un dictionnaire etymolo gique, soit indiquer au moins 'etymologie obscure'. P.324 Imilitz BN 'escobita hecha de sorgos' EWES relaciona con fro embellis de embellir (!). On peut peut-etre envisager ici un compose forme avec imi 'jonc', variante de ihi que l'on rencontre parfois, notamment dans la toponymie. P.324 Imore BN 'humor', imur S 'id., humedad', umore N, V, G, L 'humores, reuma', A N, V, G, R, salac. 'humor, disposici6n del animo', omore BN 'hu mores' (imore otz, omore otz BN 'escrofula'), umorotz N, V, G, L, R 'id.', imuriak S 'mucosidades de los animales'. C'est la forme umore interdialectale et non imore du seul BN qui doit etre mise en entree. P.325 Imurtxi V, G 'pellizcar', imurtxikada V, G, 'pellizco'. Corresponde al mis mo grupo que tximurtxi V, G, 'pellizco, picadura', tximur G 'pellizco' (en el sentido general de 'pliegue, dobladillo de la ropa, arruga', etc.), tximurtu, atxi mur(ka) V, G, atxumur V, atzimur, etc., algunas de las cuales parecen envolver un sentido expresivo. Cf. zimur N, V, G, L, 'arruga, frunce'. Para Mich. FHV 291 son mas antiguas las formas que comenzaban por tx-, X-. Analiza el ter mino atz 'dedo' en atzimur, atximur, itximur, donde el segundo termino es naturalmente zimur 'arruga'. COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 733 On est un peu surpris par cette affinnation de Michelena selon laquelle les fonnes a tx- initIal seraient les plus anciennes. On sait au contraire que ces fonnes sont influencees par Ie castilIan. Ainsl au Moyen Age, on trouve xipi "petit", jamais txipi. P. 326 lfiarki AN 'trozo de carne magra'. De inar. EI segundo elemento pudiera ser aragi (?) (igararagi ?). II faut analyser inar-ki. Le morpheme ki signifie lui-meme "matiere ou viande" et l'on n'a done pas besoin de aragi comme second membre du com pose pour expliquer ce tenne. P. 327 Inbel G, Ginbela G 'capitel rUstico', 'parte superior de la columna'. Co rominas, 2, 656 anade ginbail 'sombrero' que recoge en L. Mendizabal. Men ciona alav. incapel 'capilIo del recien bautizado' que es el vasco kapela con un in que ve el en inbel por cruce. La notion de "sombrero" pourrait faire penser a un compose de (e )gin "faire" et de bel "sombre". La chute du g- initial n'a rien de surprenant en basque. P.331 Ingiru V, inguru (Lei~. 'entorno') 'contorno, circunferencia', AN, V, salac. 'vuelta', unguru R, angara S, ingara S 'contorno, en torno', ingiratu V, 'ro dear' inguratu N, V, G, L, S, 'hacer el rodeo. cercar' (Oih.) 'recorrer'... II convient de mettre la fonne inguru en entree plutat que Ie dialectal in giru. C'est la plus repandue. P.335 Inpheltatti S 'injertar', 'vacuna', enpheltatu S. Corresponde el occit. y cat. empeltar (hay tambien en arag. empeltre 'injerto'), sobre cuyo discutido origen, v. Corominas 2, 241s. Este autor coloca tambien aqui V y G mentu 'injerto' y mentau 'injertar'. II conviendrait de verifier, etant donne la localisation souletine, si Ie tenne n'est pas plus precisement un emprunt au gascon/bearnais. P. 336 Inputika V 'insustancial, charlatan'. Aucun commentaire ni aucune proposition d'etymologie ne suit cette en tree. 734 EUSKERA - XLII (2. aldia) P. 337 Intxaur V, G, insaur V, intzaur S, intzagor S, etzagur / itzagur R, etxabur aezc. (h)el(t)zaur AN, BN, giltza(g)ur N, salac., inzaur (Oih., Sauguis), unsaur mer. (untxaur ms Onate) (ynsaur RS ) 'nuez'...Dice Mich. FRV 285 que in txaur es de tiempos modernos y ambigua, pero que la toponimia y los textos antiguos documentan (t)s (ynsaur en RS), que la apical ha podido nacer por asimilaci6n en el derivado in(t)sausti 'nogueral' cuyo primer elemento llevada el sufijo -tze (la serie habrfa sido in(t)zaur-tze +-di > *in(t)zaur-s-ti > in(t)sausti). Segun este mismo autor se trata acaso de un compuesto con (h)ur 'avellana' Para UhI. RIEV 15, 581 se trata de una palabra de civilizaci6n con posibles parientes en muchas lenguas. II semble que l'approche de Michelena soit la bonne. Mais si la finale represente ur "noisette", il faut determiner ce que signifie intz-. On peut penser qu'il s'agit de intz / ihintz "lieu humide". P.338 Intxixu AN 'especie de duende 0 trasgo'. Mich. FRV, 68 10 explica por el esp. hechizo. Hay tambien n en una variante popular asturiana. Cette hypothese est tres fragile semble-t-iI. P.345 Iparrintz R, salac. 'lluvia frfa con viento norte', 'agua de la niebla'. v. ipar. Le second element intz n'est pas explique. II s'agit bien sur de intz "hu midite". P.345 Iphete BN 'obeso' Cf. iphate. Sin embargo remite a bethe. Le lien direct avec bethe est probable en effet. Nous avons ici un bel exem pIe de maintien de la sourde grace a une voyelle prothetique, un phenomene que j'ai bien explique dans mon ouvrage Les origines linguistiques du basque (Bordeaux, 1996). P.347 Ipurdi N, V, G, salac., iphurdi L 'trasero', AN, V 'fondo de vasija', V 'pie de un arbol', L 'ojete de la aguja', iperdi V, eperdi V, epurdi, AN, purdi N 'trasero' ('culo'). La forma purdi la da Gavel, RIEV 12, 92 en el Baztan y los Aldudes. La coincidencia de esta palabra con el ide. *perd- 'peer' fue sefialada ya por Tromb. Orig. 140... II faut ajouter a l'indo-europeen les formes oura liennes (samoyede) purd, purdi "arriere, derriere". COMMENTAlRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 735 P. 350 Irabazi 'ganar, ganancia'. Lh. 10 explica como factitivo de abatzi (abatz) 'amontonar', termino que no aparece en Azkue. On peut aussi envisager des formes disparues *ibazi *ebazi, voire un rap port avec ebatsi "voler". P.351 Iradaillu BN 'hoz que se emplea para cortar helecho'. De ira 'helecho' y el romanico dalla como ya apunta Charencey RLPhC 24, 161. C'est effectivement un emprunt au roman, mais dalla peut-il donner daillu ? II a dfi exister une variante en -u des Ie roman. Cf. aussi la forme dalh et arredalh du gascon. P.351 Iragaile (Duv- ms.) 'pasajero', iragaitz L 'paso, transito, accion de pasada', 'superficie' (acepciones que da Azkue con interrogante), iragan L 'pasar, tras ladar', 'pasar, acontecer'. Cf. irago. On est tres surpris de ne pas trouver Ie verbe iragan en entree! C'est pour tant la place qui lui revient, iragaile n'en etant qu'un derive. P. 352 Iraitsi S 'arrojar, expulsar', iraitzi (Lei~.) 'tiro', (Lei~., Dech.) 'arrojar, ex pulsar' 'despreciar'. Cf. iraisi. No puede separarse del grupo iraitzi L, S 'ex pulsar', S 'aventar granos', 'colar liquidos', ireizi BN 'id.'. Es diffcil delimitar estos terminos, que aunque hom6fonos, acaso se trate de rakes distintas. II est probable que nous ayons affaire ici aun factitif (causatif) du verbe jeitzi "traire". P.353 Irakorri V, G, irakurri c. 'leer', V 'desgranar habas, mazorcas de mafz, castaiias', etc., G 'gobernar, cuidar', irakurtu BN, L 'leer', i(r)akur S, irakurtii (cuya u explicarfa la de irakur, segun Mich. FHV 52), erakurri G 'id.'. La opinion comun ve un causativo (vid. Azkue, infra). Gavel, RIEV 12, 42s. y 228s. interpreta irakurri como variante del causativo erakutsi 'hacer ver, mos trar'. Es quiza mejor que el analisis de un primitivo *ikur que supone UhI. gernika-EJ 1, 577. Sin embargo el concepto 'hacer ver' para 'leer' parece muy abstracto (v. erakutsl)' Mich. Zephyrus 21-22, 281s. rechaza a Gavel en su suposici6n de que sea var. de erakutsi. "El sentido de 'leer' es en este verba secundario respecto al de 'desgranar' (0 si se quiere 'escoger')". Como cita 736 EUSKERA - XLII (2. aldia) Azkue Morf. 181, Arana-Goiri extrajo de irakurri la forma ikurri "dandole el alcance semantico de significar". Puisque irakurri est la forme commune atous les dialectes, il faut la mettre en entree. De toute fac;on c'est celle qui est utilisee couramment. Pour Ie reste, c'est Arana-Goiri qui a raison. La forme irakurri est un factitif de ikurri, verbe disparu qui reapparait dans ikur "signe", ikurriiia "drapeau". De plus je pense que ikurri alternait avec ikusi "voir", comme erran alterne avec esan par exem pIe. P.359 IraurriZ R, irhaurri BN 'una herba de flor amarilla, yalta como la argoma que sirve de alimento al ganado a falta de otra mejor. Tovar sugiere un primer elemento ira. Quiza haya que pensar en una variante de ilaurri (?). A mon avis il vaut mieux rapprocher simplement iraum'2 de iraurri1 S 'desparramar', 'preparar la cama del ganado', L, S 'derramarse'. D'autant plus que Michelena FHV 316 rapproche iraurgi BN salac. 'restos de vegetales con que se hace la cama del ganado y luego el estiercol' et iraurkhei, iraurgei "divers vegetaux pour litiere". P.615 Irin N, G, L, R, S 'harina', S 'polen de las flores', BN 'polvo de la car coma', iriii G (en muchos dialectos es esta la forma que significa 'harina la mas fina'), urun V (RS, Mic.). A Mich. FHV 81 no Ie parece admisible que proceda del lat. farina, como se ha supuesto (vid. infra). En ese caso se es perarfa, dice, *(h)aria, *(h)ariiia 0, con asimilaci6n, *(h)irina. "De cualquier modo, se dirfa que el vocalismo de una de las sflabas de la forma vasca se ha extendido a la otra en las dos variantes". Era opini6n general que se trataba de un romanismo, asf Phillips U.d. Alph. 34 V. Eys, Charencey RLPhC 23, 311 (que alega la forma bearn. harin, UhL RIEV 3,481, Unamuno ZRPh 17, 142, CGuis. 140, GDiego Dial. 204 y, ade mas de otro, Bouda BKE 53, que dice seguir a Sch. RIEV 7, 326 en favor de un romanismo, frente a Tromb. Ahora bien, 10 que en realidad dice Sch. es que la comparaci6n con lat. farina (esp. harina, gasc. harie) no es 10 bastante convincente como para eliminar la comparaci6n con el bereb. aggoren, ahoren. auren, aren. Formas que compara tambien Tromb. Orig. 124, mas ar. garana 'moler el grano', y cauc. iir 'harina', ademas dzawara guguren 'mafz', lit. gir na- 'muela de molino', y hasta lat. granum, etc. (!). Este autor quiere sefialar la importancia cultural de esta "serie compacta" (?), que compara con el doble sentido de eo 'moler' y 'tejer'. De las comparaciones que hace por su parte Wolfel 85 s., juntado las anteriores bereb. (mas el canario aharen, haran 'ha rina') con otras africanas y europeas, pudiera pensarse en una palabra cultural, cosa mas que problematica. COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 737 Tout Ie monde se tompe dans Ie cas purtant assez simple de ceUe ety mologie. II s'agit en effet tout bonenement d'un terme expressif designant I'idee de "petite particule". En fait irin est une forme derivee de *pirin, piri-. Cf. aussi la variante zirin. P.618 Hiros (Ax) 'irascible, colerico' Azkue dice que tanto el radical hira como la terminaci6n -os parecen ex6ticas. FEW 4, 812 10 da como prestamo del a. provo iros. Le vieux-provenc;:al iros est certes interessant, mais Ie terme a dO venir par Ie gascon. Les auteurs utilisent a tort Ie terme reducteur de "provenc;:al" pour parler de l'occitan en general. P.618 lrotu V 'envejecer', V, G, 'secarse un arboI', hirotu S 'id', hiotu S 'podrir'. Aucun commentaire ni aucune etymologie ne suit cette entree. P.618 lrozkai G 'sosten', 'soporte', irozo G 'sostener, aguantar' (sin duda origen del primero). Tiene aspecto de causativo. C'est en effet un causatif, mais it faut determiner lequel. C'est assez facile. L'idee de "soutien, support" nous amene au verbe de base jaso "souffrir, suppr ter". P.618 II manque a mon avis une entree pour Ie terme irrisku "risque". P.620 lrunako V 'castana tardfa'. Aucun commentaire ne suit cette entree. P.620 Irura 'vega, valle'. (Azkue 10 recoge de Humboldt Mithrid.). Les auteurs auraient dO signaler l'existence d'une forme irure attestee en 1100. P.622 II manque une entree pour Ie terme irrati "radio", neologisme dont il serait interessant de donner la composition. 738 EUSKERA - XLII (2. aldia) P.630 Ixkira L 'camar6n' (falta en Azkue), izkira AN, V, G, L, evdra V 'id.'. Corres-ponde al lat. squilla, que se llama en Santander esquila, Asturias es guila, Viscaya quisquilla (y extendido a muchas regiones de Espana). Se con firma que esta ultima forma es identica, pues en kiskilla, kiskilli veremos c6mo tambien el germ. esquila 'campanilla' ha tornado esas formas reduplicadas en vasco... II n'existe certainement pas de forme germanique esquila puisque cette langue ne connait pas Ie e- prothetique que l'on trouve dans certaines langues romanes comme Ie fran~ais et Ie castillan, lequel e- devant cluster est dO pre cisement a la presence d'une population pre-Iatine de type bascoi"de qui ne savait pas prononcer les groupes sk, st, etc. P.632 Ispillu2 V, G, espillu V 'espejo', izpillu. G Diego Dial 204 Ie da origen lat., pero se trata ya de prestamo romanico (espillo). Para Hubschmid ZRPh 77, 224 se basa en una forma transformada del lat. speculum, es decir *spi culum, como mirando espeilho, a. provo espelh y otras formas romanicas. II serait interessant, plutot que de parler encore une fois du vieux-proven ~al, de verifier si un terme semblable existait en vieux-castillan par exemple. P.634 Ixterbegi, Izterbegi N, S; salac. 'enemigo'. Los componentes parecen ister / izter y begi, pero EWBS supone una contaminaci6n de *etxar-begi, de etsai. L'etymologie de ce terme est delicate en effet. Jean Haritschelhar a propo se une forme premiere izker-begi ou izker serait ezker "de travers, gauche" (celui qu'on regarde de travers). P.635 Istipu L 'tropiezo'. No sabemos de d6nde saca EWBS la forma ixtripu, que haria posible la comparaci6n de Lh. con esp. estropeo (con todo poco vero simil). EWBS relaciona con esp. estrovo, prov., cat. estrop, fro etrope, etc. La forme ixtripu est pourtant tres courante en basque! P.636 Istu G, Ixtu AN, Iztu AN, Listu AN, Txitu V, G 'saliva'. Bouda EJ 5,221 compara tu AN, thu BN, L, tii BN, S 'id.'. Tambien Mich. FHV 186. Parece que se trata de voces expresivas 0 naturales; por eso es innecesaria la hip6tesis de dicho autor suponiendo que el primer elemento seria, no el radical iz (que COMMENTAlRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 739 Azkue cree ver en izpazter, izurde con el significado de 'agua', que parece es mejor 'mar', v. itxaso), sino una forma comparable al circ. je 'boca'. II convient de separer les formes ci-dessus istu, etc., certes expressives en effet, de la forme simple tu "cracher" que I'on retrouve dans de nombreuses langues d'Eurasie, y-compris en chinois et en burushaski. P.638 Itain l R, Ithain BN, S 'garrapata', iten salac. 'id'. Cf. ikain, izain 'san guijuela'. Es inaceptable la comparaci6n de Lh. con lat. tabanus, ni fonetica ni semanticamente. Bouda EJ 3, 134 compara V txagin, txeuki y el primer elemento de it-euli 'tabano', pero agin significa 'diente' y el elemento it- es idi ('mosca de los bueyes' lit.). EWBS analiza it(h)- 'buey' y than en relaci6n con prov., a. fro tavan, cat. taw.l, esp. tdbano (de lat. tabanum)? L'hypothese qui consiste a voir it- "boeuf' dans Ie premier element du compose doit etre prise au serieux. Dans ce cas Ie compose pourrait etre *idi gain "sur Ie boeuf'. P.639 It(h)alar S 'trecho de hierba alrededor de los campos sembrados', ithalarr, ithelurr (Lh.). EWBS propone un analisis reconstruyendo *idilllur, de idi 'buey' y lurr 'tierra'(?). L'idee de partir de idi "boeuf' est bonne en effet. Pour la premiere forme mentionnee it(h)alar, il faut sans aucun doute analyser Ie second element du compose al'aide de belar "herbe". P.641 ItoP G 'gota', ithoi 'gota de Hquido, gotera'. Lafon Etudes 82s. la explica de la forma ita- que hemos visto como elemento de composici6n con el cambio en la vocal final, p. ej. itaixur. Recoge tambien formas en itu- (cf. S.U. itogin), ituxur ya citado, y el G itute 'gotera'. Notons simplement ici que la forme itugin existe aussi. P.643/644 Iturri V, G, L, R, salac., Ithurri BN, L, Uturri R, Uthurri S 'fuente'. Je ne reprendrai pas ici toutes les hypotheses fomulees au sujet de ce vieux terme autochtone. J'y ajouterai simplement Ie vogoul turri "couler". P.646 Itxadon/itxaron V, G, Itxaran V, ItxodonlItxogon G, Itxon V, G, Itxoon G, Utxeden, Itxaun V, Itxain V, Itxoron G, Itxedan AN, ItxedenlItxedon V, G 740 EUSKERA - XLII (2. aldia) 'esperar, aguardar'. Cf. atxagon, atseden, atsedon, atxo(o)n 'descanso'. Van Eys s.u itxeden da etxeden, itxedeton, itxedoten, etxaon, etxan. En itxedon pro puso como etimologfa para la segunda parte el verbo egon (?). Puede afiadirse etxadon. II n'est pas sur du tout que atseden "repos" ait un rapport avec Ie verbe etudie ici. Et puisque tant de formes variantes sont citees, ajoutons- y Ie tres courant itxoin que les auteurs ont oublie. P.650 Hz l AN, G, L, aezc., salac., Hitz BN, L, S 'palabra', N, G, L 'promesa', hitz S 'prometer', G 'condici6n'. Bouda, BKE 40 Y HomUrq. 3, 226 quiere establecer relaci6n con el georg. pic-i 'juramento' (de 10 que hace eco Martinet Word 6, 229 Y 7, 282, sin aceptarlo), y en BAP 16, 38 cree reforzar su pro puesta con la comparaci6n, siempre poco demostrable, del V ipizki 'mujer ha bladora', que por otro lado al parecer esta en relaci6n con L iphizta 'querella, disputa' . Le rapprochement souvent cite avec Ie georgien pic-i me parait bien peu probant en l'occurrence. P.656 Jupu 'sosten'. Aucun commentaire ne suit cette entree. P.656 Justal BN, S (arc.) 'justillo, corpifio', justa S 'vestido ajustado', juxta S. En relaci6n con el fro juste. II conviendrait, avant de choisir Ie fran~ais, de verifier ce qu'il y a en gascon. P.657 *Iz: radical que significa 'agua' y que no se usa como independiente. Ade mas de Azkue, Bouda BuK 346 (defendiendose de objeciones de UhI.) han crefdo hallar esta rafz en izaro, izpazter, izurde, izotz... Braun Iker I, 215 com para con svano ni-c, li-c 'agua'. Le rapprochement de Braun [ker 1, 215 n'a aucune valeur, ne repose sur rien de decelable. COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 741 P.657 Iz1 V, G 'junco grande'. Acaso en relaci6n con ii, ihi. II faut ajouter que I'on a aussi des formes zihi, zi pour "jonc". P.657 Izaba L, Izeba N, G, S, Izea BN, Izoa N, L, Izeua S (Oih.) 'tfa'. Podemos consi-derar izeba como mas comun. Frente a esta tenemos izeko (RS), iziko G. Si c'est izeba qui est la forme la plus repandue, alors pourquoi ne flgure t-elle pas en entree? P.667 Izor 'prenada (la mujer)', S 'facultad de procrear', AN 'orzuelo', izorratu 'ponerse en cinta'. Astarloa Apol. 302 S. ve "la negaci6n ez 'no' y el adj. orr, orra 'cosa defectuosa', y todo junto quiere decir 'no defectuosa"'(!). Segun Lafitte, FLV 11, 296, del preverbio i- (i-kusi, i-ker-tu) y la rafz zor 'dos', significarfa "doble" (vid. zortzi). CGuis. 220s. compara ellat. forda (!). No es mejor naturalmente Gabelentz 61 que acude al cab. adriya 'dolores de parto'. EWBS Ie atribuye origen romanico; reconstruye una forme *enzorr en relaci6n con esp. sorra, zahorra 'lastre'; de ahf ensorrar, sorrar, saburrar, provo saorra, de lat. saburra (!). La proposition de Lafitte reste de loin la meilleure que l'on puisse espe rer en I'etat actuel des connaissances. Rappelons que "mettre bas" se dit erditu, c'est a-dire litt. "se dedoubler, se diviser par moitie". P. 668 Izpegi top6nimo: nombre de una alta montana entre Baigorri y Baztan, de donde se ve el mar. De *iz y begi como analiza EWBS. Cette etymologie parait bien fantaisiste pour un oronyme. II vaudrait bien mieux analyser ce nom en aitz-pe-egi ou egi signifie "bord, crete". P.671 Iztergaitz1 salac. 'parte superior de la traquearteria, garguero'. Aucun commentaire ni analyse d'aucune sorte ne suit cette entree. II est clair que izter signifie ici "gorge". Cf. aussi iztersenide, izterlehengusu. P.672 Izun2 AN 'trucha'. Aucun commentaire ne suit cette entree. II conviendrait d'examiner Ie rap port possible de ce terme avec izokin "saumon". 742 EUSKERA - XLII (2. aldia) P.675 Kabarro AN, BN 'gabarro, enfennedad del ganado'. Cf. occit. gavar(ri). Corominas 2, 605s. 10 encuentra en port. y en fr. Este autor se inclina por una etimologia pre-romana peninsular u occit., y compara de esta ultima lengua gabarro 'clavo', cat. gavarrot 'tachuela', 10 que semanticamente parece con venir a 'ulcera de los cascos de las caballerfas', significaci6n que tiene el esp. gabarro. Pourquoi tous ces detours pour un emprunt direct al'espagnol qui saute aux yeux? COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES "MATERIALES PARA UN DICCIONARIO ETIMOLOGICO VASCO", ASJU, XXVIII, 1994-1, pp. 263-332 Michel Morvan P.263 Korreak (falta en Azkue). Sch. ZRPh, 34, 293 se pregunta si debe existir aquf un analogo al ita!. correggiato. II est peu probable qu'il faille se preoccuper ici d'une forme italienne. Un emprunt au castillan correas suffit a expliquer la forme basque. P.263 Korreji 'corregir'. Segun Larrasquet 163, del fro corriger (con metatesis). Le fran~ais n'est pas en cause ici. Nous avons affaire simplement a un emprunt au castillan corregir. P.264 Korrostokol V 'palota de madera con que se quita el agua de las lanchas'. Bouda BAP, 12, 274 sefiala primero el elemento expresivo *korrost, al que antes corresponden formas con otras consonantes iniciales: purrust 'onoma topeya del derrame (de granos)', purrustaka 'en abundencia', burrustaka, tu rrusta, zurrusta, zirrist. El segundo elemento es el vasco 01 'tabla', de *kol. Ante este nombre no se ajusta la forma adverbial *korrostoko; podrfa estar justificada aquf la forma del nombre con dorsal sorda inicial originaria. En ce qui concerne Ie second element 01 "tabla", il n'existe aucune preuve certaine que ce terme provienne d'une forme proto-basque *kol. P.264 Kortaitz V, G 'estiercol'. De korta y el vasco itz (condici6n)(?). Derivado: kortaiztu V 'abonar las tierras', kortajo V 'habito que tienen muchos animales de comer porquerfas y rechazar el pasto', kortal AN 'cancilla, puerta de los campos', kortaloi 'basura para estiercol'. 744 EUSKERA - XLII (2. aldia) Ie ne vois pas en quoi kortajo, kortaloi, kortal sont des derives (sic) de kortaitz. Ces termes derivent de korta. On aurait meme pu leur reserver des entrees particulieres. P.265 Kosellii BN, S koxelu 'secreto'. Dellat. consilium segun CGuis. 217 y Lh. Segun EWBS del romanico. Compara provo conselh, fro conseil. La comparaison avec Ie provenc;al et Ie franc;ais n'apporte rien du tout a cette etymologie. P.265 Kosin BN, kosino 'primo'. Del provo eosin, cozin; cat. cos£, ital. cugino;, en Coire cusrin, cusdrin, cosina; todos ellos del b. lat. cossofrenus en un glo sario del siglo VII, y este del lat. clas. consobrinus, de cum y sobrinus, segun 10 prueban las formas cursrim, cusdrim. Variantes: koxi, kosino, kosu, kusu (v. gusu2 y lengusu). Quel melange! On peut tout de suite refuser 1'emprunt direct au provenc;al! II serait souhaitable que l'on cesse une fois pour toutes d'utiliserle terme "pro venc;al" avec Ie sens d'occitan en general. De plus, citer l'italien cugino n'ap porte absolument rien a cette entree. P.270 Kozkil < kozka 'castana huera'. Compara con Alessio Stud. Etr. 18, 126, Arch. Rom., 25, 159 ss., con esp. cuesco, coscojo, coscorron. Cf. top. sardo Cuscui, posible comparaci6n con gr. 1(61(1(0;, segun sugerencia de Tovar. La comparaison de Tovar avec Ie grec 1(61(1(0; ne me parai't pas tres bonne puisqu'elle evacue la sifflante mediane des termes etudies. P.270 Krakada2 L, BN 'merienda', 'colaci6n'. EWBS aproxima al ff. croquer 'mordisquear, roer', que 10 da como variante de craquer (?). Le franc;ais n'a rien avoir ici. II s'agit simplement d'un emprunt au gascon cracade "bon repas, gueuleton" (S. Palay). P.271 Krexu S 'berro' (*kresun). Del ff. cresson (ant. ff. kerssun < a.a.a. ch resso: EWBS). La rafz, segun M. Grande, mas que germ. parece dellat. cres cere (?). COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 745 II ne s'agit pas d'un emprunt au fran~ais cresson, mais d'un emprunt au bearnais crechou "id.". P.273 *-ku-, 0 con labializaci6n anticipada *uk(h)- 'mano, brazo' en los com puestos i-ku-bil, ukh-abil, ukh-amil, ukhamilo, etc., 'puno', ukhondo 'codo', uki gaisto 'con mano dura', que Bouda BuK 63 y Hom. Urq. 3, 216 compara con lakh k'a, avar kve-r, bata ko-r 'mano', etc. L'analyse ukh-abil, ukh-amil n'est pas correcte. II faut analyser ukha-bil, avec bil "forme ronde" comme second element, representant ici Ie poing ferme en boule. P.279 Kulendrina 'golondrina'. Prestamo romanico (C.Guis. 156). Qui, certes, c'est un emprunt au roman, mais il conviendrait d'essayer de preciser queUe est la langue romane concernee. A part Ie castillan, on ne voit guere a queUe autre langue romane ce terme pourrait etre emprunte. P.279 -Kume, -ku-me V, G, L, AN u-me 'nino' (analiza Bouda EJ 3, 330), 'crfa', 'pequeno animal'. Como segundo elemento de compuesto conserva de ordi nario la forma primitiva -kume, y desempena el papel de ruso -ifnok (UhI. RIEV 3,223). Bouda Hom. Urq. 3,316 YBKE 125 recoge a UhI. A gramatical mis cellany offered to O. Jespersen 1930, p. 424 (=E1), que menciona georg. q'ma 'joven, eselavo, campesino', q'ma-c'vili 'joven, muchacho, nino'. El rnismo Bouda Verwandtschaftsv. 61 menciona tsch. kme-n, kymi-n 'muchacho', de *kumi, kome: georg. q'ma mencionado, y otras formas que aproxima a vasco kume 'animal joven'. De ahf emakume 'mujer'. En EJ 3, 330 elta tcherk. que 'hijo'. Saint-Pierre EJ 2, 163 traduce -kume 'progenitura', y 10 cree distinto de ume, a causa del lif. gum 'id.', 'pequeno animal'. El tronco primitivo parece ser el sum. kun 'progenitura'(?). Para CGuis. 108 corresponde allat.ju(ve)nem (!). Bouda EJ 3, 116 aproxima kume, ume al AN, R txume, AN txumen 'mi nusculo, pequeno' (cf. Hubschmid Thes. Praerom. 2, 113). II n'est pas sur du tout que la forme primitive soit kume comme il est dit ci-dessus. II peut y avoir eu lexicalisation avec un -k- de liaison: cf. -eta en toponymie > -k-eta > keta. ou encore oki > -t-oki > tokio "lieu", -egi > -t egi > tegi "bord, crete, lieu", etc. Dans emakume, Ie k doit etre la pour eviter Ie hiatus a-u de *emaume. 746 EUSKERA - XLII (2. aldia) P.280 Kunder(a) S 'cuentas del rosario'. Gavel RIEV 12, 250 compara el esp. cuenta, (kunderak pI. 'el rosario'). Lh. compara bearn. conte ('grano del ro sario'). De toute evidence, un emprunt au bearnais est bien plus vraisemblable qu'un emprunt al'espagnoi. P.281 Kuntza, kontza V 'gozne de una puerta'. Segun GDiego Dial. 205, de gomphu (kuntzun 'abridero', derivado). Ce terme n'est certainement pas un emprunt a gomphu. P.281 Kuntzebi S 'concebir, comprender'. Segun Larrasquet 165, es prestamo del bearn. councebe 'comprender'. Un emprunt au bearnais est en effet possible a cause de la localisation souletine. Toutefois on ne peut exclure l'emprunt au castillan concebir etant donne Ie -i final de ce verbe. P.283 Kupida, kuphida L, BN, S 'compasi6n, miramiento', 'miedo', gupida G, AN, BN 'compasi6n', R 'inconveniente', BN 'valor', kupitu 'compadecerse'. Sch. BuR 44 remonta estos terminos al alp. coubia 'ahorrar, economizar', que parecen segun el responder al fro mer. gaubia 'administrar habilmente'. Le ex trafia que no se haya consignado el verba guphidatu 'economizar, compadecer' (vid. Pouvr. que es quien 10 consigna). En Lei~. guphida es adjetivo. A aucun moment il n'est fait mention ici d'un emprunt a une forme ro mane *cupida, contraction du latin cupiditia, qui est pourtant la bonne ety mologie. P.285 Kurtitxi 'carro cerrado'. Vid. kurtxilla. On ne voit pas pour queUe raison les auteurs renvoient akurtxilla. La for me kurtitxi est un compose de gurdi "charrette" et de itxi "ferme" comme l'in dique clairement la traduction 'carro cerrado'. P.288 Kuskuta BN 'cuscuta' (planta panisita). Ducere RLPhC 13, 225 la deriva del fro cuscute < lif. kouchout, kouchouta, designando la misma planta. COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 747 Un emprunt au castillan cuscuta fait aussi bien l'affaire que l'emprunt au fran¥ais. P.288 Kusu 'primo'. Segun indica Sch. BuR 9, de origen romanico. Del fro cou sin, como sefiala Caro Baroja Los Vascos 284. Otras variantes: koxi S, kosin salac., kosino. Une relation avec kusu, gusu "pharynx, gorge" n'est pas aexclure (cf. pour designer la parente eloignee izter-senide, avec izter "gorge"). P.291 Laar V, G, AN, L, lahar L, BN, S, lagar AN 'zarza, planta rastrera', lar G, AN, L, BN 'cambr6n, abrojo', nar V, R 'espino, zarza', naar V, G, S, salac. 'abrojo', iiar R 'id.', nahar S 'cambr6n', ar Cigoitia, agar mer. (Mich. FHV 324). Mich. BAP 6,453 sefiala, con raz6n, que la forma lapar V, BN, R 'zarza' une este grupo con gapar, kapar, sap(h)ar, de significados analogos; pero a pesar de Bouda EJ 3, 116, cree Mich. que se trata no de variantes de la misma base, sino por un lado de lar, etc., y por otro de gapar, etc. C'est la forme lahar qu'il faut mettre en entree et non pas laar qui en est la contraction secondaire. P.293 Labaki G, AN, L, salac. 'artiga, noval, haza arada para sembrarla despues'. Sch. en una resefia a Gabelentz Literaturbl. from. U. germ. Phil. piensa en un simple romanismo, como de *labraki, de esp. labrar. Mich. Apellidos 93 su giere: "probablemente de lu(r) 0 Ian ebaki"; convincente, sobre todo pensando a lan, foneticamente mas probable. Charencey RLPhC 30, 307 da en bearn. la forma labaqui 'defrichement', que es un buen ejemplo de relicto vasco (como tal 10 considera S. Palay). La misma relaci6n con el bearn. en FEW 5, 100. Alli se cita tambien vasco labakatu 'quemar', que debe ser 'rozar'. Es inacep table la comparaci6n de Charencey I.e. con esp., port. lama. Igualmente Ga belentz 17 y 110 S. al comparar tam. illebek 'barro'. No es mejor EWBS cuando corrige labaki por larraki, a fin de derivarlo de larra- 'landa', etc., con adap taci6n popular sobre labe 'horno'(!). Como verballabakitu G, AN, L, BN 'arti gar un terreno, abrirlo al cultivo'. La forme labakatu 'quemar' aurait dO attirer davantage l'attention des au teurs sur un rapport possible entre labe "four" et labaki. L'hypothese Ian ebaki n'est pas absurde, mais les defrichements se font souvent par brOlis ou eco buage. 748 EUSKERA - XLII (2. aldia) P.294 Labio R 'catarata de ojos'. Contracci6n de lanbro G 'catarata', V, G, AN, L 'miope', V, AN, L, BN 'bruma', dice EWBS. Cf. labo BN 'miope, corto de vista', que el autor citado considera variante de lanbro, aunque compara tam bien lanpu S 'bruma'. Igualmente lanbrau V 'quedarse corto de vista', lanpi 'bruma'. II est impossible de separer ici labio, labo 'miope, corto de vista' de l'ad jectif labur "court" (lab-ur). D'une racine *lab-. P.295 Lafatifia-xehe, laphatifia S 'acrimonia, bardane, hierba para la tifia'. Lh. compara el lat. tappa, 10 que foneticamente es posible. EWBS analiza un se gundo elemento tina 'polilla'(?). II s'agit ici simplement d'un derive ou compose de lapa "bardane". P.295/296 Lagun 'compafiero' V, G, AN, L, R 'persona, individuo', G 'habitante'. V. Eys dice que es sin6nimo de elkergun, con 10 que podrfa analizarse una terminaci6n gun y un primer elemento la-. Cita a Mahn, el cual pens6 que este primer elemento fuera precisamente laya; que layadun diera layagun (?). Todo muy poco convincente. En el plomo de Ampurias aparece la voz l-a-cu-n, 10 que llama la atenci6n de un linotipista vasco en Salamanca (A. Beltran Zephy rus 4, 496n.) sin que sobre ella pueda sentarse ninguna suposici6n, natural mente. Cf. Mich. Zephyrus, 12,21. Bouda BuK 4 y 166, Hom. Urq. 3,209 Y GRM 32, 140 ha comparado el eire. leyoB camarada'; nombre etnico que se halla en el cauc. ant. 1t1J~~, actualmente lak (Cf. Troubetzkoy Mel. van Gin neken 171ss.). Bouda ha extendido la comparaci6n al oset.liig 'persona', digor liiqwan, hUng. legeny 'muchacho', hasta en Java mal. laki, tagalo la-laki 'va r6n, marido'. No merece la pena entrar en discusi6n. Grande-Lajos BAP 12 cita el hung. mencionado, legeny como 'ayudante, aprendiz'. Gabelentz 36 y 260s. acude al tam. ilkem 'acompafiar' y Charencey RLPhC al ant. n6rd. lag 'asociaci6n, liga'. No parece mejor EWBS que acude al lif. lagina 'haften, an hangen, kleben an', lagne 'Ausschuss, Komitee, etc.'. Tras mencionar el Plomo de Ampurias, llega a un etr. lacane. Gabelentz 36, 73, 260 cita tuar. ilken 'acompafiar' (!). Comme d'habitude les auteurs des Materiales se contentent d'enumerer une longue liste de toutes les hypotheses qui ont ete faites, ce qui montre bien qu'il ne s'agit pas d'un dictionnaire etymologique! Aucun tri serieux n'est ten teo La meilleure piste semble etre celIe du hongrois legeny "aide, compagnon" dont la forme ancienne, ce qui n'a pas ete signaIe, est legun. Cf. aussi l'ostiak lag "aide, serviteur". COMMENTAlRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 749 P.303 Lanl 'trabajo, labor'. Bouda EJ 6, 35 ha eliminado la comparaei6n de La hovary con alb. bJnj 'haeer', que proeede del gr. pha{no. Tampoeo es aceptable el propio Bouda EKE 83 al aeudir al eirc. la-f.'e. Nada digamos de CGuis. 246 con su derivaci6n del lat. laborem, 0 de Giacomino Relazioni 14 aproximando al copto (e)ite 'trabajar'. EWES, por su parte, partiendo de una forma biisica lana-, pretende derivar de lat. pUinare (planus). La premiere chose aconsiderer dans Ie cas present de ian "travail", c'est Ie sens primitif quasiment certain de "travail agricole, travail de la terre" dans une vieille societe basque de type agro-pastoral (cf. lantzar V 'tierra labrada', lanzaro R 'epoca de la siembra'). On passe ensuite tout naturellement au sens de "travail en general". Quant a l'etymologie, qui est certes obscure, il faut engager la comparaison avec des formes telles que Ie roumain ian "champ cul tive". P.307 Langerus, lanjerus 'peligroso'. Del fro dangereux (G. Diego Dial. 210). Dne fois de plus, ce n'est pas un emprunt au fran~ais dangereux, mais au gascon dangerous. P.315 Largan(a) (Oih.ms) 'una era fuera de la casa'. Mich. FHV 165 Y 195 reune las siguientes formas: R /lame 'era, cerco de la luna', R-uzt y V larren, V larrin, BN larrain, y posiblemente largan(a). Seflala como lejos de ser segura la comparaci6n de G. Diego RFE 7, 120 con esp. la herrdin, que emparenta conjerra(g)inem > jerrein > herren, y menos segura aun la de Bouda EJ 4, 54 con lat. area. EWES remite a larrain 'era, plazoleta'. II parait pourtant evident que ce terme est un derive de larre "lande, aire, pre" pas une seule fois mentionne ci-dessus. Le terme largan(a) est un com pose de larre et de gain "sur" semble-t-il. P.316 Larrain BN 'era', 'cerco de la luna' Vid. largan(a). Giacomino Relazioni 14 creyendo que la l- es protetica compara copto ureh 'espacio, llano'. Los basureros de Pamplona se llamaban arranchiquis, corrupci6n de larran-chiquis 'pequeflos prados para vertederos' (Iribarren 58); cf. tambien larren. Acaso prestamo. Mich. Emerita 24, 176 considera que se halla lejos de estar segura su explicaci6n por cast. la herrain (G. Diego Dial. 221: pero tiene mas ve rosimilitud que Bouda, EJ 4, 51, que propone lat. area. 750 EUSKERA - XLII (2. aldia) II est tout de meme incroyable que personne n'ait pense afaire deriver ce terme de larre tout simplement! P. 316 Larreoilo 'oropendola' (Duv ms.) G. Diego Dial. 221 deriva del lat. au reolu. Cette etymologie est absurde. C'est simplement un compose de larre "lan de, sauvage" et de oilo "poule"! P.317 Larrikun L, BN 'coquet, criquet', 'coquin, fripon', L 'nino petulante'. Lh. compara fro Ie cricou. II convient de rapprocher ce terme de lakrikun L, BN p. 302. P. 321 Lau V, G, AN, L, BN 'cuatro', lau 'cosa llana', 'llanura', etc. 2 l On ne comprend pas pourquoi lau est mis dans la meme entree que lau • II faut bien evidemment deux entrees distinctes! P. 322 Laurenbat 'sabado'; segundo elemento -bate « bat + te), terminaci6n que esta en aste, igante, mente (mende 'siglo'); la primera parte serfa *la(g)uren, de lagunen (gen. pI.) (Mich. FH\fl 501). Mais non! La premiere partie du compose est derivee de laur "quatre". Cf. laranbate (Lei~.) V ant. y G laurenbat (Refranes 1596), larunbat G, AN, L, BN « *laurunbat) 'sabado'. De lau(r) 'cuatro' (Mich. FHV 95). P.324 Laze BN 'cualidad de un lazo, cuerda u otro cuerpo que rodea sin oprimir', L 'blando, flojo'. Lh. compara el esp. laso 'cansado'. As! tambien EWBS. Cette etymologie semble un peu douteuse. Le basque aurait dO conserver Ie -0 final en empruntant Ie terme espagnoI. P.324 Laztu V 'lavar, colar', L, BN, R, S 'erizarse el pelo', V, G 'educar con severidad', BN 'impresionar', 'hacerse rudo', laztura L, BN, R 'horror'. Bouda Hom. Urq. 3,226 Y BKE 21 compara eire. les 'lavar'. COMMENTAIRE CRITIQUE SUR LES... - Michel Morvan 751 II n'est pourtant pas difficile de voir que laztu au sens de "herisser" ou bien "eduquer avec severite", etc., est un derive de latz "rude, apre". P. 324 Leakume AN 'ventanilla' FEW 16, 490 s.u. *lukinna (anfrk.) 'tragaluz' deriva de este occit., arag. lucana BCat 24, 173, vasco leakume. Recoge a Sch. BuR 26, que alude a que en las formas romances se enredan rakes celticas y germ.; en alguna parte en el interior de este "embarras de richesse" debe de estar el punto del que ha brotado la palabra vasca (quiza provenga le- aun en el AN leakume < AN, L lukana; fro mer. lucano 'lucero' de un ll- (cf. el sin6nimo cat. lluerna, gall. luceira, cast. lumbrera. Tout ceci est hautement fantaisiste. La veritable etymologie de ce terme est basque, de leia- forme de composition de leiho "fenetre' + kume "petit" (ventana > ventanilla). P. 325 Leba V 'pulso' ('poignet'). Bouda EJ 4, 323 y BAP 10, 22 compara georg. neb-i 'palma de la mano', 'puno, muneca' (para el cambio nil vid. Gavel RIEV 12, 2 16). Etymologie tres douteuse. P.325 Leher S, ler R, salac. 'pino', 'especie de pino' (pinus epicea). Cf. lerratze, lerrondo 'id.' (trata del termino Hubschmid Thes. Praerom. 2, 106). De origen inseguro dice EWBS. Quiza identificado con leihorr 'seco' (?) en la signifi caci6n 'refugio contra la lluvia'(!). II faut mentionner l'existence de ce terme des l'epoque aquitaine OU l'on trouve Ie nom de divinite Leherenno deo "dieu du pin". P.325 *Lehete: es un enigma. Empleado desde el S. XI (Nav. leet(e)). Nombre de localidad. Origen y valor desconocido. No parece relacionable con le(h)en 'primero' (Mich. Apellidos 121). Non ce n'est pas une enigme. En toponyrnie cette forme est certainement une variante de leher "pin". P. 326 Legen (Duv.) 'lepra blanca', 'herpes', 'impetigo'. Lh. compara romanico leguena. EWBS 10 hace con port., ff. lichen, esp., cat. [{quen. CGuis. 197 da 752 EUSKERA - XLII (2. aldia) la variante negel y remonta al gr. lte/fXl1v Gorostiaga FLV 39, 122 deriva igualmente del lat. liquen. Tout ceci est fantaisiste. II s'agit simplement de la metathese de negel "dartre" (negel > legen) qui vient du lat. nigel-/niger "noir" (cf. Ie fran~ais nielle des bles, charbon, comme noms de maladies). P. 327 Leio, leiho, salac. leia, V, R leixo 'ventana'. En EWBS como de origen insegura. Forma primitiva supuesta *lepino por *pelino del lat. pelfinum, que subsiste supliendo el vidrio por medio de una piel Oat. pellis) en las ventanas. Alude a probable origen celtico (irI. gal plaide 'techo'). Lejos queda, seglin el, el got. liuha 'luz'. Y alin une a todo esto el esp. pleita. Todo mas que dis cutible. No es mejor Giacomino Relazioni 14 comparando copto la 'ventana, abertura, boca'. Cf. Bouda EJ 3, 134 que menciona esI. okuo 'ventana', deri vado de oko 'ojo'(?). Tout ceci est en effet tres discutable. La forme lei(h)o, qui a une variante lai(h)o, me semble provenir du roman *elaio "elaie" (fr. elaie, elayon). Le rapport existe entre la "fenetre" et l'ouverture en forme de elaie pour nourrir les animaux dans les etables. Cf. Ie compose leiakera "treillis, elaie". Cf. aussi Ie gascon ariste "fenetre, elaie afourrage, ratelier" (S. Palay). P.331 Lepo, lepho G, AN, L, BN, S 'cuello' (en composici6n lepa-) V 'espalda', AN, BN, S 'collado', 'lorna de montes'. UhI. Gernika II (1947), 179 compara tchouktch. lyp 'cuello'; tornado de Bouda Verwandtschaftsverhiiltnisse des tchouktsch. Sprache 64: lyp de *liip, *lep. Repite 10 mismo en Orbis 2, 406, y cita el tasm. lep en lep-era, lep-ina 'nuca'. 1. Braun Iker 1, 218 compara v. georg. ni-kap-i « *ni-kab-i), lazo nu-ku 'barbilla'(!). EWBS Ie atribuye origen lif. de una supuesta forma primitiva *lib(h)a, metatesis de ar. 'i/ba' 'mlisculo del cuello'(!). Seule l'etymologie tchouktche a quelque vraisemblance, et encore, sous toutes reserves! On peut aussi envisager que lepo provienne de tepo comme par exemple leka "gousse" vient de teka. P.331/332. Ler R, salac., leher S 'pino' (ler, ademas, 'revent6n', 'aplastar')... II convient de mettre deux entrees differentes pour leher "pin" et leher "crever, exploser". BERRIAK BILBAO BIZKAIA KUTXA·EUSKALTZAINDIA: LITERATURA SARIAK, 1996 Bilbo, egoitza, 1997-V-16 BBK·EUSKALTZAINDIA SARIAK Jean Haritschelhar, euskaltzainburua Eskerrik asko, eta orain denbora berean ere, aipatzen ditugu eta aipatuko ditugu, aurten izanen diren Literatura Sariak, eta hor dituzue bai TXOMIN AGIRRE eleberri saria eta horrek baditu miloi bat eta hirurehun mila pesetakoa da, noizko da hori urriaren 16a baino lehen igorri behar dira lanak, gauza berebera gertatzen da zerarekin TORIBIO ALlZAGA antzerki 5ariarekin, hori 800.000 pezetakoa da eta hori ere urriaren l6erako behar da igorri. Gero FELIPE ARRESE BEITIA olerki saria, hori 800.000 pezetakoa da eta hori ere epe berean eta azkenik, MIKEL ZARATE saio saria eta hori miloleko saria da eta epe berberean denak agertu behar dira, urriaren l6a baino lehen, nere es perantza da aurten sarituak izanen direla lauak, ez igaz bezala biak bakarrik, baina ani matuko direla pentsatzen dut epaimahaikoek ere kontuan hartuko dutela hori. Badakizue EuskaItzaindiak behar duela kalitatea erakutsi, bai Mattin Irigoien bai Jon Zabalo Bilbao idazle onak zirela erakutsi dute. Hemen gaude bi liburuen aurkezteko, erran nahi da igaz sariak ukan dituzten li buruak dira, bat TORIBIO ALTZAGA antzerkia saria, Hautsi da kristala, Mattin Iri goienena, eta bestea da MIKEL ZARATE saria saiokoa hori Europa zein? batasuna Julen Zabalo Bilbaok idatzia hau gertatzen dena da ez bata ez bestea ez direla gaur izanen, badakizue, Jon Zabalo Bilbao beste nonbait dagoela, espetxean, baina hor dugu bere ordez etorria bere aintzinea den andere hori eta bestea, zera, Mattin Irigoien bere ezin etorria adierazten du fax batez. HAUTSI DA KRISTALA Bilbo, egoitza, 1997-V-16 Daniel Landart Azken urte hauetan irakurri dudan antzerkirik hoberenetakoa da Mattin Irigoien gazteak idatzi duen Hautsi da kristala obra. Ironia eta samina hastetik bum oso ondo orekatuak dira. Nafarroako Izura herrian bizi dagoen Teofilo eskritore publikoaren historia kon tzatzen digu. Kanpoz biziki itxura ona du baina bamez gizon ustel eta zitala da. Bere jakitateaz ederki baliatzen da nekazarien izorratzeko, eta gainera, bere koinata esklabo batentzat hartzen duo Antzerki hunkigarri horrek, maltzurkeriaz bete gizon "handi" baten ttikikeria gar biki agertzen digu. Baina azkenean, hain kmdela izan den jauntxo boteretsuak herio tzatik ikaragarriena ezagutuko duo Halabiz. BILBAO BIZKAIA KUTXA·EUSKALTZAINDIA: LITERATURA SARIKETA 1997 Bilbo, Euskaltzaindiaren egoitza, 1997-V-16 PREMIOS LITERARIOS: BILBAO BIZKAIA KUTXA REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCAl EUSKALTZAINDIA 1997 Bilbao, sede, 16-V-1997 BBKSARIAK Jean Haritschelhar, euskaltzainburua Jaun andereak eguerdi on! Oroituko zarete nola igaz 1996-an bi sari bakarrik eman ziren Toribio Altzaga saria antzerkian eta Mikel Zarate saria saioan, hautsik utzi zirelarik Txomin Agirre eleberri koa eta Felipe Arrese Bestia olerkikoa. Egun beraz, bi liburu aurkezten ditugu Toribio Altzaga saria Hautsi da kristala Mattin Irigoien-ek idatzia eta Mikel Zarate saria Europako (zein?) Batasuna Julen Za balo Bilbao-k idatzia. Zorigaitzez idazleak ez dira gure artean gaur. Mattin lrigoien-ek bere ezin etorria adierazi du faxez goiz honetan eta denek badakigu Jon Zabalo Bilbao espetxean da goela, baina haren ordez eta haren izenean etorri da ene aintzenean dagoen anderea, ene agurrik beroenak eskaintzen dizkiodala. *** Eta orain aipatzen ditugu 1997.ko sariak: Txomin Agirre eleberri saria: 1.300.000 pezetakoa Mikel Zarate saio saria: 1.000.000 pezetakoa Toribio Altzaga antzerki saria: 800.000 pezetakoa Felipe Arrese Beitia olerki saria: 800.000 pezetakoa Lanak behar dira igorri urriaren 16.erako, azken epea baita. Esperantza dugu, bai BBK.an eta bai Euskaltzaindian sari guziak emanak izanen direla aurten. BILBAO BIZKAIA KUTXA·EUSKALTZAINDIA: Literatura sariak, 1997 Orain dela hainbat urte hasi ziren Bilbao Bizkaia Kutxa eta Euskaltzaindia Lite ratura sari hauek elkarrekin antolatzen, berauen helburua literaturaren esparru guztietan euskarazko sorketa bultzatzea izanik. Sari hauek tradizio handikoak dira eta diru-hor niduraren aldetik Euskal Herrian banatzen direnen artean garrantzitsuenetakoak. Hasiera batean bi sari baino ez ziren ematen, eleberria eta antzerkia sailetan, baina saioa eta olerkia ere kontuan hartzea erabaki zen literaturaren esparru guztiak hartzea rren. Bi urtetik bi urtera eman ziren lehen sariak, baina 1992z geroztik urtero deitzen eta banatzen dira. Azken urte hauetan maiz gelditu da eman gabe sariren bat. Aurtengo edizioan, zo rionez, zuzendu egin da joera hori eta lau sariak eman ahal izan dira. Jaso diren lanen kopuruak ere gora egin du aurreko edizioekin konparatu ezkero. Esan beharra dago, bestalde, gipuzkoarrak direla lau irabazleak eta hauetan bik aurrez ere jasoak zituztela BBK-k eta Euskaltzaindiak banatzen dituzten sari hauek: Joxe Manuel Odriozolak 1992an irabazi zuen aurten ere bereganatu duen 'Mikel Zarate' saria, eta Mirari Garcia de Cortazarrek 1994an 'Felipe Arrese Beitia' delakoa. Hauek dira aurtengo sariei dagozkien oinarrizko datuak: TXOMIN AGIRRE' SARIA (Eleberria) 1.300.000 pezeta. Bost Ian jaso dira. Irabazlea: PELLO ESNAL ORMAETXEA Lana: NADA DE AGUA EN MADRID 'MIKEL ZARATE' SARIA (Saioa) 1.000.000 pezeta. Lau Ian jaso dira. Irabazlea: JOXE MANUEL ODRIOZOLA LlZARRIBAR Lana: HIZKUNTZA, KULTURA ETA GlZARTEA TORIBIO ALTZAGA' SARIA (Antzerkia) 800.000 pezeta. Bost Ian jaso dira. Irabazlea: KARLOS LlNAZASORO IZAGIRRE Lana: BURDINDENDA 766 EUSKERA - XLII (2. aldia) 'FELIPE ARRESE BEITIA' SARIA (Olerkia) 800.000 pezeta. Zortzi Ian jaso dira. IrabazIea: MIRARI GARCIA DE CORTAZAR AGIRREZABAL Lana: KEA URRUN1ZEAN *** TXOMIN AGIRRE SARIA ELEBERRIA Egilea: PELLO ESNAL Lan saritua: NADA DE AGUA EN MADRID Eleberri honetan, 1977ko udazkenera garamatza kontalariak: azaroko asteburu ba tera. Ostegun-arratsaldean hasten da kontakizuna, Felix apaiz Iangilea aroztegitik irteten denean; eta asteIehen-arratsaIdean amaitu, gau-eskola bukatuta gero. Bitarte horretan, Iau egun zurrinbilotsu biziko ditu Felixek, ETAren ekintza entzutetsu bezain bitxi ba tean harrapatuta, besteak beste. Azken batean, orain dela hogei urteko egoera jakin baten erretratu bizi eta xaloa da kontakizuna, aldi berean trinkoa eta gustagarria, modu arin eta umoretsuan egina, orduko taupadaz oroitu eta gaurko begiz ikusia... Eta gaurko ikuspegi honek zabaltzen dizkio ateak, hain zuzen, bigarren irakurketa patxadatsu eta sakon bati. Agian, gauzak ez dira hain sinpIe, hain xaIo, hain txalogarri, hain umoretsu... Kontuak kontu, zahagi berriaren eske hasia da ardo berria. *** MIKEL ZARATE SARIA: SAIOA Egilea: JOXE MANUEL ODRIOZOLA Lan saritua: HlZKUN1ZA, KULTURA ETA GlZARTEA I. Nire proposamen teorikoak hiru zutabe ditu: gorputza-herria, bihotza-hizkuntza eta arteria-kultura. Beraz, Xalbador bertsolariaren irudiari hirugarren osagai bat erantsi diot: arteria-kultura. ("Herria da gorputza, hizkuntza bihotza"). 2. Hiru osagai eraikitzaile ditu, nire ustez, euskaldungoak edo euskal hizkun ko munikateak, eta horietako bat ezin da bestetarik berezL Hala gertatzen bada, eta hori da gure egoera orokorra, batez ere Iparraldean, segurua izango da gure Herriaren nor tasun-desagerpena Iuzarora ("bertzetik bereixten bitarik bakotxa izaite horrendako se gurra hil hotza"). 3. Bihotza-euskarari esker bizi da gorputza-herria, baina bihotza ez da ezer gor putzik gabe. Bihotza gorputzean dago, eta haren baitan ibili-dabiI. Hala ere, bihotz hizkuntzak damaio gorputz-herriari berezko nortasuna, taupada. Gorputzaren izate be rezia, beraz, bihotzari zor dio: euskarak egiten gaitu euskaldun, baina ez euskarak bere bakardadean. BILBAO BIZKAIA KUTXA - EUSKALTZAINDIA: Literatura sariak, 1997 767 4. Arteria-kultura, berriz, gorputz-herria eta bihotz-hizkuntza elkartzen eta lotzen dituen arteria-sarea da. Hirugarren osagai hau gabe beste biak ezin dira ibili. Herriak eta hizkuntzak ezinbestekoa dute kulturaren funtzionamendua biziko badira. Nola bizi daiteke hizkuntza bat (bihotza) herri baten barruan (gorputza), bien arteko uztardura ahalbideratzen duen kulturarik (arteria-sistemarik) gabe? 5. Beraz, sistema nagusi orokorra, beste bi osagai eraikitzaileak bere baitan di tuena gorputza-herria da. Tesi materialista hau ezin da inoiz ahantzi: bihotza-hizkuntza eta arteria-kultura ez dira euren kabuz, euskarri materialik gabei dimentsio sinboli koabstraktuan bizi. Gorputz-herria da osotasuna, sistema osoaren determinazio-gune na gusia, autonomia duen sistema bakarra (baina sistema irekia, hori bai). Hizkuntzak eta kulturak, azpisistema diren neurrian, ez dute autonomiarik: ez dira alegia autorrepro duzitzen, horretarako autonomia askirik ez dutelako. Herriaren autoerreproduzioa ere, erlatiboa da noski, sistema irekia denez: bere baitako osagaiekiko duen kontrolak eta ahalmenak erabakiko du bere sistema orokorra erreproduzitzeko kemena. 6. Hiru instantziak (herria, kultura eta hizkuntza) ezinbestekoak ditu Euskal He rriak euskal herri izaten jarraitu nahi badu. Euren arteko berezketa, Xalbadorrek zioen bezala derrigorrezko hilotza izango da. Hala ere, arrazoi batzuengatik edo besteengatik, hiru osagai horiek bata bestetik aldentzeko joera eta isuri beldurgarria dago gure He rrian. Batzuetan ideologia espainolistaren eraginez: ez dezagun euskara kulturarekin eta herritasunarekin nahasi eta politizatu; besteetan, euskaltzale askoren asmo oneko toles gabetasunak bultzatuta. Eta bi jokabideak bat datoz puntu honetan: hizkuntza-motorea herria-gorputzetik eta kultura-arteriatik autonomizatzeko joera. Haiena, noski, jukutria da, eta hauena, berriz, hizkuntzari buruzko kontzeptu sozio-linguistiko okerra. *** TORIBIO AL1ZAGA SARIA: ANTZERKIA Egilea: KARLOS LINAZASORO Lan saritua: BURDINDENDA Antzerki-Ian hau, azpitituluak dioen bezala, tragikomedia sasierudito bat da, eki taldi bakar batean emana. Zer esan nahi duen horrek? Bada, Ian honetan tragedia eta komedia nahasten direla, eta bi pertsonaia bakarrek erabiltzen duten erudizioa sasikoa dela, neurri batean bederen. Zer kontatzen den ez dut aditzera emango, baina argumen tua nahiz lanaren egitura aski xeheak dira. Teatro pobrea: espazio bakar xinple bat, eta bi aktore: horixe da guztia. Lan hau, bistan da, bizirauteko idatzita dago, psikiatraren hitzak ekiditzeko. Idazlan espontaneo bat da, askea, ironiaz eta umore nahikoa garratzez komunika zio/inkomunikazio dilema planteatzen da. Ihesbidea, sarritan, sarkasmoa eta disparatea izango dira. Mugak labankorrak dira, ezer ez da finkoa, iraunkorra, ukiezina. Giroa ito garria da, obsesiboa, zoramenekoa. Baina nire bi pertsonaia gizarajoek "happy end" bat merezi zuten, eta horretan behintzat eskuzabala izan naiz. 768 EUSKERA - XLII (2. aldia) *** FELIPE ARRESE BEITIA SARIA: OLERKlA Egilea: MIRARI GARCIA DE CORTAZAR Lan saritua: KEA URRUN1ZEAN. Azken hilabete hauetan idatzi dituen olerkien bilduma da. Olerki solteak dira sorta honetan bildu dituenak, gaiaren eta estiloaren al detik elkarren arteko lotura nabarmenik ez dutenak. PREMIOS LITERARIOS: BILBAO BIZKAIA KUTXA.EUSKALTZAINDIA, 1997 Desde hace afios Bilbao Bizkaia Kutxa y Euskaltzaindia-Real Academia de la Len gua Vasca convocan conjuntamente cuatro premios literarios en euskera que tienen como objetivo fomentar la creaci6n en euskera en todos los apartados de la literatura. Estos premios se encuentran entre los mas veteranos y mejor dotados econ6micamente de cuantos se organizan en Euskal Herria. Aunque inicialmente se concedian unicamente dos premios, en las modalidades de novela y teatro, se incorporaron los premios de ensayo y poesia para extender el cer tamen a todos los generos de la literatura. Desde 1992, estos premios que anteriormente eran bianuales se convocan anualmente. En los ultimos afios ha sido frecuente que el jurado de alguna de las modalidades haya declarado desierto el premio, tendencia que se ha roto en la edici6n de 1997 en la que se ha producido un apreciable incremento en el numero de originales presentados a los cuatro premios. Hay que destacar que este afio se han otorgado premios en las cuatro modalidades. Dos de los premiados, Joxe Manuel Odriozola (ensayo) y Mirari Garcia de Cortazar (poesia), ya habian ganado en anteriores ediciones los mismos pre mios que han obtenido en esta. Los datos correspondientes a cada uno de los premios son los siguientes: PREMIO TXOMIN AGIRRE (Novela) Dotado con 1.300.000 ptas. Se han presentado cinco originales. Ganador: PELLO ESNAL ORMAETXEA Obra: NADA DE AGUA EN MADRID PREMIO MIKEL ZARATE (Ensayo) Dotado con 1.000.000 ptas. Se han presentado cuatro originales. Ganador: JOXE MANUEL ODRIOZOLA LIZARRIBAR Obra: HIZKUN1ZA, KULTURA ETA GIZARTEA PREMIO TORIBIO ALTZAGA (Teatro) Dotado con 800.000 ptas. Se han presentado cinco originales. Ganador: KARLOS LINAZASORO IZAGIRRE Obra: BURDINDENDA 770 EUSKERA - XLII (2. aldia) PREMIO FELIPE ARRESE BEITIA (Poesfa) Dotado con 800.000 ptas. Se han presentado ocho originales. Ganador: MIRARI GARCIA DE CORTAZAR AGIRREZABAL Obra: KEA URRUN1ZEAN * ** PREMIO TXOMIN AGIRRE: NOVELA Autor: PELLO ESNAL Obra ganadora: NADA DE AGUA EN MADRID En esta novela, el narrador nos conduce hasta el otofio de 1977, hasta un largo fin de semana de noviembre. EI relato comienza un jueves a la tarde, cuando Felix -un cura obrero- sale de la carpinteria en la que trabaja, y finaliza en la tarde del lunes, cuando terminan las clases de la escuela noctuma. En ese periodo, Felix vivid cuatro dfas tumultuosos, enredado -entre otras cosas- en una acci6n de ETA tan celebre como peculiar. En ultima instancia, el relato es la descripci6n viva y sencilla de una conocida situaci6n que se produjo hace veinte afios, narrada de manera ligera y no exenta de humor, recordada con las sensaciones de aquel tiempo pero con la mirada del dfa de hoy... Y esa mirada actual abre las puertas a una segunda lectura, mas reposada y pro funda. Porque es posible que las cosas no sean tan simples, tan merecedoras de aplauso, tan divertidas.... *** PREMIO MIKEL ZARATE: ENSAYO Autor: JOXE MANUEL ODRIOZOLA Obra ganadora: HlZKUNTZA. KULTURA ETA GIZARTEA EI autor considera que la comunidad lingiiistica vasca se estructura sobre tres pi lares fundamentales: el cuerpo/pueblo, el coraz6n/lengua y las arterias/cultura. La ima gen creada por el bertsolari Xalbador ("Herria da gorputza, hizkuntza bihotza" - "EI pueblo es el cuerpo, la lengua el coraz6n") se complementa con un tercer elemento: la cultura como sistema arterial que relaciona necesariamente los dos conceptos restantes. Estos tres elementos y las relaciones que se establecen entre ellos son indisociables: el cuerpo/pueblo vive gracias al coraz6n/lengua, siendo el coraz6n -la lengua- quien otorga al cuerpo -el pueblo, un latido propio, una personalidad diferenciada. Y es la cultura- el sistema arterial - el elemento que hace posible la imprescindible interre laci6n entre el coraz6n y el cuerpo, ya que ninguno de los dos pueden ser aut6nomo. Por 10 tanto, si Euskal Herria desea sobrevivir, Ie resultan imprescindibles las tres instancias (el cuerpo/pueblo, el coraz6n/lengua y el sistema arteriaUcultura). PREMIOS LITERARIOS: BILBAO BIZKAIA KUTXA - EUSKALTZAINDIA 771 Sin embargo, se advierten en nuestra situaci6n actual preocupantes tendencias que fomentan la disgregaci6n entre los tres elementos citados. En ocasiones, se deben a la influencia de ideologias espafiolistas que, bajo el pretexto de no politizar la lengua, niegan la evidente relaci6n entre la misma y la identidad y el sentido de pertenencia a un pueblo determinado. Estas actitudes se fomentan tambien desde la ingenuidad bie nintencionada de muchos euskaltzales. En el primero de los casos, se trata de tretas no siempre limpias; en el segundo, de un concepto sociolinguistico err6neo. *** PREMIO TORIBIO ALTZAGA: TEATRO Autor: KARLOS LINAZASORO Obra ganadora: BURDINDENDA Esta obra puede definirse como una tragicomedia pseudo-erudita en un solo acto. Es decir, en ella se mezclan la comedia y la tragedia y la erudici6n de la que hacen gala sus dos personajes no deja de ser, en cierto modo, "pseudo-erudici6n"... Sin des velar la trama, puede decirse que tanto el argumento como la estructura de la obra son simples, teatro pobre: un unico y sencillo espacio y dos actores, eso es todo. Esta obra esta escrita para sobrevivir, para evitar las palabras del psiquiatra. Es un trabajo espontaneo, libre, que no se cine a ninguna regia 0 convenci6n. En la misma se plantea con un humor bastante amargo el dilema entre comunica ci6n1incomunicaci6n. La via de escape, con frecuencia, vendra del sarcasmo y el dis parate. Los Iimites son resbaladizos, nada es fijo, intocable 0 permanente. EI ambiente es obsesivo y asfixiante, enloquecedor. Pero los dos pobres personajes merecfan un "happy end", y por 10 menos en eso el autor ha sido generoso. *** PREMIO FELIPE ARRESE BEITIA: POESIA Autora: MIRARI GARCIA DE CORTAZAR Obra ganadora: KEA URRUN1ZEAN En cuanto a la obra ganadora de esta edici6n, KEA URRUN1ZEAN, se trata, segun la autora, de una recopilaci6n de poemas escritos en los ultimos meses, independientes entre si y diferentes en cuanto a temas y estilos, entre los que no existe una unidad premeditada. EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEAI U.P.V.-REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCAl EUSKALTZAINDIA: LIBURU AURKEZPENA Bilbo, Euskaltzaindiaren egoitza, 1997-X-16 LIBURU AURKEZPENA Rilbon, egoitza, 1997-X-16 Jean Haritschelhar, euskaltzainburua Jaun-andereak, agur! Egun haundi bat gaurko eguna Euskaltzaindiarentzat eta Euskal Herriko Uniber tsitatearentzat hiru liburu aurkezten ditugulakotz duela orain Ian urte sinatu genuen hi tzarrnenari esker. Ene ondoan daude Miren Azkarate anderea, Euskal Herriko Uniber tsitatearen izenean etorria, errektore orde izanez eta denbora berean Euskaltzaindian daukagun euskaltzain andere bakarra eta hiru liburuen egilea, Pedro de Yrizar jauna, euskaltzain ohorezkoa, Maria Angeles Libano anderea Euskal Herriko Unibertsitateko erakaslea eta Xabier Alberdi hau ere Euskal Herriko Unibertsitateko erakaslea. Ikertze lanetan ari direnek badakite bere balio osoa ukaiten dutela agertzen direlarik edo artikulutan 000 liburutan. Hain zuzen, hauxe da Euskaltzaindiaren eta Euskal He rriko Unibertsitatearen xedea, hauxe da gaur egiten dena. Xabier Alberdi-k aurkezten du bere tesia edo bederen bere tesiaren laburpena Iker 9 liburu honetan. Titulua: Euskararen tratamenduak: erabilera eta "gai cum laude" rekin onartua. Maria Angeles Libano onomastikako ikerketetan sartua da. Erdi Aroko toponimoak eskaintzen ditu jadanik publikatu dugularik lehenbiziko liburukia Onomasticon Vas coniae sortan Toponimia Medieval en el Pars Vasco tituluarekin. Bigarren liburukia aurkezten du gaur. Badakigu zerlan egiten duen Pedro de Yrizar jaunak. Aspaldian ezagutzen dugu; euskal aditzaz arduratzen da, jadanik zortzi liburu agertu ditugulakotz eskainiz zer den aditza euskalkietan. Lehenbizikoa izan zen Mor/olog{a del verba auxiliar guipuzcoano bi liburukitan; bigarrena Mor/olog{a del verba auxiliar vizcaino, hori ere bi liburukitan; hirugarrena Moifolog{a del verba auxiliar alto navarro septentrional bi liburukitan ere, 6 liburuki beraz, eta gero Moifolog{a del verba auxiliar alto navarro meridional li buruki bat, azkena delarik Moifolog{a del verba auxiliar roncaLes. Gaur bederatziga rrena aurkezten du Pedro de Yrizar jaunak Mor/olog{a del verba auxiliar labortano. Hemen, komunikabideen eta denen aintzinean nahi nuke agertu ere bozkarioa eta, denbora berean, goretsi azken urte hauetan egiten diren ikerlanak. Bozkario eta goresmen ikusiz zein emankorra den Euskaltzaindiaren eta Euskal He rriko Unibertsitatearen arteko hitzarmena. 776 EUSKERA - XLII (2. aldia) Bozkario eta goresmen, hitzarmen hom esker, agertzen baitira him libum gotor salatzen dutenak nola doan aurrera ikerkuntza Euskal Heman, goresmenik bizienak me rezi dituztelarik Pedro de Yrizar jaunak, Marfa Angeles Libano andereak eta Xabier Alberdi jaunak. Eskerrak nahi nizkioke bihurtu Euskaltzaindiko argitalpen eragileari, Rikardo Ba diola Uriarte-ri him autoreekin eta irarkolarekin egin duen Ian ixila eta ederraren gatik. EUSKARAREN TRATAMENDUAK: ERABILERA (Iker 9) Bilbo, 1997-X-16 Xabier Alberdi Lehenengo eta behin, eskerrak eman behar dizkiet Euskal Herriko Unibertsitateari eta Euskaltzaindiari, bion arteko lankidetza-hitzarrnenari esker gauzatu delako Euska raren Tratamenduak: Erabilera liburuaren argitalpena. 1996an argitaratu zen eta gaur aurkeztu behar dugun liburu hau, 1994an EHUko Euskal Filologia Sailean irakurritako doktorego-tesi baten laburpena da. Bihoazkie he mendik nire eskerrik beroenak irakurketa-ekitaldi hartan epaimahaia osatu zuten ira kasleei (Patxi Goenaga, Beiiat Oihartzabal, Rudolf de Rijk, Ibon Sarasola eta Koldo Zuazo), tesia zuzendu zidan Pello Salaburu irakasleari, eta orobat, ikerlanean eta argi talpenean lagundu zidaten guztiei. Liburu honetan euskararen tratamenduak (hitanoa, eztabada, beroriketa, zutano eta xuka alokutibo eta ez-alokutiboak) aztertu ditut eta azterketa horretan tratamenduen era bilerari lotu natzaio batik bat: hau da, egungo euskara mintzatuan dauden tratamendu usarioak deskribatzen ahalegindu naiz. Dialektologia, linguistika eta soziolinguistikaren artean koka daitekeen ikerlana da, beraz. Metodologiari dagokionez, datu-bilketa inkesta bidezkoa izan zen ikerketa sink ronikoan. Guztira 210 lekuko elkarrizketatu genituen, aurretiaz hartarako prestaturiko galdekizun batez baliaturik. Liburua bi zatitan egituratuta dago. Lehenak, "marko teoriko" izenburu orokorraz bataiatu dugunak, hiru atal nagusi ditu: - Lehen kapituluan ("Eredu teorikoak eta ikerketa enpirikoak"), gai honen ingu ruko ekarpen teoriko oinarrizkoak aztertu dira; - 2. kapituluan ("Tratamendu-sistemak: munduko zenbait hizkuntza"), erroman tzeetatik hasita, hamasei bat hizkuntzaren berri eskaintzen da, Asiako sortaldeko kasu jakingarri batzuk (japoniera, koreera) ahaztu gabe; - 3. kapitulua ("Beste hizkuntzak eta euskara"), azkenik, behin-behineko halako hurbilpen-saioa dugu euskal tratamenduei buruzko ikuspegi diakronikorako eta tipolo gikorako. Bigarren zatia, euskal tratamenduen erabileraz egindako ikerketa sinkronikoari da gokio eta hurrengo atalez osatuta dago: - 4. kapitulua ("Ikerketaren nondik norakoak") ikerketaren metodologiari eskai nita dago; 778 EUSKERA - XLII (2. aldia) - 5. kapitulua ("Emaitzen azterketa orokorra"), gaidekizunaren bidez Iorturiko emaitzen azterketa orokorra da; - 6.ean ("Tratamendu bakoitzaren eremua"), tratamendu bakoitzaren eremu dia Iektala zedarritzen saiatu gara; -7.ean ("Ekialdeko behenafarreraren bereizgarria: xuka alokutiboa eta bere balio pragmatikoa"), xuka alokutiboaren balio pragmatikoaz dihardugu; - 8.ean ("Hiketaren erabilera: euskalkien arteko konparaketa"), hikako usario dia Iektal desberdinei buruz ari gara; - 9.ean ("Emaitzen azterketa sexu eta adinaren arabera"), sexuaren eta adinaren arabera arakatu dira emaitzak; - 10. kapitulua ("Tratamendu-sistemak: mendebaldea/ ekiaIdea"), azkenik, euskal tratamendu-sistema nagusien azterketa da. Esan beharrik ez dago ez duguia agortu ikergaia; gehienez ere, zenbait ikerbide jorratzera mugatu gara. Ondorioz, zenbait gai Ianketa xeheago eta sakonagoen zain ge ratzen direlakoan gaude. Ondorio batzuk Lehenik, euskal tratamenduen gaia diakroniaren eta tipologiaren argitan aztertu dugu. Eta aIde horretatik hau da Iehen ondorio orokorra: oro har, euskal tratamendu izenordainen bilakaera, Headek (1978) hizkuntza-unibertsal gisa aurkeztu dituen joeren arabera burutu da. Tratamendu guztiak kontuan harturik, honako hurrenkera diakronikoa eman dai teke: 1) antzina batean hitanoa izango zen tratamendu bakarra; 2) ondoren, zu izenor dainaren singulartzeaz hitanoa/eztabada (TN) bereizketa sortuko zen; 3) hurrengo be rrikuntza zutanoarena da; 4) beranduago, XVII. mendean-edo, beroriketa sortuko zen; 5) eta azkenik, XIX. mendean edo agian zerbait Iehenago, xuka alokutiboa. Euskaraz, komunztaduraren ondorioz tratamendu-hautaketa nahitaez agertu behar da aditz jokatuaren inflexioan. Eta alde horretatik, ezin ukatuzkoa da euskal komunz tadura-sistemaren berezitasuna: batetik Iagunarteko tratamenduan solaskidearen sexua bereizten delako; bestetik, aditz-joko alokutiboen bidez, bigarren pertsonarekiko ko munztadura bigarren pertsona argumentalera mugatuta ez dagoelako. Hika, zuka eta xu kako aditz-joko alokutiboak euskararen bereizgarri nagusietako bat dira inolako zaIan tzarik gabe. Gure ikerianaren bigarren gunea euskal tratamenduen erabilerari buruzko ikerketa sinkronikoa izan da. Euskal tratamendu-usarioen Iehen gauza harrigarria familiaren es parman maila desberdinekoen artean irauten duen joera asimetrikoa (hi/zu, hi/xu, xu/zu) da Oro har, familiaren barruko tratamendu-usario markatugabeen berri emateko, gu txienez, ondoko aidagai nagusiak kontuan hartu behar dira: adina, sexua, ahaidetasun maila eta harremanaren maiztasuna. Familiaren eremutik kanpo, honako hauek dira al- EUSKARAREN TRATAMENDUAK: ERABILERA - Xabier Alberdi 779 dagai nagusiak: kidetasuna, adiskidetasuna, adina, sexua eta maila. Edozein kasutan, hitanoa tratamendu markatua da. Iraganean boterezko desberdintasunak kodetzeko joera (T-V) egun baino askoz handiagoa izan zela onartuz gero, badirudi, erdizka bederen, Brown eta Gilmanen (1960) lehen hipotesi diakronikoa betetzen ari dela gaurko euskaran: familiatik kanpo garbiro ageri da zuketa simetrikoranzko joera (V-V); eta familiaren eremuan "boterea ren araberako semantika" deiturikoaren aztamak ugari diren arren (ugariegiak inguruko hizkuntzetakoen a1dean), V-Vranzko joera garbia ikusten da neskekiko harremanetan. BG ereduaren bigarren hipotesi diakronikoari dagokionez, ez dirudi inola ere T-T oro kortzeko bidean dagoenik; aitzitik, usario simetriko bietatik (T-TN-V) bat nagusitze kotan, itxura guztien arabera, V-V nagusituko Iitzateke. Vren a1dean, hitanoa tratamendu-aukera markatutzat jo behar bada, Vren aldean, hitanoa tratamendu-aukera markatutzat jo behar bada, toketarekin alderatuz gero beste hainbeste esan genezake noketari buruz. Hau da, hiketa biak -toketa eta noketa- la gunarteko tratamenduak izanik ere, ez dira zeharo parekoak, nolabait esatearren noketa "Iagunartekoagoa" delako. Beroriketa hikako tratamendu biak baino are markatuagoa da. Mugaz bestaldean ezezaguna den tratamendu hau galzorian dago, zahar-zahar batzuetatik kanpo inor gu txik erabiltzen duelako. Tratamendu honi asimetria datxekio; eta seguru asko izaera asi metriko horrek bere zabalkundearen aurka jokatuko zuen. Bere iraganaz ezer gutxi da kigun arren, azken mende honetako galtze-bilakaera azkarra ikusita, zalantzak ditugu beroriketak inoiz erro sakonak izan ote dituen euskal gizartean. XX. mendearen bukaeran, funtsean, zutik dirau Bonapartek duela mende bat baino gehiago sortaldeko euskalkietako tratamendu-eremuez· emandako ikuspegi orokorrak. Geure inkestagintzaren bidez, frogatutzat jotzen dugu Bonaparteren zedarriketa oroko rra, zenbait xehetasunekin bada ere. Xuka a1okutiboaren balioari bagagozkio, lehenik, esan beharra dago tratamendu "familiartekoa" dela, eta hori hitzaren zentzu hertsienean; bigarrenik, salbuespenak sal buespen (ezkondu eta ezkongaien kasuan bezala edo bestelakoetan Garaziko eskual dean), emakumezkoei zuzendutako tratamendua dela nabarmendu behar da. Hala ere, Bonaparteren garaitik hona asko areagotu da xukako joera eta gaur egun, noketaren ordezkapena eta xukaren a1deko joera ez da Arberoako hizkeraren ezaugarria, gertakari nahiko orokorra baizik. Euskarak sor zitzakeen zortzi tratamenduetatik sei besterik ez ditu garatu: hitanoa (tokanoka alokutiboa), eztabada, beroriketa, zutanoa (alokutiboa), xuka (alokutiboa) eta xuka ez-alokutiboa. Ez dago beroriketa alokutiborik eta, kontradibideren bat edo beste gorabehera, hitano ez-alokutiborik ere ez. Sistema eta azpisistemak hurrengo bost tipo nagusietara bil daitezke: - Lehena, L, MBN, Zeta Amikuze biltzen dituen sistema bikoitza, HI eta ZU izenordainetan oinarritua. - Bigarrena, mendebaldeko euskalkiak biltzen dituen sistema hirukoitza, HI, ZU eta BERORI izenordainez homitua. 780 EUSKERA - XLII (2. aldia) - Hirugarrena, Garaziko eskualdeari eta aezkerari dagokion sistema hirukoitza (leku batzuetan inoiz laukoitza izan daitekeena), HI meharraz, XU laxo-zabal eta kor tesiazkoaz eta ZU mehar-errespetuzkoaz osatua. - Laugarrena gainerako EBNei dagokie eta formaz aurrekoa bezalakoxea bada ere, erabileraz XU mugatuago batez eta ZU zabalagoaz bereizten da aurreko EBNtik. - Bosgarrena, azkenik, erronkarierarena da eta guztiz berezia da aurrekoen aldean, ZU alokutibo/ZU ez-alokutibo aurkakotasunean oinarritzen den sistema laukoitzaren jabe delako (hitanoa, zutanoa, eztabada eta beroriketa). Bestalde, etorkizunari begira joera, tratamendu-sistema korapilatuak bakuntzekoa izango da eta ikuspegi horretatik, hitanoak irauten duen neurrian, funtsean bi tratamen du-sistema nagusitzen ari direla ematen du: - EBNzkoa, HI, XU (zabalago edo meharragoa) eta ZU (zabalago 000 meharra goa) hirukotean oinarritua, aIde batetik. - Gainerako euskalkiena, bestetik, HI eta ZU bikoiztasunaz osatua. USO DE LOS TRATAMIENTOS EN EUSKERA Resumen Este libro trata sobre el uso de los tratamientos ("tuteo, usteo, voseo...") en vas cuence. El trabajo esta estructurado en dos partes. La primera corresponde a 10 que hemos denominado "marco te6rico" y consta de tres capitulos: en el primero ("Marco te6rico y estudios empiricos") se han recogido algunas aportaciones fundamentales para el estudio te6rico del uso de los tratamientos linguisticos; en el segundo ("Sistemas de tratamiento: varias lenguas"), se ofrece informaci6n sobre dieciseis lenguas, comenzan do por las romanicas, pero sin olvidar algunos casos llamativos del este de Asia (ja pones y coreano); el tercer capitulo ("Las demas lenguas y el euskara"), pretende ser una primera aproximaci6n provisional al estudio diacr6nico y tipol6gico de los trata mientos en euskara. La segunda parte corresponde al estudio sincr6nico sobre el uso actual de los tra tamientos en euskara y es fruto de la informaci6n recabada sobre el tema entre 210 hablantes de toda la geograffa vasca que hacen uso del tuteo; esta compuesta de los siguientes capitulos: en el capitulo cuarto se explica la metodologia utilizada en la in vestigaci6n; el capitulo quinto es un analisis general de los datos recogidos; en el ca pitulo sexto ("Area linguistica de cada tratamiento") trato delimitar la extensi6n dia lectal de cada uno de los tratamientos; el capitulo septimo ("Rasgo diferencial del bajo navarro oriental: xuka alocutivo y su valor pragmatico") trata sobre el valor pragmatico social del tratamiento xuketa; el capitulo octavo ("Uso del tuteo: comparaci6n inter dialectal") estudia posibles diferencias dialectales en el uso del tuteo; en el capitulo noveno se estudian los datos obtenidos en funci6n de las variables edad y sexo; y el capitulo decimo ("Sistemas de tratamiento: dialectos occidentales/dialectos orientales") ofrece un estudio de los distintos sistemas dialectales de tratamiento existentes en el euskara actual. MORFOLOGIA DEL VERBO AUXIUAR LABORTANO AURKEZPENA Bilbo, 1997-X-16 Pedro de Yrizar Jaun-andereok: gaizki nabil begietatik eta ez naiz gauza asko irakurtzeko. Lehenbizi eskerrak Euskaltzaindiari eta bere buru den Jean Haritschelarri. Eskerrak Euskal Herriko Unibertsitateari eta bere errektoreari, Pello Salabururi, berari esker izan da posible li buru hau argitaratzea. Eskerrak Koldo Artolari berau ibili da herriz-herri eta auzunez auzune, adizkiak bilduaz eta baita ere gai honetan ibili diren guztiei. Eta danon gainetik Jaungoikoari, osasunarekin gorde nauelako orain arte. Gaurko egunean aurkezten dugun 9. tomoa, aditz laguntzaileari buruz egiten ari naizen azterketa da. 10. tomoa ere bukatuta dago, hemen Euskaltzaindian argitaratzeko prest, dirua bakarrik falta da. Gaurko tomo honetan ikergaia lapurteraren aditz laguntzailea da. Printze Bonapartek lapurtera bi azpieuskalkietan zatitu zuen, berezkoa eta nahastua, nik beste euskalki bat gaineratu dut, Baztangoa, Elizondoko barietate bakarrari Ipar Goi Nafarratik ekarria. Berezko azpieuskalkiak hiru barietate zituen: Sarakoa, Ainhoakoa eta Donibane Lohizunekoa, Azpieuskalki nahastuak barietate bakarra zuen: Arrangoitzeko barietatea. Gut batez ere, Koldo arduradunaren azterketaren ondoan, ikusi dugu Bona parteren barietate bakoitzean badirela ezberdintasunak herri batetik bestera eta erabaki dugu barietate horiek zatitzea, hara hor gure sailkapena: Sarako barietatea, 5 azpibari tateetan zatitu dugu: berezkoa, Senperekoa, Ahetzekoa, Zugarramurdikoa eta Urdazu bikoa. Ainhoako barietatea ez dugu zatitu. Donibane Lohizuneko barietatea, 3 azpiba ritatetan zatitu dugu: berezkoa, Iparraldekoa eta Hegoaldekoa. Arrangoitzeko barietatea zatitu dugu 2 azpibaritatean: berezkoa eta Arbonakoa. Elizondoko barietatea zatitu dugu 3 azpibaritatetan: berezkoa, Helgoaldekoa eta Ipar Mendebaldekoa. Horrela Bonaparteren 4 barietateak, orain dira 14 gure azpibaritateak, Baztango hi rurak sartuaz. Azpibaritate bakoitzak baditu bi mapa, sarrerak, iturburuak, koadroak eta oharke tak. 782 EUSKERA - XLII (2. aldia) *** Sras. y Sres.: Ante todo quiero expresar mi agradecimiento a la Real Academia de la Lengua VascalEuskaltzaindia y a su presidente Jean Haritschelhar, a la Universidad del Pals Vasco y a su rector Pello Salaburu, sin cuya colaboraci6n no hubiera sido posible esta publicaci6n. A Koldo Artola que ha recogido de pueblo en pueblo y de barrio en barrio las distintas formas verbales. Tambien a todos los que han intervenido en este trabajo y sobre todo a Dios que me ha permitido llegar con salud hasta este momento. Hoy presentamos el 9.° tomo de nuestra obra sobre el verba auxiliar vasco. El tomo 10 tambien concluido, esta en poder de esta Academia, y completamente dispuesto para su publicaci6n, solamente falta el dinero necesario. En el tomo que hoy presentamos se recoge el verba auxiliar labortano. El Principe Bonaparte dividi6 este dialecto en dos subdialectos, el propio y ellibre. Nosotros hemos aiiadido otro subdialecto, el del Baz tan, que hemos excluido del dialecto alto navarro septentrional. Tras las exploraciones realizadas por Koldo Artola, hemos llegado a la conclusi6n que existen diferencias sen sibles entre las formas verbales empleadas en pueblos incluidos en una misma de al gunas de las variedades bonapartianas. Por ella hemos dividido la variedad de Sara en 5 subvariedades: Sara, Saint-Pee-sur Nivelle, Ahetze, Zugarramurdi y Urdax. No hemos dividido la variedad de Ainhoa, constituida por una s6la comuna. La variedad de San Juan de Luz, la hemos dividido en tres subvariedades: propia, septentrional y meridio nal. La variedad de Arcangues? ha sido dividida en dos subvariedades: propia y la de Arbona. La variedad de Elizondo, subdialecto del Baztan, la hemos dividido en tres subvariedades: propia, meridional y nor-occidental. De esta manera las 4 variedades bonapartianas dellabortano, se han convertido en 14 subvariedades, incluidas las tres del Baztan. Cada subvariedad contiene dos mapas: introducci6n, fuentes, cuadros y ob servaciones. Muchas gracias. TOPONIMIA MEDIEVAL EN EL PAIS VASCO (LETRAS B, C, CH, 9, D, E, F, G) Bilbao, Sede, 16-X-1997 Angeles Libano EI trabajo que presentamos ahora constituye el segundo volumen de una obra que se gest6 en su origen en el Congreso de Estudios Hist6ricos, Vizcaya en la Edad Media, celebrado en esta ciudad, Bilbao, el mes de diciembre de 1984. Estuvieron presentes en este Congreso prestigiosos medievalistas, historiadores y fil6logos que resaltaron la conveniencia de iniciar el proyecto de recogida de la onomastica, toponfrnia y la an troponfmia vasca medieval, cuyas pautas habfa ya elaboradado D. Julio Caro Baroja, en el ano 1945. La empresa nos pareci6 atractiva y durante los anos 1987 y 89 iniciamos nuestras consultas y la localizaci6n documental. EI objetivo se centrarfa en la recopi laci6n toponfmica vasca 0 romanica, que referida a esta Comunidad Aut6noma y a la de Navarra, figurarfa en los cartularios medievales, los cuales ofrecen informaci6n his torico-lingufstica de gran valor para la historia y la lengua de las zonas geograficas apuntadas, es decir, nos centrarfamos con exclusividad en las fuentes impresas. Con tamos para ella con la comparaci6n de algunos colegas medievalistas, asf como la ines timable financiaci6n de Euskaltzaindia. Debo ahora reconocer que es para mi satisfacci6n presentar este segundo volumen en la sede central de esta Academia, bajo la atenta mirada del presidente Jean Harits chelhar y de la profesora y actual vicerrectora de la Universidad del Pals Vasco, Miren Azkarate. Recordare al senor Haritschelhar que hace ahora algunos anos, exactamente en el 89, se realiz6 la primera presentaci6n de este trabajo, sin editar aun, pero ya completo, en las III. Jomadas de Onomastica, celebradas en EstellalLizarra, en aquella ocasi6n el volumen de la obra estaba contenida en folios impresos por un s6lo lado y encuademados normalmente. Hoy podemos observar la realidad de la esplendida edi cion y encuademacion notablemente mejorada. Deseamos en este punto agradecer tam bien la presencia de Miren Azkarate, pues desde su anterior Vicerrectorado, Euskara, en la Universidad del Pafs Vasco, apoy6 y colabor6 decididamente a que esta obra llegase a buen puerto en su segundo volumen. Por ello, doy las gracias a ambos por su dedicaci6n y empeno. Si bien el volumen anterior, el primero, abarcaba exclusiva mente la letra A de la toponirnia, es decir, de Aros, Abadiano hasta Azud en Navarra, en este segundo, logramos acomodar la informaci6n mas importante de otra manera, de modo que se ha conseguido incluir en el desde la letra B hasta la G, inclusive. El esfuerzo y el tiempo que a esa tarea debimos de dedicar, tanto la autora de la obra, como el editor ha sido importante, pero consideramos el resultado obtenido muy satis factorio, es decir, nos hemos podido acomodar a la realidad presupuestaria, respetando siempre la homogeneidad y fidelidad de los datos y el fondo de la obra. Asf en este 784 EUSKERA - XLII (2. aldia) volumen que tenemos aquf delante, mantenemos aquella infonnaci6n que desde el inicio de nuestro proyecto, pero hemos agrupado en una s6la lfnea, y no en lfneas diferentes, todas la variantes gnlficas y foneticas seguidas de su localizaci6n actual y del nombre del territorio. Estos dos aspectos, la localizaci6n actual y el nombre del territorio, fi guraban en lfneas aparte en el primer volumen, era un poco obligaciones de la inf6r matica, mas que de la propia edici6n. Indico ahora que s6lamente hay una lfnea con las variantes graficas y en esa misma lfnea se localiza el territorio y el nombre actual. A continuaci6n figura el contexto en el que se encuentra el top6nimo y la localizaci6n de la obra, el documento, la pagina, etc. De este modo en cada pagina fbamos elimi nando muchas lfneas que se convertirfan al final en paginas completas. Para respetar el orden alfabetico estricto, he reservado entrada aparte para aquel top6nimo cuya letra inicial diferfa de los demas, asf por ejemplo, Qadreita, escrito con Q, aparecera en el volumen, si alguna vez llega a publicarse el de la Q, y Cadreita con C, figura en este volumen que tienen Dds. aquf delante. En este mismo volumen tienen entrada aparte Castillo y Gaztelu, porque no serfa coherente incluir Gaztelu en la C, 0 Castillo en la G, es decir, se trata de respetar el orden alfabetico. En conclusi6n, pretendemos ofrecer, al estudioso y al profano, un elenco de datos toponfmicos a partir del cual podran ela borarse, creemos, de la mano de los medievalistas interesados trabajos y estudios que ayudaran a perfilar el intrincado camino que han corregido juntas la lengua vasca y la latina en la alta Edad Media y como recorren y conviven ahora, aquella y el castellano, ambas, y de acuerdo con las afinnaciones y conclusiones del maestro de la filologfa vasca y de la filologfa romanica Luis Mitxelena, convivieron y conviven desde siempre en Alava, Guipuzcoa, Navarra y Vizcaya, areas objeto de esta toponimia medieval. Muchas gracias a todos por su presencia y atenci6n. LIBURU AURKEZPENA Bilbo, egoitza, 1997-X-16 Miren Azkarate Eskerrik asko. Aurreko hizlariek esan duten bezala, Euskaltzaindiak eta Euskal He rriko Unibertsitateak duela urte batzuk sinatu zuten lankidetza-hitzarrnenaren barruan kokatzen dira gaur aurkezten ditugun argitalpenak. Hor, hitzarrnenean esaten da, bi era kundeen intereseko eta bi erakundeentzat baliagarri gerta daitezkeen lanak bultzatzea dela helburua, eta bide batez, bi erakundeen arteko harremanak sendotu eta lotura hes tuak sortzea. Egia esan ez da bat ere zaila, helburuen bigarren parte hori betetzea eus kaltzain osoetatik hasi eta eta urgazle eta batzordekideekin jarraituz, kide bat baino ge hiago baikara Euskaltzaindian eta Euskal Herriko Unibertsitatean lanean dihardugunok, batzuetan gainera, goimailako karguak beteaz, gaur egun euskaltzain oso eta Euskal Herriko Unibertsitateko errektore den Pello Salaburu lekuko hartuaz. Egoera horrek, zer esanik ez, benetan errazten ditu bi erakundeen arteko harremanak, baina hitzarmenaren helburu nagusia, esango nuke, ez dela dagoeneko bi erakundeetan gaudenon arteko ha rremanak lotzea, hori aldez aurretik egina dago, erronka, erakunde bateko eta besteko kideak hurbiltzea da, eta batzuk eta besteek egiten dituzten lanak guztien esku jartzea, eta ez bakarrik euskaltzainen edo unibertsitarioen esku, esango nuke euskalgintzan ari diren guztien esku jarri beharko genituzkeela eta bi erakundeon ardura dela gainera hori gerta dadin gurari guztia egitea, eta nik uste dut diodanaren lekuko ona dela eta hizlari bakoitzaren aurkezpenak entzun ondoren, honezkero jabetuko zinetekeela gaur aurkez ten ditugun lanak bete-betean sartzen direla helburu honetan. Batetik, M.a Angeles Li banG eta Xabier Alberdi, biak, Euskal Herriko Unibertsitateko irakasleak, euskal gaiak hautatu dituzte beraien ikerlanetarako, eta unibertsitatean, ohikoa den zorroztasunez az tertu eta aldiberean, hizkuntzaren norrnalkuntzarako benetan interesgarriak diren on dorioak atera dituzte. Beraz, bada unibertsitateko lana, bada Euskaltzaindiarentzat ja kingarria eta kontuan hartzekoa. Bestetik ohorezko euskaltzain dugun Pedro de Yrizar jaunak, unibertsitatean, nahiz unibertsitatetik kanpo, euskal dialektologian eta aditzaren arloan murgildu nahi duen edonorentzat ezinbestekotzat joko nukeen lana burutu duo Beraz, ez da zalantzarik hitzarrnenaren helburuetan bi erakundeentzat baliagarri gerta daitezkeen lanak izate horretan, bete-betean sartzen direla gaur aurkezten ditugun lanak. AIde horretatik, benetan zorionak eman nahi dizkiet hiru egileei, hitzarrnenari edukia ematen eta gure helburuak betetzen lagundu digutelako. Nire esker ona azaldu nahi diot Ricardo Badiolari, badakit zenbat ordutako lana dagoen gauza hauek gestionatzen, in prentarekin harremanak eramaten, probak zuzentzen, bidaltzen, ekartzen, gauza horiek egingo lituzkeen jenderik ez balego benetan liburuak ez genituzke azkenean mahaigai nean izango. Eta bukatzeko, bi erakundeen arteko hitzarrnenari opako nioke horrelako fruitu ugari eman ditzala ondorengo urteotan. 786 EUSKERA - XLII (2. aldia) *** Resumiendo brevemente 10 que decfa en euskara, como han dicho las personas que me han precedido en el uso de la palabra, Euskaltzaindia y la Universidad del Pafs Vasco firmaron un acuerdo marco, dentro del cual se contemplaba el promover, incluso editar, obras que fuesen de interes para ambas instituciones y de paso tambien se quena conseguir una mayor relaci6n entre las personas presentes en ambas instituciones. Es verdad que no es diffcH conseguir esa uni6n 0 esa relaci6n personal, puesto que mas de un academico comparte a la vez la condici6n de profesor de la universidad en ge neral, y mas en concreto de la Universidad del Pafs Vasco, empezando por nuestro actual rector Pello Salaburu que es academico de mlmero desde hace bastantes afios. Pero evidentemente la finalidad del acuerdo quedarfa muy mermada si s6lamente se limitase a una relaci6n que ya existe, la finalidad es promover, el conseguir unir mas a las personas de la universidad, unirlas con los miembros de Euskaltzaindia y vice versa. Y desde este punto de vista creo que las obras que presentamos hoy en dfa cum plen plenamente esa funci6n. Por una parte, tenemos, tal como habran escuchado en las intervenciones que han hecho los diversos autores, a la profesora M.' Angeles Li banD y al profesor Xabier Alberdi, que son profesores de la Universidad del Pafs Vasco, que han elegido temas vascos para sus trabajos de investigaci6n. Los han analizado con la exhaustividad y con el rigor que es habitual en los trabajos universitarios y a la vez han conseguido resultados que son muy de tener en cuenta en un proceso de norma lizaci6n de la lengua vasca y que por tanto los academicos tenemos que tener en cuenta, sin lugar a dudas. Por otra parte, tenemos a D. Pedro de Yrizar cuyo trabajo sobre la morfologfa del verba auxiliar en general, y en concreto el trabajo que presenta hoy en dfa sobre el verba auxiliar labortano, es una referencia ineludible para cualquiera que en la universidad, 0 fuera de ella, quiera adentrarse en el mundo de la dialectologfa vasca y mas en concreto del verbo vasco. Por 10 tanto creo que los trabajos que hoy se presentan cumplen plenamente la funci6n de ser de interes para las dos instituciones, y yo dina que ademas de interes para cualquier persona que trabaje en el mundo del euskara, tanto en el Pafs Vasco, como en cualquier sitio. Por tanto no me queda mas que felicitar de coraz6n a los tres autores que han realizado unas obras tan valiosas, expresar mi agradecimiento mas sincero a Ricardo Badiola, que ha realizado un trabajo ingrato, callado y que pocas veces se suele tener en cuenta, es el trabajo de toda la gesti6n que supone editar tomos de este calibre, si empiezan a contar cuantas hojas tenemos, prefiero no sumarlo, 10 que supone gestionar todo esto con la imprenta, en cargarse de mandar las pruebas, de recibir las correcciones a tiempo, de incordiar a los autores, que seguro que les han tenido que incordiar por que no entregaban -yo soy la primera que me tienen que incordiar con mucha raz6n-. Por 10 tanto quiero agra decer de verdad esa gesti6n y no me queda mas que desear que el acuerdo entre las dos instituciones siga dando unos frutos tan generosos en los afios venideros. DURANGO, 1997, XXXII. EUSKAL LIBURU ETA DISKO AZOKA: EUSKALTZAINDIAREN ARGITALPENEN AURKEZPENA Durango, 1997-XII-07 Aurkezleak: 1. Hendrike Knorr, euskaltzaina, buruordea eta Onomastika batzordeburua. 2. Ricardo Badiola Uriarte, euskaltzain urgazlea eta Euskaltzaindiko Argitalpen eragilea. Aurkeztu diren argitalpenak: 1. Euskaltzaindiaren Arauak (2. karpeta). A) 1. karpeta: 1994-1997: l.zenbakitik 75.rainoko Arauak barnetzen ditu. B) 2. karpeta: 1997-X..... : 76. zenbakitik aurrerakoak. 2. Toponimia Medieval en el Pais Vasco (letras B, C, ch, d, e, f, g,) Onomasticon Vasconiae, 16. Paratzailea: Angeles Libano. 3. Morfologia del verba auxiliar labortano. Paratzailea: Pedro de Yrizar. 4. Hautsi da kristala. (Bilbao Bizkaia Kutxa-Euskaltzaindia '1996.eko literatura saria': Toribio Altzaga antzerki-saria. Mattin lrigoien). 5. Europako zein? batasuna (Bilbao Bizkai Kutxa-Euskaltzaindia '1996.eko li teratura saria': Mikel Zarate saiaera-saria. Julen Zabalo Bilbao). 6. Federiko Kruwig-i omenaldia: lker 10 (Federiko Krutwg jaunari 50. urtemu gako omenaldia: 1947-1997: Urrezko Ezteiak euskaltzain oso erara). Euskaltzaindia. 7. Euskaltzaindiaren Argitalpenen Katalogoa (1992-1997). (Euskaltzaindiak ka leraturiko argitalpenen berri dakarren liburuxka). *** Aurkeztu diren liburukien edukiaz: 1. Euskaltzaindiaren ARAUAK: karpetak: 1 eta 2. Lehen karpeta 1994.eko urrian hasi zen eta 1997.eko irailean bukatu, alegia hiru urte bitarteko ARAUGlNTZA sartzen da lehen karpeta honetan. Berton frogatu ahal duzuenez lehen zenbakitik 75 artekoak dituzue.ARAUrik aipagarrienak honakook dituzue: aurrizkien erabilera: bait-, ba-; -z gero; sigular hurbila: hau guztiau; zenbakien deklinabidea: hiru, lau...; atzizkiena: -zio: administrazio, segizio, zibilizazio... ; bat eta batzuk-en deklinabidea; benetako, ohiko, betiko ; iritzi, arazi; adizki alokutiboak edo hikako moldearena: ninduen: nindian, nin dinan ... dakusat: zakusaatl zekusaat, zakusanatl zekusanat; daroat: zaroaatl zeroaat.... zaroanatl zeroanat....; diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea: lau, gau... ; hiztegi batua: a- ...... iguzkil eguzki... ; Munduko estatu izenak, hiriburuak eta herritarren izenak; 790 EUSKERA - XLII (2. aldia) Munduko geografiako zenbait izen: mendiak, ibaiak, itsasoak: Al peak....Danubio....Bizkaiko Golkoa... Ozeano Barea... ; orduak nola eSan: hamarrak ha mar gutxi/ hamarrak hamar gutxiago... ; zenbakien deklinabidea: hiru, lau... ; Mundu zabaleko uharte nagusiak: Azoreak / Azore uharteak; Siberia Berriko uharteak;..... 2. Euskaltzaindiaren ARAUAK - 2: 1997.eko azarotik aurrera eta 76.zenbakitik gorakoak: /zen klasikoak; Aditz Laguntzaile Batua. Oharra: agian, eta ez dakigu noiz, baina Euskaltzaindiak badauka asmoa ARAUAK sail hau CD-ROM euskarri informatikoan argitaratzeko. *** 3. Toponimia Medieval en el Pafs Vasco. Paratzailea: Angeles Libano eta beste batzuk. Oraingoz A letratik G-raino argitaratua duzue. Liburuki bi hauetan Euskal He rriko toponimia nagusi eta txikia dela eta Erdi Aroko kartularioetan- XIII. mendera ar tekoak- azaltzen diren lekuizenak argitaratzen dira. Liburuki hau Euskal Herriko Uni bertsitateak eta Euskaltzaindiak- koedizioz- argitaratua da. 4. Mor/ologfa del verba auxiliar labortano. Pedro Yrizar jaunak prestatua. Li buruki honetan Louis Luziano Bonapartek egindako ikerketetan eta zenbait Ian argita ragabeetan oinarriturik aditz laguntzaileen aditz jokoak biltzen dira, alegia, aditz tran tsitibo eta intrantsitiboetako indikatibo erakoak, lapurterazko euskalkiari dagozkionak. Eurok Sara, Ainhoa, Donibane-Lohizune eta Arrangoitzen erabiliak. Eta aldi berberean Elizondon ere bai ( berau Baztango azpieuskalkia izanik). Dakizuenez, Pedro Yrizarrek, Euskaltzaindiarekin argitaraturikoak, hurrengook di tuzue, alegia: Mor/ologfa del verbo auxiliar guipuzcoano (2 liburuki); Mor/ologfa del verba auxiliar vizcaino (2 liburuki); Mor/ologfa del verba auxiliar alto navarro sep tentrional (2 liburuki); Mor/ologfa del verbo auxiliar alto navarro meridinal; Mor/o logfa del verba auxiliar roncates. Eta inprimategiratzeko, jadanik amaitua: Mor/ologfa del verba auxiliar bajo- navarro occidental; eta prestatzen / eskuartean azken hiru li buruki. Beraz, bukatzean, bederatzi liburuki argitaratuak, liburuki bat amaitua eta beste hiru amaitzear. Guztira: 13 liburuki. Liburuki hau Mor/ologia del verba auxiliar labortano, Pedro Yrizar jaunarena, Euskal Herriko Unibertsitateak eta Euskaltzaindiak- koedizioz- argitaratua da. *** 5. Hautsi da kristala. Egilea: Mattin lrigoien. Bilbao Bizkaia Kutxa-Euskaltzain dia, 1996.eko 'Toribio Altzaga' antzerki-saria irabazi duen beharra. Bilbao Bizkai Ku txak finantziaturiko argitalpena. Nafarroa Beherea: 1512-1523. Teofilo merkataria, saltzailea. Idazle publikoa, eskolatua. Teofilo burges txikia dugu. Kanpo aldera itxura oneko gizona emoten duo Behar den bezalakoa. Ondo / ontsa pentsatzen duo Horretaz bera ohartzen da. Jakitatea badu. Eta honetaz baliatzen da. 1997, XXXII. EUSKAL LIBURU... 791 Eta hor Teofiloren bigarren aldeak ikusten ditugu, alegia, zikoitza, harroa, 'urgu lutsua' , gaiztoa, putruina, ahula, faltsua, koldarra, traidorea... Ofizioak ematen dion ja kintza beraren bizikideak bere meneko, bere peko ezarteko baliatzen duo Hau da, beren ahalez goratzen ahal ez direnak, ingurukoak apalduz nahi lukete luzitu. Gero, bada dekorazioa. Izura. Nafarroako Erresumaren azken hatsak. Ainiza Mon jolose. Amaiur. Noaineko bataila. Kastillako armada. 1512. urtean Monjolose erretzen dute. 1523.urtean, Izura dute erretzen. Hau da de sastrea! Drama hutsa izan zitekeena, ironiaz tratatua dugu. Historiako ixtoria izan zitekeena, gaur egun bizitzan ditugun tripako minekin beztitu zaigu. *** 6. Europako zein? batasuna. Egilea: Julen Zabalo Bilbao. Bilbao Bizkaia Kutxa Euskaltzaindia. 1996.eko urtean 'Mikel Zarate' saiaera-saria irabazi duen beharra. Liburuki honen solasgaia Europaren batasuna dugu, alegia, zenbaitentzat Europako Batasuna deritzon Erakundearen eskutik etorriko dena.Askok, ordea, zalantzan jarten dute bide honetatik, lorpen ekonomikoez gain, batasun politiko eta soziokulturala er dietsi ahal izatea, eta hauxe da, hain zuzen ere, jorratzen den aztergaia, eta are zeha tzago, etorkizunean Europan gauza litezkeen egituraketa politikoak. Hartarako, historian zehar ezagutu diren batasun proiektuen berri eman eta gero, proposatzen diren egituraketa posibleen balorazioa egiten da, ondoren batasuna gauza dadin beharrezkoa den europar nortasunaren eraikuntzaz hausnartzeko asmoz. Hiru osa gai hauetatik abiaturik, Europak har lezakeen egituraketa politikorako sei aukera hautatu dira, denbora markoaren arabera sailkaturik, bakoitzari dagozkion baldintzapen desber dinen balorazioa eginez. *** 7. Federiko Krutwig-i omenaldia. Iker 10. Euskaltzain osoek eskainitako ome nezko liburukia Federikok 50 urte bete baititu euskaltzain oso izendatu zutenetik hona, alegia: 1947.eko azaroaren 29an izendatua eta omenaldia, 1997.eko azaroaren 28an es kainia. Liburuki honetan literatura, gramatika, poesia eta onomastika gaiak azaltzen dira, besteak beste. *** 8. Euskaltzaindiaren argitalpenen katalogoa. Duela bost urtetik hona berriztatu gabekoa eta egun, hemen, Durangoko Azoka honetan aurkeztua. Berton frogatu ahal duzuenez Euskaltzaindiak, orain arte, argitaraturikoaren berri emoten da. Liburuxka hau Bilbao Bizkai Kutxak finantziatua da. 792 EUSKERA - XLII (2. aldia) *** Katalogo honetan hurrengo atal edo eremuak aurkitu ahal dira, alegia: 1. EUSKERA agerkaria,Euskaltzaindiaren aldizkari ofiziala, 1920.etik gaur egun arte argitaratu izan dena. Eta honen barman, azken urteotan hedatzen ari zaigun pro duktua, alegia, CD-ROM multimedia: 1920-1978 urteen bitartean agerturiko aldizkariak eskaneatu eta aurkibide bereziz hornitua. 2. ARAUAK 1 eta 2. Lehen karpeta oraintsu bukatua, alegia, 1994.eko urrian hasi eta 1997.eko irailean amaitua. Agian noizbait, hemengo testuok, Euskaltzaindiak CD ROM multimedian argitaratuko ditu. 3. EUSKARAREN LEKUKOAK. 1979.ean hasi eta gaur egunerarte, 19 liburuki argitaratu ditu Euskaltzaindiak. Euskararen Lekukoak izan direnen testuak dira hauek. 4. IKER bilduma. 1981.urtean hasi eta egun arte 10 liburuki argitaratu dira. Az kena egunotan aurkeztua, Federiko Krutwig Sagredo jaunari bere 50.urte Euskaltzain dian-euskaltzain oso- izendatu zutenaren oroigarri. 5. ONOMASTICON VASCONIAE. Sail hau 1986.urtean hasi zuen Euskaltzain diak. Dagoeneko- toponimia eremu honetan- 15 liburuki argitaratu ditu. Sail honetan Euskal Herriko hainbat tokitako toponimia ikerketa bultzatzen da, eta ahal den neurrian, finantziaketa lortzean, argitaratzen ditu Euskaltzaindiak ikerketen ondorioak. 6. lAGON bilduma. Sail honetan liburuki bi kaleratu ditu Euskaltzaindiak, alegia, 1982.urtean Euskal Herriko Bertsolarien Txapelketako bertsoak eta, gero, 1987.urtean, Iparragirreri buruzko zenbait txosten edo Iparragirre pertsonari buruzko ikerketa-be harrak. 7. HIZTEGIAK ETA IZENDEGIAK: Eremu honetan 11 liburuki argitaratu ditu Euskaltzaindiak. 8. SOZIOLINGUISTIKA saila. Eremu honetan- 1977.etik gaur egun arte, bede ratzi liburuki argitaratu dira, besteak beste, Euskararen liburu zuria. 9. GRAMATIKA saila. Esparru honetan 15 liburuki ditu Euskaltzaindiak kale ratuak. 10. HITZ EGIN metodoa bilduma. Sail honetan, euskararen irakaskuntza ere muan, hogeita sei I 26 liburuki argitaratu ditu Euskal Akademiak. 11. LITERATURA KLASIKOA. Esparru honetan gure hizkuntzaren 'klasikoak' deritzan idazleen liburukiak berrargitaratu ditu Euskaltzaindiak, gehienbat. Dagoenekoz, hamahiru I 13 liburuki argitaratu ditu Euskararen Erret Akademiak. 12. BATZUK. Bilduma edo sail honetan, esparru jakin gabeko argitalpenak ze hazten ditu Euskaltzaindiak; besteak beste, Pedro Yrizar jaunak euskal aditz laguntzai leari buruzko liburukiak. 1997, XXXll. EUSKAL LlBURU... 793 13. SARITURIKO BEHAR EDO LANAK. Eremu honetan, Bilbao Bizkaia Kutxa eta Euskaltzaindiaren artean, urtero, I979.etik gaur egun arte, antzerki, eleberri, olerki eta gazte mailan idatziriko Ian edo behar sarituak kaleratzen ditu. Dagoenekoz hogeita hamahiru / 33 liburuki kaleratu ditu Euskal Erret Akademiak. 14. JOKIN ZAITEGIren itzulpenak. Sail honetan Jokinek buruturiko itzulpenak azaltzen zaizkigu, besteak beste, Greziako Platon idazlearen itzulpenak. 15. KATALOGOAK. Esparru honetan 'katalogoak' deritzan liburuki bi argitaratu ditu Euskaltzaindiak, alegia, L.L. Bonaparteren eskuizkribuak eta Bonaparteri buruz koak. BESTE BERRI BATZUK len UDAKO EUSKAL UNffiERTSITATEA Angelu, 1997-V-19 Jean Haritschelhar. euskaltzainburua 25 urte iragan dira, zilar ezteiak ospatzen ditugu egun. Zorlonak! Hiru urtez segidan Euskal erakustokiko zuzendari nintzelarik antolatu ziren etxe horretan Baionako euskal asteak. 1972-an bururatu zelarik hirugarren astea erabakia har tu genuen lkas elkartean sortuko genuela Udako Euskal Unibertsitatea, orduan ahal zen ofizialtasuna lortuz. - Bordeleko Unibertsitateko Katedradun izanez Frantziako erakaskuntzako minis troaren izenean, Bordeleko errektoreak Donibane Lohizuneko Maurice Ravellizeoa utzi zuen gure gain. - lkas-en buruzagi gisa eta lkas-en izenean galdegin nion kontseilu orokorrari diru laguntza bat, lortu izan zena. - Euskaltzainburuorde gisa ardietsi nuen Euskaltzaindiaren babesa. - Erabaki genuen Udako Euskal Unibertsitatea. zinez euskal unibertsitatea izanen zeIa, erakaskuntza euskaraz bakarrik emana izanen zelarik. Hasi zen abuztuaren 28-an eta bururatu irailaren 8-an, ikasIe multzo on baten ai tzinean: 100 eta 130 artekoa. ErakasIeak ziren: literaturan, Aita Villasante, Ibon Sara sola eta Jean Haritschelhar; Iinguistikan, KoIdo MitxeIena, Alfonso Irigoyen eta M. Mourguiart; Historia eta edergintzan, Pierre Narbaitz, Jose Luis Lizundia, Juan San Martin; ekonomian eta bereziki laborantzan Xan lrigaray; antropologian, Jose Marl Sa trustegi, J.M. Barandiaran eta Gehexan Bidart; pedagogian Patxi Altuna, Lertxundi eta Donostiako talde bat; gogoeta sailan, J. Azurmendi, P. Charritton eta AgirrebaItzategi. Argi izan bedi Iehen Udako Euskal Unibertsitatearen antolatzeko eta gero Landa goien-en 1976 arte bi laguntzaiIe on eta langile porrokatuak ukan nitueIa: Piarres Cha rritton eta Manex Goyhenetche, orduan lkas-eko idazkari administratiboa. Euskeran agertu nuen artikulua (Euskera, 1974, 429.or) bukatu nuen esaldi hone kin: "Agian hanitz urtez iraunen du!" 25 urte irayan dira, beste haubeste dirauela! Zo rionak hasi dutenei, Zorionak segitu eta hobetu dutenei. Detxeparek zion bezala bere Iiburuaren azken lerroan: Debile principium melior fortuna sequatur. URTZI URRUTIKOETXEA GAZTEAREN OLERKI LffiURUA AURKEZTEAN Bilbon, egoitzan, 1997-XI-19 Jose Antonio Arana Martija Euskaltzaindiaren izenean hasieran esan behar nituen hitzak akaburako geratu dira, nire errruz, aurkezpen hau ordu erdi geroago izango zelakoan nengoelako. Susa argi taletxearen zuzendaria den Gorka Arresek eta Borroka galduetatik gatoz olerki libu ruaren egileak esandakoen ondoren zerbait adierazi nahi nizueke. Lehendabizi, Euskaltzaindiak atseginez ematen duela baimena halako eginkizune tarako, bere zereginak azaltzen dituen Araudian baitago euskal literatura ikertzea eta suspertzea. Etorri zareten kazetarioi eskerrik asko. Julen Guerrerok, beronen antza eta adina daukan 20 urteko Urrutikoetxea olerkariak baino oihartzun askoz ere handiagoa dau ka prentsan. Eta zuoi, kazatarioi dagokizue gauzak aldatzeko ahalegina. Badakit gaurko eginkizun honetaz zutabe erditxo bat agertuko dela prentsa idatzian, eta hitz laburrak beste komunikabideetan. Gure kulturaren eta hizkuntzaren mesedetan ge hi ago beharko genukeela argi dago, gure iritzian, behintzat. Gero eta motelago ga biltzan beldur naiz. Susa argitaletxeari eskerrak, azkenik. Euskal literaturari ematen dizkion harrera onak eta bultzadak euskaldunon eskerrak merezi ditu. Hil honen l3an, duela sei egun, beste liburu bat aurkeztu zuen Bizkaiko Arratzun, Juan Bautista Bilbao El gezabal "Batxi"rena, hain zuzen: Hau mundu arrano hau. Gezurra dirudi sei egunen barruan bi euskalliburu kaleratzeko gai izatea: euskal testuak behar dira, jakina, bai na irakurleak ere beharrezkoak dira enpresa pribatu bat halako ausardietan sartzeko. Gure literaturarentzat seinale ona ote da ildo honetatik ibiltzea? Eskerrak ba, Gorka Arrese. Hasieran ezin esango nuena gehitzeko aukera dut orain. Galdera bat izan da entzuleen aldetik bizkaierari buruzkoa. Urtzi Urrutikoetxeak erantzun du, eta ondo, lexikoaren aldetik badugula zeresanik bizkaitarrok. Nik erantsiko nioke ha lako hau: Azkuek proposatu zuen Gipuzkera osotua, euskara baturako irtenbideak, ez zuen aurrera pausurik eman, gerrak eten bat egin zuelako eta idazle orok ez zeudelako ados. Beste bide bat hartu du geroztik Euskaltzaindiak, euskalki guztiak direlako, eta izan behar dutelako, iturri berdinak. Baina bizkaierak badu zer esa nik, lexikotik aparte, morfologian esate baterako. Eta gehiago esango nuke: La- 800 EUSKERA - XLII (2. aIdia) combe euskaltzainak eta Hugo Schuchardt, Grazeko hizkuntzalari jakintsuak, Bo naparteren teoriak gaindituz, euskarak bi mota dituela esaten zuten: bizkaiera eta beste euskalki guztiak. Teoria bat da, baina ez bizkaitar batek asmatutakoa, la purtar eta aleman batek aitotutakoa baizik. Bilboko idazle gaztea dugu gaur hemen agertzen dena. Har beza eta dezagun bizkaitarrok teoria horrek ematen digun on dorena eta ondarearen defentsa. Eta besterik ez. Denoi eskerrak. HIRIGUNE HISTORIKOEN NAZIOARTEKO BILERAK Jose Antonio Arana Martija Bilbon, egoitzan, 1997-11-06 Euskaltzaindiaren izenean ongi etorria eman nahi diet, eta gure zerbitzuak eskaini, gaur goizean Bidebarrietako Bibliotekan hasi diren Jardunaldietan eta orain gure areto honetan jarraitzen duten nazioarteko kideei, Hirigune Historikoen izana, geroa eta ze regina aztertzeko asmoetan Biltzar honetan partaide direnei hain zuzen. Hirigune Historikoak badute zeresanik merkataritza arloan, baina kultura munduan ere aitzindari izan eta izango direla ez dut uste uka dezakegunik. Hirigintzan, arkitek turan, gizarteartzean eta abar luze batean bilguneak izan dira historian zehar, eta ene ustez, halako ikuspegiak hausnartzeko eta iruzkin aberatsak egiteko une egokia izango dela bi egunotako bileretan. Bilbori dagokionetik, hiriaren hedakuntza ez da hain zaharra, lehendik inguruan zeuden elizateak duela ehun urte bereganatu zituen eta. Hiriaren aurkako hauen erasoak ezagunak ditugu. Adibide bat jartzearren, gogora dezagun Zamakolak Abandotik sortu zuen iskanbila. Dena den, laster 700 urte beteko dituen hiriak badu historia autonomoa Zazpi Kaleak deitzen diren hirigunean. Hemen jaio ziren, besteak beste, Juan Krisos tomo Arriaga musikaria eta Migel Unamuno pentsalaria. Hemen zeuden Bizkaiko Ins titutua eta hiriko Antzokia, orain Arriagaren izena daramana. Hemen zeuden lau parro kiak, hauetariko bat orain, 1950 urtean hasita, Santiago katedrala dena. Hemen zeuden Udaletxea eta Diputazioa, azken hau orain gauden etxe honetan zegoena. Hemen dago Museo Etnografikoa, non lehen egon zen munduan zehar merkatal harremanetan fa matua izan zen Kontsulatua. Eta kulturaren adierazgarri handiena denak, hizkuntzak, euskarak, hemen dauka 19l8an sortu zenetik egoitza, Euskal Herri osoan eragina dau kan Euskaltzaindiak. Har dezagun Hirigune Historikoen balioaren kontzientzia. Hori hala izango dela koan, ongi etorriak izan zaitezte areto honetara. Jaun andreak, agur. *** En nombre de Euskaltzaindia debo dar la bienvenida, y ofrecer nuestros servicios a quienes, habiendo comenzado estas Jornadas por la manana en la Biblioteca de Bi debarrieta, se reunen en esta nuestra sala para analizar la esencia, el futuro y los que haceres de los Cascos Hist6ricos de nuestras villas y ciudades. Estos Cascos Hist6ricos tienen mucho que decir en la historia del comercio y ac tividades materiales, pero no podemos olvidar que tambien en el campo de la cultura han sido los iniciadores y seguinln siendo centros importantes de actividad. A 10 largo de la historia han sido motores del urbanismo, la arquitectura, la relaci6n social y un 802 EUSKERA - XLII (2. aldia) largo etcetera de actividades vitales. Creo que las reuniones de estos dos dfas servinin para analizar y comentar tales aspectos. Por 10 que a Bilbao se refiere, la expansion de la villa no es tan antigua, habiendose realizado ademas hace cien anos con la anexion de las anteiglesias circundantes ya exis tentes. Son conocidos los ataques que la villa sufrio de estas y otras anteiglesias de Bizkaia. Por poner un ejemplo, recordemos la tension que entre villas y anteiglesias provoco Zamacola a principios del siglo XIX. Este Casco Historico de Bilbao, siempre conocido como las Siete Calles (y no Casco Viejo), va a cumplir el ano 2000 sus 700 anos y tiene su historia autonoma. Aquf nacieron, entre otros, el musico Juan Crisos tomo Arriaga y el pensador Miguel Unamuno. Aquf estuvieron el Instituto de Bizkaia y el Teatro municipal, que ahora lleva el nombre del citado Arriaga. Aquf estaban las cuatro parroquias, una de las cuales, desde 1950, es ahora catedral de Santiago. En las Siete Calles estaban el Ayuntamiento y la Diputacion, esta precisamente en el edificio donde ahora nos reunimos. Aquf sigue estando el Museo Etnografico, donde antes es tuvo el Consulado de Bilbao, de amplias relaciones comerciales internacionales. Y aquf tiene su sede, desde que se fundo en 1918, la Real Academia de la Lengua Vasca Euskaltzaindia, unica institucion reconocida en todo el Pafs Vasco para la investigacion y cultivo del vascuence 0 euskara, seiia principal de identidad de nuestra cultura. Tomemos conciencia del valor de los Cascos Historicos. En la confianza de que asf sea, sean todos ustedes bienvenidos a esta sala. Ad maiorem civitatum gloriam. Senoras y senores, un cordial saludo. 1997. URTEAN BILKURETAN IZANDAKOEN ZERRENDA 805 1997. urtean hileroko osoko bilkuretan izandakoen zerrenda Euskaltzain osoak: P. Altuna: 10 J. A. Arana Martija: 10 M. Azkarate: 6 P. Charritton: 10 J. L. Davant: 10 X. Diharce: 11 P. Goenaga: 11 J. Haritschelhar: 10 X. Kintana: 10 E. Knorr: 11 F. Krutwig: 10 E. Larre: 8 J. M. Lekuona: 10 B. Oihartzabal: 10 F. Ondarra: 8 Tx. Peillen: 9 P. Salaburu: 7 J. San Martin: 11 I. Sarasola: 11 1. M. Satrustegi: 9 A. M. Urrutia: 7 (97-03-21 euskaltzain oso) L. Villasante: 8 P. Zabaleta: 3 A. Zavala: 1 Ezin etorria: P. Altuna: 1 J. A. Arana Martija: 1 M. Azkarate: 3 P. Charritton: 1 J. L. Davant: 1 J. Haritschelhar: 1 X. Kintana: 1 F. Krutwig: 1 E. Larre: 3 J. M: Lekuona: 1 806 EUSKERA - XLII (2. aldia) F. Ondarra: 1 Tx. Peillen: 2 P. Salaburu: 4 A. Urrutia: 1 L. Villasante: 3 J. L. Lizundia: 11 J. 1. Zearreta: 4 A. Eguzkitza: 3 M. Gorrotxategi: 3 Gidor Bilbao: 3 Pruden Garzia: 1 807 1997. urtean euskaltzain urgazle eta ohorezkoen partaidetza Ageriko edo arratsaldeko batzarretan: Euskaltzain ohorezkoak eta urgazleak: X. Altzibar: 1 X. Aranburu: 2 A. Arejita: 3 G. Aulestia: 1 G. Aurrekoetxea: 1 R. Badiola: 4 L. Baraiazarra: 2 F. Barrenengoa: 1 A. Eguzkitza: 1 A. M. Etxaide: 1 S. Garcia Trujillo: 3 X. Gereno: 1 J. L. Goikoetxea: 2 M. Gorrotxategi: 1 A. Inigo: 3 X. Kaltzakorta: 1 1. M. Larrarte: 1 1. L. Lizundia: 4 L. M. Mujika: 1 A. Muniategi: 1 1. Oleaga: 2 R. M. Pagola: 1 P. Pujana: 1 K. Rotaetxe: 3 M. M. Ruiz Urrestarazu: 3 P. Uribarren: 3 A. M. Urrutia: 1 1. 1. Zearreta: 2 AURKIBIDEA 1997 ALBERDI LARIZGOITIA, Xabier: - Zein izenordain erlatiboaren deklinabidea 349 - Euskararen tratamenduak: erabilera (Iker 9) 777 ALTUNA, Patxi: - Jose Inazio Arana jesuitaren bizitza (1838-1896) I 23 ARANA MARTHA, Jose Antonio: - Jose Ignacio Arana, bibliografoa 13 - Euskaltzale aldizkariaren mendeurrena 375 - 1997. urteko 'Korrika' aurkezpena 395 - Urtzi Urrutikoetxea gaztearen olerki liburua aurkeztean 799 - Hirigune historikoen nazioarteko bilerak 801 AZKARATE, Miren: - Liburu aurkezpena 785 BADIA I MARGARIT, Antoni Maria: - Homenaje a Pompeu Fabra: In Memoriam: La recuperaci6n de la lengua catalana. El paso de Fabra por Bilbao 433 BADIOLA URIARTE, Ricardo: - 1997.urteko Durangoko Azoka: 1997.urteko argitalpenen aurkez- pena 789 CHOURRAUT BURGUETE, Javier: - Ayuntamiento de Pamplona / Imila / Iruileko Udala - Real Academia de la Lengua Vasca / Euskaltzaindia 207 ELORZA,Od6n: - Donostiako Udala - Euskaltzaindia 389 EUSKALTZAINDIA: Euskaltzaindiaren ARAUAK: - 66. Santutegiko izen ohikoenak 85 - 67. Hiztegi Batua: esponja - expres 106 - 68. Hiztegi Batua: ez - JotograJo 111 - 69. Hiztegi Batua: Jotokonposaketa - gainalde 119 -70. Mundu zabaleko uharte nagusienak 122 -71. Hiztegi Batua: gainazal - garafio 137 -72. Hiztegi Batua: garandu - gogoangarri 141 -73. -Go atzizkia eta izen multzokariak 151 - 74. Hiztegi Batua: gogobete - hautsarazi 153 - 75. Hiztegi Batua: hautsezin - iguzki 170 810 EUSKERA - XLII (2. aldia) Euskaltzaindiaren ARAUAK 2: Bigarren karpeta: - 76.- Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz emateko iriz- pideei buruzko Erabakia 447 -77.- Hiztegi Batua: ihabali-irudi 487 - 78.- Aditz Laguntzaile Batua 505 -79.- Hiztegi Batua: irudialdatu - jorratzaile 569 - Euskaltzaindiaren Adierazpena hizkuntzei buruz Frantziako Estatu Kontseiluak eman duen iritziaz 191 - Barafiaingo Udalaren 1994ko deialdi batez Nafarroako Epaitegi Go renaren 1997ko otsailaren 20ko epaia dela eta Euskaltzaindiaren adierazpena 193 - Pronunciamiento de la Real Academia de la Lengua Vasca / Eus kaltzaindia a proposito de la Sentencia del Tribunal Superior de Jus ticia de Navarra del 20 de febrero de 1997 sobre una convocatoria de 1994 del Ayuntamiento de Barafiain 195 - Batetik, Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Gobernua, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru Aldundien eta, bestetik, Euskaltzaindiaren ar teko 1997.urterako protokoloa. 1995.eko urriaren 27an izenpetutako hitzarmenaren eranskina 197 - Convenio entre el Ayuntamiento de Pamplona / Irufia y la Real Aca- demia de la Lengua Vasca / Euskaltzaindia . 203 - Irufieko Udalak eta Euskaltzaindiaren arteko hitzarmena 205 - Euskaltzaindiaren Batzar Agiriak: 1997- I, II, III, IV, V, VI, VII. 219 - Euskaltzaindiaren Batzar Agiriak: 1997- IX, X, XI, XII 627 - Antoine d'Abbadie: Nazioarteko Biltzarra: Ondorioak 589 - Banco Bilbao Vizcaya- R.A.L.V. / Euskaltzaindia: Convenio / Hi- tzarmena: Hiztegi Batua / Diccionario Unificado 601 - Euskal Herriko Unibertsitatea / U.P.V. - R.ALV. / Euskaltzaindia: Hitzarmena / Convenio 611 - Nafarroako toponimia nagusiaren normalizaziorako irizpideak 653 - Bilbao Bizkaia Kutxa-Euskaltzaindia: 1996.eko Literatura sariak.. 757 - Bilbao Bizkaia Kutxa-Euskaltzaindia: Literatura sariak, 1997 765 - 1997.urtean hileroko osaka bilkuretan izendakoen zerrenda 805 - Euskera agerkaria: 1997. urteko Aurkibidea / Index 809 EUSKO IKASKUNTZA: - Antoine d'Abbadie: Nazioarteko Biltzarra: Ondorioak 589 811 GARCIA ETXANDI, Alfonso: - Aita Polikarpo Iraizozkoa 77 GARCIA GARCIA DE LOS SALMONES, Julio: - Zein izenordain erlatiboaren deklinabidea .. 349 GARMENDIA ARRUEBARRENA, Jose: - Dos salmos ineditos de F. I. de Lardizabal ... ~...... 713 - Algunas noticias ineditas sobre Agustin Pascual de Iturriaga ...... 717 - Dos personajes enfrentados J. I. de Izkueta y el rector de Azpeitia 721 GARZIA ISASTI, Pruden: - Azkue Bibliotekaren Katalogoa (ABK): Euskaltzaindiaren proiektu estrategikoetariko bat 615 GOENAGA, Patxi: - Hileroko batzarretako Ian banaketaz gogoeta 213 GOIKOETXEA ARRIETA, Juan Luis: - Bilbao Bizkaia Kutxa - Euskaltzaindia: 'R. M.a Azkue' literatura sa- riak, 1995 387 GOLDARAZ, Jesus: - Aita Polikarporen goratzarretan 57 GORROTXATEOI NIETO, Mikel: - Euskaltzaindiaren irizpena Sopelako herri izenaz 271 - Dictamen de la Real Academia de la Lengua Vasca / Euskaltzaindia sobre el nombre vasco de Sopelana 273 - Berrikano 275 - Legutiano 276 - Manueta 277 - Izen deituren Nazioarteko legedia 667 - Arabako Batzar Nagusietan: Criterios de oficializaci6n de top6nimos 677 HARITSCHELHAR, Jean: - Aita Polikarpo Iraizozkoaren mendeurrena .. 79 - Federiko Krutwig jaunari ohore 419 - Pompeu Fabra eta Koldo Mitxelenari omenaldia 431 - Nafarroan FM irrati lizentzia berriak 595 - Licencias de radio FM a adjudicar en Navarra 596 - BBK-Euskaltzaindia sariak 757 - BBK-Sariak 763 - Euskal Herriko Unibertsitatea- Euskaltzaindia: Liburu aurkezpena 775 - Ie" Udako Euskal Unibertsitatea 797 INIGO, Andres: - Polikarpo Iraizozkoaren mendeurrena 51 - Euskaraz femeninoak egiteko izan diren bideez 257 812 EUSKERA - XLII (2. a1dia) INDABEREA OSINAGA, Julio: - Aita Polikarpo Iraizozkoa . 55 KALTZAKORTA MENTXAKA, Mitxel: - Leku esangurako posposiziotzako batzuk 333 KINTANA, Xabier: - Zinpekoak 361 - Alfonso Irigoien Etxebarria 401 KNORR, Hendrike: - Jose Ignacio Aranaren "Resefia Hist6rica de la Lengua Cantabra 0 Bascongada". Pertsona-izenen zerrenda 41 - 1997, XXXII. Euskalliburu eta disko azoka 789 KRUTWIG, Federiko: - Alfonso Irigoien Etxebarria 401 - Federiko Krutwig-i omenaldia 425 LANDART, Daniel: - Hautsi da kristala liburukiaren aurkezpenean 759 LARRANAGA, Nerea: - Jose Ignacio Aranaren "Resefia Hist6rica de la Lengua Cantabra 0 Bascongada". Pertsona-izenen zerrenda 41 LIBANO, Angeles: - Toponimia Medieval en el Pais Vasco: Letras B.....G. 783 LIZUNDlA, Jose Luis: - 1998.urterako Euskaltzaindiaren batzar egutegia 623 MAKAZAGA, Jesus Mari: - Gontzal Lopez Bizkaiko AEK-ko 325 - R. M. Azkue euskaltegiko Lander Arrasatek 327 - Hondarribiko udal euskaltegitik 329 - PortalelPortalza 331 - 'Ardatz' itzulpen zerbitzutik 691 - Berastegiko Udalaren hizkuntz kontsulta 695 - San Viator Komunitateko 697 - Loiola Irratia 699 - Eusko Legebiltzarreko erredaktoreak . 701 MORVAN, Michel: - Commentaire critique sur les 'Materiales para un diccionario eti- mol6gico vasco de la lengua vasca' 731 - Commentaire critique sur les 'Materiales para un diccionario eti- mol6gico vasco' 743 813 OIHARTZABAL, Befiat: - Euskalkietako hitzen morfologia finkatzerakoan agertzen den arazo batez 363 ONDARRA, Frantzisko: - Aita Polikarporen bizitza eta obrak 61 OTEGI, Juan: - Bilbao Bizkaia Kutxa- Euskaltzaindia: 'R. M." Azkue' literatura sa- riak 383 REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCA - Ikus Euskaltzaindia SALABERRI ZARATIEGI, Patxi: - Euskaraz femeninoak egiteko izan diren bideez 257 SALABERRI MUNOA, Patxi: - Gem liburua erretorikaren argitan (aurkezpen modura) 365 SAN MARTIN, Juan: -Euskera agerkarian egile aurkibidea (1980-1996) 281 - Errenteriaren izena dela eta 683 VERGARA, Leire: - Jose Ignacio Aranaren "Resefia Historica de la Lengua Cantabra 0 Bascongada". Pertsona-izenen zerrenda 41 YRIZAR, Pedro: - Moifologia del verbo auxiliar labortano 781 ZABALA, Pello: - X. 'korrika'-ren aurkezpenean 397 ZORROZUA,Iratxe: - Jose Ignacio Aranaren "Resefia Historica de la Lengua Cantabra 0 Bascongada". Pertsona-izenen zerrenda 41 ZUBIMENDI, Jose Ramon: - Euskararen kalitatea: zuzentasuna eta egokitasuna 705 ZUBIZARRETA, Nerea: - Jose Ignacio Aranaren mendeurrena 11