E PËRMUAJSHME FETARE - KULTURORE E KISHËS KATOLIKE 0RIZRENs+ORRIK'USHTs6ITI886s.R s­MIMI+OSOVÔÑ %UROPÔÑ :VICÔRSFR 3("!

QËLLIMET, VETITË TË RINJTË – PERËNDIMORJA NË DHE KARAKTERIS- PROFETË TË EPOKËS MUZIKËN E ZEQIRJA TIKAT KRYESORE SË RE ME FUQINË E BALLATËS (I) TË KURORËS SË SHPIRTIT SHENJTË MARTESËS FAQE 18-19 FAQE 6-7 FAQE 11-12 (Shkruan: (Shkruan: (Shkruan: Akil Mark Koci) Don Jeton Thaqi) Don Fatmir Koliqi)

KËNDVËSHTRIM

SHKRUAN: P. Shtjefën DODES, SJ

humë prej nesh kemi filluar ta nuhasin, disa edhe ta shijojnë, josh- Sjen e të qenit të lirë dhe të mundësisë së përcaktimit të pavarur për fatin individual (shoqëror). Dëshirojmë të vendosim jo vetëm për të rrojtur, mbijetuar, por edhe për të jetuar një jetë të denjë njerëzore, përparimtare, që na ofron njëri me tjetrin. Ajo që më parë dukej se K

ishte e pamundur, sot fillon të japë shenja jete dhe të vërehet, sepse Y

nevojat dhe dëshirat tona po ndryshojnë. Vërtet, ajo ka qenë gjith- M monë e pranishme, por vëmendja jonë e (sh)përqendruar në kahe dhe C përmbajtje tjera e ka penguar perceptimin dhe mundësinë e shijimit të bukurive që na rrethojnë. Njeriu si qenie e cila e ka mundësinë e perceptimit, arsyetimit dhe vendimit duhet të jetë gjithnjë e më i vetëdijshëm për nevojat e tija njerëzore. Njëra prej këtyre nevojave natyrore është pushimi, edhe ai veror (vjetor). Njeriu nuk guxon të jetojë vetëm në punë, të jetë prodhues. Ai është i thirrur të jetë njeri edhe në kohë të lirë, në lojë, në pushim. Koha e lirë nuk është (nuk do të duhej të ishte) humbje kohe. Pa Zotin edhe koha e lirë edhe pushimi e humbin vlerën. Pa Zotin, i cili e ka ftuar njeriun në veprim dhe pushim bashkëkrijimtar, as koha e lirë nuk ka kuptim, kurse Shkrimi Shenjt qartë tërheq vë- mendjen: “Kush nuk do të punojë, as mos të hajë!” (2 Sel 3,10). Lodhja dhe humbja e fuqisë si duket është bërë një fenomen i për- gjithshëm. Madje dëgjojmë edhe ankime për një lodhje permanente: lodhje pranverore, lodhje para pushimeve verore, por edhe pas tyre, lodhje vjeshtore; ekziston edhe lodhja dimërore. Për të krishterin koha e lirë është në njëfarë mënyre detyrë. Në të e përjetojmë realite- tin tonë rreth vetes si të bukur. Për të qenë ajo që është, koha e lirë për të krishterin është e mbështetur në kremtimin/falënderimin e Atij që është qendra e të mirës – Zotit. Kisha në parim e ka gjithmonë një qëndrim pozitiv ndaj kohës së lirë, pushimeve verore, turizmit, duke parë në to një realitet shoqëror. Këtyre fenomeneve i qaset në dritën e të vërtetave ungjillore që pjesëmarrësve të këtij realiteti të ri t`u ndihmojë t`i zbulojnë aspektet dhe mundësitë e reja pozitive. Çdonjëri prej nesh e ndjen nevojën e zëvendësimit të kohës së punës me momentet e çlodhjes. Pas detyrave të rregullta në aktivi- tete të lira ripërtërihet shpirti dhe trupi. Sporti dhe ushtrimet fizike, udhëtimet dhe veprimtaritë kulturore, vizitat e familjeve apo miqve, pjesëmarrja në jetën e shoqërive të ndryshme bëhet pjesë përbërëse e jetës. Për fat të keq për shumë kënd puna është bërë një lloj i ri i robërisë Katolicizmi në Intervista me Mark Krasniqin për shkak të kushteve të vështira në të cilat janë të detyruar të punoj- Prizren në. Në vendet më të varfra të botës, por edhe në Kosovë për shkak të Seminari katolik numrit të lartë të papunësisë, shumë vetë nuk mund ta realizojnë të dhe rrethinë në drejtën e tyre për të punuar. Në këtë atmosferë problemi i papunësisë dhe gjimnazi real bëhet një problem i rënd dhe një e keqe e madhe. Puna si veti e për- shekuj cakton cilësinë e brendësisë së njeriut dhe, në një kuptim të caktuar, e në Prizren – përbën vetë natyrën e tij. Nëse njeriu nuk punon, apo nëse nuk i është FAQE 14-15 dhënë mundësia, nëse nuk i është njohur dhe siguruar e drejta e tij burime të edukimit në punë, ekziston edhe rreziku shpirtëror i rënies në njëfarë hapësire Shkruan: e të mësimit (I) “të kohës së lirë kolektive”, “pushimeve (të shumta) vjetore/verore”, Prof. dr. Jahja DRANÇOLLI që shpejt mund të shndërrohet në djerradite (përtaci). Për këtë arsye, FAQE 12–13 bashkë me të vërtetën e dëmit ekonomik të një gjendje të tillë, shkon edhe ai kulturor: nuk është mirë kur njeriu ka tepër kohë të lirë, të  $RITA +Ÿ.$6Ÿ3(42)- +ORRIK'USHT cilën nuk mund ta plotësojë. Për këtë arsye është e domosdoshme të gjendet masa e drejtë në mes kohës së lirë, dhe interpretimit të drejtë të kohës së lirë, pushi- mit në njërën dhe punës në anën tjetër. Në vrapimin e pa ndalur të je- tës së sotshme, sipas hulumtime- ve të shumta, pushimi veror, apo turizmi, është kohë e çmuar pi- kërisht për kërkimin e kuptimit të jetës. Kërkimi i kuptimit nuk ndërpritet as në kohën që është e rezervuar për pushimin e njeriut. Në atë kohë njeriu e ka mundë- sinë të ikë prej të gjitha sendeve, por jo edhe prej vetvetes. Prandaj njeriu është i thirrur që pushimin e tij ta fillojë në zemrën e tij duke mbjellur paqen dhe gëzimin për ta rizbuluar kuptimin e kohës së lirë, takimin me zemrën e të afërmit, ngrohtësinë e diellit dhe një çik qiell në tokë që pret t`i dhurohet. Turistë të shumtë në pushi- met e tyre vjetore vizitojnë vende natyrore dhe objekte të ndry- shme sakrale, kulturore, që tre- gon synimin për një zgjerim të horizontit, për ngritje personale. Është interesante se mistikët, njerëzit e thelluar në Zotin, afër- sinë e Zotit në mënyrën më të thellë e kanë përjetuar nëpërmjet natyrës, të gjitha sendeve të kri- juara. Natyra pra e zbulon Zotin. Njerëzit e kohës bashkëkohore mbëtar. Zoti po i takon në the- Bistra, Luboteni etj., janë vetëm informatat e thjeshta se ku gje- huajt do ta marrin fjalën kryeso- me afsh e dëshirojnë natyrën e llësitë e ndërgjegjes me mijëra disa mundësi që në këtë pasqyrë ndet Kosova, klima e saj, vendet re, jo vetëm në një lëmi... cila frymëzon pamatësinë, paku- njerëz që e vizitojnë atë nëpër natyrore njeriu të mund ta njo- turistike, shtigjet e vrapimit, lu- Lajmet ditore na paraqesin fizimin, ripërtërin mendjen dhe male, fusha, liqe e lumenj. Në hë më mirë veten, më shumë të menjtë, kishat, xhamitë, traditën fotografi që tregojnë një njerë- zemrën dhe vazhdimisht sjell këto bukuri po shkruhen histo- gëzohet duke i shijuar me falë- dhe historinë e deri te kuzhinat zim të lodhur dhe të ngarkuar. Sa freski. ri të shumta vizitorësh. Grupet nderim të gjitha këto dhurata tradicionale që ofron Kosova. herë shikojmë padrejtësi, luftëra, Kosova si shtet i ri me një malore që e rrethojnë Kosovën nga Zoti. Edhe pse për bukuritë e Koso- katastrofa, krimanlitete, skamje... numër relativisht të vogël bano- si Malet e Sharrit, Bjeshkët Para pak ditësh dëgjuam se vës po tregohen më të shkathët Me popuj të tërë jetojnë në mje- rësh me bukuritë e saja të më- e Nemuna, pastaj lumenjtë e miq jo kosovarë që ndihen si dhe më të interesuar jovendorët, rim: mungesa e ushqimit, kurrfa- dha natyrore po bëhet gjithnjë e ndryshëm si Drini i Bardhë, vendas, ndërmorën dhe publi- ia vlen me falënderim të shihet rë sigurie, puna e rëndë, vuajtja... më joshës jo vetëm për banorët Sitnica, Ibri, Lepenci etj., liqe kuan një libër apo ciceron si njohja e tyre e mirë e vendeve Mirëpo, edhe ata që materialisht vendor, por edhe ata ndërko- dhe male të larta si Gjeravica, udhëheqës shumë të qartë për tona për ta njohur, çmuar dhe janë mirë të siguruar mund të dashur edhe më shumë vetve- jenë, dhe shpesh edhe janë, të lo- ten. dhur nga jeta. Kompleksiteti i je- Pyetja e zhvillimit të Koso- tës në shoqëritë moderne shkak- vës dhe e zotshtëpisë së mirë tojnë ngarkesa psikike, vuajtje të për mysafirët e ardhur duhet të brendshme, pasiguri, pakuptim, jetë preokupim i të gjitha fuqive sëmundje, frikë, mosmarrëveshje, shpirtërore, intelektuale dhe kri- vetmi. Asnjë njeri nuk është i pri- juese të kombit shqiptar. Ajo do vuar nga lodhja dhe ngarkesa. Për të duhej të ishte pyetja thelbëso- këtë arsye edhe Jezusi na thërret re e të përgjegjshmëve në shoqëri të gjithëve pa dallim: “Ejani tek në të gjitha nivelet, jo aq për my- unë të gjithë ju që jeni të lodhur safirët sa për të mirën e vet ba- prej barrës së rënd e unë do t`ju norëve shqiptarë dhe popullit të çlodh.” Kjo shpresë se nuk jemi tij. Do të jemi zotshtëpie i mirë të lënë të vetmuar bëhet burim i nëse shumica e qytetarëve tanë fuqisë dhe optimizmit të jetës që të jenë të formuar në identitetin, na ruan nga dëshpërimi. Fjalët e kulturën, humanitetin e tyre dhe Jezu Krishtit, por mbi të gjitha çiltërinë e tyre për takimin me të jeta e tij, na tregojnë vazhdimisht tjerët dhe më të ndryshmit. Kjo se si ta tejkalojmë lodhjen, ngar- do të thotë, kur të jemi të vetë- kesën, të keqen. dijshëm për vlerat vetjake, për- Puna dhe pushimi, përgjegjë- parësitë dhe kufijtë e vetvetes. sia në rrugë - në ngasjen e vetu- Nëse e lëshojmë rastin që të rës, dhe në çdo rrethanë tjetër të zhvillohemi e të bëhemi zotshtë- jetës e kanë një qëllim: ta huma- pie të vërtetë, na kanoset rreziku nizojnë njeriun të cilit i kanoset i madh që të shkrihemi në pro- dehumanizimi dhe t`i kthehet cese bashkëkohore globalizuese ai dinjitet burimor me të cilin e që mund t`i fshijnë si identitetet ka pajisur Zoti me krijimin e tij veç e veç po ashtu edhe popuj të - duke e krijuar edhe për punë tërë dhe kulturat e tyre kurse të edhe për pushim.

E përmuajshme fetare – kulturore e Kishës Katolike ; Kryeredaktor: Don Lush GJERGJI ; Redaktor: Don Fatmir KOLIQI; Këshilli redaktues: Don Robert KOLA, Don Pren KOLA, Don Albert DEMAJ, Don Agim QERKINI, Pater Ndue KAJTAZI, Don Lekë OROSHI, Don Anton UKA, Don Jeton THAQI; Adresa e redaksisë: Rr. Gjon Pali II 1, 20000 Prizren; Tel: 029 241 933/14; Fax: 029 241 232. E-mail: [email protected], [email protected]; Koncepti ideor i dizajnit: XHAD-Prishtinë; Shtypi: Siprint - Prizren Xhirollogaria: Raiffeisen Bank Kosovo, DRITA - 1502 0310 0086 0188 Euro; SWIFT code: RBKORS22 $RITA  +ORRIK'USHT +)3(!.Ÿ+/3/6Ÿ

ë vitin 2003 Caritas-i gjer- tyre mendor, fizik, shoqërore dhe Nman ndërtoi Çerdhen In- emocional dhe u ofron ndihmë tegruese pranë objektit të Shko- të veçante prindërve të fëmijëve. llës Speciale “Nënë Terezë” në Sipas motos: “Ndihma e hershme Prizren, e cila iu ofron fëmijëve - ndihma më e mirë”. me nevoja të veçanta dhe pri- Për fëmijën është e nevoj- ndërve të tyre shpresë të re në shme të përkrahet intensivisht angazhimin e tyre të hershem në zhvillimi i hershëm, sepse aftësia sistemin arsimor nga mosha 3-6 për nxënie dhe perceptim është vjeçare. më e madhe në periudhën e parë Duke iu referuar situatës ak- të zhvillimit, të ndihmohet në tuale në regjionin e Prizrenit, fë- mënyrë që të evitojmë aftësinë mijët janë të përkujdesur që nga e kufizuar që u kanoset. Procesi mosha 3-vjeçare dhe më lart, mi- kryhet me anë të lodrave sepse rëpo ekziston një nevojë urgjen- vete loja është pjesë më e rëndë- te që të mbulohet periudha nga sishme e jetës se fëmijës. lindja e fëmijëve deri në moshën Ketë zhvillim të hershëm du- 3-vjeçare. het ta ndjekin fëmijët që janë Qendra “ Edukimi dhe detek- dëmtuar gjate lindjes apo kanë timi i hershëm” filloi punën që pasur komplikime, shqisat i kanë nga muaji qershor 2008, që ndo- të kufizuara, siç janë: të pamurit, dhet në hapësirat e Qendrës Fa- të dëgjuarit, ndjeshmëria, të fo- miljare nr. 1; i cili projekt financo- lurit; zhvillimi është i vonuar ose het nga Caritas-i gjerman ndërsa disi nuk është në akordim me implementohet nga Caritas-i i zhvillimin normal; fëmija ësh- Kosovës – zyra rajonale Prizren, të shumë i qetë ose nervoz; ka të porsalindur me nevoja të ve- ndërit, që të ndihmojnë vetveten, më e rëndësishme, më efika- në bashkëpunim me Handikos- mungese koncentrimi, është pak çanta dhe nuk u japin mundësi mësojnë të vështrojnë/dallojnë se bëhet edhe nëpër familje, ku in dhe institucionet përkatëse këmbëngulës, kapaciteti për lojë për integrimin e brendshëm bre- fuqinë individuale te fëmija, ma- edukatorja speciale dhe infer- shëndetësore vendore. nuk është i lëvizshëm, aftësia e nda familjeve së tyre. rrin informata të mjaftueshme mierja vizitojnë familjet dhe u Kjo qendër ofron mundësi më kufizuar ndikon/prek zhvillimin Qendra po ashtu u ofron pri- rreth aftësisë se kufizuar, nevo- tregojnë/inkurajojnë prindërit si të mira për zhvillimin e hershem e vet fëmijës etj. ndërve përkrahje në lidhje me jave të veçanta, përkrahje rreth te veprohet me metoda adekuate të fëmijëve me nevoja të veçanta Shumica e prindërve nuk dinë zhvillimin dhe edukimin e fëmi- sistemit shkollor etj. për bashkëveprimin midis nënës (0-4-vjeçare) si në: zhvillimin e si të veprojnë me fëmijën e tyre jëve, kurajë dhe ndihmë për pri- Përveç punës në qendër puna dhe fëmijës. (Ida Delhysa) 4 $RITA +)3(!.Ÿ+/3/6Ÿ +ORRIK'USHT

ë rinjve të famullisë së Kli- Shqipërinë. Udhëtimin tonë e famullisë së Klinës. Të gjithë tonë, don Antonin, u ndalem shuria dhe ngrohtësia e motrave Tnës na u dha një mundësi e drejtë Shqipërisë e filluam ditën ishim të ngazëllyer për këtë dhe vizituam vende dhe Kisha në bënë që ta përjetojmë edhe jashtëzakonshme, falë atyre që e e hanë, në mëngjesin e 7 korrikut udhëtim duke marrë parasysh të shumta. më mirë një përvojë të tillë, për duan të mirën e të rinjve, ndih- dhe përfunduam në fund të po edhe të kaluarën e mundimshme Diku në mbrëmje arritëm në çka edhe i falënderojmë shumë. mës së shoqatës italiane RTM, asaj jave. por edhe shumë të lavdishme që qytetin e Shkodrës, dhe shkuam Gjatë këtyre ditëve vizituam ndihmës së famullisë dhe vetë Nga shumë të rinj që ka fa- përjetoi pjesa e popullit tonë që te motrat françeskane në Hot të shumë qytete si, p.sh Shkod- kontributit të të rinjve, për ta mullia e jonë, u zgjodhën mbi jeton në Shqipëri. Gjatë udhë- Ri tek të cilat do të qëndronim rën, Lezhën, Krujën, Tiranën, vizituar vendin shumë të bukur 40-të sish, nga të gjitha fshatrat timit së bashku me meshtarin gjatë atyre ditëve. Mirëpritja, da- Durrësin, Laçin, Rrëshenin... si dhe shume monumente, ma- nastire dhe Kisha të ndryshme, dhe takuam shumë njerëz të cilët na folën dhe na shpjeguan gjëra shumë të rëndësishme të histori- së së Kishës në Shqipëri dhe të popullit tonë. Në të gjitha ditët e qëndri- mit tonë kishim momente të ndryshme të lutjes, mundësinë për një bisedë shpirtërore me meshtarin, mundësinë e rrëfimit dhe Meshën shenjte, që ishte një mundësi shumë e mirë për ta kuptuar planin e Zotit në jetën tonë dhe dashurinë e Tij për ne dhe për t’u afruar më shumë kah Ai. Gjitha këto aktivitete të lar- mishme u bënë shkas i një njohje më të thellë dhe më të mirë me njëri tjetrin dhe me historinë e lavdishme të vendeve të bukura që vizituam. Qëndrimi ynë në Shqipëri do të mbetet një përvojë e pa- harruar për të gjithë, do të mbe- tet në kujtesën e secilit të ri si një nga përvojat më të bukura, për çka edhe falënderojmë nga zemra ata që menduan dhe e re- alizuan një gjë të tillë për formi- min, për rritjen dhe për bashki- min tonë me njëri tjetrin. (Arta Musolli) $RITA  +ORRIK'USHT +)3(!.Ÿ"/4Ÿ

morale të dashurisë bashkëshor- kohet sipas “parimit të tërësisë” – , nxitëse, dhe, padyshim, si doku- tore, gjithnjë duke pasur parasysh sepse njeriu nuk mund të jetë pro- ment kishar është treguar shumë tërësinë e njeriut, dinjitetin e tij dukt i teknikave dhe mjeteve, por largpamës. Duke marrë guximin si shëmbëllesë e Hyjit dhe për- fryt i dashurisë mes burrit dhe të thotë fjalë të vështira, na kuj- gjegjësinë e Kishës për t’u kujde- gruas që i dhurohen njëri tjetrit ton të vërtetën dhe dinjitetin e sur për të si Nënë e njerëzimit. tërësisht dhe pa kushtëzime. Ky njeriut, të jetës e të dashurisë, që Ati i Shenjtë ka spikatur mbi të mister mahnitës i bartjes së jetës, tepër shpesh bie në harresë. E, si gjitha me guximin prej Bariu, ngërthen në vetvete respektin, li- pasojë, njeriu nuk bëhet aspak më për të nënvizuar se i lumtur, përkun- akti seksual, marrë- drazi, “mbyllet në dhëniet martesore, rrethin e egoiz- përgjegjësia atërore mit mbytës që rri e amnore do mbe- gjithnjë në pritë”. sin akte të larta e të Ndërsa “dashu- dinjitetshme, për- ria dhe arsyeja së kundër zhvillimit bashku mund të teknologjik dhe bëjnë diçka shu- inxhenjeringut gje- më të madhe”: netik dhe spektak- Po: duhet shpë- leve diskriminuese tuar dashuria, për të liberalizmit të të sotmen e për të tepruar shoqëror. nesërmen. Për të Edhe Benedikti gjithë! – nënvizoi XVI, kohët e fu- Benedikti XV në ndit, në Univer- Lateran. sitetin e Lateranit, ka bërë një rinë, përgjegjësinë pa e tjetërsuar Reflektime për enciklikën reflektim të thellë duke e quajtur intimitetin njerëzor, por duke e Humanae vitae kanë dhënë edhe enciklikën fryt i një vendimi të përbrendësuar në vetvete si dhu- specialistët e fushave gjenetike, thellë, gjest guximtar në përpjek- ratë të Hyjit. Duke u nisur nga gjinekologjike në botën italiane. jen për të ripohuar vazhdimësinë e ky parim, ky vizion i dashurisë Maria Luisa Di Pietro, profeso- doktrinës dhe traditës së Kishës. Ky dhe seksit martesor, Pali VI në reshë e bioetikës në Universite- është një mësim jo i lehtë për t’u enciklikë dënon të gjitha mjetet tin Romak Katolik dhe kryetare proklamuar – ka nënvizuar Ati i që dëmtojnë, ndërpresin, ndaloj- e shoqatës “Shkenca dhe jeta”, Shenjtë. në apo vrasin procesin natyror thotë se në kohën kur enciklika Enciklika ka 3 kapituj, me të krijimit të jetës së re. Kështu është botuar, pakkush ka ngritur hyrje të shkurtër ku tregohet ar- mjetet kontraceptive, sterilizimi zërin për politikat e mbikëqyrjes ë 25 korrik janë mbushur çoi Koncilin në përfundim. Pas syeja e domosdoshmërisë për të i pjesshëm apo i plotë, e shumë demografike, për banalizimin M40 vjet, ç’ prej se Papa Pali Koncilit krijoi mekanizma të reflektuar për çështjet e dashu- të tjera të ngjashme, janë të pa- e seksualitetit, kurse Pali VI në VI ka publikuar letrën enciklike efektshëm për zbatimin e de- risë dhe lindjes. Në fund të en- pranueshme për Doktrinën e këtë enciklikë na ofron përmbaj- “Humanae Vitae” (shq. Jeta njerë- kreteve dhe kushtetutave kon- ciklikës kemi një Apel për ipesh- shenjtë që vetë Jezu Krishti ia ka tje të ngjeshur mbi to dhe na nxit zore) – mbi rregullimin e drejtë ciliare. kvijtë e tërë botës dhe njerëzve besuar Kishës. të përsiasim e të reflektojmë. të lindjes. Pali VI është i njohur edhe vullnetmirë që të ndihmojnë në Vendosmëria e Palit VI për Prof. Di Pietro vazhdon ta qua- Lexuesit e Dritës kanë pasur për enciklikat e veta të dalluara, respektimin e ligjit natyror dhe këto pika, që edhe sot janë aktua- jë enciklikën si porosi të shpresës rastin në numrin e kaluar (Drita, prej të cilave “Humanae vitae” Hyjnor. le, ka nxitur në atë kohë një re- së madhe, ftesë për ta respektuar qershor 2008, f. 10-11) të lexojnë spikatet dukshëm. Përmes tre kapitujve jo të gja- agim të gjithanshëm të atyre që tiparet e jetës dhe dinjitetin e saj. për këtë papë të madh me rastin “Është detyrë e vështirë për ta të, Pali VI ka paraqitur qëndrimin proklamonin liberalizim të papër- Si e këtillë enciklika është një e 30-vjetorit të vdekjes. Pa dy- bartur jetën njerëzore, në të cilën e Kishës për çështjet e dashurisë gjegjshëm të seksualitetit. Fatke- pasuri shumë e madhe që na e ka shim se Pali VI ka shënuar një bashkëshortët janë bashkëpunëtorë bashkëshortore ndërmjet burrit qësisht, reagime dhe mospajtime dhuruar Pali VI. epokë në jetën e Kishës në she- të lirë e të përgjegjshëm të Hyjit dhe gruas, duke nënvizuar se kjo për përmbajtjen e letrës enciklika Gian Maria Vian, nga kullin e kaluar, një epokë që do të Krijues. Kjo detyrë ka qenë gjithnjë marrëdhënie vazhdon të jetë pje- ka pasur edhe përbrenda kishës, L’Osservatore Romano, e ka ci- mbetet e shënuar, për vetë faktin burim gëzimi, ndonëse nuk kanë sëmarrëse në veprën krijuese të posaçërisht në botën gjermane. lësuar enciklikën si dokument se ai qe një personalitet i fesë dhe munguar kurrë as ankthi e vësh- Hyjit. Në mënyrë të veçantë Ati Enciklika Humanae Vitae ka pë- profetik për sa i përket progresit guximit, dhe, si i tillë, pontifikati tirësitë…”. Janë këto fjalët me të i Shenjtë ka tërhequr vëmendjen suar që në dalje një grusht të rë- të inxhinjeringut frikësues gje- i tij do të mbetet i paharruar. Si cilët nis enciklika në fjalë, e cila botës e njerëzimit që personi i ndë, porse lënda e saj që atëherë netik, që sot është në kulmin e papë i koncilit II të Vatikanit, e në përmbajtjen e saj jep parimet njeriut dhe krijimi i jetës të shi- nuk pushon të mbetet aktuale, vet. (Don Fatmir Koliqi)

Papa priti në Kastel Gandolfo kryeministrin irakian, al-Maliki Dënim i përbashkët i terrorizmit ë Pallatin Apostolik në Kastel Gandolfo, Shtypit të Vatikanit – u zhvilluan në një at- tojmë se më 3 qershor 2007, në Mosul, u vranë të sotëm, të dyja palët uruan që Iraku të gjejë NBenedikti XVI priti në audiencë Nuri Kamel mosferë të përzemërt, u përqendruan tek famullitari i Kishës së Shpirtit Shenjt, atë Reget vendosmërisht rrugën e paqes e të zhvillimit, al-Maliki, kryeministër i Republikës së Irakut. disa aspekte themelore të situatës irakiane, Ganni me tre diakonë; në shkurt 2008 u rrëmbye përmes dialogut e bashkëpunimit të të gjithë Papa dhe kryeministri irakian dënuan bash- duke pasur parasysh edhe kontekstin zonal. dhe u vra imzot Paulos Farai Rahho, kryeipesh- grupeve dhe etnive fetare, përfshirë edhe pakicat kërisht terrorizmin. Më pas ripohuan vlerën Vëmendje e posaçme iu kushtua temës së ref- kvi kalde i Mosulit. Është derdhur pra, gjak, por të cilat, duke respektuar identitetet përkatëse, e madhe të dialogut ndërfetar, duke e parë ugjatëve të shumtë irakianë, brenda e jashtë nuk kanë munguar as shqetësime të tjera, që me frymën e pajtimit e të kërkimit të së mirës si rrugë për mirëkuptimin fetar e për bashkë- vendit, që kanë nevojë për asistencë edhe në nuk pasqyrohen nga mediat, si sulmi kundër së përbashkët, duhet të punojnë së bashku për jetesën civile. Kryeministri, i cili dje zbriti në rast se krijohen kushte për t’u rikthyer në at- kryeipeshkvisë së Mosulit në dhjetor të vitit 2004; rindërtimin moral e civil të vendit. U ripohua me Kriptën e Vatikanit për të nderuar kujtimin dhe, gjë që urohet të ndodhë sa më shpejt. bombat kundër kishave në vitet e mëpasme; forcë edhe rëndësia e dialogut ndërfetar, si rrugë e Gjon Palit II, e ftoi Papën të vizitojë Irakun. U dënua përsëri dhuna e cila pothuajse çdo ditë rrëmbimi në janar 2005 i ipeshkvit siro-katolik për mirëkuptimin fetar e bashkëjetesën qytetare. Para takimit me Benediktin XVI, kryeminis- trondit pjesë të ndryshme të vendit, pa kursyer të Mosulit, imzot Gjorgj Kasmusa e i shumë të Pas përfudimit të takmit, Benedikti XVI e Al- tri Maliki vizitoi edhe sekretarin e Shtetit të bashkësitë e krishtera, që e ndjejnë më shumë krishterëve irakianë. Qindra-mijëra njerëz dety- Maliki shkëmbyen dhuratat tradicionale: Papa Vatikanit, kardinalin Tarçizio Bertone, që sho- se kurrë nevojën për të qenë më të sigurta. E rohen të braktisin vendin, për shkak të dhunës mori si dhuratë nga mysafiri i largët, një palmë qërohej nga Sekretari i Vatikanit për marrëd- kjo, sepse vitet e fundit bashkësia e krishterë po së vazhdueshme e të krizës së thellë ekonomike. argjendi, ndërsa dhuroi një penë përkujtimore, hëniet me shtetet, imzot Dominik Mambertì. i nënshtrohet gjithnjë më shumë persekutimit, Megjithatë, në një skenë kaq dramatike, nuk realizuar me rastin e 500-vjetorit të Bazilikës së Bisedimet – saktëson një notë e Sallës së gjë që e dëshmojnë disa ngjarje tragjike. Kuj- mungojnë as shenjat e shpresës. Gjatë takimit Shën Pjetrit. (Radio Vatikani)  $RITA -Ÿ3)-))+)3(Ÿ3 +ORRIK'USHT

SHKRUAN: Don Jeton THAQI

Nga e drejta kanunore fëmijëve), “bonus fidei” (e mira e Besëlidhjen e re, ekziston nga vet Martesa para se gjithash shme. Në përgjithësi, vendimi (kishtare) fesë) dhe “ bonus sacramenti (e fakti i jetës se Jezusit, i cili lind është realitet njerëzor për t’u lidhur më dikë për tërë Martesa është një kontratë bilat- mira e sakramentit). Origjina e prej një gruaje (Gal 4,4; khs/ Lk Burri dhe gruaja janë të krijuar jetën, ka marrë përsipër edhe erale, me të cilën kontraktuesit, fjalës martesë (italisht: matrimo- 11, 27). Kështu që Jezu Krishti me që të hyjnë në relacion në mes karakterin publik: diçka që nuk burri dhe gruaja, japin njëri- nio) rrjedh prej fjalëve latinemu- jetën e vet e shenjtëron familjen, tyre, që reciprokisht ta pranojnë ka të bëjë vetëm më sferën pri- tjetrit dhe pranojnë reciprokisht nus: dhuratë, ngarkesë, detyrë, gjë që ka qenë e përgatitur nga njëri-tjetrin, t’i dhurohen njëri vate, por që ndikon thellë edhe të drejtën e përgjithmonshme zyre pune dhe nga fjala tjetër e tërë Besëlidhja e Vjetër. Në tjetrit, dhe me fjalë të tjera ta në jetën shoqërore e sidomos në dhe ekskluzive për trupin e vet, matris (it. della Madre): i/e na- Besëlidhjen e Re Jezu Krishti e duan njëri-tjetrin. Dashuria transmetimin e jetës. Tiparet e më qëllim të lindjes dhe të edu- nës. Por kuptimi i kësaj fjale do tejkalon ligjin e Moisiut dhe po- dhe nevoja për t’u relacionuar, besnikërisë dhe të definimit, janë kimit të fëmijëve (e drejta ka- të ishte ky: është dhuratë, nder hon karakterin absolut të mar- është e thadruar në qenien dhe kërkesa dhe nevoja të brendshme nunore: Can 1081 §2). Por është por edhe detyrë dhe obligim tesës dhe pazgjidhshmërinë e saj natyrën e tyre; kështu që për- të dashurisë, si p.sh: “të dua një kontratë që dallon nga kon- për të dy bashkëshortët. Ndër- (Mt 19, 1-9). Duke e përjashtuar voja e dashurisë ndërmjet burrit përgjithmonë!” është shprehje e tratat tjera, sepse e ka burimin sa domethënia e fjalës sakra- rastin e “kurvërimit” (khs. Mt dhe gruas është përvojë që më zakonshme që lind nga zëmra e hyjnor, dhe i rrënjosur në vetë të ment është: shenjë e dukshme 19, 9) që nuk synon ndoshta një se shumti e karakterizon qenien dy të dashuruarve qysh prej fil- drejtën natyrore dhe për arsye të e një realiteti të padukshëm dhe justifikim të shkurorëzimit, por njerëzore. Është fakt i pash- limit të “aventurës” se tyre. Dhe konsensusit (marrëveshjes apo shpirtëror. lidhet me përzënien e një bash- mangshëm dhe i paevitueshëm nga kjo shprehje perceptojmë pëlqimit) nuk mund të mohohet këshorte të paligjshme ose me që burri dhe gruaja nuk janë të lehtë që ta duash një person, do nga asnjë autoritet njerëzor, për Pjesa biblike një ndarje, pas të cilës nuk mund krijuar për vetmi, por që të je- të thotë ta duash në tërësi, në to- shkak të përmbajtjes dhe vetive Dy tregimet e krijimit, ai Jahvist të martohet më. Këndej buron tojnë në relacion dhe dashuri. talitetin e tij, për atë që është, për esenciale të saj, që njëherësh iu (Zan 2) dhe ai Priftrorë (Zan edhe tmerri i dishepujve, para Që e gjithë kjo i përket realitetit të kaluarën dhe për të ardhmen. nënshtrohen vullnetit të lirë të 1) përfundojnë më një skenë rreptësisë se ligjit të ri: “në qoftë njerëzor, e dëshmon edhe fakti Me fjalë të tjera është sikur të th- kontraktuesve (CAN 1081 §1). që e themelon institucionin e se kjo është gjendja e burrit për- se martesa është e pranishme në uash se pandashmëria, para se të Në martesë, përveç numrit dhe martesës. Botëkuptimi i mar- ballë gruas, më mirë të mos mar- çdo popull dhe kulturë, edhe pse jetë thjeshtë një rregull, është një gjinisë të kontraktuesve, kemi tesës dhe i ekzistencës se saj, në tohesh!” (Mt 19,10). në forma dhe mënyra të ndry- nevojë dhe karakteristikë e pat- edhe përcaktimin apo determin- imin e qëllimit (il fine) që është unioni fizik dhe koha e kontratës që duhet të zgjasë deri në mba- rimin e jetës e njërit prej bash- këshortëve. Martesa pra, është e nevojshme dhe dobishme për gjithë racën njerëzore. Kështu, asnjë ligj njerëzor nuk mund ta kundërshtojë të drejtën që e ka vendosur vet Hyji: “rrituni dhe shumohuni…” (Zan 1, 28). Qël- limet kryesore të martesës janë dy: lindja, edukimi i fëmijëve dhe qëllimi i dytë është ndihma reciproke dhe përsosmëria e bashkëshortëve. Vetitë esenciale të martesës janë: bashkimi dhe pandashmëria, dhe kjo qysh prej origjinës (Zan 2, 24, 1Cor 6, 16: Ef 5, 28). Me qenë se i përkasin të drejtës natyrore, këto dy veti i obligojnë të gjithë pa dallim. Bashkimit të plotë i kundërsh- ton poliandria (një grua merr shumë burra), ose poligamia apo poliginia (një burrë merr shumë gra). Dhe pandashmërisë i kundërshton ndarja-divorci. Me qëllimin primar dhe me vetitë esenciale qëndrojnë me një lid- hje të ngushtë edhe të mirat e martesës: “bonum prolis” (e mira e lindjes dhe edukimit të $RITA  +ORRIK'USHT -Ÿ3)-))+)3(Ÿ3

jetërsueshme e çfarëdo dashurie dhe fekonditetit (frytshmërisë Krishti identifikohet me të dy, i të flasë dhe t’i zbulohet botës. Të social. Sot kemi një ndryshim të që dëshiron të jetë e vërtetë apo apo lindjes se fëmijëve). Të gjitha thirrur të duaj tjetrin me dashu- kremtosh martesën në Kishë, do mahnitshëm e sidomos në zhvil- autentike. këto atribute më një mënyrë janë rinë me të madhe; gjithashtu të thotë të realizosh dhe të jetosh limin gjigantesk të teknologjisë ato që i atribuohen martesës se edhe Kisha identifikohet me të një ngjarje që e transformon një e cila e ka ndryshuar edhe Martesa është një realitet krishterë. Mirëpo, meqenëse dy, sepse është e thirrur të rritet martesë në një sakrament. Por e mënyrë e komunikimit dhe të religjioz (fetar) martesa, bashkimi i një burrë- në dashuri. Këtë na e shpjegon gjithë kjo është e mundur duke raporteve në mes të njerëzve. Duke lënë anash botëkuptimin grua, në vetvete është një realitet shumë qartë edhe Familiaris iu falënderuar intervenimit të Kështu që edhe për familjen e krishterë të martesës, e vëre- i mirë, ka domethënie të thella Consortio: “Bashkimi ndërmjet Jezu KRISHTIT: si të gjithë dhe për çiftët bashkëshortorë, jmë qartazi që martesa është një njerëzore dhe fetare, çka i shton Zotit dhe njeriut e gjen plotësi- sakramentet edhe martesa është ekzistojnë vështirësi serioze dhe realitet njerëzor shumë pozitiv fakti që ky rit të bëhet në Kishë? min definitiv në Jezu Krishtin, dhuratë e Jezusit, një manifestim politika jo të favorshme për rua- dhe e pasur me domethënie: ajo Cila është specifika e martesës së Dhëndrin, që dashuron dhe dhu- i dashurisë së tij, që e bashkon jtën dhe mbrojtjen e shëndoshë realizon në burrin dhe gruan një krishterë? rohet si Shpëtimtar i njerëzimit një burrë më një grua, i mbron të familjes. Prandaj çfarë dëshi- relacion, madje, lumturinë dhe duke e bashkuar atë me vetveten si me ndihmën e vet dhe i bënë të roj të theksoj? Dua të shpreh mirëqenien shpirtërore e mate- Martesa, për të krishterët, trup të vetin… Ky zbulim e arrin aftë ta duan njëri-tjetrin me të vështirësitë reale, në epokën tonë riale. Në jetën e të dashuruarve bëhet një sakrament plotësinë definitive në dhurimin e njëjtën dashuri që Zoti na do ne. të ashtuquajtur postmoderne, përgjithësisht, në mënyrë spon- Martesa për të krishterët është dashurisë që Fjala e Hyjit, ia bënë Prandaj është vet Jezu Krishti që për të jetuar apo jetësuar sakra- tane, kjo situatë nënkuptohet një sakrament: një realitet njerë- njerëzimit duke e marrë natyrën lejon dhe mundëson çiftit dhe mentin e kurorës së martesës. (perceptohet) me kategorinë e zor të marrë nga Jezu Krishti dhe njerëzore dhe në Flinë (sakrificën) dashurisë se tyre reciproke të bë- Për të jetuar vërtet jetën bash- misterit. Në fushën e religjio- të transformuar në domethënien që Jezu Krishti e realizon mbi kryq het sakrament. Megjithatë çifti këshortore me të gjitha tiparet, neve, si zakonisht, një relacion më të thellë. Ky sakrament i vë për Kishën, nusen e vet. Në këtë nuk është një sakrament pasiv, vetitë dhe karakteristikat e saj dashurie vishet me dimensionin themelet, rrënjët e veta në një sakrificë zbulohet plani i përher- por përkundrazi është aktiv qysh që janë, ndër të tjera, karaktares- sakral. Edhe në Bibël e gjejmë relacion dashurie “natyrore” që shëm që Zoti e kishte menduar në prej kremtimit të ritit dhe zgjat tika dhe veti të ungjillit, të lajmit një ndihmë në këtë aspekt dhe zhvillohet dhe rritet brenda për jetën e burrit dhe gruas qysh prej deri në mbarimin e jetës. Është të gëzueshëm që Jezu Krishti në aspektet tjera fondamentale brenda çiftit martesor: është pra krijimit; martesa e të pagëzuar- pikërisht historia e këtij raporti, e ka sjellë në botë. Prandaj të të jetës njerëzore. Bibla na tre- kjo lidhje, ky relacion që e kri- ve bëhet menjëherë simbol real i e kësaj lidhje, që transformohet gjitha institucionet duke filluar gon që njeriu realizohet në rela- jon materien e parë me të cilën Besëlidhjes së Re dhe të amshuar, në historinë e shëlbimit, në “Bi- nga familja, shkolla, kisha dhe cion, që do të thotë, në dhurimin ndërtohet ky sakrament, vend të vulosur me gjakun e Krishtit” bël të gjallë”. Me kremtimin e ri- të gjitha institucionet që kanë e vetvetes tjetrit, dhe pikërisht i takimi më Zotin dhe vend ku (FC, nr. 13). Prandaj të martuarit tit, martesa bëhet po sakrament, përgjegjësinë e edukimit, duhet në këtë qëndron përngjasimi Hyji manifestohet. Është pra kjo e krishterë janë të thirrur vazh- por sakramenti bëhet i gjallë të merren shumë seriozisht dhe më i madh Hyjit (Zan 1, 26- 27). lidhje, ky relacion me të gjitha dimisht të bëjnë të pranishme dhe i frytshëm, kur çifti e jeton të përgatisin gjenerata që vërtet Dashuria njerëzore i ka rrënjët më të thella në Zotin, vjen prej Zotit dhe në një mënyrë e zbu- lon Zotin. Kur një burrë dhe një Çka shënon, apo çka simbolizon martesa e dy të krishterëve? Lidhja grua duan dhe dashurojnë njëri- tjetrin, vërtet dhe sinqerisht, ata apo raporti i dashurisë ndërmjet çiftit martesor të krishterë është janë reflektim i Zotit, ata janë shenjë efikase e dashurisë që ekziston ndërmjet Krishtit dhe Kishës: një dashuri “sakrament natyror” i Zotit edhe nëse nuk janë të vetëdijshëm, bamirësie, krejtësisht falas, pa kurrfarë interesi, që arrin deri në ekstremin e apo nuk besojnë në Zotin. Këtë më fjalë të tjera e konfirmon fundit (e sakrifikojë jetën për të); një dashuri që nuk kushtëzohet apo nuk ndikohet edhe vetë shën Gjoni në letrën “ e tij: “Hyji është Dashuri dhe prej përgjigjeve (Krishti e do Kishën edhe kur ajo është nuse jo besnike); një kush mbetët në Hyjin dhe Hyji mbetet në të” (1 Gjn 4,16). Por dashuri që e transformon njeriun duke e rimëkëmbur prej varfërisë se tij e duke e në përgjithësi e tërë Bibla është thirrur gjithnjë në një përgjigje dashurie. e shënuar nga një dashuri dhën- drore, aq e vërtetë sa që edhe vet raporti ndërmjet Hyjit dhe pop- ullit të tij është i përshkruar me konotacione ndërmjet dhëndrit arritjet, sukseset e veta dhe me të lidhjen e Jezu Krishtit me bo- martesën e vet në këtë dimen- dëshirojnë ta ndërtojnë shoqëri- dhe nuses. Kjo temë është shumë gjitha vështirësitë që e bënë këtë tën, me njerëzimin, më Kishën. sion sakramental. Sakramenti i në tonë duke e bazuar në familje. e preferuar sidomos nga profetët sakrament. Në Shkrimin Shenjt Historia e dashurisë e një çifti martesës nuk është diçka që me- Pra, bashkëshortet e ri, famil- si Ozeja dhe Isaia (Oz 2, 16-17. nuk ekziston asnjë tekst, i cili na të krishterë bëhet gati një para- rret një herë e përgjithmonë, por jet e reja në përgjithësi lypset 20- 22; Is 62, 5). Ekziston edhe tregon qartë themelimin e sakra- digmë e historisë së shpëtimit që është” diçka që jetohet. Çifti nuk të “armatosen” mirë dhe drejtë një libër që i kushtohet tërësisht mentit të martesës, por ekziston Krishti e ka lidhë me Kishën në ka, nuk posedon një sakrament, për t’i bërë ballë sfidave të reja dashurisë njerëzore: është Kënga një tekst i ngjashëm që na flet se kohë. por bëhet sakrament me tërë je- që i sjellë koha. Lypset të jenë e Këngëve, që do të thotë kënga si bashkësitë e para jepnin vlerën Në këtë mënyrë sakramenti tën e vet. Prandaj të martohesh të vetëdijshëm për përgjithësitë më e mirë e këngëve. Duket që sakramentore të martesës bash- i martesës nuk jepet vetëm për do të thotë për të krishterin të dhe detyrat e veta dhe ta mar- në këtë libër Zoti nuk theksohet kimit të dy besimtarëve të gjinisë çiftin dhe për të mirën e tyre, martohesh më Krishtin e jo ve- rin me shumë seriozitet. Këtë e kurrë, dhe në qendër të këngës së kundërt (Ef 5, 25- 28. 31-32). por i dhurohet bashkësisë, me tëm një rit i thjeshtë e simpatik them, sepse vendimi i martesës qëndron dashuria njerëzore, Çka shënon, apo çka simbo- pranimin (consensus) e lirë të të në Kishë. ka të bëjë me tërë jetën indi- megjithatë është pranuar ndër lizon martesa e dy të krishterë- dyve: ata janë të thirrur në një vidit. Por si shkak dhe arsye e librat e Biblës që edhe njëherësh ve? Lidhja apo raporti i dashu- shërbim, shërbesë të posaçme në Martesa dhe transformimet këtyre vështirësive, përveç trans- është fjala e Zotit. Nga kjo risë ndërmjet çiftit martesor të bashkësinë e krishterë, në mes të e mëdha socio-kulturore formimeve të ndryshme që i thjeshtë mundë të nxjerrim, që krishterë është shenjë efikase e shoqërisë. “Familja e merr misio- Në familjet tona, në famul- përmendëm gjetiu, ekziston një në një mënyrë përvoja e dashurisë dashurisë që ekziston ndërmjet nin që të ruajë, të zbulojë dhe të ko- litë, në predikimet dhe fjalimet sëmundje jashtëzakonisht degra- njerëzore, kur kemi të bëjmë me Krishtit dhe Kishës: një dashu- munikojë dashurinë, e cila është re- e meshtarëve dhe në bisedat e duese për shoqërinë njerëzore, një dashuri të vërtetë dhe të sin- ri bamirësie, krejtësisht falas, pa flektim i dashurisë dhe pjesëmarrje përgjithshme të besimtarëve dhe ajo është zbehja dhe humbja qertë, ajo është një përvojë që kurrfarë interesi, që arrin deri reale e dashurisë se Zotit për njërë- tanë, edhe me siguri supozoj e vullnetit dhe e dëshirës për t’u afron tek Hyji dhe mundë të jetë në ekstremin e fundit (e sakrifi- zimin dhe të Krishtit Zot për Ki- edhe tek vëllezërit tanë shqiptarë sakrifikuar për ideale të mëdha, dhe një zbulim i dashurisë se Tij. kojë jetën për të); një dashuri që shën” (FC 17). Në të njëjtën kohë të fesë islame, gjithnjë e me tepër siç është dashuria e vërtetë dhe Prandaj nuk ekziston nevoja për nuk kushtëzohet apo nuk ndi- ky sakrament jepet edhe për rritet brengosja dhe preokupimi sinqertë, besnikëria, familja e bekimin apo që një rit i shenjtë kohet prej përgjigjeve (Krishti shpëtimin e të martuarve: duke i mbarëvajtjes familjare. Është shëndoshë…! Të duash vërtet, ta bëjë më të mirë martesën, si- e do kishën edhe kur ajo është u përpjekur të duan njëri-tjetrin vërtet një brengosje e thellë se si të ngritësh familje të shëndoshë, kur që riti të bëjë përmirësimin nuse jo besnike); një dashuri që sikur Krishti e ka dashur Kishën, gjeneratat e ardhme do të dinë të jesh tërë jetën besnik-e, të e asaj që më parë nuk ishte. e transformon njeriun duke e ata mundohen ta imitojnë dhe të krijojnë familje të shëndosha edukosh dhe të formosh, kërko- Edhe vetë dashuria e jetësuar rimëkëmbur prej varfërisë se tij t’i përngjajnë Krishtit Shëlbues. dhe të qëndrueshme. Vështirësitë het shumë mund, shumë djersë, vërtet, duhet të ketë karakter- e duke e thirrur gjithnjë në një Pra, me fjalë të tjera të deklarosh më të mëdha duken, kur mer- shumë sakrifica dhe flijime. E istikat e unitetit (bashkimit), të përgjigje dashurie. Natyrisht që që martesa tek të krishterët është ren parasysh transformimet dhe për këtë ka nevojë edhe shoqëria besnikërisë (dashuria duhet të nuk duhet të bëhet identifikimi i një sakrament, do të thotë që Zoti ndryshimet e mëdha në nivelin e jonë shqiptare, kisha jonë ka- jetë ekskluzive dhe e pandashme) Krishtit=burri dhe Kisha=gruaja! ka vendosur që nëpërmjet çiftit kulturor, ekonomik, politik dhe tolike dhe familjet tona.  $RITA -Ÿ3)-))+)3(Ÿ3 +ORRIK'USHT

SHKRUAN: të shkojë në Aleksandri. Pasi që të cilëve u konvenonte problemi në këtë botë dhe asgjë nga kjo botë të Zi. Këtu ndërron jetë me 14. Don Marjan DEMAJ populli nuk dëshironte të pajto- në Kishë dhe në popull. Gjoni nuk do të marrim me vete. Në qof- IX. 407. hej me një vendim të tillë, flitet ra në kundërshtim të madh me të se Krishti është me mua, kujt t`i Më lart e cekëm se Gjoni ishte se Gjoni u detyrua fshehurazi ta perandoreshën Eudoksia, e cila frikësohem?” gojartë. Ai ar i vinte nga zemra, joni u lind në Antioki, në lëshojë Antiokinë, për të shkuar udhëhiqte shtetin dhe gjithçka Të tretën ditë ai vetë dorëzo- sepse jetën e vet e shkriu për Zo- Gnjë familje të pasur fisnore, në Konstantinopojë. bëhej siç thoshte ajo, e jo burri het dhe vërtetë e largojnë përtej tin dhe në shërbim të popullit. rreth vitit 344. Babai i tij quhej Në Konstantinopojë gjendja i saj Arkadi. Bosforit. Pas dy ditëve ndodhi Secund dhe nëna Antuza. Secu- ishte shumë e rëndë, sepse ishin Në mbledhjen e Kalcedonit një termet i madh dhe të drej- Veprat ndi ishte oficer i lartë dhe vdes disa probleme në mes meshtarë- në vitin 403 e gjykojnë veprën e tët thanë se ky është ndëshkim Egzegjeza e predikimeve: Në këto i ri, ndërsa nëna e merr tërë ba- ve dhe shtresave tjera në popull. Gjonit, kinse për fyerjet që ia bëri i Zotit që e larguam njeriun e predikime Gjoni provon të zbu- rrën për rritjen dhe edukimin e Për fat të keq tek meshtarët ish- perandoreshës dhe perandorit Zotit. Me ketë rast perandori lojë së pari kuptimin historik të Gjonit dhe motrës së tij që ishte te problem simonia. Ipeshkvi i dhe e përjashtojnë nga Konstan- bëri amnisti dhe Gjoni u kthye Shkrimit shenjt. Lirisht mund të më e madhe. Gjoni pagëzohet mëparshëm nuk e kishte marrë tinopoja. Perandori kërkon që ai prapë në Konstantinopojë. Nje- themi se të rrallë janë egzegjetët në moshën tetëmbëdhjetë vje- rëzit ia bënë një pritje që kanë mundësinë aq bukur dhe çare dhe studion retorikën dhe madhështore. Ndërkaq tërësisht ta zhvillojnë dhe shtjel- filozofinë. kundërshtarët e tij, e me lojnë Shkrimin shenjt sikurse Në fillim ishte në shërbim të ta edhe njëfarë Teofili, Gjoni. shtetit, por nuk e gjeti veten aty. ikën nga qyteti, sepse u Së shpejti u largua dhe hyri në frikësuan nga hakmarrja Predikimet dogmatike dhe kuvend në Diadorë. Ndërkohë i e popullit. polemikat vdes edhe nëna. Ai këtu në ku- Vështirë qetësohej De incomprehensibili Dei natura vend jeton gjashtë vite të rrepta situata në qytet. Gjith- – Mbi natyrën e pakuptueshme të asketike. Ishte i sëmurë nga luk- një kishte trazira. Pranë Zotit. Gjoni këtu ka dymbëdh- thi dhe kjo sëmundje e shoqëroi katedrales të pafetë ki- jetë predikime, pesë të përgatit- tërë jetën. Pikërisht kjo sëmund- shin ndërtuar një tru- ura në Antioki, ndërsa shtatë në je bëri që të dalë prej rregulltari- pore të perandoreshës Konstantinopojë. së dhe të kthehet në Antioki. dhe aty çdo ditë vallë- Katehezat e pagëzimit. Në An- Në vitin 381, ipeshkvi i Anti- zonin e pengonin. Gjo- tioki Gjoni kishte detyrë të për- okisë e shuguron për diakon dhe ni për këtë u ankua tek gatiste katekumenët për marr- pesë vite më vonë për meshtar. prefekti i qytetit, ndër- jen e sakramenteve. Nga këto Gjoni merr detyrën e predika- sa perandoresha prapë janë tetë fjalime. Disa u gjetën tarit në të gjitha kishat në Anti- kërkoi që ai të largohet në vitin 1955 nga A. Venger në oki. për fyerje që kinse Gjo- Atos. Këto fjalime nuk flasin për Si predikatar ishte shumë i ni i bëri asaj. Dhe Gjoni sakramentet, por për moralin e njohur, sa që e njihte mbarë bota në festën e Shën Gjonit krishterë dhe jetën sipas hirit, të e krishterë. Për këtë që nga she- martir ndër të tjera pre- gjitha këto të bazuara në letrat e kulli i shtatë e quajnë edhe Gjon dikon: Prapë çartet Hero- shën Palit. Gojarti. Shumicën e veprave, të diada, prapë vallëzon dhe Adversus Iudaeos orationes – cilat ishin kryesisht predikime, kërkon në pjatë kokën e Fjalimet kundër judenjve. Këtu i shkruan në dymbëdhjetë vitet Gjonit. Thirret një sinod kemi tetë fjalime kundër ju- e para të meshtarisë. Gjoni bëri nga perandoresha dhe denjve, të cilat i pati mbajtur në predikime të shumta, sepse le- sipas nenit 12 të koncilit Antioki. Arsyeja e predikimeve xonte shumë Shkrimin shenjt, të Antiokisë i ndalohen ishte se shumë të krishterë merr- lutej dhe meditonte. Gjonin e të gjitha të drejtat për nin pjesë në festat e judenjve, të krahasonin me oratorin e madh të kryer detyrën njeriu cilët nuk e kishin pranuar Mesi- grek, Demostenin. Posaçërisht që është i përjashtuar. në, prandaj Gjoni thoshte: “Nuk behët i njohur me veprën e vet Ai mund të kthehet në keni të drejtë të festoni, të hani e të De Statuis – pretk i kohës së detyrë vetëm atëherë kur pini me ta, më në fund as të shkoni kreshmëve, në të cilin flet për thirret ndonjë mbledhje pas tyre.” fatkeqësinë e popullit. Bëhet fja- tjetër dhe e shfuqizon lë për shkatërrimin e disa monu- këtë ligj. Fjalime me tematikë morale menteve historike dhe kulturore Të Shtunën e Madhe Contra Iudeos et theatra – Kundra të të krishterëve, në shenjë pez- u pagëzuan rreth tremijë judenjve dhe teatrit: Ishte ky një matimi ndaj perandorit Teodoz, katekumenë, por Gjoni fjalim i njohur në Konstantinop- i cili kishte dhënë urdhër për pa- nuk mund të ishte pjesë- ojë. Gjoni ishte kundër lojërave gesë të disa tatimeve. seriozisht këtë problem. Tani të largohej përtej Bosforit. Me marrës, sepse ishte i ndaluar me të ndryshme. Të krishterët lënin Pas vdekjes së patrikut të Gjonit i mbetet që nëpërmes re- këtë rast Gjoni e mban një pretk, armë. Gjoni duke e parë se mund meshtë, ndodhte edhe ritet e së Konstantinopojes, Nektarit, formave in capite et in membris i cili e ka këtë përmbajtje: të vijë deri tek gjakderdhja, në Premtes së Madhe, e shkonin në Gjoni bëhet zëvendës i tij. Shu- (në krye e në gjymtyrë) të arrijë “Kujt t`i frikësohem? Vdekjes? festën e Rrëshajëve tërhiqet prej lojëra të tilla. Ngjante që edhe gurohet për ipeshkëv me 398 nga që ta normalizojë gjendjen dhe Krishti është jeta ime, vdekja ësh- vendit. Për një kohë qëndron në për Pashkë të lënin meshën për duart e Teofilit për shërbim në të ecën puna mbarë, siç dëshiron të fitesë. A thua salvimit? E Zotit Armeni ku krijoi një simpati dhe t`u zbavitur në lojëra që organi- Aleksandri. Ishte vështirë për Zoti. është toka dhe çdo gjë në të. A thua shumë njerëz shkonin për t`i dë- zonin judenjtë. popullin e Antiokisë që Gjon Për këtë reformë Gjoni has në humbja e të mirave tokësore do të gjuar predikimet e tij, pastaj u Gjoni ka shkruar edhe shumë Gojarti të largohet prej tyre dhe kundërshtim me njerëz të pa fe, më frikësojë? Asgjë nuk kemi sjellë tërhoq në pjesën lindore të Detit vepra të tjera më pak të njohura. $RITA 9 +ORRIK'USHT &!-),*!

Me rastin e festës së Shën Joakimit e Anës, prindërit e Virgjërës Mari Gjyshërit tanë në familje dhe qëndrimi ynë ndaj tyre

ikërisht në zemër të verës, për t’u shprehur mirënjohjen, res- të rinjve. E ajo që është më shqe- Por të kthehemi tek traditat blerimi, i zbehur nga vapa, kanë Pkur familjet, për të shpëtuar pektin, solidaritetin, për urtinë e tësuese – kanë ndryshuar edhe e bukura të kohëve jo shumë nevojë për ujë frytet ndër pemë nga vapa e nga zagushia, kërkoj- fituar përmes përvojës së viteve e marrëdhëniet ndërmjet breznive, të largëta. Në këtë periudhë, e rrushi ndër vreshta. Kur bie shi në freski, çlodhje e prehje ndër për flijimet, më tepër se gëzimet duke krijuar rrezikun e ndeshjes sipas një tradite të lashtë, fsha- më 26 korrik, konsiderohet si bjeshkë, liqene e bregdete, duke në jetë, mund të jetë edhe ky 26 ndërmjet tyre. Me humbjen e tarët, për të shpëtuar nga vapa shi i bekuar. E pleqtë rrëfejnë se i lënë pleqtë në shtëpi vetëm, korrik. Tradita fetare e popullore drejtpeshimit të moshave, paga e banesës, e kremtonin një fes- gjëja më e çmuar që Ana, kur u ose duke iu bërë shtrojë, nëse e festës së gjyshërve të Jezusit, e pensionistëve rëndon gjith- të tradicionale me këngë e valle nis nuse, i solli si pajë Joakimit nuk janë më të zotët e vetes, përmes dokeve, zakoneve e iko- një më shumë mbi kurrizin e të në ajër të pastër, larg shtëpive, ( Jakut), bari grigjash, ishte pikë- ndër shtretër spitalesh, ku nga- nografisë së këtyre shenjtorëve, rinjve. Atëherë të rinjtë nisin t’i në freskinë e netëve verore, nën risht uji. njëherë mbeten për një kohë të na fton të kujtohemi për gjyshë- shikojnë pleqtë si barrë, si njerëz qiellin plot yje. Hanin e pinin Gjyshat e gjyshet, nënat e gjatë; bie festa e Shën Joakimit rit tonë, të cilët shpesh herë e që kushtojnë tepër, që u zënë gjithë natën prodhimet më tipi- nuset i nderojnë dy shenjtorët e Anës, prindër fatlumë të Zo- ndjejnë veten të harruar, gati-gati banesat e u kufizojnë kohën e ke të verës, duke nisur me verë si pajtorët e tyre qiellorë, si she- jës së Bekuar e gjyshër të Jezusit, pa emër, jo vetëm ndër qytete lirë. E ç’është më keq, u kujtoj- e duke përfunduar me shalqi. mbull për jetën e tyre familjare shembull e pajtorë të vatrave fa- por, për fat të keq, tashmë edhe në vazhdimisht si do të bëhen, Për t’i larguar njerëzit nga tep- e bashkëshortore, jetuar në fry- miljare e të gjyshërve tanë. Ashtu ndër viset e humbura, gjysmë të kur të plaken. E natyrisht, plak- rimet, Kisha radhiti në liturgji mën e lutjes biblike dhe të res- si i është kushtuar, gjatë vitit, një shkreta, ku lihen në mëshirën e ja progresive e shoqërisë kërkon kujtimin e Shën Jakut e të Shën pektimit të ligjit të Zotit. ditë baballarëve e një ditë nën- minjve e të hajdutëve. Tradita e edhe strategji të reja shënde- Anës, si ideale jete e shembull të Në figurat e Shën Anës e të ave, ndoshta-ndoshta për t’ua lashtë na kujton se braktisja tash- tësore, modele të reja ndihme, zakoneve të mira familjare. Kul- Shën Joakinit, shpesh i shikojmë kthyer në një farë mënyre, me më po ndjehet edhe atje, ku deri me qëllim përmirësimin e jetën ti i dy shenjtërve, të cilët i njo- me dorën mbështetur mbi Bibël, dhurata, borxhin e pakthyeshëm dje gjyshërit ishin shtyllat krye- e njerëzve që i kanë kapërcyer të him përmes traditës, Etërve të në sa i mësojnë psalme e lutje Kishës si Protoungjillit të Jakut Bijës së tyre të zgjedhur, që do (vepër apokrife e shekullit II), të bëhej “e bekuar mbi të gjitha shumë i lashtë tek grekët, spikat gratë”. Pikërisht për këtë, në posaçërisht në shekullin VI. Prej mbasdreket e gjata verore, ndër- tyre dalë-nga-dalë u shtri edhe sa prindërit ishin ende ndër ara e në Perëndim. Tek grekët Shën vreshta, ose kishin nisur të end- Ana kujtohej më 25 korrik, tek nin lirin e mëndafshin, gjyshet

latinët, më 26. Ndërsa Shën Jo- dikur u lexonin nipave faqe nga akini në fillim nisi të kremtohej historia e shenjtë e u mësonin më 20 mars, pastaj - të dielën e lutje të bukura, që thuheshin me parë pas 15 gushtit, kur kremto- zë të lehtë, melodioz e sigurisht, het Të ngriturit e Zojës në qiell, me gjithë zemër, për të mos u ha- më pas më 16 gusht e, me kale- rruar më gjithë jetën. E gjyshet që u kanë bijtë, disa antropologë sore të shtëpisë e të familjes, ku 75-sat. Njerëz me moshë të tillë ndarin e ri liturgjik, në të njëjtën nuk harronin të përgatisnin edhe mendojnë se është e natyrshme fjala e tyre ishte urdhër, prania krijojnë dy probleme kryesore: ditë me fatin (bashkëshorten) e ëmbëlsira të këndshme, gatuar që edhe gjyshërve t’u kushtohet gëzim e fjala shkollë. atë të vetmisë, sepse nuk siguroj- vet, Shën Anën, më 26 korrik. me frytet e stinës, me kumbulla një ditë e tillë, për të spastruar Në botën perëndimore num- në më mbështetjen e familjes, e Në pëshpirtërinë popullore e kajsi, të cilat haheshin rreth kështu sadopak lëmashkun e ri i pleqve vjen gjithnjë duke u atë të rrezikut të humbjes së ve- shenjtorët nderohen edhe si paj- sofrës familjare, duke krijuar indiferencës që shtrohet mbi rritur, ndërsa ai i të rinjve, duke tëveprimit fizik ose psikik. E kë- torë të prodhimeve të stinës që një atmosferë të mrekullueshme marrëdhëniet ndërmjet tyre e të u bërë gjithë më i vogël. Në viti shtu figura e njeriut të moshuar piqen ndër kopshte e ndër ara. paqeje e mirëkuptimi ndërmjet rinjve. 2020 parashikohet që numri i po e humbet plotësisht vendin që Në këto javë toka zhuritet e ka brezave. (Marrë nga Radio Vati- Një ndër ditët e përshtatshme pleqve të jetë më i madh se sa ai i kishte dikur në gjirin e familjes. nevojë për ujë. Për ujë ka nevojë kani në gjuhën shqipe)  $RITA REPORTAZH +ORRIK'USHT

Dita XXII Botërore e Rinisë – Sydney 12 – 21 korrik 2008

Takimi tradicional i Ditës Botërore të Rinisë, që sivjet ishte XXIII me radhë, u mbajt në Sydney të Aus- tralisë. Sipas statistikave, ishin të pranishëm mbi 50 mijë të rinj nga e gjithë bota e krishterë. Mesha solemne u mbajt më Hipodromin e Sydneyit në Randwick, në udhëheqjen e Papës Benediktit XVI dhe shumë kardinalëve dhe ipeshkvijve të ardhur enkas për këtë manifestim botëror. Papa i ka ftuar të rinjtë që të kenë guximin e dëshmisë së identitetit të tyre për që qenë profetë të një epoke të re të krishterë, ku do të respektohet jetë e dinjitetshme me dashuri, në mënyrë që të shmanget “shkretëtira shpirtërore” që e ka kapluar shoqërinë tonë. K Y M C SHKRUAN: “Besoni në fuqinë një kor me 300 zëra e 80 instrumente Don Fatmir KOLIQI e Shpirtit Shenjt për ta muzikore. Në fillim të Meshës, kar- shndërruar botën” dinali Pell i falënderoi të gjithë ata, Të rinj nga mbarë bota natën e ditës që dhanë kontributin e tyre për suk- ita Botërore e Rinisë 2008, e së madhe, më 19 korrik, kishin pritur sesin e kësaj DBR-së e sidomos të D23-ta me radhë, u mbajt sivjet Papën për lutjen e mbrëmjes në Rand- rinjtë që, pa marrë parasysh flijimet, në Sydney të Australisë. Morën pje- wick. Duartrokitjet e stuhishme, koret erdhën këtu nga vende të largëta. Ju së më tepër se 50.000 të rinj nga 170 e ritmuara e valëvitjet e vijueshme të – nënvizoi kardinali – e nderuat Aus- shtete të botës. Madhështinë e ma- flamujve ngjyra-ngjyra, përshënde- tralinë me praninë tuaj e me entuzi- nifestimit e ka shtuar prania e shenj- tën arritjen e Papës, shoqëruar nga 12 azmin tuaj. Gjatë Meshës Ungjilli u tërisë së tij Papa Benedikti XVI, me shtegtarë, në tribunën e kuqe, mbi të soll me valle nga një grup seminar- përcjellës kardinalë e ipeshkvij nga cilën lartohej një kryq i ndritshëm dhe istësh të Figjit, veshur me kostume Vatikani, si sekretari i shtetit Tarci- ‘Zogu i Marzhorisë’, simbol i Shpirtit tipike tradicionale. Pastaj 24 të rinj sio Bertone, dhe ipeshkvij e meshta- Shenjt, pikturuar nga një aborigjene. nga mbarë bota morën Sakramentin rë nga mbarë bota. Me Himnin e DBR-së, kënduar nga e Krezmimit. “Zoti kërkon nga ju të Papa Benedikti XVI kishte mbë- një kor prej 300 këngëtarësh në të jeni profetë të epokës së re, lajmëtarë të rri në Australi më 13 korrik, ku në gjitha gjuhët, hyrja e Papës u parapri dashurisë së tij, të aftë për t’i tërhequr aeroportin e Sydneyit e pritën auto- nga simbolet e Ditës: Kryqi dhe ikona njerëzit drejt Atit e për të ndërtuar një ritet shtetërore, kryeministri Rudd, e Zojës së Bekuar. Papa në homilinë ardhmëri plot shpresë për mbarë njerëz- përfaqësues të kishës kardinali Ge- e tij tha: „Duke e pranuar pushtetin e imin – u tha të rinjve Papa, duke rivënë orge Pell, nunci apostolik Giuseppe Shpirtit të Shenjtë, mund t’i shndër- në qendër të homelisë temën e Shpirtit Lazzaratto, përfaqësues të pushtetit roni familjet tuaja, bashkësitë, kombet. të Shenjtë, që na bën dëshmitarët e tij. lokal, përfaqësues të organizimit të Veproni në mënyrë të tillë, që, dhuratat Forca e Shpirtit të Shenjt është forcë e Ditës botërore të rinisë në krye krye- e dijes, të intelektit, të forcës, të shkencës jetës së Hyjit – vijoi Benedikti XVI tarin e Këshillit Papnor për laik kar- e të mëshirës, të jenë shenjat dalluese të – është fuqi e atij Shpirti, që e ngjalli dinalin Stanistaw Rylko dhe disa be- madhështisë suaj.“ Fjalimin e Papës e Jezusin nga të vdekurit. Është forca që simtarë. Pas pak minutash të zbritjes pasuan çaste përqendrimi në lutje e na prin ne e i prin edhe botës sonë drejt Autorja e simbolit të DBR-së Sydney 2008, është Mar- së Papës, ai u nis me automobil për adhurimi të të Shenjtnueshmit Sakra- mbretërisë së Hyjit. Por hiri i Shpirtit zhori Lidi, aborigjene vendase nga ishujt e largët Tiwi. në Qendrën e Studimeve Kenthurst, ment. Të rinjtë mbetën në Hipodrum Shenjt – kujtoi Papa – nuk është diçka Kjo grua që nuk ka pikturuar kurrë në jetën e saj, ski- ku ka qëndruar disa ditë për pushim, tërë natën duke adhuruar Sakramen- që mund ta meritojmë, ose ta fitojmë; coi me teknikën aborigjene pika-pika, zogun që pa deri më 17 korrik kur është takuar me tin, duke u lutur e duke heshtur. mund ta marrim vetëm si dhuratë. E të rinjtë e gjithë botës. Ky udhëtim kjo dhuratë, të cilën duhet ta kërkojmë në një vegim nate. I ngjet një pëllumbi me aureolë të është i nënti me radhë i Papës jashtë “Hapjani zemrat forcës së me lutje, është e vetmja që mund të fi- artë rreth kokës. Sipas ipeshkvijve australianë, zogu Italisë. Shpirtit Shenjt, për t’i çuar tojë mbi indiferencën tonë, mbi lodhjen i skicuar i afrohet shumë simbolit, me të cilin Kisha Tema e sivjetme e takimit të rinisë botës Krishtin” tonë, mbi prirjen për t’iu përshtatur paraqet Shpirtin e Shenjtë. Legjenda e zogut të Mar- ishte: “Do të merrni fuqinë e Shpirtit Mesha qendrore e Takimit ishte më kohës sonë. Benedikti XVI u drejtoi të zhorisë u bë e njohur në të gjithë Kishën australiane, Shenjt, i cili do të zbresë në ju dhe ju do 20 korrik në Hipodrumin Randwick rinjve pyetjet: ‘Ç’do t’u lini trashëgim e cila e zgjodhi si figurë kryesore të DBR-së. Kardina- të bëheni dëshmitarët e mi» (Vap 1, 8). të Sydneyit, që konsiderohet mesha breznive të ardhshme?’ e ‘A ia krijoni Me këtë temë Benedikti XVI kishte më e madhe në historinë e kontinen- hapësirën e duhur Shpirtit Shenjt, në jtë e ipeshkvijtë e mbarë botës bartën këtë figurë në dhënë porosinë qysh vitin e kaluar, tit. Papa arriti me helikopter e pastaj mes të një bote që do ta harrojë Zotin shpinë të petkave të meshës ngjyrë dheu të djegur, duke shtjelluar rolin e Shpirtit të kaloi ndërmjet radhëve të tyre me pa- ose ta flakë, në emër të konceptit të një dhe Papa e kremtojë Meshën pikërisht nën krahët Shenjtë në jetën e Kishës, në jetën e pamobil. Në elterin e kuq u ngjitën lirie të rreme?’. E përforcuar nga Shpirti e hapur të zogut, vendosur mbi elterin e ngritur në secilit të krishterë e në veçanti tek të 500 kardinaj, ipeshkvij e meshtarë Shenjt, breznia e re e të krishterëve është Randwick. rinjtë e krishterë. bashkëkremtues. Meshën e shoqëroi e thirrur të kontribuojë për ndërtimin $RITA  +ORRIK'USHT REPORTAZH K Y M C një bote, në të cilën jeta mirëpritet, e ju frymëzon t’i shërbeni plot hare Zo- DBR –ja e ardhshme do të jetë në përkujdeset me dashuri, pranohet, nuk tit. Të jesh i vulosur me Shpirtin Shenjt, Madrid më 2011. Të rinjtë spanjollë shikohet si kërcënim e, prej këndej, nuk do të thotë të mos kesh frikë ta mbrosh shpërthyen në brohoritje të fuqishme, shkatërrohet – theksoi me forcë Benedik- Krishtin, duke e lënë dritën e Ungjillit të kur dëgjuan se DBR-së e 2011-tës do ti XVI - që në vijim pikturoi botën e na e ndriçojë mënyrën si shohim, si men- të mbahet në Madrid. Shumë nga të re, në të cilën dashuria nuk është e pan- dojmë e si veprojmë, ndërsa punojmë për rinjtë spanjollë u ngjitën në altarin gopur dhe egoiste, por e pastër, besnike fitoren e qytetërimit të dashurisë. Uroj papnor, duke shpalosur bluzat e kuqe dhe e lirë, plot respekt për dinjitetin e që Ditën e 23-të Botërore të Rinisë – tha me shkrimin “Sydney 2008 - Madrid tjetrit, dashuri që të shtyn drejt së mirës në përfundim Papa – ta keni jetuar si 2011”. Veprimtaria e fundit të Papës e që rrezaton gëzim e bukuri. Në këtë një Çenakull i ri, kështu që të gjithë ne, në tokën australiane ishte takimi me epokë të re, shpresa do të na çlirojë nga të përflakur nga zjarri i Shpirtit Shenjt, bamirësit dhe organizatorët e DBR- cektësia, nga amullia e nga mbyllja në t’ia kumtojmë Zotin të gjithëve, duke së, të cilët i falënderoi për suksesin. vetvete, që i lëndojnë shpirtrat tonë e i tërhequr çdo zemër drejt Tij”. Së fundi, në orën 9. 30 me orën ven- vrerosin marrëdhëniet njerëzore. Kisha dase, 2 pas mesnate me atë evropiane, ka nevojë për këtë përtritje – theksoi Ati Dita Botërore e 24 me radhë u organizua ceremonia e lamtumirës i Shenjtë. Kisha ka nevojë për gjithë të do të jetë në Madrid 2011. në aeroportin ndërkombëtar të Syd- rinjtë. Ka nevojë të rritet në forcën e Vetë Papa në mbarim të meshës, pas neyt. Përfundoi, kështu, shtegtimi i 9 Shpirtit Shenjt, që edhe sot ju jep gëzim lutjes së Engjëlli Tenzot, njoftoj se apostolik i Benediktit XVI.  $RITA ).4%26)34! +ORRIK'USHT

Seminari katolik dhe gjimnazi real në burime të edukimit

Si ju kujtohet gjendja e që luftuan për lirinë e Kosovës ndër të tjera thuhet se unë pa- ri katolik në Shqipëri, ka kaluar Beogradit bënte çmos për të mos Kishës Katolike pas ardhjes dhe dhanë jetën për idealin kom- skam pasur gisht në gjykimin e edhe më keq nga terrori i sistemit u shkolluar rinia shqiptare as në së komunizmit, perseku- bëtar. Është trimëri antologjike Marije Shllakut!... Gishti im ka shtetëror komunist, kur u ndalua gjuhën serbe, kështu që nxënësit timet, keqtrajtimet, vrasja mbrojtja e Marije Shllakut para qenë ky që thashë, kurse ai paska feja dhe u mbyllën të gjitha kishat shqiptarë ishin shumë të rrallë, e patër Bernard Llupit, akuzave të prokurorit komunist pasur gisht në UDB-ën qysh si e xhamitë, u burgosën klerikët ka- por edhe mundësitë e prindërve burgosja e meshtarëve etj.? Ali Shukrisë, i cili e pyeti: “Po nxënës i gjimnazit të Pejës, kur tolikë dhe shumë u pushkatuan. për të shkolluar fëmijët e tyre M. Krasniqi: Qeveria komu- të kishit fituar luftën ju armiqtë çdo ditë shkonte në shkollë me Por as kleri myslimanë nuk ka ka- ishin minimale, madje në fshat- niste mori pushtetin kah fundi i e popullit, çka do të kishit bërë revolen e policisë sekrete serbe luar më mirë. Madje, edhe Patër ra nuk ekzistoni fare. Kështu ka vitit 1944 dhe shpalli politikën e kundër nesh çlirimtarëve të pop- në çantën e librave, siç tregojnë Gjergj Fishtës, Homerit shqiptar, qenë rasti edhe me prindërit e mi. “Bashkim – Vllaznimit”. Madje ullit?” Marija me zë të lartë e shokët e tij të shkollës. Ajo UDB, ia nxorën eshtrat nga varri dhe i Unë vetë isha rast i rrallë. Ky rast nxori ligje dhe kushtetutën në me vendosmëri ia ktheu: “Po të siç dihet, ua ka pirë gjakun, ua hodhën në Bunë. U pushkatuan ngjau kështu: Për krezmim të fë- këtë frymë. Mirëpo, të gjitha kishim fituar luftën ne naciona- ka marrë jetën mijëra e mijëra shumë intelektualë të lartë të tje- mijëve erdhi ipeshkvi Imzot Ivan këto ishin vetëm në letër, sa për rë, ndër të cilët edhe Patër Anton Gnidovec në kishën famullitare sy e faqe, për ta mashtruar opi- Harapi, me shumë shokë. Në Ti- në Gllogjan. Ndër ata fëmijë isha nion ndërkombëtar se Jugosllavia Seminari ishte një lloj konvikti, me var, më 1945 u likuiduan brenda edhe unë. Ipeshkvi ishte slloven, komuniste është shtet demokra- ditës 4200 djem shqiptarë, të mo- por dinte edhe shqip. Ai mbajti tik dhe human. Realiteti ishte disiplinë të madhe, por me të gjitha bilizuar, por pa armë, gjoja për të një predikim, në të cilin apeloi që krejtësisht i kundërt. Menjëherë kushtet shumë të mira për jetesë, për mësim luftuar kundër nazistëve gjermanë të shkollohet rinia. Madje, ai tha pushteti serbo-komunist mori në Istër e në Slloveni. Nuk duhet se për disa nxënës ekziston mu- masa drastike para së gjithash dhe edukim. Çdo gjë ishte me orar të caktuar të harrohen kurrë krimet e tilla ndësia që në Seminarin katolik ndaj shqiptarëve. Filluan bur- – ushqimi, fjetja, zgjimi dhe përgatitja e të Serbisë ndaj popullit shqiptar. në Prizren të pranohen pa pa- gimet, terrori dhe pushkatimet “ Politika serbe gjithmonë, gja- gesë, ta kryejnë gjimnazin dhe të masive të njerëzve të pafajshëm, lëndëve mësimore për gjimnaz, ku shkonim të shekujve ka qenë dhe është vazhdojnë shkollimin në Fakul- të cilët akuzoheshin si ballistë, pushtimi i trojeve shqiptare dhe tetin teologjik në Kroaci. Unë e fashistë, armiq të popullit etj. të gjithë së bashku në mëngjes. zhdukja fizike e popullit shqiptar. shfrytëzova këtë mundësi. Semi- Komunizmi i shpalli luftë edhe Këtë politikë të okupatorit serb e nari ishte një lloj konvikti, me di- fesë – kishës e xhamisë. Në shë- kemi provuar në shpinën tonë në siplinë të madhe, por me të gjitha njestër ka qenë sidomos kleri ka- listët e ndershëm shqiptarë, unë shqiptarëve të ndershëm, ndër Kosovë edhe në vitet nëntëdhjeta kushtet shumë të mira për jetesë, tolik, por nuk e kanë kursyer as juve tradhtarëve të popullit, si të cilët ka pasur shumë klerikë të shekullit XX. për mësim dhe edukim. Çdo gjë klerin mysliman shqiptar. duhanin ju kisha gri!” Marija e shqiptarë, të cilët kanë pësuar ishte me orar të caktuar – ushqi- dinte se është para ekzekutim- tortura të tmerrshme në burgjet Seminari katolik dhe mi, fjetja, zgjimi dhe përgatitja e Qëndrimi burrëror i it, para vdekjes, por asaj nuk i jugosllave, ”siç ka qenë ipeshkvi gjimnazi real në Prizren lëndëve mësimore për gjimnaz, Bernard Llupit dhe trembej syri dhe armikut ia dha imzot Nikë Prela, Dom Pjetër ku shkonim të gjithë së bashku përgjigjen flakë për flakë, të cilën Berisha nga Prizreni, Dom Dedë – burime të edukimit e në mëngjes. Edhe në seminar Marije Shllakut në gjy- ai nuk e priste, por e meritonte. Ramaj nga Stublla, Dom Mark të mësimit ishim pak shqiptarë, shumica qin komunist Unë raportin nga seanca gjy- Shiroka nga Prizreni e të tjerë. ishin kroatë nga Janjeva, sllovenë qësore ia dorëzoja gazetës me Madje, Dom Marku, të cilin e Cila ka qenë përvoja juaj në e të tjerë. Unë e kisha shok Gjon Si gazetar kam marrë pjesë në fjalët e padisë së prokurorit dhe kam njohur mirë, ka qenë axha gjimnazin real në Prizren. A Sereqin, të cilin e pushkatuan më dy-tri seanca të gjykimit të patër me mbrojtjen e të akuzuarve. i një personi, i cili ka qenë udhë- ka pasur ndikim në për- 1946 në Prishtinë, ku ishte pro- Bernard Llupit e Marie Shlla- Mirëpo, në gazetë dilte teksti heqës i lartë në pushtet dhe në gatitjen tuaj të mëtejme, fesor i gjimnazit, si nacionalist i kut, më 1946 në Prizren. Patër krejtësisht ndryshe. Mbrojtjen Partinë Komuniste. Kur e kanë meqenëse tashmë dihet dalluar në organizatën kombë- Bernard Llupi, famullitar në e të akuzuarve e ndryshonte burgosur, unë e kam lutë atë nip kalibri juaj intelektual tare NDSH. Unë diplomova në Pejë, mbante qëndrim dinjitoz, censura, dilte krejt ndryshe nga të tij, të cilin e kam pasur shok M. Krasniqi: Në kohën e Jugo- gjimnazin e Prizrenit më 1941, burrëror me mbrojtjen e tij të teksti im. Unë pastaj refuzova shkolle në gjimnazin e Prizre- sllavisë monarkiste shkolla fillore kur u shkatërrua Jugosllavia dhe logjikshme dhe bindëse. Ai aku- të marr pjesë në gjykim. Shef i nit, që të përpiqet për lirimin e ka qenë 4 e gjimnazi 8 vjet. Për u mbyll Seminari. Në realitet në zohej nga prokurori Ali Shukrija mjeteve të informimit ka qenë axhës së tij, Dom Markut, i cili të thënë të vërtetën, gjimnazi ka Prizren ne seminaristët kishim si armik i popullit, si përkrahës i komunisti i njohur Predrag Aj- ka qenë njeri i urtë dhe i pafaj- qenë shumë rigoroz. Madje, në dy shkolla: në Seminarin katolik Marije Shllakut dhe i ballistëve tiqi. Në ato ditë vendosej për shëm, por nëse ka predikuar në Kosovë ka pasur shumë profeso- - disiplinë e mësim individual, të tjerë. Marije Shllaku, një stu- bursat e studentëve të ardhshëm. kishë që besimtarët sot duhet ta rë kroatë e sllovenë me përgatitje edukatë qytetare e fetare, kurse në dente shkodrane 22 vjeçare, kishte Të gjithë studentëve kosovarë ua mbrojnë e ta ruajnë fenë e tyre, solide profesionale, të cilët push- gjimnazin shtetëror – mësim ri- marrë pjesë në luftën e Shaban dhanë bursën nga 1500 dinarë, nuk ka bërë kurrfarë gabimi që teti i transferonte këtej si dënim goroz. Megjithëse qëllimi i semi- Polluzhës. Ajo ishte e plagosur, e përveç meje. meriton burgun. Kështu e kanë për arsye të qëndrimeve të tyre narit ishte vazhdimi i shkollimit torturuar, e dërmuar, por mbahej Një koincidencë e rastit në burgosur serbët edhe mulla Bah- politike liberale e demokratike. në teologji, askush nuk bënte pre- dhe mbrohej si heroinë e vërtetë. lidhje me këtë intervistë: Para tijar Qafleshin, një hoxhë i urtë Shkolla e libri shqip, në kohën sion që të ndiqet kjo rrugë, kështu Unë kurrë nuk i harroi atë frat disa vitesh (2004) në një webfaqe dhe atdhetar nga Opoja, të cilin e Jugosllavisë monarkiste kanë që as vetë nuk shkova në Kroaci e atë vajzë shqiptare, këta atd- të internetit “Iliria” akuzohem e kam pasur shok qysh më 1941. qenë rreptësishtë të ndaluara. në teologji, po në Itali, me bursën hetarë të ndershëm shkodranë, prej një kundërshtari timi. Aty Në atë kohë feja, sidomos kle- Madje, politika antishqiptare e që ua dha ministri i arsimit Er- $RITA  +ORRIK'USHT ).4%26)34!

Në realitet në Prizren ne seminaristët kishim dy shkolla: në Seminarin katolik - disiplinë e mësim individual, edukatë qytetare e fetare, kurse në gjimnazin shtetëror – mësim rigoroz. Megjithëse qëllimi i seminarit “ishte vazhdimi i shkollimit në teologji, askush nuk bënte presion që të ndiqet kjo rrugë, kështu që as vetë nuk Prizren – shkova në Kroaci në teologji, po në Itali, me bursën që ua dha ministri i arsimit Ernest Koliqi të gjithë maturantëve kosovarë. Unë në Universitetin e Padovës, në Fakultetin e të mësimit (I) filozofik, studiova letërsinë dy vjet.

nest Koliqi të gjithë maturantëve rritur, librin “Jehona e E ka emnin Liri, M. Krasniqi: Megjithëse” në Fakultetit Juridik-Ekonomik, kosovarë. Unë në Universitetin e kohës”, nga këndvështrimi Gjindet n’ maje t´bjeshkës Jugosllavinë socialiste minori- duke i bindur studentët se unë Padovës, në Fakultetin filozofik, i sotëm, shihet se poezitë Dhe ashtë kuq e zi.”... tetet etnike fituan disa të drejta, nuk kam kurrfarë pretendimi studiova letërsinë dy vjet. tuaja kanë porosi shumë të prapë ekzistonin disa grupe dhe për postin e rektorit, se nuk ka Falë edukatës dhe disiplinës lartë. Pasi tani më në fund, Kjo vjershë këndohej nga po- individë që kundërshtonin për- rëndësi kush do të jetë sot rek- solide në seminarin dhe në gjim- jetojmë në liri, a mund të pulli në manifestimet e shumta parimin e tyre. Kështu ka ngjarë tor, por është me rëndësi që e nazin shtetëror, ku përveç tjerash na tregoni ndonjë strofë ku më 1941, sipas melodisë së kë- me disa fakultete edhe me Uni- kemi Universitetin dhe tash le fitova edhe shprehinë e punës, unë keni përdorë simbolikën? ngës popullore maqedone “Pi- versitetin e Prishtinës. Kundër- të jetë rektor ai i cili ka për- në Padovë i dhashë provimet gati M. Krasniqi: Siç dihet, ne leto mi poje”, dhe është botuar shtarët e hapjes së tij merrnin si krahjen e Komitetit, herën tje- nga të gjitha lëndët e dy viteve të shqiptarët kemi qenë në kohën në librin e IV të kompletit tim argument problemin financiar, tër do të jetë tjetërkush rektor para, dhe u ktheva në Kosovë më e Jugosllavisë gjithnjë në shtëpi- “Qëndrime e reagime”, Prishti- atë të kuadrove, nivelin kulturor e kështu me radhë. Unë edhe 1943, sepse i afrohej lufta terri- në tonë të robëruar nga Serbia, në, 1995, f. 304. Në përmbledhjen në Kosovë, mungesën e traditës sikur të bëhesha sot rektor, nuk torit të Italisë. Disa shokë të mi pa kurrfarë të drejtash njerëzo- e poezive të mia për të rritur “Je- etj. Por argumentet tona ishin do të kisha mundësi ta kryej shqiptarë, pas kësaj kohe të kaluar re, humane, lere më ato politike hona e kohës”, Prishtinë 2006, më bindëse, më të arsyeshme punën si duhet, sepse nuk do ta në Itali, u kthyen në Kosovë pa e kombëtare. Prandaj edhe ato një vjershë alegorike ka titullin dhe më në fund u hap Univer- kisha përkrahjen e Komitetit e dhënë asnjë provim, siç thotë fjala pak fjalë që mund t’i belbëzonte “Përralla e vjetër”, në të flitet për siteti më 1970 me disa fakultete. të pushtetit, sepse nuk jam as popullore - “Shko e eja, si Adem ndonjë intelektual i rrallë për të “maharaxhen” – një sundimtar i Është e vërtetë se në fillim ne na anëtar i Partisë, prandaj duhet Peja”. Por, si thash, falë Seminarit drejtat tona, duhej t’i formulonte egër rajonal në Indi, i cili këtu ka mungonin kuadrot profesiona- ta përkrahim të gjithë kandida- e Gjimnazit, ku kam kaluar tetë e t’i shprehte në gjuhën e Ezo- kuptimin e regjimit të Beogradit le, por këtë problem e zgjidhëm tin tjetër, e jo mua. Kuptohet, vjet, kam mësuar shumë gjëra të pit, në mënyrë figurative. Kështu në Kosovë. Në një strofë të saj me angazhimin e profesorëve puna përfundoi siç urdhëronte dobishme, të cilat i kam shfrytë- edhe unë, në “kohën e kralit” e thuhet: nga Universiteti i Beogradit, Komiteti komunist. Unë kam zuar gjatë gjithë jetës – shprehinë kam shkruar dhe botuar në fle- Nishit, Shkupit e më vonë edhe qenë gjithmonë në shënjestër të e punës, njëfarë disipline perso- tushkën e nxënësve “Hylli’ më “Maharaxha ishte shumë të Tiranës. Me kohë krijuam policisë dhe politikës shovinis- nale në jetën e përditshme, dhe 1939 një vjershë me titull “Drinit zemërzi, dhe kuadrot tona të shkolluara te serbe, kështu që më 1981 më përvojën në shumë probleme e të Bardhë”, ku janë edhe këto 2 Katil i lindur, tepër dinak. në Beograd e Zagreb në studi- përjashtuan edhe nga puna, me kthesa të rrezikshme në periudha strofa: Populli e urrente, e kishte me postuniversitare. Në hapjen urdhrin e Komitetit të Partisë të ndryshme. Edhe tash kam res- mëndi, e fakulteteve dhe të Universite- Komuniste, sepse nuk pranova pekt ndaj drejtorit të seminarit, “Dri i Bardhë, ujë i bekue, Madje, as qentë s’e donin tit na ka ndihmuar shumë rek- të dal në mjete të informimit të ndjerit Dom Branko Dorçiqit, Pse po shkon gjithë aspak! tori i Universitetit të Beogradit dhe t’i dënoja demonstratat e prift dhe inxhinier nga Istria, ndaj tue gjimue? Prof. Dr. Dragisha Ivanoviq, i studentëve që u mbajtën në ato disa profesorëve të gjimnazit, siç i Uji yt turbull pse shkon, Në kohën e “mareshalit” kam cili kishte titullin edhe të he- ditë. Policia serbe tërhoq nga përmenda më parë, por edhe ndaj Çka ke Dri, që kshtu vajton? botuar disa libra poezish për fë- roit të popullit, me prejardhje libraritë të gjitha librat e mi, drejtorit të Gjimnazit, Radomir ...... mijë, ndër të cilat edhe “Përrallat ishte nga fisi Kuq i Malit të Zi, madje edhe tekstet e gjeografisë Ivanoviq, i cili ka qenë shumë Unë po t’pves e ti s’ban za, e gjyshit”, më 1953, ku ka shumë kështu që kishte simpati ndaj që kisha botuar për të tri nive- rigoroz, por mjaft objektiv dhe Tue gjimue shkon pa pra. vjersha alegorike, si p.sh. “Ujku e shqiptarëve. let e shkollimit. Këtu më duhet i drejtë. Madje, ai më vonë pat Heshtjen tande e kuptoj, kingji”, ku janë edhe këto vargje Por problemeve të ndryshme ta përmend përsëri reagimin e shkruar në një reviste shkencore Kjaj pra Dri, dënesët – rreth hapjes së Universitetit, iu botuar në web-faqen ,Iliria”, në Akademinë e Shkencave Serbe shpeshtoi!.... shtua edhe problemi i rektorit të ku ai ziliqari, shkruan për mua: në Beograd, edhe këtë fjali, për- “I vogli prej t’madhit parë. Këtë problem e shtuam ne “Makineria e Sigurimit serb ia mbajtjen e së cilës po e parafrazoj Gjithashtu në atë kohë ro- gjithmonë asht në rrezik, shqiptarët, sepse, si gjithmonë, bënte propagandën që studen- ashtu siç më kujtohet - “Vetëm bërie, si nxënës i gjimnazit në delja kurr nuk mujti ujkun ne e duam “kapuçin e madh”, tët ta zgjedhin rektor të parë të falë kujdesit dhe mbrojtjes së Prizren, kam shkruar vjershën m’e ba mik”.... bajrakun, ballin e oxhakut. Nga Universitetit!?” shqiptarëve të kishave ortodokse “Dialog me bylbylin”, ku janë një anë, Komiteti i Partisë Ko- Rëndësia e Universitetit të serbe në Kosovë gjatë shekujve, edhe këto strofa – Shqiptarët e dinë mirë kush muniste e kishte kandidatin e Prishtinës është shumë e ma- sot i kemi të ruajtura e të padëm- është delja e kush është ujku! vet për rektor të parë të Uni- dhe, sepse ai vepron i pavarur tuara ato kisha”. “O bylbyl i vogël, versiteti, mirëpo, nga ana tjetër, nga të tjerët, hapë fakultete të A di me më kallxue Universiteti në Prishti- studentët e të gjitha fakulteteve reja sipas nevojës dhe krijon Në robërinë sllave e Çfarë ilaçi mundet në – burim i kuadrove dhe personeli administrativ, me kushte të volitshme për studime greke mund të shkruhet Mue me m’ pshtue? këmbëngulje kërkonin që unë të kualitative, duke prodhuar kë- ...... profesionale jam rektori i parë. Madje, situa- shtu ekspertë për shumë degë e të flitet vetëm në ta u acarua aq sa studentët de- të jetës shoqërore, ekonomike, gjuhën e Ezopit Veç era e nji lulje Ju jeni ndër profesorët e monstronin haptas në tubimet arsimore, shëndetësore, teknike, Mundet me t’ shërue. parë të Universitetit të e tyre masive në salla të fakul- bujqësore etj. Universiteti është Shumëkush ka menduar Pra mundou sa t’mundesh Prishtinës, fillimet e këtij teteve dhe kërcënonin të dalin edhe një element i shtetësisë, se jeni një poet vetëm për Shpejt m’e fitue. Universiteti, vështirësitë me në rrugë të demonstrojnë. Unë ose të paktën një hap në këtë fëmijë. Por duke analizuar të cilat është ballafaquar vetë intervenova në tubimin e drejtim. (Vazhdon në nr. e ardh- poezinë tuaj edhe për të Ajo lulë e bukur gjatë kohës, rëndësia e tij? madh të tyre në amfiteatrin e shëm)  $RITA +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2) +ORRIK'USHT

Sado që historiku i fillimeve të para të katolicizmit dhe rreth, si dhe për Ipeshkvinë e Prizrenit është i er- rët, megjithatë, mund të thuhet se kjo ipeshkvi është njëra prej më të vjetrat në trevën e Ballkanit. Nuk jemi larg të vërtetës nëse konstatojmë se kjo Ipeshkvi, pas shkatërrimit të Justinana Secunda, Ulpianës antike, gjatë dyndjeve barbare dhe ngulitjes së sllavëve në Ballkan, i mori ingerencat juridike dhe titul- lare të kësaj ipeshkvie.

SHKRUAN: rë më 1018, areali në fjalë i takon- pjesë edhe Ipeshkvia e Prizrenit. Prizrenit me rrethinë hynin edhe i cili së bashku me ipeshkvijtë Prof. dr. Jahja DRANÇOLLI te juridiksionit të Mitropolisë së Ipeshkvia e Prizrenit është për- territoret e Hvosnës, rrethet e tjerë të Shkupit, Nishit etj. nën- Ohrit. Pas rënies së Perandorisë mendur në aktdhuratën e vitit Pejës dhe Deçanit. Në kartën e shkroi letrën, të cilën ia dërguan së Samuilit më 1018, territori i 1019. Së këtejmi, për ipeshkvitë e Stefan Deçanit thuhet se kisha e më 1204 Papës Inoçenti III. Pra, idhur me fillimet e katoliciz- Prizrenit ra përsëri nën sundimin Kosovës thuhet: “[...] dhe peshko- Shën Prenës ka ekzistuar që nga nga kjo e dhënë, kuptojmë se Lmit në Prizren dhe rrethe, si bizantin. Ndërkaq, perandori bi- pin e Prizrenit në vetë Prizrenin, kohërat e “mbretërve të moçëm”. Ipeshkvia e Prizrenit në fillim dhe për Ipeshkvinë e Prizrenit zantin Bazili II, Patriarkanën e Hoznë (Hvosne-J. D.) [...] me Ndërkaq, gjatë viteve 1197-1207, të shek. XIII, hyri në kuadër të është shumë vështirë të jepet Ohrit e zbriti në rangun e mitro- gjithsej 15 klerikë...dhe peshkopin e u pushtuan shumë toka arbë- Patriarkanës bullgare të Tërno- ndonjë mendim i prerë, meqë polisë, por ia la pavarësinë mbi 31 Lipenit (Lipjanit) në enoritë (fa- rore, midis të cilave përmendet vës, e cila në atë kohë e kishte të dhënat për këtë ipeshkvi janë ipeshkëvi. Në aktdhuratat e vite- mullitë) e tij të ketë 15 klerikë”. Në edhe Shkupi, Prizreni, Tivari. pranuar supremacinë e Papës së paksa të errëta dhe kërkohet të ve 1019, 1020 dhe 1025 lëshuar në këtë kuadër Ipeshkvia e Prizre- Po në këtë kohë mësojmë edhe Romës. Në vitin 1207, Ipeshkvia bëhen kërkime të reja shkenco- dobi të Kryepeshkopatës së Oh- nit ishte e rangut të tretë me seli për emrin e ipeshkvit të atëher- e Prizrenit, Shkupit, dhe disa re për këtë çështje. Mirëpo, sado rit, në mesin e ipeshkvijve, bënte në kishën e Shën Prenës. Përveç shëm të Prizrenit, Abrahamit, të tjera, u gjenden përsëri nën që historiku i fillimeve të para të Ipeshkvisë së Prizrenit është i errët, megjithatë, mund të thuhet se kjo ipeshkvi është njëra prej më të vjetrat në trevën e Ball- kanit. Nuk jemi larg të vërtetës nëse konstatojmë se kjo Ipesh- kvi, pas shkatërrimit të Justinana Secunda, Ulpianës antike, gjatë dyndjeve barbare dhe ngulitjes së sllavëve në Ballkan, i mori in- gerencat juridike dhe titullare të kësaj ipeshkvie. Në fakt, edhe pse Ipeshkvia e Prizrenit përmendet në doku- mentin e Bazilit II (1020), ru- hen dëshmi të tërthorta se kjo ipeshkvi përmendet që në vitin 458, që ndërlidhët me Koncilin e Kalcedonit. Ç’është e vërteta, në letrën dërguar perandorit Leon, në mesin e ipeshkvijve të tjerë përmendet edhe Pali, ipeshkëv i Prinatenus-it “Paulus episco- pus Prinatenus”. Autori i veprës monumentale Illyricum Sacrum, Daniele Farlati, këtë qendër e identifikon me Prizrenin. Gjatë kohës së sundimit bull- gar të mbretit Simeon (893-971), Ipeshkvia e Prizrenit do të gje- ndet nën juridiksionin e Patriar- kanës bullgare. Pas vitit 971, me rënien e Perandorisë Bullgare, territori i Ipeshkvisë së Prizrenit i takonte Patriarkanës së Kos- tandinopojës (Bizantit) deri më 976. Ndërkaq, me formimin e Perandorisë së Samuilit dhe gje- $RITA  +ORRIK'USHT +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2)

Kryepeshkopatën e Ohrit. Nuk e e tjerë që i përmend studiuesi nuk e përqafon islamizmin për Shkupit. Argjipeshkvi i fundit i rimtaria e Kishës ballafaqohet dimë ende se sa zgjati kjo gjend- Eubel deri më 1363 nuk mund shkak të bindjes religjioze por, Ohrit kishte rezidencën në Priz- me vështirësi të mëdha, mirëpo je dhe ç’ndodhi me ipeshkëvin të konstatohen se a janë ata me në radhë të parë, për shkak të ar- ren. Me këtë bashkim personal kleri katolik formohet kryesisht Abraham, por dihet se Prizreni siguri (Pissinensis, Pristinensis). syeve politike dhe ekonomike. Se shuhet dioqeza e Prizrenit dhe në Shkodër dhe priftërinjtë për- në gjysmën e parë të shek. XIII u Në vitin 1375, në librat noterisë çfarë ka qenë pozita e krishterë- rolin e argjipeshkvit të Tivarit e veç veprimtarisë pastorale me- pushtua nga nemanjidët. së Raguzës përmendët “qos dimi- ve shqiptarë nën sundimin turk merr argjipeshkvi i Shkupit. rren edhe me arsim. Së këtejmi Pas pushtimit të Prizrenit nga sit frater Johannes episcopus Pris- mjafton të lexohen relacionet e Përkundër përndjekjeve, Kisha edhe në famullinë e Prizrenit nemanjidët, kryepeshkopi Sava renensis”. Është për tu theksuar vizitatorëve papnorë. Mirëpo, katolike shqiptare në shekullin e vepronin shkollat në gjuhë shqi- më 1219 nga Ipeshkvia e Prizrenit, se në vitin 1363, pas vdekjes së edhe mungesa e klerit dhe for- XVIII ringjallet, e merr veten në pe. shkëputi një pjesë të territorit të njëfarë Gjonit, ipeshkvit të Priz- mimi i tij i dobët intelektual dhe duar të veta. Këtu shihet edhe Në fillimet e shekullit XX, saj duke themeluar Ipeshkvin e renit, Papa Urbani V e emëron fetar, ka mundësuar përhapjen e dora e Provanisë Hyjnore. Në përkatësisht deri më 1914, Kisha Hvosnës me qendër në manasti- për ipeshkëv Robertin. Pasar- islamizmit. Nga të dhënat që na këtë kohë e kemi edhe ngritjen e Shkup-Prizrenit quhet Argji- rin e Studenicës. Natyrisht, se pas dhësi i Robertit ka te ngjarë se i sjellin relatorët, shohim se kleri, në Seli papnore të Klementit XI, peshkvia Shkup-Prizren. Është e pavarësimit të kishës nemanjide, ishte Gjoni II. Nga letrat e Pa- jo vetëm që nuk i ishte përgjigjur përkatësisht Gjon Françesk Al- njohur se rezidenca ipeshkvnore nga Kryepeshkopata e Ohrit më pëve gjatë shekujve XIV dhe XV me vepra thirrjes së vet, por ka banin, papë shqiptar. Identitetin gjatë viteve 1821-1934 ka qenë në 1219, përgjithësisht për kishën shihet se Ipeshkvia e Prizrenit ka pasur edhe të tillë që as që kanë e tij shqiptar e pohon edhe Papa Prizren dhe më pastaj kalon në arbërore të Kosovës nisi mynzy- qenë sufragane e Ipeshkvisë së ditur të shkruajnë e të lexojnë. Pali VI, në letrën e tij të botuar Shkup. Mirëpo, Selia e Shenjtë ra e kishës katolike. Kjo gjendje Kotorrit. Mirëpo, me themelimin e më 17 janar 1968, në Romë me me Aktin nr. CXXXIII të datës u ndie sidomos në Ipeshkvinë Një lajm tjetër më interes li- Kongregatës “Propaganda Fide” rastin e kremtimit të 500-vjetorit 2. X. 1969 bënë riorganizimin e Prizrenit, ku Kryepeshkopi dhur me Ipeshkëvinë e Prizrenit (1622) fillon rivendosja dhe ri- të vdekjes së fatosit kombëtar, kishtar. Me këtë Akt ripërtërihet Sava vendosi një peshkop serb. është ai i Papës Bonifacit IX, i aktivizimi i klerit dhe hierarki- Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Ipeshkvia e dikurshme e Priz- Ky veprim provohet nga letrat cili në vitin 1404 e emëron domi- së së Kishës Katolike shqiptare. Shekulli XIX dallohet për renit, kështu që e tërë dioqeza protestuese të Kryepeshkopit të nikanin Gjergj Panduzi, ipesh- Në ripërtëritjen e hierarkisë së nga një farë lirie të Kishës Ka- quhet me emrin e ri: Ipeshkvia Ohrit, Dhimitër Homatijanit në këv të ipeshkvijve të bashkuara Kishës Katolike, edukimit dhe tolike, në radhë të parë, në saje Shkup-Prizren. Kjo përfshinte si vitin 1220, të dërguara në adresë kanonike “Priscensi et Benden- arsimimit të klerit në përgjithësi, të fuqive të mëdha e sidomos të edhe më parë Maqedoninë, Ko- Savës, ku theksohet se Sava: “me si”. Nga letra e Papës kuptojmë përveç “Propagandës Fide” rol të Austrohungarisë, e cila e kon- sovën dhe Sanxhakun. Me ripër- dhunë e largoi ipeshkvin e Priz- se paraardhësi i Panduzit, ishte rëndësishëm ka luajtur Kolegji sideronte veten si trashëgimtare tëritjen e Ipeshkvisë së Prizrenit renit duke vendosur një tjetër që ipeshkvi Andrea, i cili në vitin Urban dhe Ilirik në Loreto më të Venedikut në Shqipëri. Nga më 1969 për komunitetin e kato- ishte i përshtatshëm për të”. Po, në 1387 mori mbi vete obligimin e 1627 dhe Ilirik në Fermo më 1631, ana tjetër forcohet edhe ndihma likëve shqiptarë emërohet Imzot këto letra, e Dhimitër Homa- pagimit të taksës së rëndomtë me si dhe misionet italiane françes- materiale e klerit, veprimtaria e Nikë Prela për ipeshkëv ndihmës tijani shprehte mospajtime me rastin e marrjes së bulës papno- kane më 1634. Së këtejmi, ripër- tij në fushën e fesë dhe formimi apo “sedi datus”, kurse për ipesh- themelimin e Kryepeshkopatës re. Pas ipeshkvit Gjergj Panduzi, tërihet Ipeshkvia e Prizrenit dhe i tij i shkëlqyeshëm intelektual këv të Ipeshkvisë Shkup-Prizren autoqefale serbe. Letrat më 2. X. 1969 emërohet e Dhimitër Homatijanit Imzot Joakim Herbut, i paraqesin burim theme- cili intronizohet në Feri- lor që i referohen për zaj me 3. I. 1970, ndërkaq Ipeshkvisë së Rashës dhe Imzot Nikë Prela me 6. të Prizrenit gjatë kohës I. 1970 në Prizren. së riorganizimit të kishës Me ardhjen e ipesh- serbe nga Kryepeshkopi kvit shqiptar edhe me Sava. Nga një dokument përforcimin e numrit ku përmendet numri i të meshtarëve shqiptarë peshkopatave të Krye- ndihet një gjallëri si në peshkopatës serbe deri jetën shpirtërore ash- më 1220, numërohen tetë tu edhe në veprimtarin peshkopata. Në kuadër intelektuale-botuese. të tyre nuk përmendët Më 1. III. 1970 në Priz- Ipeshkëvia e Prizrenit ren doli revista fetare- as e Lipjanit. Sipas kë- kulturore “Drita”. Ky tyre të dhënave, shtrohet organ me ndërprerje të çështja se a ishin pjesë shkurtra del edhe sot. përbërëse të kishës serbe Nga viti 1970 deri në di- në vitin 1220 Ipeshkvia e tët e sotme Ipeshkvia e Prizrenit dhe Lipjanit. Prizrenit ka botuar edhe Sipas mendimit tonë shumë botime të veçanta kisha autoqefale serbe të karakterit fetar, kultu- në vitin 1220 zotëronte 8 ror e shkencor, të cilat e peshkopata. Ndërkaq, në begatojnë jo vetëm je- vargun e tyre nuk bënin tën fetare por edhe atë pjesë Ipeshkvia e Prizre- kulturo-shkencore. nit dhe e Lipjanit. Përkundër të gjitha të Titullarët e Ipeshkvi- arriturave të përmendu- së së Prizrenit janë të ra, duhet të theksojmë njohur gjatë shekujve XI, XII e selia e ipeshkvisë mbeti e zbra- më 1618, Papa Pali V për ipeshkëv e shpirtëror. Edhe pse sipas re- se dioqeza e Prizrenit ende nuk sidomos prej shekullit XIII. Në zët dhe nuk përmendet më asnjë e emërton Pjetër Katiqin, i cili formave turke më 1839 njihej ka marrë fizionomi të përkryer. të vërtetë, në letrën e Papës Ino- ipeshkëv për dy shekuj me radhë. ishte sufragan i Argjipeshkvisë shprehja e lirë e besimit në tërë Shumicës së famullive ende u çentit IV, që mban datën e vitit Ndonëse Ipeshkvia si e tillë nuk së Tivarit. Më 1624 për ipeshkëv Perandorinë turke, në Kosovë mungojnë objektet themelore 1253 në mesin e sufraganëve të përmendet me ipeshkëv, prapë- të Ipeshkvisë së Prizrenit emëro- nisi të zbatohej më 1843. Mirë- për kryerjen normale të aktivi- Argjipeshkvisë së Tivarit për- seprapë Ipeshkvia si e tillë nuk het Pjetër Mazreku, prizrenas, i po, për shqiptarët katolikë nuk teteve fetare. Megjithatë duhet mendët edhe ipeshkvijtë e Priz- shuhet, meqë më 1618 përmendët cili pas pak kohe emërohet ar- ndryshoi fort situata.. Kur 25 fa- thënë se edhe në këtë aspekt renit (ndonëse emrat e tyre nuk ipeshkëvi, Pjetër Katiqi. Kupto- gjipeshkëv i Tivarit dhe primas milje laramane të Stubllës, Bin- është arritur mjaftë. Këto ditë ka na janë të njohur), kurse në shek. het se ndërprerja e vazhdimësisë i Serbisë. Në vitin 1651 “Propaga- çës, Vernakollës, Terzijajve, dhe nisur edhe ndërtimi i katedrales XIV përmendën pesë ipeshkvij: se titullarëve të kësaj ipeshkvie nda Fide” e emëron Ndre Bog- të Karadakut u shprehën haptazi Nëna Terezë në Prishtinë. Konradi (13113-1320), anëtar i dëshmon qartë për vështirësitë danin për argjipeshkëv të Ohrit. se janë të krishterë, pashai i Gji- Duke përmbyllur kumtesën, urdhrit dominikan, Benedikti e kohës, e në rëndë të parë për Në ndërkohë i lejohet që të qën- lanit më 1846i internoi në Ana- mua më pëlqen t`i citojë fja- (1335-1338), Gjoni (vdiq më 1363), besimtarët katolik. Pikërisht për drojë në Janjevë dhe Prishtinë. doll. Megjithatë, është e njohur lët largëvajtëse të Dom Gaspër Robertus (1350-1375), Gjoni II Ipeshkvinë e Prizrenit, në doku- Por në mungesë të prelatëve ky se “gjaku i martirëve është fara Gjinit, i cili thoshte: “Jetojmë me (1375) dhe Gulielmus. Se a është mentin e Papës theksohet se kjo prej vitit 1666 nga Propaganda e të krishterëve!” Kjo çështje plotë shpresa se ardhmëria do ta fjala për Ipeshkvinë e Prizrenit e Ipeshkvi gjendet në regjionin e Fide autorizohej që t’i adminis- ilustrohet më së miri me rastin plotësojë krejt atë që na kanë marrë jo të Prishtinës apo ndonjë tjetër të pafeve “In partibus infidelium” trojë të gjitha katedrat vakante e famullitarit të Prizrenit Dom shekujt”. kemi të dhëna të sakta të kësaj dhe se janë pa bariun e vetë. Pas ipeshkvnore në Serbi. Në kohën Gaspër Krasniqit, i cili në Let- (Vërejtje: Kumtesë e mbajtur kohe. Pas përmendjes së ipesh- pushtimit turk, kisha e Prizrenit e Ndre Bogdanit bëhet bashki- nicë i shpalli 32 familje laramane në famullinë e Velezhës, Prizren, kvit të Prizrenit, Abrahamit në është sufragane e Argjipeshkvisë mi i Argjipeshkvisë së Ohrit dhe për katolikë. më 15 shtator 2007, me rastin shu- letrën e dërguar Papës Inoçen- së Tivarit. Në kushte të krijua- Ipeshkvisë së Shkupit, si dhe të Sa i përket Argjipeshkvisë së gurimit të Kishës dhe 50 vjetorin e tit III në vitin 1204, ipeshkvijtë ra popullata e trevës së Prizrenit Ipeshkvisë së Prizrenit dhe të Shkupit me seli në Prizren vep- bekimit të gurthemelit.)  $RITA +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2) +ORRIK'USHT

SHKRUAN: Pjetër Karaxhiqi, nga viti 1702 prej Kaprine, Atë Ludeviku prej Çiçavicë, Plavë e Guci, duke ka- dhe se nga kjo gjendje, priftërinj- Nikollë KËRHANAJ deri më 1727 (vdiq me 15 janar Kaprine, Atë Dominiku prej Ve- luar kufinjtë e Kosovës, në pjesët të të ngushtuar e me ndjenja të 1727 dhe u varros në Zym), Im- nediku, Atë Petar Romano prej e Shqipërisë e të Serbisë, sepse ndrydhura shpirtërore, po ashtu zot Mikel Suma nga viti 1727 Vicovaro (nga rrethi i Romës, i feja nuk njeh kufij politik. edhe besimtarët qenë ngushtuar uke shfletuar dokumente deri më 1743, Imzot Gjon Nikollë cili vdiq nga mundimet e vësh- Pasha i Pejës u kishte dhë- t’i largohen besimit të deriatë- Dnga arkivat, raporte ndër- Kazazi nga viti 1743 deri më 1752 tirësitë jetësore, dhe vuajtjet nga në leje për t’i kryer ceremonitë hershëm në mënyrë spontane e kishtare e të Ipeshkvive. Libra dhe Imzot Toma Tomiçiq nga pushteti osmanli vetëm për të fetare-katolike në Pejë, Rugovë, gradualisht të konvertohen në të Amzave te të Lindurve, të viti 1753 deri më 1758. ruajtur fenë). Nga këto mundi- Peshter e në filialet e tyre vetëm besimin islam nga përndjekjet Kurorëzimeve, të të Vdekurve e me edhe Imzot Pjetër Karaxhiqi dy priftërinjve dhe këtyre: Don shtypjet e përdhunimet e papara materiale tjera të botuara e të pa- Famullia e Rugovës, mision- vuajti, u sëmur dhe ndejti në kre- Mark Bardhit (i cili shërbente në bashkëpunim me fenë orto- botuara, më ra në dorë të lexojë arët dhe qëndresa vat plot 14 muaj (në Zym). Atë në Zym) dhe Don Andrejes prej dokse serbe në Pejë e kodo tjetër, ndër shumë emra vendesh edhe I përmenda këta kryeipeshkvinj Pjetri prej Vicovara, Atë Rafaelli Novi Pazarit. Po ashtu, kohë pas që veronin në dëm të pjesëtarëve Rugovën e Pejës me fshatrat për- sepse udhëhiqnin të gjitha fam- prej Napulja, Atë Karlo prej Cap- kohe lejonte edhe Don Ivan Pre- të besimit katolikë. reth si dhe fshatrat e Malishevës, ullitë e Dukagjinit në mes të të rina, Atë Franjo prej Millanos, niqin, misionar nga Janjeva për Përkundër presioneve, po t’i si Karavansarinë, Nishorin, Se- cilave edhe Pejën e Rugovën me Atë Franjo prej Laura, Atë Josip t’iu ndarë sakramentet besimta- analizojmë rrugëtimet e vështi- metishtin e fshatra tjera me të filialet e fshatrave përreth, për të Nika prej Pedane (Shqipëri), Atë rëve të këtyre vendeve. ra përmbi 5-6 orë udhëtimi në- cilat banorët e Zymit kishin bërë lënë gjurmë jete e lashtësie. Josip Marija d’Urbania, Atë Karlo A bsolutisht, Pasha i Pejës për rrugë të vështira, nëpër male krushqi e marrëdhënie miqësore Veprimtarinë në kishat e për- prej Montefortino (në misionin e nuk lejonte realizimin e ceremo- të pakalueshme ndër fshatrat me banorët e famullive të tyre. mendura e në filialet e tyre e mjekut) Don Ambroz Bosco, Don nive fetare, pa pëlqimin e tij, as e Rugovës së Pejës, mungesën Krahas këtyre shënimeve të zhvilluan këta meshtarë: Don Pavle (Pali) Zoganji (Zogaj), Don në kishë, as ndër familje katolike e banesave ndër kisha, munge- vjetra që kisha në dorë, mora Mark Bardhi (cili shërbente në Andrejë Krasniqi, Don Ivan Beri- edhe një tubë shkrimesh e publi- Zym për misionin e Hasit, para sha e ndonjë tjetër. kimesh nga gazetat e përditshme vitit 1700), Don Andrejë Braciani, Që të gjithë, rreth 30 meshtarë e periodikë të ndryshëm që bo- Don Pjetër Bytyçi me ndihmësin (edhe kryeipeshkvi Matej Maz- tohen në Kosovë, sidomos për Don Nikollë Spani, Don Pje- rreku) punonin me përkushtim të ndërtimin e kishës në Kuqishte tër Pietrarossa (i lindur në Pejë), madh në shërbimet e ceremonive (2005) dhe atë në Karavansari të Don Ivan (Gjon) Logoreci, Don fetare edhe përkundër dhunës së Malishevës (2006) Josip Berisha, Atë Augustini prej Pashës së Pejës në Pejë, Rugovë Civitella, Atë Dominik Tadesko, të Pejës (me filialet e saj në, Bo- Fati në fatkeqësi Atë Antoni prej Monte Mura, gaj, Kuçishtë e gjetiu), në Pesh- Nga historia e përgjithshme e në Atë Josipi prej Pedone, Atë Karlo ter, Drenicë, Rozhajë, Kolashin, veçanti nga historiku i kishave është i njohur konflikti i fuqive të mëdha dhe si pasojë e luftërave ruso-turke, në vitin 1702 u dëm- tua Katedralja Katolike shq- iptare në Shkup, njëkohësisht edhe rezidenca Ipeshkvore. Në kushte pasigurie e në rrethana lufte Imzot Pjetër Karaxhiqi, kryeipeshkëv i Ipeshkvisë Shk- up-Prizren mbetet nën qiellin e hapur. Pa humbur kohë në atë vit (1702) vije në Prizren, Novobërdë (Artanë, ku ishte vendlindja e tij) e Janjevë. Duke i shqyrtuar rre- thanat shoqërore, politike e fe- tare P. Karaxhiqi ishte përcaktuar dhe kishte zgjedhur rezidencën e vet në Famullinë e Zymit – Mis- ionin e Hasit. E kishte bërë këtë si vendstrehim më i qetë, më i sigurt dhe në cilësinë e një vendi më të shenjtë që mund të ekzis- tojë aso kohe. Dhe, këtë vendim të rëndësi- shëm mund ta përmbledhim e ta shprehim me një sentence medi- tative-” Fati në fatkeqësi”. Zymi – strehimore ipesh- kvnore Realisht thënë, vendosja e Imzot Karaxhiqit në Zym, të zgjedhur për vendstrehim, nën patronin e Shën Mërisë, do të vazhdojë për 50-vjet me radhë me kryeipesh- kvinjtë të cilët pasojnë, si: Imzot $RITA  +ORRIK'USHT +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2) sën e mjeteve materiale, vuajtjet pamje miqësore me trevat tjera shpirtërore e fizike nga pushteti shqiptare, megjithatë, here-herë osmanli që ishte në fuqi e shumë i ka detyruar situata dhe rretha- peripeci tjera, e vlen, dhe në një nat politike për t’u mbyllur në masë shpaguhet mundi i tyre me vetvete për çështje sigurie. ndërtimin e kishës së vogël në Në Amzat e të Lindurve në Kuqishte, së pakut, siç shprehet faqe 43 , nr. rendor 5 në Zym, populli, “hija” e të gjithë priftë- Ego Atë Albert Baptizani, më 28 rinjve t’u pushojë pranë kishave, gusht 1840, prindërit Simon Pa- filialeve e kapelave ku kanë dhë- lushi dhe Marija prej KARVAS- në mundin dhe djersën e vet për SARIOS, pagëzojnë vajzën me këtë popullatë. Kjo është vetëm emrin Dila, me kumbarën Doçi një përqindje e shpërblimit të i Mark Doçit dhe shoqja e tij – mundit të tyre për qëndresë e Dila nga Zymi. vetëflijim edhe, çka është më e Në vitin 1931, në librat civile, keqja - deri në shpërngulje. regjistrohet martesa e Ndue Çu- Kryeipeshkvi Mihill (Mikel) nit nga Karvanserija, të cilit pas Suma, së bashku me Kelme- një viti martese, në vitin 1932, u ndasit e Malësisë së Madhe, të lind një fëmijë – djalë, me emrin Rugovës e të tjerët u shpërngu- Sebë. “Seba” fëmija i Ndue Is- lën nga këto vise dhe u vend- lam Çunit, kumbar i të cilit ishte osën në Srjem në vendbanimet: Kolë Zefi, bukëpjekës në Suha- Hërtovci, Nikinci, Jarak, Irig, rekë, që faktikisht është Kola i Rumë, Mitrovicë të Sremit, në Zefit Rrafë Pecollajt nga Zymi, vitin 1771, të cilës shpërngule të i cili asokohe ishte bukëpjekës madhe iu bashkua edhe Don Pal në Suharekë prej nga kaloi në Zogaj, në cilësinë e mësuesit për Gjakovë dhe shërbeu në kishën gjuhë shqipe. Nxënësit e shkollës e “Shna Ndout”. (shqipe) kaluan në Zagreb ndër- sa M. Suma kaloi në Osjek, ku Qiriu i ndezur në qyp edhe vdiq në vitin 1777. Shpër- Ndue Ndrekë Kërhani (1905) nguljes së Madhe të kelmendas- nga Zymi, i dal në Kushavec ve nga Malësia e Madhe dhe (famullia e Bishtazhinit), me Rugova iu kishte bashkangjitur të birin, Frrokun, në vitin 1949 edhe një familje zymjane, e cila në Gjakovë kishin kontrak- vendoset në Nikinci të Sremit tuar blerjen e një grigje dhenësh dhe regjistrohet në dokumentin nga një blegtor i Semetishtit të nr. 246 të vitit 1782 në Gjakovo. Malishevës dhe caktojnë ditën e Po të shikojmë edhe në fushën marrjes së grigjës në familjen e e jetës shpirtërore dhe të vlerë- tij (unë N. K. emrin ia kam har- sojmë anën materiale-shpirtërore ruar). Në ditën e caktuar shkojnë të banorëve dhe shtrirjen e tyre në Semetisht dhe i zoti i shtëpisë në pikëpamje gjeografike duke sipas zakoni i thërret dhe i ven- u ndarë në pikëpamje familjare, dosë brenda në dhomën e miqve. fetare e regjionale, por edhe nga Derisa këta bëjnë përshëndetjet e lidhja gjenealogjike do të konsta- zakonshme, vërejnë një qyp, skaj tojmë se familjet Prenkpal-Kryezi oxhakut në pamje dekori brenda gjenetikisht lidhen me Këlme- të cilit dukej një shenj drite!? ndasit e Rugovës së Pejës ndër- Ndërkohë vjen i biri për të laj- sa familjet e fshatit Shëngjergj të mëruar se dhentë (delet) janë gati Zymit të Hasit, familjet Bytyçi dhe se mund të nisen. I biri, duke janë vëllazëri, të një fisi e gjaku mos ditur se blerësit e deleve janë me familjet Bytyç-i në Karvansa- të përkatësisë katolike, e qorton ri, në Semetisht e në fshatrat tjera babanë duke i thënë: pse je ka ban që mbajnë emrin Bytyç-i. tym në dhomë (duke aluduar në Për këtë, do të publikojmë qiriun e ndezur në qyp) ? Baba disa të dhëna të marrëdhënieve i përgjigjet: Kjo asht feja e vjetër farefisnore e miqësore të famil- dhe ky asht qiri i Shinkollit të ci- jeve të Zymit që Zymi, herë pas lit shenjt deri sa t’jam gjallë, unë here ka qenë i hapur në pikë- gjithmonë do t’ia ndezi qiriun.

Meditim për shekullin tonë Aty dhe atje ku nuk hyri Krishti

doshta një ditë do të dëshmohet edhe shenjtërit tanë ngërthyen e zbër- she, kësisoj mëkatet mbuluan breza të dhe atje ku nuk hyri Krishti, kurthëron Nprania e kryqit, më parë se gjetiu, thyen frymën e shenjtë për ndriçimin e tërë… djalli dhe në këmbëz gishti… tek ilirët… Andaj, pse të mos pohojmë: udhës nga do të ecte njeriu. Virusi i së keqes vijoi për të sëmu- Edhe në kapërcyell të mijëvjeçarit të herët u ngërthye në shpirtrat e paraar- Shmangien e shpëtimin nga mëkatet rë koka timonierësh për vendosje të dytë fryma e shenjtërve ringjallet ndër dhësve tanë simboli i urtisë, mirësisë e në jetën fizike e shpirtërore dhe përga- ligjshmërisë së tiranisë, absolutizmit ne, për t’i dhënë botës sublimen e për- flijimit njerëzor - Jezu Krishti e krish- titjen për mirësi, mëshirë e paqe, gjithnjë e despotizmit: përplasjet qindvjeçare, vujtërisë, mirësisë e flijimit, stërmbesën terimi. Aq sa dimë, themi, jo vetëm u për të ushqyer te njerëzit besim e për- kryqëzatat, luftërat botërore e lokale, e Gjergj Kastriotit, Gonxhen tonë, që përqafua, por për vazhdimësinë ilire u shpirtërinë, për udhë të dinjitetshme, terrorizmat klasikë e të sofistikuar! Atë- bota e quajti Nënë, shenjtëreshën e di- bë bartës dhe frymëpërçues i rregulla- të amshuar, drejt ringjalljes në shpirtra botë, në shpirtrat e prijësve, djajtë kishin tëve tona – Nënën Tereze. ve të krishterimit, qoftë përmes Shën e trupa të tjerë, sikur ringjallja e Krish- kryqëzuar e rikryqëzuar për miliona herë Pikërisht, atëherë kur njeriu filloi ta Palit, Shën Jeronimit, Shën Albanit e tit… shëmbëllesa të Jezusit. harronte njeriun, Zoti ia dhuroi botës apostujve tjerë, që emblemëtohen në Lakmia për troje, burime, pasuri e Mjerisht, edhe sot njeriu ende nuk “Mesinë” e bamirësisë e të përvujtërisë ikonografinë e krishterë, në ngrehina e pushtet, për luks mbi gjakun e djersën është larë plotësisht nga mëkatet që i njerëzore, të lumen Tereze. objekte kulti, të shumtat të rrënuara nga e tjerëve, gjakimi epshor, terratisën me- bëri e po i bën Njeriut. Dhe Fryma e Kjo është dhuntia e madhështisë, një barbaria e lashtë dhe e vonshme. ndjet njerëzore, aq sa shpien në përplasje Krishtit vazhdon flijimin e pleksur në dhuratë e gjenisë sonë për gjininë njerëzore. Mandej, gjithë duke vijuar në ka- e dallgëzime të ashpra, tragjedish të egra pasuesit e devotshmërisë së Tij. Aty ku përcejtë e kthesa epokale të njerëzimit: e të pakuptimta me viktima gjithfarë- mungon ajo frymë devotshmërie, aty, këtu Mehmetali REXHEPI  $RITA -53)#!3!#2! +ORRIK'USHT

Kompozimet e Ballatës me temë shpirtërore-begati e muzikës së shënjtë shqiptare

Zeqirja Ballata (1943) pa dyshim është njëri prej kompozitorëve më të njohur e më të kompletuar ndër krijuesit bash- këkohorë të muzikës shqiptare në Kosovë. Me krijimtarinë e vet, ai është i pranishëm që nga viti 1963. Veprat e këtij autori, i cili na solli në Kosovë ndër të parët frymën e muzikës bashkëkohore, janë ekzekutuar nga shumë qendra të njohura muzikore evropiane dhe botërore.

SHKRUAN: Takimi i Z. Ballatën dhe cila shfaqet edhe si strukturë dhe gosi dhe tipari themelor i krijim- muzikologësh ndër ne, duke vle- Akil Mark KOCI / Londër metodat e reja në gjuhën e shpalos paradigmën e njeriut, tarisë së tij, janë qasjet e pandër- rësuar krijimtarinë dhe veprat e muzikore krijuesit që qëndron jo vetëm në prera në hulumtimin e tingullit krijuesve në mënyrë realiste, duke Për të shkruar për personalitete profesionalizmin e vërtetë, por të ri si procedim i dhuntisë, prir- i analizuar ato në shumë aspekte, të tilla poliedrike siç është edhe në konvergjencat si afrim, jeve, duke përftuar një muzikë të jo përmes një kritike gazetareske, uzika, si pjesë e arte- Zeqirja Ballata, për kolegun e ecje drejt afrimit dhe afirmimit kohës siç ishte poetika muzikore por nëpërmjet zbërthimeve mu- Mve elitare, pos të tjerash mikun tim, me të cilin kemi të krijimtarisë muzikore, pse jo, e modernes dhe pasmodernes zikologjike, estetike, pse jo edhe sugjeron imazhin si veprim bashkëpunuar mbi 30 vjet për edhe të jetës muzikore, e cila ka dhe në këtë mënyrë shprehu in- filozofike, si paradigma shken- aludiv, si paraqitje e botës së lartësimin jo vetëm të krijim- qenë në kuptimin konvencional tonacione të reja në veprat e veta, core duke i bërë jehonë thënies brendshme. Për mendimin tim tarisë muzikore, por edhe të asaj metaforë dhe pasqyrë e gjendjes çka përbënte një metodë të pa- aq të njohur se “arti shijohet me ajo duhet të jetë inkluzive e jo kulturore në përgjithësi, është së mjerë në trojet tona . zakonshme në gjuhën muzikore ndjenja e perceptohet me shqisa”. ekskluzive, pra eksplicite e jo mjaft vështirë, sepse që në start Si sot më kujtohet kur e pata e që në atë kohë po krijohej dhe Mund të ekzistojnë shumë implicite, sepse zotëron ritmin has në shumë të panjohura, si shkruar artikullin e parë për këtë kultivohej në Kosovë. opinione për veprimtarinë e tij e brendshëm me një dendë- në aspektin krijues, ashtu edhe krijues gjatë një vizite në Lub- Zeqirja Ballata në fillim e me të gjerë, por të gjitha mbarojnë si të narracionit epiko-lirik që në aspektin e njohjes së vep- janë dhe qe botuar në “Zërin e të edhe autori i këtyre rreshtave, me një vlerësim të përbashkët, nxjerr në pah përvoja krijuese rimtarisë së tij të shumëfishtë si Rinisë” të datës 10 tetor 1967. Aty të parët rrënuan konvencionet sipas të cilit kompozitori Balla- e identitetit dhe e personalitetit kompozitor, muzikolog, profe- pata theksuar se “Zeqirja Ballata e muzikës tradicionale, e cila ta paraqet një individualitet të të krijuesit brenda së cilës kemi sor shumëvjeçar në Fakultetin është autor i disa veprave mu- kultivohej nga ata pak kompo- veçantë krijues, që posedon një tinguj jo fort të nuancuar si si- e Arteve, profesor përkatësisht zikore, që kanë një të shprehur zitorë që jetonin dhe vepronin erudicion të gjerë, mirëpo për mbol i një lloj rebelimi muzikor këshilltar në liceun artistik në bashkëkohore, tipike, interesante në Kosovë, mirëpo shprehja e t’i kuptuar këto marrëdhënie përmes fiksionit emotiv dhe Maribor të Sllovenisë, organiza- dhe karakteristike”. tij, e bazuar në arritje të sheku- ambivalente duhet terminologji- imagjinativ, si refleks shtytës në tor i jetës muzikore dhe autor i Ai, me krijimtarinë e vet dësh- llit të kaluar si avangardë, ishte kisht të kuptohen premisat, pra formimin e një marrëdhënieje disa librave muzikorë. E, pra, kjo moi se është krijues i spikatur para se gjithash mënyra jo vetëm parakushtet e veprimtarisë së tij të re në shprehjen muzikore të përbën sfidë, sidomos për ata që dhe i përkushtuar me tërë qenien e vrojtimit origjinal, por edhe madhore, sepse në strukturën ar- shtjellim kuptimor në tërësinë e tistike të krijimtarisë së tij hasim shprehjes muzikore që lëvrohej një shtrirje të gjerë duke filluar që në atë kohë si tërësi qenësore, nga “Tradita”, “Muzika e re”, ajo si element i sistemit mikro dhe “Moderne” dhe “Avantgarda” që makrostrukturor, si objekt este- shpalosin një veçori kuptimplote tik dhe artistik. Po të shfletojmë dhe një hulumtum specifik. Pra, partiturat e tij, në thelb të tyre ky krijues i çmuar e solli muzikën do të vërejmë optikën e qartë të e një fryme të re në një rreth kur aftësisë krijuese, bukurinë, lar- muzika klasike ishte një fatamor- minë dhe rëndësinë e struktura- ganë, një nocion i pashkokluar, i ve që trajton, por jo me akorde padeshifruar, një emër kuptimi, dhe harmoni të bollshme sikurse një abstraksion, ku poenta kup- në të kaluarën dhe me vijimësi- timore e saj ishte e huaj dhe një në estetike të tejkaluar, por me barrë e rëndë, e papërballueshme melodi, akorde, ritme domethë- për mjedisin në të cilin u shfaq, nëse të një shprehjeje intensive, për shkak të mendësisë së qëllim- unikale, filigranike, si një meta- shme që ekzistonte në atë kohë fizikë që nuk merret si realitet i si “dhuratë” e sundimit pesëshe- shkëputur, por shndërrohet në kullor osman në një atmosferë të një metafoni të pëlqyeshme mbi konformizmit fillestar muzikor, bazën e perceptimeve të kom- edhe pse ajo me magjinë e vet pleksitetit modern si sintagma tingëllon dhe depërton jo vetëm poetike muzikore. në qenien tonë, por, me variacio- Edhe në krijimtarinë e kritikës net e saj të shumta, qofshin lirike, dhe eseistikës muzikore, në foku- apo dramatike, krijon përfytyrime sin e observimeve të tij, Ballata dhe imazhe të patjetërsueshme. ka shprehur identitetin e vet me Muzika e tij, si diskurs për- një frazeologji të pasur muzikore mbajtjesor i veprave të shumta, si proces i komunikimit artistik, erdhi si freski, këngëzim që u duke u paraqitur edhe si njohës i imponua në një univers kulturor Ballatës. Për këtë arsye, ky autor për të parën herë takohen me të. e tij duke na pasqyruar me veprat mirë i semantikës dhe i semioti- të muzikës klasike, kryesisht i pa- paraqet një personalitet, i cili Megjithatë, brenda këtij kon- e veta një mjeshtëri krijuese për- kës muzikore si sistem dytësor, si ngritur, si një kohezion emocio- me krijimtarinë e tij të gjith- cepti është kënaqësi e veçantë të mes përvijimit të një shprehjeje themel i elementit parësor, jo ve- nal, si dritë shprese dhe kërkim mbarshme muzikore, me një shkruhet për këtë krijues, i cili me përkushtim dhe me një qasje tëm i kësaj gjinie, por edhe i jetës shtigjesh artistike të pafundme univers të gjerë muzikor, impo- mbart në vetvete trinomin ar- në angazhimin e gjithanshëm që muzikore në Kosovë. Këto dukuri e të pashkelura të artit në një nohet me një larmi veprash në tistik, sepse kjo gjithanshmëri e është qenësore jo vetëm për kri- nuk paraqesin vetëm ndjenjën e ambient të zymtë kosovar, në të gjitha zhanret, përveç atyre në veçanti angazhimi i tij artis- jimtarinë e tij të bollshme, por tij, por edhe vlerësime profesio- mesin e një pjese tejet të vogël të skenike, krijues i veprave të per- tik, ravijëzon boshtin e shumël- edhe për potencën artistike duke nale përmes shkrimeve, me të krijuesve që vepronin dhe krijo- ceptuara si vlera artistike dhe lojshëm të veprimtarisë së tij të arritur të krijojë individualitetin cilat ka dhënë ndihmesë të çmuar nin me një shprehje të tejkaluar estetike dhe zë vend të merituar gjerë. Është kënaqësi dhe njëher- krijues jo vetëm në muzikë, por në pasurimin e mendimit kritik. narrative, jo vetëm për nga for- në krijimtarinë brenda universit azi detyrë qytetare, të dëshmosh edhe në fusha të ndryshme të Me gjuhën e rrjedhshme, ai i ësh- ma, por edhe për nga struktura kombëtar mbarëshqiptar. për tërë këtë morì angazhimesh, e kulturës, artit dhe shkencës. Lo- të bashkangjitur një grupi të vogël kompozicionale, si dhe prirjeve $RITA  +ORRIK'USHT -53)#!3!#2! e tendencave që ishin larg dhe e një jete artistike të mirëfilltë, me një sentencë kishtare, si misio- dy personaliteteve të shenjta në aparatit përkatës “Music reader” jashtë trendeve muzikore. në të njëjtin hap me kohën. nar i muzikës moderne shqiptare. tri kompozimet për të Madhen (kurse vendin e fjalëve e kanë zënë Edhe pse jetonim në gjysmën Zeqirja Ballata është krijues që Krijimtaria e tij nuk veçorizohet Nënë Terezë (“Nënë Tereze bijë vokalet) dhe kështu kam krijuar e dytë të shekullit XX, shekullin një pjesë të jetës e kaloi në mër- vetëm nga pedantizmi i pashoq, Shqiptare - korale, 1990, “Nëna një përshtypje rreth tingëllimës e iluminizmit shkencor, artistik, gim si student dhe hulumtues në por edhe nga një mendim krijues i Terezë” - këngë solo, 1990, “Laudi së këtyre veprave. Prandaj do t’i kulturor e qytetërues, shekull i një qendër jashtëzakonisht të pa- përparuar e pragmatik, që e mban Mater Theresia”-vokalo instru- shfrytëzoj disa nga shënimet e arritjeve të shënuara në të gjitha sur muzikore, siç është Ljubljana, krijimtarinë muzikore në binarët e mentale, 1997) dhe në kompoz- përmendura duke i shoqëruar, fushat e veprimtarisë njerëzore, ku gjithnjë krijuesit sllovenë sjellin normales dhe kësisoj ai mishëron imin vokalo-instreumental “Pro natyrisht, edhe me mendimet e në të vërtetë në hapësirën e kri- në trojet e ish-Jugosllavisë ndër të një hulumtues e krijues ndër më Memoria 1462”, sipas Formulës mia për çdo kompozim. jimtarisë muzikore në Kosovë e parët refleksionet e artit muzikor të suksesshmit, jo vetën të brezit së Pagëzimit të Pal Engjëllit. Kompozimin e parë për Nën- Metohi, siç quhej atëherë, niveli modern dhe bashkëkohor. Edhe të vet, por edhe më gjerë. Kësaj here, ashtu si në rastin e ën Terezë e ka bërë sipas kësaj ishte i ulët dhe ajo “krijimtari”, për Ballatën kjo përbënte një për- kompozitorit Vinçenc Gjini, nuk poezie omonime të Gani Spa- ka qenë me tipare kryekëput parësi, që e realizoi duke mësuar Muzika e shenjtë e Ballatës kam pasur vështirësi të shkruaj, hiut: provinciale, diletante, amatores- nga profesorët, që kishin afinitet – shprehje e devocionit por në dallim nga ai, kolegu Ba- Nënë Tereze bijë Shqiptare ke, me të gjitha parametrat e të me një muzikë të tillë, fat ky që Muzika e shenjtë apo sakrale e llata, siç e kam thënë, jo vetëm në Nënë Tereze bijë Shqiptare, krijuarit naiv në kompleksitetin e shumica e krijuesve tanë nuk e Ballatës, për të cilën do të bëjmë krijimtari, por edhe në jetë, ësh- zemërbardhë zemërbujare gjerë dhe pa kurrfarë kritere este- Kudo që dielli lëshon rreze, tike dhe muzikologjike - dëshmi është mirësi e Nënës Tereze e ekzistencës së një province mu- Muzika e shenjtë apo sakrale e Ballatës, edhe pse nuk është Nënë Tereze bijë Shqiptare, zikore në një planèt të largët, kra- voluminoze, brenda strukturës së saj shquajmë vlera të zemërbardhë, zemërbujare has rrjedhave moderne dhe të një qëndrueshme të kompozuara me pasion e që shprehin kompleksitet Fjalëmbël, shpirtndritur, zhvillimi që ishte në trevat e tjera për gjithë njerëzit e sfilitur të ish-Jugosllavisë, pjesë përbërë- përcaktues me devocion, si ndjenjë e pastër, nderim, dashuri e pakufishme Dorëshpëtim për të varfër, se e së cilës ishim edhe ne. ndaj dy personaliteteve të shentja në tri kompozimet për të Madhen t’pastrehuar, t’pavatër Pra, në tërësi Kosova e atë- “ Nënë Tereze, Nënë Tereze, Nënë Terezë (“Nënë Tereze bijë Shqiptare - korale, 1990, “Nëna Terezë” hershme, për sa i përket krijim- zemërbardhë që lëshon rreze tarisë, jo vetëm asaj muzikore, - këngë solo, 1990, "Laudi Mater Theresia" - vokalo instrumentale, 1997) Zemërngrohtë, zemërnur, por edhe në shkencë dhe arte të dhe në kompozimin vokalo - instreumental "Pro Memoria 1462", sipas për të mjerë, të sëmur tjera, paraqitej si një arkipelag i Formulës së Pagëzimit të Pal Engjëllit. Nënë Tereze t’i don bota, një getoje kulturore, të cilën që- veprat tua, fjalët e ngrohta llimisht e kishin sajuar sllavët Nënë tereze, nëna jonë, në ish- Jugosllavi, sepse shteti të rroft emri përgjithëmonë obskurantist komunist i ashtu- Të rroftë emri deri n’amshim, quajtur Jugosllavi jo vetëm që bijë e shtrenjtë e popullit tim. nuk përkrahte, por qëllimisht e me paramendim e pengonte ” Është kompozuar për për reci- zhvillimin e saj në këtë pjesë të tuese dhe kor trezanor (trezërash) saj, dhe kështu pengonte haptazi pionierësh ose femrash, e porosi- para syve të botës zhvillimin sa- tur nga Shoqata e kompozitorëve dopak normal që është dashur ta të Kosovës dhe e realizuar (krahas praktikonte siç veproi me popujt këngëve të kompozitorëve tanë të e tjerë, të cilët, gjithashtu, jo fort tjerë) në koncertin e posaçëm më herët patën qenë në të njëjtën 1990, me rastin e 80-vjetorit të gjendje. Këtu kemi parasysh Re- lindjes së Nënës Terezë. Për të janë publikën e Maqedonisë, të Malit dhënë dhe vlerësime kritike. Kë- të Zi dhe të Bosnjë- Hercego- nga fillon me recituesen, me vlera vinës. Jeta shkencore, kulturore të përcaktuara ritmike (Nënë Te- dhe artistike në Kosovë kishte rezë bijë Shqiptare zemërbardhë, një rrjedhë krejt tjetër, vetëm e zemërbujare). Vazhdohet me zë- vetëm pse shteti i atëhershëm rat e lartë, të mesëm e të ulët. Në jugosllav nuk shkollonte kuadro vazhdim e sipër, këta këmbehen të nevojshme qëllimisht, si do- me njëri-tjetrin duke i potencuar mosdoshmëri për një ecuri sa- në vijat e tyre melodike sidomos dopak normale, si popujt e tjerë fjalët domethënëse (Kudo që të “vëllazëruar e të bashkuar”. dielli lëshon rreze, është mirësi e Pra, ardhja e disa krijuesve dhe Nënës Tereze/Nëna Tereze bijë e një krijuesi me potencë të ma- Shqiptare, zemërbardhë, zemër- dhe evolutive, siç ishte Zeqirja bujare/Fjalëmbël shpirtndritur, Ballata, kompozitor me vibrime për gjithë njerëzit e sfilitur etj.). të brendshme, me fuqi shprehë- Ndërkohë, teksa zërat e mesëm se të pasur në rezonanca të reja, mbajnë një »iso« të gjatë, ndër- por jo avangardiste dhe absur- hyn recituesja me fjalët: Nënë de, “hermetike dhe abstrakte”, Tereze, Nënë Tereze, zemërdritë por të kuptueshme, me vizion që lëshon rreze. Pas recitueses, dhe imazhe të identitetit hapë- sërish aktivizohen zërat njëri pas sinor etnik shqiptar, të bazuara tjetrit: zërat e mesëm, të lartë, të në arritjet më bashkëkohore, me ulët (Zemërngrohtë, zemërnur, vetëdije të plotë dhe i formësuar për të mjerë,të sëmurë/ Nënë Te- me ndijime artistike, krijues i reze t’i don bota, veprat tua, fjalë një shprehjeje universale, ia doli të ngrohta/ Nënë Tereze, nëna mbanë të ravijëzojë në mënyrë të jonë, të rroft emri përgjith’monë/ përgjithshme dhe përmbledhëse, Të rroftë emri deri n’amshim, bijë në teori dhe në praktikë, lidhje e shtrenjtë e popullit tim), pas të në ato hapësira të zbrazëta si sfe- cilëve – ndërkohë që të gjithë zë- rë në mes reales dhe abstraktes, rat e mbajnë një akord të gëzuar si arketipe të soditjes përballë një e optimist – përfundon kënga me anarkie të vrazhdë shtetërore që fjalët e recitueses: Bijë e shtrenj- ishte e pranishme me zymtësi në kanë pasur. Në këto kushte dhe fjalë më tej në këtë artikull, edhe të tejet pedant dhe njeri i fjalës, të e popullit tim. Përgjatë kë- qiellin muzikor kosovar. Ky eru- rrethana, falë dhuntisë e talen- pse nuk është voluminoze, bren- sepse me kërkesën time m’i ka ngës ndeshim vlera të ndryshme dit, i cili me punë të palodhshme tit, Ballata u pri të krijojë vepra da strukturës së saj shquajmë dërguar partiturat me shënime të ritmike, po ashtu hetohen dhe riformuloi idiomën muzikore në në stil me synime bashkëkohore vlera të qëndrueshme të kom- nevojshme, që ma kanë lehtësuar ndryshime masash metrike (∕, bazë të parimeve më bashkëko- dhe moderne dhe “të kyçet” me pozuara me pasion e që shprehin detyrën që po i ve vetes. ∕), sikundër – natyrisht – edhe hore të muzikës evropiane, bëri sukses në planetin universal të mu- kompleksitet përcaktues me de- Duhet të theksoj se këto kom- asosh dinamike (“f ”, “mp”, “mf ”, përpjekje që t’i kapërcente këto zikës bashkëkohore, të cilën edhe vocion, si ndjenjë e pastër, nder- pozime i kam dëgjuar edhe falë “ff ”). (Vazhdon) (Nëntitujt janë të pengesa dhe të hynte në hullinë na e solli në Kosovë, si ta quajmë: im, dashuri e pakufishme ndaj teknikës së sotme digjitale dhe redaksisë) 

Jam mik i Kishës Katolike dhe dua ta ndihmoj ndërtimin e Katedrales “Nëna Terezë” në Prishtinë! Gjithë juve miq dhe bamirës të dashur, ju mundësojmë ta jepni kontributin përmes xhi- rollogarive bankare. Faleminderit!

Raiffeisen BANK Adm. Ap. e Prizrenit Kosovo J.S.C. Numri i llogarisë: Prishtina, Kosovo EUR: 1501 090000 1990 20 SWIFT code: RBKORS22 USD: 1501 090000 3765 30 CHF: 1501 090000 3764 33

Valuta Banka Shteti SWIFT/BIC EUR Raiffeisen Zentralbank Vienna, Austria RZBAATWW Oesterreich AG

USD American Express Bank, LTD New York, US AEIBUS33 CHF UBS AG Zurich, CH UBSWCHZH80A ABONONI “DRITËN” K

Y Tash mund të jeni abonues të revistës kulturore të Kishës M

C Katolike në Kosovë “Drita”. Për vetëm 12 euro në vit (ose 1 euro për secilin numër), ne do t’ju dërgojmë me postë E PËRMUAJSHME FETARE - KULTURORE E KISHËS KATOLIKE 0RIZRENs1ERSHORs6ITI886s.R s­MIMI+OSOVÔÑ %UROPÔÑ :VICÔRSFR 3("! “Dritën” (vetëm brenda territorit të Kosovës). PSE KISHA I PAPA PALI VI Lorenc Antoni - SHPALL DHE I PAPA I EKUMENIZMIT, DIALO- pionier i muzikës Plotësoni formularin e mëposhtëm, dhe na e dërgoni NDERON GUT DHE PAQES shqiptare në Kosovë SHENJTËRIT? Me rastin e 30 vjetorit të vdek- (II) bashkë me vërtetimin e pagesës në adresën tonë: Rr. jes së Papës Palit VI (1978-2008) FAQE 6-7 FAQE 11-12 FAQE 18-19 (Shkruan: (Shkruan: (Shkruan: Gjon Pali II 1, 20000 Prizren. Don Jeton Thaqi) Don Agim Qerkini) Akil Mark Koci)

KËNDVËSHTRIM Emri:

SHKRUAN: Mbiemri: Don Fatmir KOLIQI

e rastin e 2000-vjetorit të lindjes së Shën Palit, më 28 qershor Mnë Vatikan ka filluar Viti i Shën Palit, i shpallur nga Shenjtëria Adresa: K

e Tij Papa Benedikti XVI, gjatë të cilit Ati i Shenjtë dëshiron të për- Y

thellojë më tepër rolin e madh të Apostullit të Popujve në historinë M e shëlbimit dhe në Kishën sot. Ky Vit i shenjtë do të zgjasë prej 28 C qershor 2008 deri më 28 qershor 2009. “Një vit kushtuar Shën Palit, siç e ka shpjeguar edhe Papa, ka dy që- Qyteti: llime kryesore: a) ta njohim më mirë dhe ta bëjmë më të njohur Shën Pa- lin, gjithë pasurinë e mësimeve të tij, ndonëse nganjëherë kjo mund të duket e vështirë, hermetike e pak e njohur – dhe b) t’i japim një ngjy- rim ekumenik, duke u lutur e duke vepruar për ekumenizmin, d.m.th. për bashkimin. Shpesojmë, prandaj, se nga ky Vit Palian, do të përfitojë Kodi postar: mbarë krishterimi”. Këtë e nënvizoi kardinali Andrea Kordero Lanca di Montexemolo, kryeprifti i bazilikës së Shën Palit jasht Mureve të Romës, me rastin e prezantimit të Vitit Palian të mbajtur në Radion e Vatikanit. Të dielën, më 22 qershor, Viti jubilar i Shën Palit u përurua së pari në Tars të Turqisë, vendi i lindjes së Apostullit, me një meshë të Numri i telefonit: kremtuar nga kardinali Walter Kasper, kryetar i Këshillit Papnor për Nxitjen e bashkimit të të krishterëve, me ipeshkvijtë e Turqisë. Me këtë rast, ipeshkvijtë e Turqisë kanë botuar një letër baritore me titull: “Pali, dëshmitar dhe apostull i identitetit të krishterë”, në të cilën nën- vizojnë nevojën e bashkimit në fe. Vendet e përfshira në kremtime do E-mail: të jenë dy: Tarsi, ku është kërkuar përdorimi i kishës së lashtë kush- tuar Shën Palit, e cila sot është muze, dhe Antiokia, vend shtegtimi për besimtarët e të gjithë botës. Në Tars, vendlindja e shën Palit, sot nuk ka të krishterë e as kisha, ndërsa në Antioki, në vendin ku për herë të parë nxënësit e Krishtit u quajtën të krishterë, mbijeton një bashkësi e vogël prej rreth dhjetë familjesh katolike e një numër më i madh Pagesa prej 12 eurosh mund të deponohet në Raiffeisen greko-ortodoksësh të gjuhës arabe. Në Romë Vitin e Shën Palit e ka përuruar Papa Benedikti XVI në Bazilikën e Shën Palit jashtë Mureve, duke e ndezur flakën paliane. Bank Kosovo, në llogarinë 1502 0310 0086 0188. Ju lutemi, Papa atë u ka dorëzuar murgjve, të cilët do ta mbajnë të ndezur deri më 28 qershor 2009. Po ashtu Benedikti XVI hapi “Derën Paliane” simetrike në dyert e shenjta të bazilikës, ku e ka kremtuar mbrëmje- mos harroni ta futni fletëdeponimin në zarf bashkë me soren së bashku me Patrikun ekumenik ortodoks Bartolomeu I dhe Kontributi Intervista me Arbër Xhaferrin me një përfaqësues të Kishës Anglikane. Kjo ngjarje e madhe, shumë i klerit katolik qartë filloi me ngjyra të theksuara ekumenike, sepse Shën Pali është Shqiptarët janë ndër apostull i të gjithë të krishterëve dhe krejt e arsyeshme që ky vit ju- këtë formular. Ju faleminderit! Kongresit të bilar të jetë një shtysë e madhe për të kremtuar së bashku gjithë të Manastirit të parët evropianë krishterët. që e pranuan 1. Rëndësia e kremtimit jubilar – retrospektiva dhe prania FAQE 14-15 e shpirtit palian në krishterimin e sotëm Për informata më të hollësishme, ju lutemi të na kontaktoni në krishterimin Ky vit jubilar është i një rëndësie të madhe jo vetëm për të krishterët Shkruan: nga vetë apostujt e Turqisë, të cilët mbi supet e tyre mbajnë një statut të rëndë të Prof. dr. Jahja DRANÇOLLI ngarkuar nga politika jo demokratike turke, por edhe për të gjithë të numrin e telefonit: 029 241 933/14, me faks: 029 241 232 ose me krishterët e botës, qofshin ata katolikë, ortodoksë, protestantë, ang- FAQE 12–13 email: [email protected] ose [email protected]. likanë...