<<

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

i

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

E56 Encontro Brasileiro de Malacologia (21:2009: Rio de Janeiro, RJ)

Livro de Resumos do XXI Encontro Brsileiro de Malacologia. Sonia Barbosa dos Santos, Alexandre Dias Pimenta, Monica Ammon Fernandez e Silvana Carvalho Thiengo. Rio de Janeiro: Sociedade Brasileira de Malacologia: Universidade do Estado do Rio de Janeiro, Instituto de Biologia Roberto Alcântara Gomes, 2009. x + 457p.

1. - Brasil – Congressos. 2. Maricultura. Brasil – Congressos. 3. Diversidade biológica. Conservação. Taxonomia. Sistemática. Brasil-Congressos. I. Sociedade Brasileira de Malacologia. II. Universidade do Estado do Rio de Janeiro. III. Título.

CDU 592/599 (81) (063)

ii

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

XXI Encontro Brasileiro de Malacologia SOCIEDADE BRASILEIRA DE MALACOLOGIA UNIVERSIDADE DO ESTADO DO RIO DE JANEIRO INSTITUTO DE BIOLOGIA ROBERTO ALCANTARA GOMES PRESIDENTE DE HONRA HOMENAGEM ESPECIAL COMISSÃO ORGANIZADORA

COMISSÃO COLABORADORA COMISSÃO EDITORIAL iii

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Homenagem aos Sócios Fundadores e aos ex-Presidentes da SBMa Sócios fundadores ´ Presidentes e Vice-Presidentes * iv

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

COMISSÃO DE APOIO PATROCÍNIOS APOIO REALIZAÇÃO v

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

CONTEÚDO iv vii viii ix CONFERÊNCIA 1 MESAS REDONDAS 25 32 46 56 Achatina fulica 71 86 95 106 122 SIMPÓSIO 135 155 PAINEIS E COMUNICAÇÕES ORAIS 170 ÍNDICE AUTORES 444

EXPOSIÇÕES • • MINI-CURSOS • • • • • • •

vi

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

SAUDAÇÃO AOS CONGRESSISTAS DO XXI EBRAM

vii

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Octopus vulgaris Cuvier, 1797

Octopus vulgaris Octopus vulgaris

viii

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Homenagem o Presidente de Honra do XXI EBRAM Dr. Wladimir Lobato Paraense

ix

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

x

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

CONFERÊNCIACONFERÊNCIASSSS

1

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A hierarquia da natureza: da Scala Naturae ao conceito de filogenia Scala Naturae

2

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estado do conhecimento sobre a sistemática de Rissooidea Gray, 1847 recentes não marinhos sul-americanos

Andesipyrgus Aroapyrgus Heleobia Lithococcus Littoridina Pyrgophorus Potamolithus Idiopyrgus

3

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O gênero Octopus (Cephalopoda, Octopodidae) no nordeste do Brasil e seu estudo em ambiente natural

Conhecimento do gênero Octopus Octopus et al., et al., et al., et al,. Octopus Octopus macropus e O. joubini. O Projeto Cephalopoda-NE , et al 4

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Espécies do nordeste do Brasil Octopus, Octopus vulgaris Octopus (Callistoctopus) macropus – Octopus hummelincki– Octopus (Paroctopus) joubini Octopus (burryi Octopusdefilippi– Octopus insularis – Octopus Octopus insularis Octopus defilippi Octopus macropus Octopus hummelinck

Nova espécie – Octopus insularis Octopus insularis et al, Octopus vulgaris Octopus vulgaris

5

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudos em ambiente natural Octopus et al.in press.

Referências Cephalopods Ministério do Meio Ambiente Octopus insularis: Octopus insularis Octopus vulgarisJ. Molluscan Stud. .Amer. Malac. Bull. In press Octopusinsularis Fish Res. Systematic and Biogeography of Cephalopods 6

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Metabólitos secundários em moluscos marinhos: origens e funções Doris verrucosa Doris verrucosa Doris verrucosaet al Hymeniacidon et al., Hymeniacidon heliophila Hymeniacidonheliophila Dorisverrucosa Hymeniacidonheliophilaet al., Tambja et al.,

et al et al., 7

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

NH2

N N Br OCH3 OCH3 N H OH N N H N N O H H H H NH + +HN tambjamina A 2 HS OH tambjamina D [5’-desoxi-5'-(metiltio)-βββ-D-xilofuranosil]adenina T. stegosauriformisOkenia zoobotryon T. stegosauriformis Tambja Tambja OCH3 OCH3

N N H N N H Br H H H H + + NH2 HN tambjamina B tambjamina C

OCH OCH3 3 OCH3 H H N N H Br N N Br N N Br H H H H H H + +HN +HN HN tambjamina I tambjamina G tambjamina J Okenia zoobotryon HNN Zoobotryon verticillatum O. zoobotryon T. stegosauriformisO. zoobotryon CH3 N Br CH3 Br Br N CH3 (2,5,6-tribromo-1-metil-1H-indol-3-il)-N,N-dimetilmetanamina 8

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências et al. Journal of Natural Products67 Tambja eliora Chemico-Biological Interactions174 AaptosHymeniacidonheliophilaDorisverrucosaQuímica Nova 23 Botrylloides giganteumVerongula gigantea Ircinia felixCliona delitrixTambja elioraQuímica Nova 28

Apoio

9

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Aspectos da interação moluscos e helmintos de interesse médico e veterinário com ênfase em Achatina fulica Tylocephalum Achatina fulica et alA. fulica, Helix aspersa et al A. fulica et al. A. fulica Angiostrongylus cantonensis A. costaricensis Aelurostrongylus abstrusus , Strongylurus sp et al et alet alet al A. fulica Angiostrongylus et al Hylobates 10

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

lar Ae. abstrusus A. fulica et al A. cantonensis, A. costaricensis Ae. abstrusus A. fulica

et al Referências Nematode Parasites of Vertebrates Angiostrongylus cantonensis Memórias do Instituto Oswaldo Cruz Achatina fulica Angiostrongylus costaricensisRevista da Sociedade Brasileira de Medicina Tropical Parastrongylus cantonensis Emerging Infectious Diseases Achatina fulica Journal of Invertebrate Pathology Achatina fulica R Soc Trop Med Hygiene Achatina fulica Achatina fulica Journal of Tropical Medicine and Hygiene Achatina fulica Revista de Saúde Pública 31( Aelurostrongylus abstrusus Achatina (Lissachantina) fulicaJournal of Invertebrate Pathology 11

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Filogenia de los Nembrothinae (, Nudibranchia, Doridina): cuando las cosas no son lo que parecen NembrothaRoboastraTambja RoboastraTambja

Referencias Roboastra Australian Zoology14 Molecular Phylogenetics and Evolution43 Roboastra Bulletin of Marine Science83 Apoyo:

12

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

The evolution and development of snail handedness

et al. Lymnaea stagnalis et al. Amphidromsuset al. et al. 13

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Campeloma decisum Bradybaena lantzi et al. et al Cerion References Am Nat. Biomphalaria glabrata Neth. J. Zool. CerionEvolution PartulaProc. R. Soc. Lond. B DrosophilaDev. Dyn. Amphidromus. J Evol Biol. J. Genet. Nature

14

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Taxonomia molecular aplicada ao estudo de moluscos DNA barcode Biomphalaria Lymnaea Bulinus Omalonyx IberusDendropoma

Apoio:

15

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Phylogeny, biogeography and morphology of neotropical apple snails (Caenogastropoda, Ampullariidae) Pila

16

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Biodiversidade marinha na Internet: catálogo taxonômico e georeferenciado do OBIS requer controle da sua qualidade para transformar os seus registros comparáveis mundialmente

online De onde o OBIS obtém seus dados?

Que tipo de controle de qualidade está disponível para os registros no Portal? 17

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Para que serve um atlas online sobre a vida marinha? • • • • •

Benefícios • •

Como usaremos o OBIS? • • • • • • Tropical and Subtropical Western South Atlantic OBIS data setsdata setSin 18

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

data set data set Tabela 1. DIGIR_NAME Número Total N de Espécies

19

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

PLoS ONE Apoio:

20

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Zooartesanato de moluscos como ferramenta nas práticas de ensino e educação ambiental

et al et al.et al.

b c

b c a

21

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Apesar de ser uma atividade voltada principalmente para a geração de emprego e renda, de acordo com Repinaldo (2007), o zooartesanato contribui significantemente para aumentar a percepção ambiental e o incentivo à preservação dos ecossistemas costeiros através da sensação de interdependência entre homem e outros organismos vivos, vital para a manutenção dessa atividade. Nesta óptica, diversas iniciativas de projetos de educação ambiental existem, utilizando, entre outras ferramentas de intervenção, a produção de artefatos com conchas de moluscos e outros materiais. O projeto Mar & Arte, desenvolvido pela Fundação Alphaville no Centro de Estudos Aquáticos Costeiros do Instituto de Ciências do Mar da Universidade Federal do Ceará (Labomar/UFC) junto a Comunidade Mangabeira no município de Euzébio - Ceará, é uma boa experiência do uso de conchas de moluscos na fabricação de adornos femininos e objetos de decoração. As mulheres envolvidas no projeto trabalham no cultivo de ostras- do-mangue no segundo semestre do ano e na confecção do artesanato com conchas de ostras no primeiro semestre, quando o aumento das chuvas impede a manutenção dos cultivos. O conhecimento da dinâmica ambiental, bem como a necessidade de preservação das áreas adjacentes ao estuário são fundamentos essenciais assimilados pelas marisqueiras e, por suas famílias, para que a atividade seja sustentável. O comércio de conchas de moluscos, ou mesmo de artefatos produzidos a partir destes, contribui também para o conhecimento da diversidade de espécies destes organismos e pode despertar os consumidores destes produtos para questões conservacionistas locais ou regionais. O livro “Conchas de moluscos no artesanato cearense” (Farias & Rocha-Barreira 2007) aborda esta temática, na medida em que descreve e ilustra inúmeras peças artesanais, identifica as espécies utilizadas e tras informações gerais sobre a biologia dos moluscos em uma linguagem acessível para diferentes públicos. Outra forma de utilização de artefatos de moluscos em iniciativas de educação ambiental é a incorporação destas peças aos acervos de coleções científicas e de exposições em museus. Desta forma, não somente os aspectos culturais estarão preservados e divulgados, mas também a riqueza de espécies nas localidades em que as peças são produzidas. Neste sentido, cerca de 80 peças confeccionadas com moluscos estão depositadas na Coleção Malacológica “Prof. Henry Ramos Matthews” do Labomar/UFC provenientes de diferentes regiões do litoral nordeste e sudeste do Brasil. Evidenciando-se que o zooartesanato com conchas de moluscos tem um papel relevante na divulgação da diversidade destes animais em nosso litoral, destaca-se também a importância da educação ambiental junto às comunidades para que a atividade de confecção destes artefatos não se torne predatória e que continue sendo uma importante forma de expressão de criatividade e cultura das comunidades costeiras.

Referências Alves, M. S.; Silva, M. A.; Melo Júnior, M.; Paranaguá, M. N. & Pinto, S. L. 2006. Zooartesanato comercializado em Recife, Pernambuco, Brasil. Revista Brasileira de Zoociências 8 (2): 99-109. D'Oliveira, R. G.; Pereira-Filho, N. S.; Boccardi, N. A. C.; Rodrigues, L. G.; Madruga, R. S. & Rocha-Barreira, C. A. 2008. Moluscos comercializados no artesanato no litoral do Rio Grande do Norte - Brasil In: VII Congresso Latinoamericano de Malacologia, Valdivia. Farias, M. F.; Rocha-Barreira, C. A. 2007. Conchas de Moluscos no Artesanato Cearense. Coleção 2, Fortaleza, NAVE/LABOMAR (UFC), 156p. 22

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Repinaldo, F. P., Tonini, J. F. 2007. Aproveitamento integral do pescado em comunidades pesqueiras de Jacaraípe, Serra, ES: abordagens sobre educação para um desenvolvimento sustentável. In: Anais do VIII Congresso de Ecologia do Brasil, Caxambu. Santos, A. M. dos. 1981. O Mundo Encantado das Conchas. Vitória. Silva, A. F.; Dias, T; Costa, A.; Santos, R.; Bezerra, A. R. 2007. Zooartesanato comercializado na costa da Paraíba (Nordeste do Brasil): implicações ecológicas e conservacionistas. In Anais do VIII Congresso de Ecologia do Brasil, Caxambu.

23

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

MESASMESASMESAS REDONDASREDONDAS

24

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

EEESSTADOTADO ATUAL DO CONHECIMENTO SOBRE OPISTHOBRANCHIAPPISTHOBRANCHISTHOBRANCHIA NO BRASILRASILRASIL

25

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

El estado de los estudios sobre Opistobranquios en Brasil

26

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nuevos datos sobre los Opistobranquios del litoral de Brasil

27

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Trabalho curatorial da Coleção do Dr. Ernest Marcus e Dra. Eveline Marcus no Museu de Zoologia da Universidade de São Paulo voucher 28

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Trabalho realizado na Coleção Marcus e.g., 29

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Journal of Molluscan Studies Naturale Agradecimentos

30

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Proyecto Anfiatlantismo, Alopatría y Especies crípticas en Moluscos Opistobranquios: un abordaje global

31

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

TTTEMASEMAS EM ENSINONSINO DE MALALACOLOGIAACOLOGIA

32

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O papel do Museu de Malacologia Prof. Maury Pinto de Oliveira no ensino e na formação de novos profissionais

“ et al. 33

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Subulina octonaRevista Brasileira de Zoologia12 ´ Sarasinula linguaeformis Revista Brasileira de Zoociências

34

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos e ensino em museus

Os moluscos nos museus A história dos animais 35

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Museu, espaço de educação

1 Lei 11904/2009, artigo 1 - Consideram-se museus, para os efeitos desta Lei, as instituições sem fins lucrativos que conservam, investigam, comunicam, interpretam e expõem, para fins de preservação, estudo, pesquisa, educação, contemplação e turismo, conjuntos e coleções de valor histórico, artístico, científico, técnico ou de qualquer outra natureza cultural, abertas ao público, a serviço da sociedade e de seu desenvolvimento. 2 Lei 11904/2009, artigo 29 - Os museus deverão promover ações educativas, fundamentadas no respeito à diversidade cultural e na participação comunitária, contribuindo para ampliar o acesso da sociedade às manifestações culturais e ao patrimônio material e imaterial da Nação. 36

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Groupe de recherche sur l'éducation et les musées et al. et al. et al. Ultimas considerações

3 Vale destacar aqui, como o fazem Pérez e Molini (2004), que os museus podem contribuir com a aquisição de conhecimento por alunos dos mais diferentes níveis, não só escolares, mas até universitários. 37

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Revista de Educação Ensino de Ciências e Cidadania Caderno Catarinense de Ensino de Física Revista Eletrónica de Enseñanza de las Ciencias História, Ciências

38

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estratégias de educação em saúde na escola e na comunidade: o potencial do teatro na divulgação da esquistossomose

todos devem representar, todos devem protagonizar as necessárias transformações da sociedade”. o teatro no campo educacional se diferencia do teatro mais direcionado ao entretenimento, por ter como objetivo levar conhecimentos científicos e fazê-los interagir com o conhecimento já existente nos educandos”.

39

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O feitiço da Lagoa” Referências In

40

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Educação ambiental e malacologia: desafios e perspectivas

41

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

• • • •

42

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

• • • • • • •

43

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Turismo rural e esquistossomose et al. et al. et al.et al. et al. et al. et al. et al.et al. Referências Cad Saúde Pública Mem Inst Oswaldo Cruz 44

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

J Travel Med Mem Inst Oswaldo Cruz Mem Inst Oswaldo Cruz J Travel Med J Infect Dis Cad Saúde Pública Emerg Infect Dis Mem Inst Oswaldo Cruz

45

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

GGGEOPEOPROCESSAMENTOROCESSAMENTO EM MALALACOLOGIAACOLOGIA E SAÚDE PÚBLICAÚBLICAÚBLICA

46

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Sistema de informações geográficas aplicado ao estudo dos moluscos de importância medica no Brasil Angiostrongylus costaricensis Angiostrongylus cantonensis Fasciola hepatica Schistosoma mansoniet al. et al A. cantonensisP. canaliculataet al. et al. Biomphalaria et al. BiomphalariaB. glabrataB. tenagophila B. stramineaet al.et al. . E S. mansoniet al. et al.

47

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

B. glabrata et al. Referências Parasitol. Today Moluscos Brasileiros de Importância Médica, Distribuição espacial da esquistossomose na localidade de Pedra Preta, município de Montes Claros, Minas Gerais - Brasil Schistosoma mansoni Mem Inst Oswaldo Cruz Biomphalaria Acta Trop Mem Inst Oswaldo Cruz Acta Trop Res. Rev. Parasitol. Parassitologia Angiostrongylus cantonensis PLoS Negl Trop Dis Distribuição espacial das espécies de Biomphalaria nos municípios de Coronel Pacheco, Goianá e Piau, Minas Gerais - Brasil

48

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Identificação de fatores bióticos e abióticos envolvidos na distribuição de moluscos límnicos na Mesorregião Noroeste Fluminense, através de geoprocessamento

49

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Melanoides tuberculatus Biomphalaria M. tuberculatus Biomphalaria

50

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribuição geográfica e espacial das especies de moluscos vetores da esquistossomose no litoral e região metropolitana de Pernambuco Biomphalaria glabrata Biomphalaria straminea B. straminea S. mansoni. B. straminea B. straminea 51

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

52

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

B. straminea S. mansoni Biomphalaria glabrata Schistosoma mansoni

53

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

54

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Um panorama dos estudos de malacologia usando técnicas de geoprocessamento com ênfase em saúde pública

55

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

IIINNTEGRAÇÃOTEGRAÇÃO DAS PPESQUISASESQUISAS EM DIVERSIDADE, BIOLOGIA, EVOLUÇÃO E PESCA DE CEPHALOPODAEPHALOPODA: DESAFIOS PARA UM FUTURO SUSTENTÁVEL

56

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Diversidade de Cephalopoda no Brasil

et al. et al. et al. et al. et al. et al. et al Eledone masyae Loligo surinamensis Vosseledone charrua Benthoctopus oreganeae Eledone gauchaOctopus insularis Spirula spirula Heteroteuthis dispar Nectoteuthis pourtalesi 57

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Rondeletiola minor Rossia Rossia tortugaensis Semirossia tenera Loligo plei Loligo sanpaulensis Loligo surinamensis Lolliguncula brevis Sepioteuthis sepioidea Pickfordiateuthis pulchella Ancistrocheirus lesueuri Architeuthis Bathyteuthis Brachioteuthis riisei Chiroteuthis capensis Chiroteuthis veranyi Grimalditeuthis bonplandi Chtenopteryx sicula Cranchia scabra Leachia atlantica Liocranchia reinhardti Egea inermis Helicocranchia Liguriella podophthalma Megalocranchia maxima Taonius pavo Discoteuthis discus Abraliopsis atlantica Abraliopsis pfefferi Abralia redfieldi Abralia veranyi Enoploteuthis anapsis Enoploteuthis leptura Histioteuthis corona corona Histioteuthis meleagroteuthis

58

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Lycoteuthis lorigera Selenoteuthis scintillans Mastigoteuthis magna Neoteuthis thielei Taningia danae Octopoteuthis megaptera Illex argentinus Illex coindetti Hyaloteuthis pelagica Ommastrephes bartramii Ornithoteuthis antillarum Sthenoteuthis pteropus Symplectoteuthis luminosa Todarodes filippovae Moroteuthis ingens Moroteuthis robsoni Onychoteuthis banksii Pholidoteuthis adami Pyroteuthis margaritifera Pteryogioteuthis giardi Thysanoteuthis rhombus Vampyroteuthis infernalis Opistoteuthis agassizii Cirroteuthis magna Cirroteuthis muelleri Amphitretus pelagicus Japetella diaphana Eledonella pygmaea

59

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Benthoctopus oregonae Graneledone Octopus burryi Octopus defilippi Octopus hummelincki Octopus insularis Octopus joubini Octopus macropus Octopus tehuelchus Octopus vulgaris Scaeurgus unicirrhus Pteroctopus tetracirrhus Eledone gaucha Eledone massyae Vosseledone charrua Haliphron atlanticus Argonauta argo Argonauta nodosa Ocythoe tuberculata Tremoctopus violaceus Referências Biologia Tecnologia do Paraná Bull. Mar. Sci. Revista Brasileira de Biologia Jounal of Molluscan Studies

60

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Bulletin of Marine Science Papéis Avulsos do Museu de Zoologia da USP Bulletin of Marine Sciences Bolm.Inst.Pesca Bull. Mar. Sci. Gulf. Carib.

61

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Avanços no entendimento do crescimento e estratégias populacionais dos cefalópodes: suscetibilidade à exploração pesqueira e mudanças climáticas Illex illecebrosusIllex argentinusLoligo plei 62

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

63

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Desafios à conservação da biodiversidade de Cephalopoda no Brasil et al. et al.

64

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Critérios IUCN Redução populacional Distribuição geográfica restrita Extinta Pequeno Categorias (EX) tamanho da Lista populacional e Vermelha em declínio

População Extinta na muito pequena natureza ou restrita (EW) Análise quantitativa Criticamente em perigo (CR) AMEAÇADAS AMEAÇADAS Dados adequados Em perigo (EN) Avaliadas

Vulnerável Espécies (VU) Não avaliadas (NE) Quase ameaçada (NT) Deficiente Menor de dados preocupação (DD) (LC)

65

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Loligo sanpaulensis Referências Megadiversidade Trends in Ecology and Evolution

66

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Pesquisas em sistemática e biologia evolutiva de Cephalopoda: avanços, desafios e papel na conservação da biodiversidade Classificação dos cefalópodes viventes (Boletzky, 2003) Hipóteses de relações filogenéticas entre os cefalópodes viventes et al. 67

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. et al. Decabrachia: mais diverso, menos resolvido et al. et al. Spirula spirula Spirula spirula S. spirula et al.et al. et al. et al. et al. Vampyromorpha: “lula-vampiro” ou “polvo-vampiro”? Vampyroteuthis infernalis et al.

68

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al.et al. et al. et al. et al. et al. Desafios e perspectivas para o futuro in situ et al. Importância do trabalho dos sistematas na conservação da biodiversidade et al. et al. Referências Advances in Marine Biology Bulletin of Marine Science Evolutionary Biology

69

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nature Phylogenetic systematics Cladistics Cladistics Nature Fauna und Flora des Golfes Von Neapel Die Fossilen Tintenfische. Eine Paläozoologische Monographie. Fauna und Flora des Golfes Von Neapel In Phylogeny and Evolution of the Mollusca Proceedings of the Zoological Society of London NautilusJournal of Morphology Journal of Molluscan Studies Molecular Phylogenetics and Evolution Cladistics Smithsonian Contributions to Zoology American Malacological Bulletin South African Journal of Marine Science

70

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

AAACHATINA FULICA NO BRASILRASILRASIL: ESTADO ATUAL DO CONHECIMENTO

71

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Protocolo para diagnóstico e monitoramento de populações de Achatina fulica Achatina fulica A. fulica et al. et al. A. fulica 72

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. a et al. A. fulica A. fulica

73

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Achatina fulica Revista Brasileira de Zoologia Achatina fulica.Revista Brasileira de Zoologia Achatina fulica Estudos de Biologia. Achatina fulica Biota Neotropica. Achatina fulica Biota Neotropica. Achatina fulica Bioikos Achatina fulica Estudos de Biologia. The giant african snail: a problem in economic malacology. Achatina fulica Cadernos da biodiversidade.

74

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Programa de monitoramento da dispersão do molusco Achatina fulica no Município do Rio de Janeiro Achatina fulica Achatina Achatina fulica . Angiostrongylus Angiostrongylus cantonensis Achatina

75

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A. fulica Angiostrongylus costaricencis Programa de monitoramento Angiostrongylus A. fulica

76

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A. fulica A. fulica A. cantonensisA. costaricensis

77

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O caracol gigante africano presente no Brasil: uma só espécie?

Achatinafulica cf et al Achatina Achatina A. (L.) fulica Achatina (L.) panteraAchatina (L.) lacteaAchatina (L.) reticulataAchatina (L.) alissaAchatina (L.) delorioriAchatina (L.) zanzibaricaAchatina (L.)iredalei Achatina (L.) albopictaAchatina (Lissachatina , A. fulica, tanto Helix aspersa A. (L fulica A. (L.) fulica AchatinaA. (L) delorioli sic Referências Bull. Mus. Comp. Zool. Bull. Mus. Comp. Zool..

78

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Achatina fulica,Biol. Invasion Achatina (Lissachatina), Achatina (Lissachatina.) fulica A. fulica A. lactea A. panthera A . zanzibarica A. allisa A. deloriori A. iredalei A. albopicta A. reticulata

79

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Achatina(Lissachatina)Achatina. (Lissachatina) fulica A. fulica A. panthera A. zanzibarica A. iredalei A. albopicta A. reticulata

80

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Infestação de Achatina fulica no Brasil: aspectos relacionados à saúde humana e

Achatina fulica et al.A. fulica A.fulica A. fulica Angiostrongylus cantonensis Angiostrongylus costaricencis A. fulica A. cantonensis et al. et al. et al. et al. A. fulica et al. A.fulica et al. . et al. A. fulica Aelurostrongylus abstrusus A.fulica A. fulica et. al. Angiostrongylus Rattus norvergicus et al. Rhabditis Aelurostrongylus abstrusus StrongylurisAngiostrongylus cantonensis Rhabditis Rhabditis A. abstrusus 81

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Strongyluris Strongyluris A. cantonensis A. fulica R. norvergicus

et al. A. fulica A. fulicaA. fulica Referências Angiostrongilyasis cantonensisJ. Infect Dis Angiostrongylus cantonensis Mem. Inst. Oswaldo Cruz Pulmonema cantonensis Ann. Parasitologie Humaine et Comparée Angiostrongylus cantonensis, Soc. Sci. Med., Angiostrongylus cantonensis New England J. Med. Achatina fulica , New Zealand. Angiostrongylus cantonensis Angiostrongylus cantonensisAchatina fulicaFood – Borne Parasitic Zoonosis

82

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Achatina fulica Journal of Parasitology Achatina fulicaBiol Invasions Aelurostrongylus abstrusus Achatina Lissachatinafulica Journal of Invertebrate Pathology Angiostrongylus cantonensisAm. J. Trop. Med. Hyg.

83

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Biologia molecular aplicada ao diagnóstico de nematóides Angiostrongylus spp. com importância médico-veterinária Angiostrongylus costaricensisAngiostrongylus cantonensis Angiostrongylus vasorum

Cla A. costaricensis A. cantonensis A. vasorum et al A. cantonensis et al Sarasinula marginata Subulina octona A. fulica Bradybaena similaris S. marginata S. octona A. fulica B. similaris A. costaricensis A. cantonensis A. vasorumA. cantonensis A. cantonensis.

84

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Achatina fulica A. cantonensis Angiostrongylus Referências Angiostrongylus costaricensis A. cantonensisA. vasorum Mem Inst Oswaldo Cruz 98 Memórias do Instituto Oswaldo Cruz 102 Strongyyloides stercoralis Rev Ser Saúde públ 1 Angiostrongylus cantonensisMalacologia 7 Apoio

85

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

MANANGUEZALGUEZAL

86

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Biotecnologia dos Manguezais: atividade antiproliferativa de metabólitos produzidos pela bactéria simbionte de Teredinidae sobre diferentes linhagens tumorais

Teredinibacter Teredinibacter turnerae

in symbio T. turnerae Candidatus E. sertula bry T. turnerae T. turnerae T. turnerae T. turnerae T. turnerae in symbio in vitro T. turneraetca T. turnerae T. turnerae Neoteredo reynei T. turneraeN. reyneiT. turnerae T. turnerae

87

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O uso do gastrópode Melampus coffeus como indicador ecológico do estado de degradação ambiental dos manguezais do Ceará. et al. Melampus coffeus et al. Rhizophora mangle et al. R. mangle M. coffeus M. coffeus R. mangle M. coffeus 88

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

M. coffeus Referências Melampus bidentatusSuccinea wilsoni The Nautilus Melampus bidentatus, Geukensia demissa, The Nautilus Malacologia Proceedings of the Zoological Society of London. Restoration Ecology Melampus coffeus Acanthopleura granulata Marine Ecology Melampus bidentatus Journal of Experimental Marine Biology and Ecology Melampus coffeus Melampus coffeus

89

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Manguezais do Brasil: da conservação estrita às reservas extrativistas

outwelling de facto 90

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

• reservas de manguezais • • • reservas de pesca ou reservas extrativistas

91

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

92

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Zooarqueologia de moluscos de manguezal 93

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Science Revista do Museu de Arqueologia e Etnologia Quaternary Science Reviews Revista da Universidade de São Paulo Boletim do Instituto Oceanográfico Marine Research Archaeozoologia Science Apoio

94

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

SSSIISTEMÁTICASTEMÁTICA E BIOLOGIBIOLOGIAA DAS OSTRAS NATIVAS BRASILEIRAS

95

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A complexidade da sistemática das ostras nativas Ostrea CrassostreaLopha Crassostrea Crassostrea rhizophorae Crassostrea brasilianaCrassostrea arborea Crassostrea rhizoporae praiaCrassostrea paraibanensis Crassostrea

96

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Características morfológicas de ostras nativas como ferramenta para identificação de espécies Crassostrea rhizophorae Crassostrea brasiliana et al. et al. C. rhizophorae Rhizophora mangle C. brasiliana Crassostrea C. brasiliana C. rhizophorae • Crassostrea brasiliana: C. brasiliana • Crassostrea rhizophorae CrassostreaOstrea

97

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Agradecimentos Crassostrea Referências Seashells of et al. Crassostrea Marine Biology Biol Bull Crassostrea

98

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Sistemática, reprodução e biologia das espécies de ostras nativas do Brasil

Crassostrea Crassostrea Crassostrea brasiliana Crassostrea rhizophorae C. rhizophorae C. brasiliana

99

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Sistemática molecular e estruturação populacional de ostras nativas brasileiras Crassostrea rhizophorae Crassostrea brasiliana et al.et al. Crassostrea paraibanensis Crassostrea virginica Crassostrea gigas et al. Crassostrea gasaret al.Crassostrea et al. Crassostrea et al.et al. Crassostrea C. brasilianaC. rhizophorae C. brasiliana C. rhizophorae CrassostreaC. virginica C. gasarC. gigasC. paraibanensis C. virginica C. rhizophoraeC. brasilianaC. paraibanensis C. gasarC. brasiliana

C. rhizophorae FST PC. brasiliana FST P Crassostrea

100

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A

B

Figura 1. loci CrassostrearhizophoraeC. brasiliana Referências Crassostrea In C. virginica CrassostreaMarine Biology Biological Bulletin Crassostrea 101

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Crassostrea gigas Biological Invasions Crassostrea brasiliana C. rhizophorae C. gigas Aquaculture Research CrassostreaJournal of Molluscan Studies Apoio:

102

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ostras perlíferas nativas do Brasil PteriaPinctada Pteria Pteria duartei Pteria capurupimicaPteria infelix Pteria linguiformis Pteria mossoroensisPteria invalida Pteria serini Pteria hirundo Pteria colymbusPteria atlanticaPinctada imbricadaPinctada radiata Pinctada Pteria Pinctada Pteria

103

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Pteria hirundo Pteria et al. et al. Pteria hirundo Polydora Maladie du Pie Ostracobable implexa Crassostrea gigas Referências American seashells In Marine products of commerce Pteria hirundo In Anais do XX Encontro Brasileiro de Malacologia. Pteria hirundo In Trabalhos Científicos do XXVII Congresso Brasileiro de Zoologia.

104

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

American Malacological Bulletin 15 Synopsis of Infectious Diseases and Parasites of Commercially Exploited Shellfish: Ostracoblabe implexa (Shell Disease) of Oysters. ‐‐ Metodos de prevenction, manejo e control de La plaga Polydora (polychaeta: Spionidae) em cultivos de Argopecten purpuratus (Bivalvia: Pectinidae). Programa FAT-PYMI. Proceedings of the Malacological Society Informativo Sbma Informativo Sbma Mollusc Diseases: Guide for the shellfish farmer. InOrigin and evolutionary radiation of the Mollusca. Cliona truittiIn New Perspectives in Sponge Biology : Papers from the Third International Conference on the Biology of Sponges 1985. Seashells of Brazil. Boletim do Instituto Geológico The Pearl Oyster. Pteria hirundo In

105

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

EEESQUISTOSSOMOSESQUISTOSSOMOSE MANSÔNICA NO BRASILRASILRASIL

106

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O programa de controle da esquistossomose em São Paulo: situação e perspectivas

Schistosoma mansoni Biomphalaria glabrata Biomphalaria tenagophila Biomphalaria straminea S. mansoni

Óbitos

700

600

500

400

300

200

100

0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ano Dengue Malária Esquistossomose Leishmaniose Visceral

107

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al et al

A B

C

Schistosoma mansoni A Biomphalaria glabrataB Biomphalaria tenagophila C Biomphalaria straminea

et al

108

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

S. mansoni S. mansoni et al

Casos

4000 3500 3000 2500

2000 1500 1000

500

0

1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007* 2008* 1998** Ano S. mansoni

109

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

S. mansoni

Referências Ci e Cult Situação da esquistossomose no Estado de São Paulo. + Schistosoma mansoniRev Soc Bras Med Trop BEPA Schistosoma mansoniRev Soc Bras Med Trop

110

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Epidemiologia e controle da esquistossomose mansoni no Brasil Schistosoma Schistosoma mansoni Schistosoma Biomphalaria S. mansoniBiomphalaria glabrata Biomphalaria stramineaBiomphalaria tenagophila S. mansoni 111

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

S.mansoni

112

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A dispersão e a distribuição atual dos moluscos hospedeiros naturais da esquistossomose no Brasil Schistosoma mansoni Biomphalaria glabrata B. glabrataet al. A B

Biomphalaria glabrata B. glabrata 113

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

B. glabrataBiomphalaria tenagophila et al. B. glabrataBiomphalaria stramineaB. tenagophila B. tenagophila Planorbis ferrugineus B. tenagophila B. tenagophila B. tenagophila Biomphalaria occidentalis Biomphalaria tenagophila guaibensis A B Biomphalaria tenagophila S. mansoni B. straminea

114

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

B. straminea et al.et al.et al. B. tenagophila B. straminea Biomphalaria kuhniana Biomphalaria peregrinaBiomphalaria intermedia Biomphalaria amazonica A B

Biomphalaria straminea B. straminea B. straminea B. straminea

115

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. B. glabrata, S. mansoni Referências Cadernos de Saúde pública 17 Schistosoma mansoni Biomphalaria glabrata, B. straminea B. tenagophila In Vigilância e Controle de Moluscos de moluscos de Importância Médica: Diretrizes Técnicas Biomphalaria glabrata, B. straminea B. tenagophila Schistosoma mansoni In Schistosoma mansoniEsquistossomose: uma visão multidisciplinar Biomphalaria straminea, Schistosoma mansoni, Revista de Saúde Pública 4: Schistosoma mansoni. Revista do Instituto Adolfo Lutz, 40: Revista da Sociedade Brasileira de Medicina Tropical 23 Biomphalaria straminea Biomphalaria glabrata Folia Clinica et Biologica 35: Introdução à Geografia Médica do Brasil Memórias do Instituto Oswaldo Cruz 86 Biomphalaria Revista de Saúde Pública 5: In Schistosoma mansoniEsquistossomose: uma visão multidisciplinar

116

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Esquistossomose em áreas de baixa endemicidade no Estado do Ceará

Schistosoma mansoni Biomphalaria Biomphalaria, “habitat” ). S. mansoni , Schistosoma et al. et al. et al.et al. et al. S. mansoni et al.

117

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et. alet. al. enzyme linked immunosorbent assay) et al. et al. Referências Rev. Soc. Bras. Med. Trop. Mem. Inst. Oswaldo Cruz

118

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Cad. Saúde Pública Rev. Soc. Bras. Med. Trop.

119

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Investigação da ocorrência de Biomphalaria cousini no Brasil e sua suscetibilidade ao Schistosoma mansoni Biomphalaria, Biomphalaria glabrataBiomphalaria tenagophila Biomphalaria straminea Schistosoma mansoni . Biomphalaria peregrina Biomphalaria amazonica Biomphalaria Biomphalaria B. amazonicaet al. B. amazonica et al.et al. B. amazonica. Biomphalaria Biomphalaria .S.mansoni B. amazonica Biomphalaria cousini B. amazonica B. cousini. bootstrap. B. cousini S. mansoni B. cousini B. amazonicaB. cousini Referências Biomphalaria amazonica Schistosoma mansoniRevInst Med Trop Sao Paulo Biomphalaria Schistosoma mansoniMol. Biology and Evolution 120

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Biomphalaria Journal of Molluscan Studies Biomphalaria peregrina Schistosoma mansoniRev Inst Med Trop São Paulo Biomphalaria amazonica B. cousini . Rev Bras Biol BiomphalariaMem. Inst. Oswaldo Cruz

121

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

FILOGENIA

122

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Família Veronicellidae: situação atual da sistemática, filogenia e perspectivas Filicaulis Flagelicaulis Laevicaulis Pseudoveronicella Pseudoveronicella HoffmanniaCongoveronicellaVaginina Filicaulis Filicaulis , LaevicaulisSarasinula , Semperula Valiguna Veronicella Angustipes Belocaulus Colosius Diplosolenodes Forcartulus HeterovagininaLatipesLeidyula Microveronicella Montivaginulus Novovaginula Phyllocaulis Potamojanuarius Sarasinula Simrothula Vaginulus Veronicella Zilchulus Valiguna Semperula 123

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Laevicaulis Pseudoveronicella Filicaulis VeronicellaLeydiula Sarasinula Angustipes Belocaulus Diplosolenodes Latipes Simrothula Belocaulus difficilisBelocaulus angustipes DiplosolenodesLatipesSimrothula ColosiusMontivaginulus PhyllocaulisVaginulus Veronicella Leidyula Heterovaginina limayana Novovaginula rosanaePotamojanuarius fuscus Filicaulis Sarasinula Belocaulus, Angustipes Colosius Heterovaginina, Montivaginulus, Novovaginula, PotamojanuariusVaginulus. Phyllocaulis et al. AngustipesBelocaulusSarasinula Veronicella Leidyula Colosius Referências Annales du Musée du Congo Belge, Sciences Zoologiques Proceedings of the Malacological Society of London Annals of the Natal Museum Phyllocaulis Zoologica Scripta. Memoirs of the Queensland Museum

124

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Filogenia morfológica de Veronicellidae, filogenia molecular de Phyllocaulis Colosi e descrição de uma nova espécie para a família (Mollusca, Gastropoda, ). Biociências Iheringia Arquivos de Zoologia Iheringia Iheringia Iheringia Iheringia Archive für Molluskenkunde

125

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Filogeografia de moluscos marinhos sul-americanos

et al. et al. et al. et al. Concholepas concholepas, et al. Mesodesma mactroidesDonax hanleyanus Donax hanleyanusMesodesma mactroides Φ

π ´ ´ ´ ´ Φ M. mactroides D. hanleyanus π P

126

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

D. hanleyanus M. mactroides

D. hanleyanus. M. mactroides vs M. mactroides D. hanleyanus Apoio: Referências Concholepas concholepas. J Biogeogr Haliotis asinineMol Ecol Potamopyrgus antipodarumMol Ecol Doris kerguelenensis Mol Ecol

127

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Journal of Biogeography Deminucula atacellana Mol Ecol

128

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Filogenia do gênero Adelomelon com base em dados morfológicos Adelomelon AdelomelonWeaveria Pachycymbiola et al. Pachycymbiola Adelomelon Adelomelon Adelomelon O. magellanicaO. simulatrixO. americanaZ. dufresneiP. corderoiH. charcotiA. brasilianaA. ferussaciiA. ancillaA.beckii – A. riosi Adelomelon s.s. Pachycymbiola Adelomelon Pachycymbiola Adelomelon 129

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Fundamentos de Sistemática Filogenética. Conchiglia Conchiglia Cladistics Bull. Am. Paleo. Volutes.´ Adelomelon J. Paleo. Livin Volutes; A monograph to the recent Volutidae of the world.

130

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Abordagens filogenéticas em aplacofóros

outgroups et al

Figura 1 - Proposta filogenética de Salvini-Plawen (1980) Figura 2 – Proposta filogenética de Scheltema (1996)

131

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Figura 3 - Proposta filogenética de Haszprunar (2000) Figura 4 - Proposta filogenética de Told et al. (2008) et al Chaetoderma Chaetoderma Helicoradomenia et al. et al. e.g

132

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Proceedings of the National Academy od Sciences of the United States of America American Malacological Bulletin, Ruthenica Chaetoderma nitidulumActa Zoologica Invertebrate Biology Molecular Phylogenetics and Evolution Malacologia Proceedings of the Ninth International Malacological Congres, Iberus InOrigin and Evolutionary radiation of Mollusca In Origin and Evolutionary radiation of Mollusca In:Phylogeny and Evolution of the Mollusca

133

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

SIMPÓSIOS

134

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

CONSERVAÇÃO DE MOLUSCOS LÍMNICOS: TAXONOMIA, DIVERSIDADE, ECOLOGIA DE COMUNIDADES E DE POPULAÇPOPULAÇÕESÕES E ESTRATÉGIAS DE CONSERVAÇÃO

135

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Defying water’s end: do we need different conservation strategies for aquatic systems compared to terrestrial? et al. et al. et al. 136

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. et al. et al. et al.

137

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. et al. et al. et al. Acknowledgements References Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems Estratégias e ações para a conservação da biodiversidade no Estado do Rio de Janeiro, Science : Ecological Applications Defying Ocean's End: An Agenda for Action. Biologia da Conservação: Essências. 138

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Journal of Applied Ecology Estratégias e ações para a conservação da biodiversidade no Estado do Rio de Janeiro, Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems Neotropical Biology and Conservation Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems Watershed Management. Science Ecological Applications

139

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A freshwater mussel propagation program for restoring aquatic ecosystems and endangered

140

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Conhecimento atual dos bivalves de água doce da América do Sul: ameaças e estratégias para conservação na Amazônia et al et al et al Sphaerium Limnoperna Callonaia Castalia Diplodon Paxyodon PrisodonTriplodon Anodontites Bartlettia, Diplodontites Fossula Haasica, Leila Monocondylaea Mycetopoda Mycetopodella, Tamsiella Acostaea Congeria Mytilopsis Corbicula Cyanocyclas Byssanodonta Eupera Musculium Pisidium Sphaerium Erodona Anticorbula

141

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al Anodontites trapesialis Corbicula Limnoperna fortunei et al et alet alet al L. fortunei Corbicula flumineaPaxyodon syrmatophorus et al C fluminea et al et al

142

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

L fortunei Agradecimentos

Referências In Biodiversidade do Estado de São Paulo, Brasil: síntese do conhecimento ao final do século XX: Invertebrados de água doce Corbicula flumineaActa Amazonica Paxyodon syrmatophorus Journal of Molluscan Studies Hydrobiologia Journal of North American Benthological Society Limnoperna fortunei Biological Invasions Anodontites trapesialis forbesianus Physis Amazoniana Anodontites trapesialis Anodontites elongatus Revista Brasileira de Zoologia 143

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Anodontites trapesialis Revista Brasileira de Zoologia Anodontites trapesialis Belgian Journal od Zoology Corbicula flumineaEnvironmental Pollution Limnoperna fortuneiThe Nautilus InDas Tierreich. Anodontites trapezeus Anodontites trapesialis Boletim de Zoologia da Universidade de São Paulo: Neotropica Iheringia, Série Zoologia Acta Biologica Leopoldensia Triplodon chodo Revista Brasileira de Zoologia Amazoniana Sphaerium The Nautilus Limnoperna fortunei Revista Brasileira de Zoologia Memoria de la Fundación La Salle de Ciencias Naturales Aspectos comparativos da morfologia e comportamento reprodutivo de três espécies de Corbicula Mühlfeld, no lago Guaíba, Rio Grande do Sul, Brasil (Bivalvia, Corbiculidae). Revista Chilena de Historia Natural Gayana In Biodiversidade do Médio Madeira: Bases científicas para propostas de conservação. Corbicula fluminea . Acta Amazonica

144

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Check List Revista de Biología Tropical Limnoperna fortunei Revista Brasileira de Zoologia Anodontites trapesialis Studies on Neotropical Fauna and Environment Land and freshwater molluscs of Brazil.

145

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

El conocimiento de la diversidad de Sphaeriidae en América del Sur: herramienta clave para la evaluación de situaciones de riesgo y desarrollo de estrategias de conservación Pisidium Pisidium EuperaByssanodontaMusculiumSphaerium • Eupera • Byssanodontasensu • Pisidium • Sphaerium y Musculium

146

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

taxonomic inflation et al. hot spots Referencias Eupera elliptica Malacological Review Supplement Trends in ecology and evolution : Pisidium Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales n. s. Eupera elliptica Neotropica 147

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Philosophical transactions of the Royal Society of London B 359: Conservation Biology

148

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Dispersão do mexilhão dourado no Brasil: danos ambientais, prejuízos econômicos e riscos dos métodos de controle utilizados

et al. Limnoperna fortunei L. fortunei macrofouling L. fortunei

Exemplos de tratamentos utilizados para o controle de bivalves incrustantes com comentários sobre possíveis riscos ao meio ambiente

Sulfato de cobre 149

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. in natura et al.

et al. dióxido de cloro peróxido de hidrogênio ozônio, Dreissena polymorpha et al. radiação ultravioleta 150

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

tintas anti-incrustantes Bio bullets et al. D polymorpha clorinaçãoultrassom 151

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Agradecimentos: Referências Environmental Sciences and Technology Daphinia similis Chironomus xanthusHyphessobrycon eguesIn Ecotoxicologia: Perspectivas Para O Século XXI. Norma de qualidade da água para consumo humano, Ecotoxicologia: Perspectivas para o Século XXI. Bio-invasion del mejillón dorado en el continente americano. . Practical Manual for Zebra Mussel Monitoring and Control”, Limnoperna fortunei VI Simpósio Ítalo Brasileiro de Engenharia Sanitária e Ambiental,

152

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Bio-invasion del mejillón dorado en el continente americano. LimnopernafortuneiThe Veliger,32 Trends Ecol. Evol. 8 Dreissena polimorpha Can. J. Fish. Aquatic. Sci. InThe handbook of environmental quality and trearment of drinking water. P. scrofa In Ecotoxicologia: Perspectivas para o Século XXI. Conservation Biology Limnoperna fortunei

153

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos limnicolas y bioinvasiones: identificar para conservar

Apoio

154

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

PERSPECTIVAS E DESAFIOS DA MALACOCULTURA

155

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Sanidade em cultivo de moluscos de importância comercial Assessment and management of seafood safety and quality. 156

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ficotoxinas diarréicas: relações com sanidade e segurança alimentar aplicadas à maricultura

per se P. perna et al. et al. Dinophysis Dinophysis acuminata 157

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. et al. et al. Referências Toxicon Marine Biotoxins National Aquaculture Sector Overview Dinophysis acuminata Revista Brasileira de Ciência Veterinária In: Aquicultura – Experiências Brasileiras. Mytilus edulis Prorocentrum minimumHarmful Perna perna Revista Brasileira de Ciência Veterinária Harmful Algae News . In: Floraciones algales nocivas en el Cone Sur Americano

158

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Cultivo de pectinídeos no Município de Angra dos Reis, RJ

Nº geral de cultivos de moluscos - Angra dos Reis

100 92 90 80 70 60 50 40 26 30 21 Nº deNº cultivo 20 14 14 9 5 10 3 0 Alga Total Outro ativo / Priv - / Priv -ativo - / Priv inativo - inativo Particular Particular Prefeitura Prefeitura Abandono Tipo de cultivo

159

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

160

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O cultivo de pectinídeos em Santa Catarina: pesquisa, produção, desafios e perspectivas et al. Crassostrea gigas Perna perna Nodipecten nodosus) N. nodosushatchery Nodipecten nodosus N. nodosus N. nodosus,

161

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Elsevier. Amsterdam . Estado actual del cultivo de moluscos bivalvos en la región sudeste-sur de Brasil In

162

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Cultivo de polvos: situação atual e tendências futuras Octopus vulgaris et al. et al. et al. et al. et al. et al., 163

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

et al. Artemia Acartia tonsa et al. et al Referências Acartia tonsa Octopus vulgarisOctopus Octopus vulgaris Octopus Octopus Octopus vulgaris Collect. Breed

164

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Octopus vulgaris ) Octopus vulgaris Aquac. Int Octopus vulgarisAquaculture Aquaculture Aquaculture Octopus vulgaris Octopus vulgarisAquaculture Nature Octopus vulgaris Artemia Aquaculture Octopus

165

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Aspectos da malacocultura no estado do Rio de Janeiro: avanços e entraves

Perna perna Crassostrea gigas Nodipecten nodosus Aspectos da malacocultura C. gigas 166

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Considerações finais • • •

167

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Microbiologia na Malacocultura: aspectos sobre a qualidade dos moluscos bivalves cultivados

SalmonellaVibrio V. parahaemolyticus V. vulnificus V. alginolyticus in natura Salmonella Vibrio Vibrio parahaemolyticus 168

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Referências Resolução RDC n. 12 de 02 de janeiro de 2001. Resolução n. 357 de 17 de março de 2005. In: In.: Livro de Resumos do XX EBRAM. In: Avaliação Bacteriológica da Água do Mar e dos Mexilhões Perna perna (Linnaeus, 1758) cultivados na Ilha Guaíba, Baía de Sepetiba, RJ. Portaria nº 021/GABS/SDA, de 1º de outubro de 2002. Panorama da Aqüicultura .Molluscan Shellfish Safety

169

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

PAINÉIS E COMUNICAÇÕES ORAIS

170

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

ANATOMIA E MORFOLOGIA

171

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Morfologia de Perotrochus atlanticus (Gastropoda, Vetigastropoda, Pleurotomarioidea, Pleurotomariidae) in et al. Entemnotrochus adansonianusPerotrochus ambilis Perotrochus atlanticusMikadotrochus notialis M. notialis P. atlanticus P. atlanticus in P. atlanticus

172

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Anatomia comparativa entre Tegula viridula e Tegula patagonica da costa brasileira Tegula Tegula viridula T. viridula Tegula patagonica T. viridula T. patagonica T. patagonica

173

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Descripción cualitativa de conchillas del género Aylacostoma (Caenogastropoda) del alto Paraná (-) Aylacostoma Aylacostoma chloroticaAylacostoma stigmatica , Aylacostoma guaranitica A. chlorotica Melanoides tuberculatus

174

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variação morfológica de Melanoides tuberculatus da Vila do Abraão, Ilha Grande, RJ, Brasil Melanoides tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus,

175

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Análise conquiliológica de Melanoides tuberculatus (Gastropoda: Thiaridae) obtidos em diferentes biótopos no Estado do Rio de Janeiro

Melanoides tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus

176

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Análise morfológica da concha de Eustrombus goliath (Gastropoda, Prosobranchia, Strombidae) ¹´¹ ² ¹

Eustrombus goliath

177

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Dimorfismo sexual na rádula de Nassarius vibex (Gastropoda: Nassariidae) Nassarius vibex rachiglossa N. vibex N. vibex

178

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Morfologia comparada entre Leucozonia nassa e Leucozonia ocellata do Brasil (Gastropoda, Muricoidea, Fasciolariidae) Leucozonia Leucozonia nassaLeucozonia ocellata Leucozonia nassa LeucozoniaocellataL. nassa

179

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Microanatomía de la glándula digestiva del caracol marino Zidona dufresnei (Caenogastropoda, Volutidae) Zidona dufresnei Zidona dufresnei

180

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estructura de la glándula digestiva del caracol gigante Adelomelon beckii (Caenogastropoda, Volutidae) Adelomelon beckii Adelomelon beckii A. beckii

181

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Caracterização das glândulas repugnatórias de Onchidella indolens (Gastropoda, Onchidiidae) Onchidella Onchidella indolensO. indolens Onchidella Onchidella Onchidella

182

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo da constituição química da cutícula de Onchidella (Gastropoda, Onchidiidae) Onchidella Onchidella Onchidella

183

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Características morfológicas de algumas formas larvais de trematódeos encontradas em Biomphalaria tenagophila

Schistosoma mansoni Biomphalaria Biomphalaria tenagophila Cercaria luzti Cercaria caratinguensis Cercaria ocellifera Cercaria blanchardi S. mansoni Cercaria luzti Cercaria caratinguensis S. mansoni Cercaria ocellifera Cercaria blanchardi S. mansoni B. tenagophila

184

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Conquiliomorfometria de Beckianum beckianum, Lamellaxis micra, Leptinaria unilamellata e Subulina octona (Gastropoda, Pulmonata, Subulinidae) BeckianumbeckianumLamellaxis micra Leptinaria unilamellata Subulina octona B. beckianum± ±±±±L. micra±±±± ±L. unilamellata ±± ±±±S. octona ± ±±±± L. micra

185

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Formação de pérolas em Biomphalaria glabrata submetida a diferentes concentrações de carbonato de cálcio

Biomphalaria glabrata B. glabrata B. glabrata B. glabrata

186

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ontogenia da concha e variabilidade conquiliomorfológica em populações de Leptinaria unilamellata (Mollusca, Pulmonata, Subulinidae) Leptinaria unilamellata L. unilamellata

187

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Gloquídios de espécies de Triplodon, Prisodon, Paxyodon, Castalia e Diplodon da Amazônia (Mollusca, Bivalvia, Unioniformes, Hyriidae) Diplodon Diplodon suavidicus Diplodon D. obsolescens Diplodon Rhipidodonta hylaeus, Castalia ambigua, Triplodon corrugatus Prisodon obliquus Paxyodon syrmatophorus D. suavidicus D. obsolescensRhipidodontaDiplodonDiplodonPrisodontini, Triplodon Prisodon Prisodon obliquus P. syrmatophorus P. obliquusP. syrmatophorus Castalia

188

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Morfometria geométrica em bivalves: método extendido de autoforma para análise de espaço exemplificado para distinção em telinídeos do Atlântico Oeste

189

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Macoma biota e Macoma constricta: há distinção morfométrica entre duas espécies próximas? Macoma biota Macoma constricta M. biotaM. constricta M. biota Macoma Macoma

190

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

TAXONOMIA E SISTEMÁTICA

191

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Um neótipo para Caecum floridanum (Caenogastropoda, Caecidae, Elephantulum) e uma nova interpretação do táxon Caecum Elephantulum Caecum cycloferum Caecum floridanumCaecum imbricatumCaecum plicatum Caecum massambabensisCaecum floridanum C. floridanum C. floridanum C. floridanum Caecum irregulare Caecum phronimumCaecum cayoenseCaecum puntagordanum Caecum insigne Caecum imbricatum, C. phronimum C. floridanum. Caecum annulatumCaecum dux Caecum floridanum Caecum Elephantulum floridanum

192

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A família Rissoinidae (Gastropoda, Mesogastropoda) no talude continental do nordeste do Brasil Rissoinidae Rissolina Phosinella Zebina FoliniaRissolina Rissolina Phosinella Phosinella Zebina

193

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O gênero Serpulorbis (Caenogastropoda, Vermetidae) no Arquipélago dos Abrolhos, BA, Brasil: Resultados Preliminares Serpulorbis Serpulorbis decussatus Serpulorbis decusstaus Serpulorbis Mussismilia Serpulorbis Millepora Serpulorbis Serpulorbis

194

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Duas novas espécies e um registro de ocorrência de Naticidae (Gastropoda, Naticoidea) para o Brasil Euspira radiata Natica NaticaNotocochlis Notocochlis Astropecten Natica guesti

195

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento taxonômico do gênero Epitonium no litoral brasileiro (Gastropoda, Caenogastropoda, Epitoniidae): resultados preliminares Epitonium et al Epitoniumalbidum Epitonium candeanum Epitonium celesti Epitonium dallianum Epitonium denticulatum Epitonium echinaticostum Epitonium fractum Epitonium frielei Epitonium georgettinum Epitonium humpheysii Epitonium krebsii Epitonium magellanicum Epitonium mauryi Epitonium multistriatumEpitonium novangliae Epitonium striatellum Epitonium xenicima E apiculatum Epitonium babylonium Epitonium polacium Epitonium semidisjunctum

196

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Revisão taxonômica do gênero Opaliopsis no Brasil (Gastropoda, Epitoniidae, Nystiellinae) Opaliopsis Opaliopsis atlantis Opaliopsis opalina Opaliopsis Opaliopsis

197

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Revisión de las especies nominales del género Olivancillaria (Gastropoda, Olividae): sinonimias y nombres válidos Olivancillaria Olivancillaria Olivancillaria deshayesiana Olivancillaria vesica Olivancillaria urceus Olivancillaria auricularia Olivancillaria contortuplicataOlivancillaria orbignyi , Olivancillaria teaguei , Olivancillaria carcellesi Olivancillaria Oliva steeriae Oliva nana O. acuminataOlivancillaria

198

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

¿Qué es Olivella plata (Gastropoda: Olividae)? Olivella Olivella puelcha Olivella tehuelcha Olivella plata Olivella santacrucenzis Olivella orejasmirandai. Olivella plata Olivella puelcha Olivella plata Olivella puelcha O. puelcha O. plata

199

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Uma nova espécie de Volvarina (Gastropoda, Marginellidae) abissal das Ilhas Malvinas, Argentina Volvarina Volvarina pontesi Volvarina V. pontesi

200

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Uma nova espécie de Mitrolumna (Gastropoda, Conidae) do talude continental do nordeste do Brasil Mitrolumna Mitra olivoidea Mitrolumna Mitrolumna biplicata Mitrolumna Mitrolumna usta Mitrolumna dalli Mitrolumna biplicata Mitrolumna undulataMitrolumna

201

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Novas espécies de Turridae (Gastropoda, Neogastropoda) do talude continental do nordeste do Brasil. Inodrillara Inodrillara et. al et. al Inodrilara I. I.I. Inodrillia et al. Inodrillia. Inodrillara Inodrillia

202

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Parece, mas não é: Drillia actinocycla (Turridae), espécie descrita a partir de um jovem de Strombus Tenaturris actinocycla Drillia StrombusStrombuspugilis D. actinocycla S. pugilis Strombus alatus

203

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Drilliinae, Cochlespirinae e Oenopotinae (Mollusca, Gastropoda, Turridae) de mar profundo da Bacia de Campos, Rio de Janeiro Leucosyrinx tenoceras Leucosyrinx verrillii Leucosyrinx subgrundifera Splendrillia centimata Propebela

204

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Uma nova espécie de Cancellariidae do talude continental nordeste do Brasil Microcancilla Microcancilla microscopica Microcancilla aethiopica in Microcancilla Microcancilla Microcancilla Microcancilla microscópica Microcancilla aethiopica Microcancilla jonasiM. microscópica M. aethiopica M. jonasi M. microscopica Microcancilla M. microscopica

205

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Cinco novas espécies de Architectonicidae (Gastropoda, ) do talude e plataforma continental do nordeste do Brasil Acutitectonica sindermani DiscotectonicaPhilippia uruguaya Solatisonax, Psilaxis, Pseudotorrinia e Haliacus torinista Solatisonax Solatisonax Psilaxis ., Pseudotorinia Heliacus PseudotorriniaSolatisonax HeliacusPsilaxis

206

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A família Cavoliniidae no Norte e Nordeste do Brasil (Mollusca, Gastropoda, Opisthobranchia) ¹¹ ¹¹ Cavolinia gibosa Cavolinia tridentataCavolinia longirostrisEuclio pyramidataDiacria trispinosaDiacria quadridentata Cuvirlina columnella

207

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Um novo e enigmático opistobrânquio encontrado no Arquipélago de São Pedro e São Paulo, Brasil ¹² Ascobulla Caulerparacemosa Cylindrobulla Ascobulla ulla Cylindrobulla

208

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Uma nova espécie de Cerberilla (Mollusca, Nudibranchia) do Brasil com o primeiro registro do gênero para o Atlântico Sul ¹²¹ Cerberilla Cerberilla tanna Cerberilla C. tanna Cerberilla

209

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nova espécie do gênero Onchidoris para o Atlântico Sul (Gastropoda, Nudibranchia, Onchidorididae) Onchidoris Onchidoris maugeansis Onchidoris Onchidoris Onchidoris depressa Onchidoris Parasmittina protecta  O. depressa Onchidoris

210

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Redescrição e avaliação do status taxonômico de Hypselodoris lajensis (Mollusca, Nudibranchia, Chromodorididae) Hypselodoris picta Hypselodoris picta lajensis Hypselodoris picta lajensisH. picta H. picta lajensis H. picta H. lajensisH. picta H.lajensis H. picta H. picta H. lajensis H. picta H. lajensisH. picta H. picta H. lajensis

211

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Uma abordagem molecular no estudo da sistemática do gênero Omalonyx (Gastropoda, Succineidae) Omalonyx c Omalonyx Neighbor Joining Omalonyx convexa Omalonyx matheroni bootstrap

212

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ocorrência da família Urocoptidae no Brasil CerioMegaspira circum Brachypodella

213

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Como o número de dentes na charneira de Nuculoidea e Nuculanoidea (Pelecypoda) pode criar erros na taxonomia Pronucula benguelana Nucula semiornata Nucula puelcha Adrana electaAdrana patagonica

214

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Diversidade de protobrânquios encontrados no talude continental do nordeste do Brasil Nuculana concentrica Nuculana acuta Nuculana fortina Nuculana vitrea NuculanaNuculanaNuculanaNuculanaYoldia riograndesis Tindaria Sarepta concentrica N. acuta N. fortianaN. vitrea Nuculana Yoldia riograndesis Tindaria Sarepta

215

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Yoldiella (Pelecypoda, Protobranchia, Yoldiidae) de águas profundas da Bacia de Campos, Rio de Janeiro, Brasil: dados preliminares box-corer Yoldiella Ledella Pristigloma Nuculana TindariopsisMalletia Tindaria Neilonella Yoldiella Yoldiella bigutattaetalYcurtaetal Yellaetal Yoldiella bigutatta Yoldiella perplexa YoldiellastriolatasensunonYoldiellaphilippiana YoldiellaamericanaYoldiellaYoldiellaYoldiella Yoldiella

216

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A Família Glycymerididae (Mollusca, Bivalvia) no Norte e Nordeste do Brasil Glycymeris decussata Glycymeris pectinata Glycymeris longior Glycymeris undata Glycymeris tellinaeformis G. tellinaeformisG. undataG. longior

217

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

La historia de la familia Mytilidae en el Cenozoico del sur de Sudamérica Mytilus edulis Brachidontes rodriguezii Aulacomya Aulacomya

218

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Primeiro registro de Kelliellidae (Bivalvia, Heterodonta) para Costa Brasileira Kelliella KelliellaAlveinus et. al.Alveinus ojianus Kelliella Vesicomya atlantica Vesicomyidae. Kelliella Vesicomya atlantica

219

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Desenvolvimento de metodologia para estudos taxonômicos moleculares em Corbula (Bivalvia, Corbulidae) Corbula Corbula

220

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento taxonômico de Verticordiidae, Lyonsiellidae e Cuspidariidae (exceto Cuspidaria) (Mollusca, Pelecypoda, Septibranchia) do talude continental da Bacia de Campos, Rio de Janeiro, Brasil Cuspidaria Supply Boat i.e. Myonera Octoporia Protocuspidaria CardiomyaVerticordiaSpinosipella Lyonsiella Policordia i.e. Myonera limatula Octoporia octaporosa Protocuspidaria atlantica Cardiomya perrostrataVerticordia quadrataLyonsiella. subquadrata Lyonsiella frielei i.e. Verticordia woodii Policordia verityi yonsiella. abyssicola Policordia gemma Myonera kaiwaPolicordia jarauaraVerticordia LyonsiellaMyoneraPolicordia Myonera, OctoporiaCardiomya VerticordiaSpinosipellaLyonsiella

221

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Cuspidariidae (Bivalvia, Anomalodesmata) no talude continental do nordeste do Brasil Cuspidaria CardiomyaCuspidariaCuspidaria CuspidariaCuspidaria CuspidariaCuspidaria CuspidariaCuspidaria Cardiomya perrostrata Cardiomya striata Cuspidaria Cardiomya C. C.perrostrata C. C. striata

222

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Redescoberta de Gadila elongata comb. nov. (Mollusca, Scaphopoda, Gadilidae) e morfometria da concha para as espécies do gênero Gadila ocorrentes no Brasil Cadulus elongatus ° C. elongatus GadilaGadila elongata Gadila Gadila

223

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

BIODIVERSIDADE

224

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Primeiro registro de Prochaetodermatidae (Mollusca, Caudofoveata) na Costa Brasileira

Chevroderma Claviderma Dacryomica Lonchoderma Niteomica ProchaetodermaSpatoderma Prochaetoderma µ

225

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Leptochiton medinae (Polyplacophora, Leptochitonidae): redescripción y presencia en la plataforma continental de Leptochiton medinae L. medinae L. medinae

226

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ajustes en la distribución de dos especies del género Chaetopleura (Polyplacophora, Chaetopleuridae) del Atlántico Sudoeste Chaetopleura angulata Chaetopleura sowerbyanaC. angulata C. angulata C. sowerbyana Chaetopleura isabellei´ C. sowerbyana

227

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Los moluscos poliplacóforos capturados durante las campañas BENTART 2003 y BENTART 2006 en el Mar de Bellingshausen y Península Antártica Leptochiton kerguelenensisTonicina zschaui Callochiton bouveti Nuttalochiton mirandus Hemiarthrum setulosum L. kerguelenensis L. kerguelenensisN. mirandus L. kerguelenensis.

228

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribuição dos moluscos vermetídeos no Atol das Rocas, Nordeste do Brasil ¹² ¹ quadrats ² t Dendropoma irregulare Petaloconchus varians ²

229

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Recifes de Vermetidae como habitat para bivalves invasores na Baía da Ilha Grande, Rio de Janeiro, Brasil Petaloconchusvarians Isognomon bicolor Myoforceps aristatus Petaloconchusvarians Ibicolor M. aristatus

230

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Malacofauna presente nos recifes de Vermetidae (Mollusca, Gastropoda) na Baía da Ilha Grande, Rio de Janeiro, Brasil Petaloconchusvarians Isognomon bicolorMyoforceps aristatusBrachidontes Pinctada imbricata Bittiolum variumRissoina catesbyana Trachypollia nodulosa Perna pernaModiolus carvalhoiArcopsis adamsi Arca imbricata Hiatella arctica Petricola tipica Gastrochaena hians Littorina ziczacFossarus orbignyFissurela clenchiCollisella subrugosa Triphora decorata Triphora nigrocincta Turbonilla abrupta Heleobia australis Finella dubiaBoonea seminudaIselica anomalaTricolia affinisEpitonium albidumAnachis lyrataStramonita haemastomaAscopsis adamsiCerithiopsis flavaTegula viridulaMitrella pusilla DiadoraAnachis RissoinaCaecumOnchidella

231

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Registro de Pomacea lineata (Mollusca, Gastropoda, Ampullariidae) na Serra de Baturité, Ceará, Brasil Pomacea lineata Biomphalaria Pomacea P. lineata

232

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Melanoides tuberculatus (Gastropoda, Thiaridae) no Brasil: uma espécie exótica pouco impactante à fauna de macroinvertebrados

¹ ¹ Melanoidestuberculatus Schistosoma mansoni Biomphalaria M. tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus

233

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A família Cancellariidae (Gastropoda, Neogastropoda, Cancellarioidea) no Brasil Cancellaria reticulata C. reticulata Axelella brasiliensis Brocchinia pustulosa Tritonoharpa leali Cancellaria petuchi Tritonoharpa lanceolata Brocchinia clenchi Iphinopsis Iphinopsis splendens Axelella brasiliensis Brocchinia verheckeni B. harasewychi Gergovia petiti Gerdiella alvesi Microcancilla jonasi Gerdiella alvesi

234

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A Família Conidae (Gastropoda, Conoidea) no Norte do Brasil Conus jaspideus Conus selenae Conus worki Conus C. jaspideusC. selenaeC. worki C. C. jaspideus

235

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nuevos datos sobre los Opistobranquios (Gastropoda) del litoral de Brasil

236

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Primeiro registro do grupo Notaspidea (Gastropoda, Opistobranchia) no litoral do Rio Grande do Norte ´ ¹ Berthella agassizi Berthella stellata

237

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Primeiro registro de Onchidella indolens (Mollusca, Pulmonata) para o Estado do Ceará, Brasil Onchidella indolens O. indolens

238

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Diversidade, sistemática e distribuição geográfica dos ancilídeos (Mollusca, Gastropoda, Ancylidae) da Ilha Grande, Angra dos Reis, Rio de Janeiro, Brasil ticaga Ferrissia Burnupia concentricus ´

239

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribuição de caramujos planorbídeos Biomphalaria glabrata em dois bairros do município de Belém, Pará Biomphalaria glabrata Schistosoma mansoni et alet al. S. mansoni

240

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento da presença de Biomphalaria straminea (Gastropoda, Planorbidae) em regiões irrigadas no semi-árido Cearense

Biomphalaria straminea chistosoma mansoni B. straminea,

241

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Inventario taxonómico preliminar de gasterópodos acuaticos en el Parque Nacional el Rey, Salta, Argentina Drepanotrema kermatoides Drepanotrema lucidum Drepanotrema heloicum Drepanotrema cimex Biomphalaria tenagophila Uncancylus concentricus Stenophysa Omalonix Drepanotrema

242

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Fauna malacológica do Córrego Pai João, Município de Montes Claros, Minas Gerais, Brasil ¹² Melanoides tuberculatus Biomphalaria stramineaPomacea Physa M. tuberculatusPomacea Schistosoma mansoni

243

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Composição e similaridade da malacofauna associada a recifes costeiros do litoral da Paraíba Arca imbricata Leucozonia nassa Pisania pusio Isognomon bicolor Voluta ebraeaTurbinella laevigata Favartia cellulosa Pyramidella dolabrata Phidiana lynceus Stylocheilus striatus Chromodoris binza Spurilla neapolitana

244

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

O Jardim Botânico do Rio de Janeiro e a sua malacofauna límnica Pomacea Melanoides tuberculatus M. tuberculatus Pomacea Physa acuta Physa marmorata Lymnaeacolumella FerrissiaGundlachia ticaga Biomphalaria Pisidium Biomphalaria Ferrissia Pomacea M. tuberculatus

245

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Inventário da malacofauna límnica do submédio e baixo Rio São Francisco, nordeste do Brasil Diplodonbeckeanus nordestinusHydracme rudolphiDiplodon granosus Diplodon rhuacoicus Diplodon delodontus Diplodon rotundos Diplodon charruanus BiomphalariaAsolene spixi Marisa cornuarietus Physa Pomacea lineata Pomacea canaliculata Pomacea paludosa Melanoides tuberculatus Aylacostoma Gundlachia dutrae Hebetancylus moricandi Biomphalaria straminea Omalonyx convexaAnodontites trapesialis Anodontites trapezeus Diplodon rhuacoicus DiplodonCorbicula flumineaEuperaSphaeriumPisidium

246

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento da malacofauna dos Parrachos do Pirangi, Rio Grande do Norte, Brasil ¹ ² Cerithium eburneum Ischinochiton Fissurella rosea Colliselha subrugosa Ascobulla ulla, Oxynoe antillarum, Elysia ., Onchidella indolens e Siphonaria

247

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo quali-quantitativo da malacofauna terrestre do Campus da Universidade Presidente Antônio Carlos (UNIPAC), Juiz de Fora, Minas Gerais, Brasil Bradybaena similaris Gastrocopta servilis Zonitoides arboreus Guppya gundlachi Caecilioidesconsobrinus BeckianumbeckianumLamellaxisLamellaxismicra Leptinaria unilamellata Subulina octona Z. arboreus S. octona G. servilisB. similaris G. gundlachi C. consobrinus Z. arboreus S. octona, G. servilis

248

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento da malacofauna urbana da cidade de São Paulo: Parques Severo Gomes e Burle Marx: dados preliminares

249

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Malacofauna urbana da Vila Dois Rios e da Vila do Abraão, Ilha Grande, Angra dos Reis, Rio de Janeiro quadrat Achatina fulicaSubulina octona Beckianum beckianum , Gastrocopta servilis Deroceras laevis ,Limax Bradybaena similaris B. beckianum A. fulica

250

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estado do conhecimento sobre a malacofauna límnica e terrestre da Ilha Grande, Angra dos Reis, Rio de Janeiro status Achatina fulica Melanoides tuberculatus

251

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Influência da paisagem e do uso da terra na composição e na distribuição de moluscos no curso inferior da Bacia do rio Toropi, extremo sul do Brasil: resultados preliminares quadrats

252

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento malacológico na Represa Interlagos, Município de Montes Claros, Minas Gerais, Brasil ¹² Melanoides tuberculatus Biomphalaria stramineaPomacea Pisidium Schistosoma mansoni B. straminea M. tuberculatus B. straminea Pisidium

253

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nova ocorrência dos gastrópodes Anostoma (Bulimulidae), Megalobulimus (Megalobulimidae) e provavelmente Happia (Systrophiidae) na serra de Baturité, Ceará, Brasil Anostoma,MegalobulimusHappia

254

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Diversidade de Gastropoda (Mollusca) na Praia de Morros de Camaragibe, litoral norte do Estado de Alagoas Voluta ebraea Turbinella laevigata, Fissurella Antilophos candei Trachypolia nodulosa Dermomurex pauperculus

255

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Situação da população do caracol africano Achatina fulica na Vila Dois Rios, Ilha Grande, Rio de Janeiro, Brasil Achatina fulica A. fulica A. fulica A. fulica

256

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Achatina fulica na Vila do Abraão, Ilha Grande, Rio de Janeiro, Brasil Achatina fulica

257

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Sthophocheiloidea na Zona da Mata de Minas Gerais Anthinus miersi Anthinus turnix Mirinaba cuspidens Megalobulimus auritus Megalobulimus bertae Megalobulimus oblongus M. auritusM. bertae M. oblongusA. miersiA. turnixM. cuspidens

258

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Confirmação de ocorrência da semi-lesma exótica européia Milax valentianus (Pulmonata, Stylommatophora, Milacidae) na região Sul do Brasil Milax valentianus Lehmannia valentiana

259

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nova ocorrência do microcaracol Prohappia besckei (Pulmonata, Stylommatophora, Systrophidae) para o Estado do Rio Grande do Sul, Brasil Prohappia besckei P. besckei Prohappia

260

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos da costa norte do Brasil, Projeto PIATAM OCEANO AreneBuchemaKurtziellaLeptadrillia

261

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Malacofauna de substrato consolidado da zona entremarés da Praia do Pacheco, Ceará, Brasil

262

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento inicial da malacofauna das APAs marinhas do Estado de São Paulo

263

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Gastrópodes obtidos na plataforma continental da Bacia do Ceará VanVeen Acteocina leptaAlvania auberiana Aliger costatus Anachis lyrata Erosaria acicularis Eustrombus goliath Xenophora conchyliophora

264

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Diversidade conquiológica associada à Clibanarius sp. (Crustacea, Decapoda, Anomura) no estuário do Rio Coreaú Camocim, Ceará ¹¹¹ ¹² ClibanariusClibanarius antillensisClibanarius vittatus. Chicoreus brevifrons Natica morochiensisNerita tesselataPhalium granulatum, Pleuroploca aurantiaca, Pugilinia morioThais haemastomaThais rustica Turbinella laevigata Clibanarius vittatus Clibanarius antillensis Natica morochiensis, Thais rustica Thais haemastoma Chicoreus brevifrons Clibanarius

265

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Caracterização conquiológica histórica do Balneário Pontal do Sul, Paraná, Brasil ´´ .

266

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Primeira ocorrência do gênero Exogyra (Bivalvia, Ostreidae) na Bacia Potiguar (Formação Jandaíra, Cretáceo Superior), Município de Governador Dix-Sept Rosado, Rio Grande do Norte, Brasil Exogyra Exogyra Exogyra . Exogyra

267

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribución de las especies del género Corbicula (Bivalvia, Corbiculidae) en Uruguay Corbicula Corbicula Corbicula Corbicula fluminea Corbicula largillierti, Corbicula Corbicula e.g C. largilliertiC. fluminea

268

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Bivalves introduzidos em substratos consolidados da Baía de Sepetiba e adjacências, Rio de Janeiro ² Isognomon bicolorMyoforceps aristatus Perna perna

269

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Bivalves da plataforma continental do Ceará, Brasil ¹ VanVeen Pitar fulminatus Lucina blanda

270

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

BIOGEBIOGEBIOGEOGRAFIABIOGEOGRAFIA

271

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Conexiones neógenas entre el Caribe y el Atlántico Sur sugeridas por las asociaciones de bivalvos de aguas salobres de la Formación Paraná, Mioceno marino (?) de Entre Ríos, Argentina Portlandia Placunanomia Amusium, AequipectenAnadaraChionopsis Mytilopsis, Mactra, Erodona Polymesoda Polymesoda Mytilopsis

272

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Padrões biogeográficos associados ao gradiente de profundidade nos moluscos marinhos americanos

273

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

EVOLUÇÃO E FILOGENIA

274

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Reavaliação do táxon Diasoma (Scaphopoda + Bivalvia) com base em morfologia

275

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Planos básicos versus táxons reais: estudo de caso envolvendo Caenogastropoda

276

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Correlação entre a diversidade genética de Biomphalaria tenagophila e a transmissão da esquistossomose no Estado de São Paulo Biomphalaria Biomphalaria Biomphalaria Biomphalaria tenagophila B. tenagophila

277

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Marcadores moleculares e reprodutivos na caracterização da heterogeneidade populacional de Biomphalaria tenagophila Biomphalaria tenagophila Biomphalaria Schistosoma mansoni

278

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Revisão taxonômica e análise cladística de Omalonyx (Gastropoda, Succineidae): resultados preliminares Omalonyx Omalonyx brasiliensis, Omalonyx convexus, Omalonyx geayi, Omalonyx matheroni, Omalonyx pattersonae Omalonyx unguis.Omalonyx gallardoiOmalonyx weirauchiO. convexus, Omalonyx felinus O. matheroni,Omalonyx pateraO. unguisOmalonyx gayana Succinea Omalonyx Succinea Succinea O. convexus O. unguis O. geayiO. matheroni O. pattersonae

279

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo molecular do complexo Sarasinula (Veronicellidae, Gastropoda) com base no marcador molecular mitocondrial 16S Sarasinula Sarasinula AngustipesBelocaulus Belocaulus SarasinulaSarasinula plebeia Sarasinula marginata Sarasinula Sarasinula Neighbour-Joining SarasinulaSarasinula Belocaulus

280

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Filogenia molecular do gênero sul-americano Phyllocaulis (Soleolifera, Veronicellidae) Phyllocaulis Phyllocaulis boraceiensisPhyllocaulis variegatus Phyllocaulis tuberculosus Phyllocaulis gayi Phyllocaulis soleiformis Phyllocaulis renschi . Phyllocaulis P. renschi Phyllocaulis Neighbour-Joining Phyllocaulis P. tuberculosus P. gayi P. soleiformis + P. renschi P. variegatus + P. boraceiensisP. tuberculosusPhyllocaulisV. taunaisii V. taunaisii

281

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Filogenia molecular de representantes amazônicos da família Hyriidae (Bivalvia) a partir de sequências do gene mitocondrial COI Paxyodon syrmatophorus, Prisodon obliquus, Triplodon corrugatus, Castalia ambigua Diplodon suavidicus. bootstrap Castalia

282

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Filogeografia comparada dos bivalvos Mesodesma mactroides e Donax hanleyanus no Atlântico Sul Donax hanleyanus Mesodesma mactroides D. hanleyanus M. mactroides

283

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

FISIOLOGIA E GENÉTICA

284

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variação no conteúdo energético de Bulimulus tenuissimus (Mollusca, Bulimulidae) de acordo com a idade Bulimulus tenuissimus ’

285

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variação sazonal das reservas energéticas em Bulimulus tenuissimus (Mollusca, Bulimulidae) Bulimulus tenuissimus B. tenuissimus B. tenuissimus

286

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variação no fotoperíodo induz alterações nos conteúdos de proteínas totais e produtos nitrogenados de excreção em Achatina fulica Achatina fulica ad libitum α A. fulica

287

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Alteração no metabolismo glicídico de Achatina fulica, quando expostos a diferentes períodos de jejum Achatina fulica ad libtum

288

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A mobilização do íon cálcio em Biomphalaria glabrata, submetida a diferentes concentrações de carbonato de cálcio

Biomphalaria glabrata

B. glabrata

289

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Infecção por Echinostoma paraensei (, Echinostomatidae) induz alterações no metabolismo excretor de Biomphalaria glabrata (Pulmonata: Planorbidae) Biomphalaria glabrata Echinostoma paraensei . ad libitum B. glabrata E. paraensei ²B. glabrata ² B. glabrata

290

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudos populacionais com Mytella guyanensis do Ceará e outras populações da costa brasileira Mytella guyanensis Mytella. Mytella Mytella guyanensis : H pi mismatch

291

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Comparações da população de Crassostrea rhizophorae de Santo Antônio de Lisboa, Santa Catarina, e outras populações desta espécie a partir de sequências do gene COI Crassostrea rhizophorae

292

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Regulação osmótica em Anomalocardia brasiliana (Mollusca, Bivalvia) do Estuário do Rio Pacoti, Ceará ¹¹ ¹¹² Anomalocardia brasiliana A. brasiliana A. brasiliana

293

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Diferenças na expressão de pP38/MAPK entre mexilhões Perna perna (Mollusca, Bivalvia) de diferentes sexos e tamanhos Perna perna P. perna

294

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

REPRODUÇÃO E DESENVOLVIMENTO

295

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Desenvolvimento embrionário e larval de Neritina zebra (Mollusca, Gastropoda, Neritidae) sob condições de laboratório ¹ ² Neritina zebra N. zebra N. zebra, N. zebra, N. zebra N. zebra N. zebra

296

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estágios larvais de Natica marochiensis (Gastropoda, Naticidae) Natica marochiensis

297

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Aspectos preliminares ultraestruturais do espermatozóide de Aylacostoma sp. (Gastropoda, Thiaridae) coletados no Município de Cametá, Pará Aylacostoma

298

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Caracterização da desova e estágios de desenvolvimento embrionário e larval de Nassarius vibex (Caenogastropoda, Nassariidae, Nassariinae) Nassarius vibex N. vibex

299

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Cambios en la talla de primera madurez sexual en Zidona dufresnei después de 10 años de pesca en el área de Mar del Plata, Argentina Zidona dufresnei

300

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Evidências comportamentais e histológicas da auto-fecundação em Leptinaria unilamellata (Gastropoda, Pulmonata, Subulinidae) Leptinaria unilamellata L. unilamellata

301

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ciclo Reprodutivo de polvos Octopus spp. (Mollusca, Cephalopoda, Octopodidae) da Região de Itarema, Ceará, Brasil ¹² Octopus Bouin

302

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Análise quantitativa da gametogênese feminina de Diplodon expansus (Mollusca, Bivalvia, Hyriidae) do rio Piraquara, Paraná, Brasil Diplodon expansus

303

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Classes de comprimento e proporção sexual de Diplodon paulista (Mollusca, Bivalvia, Hyriidae) da Lagoa Dourada, Parque Estadual de Vila Velha, Paraná, Brasil Diplodon paulista

304

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Análise da ocorrência sazonal e características histológicas de marsúpios de Diplodon expansus (Mollusca, Bivalvia, Hyriidae) do rio Piraquara, Paraná, Brasil .

305

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

nvasion de Limnoperna fotrtunei (Bivalvia, Mytilidae): variación de la biología reproductiva durante su naturalización en el nuevo ambiente Limnoperna fortunei c L. fortunei

306

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ciclo reprodutivo e microalgas presentes no trato digestivo da ostra Crassostrea brasiliana do Complexo Estuarino da Baía de Paranaguá, Paraná, Brasil ¹²²

Crassostrea brasiliana Coscinodiscus Rhizosolenia Pleurosigma Navícula Nitzschia Cyclotella Opephora Diploneis Gyrosigma Odontella Thalasionema NoctilucaCeratium Prorocentrum

307

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribuição larval de ostras do gênero Crassostrea na Baía de Guaratuba, Paraná, Brasil Crassostrea

308

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Maturação e proporção sexual de Pteria hirundo (Bivalvia, Pteriidae) Pteria hirundo µ Pteria hirundo

309

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo comparativo da ultra-estrutura dos espermatozóides de espécies de Tellinidae e Donacidae (Bivalvia, Tellinoidea) Tellina lineata Macoma biota Macoma constricta Donax hanleyanus Donax gemmula T. lineata T. lineata

310

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ciclo reprodutivo do venerideo Anomalocardia brasiliana em um baixio não vegetado no Complexo Estuarino de Paranaguá, Paraná, Brasil Anomalocardia brasiliana

311

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Parâmetros de crescimento de Donax hanleyanus (Mollusca, Bivalvia) da Praia do Cassino, Rio Grande do Sul ¹² ¹² Donax hanleyanus Image Tool. D. hanleyanus D. hanleyanus

312

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

BIOLOGIA

313

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Padrões de coloração de Neritina virginea encontrados na praia das Flexeiras, Ilha de Itacuruçá, Rio de Janeiro, Brasil Neritina virginea N. virginea ² N. virginea

314

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ocorrência de Aylacostoma sp. (Gastropoda, Thiaridae) como hospedeiro intermediário de Heterophyidae (Trematoda, ) no leito do rio Tocantins no município de Cametá, Pará Aylacostoma Aylacostoma

315

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ocorrência de Melanoides tuberculatus (Mollusca, Gastropoda, Thiaridae) na área de manguezal do estuário do rio Ceará, Ceará, Brasil ¹ ² Melanoides tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus M. tuberculatus ² M. tuberculatus

316

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Alometria e crescimento de Nassarius vibex (Gastropoda, Nassariidae) Nassarius vibex N. vibex N. vibex K KCC N. vibex

317

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Predação por jovens de Cassis tuberosa (Mollusca, Gastropoda) sobre Lytechinus variegatus (Echinodermata, Echinoidea), em condições de laboratório Cassis tuberosa Lythechinus variegatus C. tuberosaL. variegatus C. tuberosaL. variegatus C. tuberosaL.variegatus

318

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Determinação da razão sexual para Leucozonia nassa (Neogastropoda, Fasciolariidae) ¹¹¹ ¹² Leucozonia nassa Phragmatopoma L. nassa L. nassa L. nassa

319

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Caracterização do imposex em Pugilina morio (Gastropoda, Melongenidae) por método não-sacrificional, no estuário do rio Ceará , Fortaleza, Ceará Pugilina morio P. morio

320

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Identificação de metabólitos secundários dos nubrânquios Okenia zoobotryon e Tambja stegosauriformis utlizando um sistema LC-PDA-MS Tambja stegosauriformis Okenia zoobotryon, Tambja E. coli S. aureus Bacillus subtilis Vibrio anguillarum B. subtilis S. aureus V. anguillarum O. zoobotryon Zoobotryon verticillatum N N T. stegosauriformis O. zoobotryon T. stegosauriformis O. zoobotryon

T. stegosauriformis O. zoobotryon N

321

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Observações sobre a reprodução e liberação de cutícula por Onchidella indolens (Gastropoda, Systelommatophora) em laboratório, com novos registros de sua distribuição Onchidella indolens O. indolens . O. indolens O. indolens

322

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Avaliação do potencial moluscicida de Ouratea microdonta (Ochnaceae) sobre Biomphalaria glabrata (Planorbidae) Biomphalaria glabrata Schistosoma mansoni Ouratea microdonta, O. microdonta, O. microdonta in natura in natura.

323

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Atividade moluscicida de Piptadenia gonoacantha (Leguminosae, Mimosoideae) sobre Biomphalaria glabrata (Planorbidae, Planorbinae) Biomphalaria glabrata Schistosoma mansoni Piptadenia gonoacantha. P. gonoacantha P. gonoacantha in natura in natura. P. gonoacantha

324

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Verificação da presença de híbridos entre Biomphalaria cousini e Biomphalaria amazonica e suscetibilidade de B. cousini ao Schistosoma mansoni Biomphalaria Schistosoma mansoni Biomphalaria glabrata Biomphalaria tenagophila Biomphalaria straminea. Biomphalaria peregrina Biomphalaria amazonica B. amazonicaB. amazonica B. amazonica B. amazonicaBiomphalaria cousini B. cousini S. mansoni B. cousini, B. amazonica B. glabrata, S. mansoniB. cousiniB. cousini S. mansoni . B. cousini B. amazonica B. cousini

325

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Caracterização do ambiente aquático do Biomphalaria glabrata na Bacia do Ribeirão do Melo, Minas Gerais, Brasil

¹LEITE¹; ¹; ² ¹ ¹ ¹ ² , . Biomphalaria glabrata , in situ Biomphalaria . Schistosoma mansoni

326

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

PCR-RFLP para diferenciação de Biomphalaria glabrata, Biomphalaria tenagophila e Biomphalaria straminea infectadas com Schistosoma mansoni Biomphalaria Schistosoma mansoni Biomphalaria. S. mansoni B. glabrataB. tenagophilaB. straminea S. mansoni B. glabrata B. tenagophila B. straminea S. mansoni Dde S. mansoni S. mansoniDde B. glabrata B. tenagophila B. straminea S. mansoni S. mansoni BiomphalariaS. mansoni.

327

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Atividade moluscicida de amida de Piperaceae em Biomphalaria glabrata Schistosoma mansoni Piper Biomphalaria glabrata

328

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Efeito de extratos de plantas em Biomphalaria glabrata (Mollusca, Planorbidae), vetor da esquistossomose mansônica Schistosoma Biomphalaria Schistosoma mansoni Biomphalaria glabrata Piper tuberculatumPiper crassinervium Piper

329

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Atividade moluscicida de plantas em Biomphalaria glabrata obtidas no Estado do Maranhão ¹¹ ¹¹¹ ¹¹¹ ¹¹ ² ¹ ² Azadirachta indicaEuphorbia splendens Mussaenda alicia Annona muricata Biomphalaria glabrata Schistosoma mansoni B. glabrata S. mansoni M. alicia E. crassipes A. muricata A. indica E. splendens

330

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo da herança do DNA mitocondrial de Biomphalaria tenagophila (Mollusca, Gastropoda) ¹¹ ²² ¹ ² Mytilus. Biomphalaria. Schistosoma mansoni Biomphalaria tenagophila B. tenagophila

331

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Influência na biologia de Biomphalaria glabrata infectada por Schistosoma mansoni ou não, após a exposição ao látex de Euphorbia splendens var. hislopii Euphorbia splendens hislopii Biomphalaria glabrata E. splendens hislopii B. glabrata Schistosoma mansoni

332

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Interação entre Biomphalaria spp. e Schistosoma mansoni de três localidades do Município de Goiana, Estado de Pernambuco Schistosoma mansoni Biomphalaria glabrata Biomphalaria straminea . Biomphalaria-Schistosoma mansoni S. mansoni B. glabrata B. straminea S. mansoni - Biomphalaria B. glabrata =B. straminea= B. glabrata-S. mansoni B. glabrata-S. mansoni B. glabrata S. mansoni B. glabrata S. mansoni B. straminea S. mansoni, B. glabrata

333

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo da biologia reprodutiva de Biomphalaria glabrata infectada por Schistosoma mansoni e sua relação com a castração parasitária Schistosoma mansoni Biomphalaria glabrata B. glabrata S. mansoni S. mansoni

334

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Biomphalaria intermedia no Norte de Goiás, Brasil Biomphalaria intermedia B. intermedia Melanoides tuberculatusBiomphalaria straminea Physa marmorata M. tuberculatus MnlDdeHaeB. intermedia B. intermedia S B. straminea

335

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Brevibacillus laterosporus: um método alternativo para o controle de Biomphalaria spp.

Biomphalaria Biomphalaria Brevibacillus laterosporus Biomphalaria glabrata Biomphalaria tenagophilaBiomphalaria straminea B. tenagophila B. straminea B. tenagophila B. straminea B. laterosporus, B. straminea, B. glabrata B. laterosporus,

336

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Infecção natural dos hospedeiros intermediários da esquistossomose mansônica no litoral de Pernambuco Schistosoma mansoni Biomphalaria straminea Biomphalaria glabrata S. mansoni. B. straminea B. straminea B. glabrata B. straminea B. glabrata B. straminea B. glabrata Biomphalaria,

337

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Prevalência da esquistossomose mansônica em municípios do Estado do Maranhão ¹¹ ¹¹¹ ¹¹ ² ¹ ² Biomphalaria Schistosoma mansoni

338

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Sistemática molecular de cinco espécies do gênero Lymnaea (Basommatophora, Lymnaeidae) LymnaeaFasciola hepatica Lymnaea columella Lymnaea diaphana Lymnaea viatrix Lymnaea truncatula Lymnaea cubensis L. viatrix L. columellaL. diaphana L. cubensisL truncatula L. cubensis

339

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estratégia de história de vida de Leptinaria unilamellata (Mollusca, Pulmonata, Subulinidae) Leptinaria unilamellata L. unilamellata L. unilamellata L. unilamellata

340

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Biologia da reprodução e crescimento de Beckianum beckianum, Lamellaxis micra, Leptinaria unilamellata e Subulina octona (Gastropoda, Subulinidae) sob condições de campo, em Juiz de Fora, Minas Gerais Beckianum beckianumLamellaxismicraLeptinaria unilamellata Subulina octona L. micra,B. beckianum L. unilamellata S. octona, B. beckianum S. octona B. beckianum S. octona L. unilamellata L. micra,

341

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

História de vida de Lamelaxis gracilis (Mollusca, Pulmonata, Subulinidae) ¹ Lamelaxis gracilis L. gracilis

342

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Seleção alimentar de Bulimulus tenuissimus (Mollusca, Bulimulidae) em condições de laboratório Bulimulus tenuissimus

343

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Comportamento de escolha alimentar por Bulimulus tenuissimus (Mollusca, Bulimulidae) em condições de laboratório Bulimulus tenuissimus

344

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Efeito moluscicida de extratos de Piper tuberculatum e Piper crassinervium (Piperaceae) em Achatina fulica (Stylommatophora, Achatinidae) Achatina fulica Piper tuberculatum Piper crassinerviumA. fulica P. crassinervium P. crassinervium P. tuberculatum P. crassinervium Biomphalaria glabrata

345

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Reação de jovens e filhotes de Achatina fulica (Mollusca, Achatinidae) diante de voláteis de muco ou de indivíduos co-específicos Achatina fulica A. fulica χ

346

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Achatina fulica (Gastropoda, Pulmonata) no bairro Cambota, Município de Valença, Estado do Rio de Janeiro: prevenção e controle ` Achatina fulica A. fulica Angiostrongylus

347

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Análise comparativa de dados sobre crescimento, mortalidade e taxa de fertilidade entre diferentes populações do gênero Omalonyx (Gastropoda, Succineidae) Omalonyx Omalonyx

348

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Efeito esquistossomicida de extratos de Piperaceae Schistosoma mansoni S. mansoni in vitro Piper crassinervium Piper diospyrifolium, Piper fuligineum, Pothomorphe umbellata P.crassinervium P. fuligineum P. umbellata Piper diospyrifolium P. umbellataP. fuligineum P. crassinervium Piper diospyrifolium

349

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

ECOLOGIA

350

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos bioconstrutores: qual o papel dos vermetídeos na formação do único Atol do Atlântico Sul Equatorial? ¹² ¹ Dendropoma irregulare Porolython pachydermum

351

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Paleoecologia dos moluscos fósseis de ilhas oceânicas: Calcarenito do Atol das Rocas, Atlântico Sul ¹² ¹ Astraea patch-reefs

352

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Densidade populacional de Caecum ryssotitum e Caecum pulchellum (Caecidae, Caenogastropoda) na zona entremarés da Praia do Pacheco, Ceará, Brasil Caecum ryssotitum Caecum pulchellum C. pulchellum C. ryssotitum C. pulchellum C. ryssotitum

353

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Registro de ocorrência do gastrópode Heleobia australis em depósitos lamíticos ao longo da praia do Cassino, Rio Grande do Sul, Brasil Heleobia australis H. australis H. australis

354

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Presença de Heleobia australis (Mollusca, Gastropoda) no conteúdo estomacal do siri- azul Callinectes sapidus (Decapoda, Portunidae) e do camarão-branco Litopenaeus schmitti (Decapoda, Peneidae) na Praia das Pedrinhas, município de São Gonçalo, Baia de Guanabara, Rio de Janeiro, Brasil ¹¹ ¹² ¹ ² Heleobia australis schubartii H. australis

355

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Aspectos da dinâmica populacional e ciclo reprodutivo anual de Melampus coffeus (Gastropoda, Ellobiidae) Melampus coffeus M. coffeus M. coffeus M. coffeus

356

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribución del molusco gasterópodo Cyclope neritea en una playa de la bahía de cádiz (sur de España) en función del ciclo de marea y la actividad humana Cyclope neritea Haematopus ostralegus C. neritea C. neritea Cyclope

357

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Aspectos populacionais de Littorina flava e Nodilittorina ziczac (Mollusca, Gastropoda, Littorinidae) na Praia do Pacheco, Caucaia, Ceará ¹²¹ ¹ Littorina flavaNodilittorina ziczac beach rocks L. flavaN. ziczac ² N. ziczac L. flava N. ziczac

358

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Observações ecológicas de Tricolia affinis em um banco de Halodule wrightii do Estado do Ceará, Nordeste do Brasil Tricolia affinis T. affinis Halodule wrightii T. affinis T. affinis H. wrightii Hypnea musciformis T. affinis H. wrightii H. musciformis H. wrightii

359

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Predação de Cassis tuberosa (Mollusca, Gastropoda) sobre Echinometra lucunter (Echinodermata, Echinometridae) e padrões de perfuração do gastrópode nas carapaças dos ouriços Cassis tuberosa C. tuberosa C. tuberosa C. tuberosaEchinometra lucunter Cassis Cassis C. tuberosa C. tuberosa C. tuberosa Cassis Cassis C. tuberosa

360

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nassarius vibex na Praia das Flexeiras, Rio de Janeiro Nassarius vibex Anomalocardia brasiliana Cerithium atratum Terebellidae Nassarius

361

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variação do imposex e efeitos na população de Nassarius vibex (Gastropoda, Nassariidae) na Praia das Flexeiras, Ilha de Itacuruçá

Nassarius vibex Relative Penis Length IndexRelative Penis Size Index χ χ χ

362

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variação morfológica e densidade de Littoraria angulifera (Mollusca, Gastropoda) em manguezais no Ceará, Brasil ¹² ¹ Littoraria angulifera L. angulifera L. angulifera L. angulifera ²

363

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Comportamento da população de Melanoides tuberculatus em um trecho de riacho impactado da Vila do Abraão, Ilha Grande, Rio de Janeiro, Brasil Melanoides tuberculatus M. tuberculatus lag

364

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Predação de esponjas por espécies da família Chromodorididae (Mollusca, Nudibranchia) em Cabo Frio e Arraial do Cabo, Rio de Janeiro, Brasil in situ Cadlina rumiaHaliclona Tyrinna evelinae Dysidea etheria Chromodoris binza Chelonaplysilla erecta Chromodoris paulomarcioiDarwinellaHypselodoris lajensisDysidea etheria Tyrinna

365

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nudibrânquios (Gastropoda, Opisthobranchia) associados à Hydrozoa no litoral do Estado do Ceará ¹¹ ¹¹ ¹² Learchis evelinae Eudendrium carneum Doto Sertularia marginata Aeolidiella indica Aglaophenia latecarinata

366

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Caracterização da fauna de Opisthobranchia (Mollusca, Gastropoda) do litoral do Estado do Ceará, Nordeste do Brasil ¹¹ ¹¹² Haminoea antillarumBulla striata Aplysia brasiliana Aplysia dactylomelaBursatella leachiiStylocheilus longicaudaUmbraculum plicatulum Pleurobranchaea incospicuaRostanga bygaDoto divae

367

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Analise do crescimento populacional de Biomphalaria glabrata em diferentes estações do ano mantidas em ambiente controlado Biomphalaria glabrata crowding Schistosoma mansoni B. glabrata B. glabrata B. glabrata

368

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Efeitos da densidade populacional sobre a biologia reprodutiva de Biomphalaria glabrata crowding Biomphalaria glabrata Schistosoma mansoni B. glabrata,

369

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos continentais terrestres (Gastropoda, Gymnophila e Pulmonata) componentes das preferências alimentares de “serpentes/cobras malacófagas” ocorrentes na região Sul do Brasil: dados preliminares Dipsas Sibon Sibynomorphus Tomodon SibynomorphusTomodon Sibon Dipsas Sibynomorphus neuwiedi Belocaulus angustipes Phyllocaulis soleiformis Dipsas indica Sarasinula linguaeformis MesembrinusinterpunctusDipsasalbifrons Bradybaena similaris

370

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Influência da atividade antrópica sobre a dispersão de Achatina fulica no município de Mesquita, Rio de Janeiro, Brasil Achatina fulica A. fulica A. fulica A.fulica.

371

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Nota sobre a ocorrência de Omalonyx convexus (Mollusca, Pulmonata, Succineidae) no Rio Paraíba do Sul, município de Pinheiral, Estado do Rio de Janeiro ¹² ² ¹ ² Omalonyx ´ Omalonyx, Omalonyx convexus Brachiaria µ

372

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Registro fotográfico e descrição da sequência predatória de Streptaxis contusus sobre duas espécies de gastrópodes herbívoros Streptaxis contusus S.contususLeptinaria Bradybaena similaris Leptinaria . S. contusus Leptinaria Bradybaena similaris B. similaris S. contusus.

373

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Uso do espaço por Hypselartemon contusulus (Gastropoda, Streptaxidae) em um trecho na Trilha da Parnaioca, Vila Dois Rios, Ilha Grande, Rio de Janeiro Hypselartemon contusulus quadrats quadrat

374

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Octopus insularis: evidências de um predador especialista e “minimizador-de-tempo” Octopus insularis in situO. insularis Pitho Mithrax forceps Lima lima Pisania pusio Octopus insularis

375

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribución y conservación de Leila blainvilliana (Bivalvia, Unionoida) en Uruguay Leila Leila blainvilliana L. blainvilliana L. blainvilliana Limnoperna fortunei L. fortunei L. fortunei L. blainvilliana

376

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Zonação da malacofauna no entremarés, fatores físicos e biológicos atuam? `² Cerithium atratum Anomalocardia brasiliana eDiplodonta patagonica C. atratum A. brasiliana D. patagonica C. atratum

377

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ocorrência de Isognomon bicolor (Bivalvia, Isognomonidae) nas praias do litoral norte do Rio Grande do Norte, Brasil ¹¹ ¹ Isognomon bicolor I. bicolor I. bicolor I. bicolor

378

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Distribución espacio-temporal de los moluscos asociados al alga halopteris scoparia en una bahía con un marcado gradiente ambiental ¿son los moluscos buenos indicadores de los cambios acontecidos en el litoral? Halopteris scoparia

379

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Experimento in loco de incrustação de Limnoperna fortunei em substrato artificial e sua relação com a abundância das larvas planctônicas e fatores abióticos

SUE ELLEN Limnoperna fortunei L. fortunei

L. fortunei

380

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Gastropoda e Bivalvia em conteúdo estomacal da tartaruga-cabeçuda Caretta caretta (Testudines, Cheloniidae) no litoral do Rio Grande do Sul, Brasil

Caretta caretta C. caretta Buccinanops cochlidiumBuccinanops moniliferAnachis isabellei Cavolinia uncinata Diacria rampali Atlanta Buccinanops

381

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Produção secundária do bivalve Anomalocardia brasiliana em uma praia areno-lamosa

Anomalocardia brasiliana A. brasiliana

382

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo preliminar da riqueza e diversidade da malacofauna arribada na Praia do Grumari, Rio de Janeiro.

¹¹ ¹² ¹ ² ² ²

Perna perna Amiantis purpuratusDonax striatusAmiantis purpuratus, Donax striatus Olivella minuta Perna perna, Amiantis purpuratus Anadara notabilisHastula cinerea

383

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo da mortalidade de Teredinidae num estuário em Angra dos Reis, Rio de Janeiro, Brasil

Lyrodus floridanus e Teredo furcifera

384

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Malacofauna associada à macroalga Padina gymnospora na Praia do Cupe, Ipojuca, Pernambuco Padina gymnospora Eulithidium affine Bittiolum variumBerthellaMitrella pusillaE. affineB. varium M. pusilla Berthella Alaba incerta Columbella mercatoria P. gymnospora B. varium E. affine Alaba incerta M. pusilla, C. mercatoriaBerthella P. gymnospora

385

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Conchas de moluscos gastropódes habitadas por Clibanarius vittatus (Crustacea, Decapoda, Anomura) no estuário do rio Timonha, Estado do Ceará

¹¹ ¹¹² Clibanarius vittatus Clibanarius vittatus Astraea tecta Cerithium atratum, Chicoreus brevifrons,Natica cayennensis, Natica marochiensis Pugilina morioThais haemastoma Thais trinitatensisTurbinella laevigata Voluta abraea Pugilina morio Chicoreus brevifrons

386

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variação espaço-temporal da malacofauna de substrato não consolidado de uma área com recife artificial

Americuna besnardi, Crassinella lunulata,Corbula caribaea, Corbula lyoni, Macoma tenta, Pitar rostratus, Anadara brasiliana Ctena pectinella. Halistylus columna, Eulima auricincta, Buccinanops gradatum, Anachis obesa, Caecum sp. Natica livida

387

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Efeitos de sazonalidade sobre abundância de turus no manguezal de São João de Pirabas, Pará Rhizophora mangle Neoteredo reynei

388

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Análisis cuantitativo de la comunidad de Moluscos en el Mar de Bellingshausen (Antártida)

Cyamiocardium denticulatum

389

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Estudo da malacofauna do lago artificial do córrego da Ponte Preta, município de Magé, Rio de Janeiro

¹ ² ¹ ² Melanoides tuberculatus ² Diplodon multistriatus ² Pomacea canaliculata ² D. multistriatus

390

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Levantamento preliminar da malacofauna do córrego da Ponte Preta, município de Magé, Rio de Janeiro ¹ ² ¹ ² Melanoides tuberculatus Diplodon multistriatus Pomacea canaliculata M. tuberculatus D. multistriatus,

391

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A importância do estudo dos moluscos de água doce no Brasil

Corbicula fluminea Limnoperna fortunei Melanoides tuberculatus et. al. C. fluminea Anodontites tenebricosus Anodontites trapezeulis ); Biomphalaria glabrata Physa cubensis Aylacostoma tuberculata Melanoides tuberculatus Pomacea canaliculata Pomacea lineata Marisa cornuarietis Asolene spixi L. fortunei M. tuberculatusDreissena polymorphaAchatina fulica

392

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

POLUIÇÃO

393

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Gastrópodes e bivalves aplicados na caracterização de impacto ambiental da contaminação de metais na Baía de Guanabara: taxonomia e preparação de amostras para análises de isótopos de chumbo Van Veen Pleurotomella porcellana, Barleeia rubrooperculata, Molleriopsis sincera, Condylim moore, Solariella lubrica, Fissurella nimbosa, Solariorbis shumoi, Fulgurofusus sarissophorus, Crassispira nigrescens, Microgaza rotella, Crassispira nigrescens, Bursa latitudo natalensis Crassispira nigrescens.

394

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Variabilidade espacial de associações de moluscos ao longo de um gradiente de contaminação na Baía de Paranaguá, Paraná, Brasil corers Nucula semiornata Tellina versicolorActeocina inconspicua Nucula semiornata A. inconspicua

395

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Avaliação dos efeitos tóxicos e mutagênicos da água do rio Tietê e de efluentes da Estação de Tratamento de Esgotos de Suzano em Biomphalaria glabrata Biomphalaria glabrata B. glabrata Daphnia similis B. glabrata

396

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Pisania auritula (Gastropoda, Buccinidae): um possível bioindicador para monitoramento de poluição por tintas anti-incrustantes Pisania auritula P. auritulaStramonita haemastoma Leucozonia nassa P. auritula

397

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Imposex em áreas turísticas no Estado do Rio de Janeiro, costa sudeste Brasileira Stramonita haemastoma Pisania auritula Leucozonia nassa S. haemastoma P. auritula L. nassa

398

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Primeira ocorrência de imposex em Leucozonia ocellata (Gastropoda, Fasciolariidae) Stramonita haemastoma S. haemastoma, Stramonit rustica Thais deltoidea Cymatium parthenopeum parthenopeum Leucozonia nassa L. ocellataL. ocellata

L. nassa

399

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ocorrência de anomalias em fêmeas imposexadas do Gênero Leucozonia (Neogastropoda, Fasciolariidae) ¹ ¹¹¹ ¹¹¹ ¹ Leucozonia nassa L. nassaLeucozonia ocellata

400

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

El rellenado de playas y su relación con el imposex en Olivancillaria deshayesiana (Gastropoda, Olividae) en la costa de Mar del Plata, Argentina

401

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Novo registro de Pomacea lineata (Gastropoda, Ampullariidae) com palpo labial bífido em Juiz de Fora, Minas Gerais Pomacea lineata P. lineata P. lineata Eichornia crassipes Eleocharis Egeria densa Lactuca sativa

402

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Acumulação do cobre no marisco-branco Mesodesma mactroides (Bivalvia, Mesodesmatidae) em diferentes vias de contaminação e salinidade Mesodesma mactroides M. mactroides

403

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

PESCA E CULTIVO

404

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Impacto da produção de resíduos sólidos provenientes de um cultivo comercial de mexilhões Perna perna na praia da Cocanha , Município de Caraguatatuba, Estado de São Paulo Perna perna

405

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Relação peso-comprimento do mexilhão Perna perna em condições de cultivo na praia da Cocanha, Município de Caraguatatuba, São Paulo Perna perna long-lines Perna

406

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Identificação da comunidade de Vibrio em mexilhões Perna perna cultivados na ilha Guaíba, Mangaratiba, Rio de Janeiro: implicações na saúde de moluscos e humana Perna perna Vibrio Vibrio Vibrio V. alginolyticusV. fluvialis V. choleraeVibrioV. alginolyticus V. alginolyticusV. fluvialis Vibrio fluvialis

407

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Presença de microalgas bentônicas potencialmente nocivas em área de cultivo e em bancos naturais de mexilhões Perna perna na Baía de Sepetiba, Estado do Rio de Janeiro: necessidade de um programa de monitoramento Dinophysis Perna perna    Prorocentrum arenarium P. balticum P. concavum P. emarginatumP. limaP. mexicanumP. micans P. gracile Coolia monotis Ostreopsis Codium, Caulerpa Padina Sargassum Ostreopsis

408

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Efeito da profundidade e de diferentes densidades de estocagem no cultivo intermediário da vieira Nodipecten nodosus na ilha Guaíba, Município de Mangaratiba, Estado do Rio de Janeiro Nodipecten nodosus long-line p p p

409

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Efeito tóxico de dilmetil sulfóxido na criopreservação de gametas e embriões de Nodipecten nodosus (Mollusca, Pectinidae) Nodipecten nodosus N. nodosus N. nodosus

410

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Avaliação do efeito tóxico de diferentes crioprotetores sobre espermatozóides de ostras do gênero Crassostrea et al Crassostrea rhizophorae

411

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Extração de ostras nativas no litoral norte do Estado do Rio de Janeiro

Crassostrea rhizophorae

412

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Avaliação comparativa da sobrevivência e do crescimento de ostras da espécie Crassostrea gigas com o emprego de diferentes estruturas de cultivo

413

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Tolerância à baixa salinidade em Pteria hirundo ¹¹ ¹¹¹² ¹ ² Pteria , Pteria hirundo . Pteria hirundo Chaetoceros muelleri Trimmed Spearman-Karber” Perna perna P. hirundo Pteria hirundo

414

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Descrição da pesca experimental de Octopus spp. por embarcações à vela de Redonda, Município de Icapuí, Ceará ¹²

415

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Ontogenia do comportamento natatório da lula Doryteuthis opalescens (Cephalopoda, Loliginidae) Doriteuthis opalescens schooling schooling Doryteuthis opalescens schooling

416

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Proposta de implementação das Boas Práticas de Fabricação na Associação de Maricultores de Mangaratiba, Rio de Janeiro: ferramenta para agregar valor ao produto e promover a segurança do alimento Perna perna check-list check-list

417

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos marinhos com potencial econômico na zona costeira do Pará Lolliguncula brevis), Tivela mactroidesOctopusDonaxMytilus Nodipecten nodosusCrassostraea Perna pernaCrassostraea Protothaca pectorina Pugilina morio Neritina zebra Mytella charruana Perna perna,Anomalocardia brasiliana Donax denticulatusMacoma constricta, Anomalocardia brasiliana Neritina virginea, Trachicardium magnum, Spondylus americanus Modiolus americanusPomaceaOctopus vulgarisOctopusLolinguncula brevis

418

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

PATOLOGIA E PARASITOLOGIA

419

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos ampullariídeos como hospedeiros de temnocefalídeos neotropicais

Temnocephala TemnocephalaPomacea lineata inAsolene platae Pomacea canaliculata Pomella megastoma Temnocephala iheringi , Temnocephala rochensisTemnocephala haswelli Temnocephala lamothei T. iheringi T. iheringi

420

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Parasitas da ostra Crassostrea gigas cultivada nas baías de Florianópolis, Santa Catarina, Brasil

Crassostrea gigas Myoforceps aristatusPolydora websteri Rickettsia Ancistrocoma Sphenophrya Trichodina

421

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Pomacea canaliculata como hospedeira intermediária de equinostomatídeos (Digenea, Echinostomatidae). Implicações sobre o ciclo nos hospedeiros molusco- anatídeo em Jaguarão, Rio Grande do Sul, Brasil Pomacea canaliculata Netta peposaca N. peposaca P. canaliculata Echinoparymphium Echinostoma parcespinosum P. canaliculata

422

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Larvas de Hysterothylacium sp. (Nematoda, Anisakidae) em Diplodon suavidicus (Bivalvia, Unioniformes, Hyriidae), bivalves de água doce do rio Aripuanã, Amazônia

Hysterothylacium Diplodon suavidicus Hysterothylacium D. suavidicus Hysterothylacium

423

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A implantação da Gestão da Qualidade no Centro de Referência Nacional em Malacologia Médica do Instituto Oswaldo Cruz

424

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

ETNOLOGIA

425

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Registro das espécies de Mollusca utilizadas em rituais de candomblé em Natal, Rio Grande do Norte, Brasil

´ Cypraea tigrisCypraea caputserpentis Cypraea moneta Cassis tuberosa , Strombus goliath ).

426

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

ARQUEOLOGIA

427

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Evidências da presença do mexilhão Perna perna em Sambaquis pré-coloniais brasileiros

² Perna perna Perna perna Perna perna Mya pernaMytilus pernaMytilus (Chloromya) perna Chloromya perna Mytilus pictus Mytilus (Chloromya) pictusPerna (Perna) pictaPerna picta picta Mytilus elongatusMytilus africanusPerna magellanica ), Mytilus magellanicus Mytilus afer Mytilus (Chloromya) afer Mytilus achatinus Mytilus (Chloromya) achatinus Mytilus elongatusPerna indica

428

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

COLEÇÕES

429

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Mollusca do Museu de Zoologia da Universidade Estadual de Campinas: Coleção Científica

on-line

430

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Informatização da Coleção Malacológica do Departamento de Ciências Biológicas/CCHN da Universidade Federal do Espírito Santo

431

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Informatização da Coleção Malacológia do Museu de Ciências e Tecnologia da PUCRS

432

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Tipos da Coleção Malacológica do Museu de Ciências e Tecnologia da Pontifícia Universidade Católica do Rio Grande do Sul (PUCRS) Triplodon chodo Novovaginula rosaneae Simrothula paraensis Zilchogyra zulmae Radiodiscus promatensis Radiodiscus sanchicoensis Simpulopsis gomesae Simpulopsis promatensis

433

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Reestruturação do Museu de Malacologia Prof. Maury Pinto de Oliveira, Universidade Federal de Juiz de Fora (UFJF)

434

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Sobre o acervo da Coleção Lucena doado à Coleção de Moluscos do Instituto Oswaldo Cruz (CMIOC) Biomphalaria Biomphalaria glabrata Biomphalaria straminea B. glabrata Biomphalaria tenagophila B. straminea B. tenagophilaB. straminea

435

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Coleções biológicas do Laboratório de Esquistossomose do Instituo Aggeu Magalhães (IAM), Fiocruz

Schistosoma mansoni Biomphalaria S. mansoni S. mansoni S. mansoniS. mansoni B. tenagophila B. occidentalis B. amazonica, B. straminea B. straminea S. mansoni; Biomphalaria; 2. S. mansoni;

436

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

ENSINO

437

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Visitas Programadas ao Museu Interativo e à Coleção de Conchas do Museu de Malacologia Prof. Maury Pinto de Oliveira da Universidade Federal de Juiz de Fora, Minas Gerais, Brasil, em 2007 e 2008

438

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Uma proposta de divulgação e conscientização para a população: Exposição Temporária sobre Moluscos Invasores e I Ciclo de Palestras - Museu de Malacologia Prof. Maury Pinto de Oliveira, UFJF

439

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Moluscos: ensinar e aprender exercendo a cidadania ´

440

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A identificação de Achatina fulica, visando à diferenciação com as espécies nativas Achatina fulica, A. fulica A. fulica A. fulica Megalobulimus sp A. fulica, A. fulica Megalobulimus sp

441

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

Percepções dos estudantes de uma escola pública em Barra do Piraí, Estado do Rio de Janeiro, acerca do caramujo africano Achatina fulica e o estudo parasitológico desses caramujos: dados preliminares

Achatina fulica Achatina

442

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

A malacologia no Estado de São Paulo, Brasil: perspectivas de formação de novos alunos, taxonomistas e de divulgação da importância dos moluscos na Universidade Estadual de Campinas

443

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

INDICE AUTORES A

238, 293, 386 192, 204, 216, 221, 223, 234, 273 99, 266, 307, 308, 311 259, 260, 370 346 337 323 228, 389 241 407 415 185, 248, 341, 402 330, 338 385 244 436 333 330, 338 385 441 103, 309, 414 210 220, 317, 430 111 263 333, 337 420 10, 420, 422 408 399, 431 196, 197 159 247 237, 378, 426 312 174 180, 181, 300 279 332, 368, 369 444

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

320 B

251, 373 409 51, 333, 337, 436 302 55 384 337 193, 201, 202, 205, 206, 215, 219, 222, 246, 392 381 359 185 296, 316 417 355, 372, 383, 390391, 302, 415 202, 246, 392 188, 282, 388 346 365 194, 312, 354 216 7, 321 406 339 285, 286, 301, 340, 342, 343, 434, 344, 438, 439 117, 241 403 387 337 237, 378, 426 281, 283 323, 324 243, 253 430 396 311 323, 324, 371 384 333

445

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

230, 231 C

193, 201, 202, 205, 206, 215, 222 361, 362 41 223 84, 325, 327, 331, 335, 339 330, 338 182 339 314, 361, 362, 377, 382 324 228, 236, 389 268 394 355 187, 340 298 33, 434, 438, 439 323, 324 47, 325, 327, 331, 339 12, 31 35 347 307, 308 268, 376 283 287, 288, 290 385 213, 258 49 354 337 242 269 368 334 212, 322 207 319, 399, 400, 431 195, 196, 197, 203 356 179 292 446

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

237, 378, 426 308 208 294 D

´ 177, 209, 237, 378, 440, 426 187, 301, 340, 342 306 301, 342 154, 306 238 244, 360 236 430 397, 398 263 368, 369 E

44 F

355, 372, 383 240 334 443 387 380 319, 397, 398, 399, 400 113, 176, 335, 336, 424, 435, 442 266, 311 355, 372, 383 413 330, 338 333 157, 407, 408, 409, 417 413 204 72, 346 245, 250, 251 273 428 447

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

261 205, 215, 219, 222 373 371 373 333 255 252 283 326 380 G

443 357 314 178, 207, 238, 366, 367 183, 322, 348 27, 228, 236, 357, 389 183 379 140 394 357, 379 360 348 345 180, 300 233 304 337 291, 292 203, 235 241 123, 280, 281 417 241 201 416 175, 245 434 244 327 396 174 218, 272 448

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

326 278 306 H

395 57 396 16 357 I

310 146 218 307 J 325, 327, 331 304 227 414 193, 205, 206 230, 231, 269 258, 285, 286, 343, 344, 434, 438, 439 K

329 328, 349 13, 184, 277, 280, 328, 329, 345, 349, 396 229, 351, 352 355, 372, 383, 390, 391 346 252 346 L

239, 245, 251, 364 348 176 449

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

90, 395 357, 379 100 , 326 4, 375 229, 351, 352 259, 260 346 182 240 332 263 201 192, 234 403 299 327 294 423 328, 329, 349 408, 409 290 M

412 240 190 443 189 302, 415 177, 237, 378, 426, 440 96, 309, 414, 421, 428 186, 289 346 330 88, 356, 363 279 334 423 188, 306 431 67 302, 415

450

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

330, 338 346 266, 395 189, 190 291, 388 252 303, 305 376 249 441 387 131, 225, 262, 264, 265, 297, 270, 353 39 177, 178, 207, 217, 232, 238, 247, 254, 262, 264, 265, 267, 270, 293, 296, 297, 316, 318, 353, 358, 366, 367, 386 298, 315 298, 315 424 377, 382 285, 286, 343, 344, 438, 439, 434 178, 207, 229, 247, 267, 351, 352, 366, 367, 166 186, 289, 332, 368, 369 243, 253 363 97 333, 337 399, 400, 431 177, 209, 237, 426 282, 291 75 246 294 156 331 303, 304, 305 175, 239, 245, 251, 364 267 442 182, 322, 348 411 451

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

184, 349 408 319, 399, 400, 431 214 207, 293, 366, 367 330, 338 183, 322 185, 248, 341 136 339 365 N

328, 329, 396 186 349 378 330 315 250, 251 O

328, 329, 396 180 396 189, 190 442 214, 221 303, 304, 305 336 407, 408, 409 265, 386 339 251, 256, 257 183 326 194, 354, 381 226 247 P

209, 210, 211, 321, 365 438, 439 277, 278 452

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

388 397, 398 182 310, 430, 443 195, 198, 199, 226 292 410, 411 312 319, 399, 400, 431 213 181, 306, 401 318 315 177, 378, 426, 440 396 407 431 321 330 168, 407, 408, 409 442 62 272 357 174 397, 398 187 183 179, 196, 197, 210, 211, 230, 231 326 141, 188, 423 285, 286, 287, 288, 290, 289, 332, 340, 371 354 385 442 280, 345 339 421 420, 422 358 337 Q

220, 430 453

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

312 R

247, 264, 270 264, 270 336 333 389 328, 329 310 265, 270, 358 2 443 432, 433 399, 400 200 434, 439 217 21, 299, 302, 320, 356, 359, 363 339 243, 253 251 407 240 378, 426 232, 254 174, 339 161 S

252 261 267 78, 213, 258 390, 391 431 357, 379 326 351 282, 240 183 149 301, 342 241 454

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

235, 261, 418 409 193, 201, 202, 205, 206, 215, 222 298 414 64 175, 239, 245, 250, 251, 256, 257, 364, 373, 374 343, 434, 438, 439 226, 268, 376 223 428 336 346 420, 422 410, 411 294 246 255 441 330, 338 436 388 319, 431, 399, 400 298, 315 435 293, 366, 386 126, 184, 281, 283 193, 202, 206, 215, 222, 392 233 243, 253 215, 222 269 339 285, 286, 343, 344, 434, 438, 439 203 261, 418 184 3 251, 256, 257 409 421 388 407, 408, 409, 417 237, 426 455

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

182 330, 338 422 17 405, 406 283 28, 173, 189, 190, 208, 225, 232, 254, 267, 275, 276 87 229, 351, 352 418 220 410, 411 268, 376 434 438, 439 337 93 291, 388 T

282, 291, 292 380 423 396 107 201, 219, 385 325 198, 401 81, 176, 335, 336, 424, 435, 442 279, 281 261 300 397, 398 326 348 26, 228, 236, 389 277, 278 288, 290 288, 290 405, 406 U

226, 227

456

XXI ENCONTRO BRASILEIRO DE MALACOLOGIA

V

407 443 330, 338 423 332 297 281 262, 353 307 251, 374 351 163, 416 298, 315 15, 182, 183, 212, 322, 348 351 443 174

W, X,Y E Z

129 183 323, 324 245 328 349 317 399, 400, 431 309, 414 277, 278 410, 411 294

457