PDF Van Tekst
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap Arendo Joustra en Erik van Venetië bron Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap. Prometheus, Amsterdam 1993 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/jous008gehe01_01/colofon.php © 2015 dbnl / Arendo Joustra / Erik van Venetië 4 Ons land is geen land waar een gezag licht te sterk wordt. De geest van discipline en onderwerping is hier zwak, of ontbreekt. Zelfs een zeer krachtige persoonlijkheid zal hier te lande nog slechts eene bescheidene mate van invloed hebben. Hij zal steeds veel meer zelf moeten buigen, dan hij anderen kan doen buigen. Mr. Sam. van Houten, Vijfentwintig jaar in de Kamer, 1908 Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap 7 Voorwoord Een journalistiek boek over de geheimen van de politieke macht staat of valt met de verhalen van de mensen die erbij waren. In de zeven jaar dat wij als parlementaire journalisten de minister-president intensief volgen en beschrijven, hebben wij meer dan honderd gesprekken gevoerd met zijn medewerkers, adviseurs, politieke tegenstanders, voorgangers, vrienden, geestverwanten en analisten. Veel van deze gesprekspartners zijn onzichtbaar voor het publiek en blijven liever anoniem. Maar onze dank voor hen is even groot als voor degenen die we wel noemen: Willem Aantjes, Gijs van Aardenne, Wil Albeda, Rudy Andeweg, Rijk van Ark, Joop van den Berg, Barend Biesheuvel, Frits Bolkestein, Elco Brinkman, Clemens Cornielje, Wim Duisenberg, Sytze Faber, Ronald Florisson, Ben Heinrichs, Hans Hillen, H.J. Hofstra, Rein Jan Hoekstra, Piet de Jong, Ad Kaland, Paul Kalma, Frans Kok, Wim Kok, Jan de Koning, Rudolf de Korte, Michiel Krom, Paul Kuypers, Marja Kwast-van Duursen, Pex Langenberg, Fred Lörtzer, Ruud Lubbers, Joseph Luns, Hans Margés, Wilfried Martens, Jaap Jan van der Meulen, Hans van Mierlo, Ed Nijpels, Jean Penders, Jaap van der Ploeg, Jan Postma, Peter Rehwinkel, Jan Willem de Savornin Lohman, Jan Schinkelshoek, Norbert Schmelzer, Neelie Smit-Kroes, Piet Steenkamp, Max van der Stoel, Wilbert Stolte, Ed van Thijn, Herman Tjeenk Willink, Hans van der Voet, Joris Voorhoeve, Meint Waterlander, Frits Wester, Hans Wiegel, Gijs van der Wiel, Thijs Wöltgens, Lau Wüst en Jelle Zijlstra. Dankbaar zijn wij verder onze collega's van Elsevier en de Volkskrant. Eén verre collega willen we niet onvermeld laten: de Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap 8 New York Times-journalist Hedrick Smith. Zijn boek The Power Game over het politieke spel in Washington bleek een voortdurende bron van inspiratie. Speciale vermelding verdienen de documentalisten en bibliothecarissen van Bonaventura, de Volkskrant, de Tweede Kamer en de Rijksvoorlichtingsdienst. In het bijzonder Marceline Couwenhoven, Walter Jansen, Rimbert Kloosterman en Ino Wubben hebben ontelbare feiten gecontroleerd en op eigen initiatief allerlei gegevens aangedragen. Onze bijzondere dankbaarheid gaat uit naar Henri Roggeri en Mariska van Venetië-Van Geldorp. Arendo Joustra en Erik van Venetië Amsterdam/Rijswijk, 19 juli 1993 Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap 9 Inleiding De geheimen van het Torentje Door zijn sierlijke bouw, de grijze puntmuts met bol en de vergulde windvaan, oogt het Torentje als een vreemd element in de noordoostelijke hoek van het Binnenhof. Architectonisch staat het alleen, tussen het dominante Mauritshuis en de statige façade langs de Hofvijver. Alsof de bouwmeesters van het regeringscentrum het in de afgelopen eeuwen vergeten hebben af te breken. Het had weinig gescheeld, of het achthoekige Torentje had de vele verbouwingen van het Binnenhof niet overleefd. Het ontstond ergens aan het einde van de middeleeuwen. Eerst diende het als grafelijk zomerhuisje, toen nog van hout. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, in de veertiende en de vijftiende eeuw, versterkte de graaf het tot vestingtoren en kreeg het schietgaten. Tussen het Torentje en het Mauritshuis ligt nog een kort stukje van de binnenste vestinggracht. In de eeuwen daarna was het een komen en gaan van slopers en bouwers. Zij veranderden het Binnenhof ingrijpend van aangezicht. Het Torentje hadden ze in één moeite door mee kunnen nemen. Maar de ‘bottelrie’, de wijnopslagplaats van de kasteelconciërge, was kennelijk te onmisbaar om met de grond gelijk te maken. Toen het ministerie van Binnenlandse Zaken, de moeder aller departementen, bijna twee eeuwen geleden de panden aan de Hofvijver betrok, maakte het Torentje zijn entree in het landsbestuur. De hoogste ambtenaar van het departement zette zijn bureau erin. In 1849 kreeg het 25 meter hoge bouwwerkje ook werkelijk allure. De liberaal Thorbecke, naamgever van drie kabinetten, Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap 10 nam er zijn intrek als minister van Binnenlandse Zaken om zijn zelfontworpen Grondwet in de praktijk te brengen. De vervallen gevelrij langs de Hofvijver werd tussen 1880 en 1913 bijna helemaal platgegooid en herbouwd in Hollandse renaissancestijl met neogotische trekjes. Het Torentje kreeg slechts een face-lift. Zo vormt het nu samen met de Ridderzaal het oudste stukje Binnenhof.1. Toeristen die vanaf het Plein onder de Grenadierspoort door wandelen, op weg naar de imposante Ridderzaal, hebben de neiging het Torentje ongezien voorbij te lopen. Er is geen geüniformeerde marechaussee die de minister-president bewaakt. En er is geen goudgepunt hek. Het enige teken van leven is een auto voor de deur, een doodgewone BMW. Niets wijst erop dat we hier te maken hebben met de Hollandse evenknie van Downing Street 10 in Londen, Wetstraat 16 in Brussel, het Bundeskanzleramt in Bonn, het Elysée in Parijs en het Witte Huis in Washington. Uiterlijk bedriegt. Het Torentje heeft in de periode-Lubbers grandeur gekregen. Sinds 1982 is het de centrale meld- en regelkamer, van waaruit directe lijnen lopen naar ministers, staatssecretarissen, topambtenaren, kamerleden, de koningin, belangenbehartigers, actievoerders, ondernemers en buitenlandse regeringsleiders. Het werkvertrek van de premier is tegelijk een soort nationaal klachtenbureau geworden. Als de boeren bij de minister van Landbouw geen gehoor vinden voor hun wensen, sturen ze hun tractoren in de richting van het Torentje. Als de Stichting Natuur en Milieu teleurgesteld is over de daden van de minister van Milieubeheer, klaagt de lobby-organisatie bij de minister-president. Het klachtenbureau luistert, sust en probeert de lieve vrede te bewaren. Zoals de aanwezigheid van de koningin op haar paleis herkenbaar is aan de wapperende standaard, zo weet de voorbijganger dat Lubbers bezig is als de schemerlampen, overdag en 's avonds, hun zachtgele licht verspreiden. Hans Wiegel, die het Torentje korte tijd in gebruik had als minister van Binnenlandse Zaken, buitte het effect daarvan weleens uit. ‘Op een avond, niet al te laat, reed ik weg in mijn dienstauto,’ Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap 11 vertelt Wiegel. ‘Toen we langs de Hofvijver reden zei ik tegen mijn chauffeur: “Jan, kijk eens naar het Torentje. De minister werkt.” Dan had ik het licht laten branden.’2. Het Torentje is synoniem met het ambt van minister-president geworden. Soms heeft het iets onneembaars, alsof de schutter uit de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse twisten zijn plaats aan het schietgat nooit heeft verlaten. Joris Voorhoeve, de fractievoorzitter van de VVD tijdens Lubbers' tweede kabinet, ergerde zich weleens aan de ongenaakbaarheid van de vestingtoren aan de Hofvijver. Toen er weer eens ruzie was tussen de VVD en het kabinet, klaagde Voorhoeve: ‘De premier blijft hoog en droog in het Torentje zitten.’ Het Torentje geeft de premier een imago van onaantastbaarheid. Wat speelt zich af in die kamer van zeven bij zeven meter, met de gelambrizeerde wanden en de okerkleurige gordijnen? Waarover gaat het, tijdens de gesprekken via de telefoon of in de leren fauteuils die rond de salontafel staan? Het kruis boven de deur en het portret van Thorbecke achter het bureau zijn stille getuigen. Voor de buitenstaander blijft alles verborgen. Zelfs de meeste ambtenaren van de premier, die in het gebouw ernaast werken, weten niet precies wat zich in het Torentje afspeelt. De premier heeft een eigen voordeur en een eigen trap, zodat hij ‘vrij kan ontvangen’. Het Torentje is slechts verbonden met het gebouw van Algemene Zaken door twee beveiligde binnendeuren, een op de begane grond en een op de eerste verdieping. De bewegingen van de minister-president zijn alleen waarneembaar voor de drie andere bewoners van het Oudhollandse binnenhuisje: zijn secretaresse, zijn chauffeur en zijn kamerbewaarder. Zij hebben hun domein in twee kleine kamertjes naast het vertrek van de minister-president. Met dit boek willen we de kring van intimi van minister-president Lubbers uitbreiden. Hij is de bekendste politicus van het land. Maar over hoe hij achter de schermen opereert, is weinig bekend. We nemen de lezer mee naar de plaatsen die altijd buiten het bereik van de camera's en de microfoons blijven: naar het To- Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het torentje. Praktische gids voor het premierschap 12 rentje, naar het Catshuis, de Trêveszaal, perscentrum Nieuwspoort, paleis Huis ten Bosch, de Haagse restaurants en de vergaderzalen van