ISSN 1425–8730 Kwartalnik Gminy Turawa Nr 3/111/2017 Bierdzany • Kadłub Turawski • Kotórz Mały • Kotórz Wielki • Ligota Turawska Cena 3 zł (w tym podatek VAT) Osowiec • Rzędów • Turawa • Węgry • Zakrzów Turawski • Zawada

Adam Bochenek Artur Gallus Bartłomiej Kita Międzynarodowy obóz Dożynki Gminne młodzieży strażackiej Z ostatnią wizytą? 2 Kwartalnik Gminy Turawa

Dożynki Gminne A.D. 2017

Bierdzany Kadłub Turawski Kotórz Mały Kotórz Wielki

Ligota Turawska Osowiec-Trzęsina Rzędów

Turawa-Marszałki Węgry Zakrzów Turawski Zawada

Kwartalnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Turawskiej „Fala” – finansowany z budżetu Gminy Turawa. Redakcja nie odpowiada za treść Kolegium redakcyjne: Redaktor naczelna – Brygida Kansy, Sekretarze – Teresa Żulewska, Stanisława Brzozowska, Jerzy Farys. umieszczonych reklam i ogłoszeń, nie Z redakcją współpracują: Waldemar Kampa, Alfred Kupka, Piotr Jendrzej, Adam Bochenek, radni, sołtysi wsi, stowarzyszenia zwraca niezamówionych materiałów sportowe, dyrektorzy, nauczyciele szkół i przedszkoli. Korekta: Brygida Kansy. oraz zastrzega sobie prawo dokonywania Skład i druk: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, ul. Katedralna 8A, 45-007 Opole, tel. 77 44 17 140, fax 77 44 17 141 skrótów i nie umieszczania zdjęć. [email protected]; www.drukujunas.eu 3/111 Wrzesień 2017 3

Dożynki Gminne A.D. 2017 Adam Bochenek

egoroczne, gminne święto dzięk‑ scenie dożynkowej. Na zakończenie części Czech, Juliana Kubis, Emilia Spyra oraz czynienia za plony i obfitość łask artystycznej wystąpił Piotr Szefer. Zwień‑ uczniowie – za najlepsze wyniki sportowe: TBożych przypadło na drugi tydzień czeniem obchodów jubileuszowych była Natalia Gontarz, Katarzyna Hełka, Marek września i zbiegło się z obchodami 555‑lecia zabawa dożynkowa. Wiecha oraz Michalina Pietras. Wręczono sołectwa Ligota Turawska, które było Główne uroczystości Dożynek Gmin‑ również nagrody w konkursie Turawskie jednocześnie gospodarzem dożynek. Uro‑ nych A.D. 2017 odbyły się w niedzielę, Ogrody (patrz artykuł Konkurs Turawskie czystości zaplanowano na trzy dni, dlatego a rozpoczęły się uroczystą, dziękczynną Ogrody Bartłomieja Kity) oraz dla weso‑ też świętowanie rozpoczęło się już w pią‑ mszą św. koncelebrowaną przez biskupa łych korowodów. Na tym zakończyła się tek od przeglądu zespołów, działających Antoniego Reimanna. W mszy św., oprócz część oficjalna dożynek, po której ksiądz na terenie naszej gminy. Gości powitał licznie zgromadzonych mieszkańców Hanich zaprezentował swoją książkę, wójt gminy Turawa Waldemar Kampa gminy Turawa, wzięli również udział a na deskach sceny namiotu pojawiła i gospodyni tegorocznego święta sołtys przedstawiciele gmin partnerskich z Dře‑ się grupa folklorystyczna z Dřevohostic, Danuta Matysek. Po krótkim przywitaniu vohostic na czele ze starostą Peterem prezentując widowiskowe inscenizacje na scenie pod namiotem rozpoczęła się Dostalem oraz z gminy Saalfelder Höhe taneczne, ukazujące dawne tradycyjne część artystyczna. Jako pierwszy wystąpił na czele z Bürgermeistrem Thorstenem tańce i obyczaje. Z południa na zachód zespół Heimatglocken z Kotorza Małego, Scholtzem. Po mszy św. ok. godz. 13.00 przeniosła nas grupa folklorystyczna po nim Wengerner Echo z Węgier, kolej‑ wyruszył barwny korowód dożynkowy, Wal-Nak z Nakła i Raszowej, prezentując ne były Jaźwinki z Bierdzan, a kończyła składający się z delegacji wszystkich tańce regionów Bawarii. W nieco innym, występy parafialna, dziecięca orkiestra sołectw naszej gminy oraz bardzo po‑ ale również biesiadnym klimacie zapre‑ dęta z Ligoty Turawskiej. Cztery zespoły mysłowo przebranych uczestników tzw. zentowała się grupa Rudniczanie, która na jedenaście sołectw tworzących gminę „wesołego korowodu”. Część oficjalną wykonała kilka pieśni. Kolejne artystki, Turawa, to nie jest powalająca ilość. Co rozpoczął Wójt Gminy Turawa, odbie‑ a w zasadzie tancerki, wprowadziły bar‑ prawda, pamiętać jeszcze trzeba o or‑ rając wspólnie z Przewodniczącym Rady dzo dużo ożywienia, ponieważ był to kiestrze z Węgier, która z uwagi na dużo Gminy Turawa Arturem Gallusem chleb występ mażoretkowy, obfitujący w liczne wcześniej umówiony, charytatywny wy‑ dożynkowy, z rąk starostów dożynkowych akrobacje, piruety i podrzuty. Na scenie stęp w Opolu, nie mogła wziąć udziału Beaty Wodniok i Adriana Koj. Święcenia pojawiły się grupy Diament i Delement w przeglądzie. Nie każdy zespół musi być chleba oraz koron żniwnych dokonał działające przy Domu Kultury w Ozimku przecież folklorystyczny czy też muzyczny, biskup Antoni Reimann. Ważną częścią i Tarnowie Opolskim, prezentując cho‑ dlatego zachęcamy do próbowania swoich oficjalnych uroczystości było wręczenie reografie, którymi zdobyły tytuł mistrza sił na scenie i tworzenie grup i zespo‑ statuetek i dyplomów dla osób wyróżnio‑ świata na sierpniowych mistrzostwach łów skupiających mieszkańców gminy. nych w poniższych kategoriach: rolnicy: w Pradze. Występem wieńczącym część Po przeglądzie wystąpiła orkiestra dęta Renata i Joachim Leś, Irena i Rudolf Grze- artystyczną ostatniego dnia dożynek był z Szemrowic, a na zakończenie swój bie‑ sik, Teresa i Benedykt Frencek, Jadwiga koncert Tomasza Calickiego. siadny występ zaprezentował artysta Tolo, i Krzysztof Dawid, Teresa i Krystian Lipp, Tak w dużym skrócie minęły trzy dni który wspólnie z dj-em Wasylem i Mar‑ Sabina i Adrian Koj, Beata i Sebastian w gościnie u Jubilata w Ligocie Turawskiej. cinem Wilczkiem zabawiali publiczność. Wodniok, Katarzyna i Norbert Grzesik, Pogoda dopisała, gości również było bardzo Obchody 555-lecia sołectwa przypadły Aneta i Krystian Buczek, Marzena i Al- wielu, a i na brak wydarzeń, dobrej zabawy, na sobotę, a rozpoczęły się od mszy św. fred Farys oraz bracia Jerzy i Krzysztof jadła i napitku nie można było narzekać. w kościele parafialnym w Ligocie Tu‑ Grysczyk; działalność gospodarcza: Re- Praca, do jakiej zmobilizowała mieszkań‑ rawskiej. Następnie w uroczystej procesji stauracja „Marcin” w Zawadzie – Ewa ców swojej i nie tylko swojej wsi, sołtys Da‑ wszyscy udali się na plac dożynkowy, Kozioł, Zakład Wyrobów Metalowych nuta Matysek, przyniosła założony efekt. gdzie przed budynkiem straży pożarnej „AGEK” – Ilona i Adrian Grzeschik, Firma Imprezę można śmiało nazwać udaną. w Ligocie biskup Antoni Reimann po‑ Handlowo-Usługowa „ADAŚ” – Adam Na dożynkach i jubileuszu wsi bawiliśmy święcił jubileuszowy obelisk 555-lecia Morcinek, Gościniec „JAGODA” – Jadwiga się trzy dni, ale przygotowania zaczęły wsi. Dalsze obchody przeniosły się pod Dawid, TARCO Sp. z o.o. – Pani Milena się jeszcze w zeszłym roku, to pokazuje namiot dożynkowy, gdzie po krótkiej Małgorzata Tarkowska oraz Restaura- ogrom pracy, jaki należy wykonać, aby części oficjalnej swój talent zaprezentowały cja „Leśny Zakątek” – Maria i Jarosław święto plonów gminy Turawa przebiegło dzieci ze szkoły w Ligocie Turawskiej. Krych; kultura: Piotr Jendrzej, Brygida bezpiecznie i w radosnej atmosferze. Jako Ze swoimi specjalnie przygotowanymi Kansy, Franciszek Henryk Paraszczuk oraz współorganizatorzy, na ręce pani sołtys, życzeniami przyjechały również inne Wiejska Izba Regionalna Gminy Turawa składamy podziękowania dla niej osobiście sołectwa naszej gminy, w ciekawy i wesoły w Ligocie Turawskiej; sport: Helmut Staś i osób zaangażowanych w organizację sposób prezentując to, co przygotowały dla oraz Jędrzej Brożyniak; uczniowie – za uroczystości dożynkowych. Jubilatów. Mieszkańcy Ligoty Turawskiej najlepsze wyniki w nauce: Adam Panek, odwdzięczyli się wszystkim widowiskiem Łukasz Simbiga, Irena Kuchta, Julia Pip- Do zobaczenia w przyszłym roku na satyrycznym, które zaprezentowali na pa, Paweł Hełka, Oliver Skiba, Michał dożynkach w Turawie. 4 Kwartalnik Gminy Turawa Dożynki Gminne A.D. 2017 3/111 Wrzesień 2017 5 Dożynki Gminne A.D. 2017 6 Kwartalnik Gminy Turawa

Dożynki Gminne A.D. 2017 3/111 Wrzesień 2017 7

podziękowaniA

Drodzy Mieszkańcy gminy Turawa, Za wsparcie i różnorodną pomoc przy organizacji Szanowni Państwo Jubileuszu 555–lecia wsi Ligota Turawska oraz Gminnych Pragnę serdecznie podziękować całemu Komitetowi Or- Dożynek 2017 składam serdeczne podziękowanie ganizacyjnemu na czele z Panią Sołtys Danutą Matysek za wszystkim, którzy od wielu miesięcy przygotowywali zorganizowanie tegorocznego Święta Plonów połączone- się do tej uroczystości. go z Jubileuszem 555-lecia wsi Ligota Turawska. Dziękuję Dziękuję Wójtowi Gminy oraz wszystkim pracownikom mieszkańcom i organizacjom, które wspierały i pomagały Urzędu, Przewodniczącemu Rady Gminy i radnym, przy organizacji tego przedsięwzięcia. To dzięki Waszej nauczycielom i uczniom PSP w Ligocie, jednostkom pracy dane nam było spędzenie tego czasu w tak miłej OSP z Ligoty, Bierdzan, Kadłuba i Rzędowa, naszemu atmosferze. LZS-owi, Sołectwom służącym swoim sprzętem i przy- Dziękuję wszystkim sołectwom i członkom delegacji, które bywającym do Jubilata z życzeniami, pięknymi koronami przybyły na uroczystości dożynkowe z pięknymi i misternie i korowodami. wykonanymi koronami. Podziękowania kieruję również do wszystkich sponsorów, Dziękuję księżom parafii z proboszczem S. Pawińskim oraz którzy finansowo i rzeczowo wsparli to nasze święto i święto ojcu biskupowi Antoniemu Reimannowi za wyjątkowe Ligoty Turawskiej, a także Pani Sekretarz i pracownikom Msze św. i błogosławieństwo, dziękuję misjonarzowi referatu Turystyki i Promocji UG Turawa. Bez tego wsparcia P. Wojtali i kapłanom z całej gminy uczestniczącym zorganizowanie 3-dniowego festynu nie byłoby możliwe. w uroczystościach. Serdecznie dziękuję. Dziękuję sponsorom, gdyż bez ich wsparcia przygoto- Oddzielne podziękowania składam delegacji wsi Rzędów wanie całości byłoby niesłychanie trudne. Pełna lista za godne występowanie w imieniu Gminy Turawa i zapre- darczyńców znajduje się w tym numerze „Fali”. zentowanie korony żniwnej na Dożynkach Wojewódzkich Szczególne słowa wdzięczności kieruję do mieszkańców w Namysłowie, a delegacji Ligoty Turawskiej gratuluję Ligoty za podjęcie trudu organizacji tego wyjątkowego ogromnego sukcesu, jakim jest zdobycie I miejsca w XX festynu, za przepiękne dekoracje, występy artystyczne, Jubileuszowym Konkursie Plastyki Obrzędowej w Rudnikach kompleksową obsługę, kuchnię, pomysłową dekorację w kategorii koron dożynkowych wykonanych techniką domów, wsparcie finansowe i rzeczowe, za wszystko! ziarenkową. Wasz Wójt Sołtys Danuta Matysek Waldemar Kampa  8 Kwartalnik Gminy Turawa Konkurs Turawskie Ogrody 2017 rozstrzygnięty bartłomiej kita

Do zabawy swoje ogrody zgłosiło 14 pa- sjonatów ogrodnictwa z całej gminy. elem konkursu było zachęcenie miesz‑ Ckańców do poprawy stanu czystości, ładu i porządku, a także estetyki po‑ szczególnych posesji oraz pokazanie, że stan ich otoczenia ma bardzo istotny wpływ nie tylko na ich samopoczucie, ale również na atrakcyjność gospodarczą i turystyczną oraz promocję całej gminy Turawa wśród odwiedzających. Zgodnie z regulaminem konkursu, oceny dokonano w oparciu o następu‑ jące kryteria: a) czystość, ład i porządek na terenie całej posesji, b) ogród kwiatowy w tym różnorod‑ ność kwiatów, c) różnorodność krzewów, zadrze‑ wienie, d) dodatkowe elementy architektury ogrodowej, e) ogólne wrażenie estetyczne. Komisja konkursowa w składzie: Beata Kupka – radna Gminy Turawa, Danuta Piwowarczyk – inspektor ds. ochrony środowiska oraz Bartłomiej Kita – kie‑ rownik Referatu Turystyki i Promocji Gminy miała bardzo trudne zadanie, bo każdy ogród jest niepowtarzalny, tworzony z pasją i kochany przez wła‑ ścicieli. Uznanie należy się wszystkim zgłoszonym, niemniej jednak komisja ustaliła poniższy werdykt: I miejsce Beniamin Lotko z Węgier, II miejsce Barbara Wyrwas z Turawy Marszałek, Sylwia Krok z Kadłuba Turawskiego, III miejsce Maria Waloszek-Brzozoń z Kadłuba Turawskiego, Genowefa Klapan z Ligoty Turawskiej, Wyróżnienie Krystyna Staś z Ligoty Turawskiej, Róża Knop z Węgier. Wręczenie nagród nastąpiło 10 sierp‑ nia na Dożynkach Gminnych w Ligocie Turawskiej. Zapraszamy wszystkich miło‑ śników ogrodnictwa do następnej edycji konkursu „Turawskie Ogrody”.  3/111 Wrzesień 2017 9

 10 Kwartalnik Gminy Turawa Z ostatnią wizytą? Bartłomiej kita

W dniach 30.06–2.07 delegacja z Gminy Turawa gościła w partnerskiej gminie Saalfelder Höhe. Po przyjeździe na miejsce zostaliśmy przyjęci obiadem, po którym czekała nas niespodzianka w postaci przejażdżki kolejką Max und Moritzbahn. a trasie znajduje się kilka malejąca liczba mieszkańców Nwysokich na kilkadziesiąt Saalfelder Höhe, która spa‑ metrów wiaduktów, z których dła poniżej 3 tysięcy. Poniżej roztacza się piękny widok na tej liczby gmina jest z mocy okolicę. Warto nadmienić, że prawa przyłączana do gmi‑ wspomniana trasa kolejowa ny sąsiadującej. Świadoma powstała w XIX wieku i służyła tego nasza gmina partnerska zaopatrzeniu fabryki porcelany sama zapoczątkowała proces współpracę partner‑ oraz huty stali. Po latach świet‑ połączenia obu gmin, dzięki ską między Saalfel‑ ności trasa zarosła krzewami czemu w toku długich nego‑ der Höhe a Turawą. i drzewami i nie nadawała się cjacji udało się jej uzyskać Później udaliśmy się do użytku. Stan ten trwał do wiele wymiernych korzyści do parku rozrywki momentu, gdy lokalne sto‑ dla mieszkańców. Feengrotten (Groty warzyszenie postanowiło ją Następnego dnia udaliśmy Wróżek). Jego głów‑ oczyścić i zaoferować tury‑ się do miasta Saalfeld, gdzie ną atrakcją i tematem stom wycieczki drezynami. mieliśmy okazję poznać bur‑ przewodnim są pozo‑ Wieczorem mieliśmy okazję mistrza tego miasta – Matthia‑ stałości po kopalni, porozmawiać z burmistrzem sa Graula, który oprowadził w której wydobywano Saalfelder Höhe Torstenem nas po zabytkowym ratuszu łupek ałunowy. We‑ Scholzem o procesie przy‑ z 1537 r. W trakcie rozmo‑ wnątrz mogliśmy się łączenia naszej partnerskiej wy burmistrz Saalfeld zade‑ zapoznać z ekspozy‑ gminy do sąsiadującego miasta klarował, że zrobi wszystko, cją obrazującą pracę Saalfeld. Przyczyną tego jest aby utrzymać dotychczasową górników w czasach funkcjonowania ko‑ palni. Jednak najwięk‑ sze wrażenie wywarły na nas ogromne jaski‑ nie wypełnione wodą, w których różnego ro‑ dzaje formacje skalne przybierają fantastycz‑ ne kształty (w tym wróżek – stąd nazwa całego kompleksu). Wieczorem czekała nas jeszcze jedna nie‑ spodzianka – zwie‑ dzanie miasta Saalfeld w towarzystwie prze‑ wodników ubranych w historyczne stroje, którzy oprowadzali nas po najciekawszych zabytkach Saalfeld. Następnego dnia, dziękując serdecznie naszym niemieckim partnerom za gościnę, wyruszyliśmy w drogę powrotną do Polski. 3/111 Wrzesień 2017 11 Wiadomości Towarzystwa Miłośników Ziemi Turawskiej Teresa Żulewska Dnia 20 czerwca br. odbyło du. Skład nowego Zarządu gminie”. Konkurs ten odbywa Finansowany jest on z budżetu się walne zebranie wszystkich przedstawia się następująco: się od 18 lat i przygotowuje go gminy, za co jesteśmy wdzięcz‑ członków TMZT. Teresa Żulewska – przewod‑ od wielu lat Jerzy Farys, który ni pracownikom urzędu. łównym powodem tego nicząca, Brygida Kansy i Jan otrzymał specjalne podzięko‑ Na zebraniu dyskutowano Gzebrania było zatwier‑ Słowik – zastępcy przewodni‑ wania za tę pracę. również na temat niszczejące‑ dzenie nowego statutu Towa‑ czącej, Marian Pecela – sekre‑ Teresa Żulewska poin‑ go pałacu, po dyskusji zebrani rzystwa. Propozycja statutu tarz, Jerzy Mach – skarbnik, formowała, że tablica infor‑ poparli wniosek, aby Zarząd została opracowana i prze‑ członkowie Zarządu – Walter macyjna o pałacu w Turawie przygotował pismo i wystąpił dyskutowana przez Zarząd Świerc, Jerzy Przyłucki, Henryk – na wniosek TMZT – jest z nim do Radnych i Wójta gmi‑ TMZT. Na zebraniu wszyscy Graczyk. Komisję Rewizyjną już zamontowana na rondzie ny, aby rozważyli ewentualne członkowie mogli zapoznać stanowią: Stanisław Cabaj, w Turawie. Omówiona też nabycie pałacu turawskiego. się z jego treścią. Następnie Paweł Kansy i Jan Stonoga. została sprawa wydań naszego Opowiedziano się również, została podjęta uchwała w spra‑ Zebranie podsumowało kwartalnika „Fala”. Zgod‑ aby zapraszać do naszego To‑ wie przyjęcia nowego statutu. różne imprezy, których jest nie orzeczono, że jest dobrze warzystwa nowych członków, Nastąpiła również częściowa inicjatorem – m.in. konkurs wydawany i spełnia potrzeby zachęcamy więc wszystkich wymiana członków Zarzą‑ wiedzy „Co wiem o swojej informacyjne na terenie gminy. chętnych do naszego grona. Turawska oświata publiczna w roku szkolnym 2017/18 jerzy musielak Nowy rok szkolny to rok zmian w szkolnictwie. Oświata, części gminy. Przeprowadzo‑ Matysek, Zawadzie Henryk która w dotychczasowej formie (sześcioletnia szkoła podsta- no konkursy na stanowiska Zapiór. Żaden nauczyciel na‑ wowa, trzyletnie gimnazjum i trzyletnie liceum) działała od dyrektorów we wszystkich szych szkół nie stracił pracy, 1 września 1999 roku, zostaje zreformowana i od 1 września placówkach gminy. W przed‑ część nauczycieli będzie reali‑ 2017 powraca ośmioletnia szkoła podstawowa i czteroletnie szkolach nie ma zmian i ko‑ zować pensum w kilku placów‑ liceum lub szkoła branżowa. lejną kadencję rozpoczynają kach. Szkoły i przedszkola są panie: w Bierdzanach Barbara przygotowane na nowe zada‑ naszej gminie Publiczne Kotorza Wielkiego i Rzędowa, Siudzińska, Kotorzu Małym nia, które nakłada reforma. WGimnazjum w Turawie które znajdą się w obwodzie Ewa Kunc, Turawie Brygida W najbliższym czasie szko‑ zostało przekształcone w Pu‑ szkoły w Turawie. Mach, Węgrach Agnieszka ły mają zostać doposażone bliczną Szkołę Podstawową, W czasie wakacji na parte‑ Dykta, Zawadzie Bernadeta w tablice multimedialne, ko‑ w której w tym roku szkol‑ rze turawskiej szkoły sale dla Rogóż-Hadzicka. nieczne będzie również wypo‑ nym naukę rozpoczną klasy klas młodszych wyposażone W szkołach podstawo‑ sażenie w pomoce naukowe I, IV i VII oraz dwa roczniki zostały w nowe meble, do‑ wych jedyna zmiana zaszła pracowni do chemii, fizyki, gimnazjalne. W pozostałych stosowano również dla nich w Osowcu, gdzie panią Ka‑ geografii i biologii, które wra‑ szkołach naukę rozpoczną toalety, na piętrze uczyć się rinę Loch zastąpi Katarzyna cają do programu szkół pod‑ klasy siódme. Zmienione zo‑ będą gimnazjaliści. W szko‑ Reguła, w pozostałych szko‑ stawowych. Uczniów do szkół stają obwody szkół w Zawadzie le w Osowcu powstał dru‑ łach dyrektorami pozostają: podstawowych w Turawie, i Osowcu, do których za dwa gi oddział przedszkolny, co w Bierdzanach Ewa Gancarz, Ligocie, Zawadzie i Osowcu lata przestaną dojeżdżać dzieci być może rozwiąże problem Ligocie Turawskiej Bożena Ko‑ wozić będzie jak w roku po‑ z Turawy, Kotorza Małego, miejsc w przedszkolach w tej walczyk-Pytel, Turawie Eryka przednim PKS Opole. Niespokojny XIX wiek cz. V Jerzy Farys celu odciążania sądów wypowiedź wypowiedzianą Zaś Lorenz Bartylla prze‑ Johanna Malek z Węgier za Ww Prusach wprowadzo‑ publicznie na nauczyciela prosił na łamach Oppelner Kre- obrazę publiczną. W czasie no urząd Schiedsmanna – roz‑ Thomasa Kruppa z Kadłu‑ isblatt gospodarza Valentina rozprawy sądowej w Opolu jemcy (najniższy honorowy ba Turawskiego i obiecuje, Grysczyk z Ligoty Turawskiej, w dn. 21.11.1890 r. oskarżony szczebel sądowy). Chałupnik że nie wypowie już żadnej którego obraził 8.08.1890 r. Johanna Malek został uznany Thomas Jagusch zwany Mor‑ obelgi przeciwko niemu. Do Zagrodnik Johann Wotzlaw za winnego i ukarany kwotą 10 cinjetz 29.08.1890 r. poinfor‑ porozumienia doszło przed z Zawady oskarżył z powódz‑ marek lub 2 dniami aresztu. mował, że odwołuje oszczerczą rozjemcą. twa cywilnego chałupnika Ukarany musiał również po‑  12 Kwartalnik Gminy Turawa

 kryć koszty procesowe i opu‑ ministerialnego nr 3 z dn. berta Gabrysch z Zakrzowa dreasa Twardawsky z Kotorza blikować wyrok do 6 tygodni 10.06.1892 r., dokonano Turawskiego. Wielkiego (nałożone w 1882 r. po uprawomocnieniu na ła‑ 27.06.1892 r. ustaleń z przed‑ Wymienionym osobom nie Oppelner Kreisblatt nr 7) mach Oppelner Kreisblatt. stawicielami miejscowego Ko‑ wolno było sprzedawać alko‑ i chałupnika Franza Twar‑ Na podstawie § 4 i 7 rozpo‑ ścioła i Amtsbezirke Turawy holu, pijacy nie mogli wstę‑ dawsky (ogłoszone w 1883 r. rządzenia policji z 18.09.1885 r. i Bierdzan. Zabroniono wów‑ pować do karczmy. W razie w Oppelner Kreisblatt nr 45). w wyniku procesu sądowego czas działalności handlowej nieegzekwowania groziła kara Kolejne wyroki sądowe za pijaka uznany został: w niedziele. Przedpołudniowa do 60 marek lub areszt. w 1895 r. • 25.02.1891 r. zagrodnik przerwa handlowa od 1 lipca Mieszkańcy obecnej Gminy Peter Losek z Zakrzowa Tu‑ Thomas Wodniok z Ligoty do końca miesięcy letnich mia‑ Turawa przez wiele lat nie mo‑ rawskiego, ur. w lipcu 1845 r., Turawskiej ła być od godz. 9.00 do 11.00, gli nauczyć się, że nie można wyznania katolickiego został • 4.03.1891 r. gospodarz Jo‑ a w miesiącach zimowych od obgadywać innych, a szcze‑ skazany wyrokiem sądowym hann Panitz z Ligoty Tu‑ 10.00 do 12.00, był to czas na gólnie nauczycieli, bo za takie z dn. 2.01.1895 r. na karę 3 mie‑ rawskiej odprawienie głównej mszy oszczerstwa grozi kara. Tej sięcy więzienia za fałszywe • 26.10.1891 r. stolarz Sta‑ św. W tym czasie musiały być rady nie wykorzystał pracow‑ posądzenie sołtysa Johanna nislaus Galla z Kadłuba nieczynne zakłady, aby pra‑ nik tartaczny Jakob Reska, Boczionnek (pisownia zgod‑ Turawskiego. cownicy mogli wziąć udział ur. 14.06.1841 r. w Kotorzu na z oryginałem) z Zakrzowa Równie ciekawe informacje w mszy św. Wielkim, tam też zamieszka‑ Turawskiego. Wyrok na koszt zostały opublikowane na ły, katolik. Dochodzenie skazanego mógł być ogłoszony łamach Oppelner Kreisblatt wykazało, że przekazywał w lokalnej prasie. w 1892 r. fałszywe informacje doty‑ Zaś gospodarz Johann 10.01.1892 r. Franz Pie‑ czące nauczyciela Raczek Blachnik z Ligoty Turawskiej, chatzek z Biadacza oficjalnie z Kotorza Wielkiego. Ra‑ ur. 21.12.1860 r., wyznania ka‑ przeprosił półzagrodnika czek mógł domagać się tolickiego w dn. 20.02.1895 r. Michaela Pikos z Zawady, opublikowania przeprosin został skazany wyrokiem kró‑ za to, że 14.12.1891 r. w go‑ na łamach prasy, a Jakob lewskiego sądu ławniczego spodzie Staisch w Opolu Reska musiał pokryć także w Opolu za zniesławienie obraził go. koszty procesowe. i pobicie. Sąd uznał jego winę Zaś 16.02.1892 Amtsvor- Kościół w Bierdzanach Z kolei Josefa Smuda publicznej zniewagi Norberta steher H. Reymann z Zawady z d. Ebisch, żona chałup‑ Jainczyk i dokonania wykro‑ poinformował, że chałupnik 28.06.1892 r. Amtsbezirk nika z Dylak, katoliczka, ur. czenia przeciwko § 366 nr 7 Str. Vinzent Darocha z Zawady Zawada na czele z H. Rey‑ 1851 r. w Rzędowie za obrazę Ges. B. oraz skazał na podwój‑ na podstawie § 4 i 7 rozporzą‑ mann podał do wiadomości, publiczną leśniczego królew‑ ną karę na 10 dni więzienia i 2 dzenia policji z 18.09.1885 r. że przerwa przedpołudniowa skiego Glatzel II z Biestrzyn‑ dni aresztu. Dodatkowo sąd w wyniku procesu sądowego między mszami w niedziele nika, została skazana wyro‑ wymierzył nakaz publikacji został uznany za pijaka. Nie i święta od 1 lipca do końca kiem sądu z dn. 19.06.1894 r. wyroku w Oppelner Kreisblatt wolno mu było przebywać miesięcy letnich będzie od Otrzymała karę wysokości na koszt skazanego. w karczmie ani kupować al‑ godz. 9.00 do 11.00, tak jak 20 marek lub 4 dni aresztu, Franziska Schliwa z Bier‑ koholu. Za sprzedaż alkoholu jest w zarządzeniu. wyrok do 4 tygodni musiał dzan odpowiadała na rozpra‑ H. Reymannowi groziła kara Amtsbezirk Osowiec po‑ być opublikowany na koszt wie sądowej w dn. 9.05.1895 r. do 60 marek lub areszt. informował 29.06.1892 r., skazanej. za zniesławienie. Oficjalnie Ciekawą informację opubli‑ że u nich przedpołudniowa Także dorożkarz Peter przeprosiła na łamach Oppel- kowano w 1892 r. na łamach przerwa w pracy w niedziele Duda ur. 29.06.1859 r. w Li‑ ner Kreisblatt kupca Moritza gazety Opolskiej. (Pisownia i święta dla pomocników, ro‑ gocie Turawskiej, wyznania ka‑ Prinz oraz odwołała swoją wy‑ zgodnie z oryginałem) Dobry botników, uczniów, jak rów‑ tolickiego, został skazany wy‑ powiedź przeciwko niemu. połów zrobił tutejszy sołtys, nież w zakładach z otwartymi rokiem sądu z dn. 4.09.1894 r. idąc przez las z Zakrzowa do punktami sprzedaży będzie, za fałszywe oskarżenie żandar‑ Łąki. Spostrzegł on mężczyznę tak jak w Zawadzie, od godz. ma Theubert z Prószkowa na w odzieniu więziennem, a przy- 9.00 do 11.00. miesiąc aresztu oraz publikację trzymawszy go zaprowadził do W 1893 r. Amtsvorsteher wyroku w lokalnej prasie. Oficjalne przeprosiny wsi. Tu pokazało się, że był to uznał za pijaków: Na podstawie § 4 i 7 rozpo‑ niejaki F. Czapka z Olesna, któ- • 22 maja gospodarza Simona rządzenia policji z 18.09.1885 r. Zagrodnik Anton Ko‑ ry za złodziejstwo odsiadywał Panitz, jego żonę Lucie Pa‑ w 1895 r. w wyniku procesu zok z Zawady przeprosił więzienie w Bytomiu i ztamtąd nitz, krawca Aloisa Panitz sądowego uznano za pijaka: 26.10.1895 r. na łamach Op- uciekł. Zbiega odprowadzono i komornika mieszkaniowe‑ • 28 lutego żonę chałupnika pelner Kreisblatt kowala Ja‑ do komisarza obwodowego go Franza Panitz z Ligoty Marie Danisch z Bierdzan coba Passon, którego obra‑ w Turawie1. Turawskiej • 3 grudnia chałupnika Josefa ził publicznie i ciężko w dn. Władza pruska bardzo • 5 sierpnia na wniosek zarzą‑ Mróz z Kotorza Małego. 21.10.1895 r. Do porozumienia lubiła ingerować w działal‑ du wsi Zawada komornika Takie piętnowanie publiczne doszło przed Schiedsmannem – ność handlową mieszkańców. Christiana Brzosa przynosiło skutek. 12.11.1895 r. rozjemcą. Kozak wycofał swoje Na podstawie zarządzenia • 21 września dniówkarza Jo‑ poinformowano, że piętno bezpodstawne oskarżenia, sefa Schmieka (Schmieja?) pijaka zostało zniesione z ko‑ a także obiecał, że takie zacho‑ z Turawy i chałupnika Al‑ mornika mieszkaniowego An‑ 1 Gazeta Opolska nr 96 z 5.12.1892 r. wanie już się nie powtórzy. 3/111 Wrzesień 2017 13 Dalsze koleje życia córki Hrabiego Carla Fredy Warning odc. III atka Fredy i babcia jej sześciorga Mdzieci Hrabina Hedwig von Gar‑ nier Turawa po powtórnym ożenku syna Hrabiego von Garnier Turawa mogła już przekazać teraz nowej synowej Helenie, Hrabinie von Garnier sprawy zarządzania i prowadzenia domu, tj. pałacu w Turawie. Zwolniona z tych obowiązków pojechała na pewien czas do Poczdamu. Tam wy‑ najęła mieszkanie dla siebie i damy do towarzystwa w bezpośrednim sąsiedztwie willi państwa Warning. Mogła tam na von Garnier Turawa i w czasie pogrzebu mibia i tam też dużo przebywali, natomiast stare lata radować się i grzać szczęściem na zamku przebywali jeszcze brytyjscy druga córka Ilse z mężem prof. Siegfrie‑ w tej rodzinie i jej sześcioro wnuków. Po 2 żołnierze – miał wówczas 13 lat i pamię‑ dem Kaehler zamieszkali w ­Goettingen. latach pobytu w Poczdamie, przeczuwając ta doskonale tamte zdarzenia. Na czas W 1934 r. ożenił się starszy syn z drugiego jakby zbliżający się kres życia, powróciła pogrzebu i nasilonego zjazdu członków małżeństwa Elmar Warning z panną Hilde do Turawy i zamieszkała w domu specjal‑ z licznej rodziny Garnierów udostępnili [jej panieńskie nazwisko jest mi pomimo nie dla niej wybudowanym w 1901r. przez dla gości znaczną część zajmowanych dociekań nieznane AK] ze Szczecina i tam syna hrabiego Hubertusa von Garnier przez nich pomieszczeń pałacowych. też młodzi zamieszkali. Rok wcześniej Turawa, w bezpośrednim sąsiedztwie A zwykli żołnierze zamieszkali w du‑ ożenił się młodszy syn Joachim – Joxi pałacu hrabiowskiego, tj. dzisiejsze nad‑ żym namiocie. Na znak szacunku dla z panną Küngolt. Drugi syn z pierwszego leśnictwo. Tam, jak wieść niesie, kilka zmarłej Hrabiny i żałoby rodziny mun‑ małżeństwa Hrabia Gerd de Haussonville osób miało „szczęście” zobaczyć ją jako dury żołnierzy zdobiły czarne wstążki, mieszkał w Berlinie. I tak powoli wokół pośmiertną zjawę. Nasze zdjęcie pokazuje a generał i wyżsi oficerowie uczestniczyli Fredy i męża zrobiło się luźno i spokojnie, ją w otoczeniu wszystkich swoich dzieci w pogrzebie. Trumnę przez park do chociaż w mentalności Fredy nie było i ich małżonków oraz kilkoro wnucząt. gruftu – grobowca na rodzinny cmen‑ miejsca na gnuśność i nudy. W pulsującym tarz wiozła laweta armatnia, życiem wielkim mieście Monachium nie a leśnicy hrabiostwa odtrąbili można było się nudzić. Dużo czasu spę‑ na rogach myśliwskich po‑ dzali na odwiedzinach po rozsianych na żegnalne „Halali”. W roku terenie całego kraju rodzin swoich dzieci, 1926 Heinrich Warning kupił a Freda udzielała się charytatywnie. Gdy piękny dom w uroczym mia‑ w małżeństwie Hildy i Elmara Warning steczku Ascona nad jeziorem w Szczecinie urodziła się w sierpniu 1938 Maggiore w Szwajcarskim r. córeczka, na jej chrzciny także zjawili Kantonie Tessin na pograni‑ się rodzice Warning z dalekiego Mona‑ czu z Włochami. Tutaj rodzice chium. Rok później, w sierpniu 1939 r. Warning, a także ich dzieci, uroczyście obchodzony był roczek Bry‑ starsze i młodsze, spędzali gidki. Wtedy po raz ostatni zjawiła się swoje ferie. Gdy z biegiem w Szczecinie w komplecie cała rodzina lat ich dom w Poczdamie, na Warning. W swojej autobiografii syno‑ skutek wchodzenia ich dzieci wa Fredy Hilde Warning pisze, iż gdy Gdy mama i babcia Hedwig von Gar‑ w wiek dorosły, samodzielność i zawiera‑ wówczas pewnego wieczoru siedziała nier Turawa, zmarła 26 maja 1922 r., Górny nych małżeństw powoli pustoszał, obrali kilka chwil samotnie z teściową Fredą, Śląsk przeżywał jeszcze okres niepokojów rodzice Warning dom w pięknej Asconie zapytała ją, w którym czasie w jej życiu śląskich i innych turbulencji po I wojnie na stałą siedzibę. była najszczęśliwsza. Bez chwili namysłu światowej i 3 powstaniach śląskich. Na W połowie 1930 r., wchodząc w star‑ i zastanowienia odpowiedziała cała w pą‑ Śląsku przebywały od 1920 r. wojska sze lata, przeprowadzili się w końcu do sach: to wtedy, gdy przed laty w Nowym alianckie – francuskie, brytyjskie i wło‑ willowej dzielnicy w Monachium, także Jorku tata Heinrich mieszkał u mnie na skie. W turawskim pałacu stacjonował do własnego domu przy ulicy Mauer‑ poddaszu. 1 września 1939 r. wybuchła sztab i dowództwo Korpusu Brytyjskiego, kirchstrasse 8. Najstarsza córka Barbara rozpętana przez faszystowską III Rzeszę pod dowództwem generała Hennekera. z mężem Goetz Mertens, poślubionym II wojna światowa, na którą i Elmar Jak pisze w swojej autobiografii, urodzony w 1926 r. zamieszkali w opuszczonej Warning jako oficer rezerwy został powo‑ w 1909 r. najmłodszy syn Fredy z drugiego dawnej rodzinnej willi w Poczdamie. Poza łany. Freda drżała o jego życie, jak 20 lat małżeństwa, dr Joachim Warning, zwany tym posiadali farmę Kochagana w Afryce wcześniej o syna Bernarda. Półtora roku Joxi: gdy zmarła babcia Hedwig hrabina Południowo-Zachodniej – dzisiejsza Na‑ później, w marcu 1941 r. zmarł Heinrich  14 Kwartalnik Gminy Turawa



Freda z synami Joxi i Elmarem Freda z wnukami

się nalotów, uciekała Freda pociągiem na otwartej przepełnionej platformie wagonu towarowego do córki w Göttingen. Tutaj doczekała końca wojny. Jeszcze w marcu 1945 r. miała szczęście zobaczyć się na krótko z synem Elmarem, który był tu‑ taj przemarszem ze swoją jednostką do twierdzy Festung Hartz i to jemu udało Zdjęcie małżonków Fredy i Heinricha się znacząco przyczynić do ogłoszenia Warning Göttingen miastem otwartym i uchronić je od działań wojennych i zniszczenia. Warning w Monachium, w 68 roku życia 3 tygodnie później Elmar dostał się do na chorobę nowotworową. niewoli amerykańskiej. Na wiosnę 1946 r. Już nie żył, gdy urodził się Hildzie wziął najmłodszy syn Joxi starą matkę do i Elmarowi syn Albert Heinrich. Jako swojego lokum w klasztorze Schärftlarn wdowa przebywała Freda teraz dużo w pobliżu Monachium. Tam także zna‑ u rodzin swoich dzieci. Boże Narodzenie leźli schronienie w 1948 r. wysiedleni ze Freda w 75 urodziny 1942 r. Freda spędziła u synowej Hildy Szczecina Elmar z żoną i dziećmi. Tutaj w Szczecinie. Latem 1943 r. odwiedziła kilka miesięcy żyła stara matka, teraz już władz mogła Freda polecieć z głodnych swoją szwagrową Metę w Hamburgu. 75-letnia, w ścisku, w 3 pomieszczeniach i chłodnych okupowanych Niemiec do Tam przeżyła inferno pierwszych nalotów na poddaszu, z obydwoma najmłodszymi córki, do południowo-zachodniej Afryki, bombowych operacji Gomorra lotnictwa synami i ich rodzinami. I tutaj obchodziła teraz Mozambik. Tam niedługo po swoim brytyjskiego, które zaczęło się 14 dni po skromnie swoje 75. urodziny. przylocie zmarła, dożywszy 76 lat. Naj‑ jej 70. urodzinach i trwało 7 dni i nocy, Miesiąc później Joxi z żoną Sigrid młodszy syn Joxi w swojej autobiografii aż do prawie doszczętnego zniszczenia tej znaleźli przestronniejsze mieszkanie poświęcił specjalny rozdział wspomnie‑ milionowej portowej metropolii. W czasie i wzięli matkę do siebie. Rok później niom pośmiertnym o matce, ale o tym tych, zdawało się, nigdy nie kończących w 1949 r. dzięki specjalnemu pozwoleniu już w następnym odcinku.

dofinansowanie usuwania azbestu w 2017 roku USUWANIE AZBESTU w Gminie Turawa danuta piwowarczyk Wójt gminy Turawa informuje, iż w dniu 10 sierpnia 2017 r. dliwianie odpadów zawierających azbest dla mieszkańców, została zawarta Umowa Dotacji z Wojewódzkim Funduszem którzy wystąpili do Gminy Turawa ze stosownym wnioskiem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu na na dofinansowanie zadania z zakresu usuwania wyrobów zadanie usuwania azbestu w ramach konkursowego naboru zawierających azbest z terenu Gminy Turawa przy udziale wniosków o dofinansowanie przedsięwzięć zgodnych z gmin‑ funduszy uzyskanych z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony nymi programami usuwania azbestu i wyrobów azbestowych Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu. na terenie województwa opolskiego. Dofinansowanie przedsięwzięcia wynosi: Dofinansowanie obejmuje prace: demontaż, transport, 1. do 50% kosztów kwalifikowanych ze środków udostępnionych zbieranie (wyrobów wcześniej zdemontowanych) i unieszko- przez NFOŚiGW w Warszawie – do 4 701,17 zł;  3/111 Wrzesień 2017 15

2. do 35% kosztów kwalifikowanych – dotacja ze środków Wykonawca zadania: P.P.H.U. GAJAWI Gabriel Rogut WFOŚiGW w Opolu – do 3 290,82 zł; co stanowi razem z siedzibą ul. Elektronowa 10, 94-103 Łódź, wyłoniony przez 85% kosztów zadania – do 7 991,99 zł Gminę w trybie zapytania o cenę na podstawie Ustawy Prawo 3. 15% – udział środków własnych beneficjentów końcowych Zamówień Publicznych. – Wnioskodawców tj. 1 410,35 zł

Zakładana Powierzchnia m ² Ilość wniosków w 2017 r. Miejsce unieszkodliwienia Masa Mg

13 „Eko-Radomsko” z siedzibą w Radomsku, w tym: ul. Narutowicza 5b Kotórz Mały – 1 913,00 m ² Fot. 1 Pryzma azbestu przygotowana do odbioru Ligota Turawska – 2 11,87 Mg Instalacja do składowania odpadów niebezpiecznych położo- Rzędów – 3 na w m. Płoszów, gmina Radomsko, powiat radomszczański, Węgry – 2 9 pokryć dachowych województwo łódzkie Zakrzów Turawski – 1 6 pryzm Posiadająca pozwolenie na prowadzenie instalacji składowania Zawada – 3 odpadów (w tym odpadów niebezpiecznych zawierających Jezioro Duże – 1 azbest)

Pryzma azbestu przygotowana do odbioru Pokrycie dachowe z azbestu do demontażu Fot. 2 3RNU\FLHGDFKRZH]D]EHVWXGRGHPRQWDĪX O Turawie i Jeziorze Średnim

deFot.b 1aPryzmatowali azbestu przygotowana w Gru do odbioru dziądzu danuta piwowarczyk

W dniach 7–9 czerwca 2017 r. w Grudziądzu odbyła się X Konferencja Naukowo- Techniczna „Ochrona i Rekultywacja Jezior”, na którą to Gmina Turawa otrzymała zaproszenie. onferencja została zorganizowa‑ nowych pomysłów i technologii na rzecz Kna przez Wojewódzki Inspektorat poprawy ekosystemów wodnych. Ochrony Środowiska w Bydgoszczy oraz Wśród trzydniowych obrad swoje wy‑ Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techni‑ stąpienia prezentowali wybitni naukowcy ków Sanitarnych Oddział Toruń. Patronat z polskich kluczowych uczelni, którzy nad Konferencją objął Wojewoda Kujaw‑ od lat zaangażowani są w problematykę ––Uniwersytet Adama Mickiewicza sko-Pomorski, Marszałek Województwa zanieczyszczonych jezior. w Poznaniu, Kujawsko-Pomorskiego oraz Prezydent Byli wśród nich przedstawiciele: Uni‑ ––Politechnika Koszalińska, Miasta Grudziądz. wersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu ––Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Celem Konferencji było podzielenie się Szczecińskiego, Uniwersytetu Przyrodni‑ w Bydgoszczy, dotychczasową wiedzą w zakresie ochrony czego w Poznaniu, Politechniki Krakow‑ ––Uniwersytet Warmińsko-Mazurski wód, zaprezentowanie dotychczasowych skiej. W obradach również uczestniczyły w Olsztynie. wdrożonych metod rekultywacji jezior, ich najważniejsze ośrodki naukowe w Polsce, W trakcie Konferencji wyżej wymie‑  skuteczności, dostępności, kosztów oraz które prowadzą badania na jeziorach: nione uczelnie prezentowały wyniki badań 

Fot. 2 3RNU\FLHGDFKRZH]D]EHVWXGRGHPRQWDĪX 16 Kwartalnik Gminy Turawa



wybranych rekultywacji jezior w Polsce Naukowcy podkreślali również, jaka biogennych do wartości bezpiecznych dla oraz ocenę efektów wdrożonych projek‑ jest aktualna presja czynników zewnętrz‑ pojawienia się zakwitów wody. Przebu‑ tów rekultywacji. Wśród analizowanych nych na stan wód. dowie uległ fitoplankton, zmniejszając li‑ jezior, które poddane były wieloletnim Dla Gminy Turawa udział w Konfe‑ czebność i biomasę”. „W badanym okresie badaniom i działaniom naprawczym rencji był szczególnym wyróżnieniem ze poprawa jakości wód jest wyraźna”. znalazły się: Jezioro Rudnickie Wiel‑ względu na to, iż w programie był temat pt Kompletny materiał o Jeziorze Średnim kie, Jezioro Długie w Olsztynie, Jezioro Stan Zbiornika Średniego w Turawie jako został opublikowany w naukowym wyda‑ Szwarzędzkie, Jezioro Siekiera, Jezioro wynik jego rekultywacji – prezentowany niu pn. „Ochrona i rekultywacja jezior” Jamno i Bukowo. przez Uniwersytet Adama Mickiewicza pod redakcją Ryszarda Wiśniewskiego, Prowadzący odnosili się do aktualnego w Poznaniu. Toruń 2017 r. stanu jakości wód w kraju, w tym do W prezentacji omówione zostały do‑ problemu występującego zakwitu sinic. tychczasowe wyniki badań. Z analizy Dla zainteresowanych wydanie jest Z tym problemem boryka się w Polsce wyników badań wynika, że „zastosowane dostępne do wglądu w Referacie Go‑ bardzo dużo zbiorników. Intensywne zrównoważone zabiegi rekultywacyjne spodarki Nieruchomościami, Ochrony zakwity sinic zwalcza Jezioro Magistrac‑ w Zbiorniku Średnim w Turawie dopro‑ Środowiska i Rolnictwa Urzędu Gminy kie w Mrągowie za pomocą technologii wadziły do wyraźnej poprawy jakości Turawa (pok. 35). CYANOXIDE. wody. Obniżeniu uległy stężenia związków Problem z wywłócznikiem kłosowym na Jeziorze Średnim danuta piwowarczyk Co to jest wywłócznik kłosowy? Zgodnie z opinią naukową autorstwa – makrofit, który porasta Jezioro prof. dr. hab. Ryszarda Gołdyna. pt. Średnie w Turawie i aktualnie posiada Znaczenie roślinności zanurzonej dla korzystne warunki rozwoju. Przyczyniła funkcjonowania ekosystemu jeziornego się do tego czystość wody, w tym osiągnię‑ – cyt.: nie można doprowadzić do całko‑ ta na zbiorniku duża przejrzystość wody witego niszczenia roślinności zanurzonej, – do ok. 2 m. W wyniku bardzo dobrej ponieważ jest ona wskaźnikiem dobrej dostępności słońca do dna zbiornika, jakości wody. zachodzą naturalne procesy fotosyntezy, Z naukowego i ekologicznego punktu stanowiących pokarm dla większych które pobudzają roślinność do rozwoju. widzenia roślinność zanurzona jest ko‑ zwierząt kręgowych, stąd jest miejscem Na podstawie monitoringu dna Jeziora rzystna, albowiem do wzrostu zabiera żerowania ryb i ptaków wodnych. Średniego i badań osadów dennych jedno‑ fosfor i azot, kumulując te pierwiastki Dla ryb stanowi też doskonałą kry‑ znacznie wynika, że wywłócznik kłosowy w swych tkankach. „Stanowi tym sa‑ jówkę, zwłaszcza stadiów narybkowych, posiada korzystne warunki do rozwoju. mym konkurencję o te związki dla fito‑ przyczyniając się do większej ich prze‑ Ponadto preferuje podłoże bogate w wapń, planktonu, który z braku pierwiastków żywalności. Jest to szczególnie ważne wody stojące lub wolno płynące. biogennych w toni wodnej nie może się w przypadku szczupaka, preferowanego Znaczenie roślinności zanurzonej dla namnażać i tworzyć zakwitu wody. w jeziorach rekultywowanych. Szczupak ekosystemu wodnego Roślinność podwodna jest podłożem, wykorzystuje też roślinność podwodną – wywłócznik kłosowy na tafli zbior‑ do którego przytwierdzają się liczne glony do przytwierdzania doń składanej ikry, nika wygląda nieciekawie, ale ta roślina i inne organizmy. Jest też miejscem wy‑ stąd w jeziorach z taką roślinnością tarło jest niegroźna. stępowania licznej fauny bezkręgowców, szczupaka jest bardzo udane”.  3/111 Wrzesień 2017 17

Jakie działania można podjąć w celu rozwiązania problemu nadmiernego rozrostu wywłócznika kłosowego? – w związku z tym, że aktualnie brak jest skutecznej metody, która pozwoliłaby skutecznie zahamować rozrost opisanej roślinności, Gmina Turawa przy współ‑ pracy z Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu, na którym Wydział Rolnic‑ Kosiarka pływająca twa i Bioinżynierii Instytutu Inżynierii Biosystemów Zakład Maszyn i Urządzeń Rolniczych opracował technologię kosze‑ nia makrofitów – zaplanowała przepro‑ wadzenie takich zabiegów. Prace rozpoznawcze, polegające na sprawdzeniu technologii na Jeziorze Śred‑ nim, odbyły się w czerwcu 2017 r. Prace te pozwoliły na dopasowanie specjalistycznej kosiarki do warunków Jeziora Średniego, a zwłaszcza do tak specyficznej rośliny, Zebrana biomasa Pracująca kosiarka na Jeziorze Średnim jaką jest wywłócznik kłosowy. Roślina ta charakteryzuje się tym, że ze względu na długie i miękkie łodygi, bardzo łatwo poddaje się tworzącej się pod wpływem ruchu fali. Pierwsze koszenie makrofitów za pomocą specjalistycznego sprzętu pły‑ wającego z jednoczesnym zbieraniem z toni wodnej zaplanowano na przeło‑ mie sierpnia-września 2017 r. Kolejny zabieg koszenia zaplanowany jest na 2018 rok. Zebrana pryzma biomasy Wynoszenie zebranej biomasy poza zlewnię Skoszone części roślin są usuwane poza jeziora zlewnię jeziora, a następnie odbierane przez firmę wywozową i zagospodarowa‑ ––ochrony zbiornika przed niekontro‑ rdestnicy za pomocą pływającej kosiarki ne na terenie kompostowni w Opolu. lowanym rozrostem wywłócznika zostało zastosowane przez Urząd Mia‑ Dzięki wykoszeniu i zebraniu dużej kłosowego, sta Poznań oraz przez Urząd Miejski ilości biomasy nie dojdzie do obumarcia ––poprawy warunków bytowania flory w Gnieźnie. rośliny, a w konsekwencji do jej rozkładu i fauny, Jak czytamy na stronie internetowej: i gnicia. Środowiskowym celem działań jest www.moje.gniezno.pl wykaszanie rdest‑ Na przeprowadzenie ww. działań przywrócenie równowagi biologicznej nicy kosiarką pływającą jest wskazane Gmina Turawa występowała o wsparcie środowiska przyrodniczego zbiornika ze względu na stan ekologiczny Jeziora finansowe do WFOŚiGW w Opolu. Za‑ i bioróżnorodności bez ingerencji w eko‑ Winiary. danie pn. Zachowanie bioróżnorodności system wodny. Warto zaznaczyć, że „zwalczanie” wy‑ ekosystemu wodnego Jeziora Średniego Niewątpliwie podjęte działania przy‑ włócznika kłosowego na Jeziorze Średnim poprzez ograniczenie nadmiernego roz- czynią się do poprawy użytkowania jest zadaniem niezwykle trudnym. Gmina rostu wywłócznika kłosowego – zabieg zbiornika pod względem turystycznym Turawa od dłuższego czasu poszukiwała koszenia makrofitów otrzymało do‑ i wędkarskim. Intensywny rozrost wy‑ rozwiązania problemu nadmiernego finansowanie z WFOŚiGW w Opolu włócznika kłosowego spowodował zajęcie rozrostu wywłócznika kłosowego. Pro‑ w ramach programu „Ochrona Przyrody znacznej powierzchni zbiornika, co prze‑ wadzone były konsultacje w tym zakre‑ oraz Krajobrazu i Leśnictwo”. szkadza turystom korzystającym z jeziora sie z Polskim Związkiem Wędkarskim (np. pływanie sprzętem wodnym – rowerki Opole, wykonawcami oraz naukowcami Jednym z kluczowych warunków uzyska- wodne) oraz wędkowaniu. zajmującymi się ochroną wód, w tym nia dofinansowania na przeprowadzenie Z podobnym problemem borykają z Uniwersytetem im. A. Mickiewicza zadania jest zakładany efekt ekologiczny się władze Gniezna i Poznania, gdzie w Poznaniu, który sprawuje nadzór na‑ w postaci: na Jeziorze Winiary w Gnieźnie i Je‑ ukowy rewitalizacji Jeziora Średniego ––zachowania bioróżnorodności eko‑ ziorze Rusałka w Poznaniu występuje w Turawie. W tym przedmiocie została systemu wodnego Jeziora Średniego w rekordowych ilościach roślina pod wydana opinia naukowa autorstwa prof.  w Turawie, nazwą rdestnica kędzierzawa. Koszenie dr. hab. Ryszarda Gołdyna. pt. Znaczenie  18 Kwartalnik Gminy Turawa

 roślinności zanurzonej dla funkcjonowania roślin, co może wywołać efekt wzmożenia pobór osadów dennych. Z przedmiotowe‑ ekosystemu jeziornego. rozrostu na zasadzie tzw. „dodatniego go monitoringu jednoznacznie wynika, że Zgodnie z treścią ww. opinii nie można sprzężenia zwrotnego”. makrofity posiadają korzystne warunki doprowadzić do całkowitego niszczenia Przeprowadzone zostały prace me‑ do rozwoju. roślinności zanurzonej, ponieważ jest ona chanicznego usuwania makrofitów po‑ Warto przypomnieć, że wszelkie dzia‑ wskaźnikiem dobrej jakości wody. przez jego wyciąganie z toni wodnej. Ze łania prowadzone przez Gminę Tura‑ Z dotychczasowej wiedzy w tym za‑ względu na skalę problemu oraz brak wa w tym zakresie muszą być zgodne kresie wynika, że cyt. nie istnieje idealna dostępu do wszystkich części zbiornika z obowiązującymi przepisami ochro‑ metoda pozwalająca pozbyć się tego typu (skarpy, brak dojazdu) udało się usunąć ny środowiska oraz ochrony przyrody, roślin wodnych w sytuacji na dużą skalę. roślinność tylko i wyłącznie z fragmentu w tym uzgadnianie z organami ochrony Metody mechaniczne w rodzaju różnego jeziora. środowiska wyższego szczebla, nie mogą rodzaju włók, bron czy podwieszonych pod W celu rozpoznania skali problemu ingerować w ekosystem wodny i zaburzyć pływakami belek działających jak grabie, w październiku 2016 r. zlecony został dotychczasowych efektów rewitalizacji powodują przede wszystkim rozdrobnienie monitoring dna Jeziora Średniego oraz ww. jeziora.

Stanowisko Wójta Gminy Turawa przedstawione na konferencji „Odrzańska Droga Wodna: zagrożenia, perspektywa i znaczenie dla gospodarki” danuta piwowarczyk W dniach 12–13 września 2017 r. w Opolu odbyła się konferencja pn. Odrzańska Droga Wodna: zagrożenia, perspektywa i znaczenie dla gospodarki zorganizowa- Zgodnie z powołanym pozwoleniem na przez Stowarzyszenie Aglomeracja Opolska, na której obecny był Minister wodno-prawnym oraz Planem w okresie Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Wojewoda Opolski oraz Marszałek od kwietnia do drugiej dekady sierpnia Województwa Opolskiego. poziom wody w Zbiorniku Turawa winien wynosić – 175,00 m n.p.m (dopuszczalne konferencji brał również są wahania poziomu wody+–30 cm), co Wudział Wójt Gminy Turawa stanowi ok. 68–63 mln m³. Waldemar Kampa, który wyraził Niestety w sezonie turystycznym swoje stanowisko w kwestii powią‑ 2017 r. ustalone przepisami prawa pię‑ zania rozwoju Odrzańskiej Drogi trzenia nie były przestrzegane przez Wodnej z gospodarką wodną na RZGW we Wrocławiu, ponieważ jak Zbiorniku Turawa. Według oceny czytamy w odpowiedzi na interwencję Wójta Gminy Turawa rozwój żeglugi Gminy Turawa w tej sprawie cyt.: Dla na Odrze nie może odbywać się zapewnienia odpowiedniej głębokości kosztem zrzutów wody z Jeziora tranzytowej na odcinku Odry swobod- Dużego Turawskiego. nie płynącej w celu przemieszczenia się Gmina Turawa intensywnie statków z międzynarodowym ładunkiem, zabiegała o zachowanie przez za‑ RZGW we Wrocławiu podjęło decyzję rządcę Zbiornika Turawa – RZGW o dokonaniu zrzutów uzupełniających we Wrocławiu odpowiedniego przepływ w Odrze. poziomu wody tj. 175 m n.p.m./ Dla przypomnienia, w drugiej połowie 68-69 mln m³, aby w sezonie tu‑ lipca 2017 r. objętość wody w zbiorniku rystycznym ograniczyć do mi‑ wynosiła ok. 57 mln m³, gdzie miała być nimum, uciążliwy dla turystów – zgodnie z pozwoleniem wodno-praw‑ i podmiotów gospodarczych, z tym problemem jest odpowiednio nym – na poziomie min. 63 mln m³. Jest zakwit sinic (przy wysokim stanie wysokie piętrzenie wody. to ewidentne łamanie prawa. zbiornika i większych przepływach Stosowne piętrzenia w tym celu W związku z tym, stanowisko Wój‑ w jeziorze, woda wolniej się nagrzewa, zostały ustalone w pozwoleniu wod- ta Gminy Turawa jest jednoznaczne co w konsekwencji zapobiega zakwi‑ no‑prawnym wydanym przez Marszałka i następujące: „Aby pogodzić funkcję towi sinic). Z wieloletniej obserwacji Województwa Opolskiego na rzecz Zbiornika Turawa z Odrzańską Drogą zbiornika jednoznacznie wynika, iż RZGW we Wrocławiu oraz w Planie Wodną w pierwszej kolejności należy z powodu niewykonania przez RZGW zadań ochronnych dla obszaru Natura udrożnić koryto Odry w celu przywró‑ we Wrocławiu rewitalizacji Zbiornika 2000, wydanym Zarządzeniem Regio- cenia jej żeglowności oraz rewitalizować Turawa, występuje zjawisko zakwitu nalnego Dyrektora Ochrony Środowiska Zbiornik Turawa. Na łamanie prawa się sinic, a jedyną możliwą obecnie „walką” w Opolu. nie zgadzam”. 3/111 Wrzesień 2017 19 Jak minął sezon nad naszymi jeziorami Teresa Żulewska Jak co roku o tej porze zapytałam wła- pety okienne, wiele połamanych drzew. „Dragon” – ośrodek posiada 80 miejsc ścicieli kilku ośrodków wypoczynko- Na szczęście nikt z klientów ośrodka nie noclegowych. Sezon można uznać za wych jak oceniają tegoroczny sezon. ucierpiał. Sezon można mimo wszystko średnio udany, klienci narzekali na niski Oto opinie: uznać za udany. stan wody w jeziorze i zakwity. Klienci „Peters” – tegoroczny sezon należy „Kormoran” – sezon udany, tradycyj‑ nasi mieli do dyspozycji sklep spożyw‑ uznać za udany. Turyści dopisali, byli nie były u nas rodziny z dziećmi, kilka czy na terenie naszego ośrodka, a na tu w różnych grupach, w tym dwie ko‑ grup zorganizowanych. W lipcu i do gotowe posiłki udawali się do restauracji lonijne. Woda w jeziorze nie zachęcała połowy sierpnia obłożenie ośrodka było „Laguna”. do kąpieli, ale na terenie ośrodka jest prawie 100%. Teraz jest niewiele osób. „Borowik” – sezon był udany, naj‑ basen, więc ochłodzić się można było Dużym wzięciem cieszył się basen, który więcej turyści oblegali ośrodek podczas na miejscu. Niemal wszyscy, którzy mamy na terenie ośrodka. Huragan na weekendów, dużo też było rezerwacji na mieszkali w „Petersie” robili wypady szczęście nas ominął, wokół waliły się 3, 4, 5 dób. Nasi klienci to wczasowicze, wycieczkowe po bliższej i dalszej oko‑ drzewa, u nas nic się nie stało. goście restauracyjni i goście na impre‑ licy, do Krasiejowa, na Górę św.Anny, „Wodnik” – ogólnie sezon udany, zach plenerowych, dla których mamy do Mosznej, zwiedzali też miejscowości podobnie jak w roku ubiegłym. Dużo odpowiednią bazę. Poważna burza, która naszej gminy. mieliśmy gości z Niemiec, obłożenie przeszła w lipcu spowodowała awarię „Jowisz” I i II – podobnie jak w ubie‑ ośrodka było w okolicy 80% w czasie urządzeń elektronicznych, a huragan głym roku była tu młodzież na kolonii od 11 lipca do 20 sierpnia, a mamy 44 wywrócił nasze drzewa, mieliśmy znaczne i dwóch obozach sportowych (młodzież miejsca noclegowe. Największe obłoże‑ zniszczenia. Klienci narzekali na zieloną z Krakowa i Pruszkowa), byli też klienci nie było podczas weekendów. Dużym wodę w jeziorze. indywidualni. W obiekcie „Jowisz” II na powodzeniem cieszył się nasz ośrodek Dziękuję za powyższe informacje ul. Harcerskiej przeszedł huragan, który do organizowania wesel. Niestety, po i życzę wszystkim właścicielom ośrod‑ kilka tygodni temu narobił sporo strat wycince lasu wokół ośrodka organizacja ków następnych coraz bardziej udanych materialnych – uszkodzone dachy, para‑ wesel zmniejszyła się o 50%. sezonów.

MIĘDZYNARODOWY OBÓZ MŁODZIEŻY STRAŻACKIEJ Artur Gallus Komendant obozu

W dniach od 15 do 22 lipca na terenie Ośrodka Strażackiego na terenie ośrodka. Rozpa‑ googli w czasie konkurencji w Turawie odbył się Międzynarodowy Obóz Strażacki dla lono ognisko, które paliło się sprawnościowych młodzież dzieci strażaków i młodzieżowych drużyn pożarniczych, nieprzerwanie do końca obo‑ mogła zobaczyć, jak zachowuje organizowany przez Ochotniczą Straż Pożarną w Osowcu zu. W niedzielę po śniadaniu się człowiek pod wpływem i Feuerwehrverein Unterwirbach e.V. Było to już 9. wspólne wymarsz dzieci do kościoła używek. spotkanie. w Rzędowie. Po Mszy św. wy‑ We wtorek o godz. 8.15 tym roku uczestni‑ na której nastąpiło oficjalne marsz na promenadę Jeziora wyjazd do Parku Linowego Wczyło w nim 86 dzieci, powitanie oraz wciągnięcie Dużego, a w drodze powrotnej w Chorzowie. Tam młodzież w tym 43 z siedmiu jednostek flagi strażackiej na maszt. obserwowanie charaktery‑ mogła spróbować swoich sił naszej gminy i 43 z partner‑ Następnie zapoznano obydwie stycznych miejsc, które będą i umiejętności w sztuce wspi‑ skiej gminy Saalfelder Höhe grupy z miejscem obozowym, wykorzystane w następnych naczkowej, co było namiastką w Niemczech. W sobotę 15.07 przedstawiając wszystkie waż‑ dniach. Po południu zajęcia ratownictwa wysokościowego. ok. godz. 12.00 zaczęły przyby‑ ne miejsca. Przedstawiono obozowe, gry i zabawy. Od Następna grupa w tym czasie wać do obozu dzieci z naszych również ramowy plan zajęć niedzieli trwał też konkurs mogła uczestniczyć w sean‑ miejscowości, które zostały na obozie oraz wyznaczono czystości w namiotach i te‑ sie w Planetarium, a na ko‑ zakwaterowane i przejęte przez pory posiłków dla poszcze‑ renie obozu. Kąpiel w base‑ niec można było podziwiać wychowawców. gólnych grup. nie. W poniedziałek zajęcia z kolejki linowej Park Śląski, Po zakwaterowaniu dzieci Po kolacji – pierwsze za‑ z zakresu pierwszej pomocy Wesołe Miasteczko oraz nowy oczekiwały na przyjazd gru‑ jęcia, którymi było wspólne przedmedycznej. Wymiana Stadion Śląski. W drodze po‑ py niemieckiej, biorąc udział spisanie regulaminu obozu doświadczeń w tym zakresie wrotnej wizyta w Mc Donalds. w pierwszych grach na boisku. w języku polskim i niemiec‑ ze stroną niemiecką. Zajęcia W środę młodzież z Niemiec Około godz. 16.00 przybyła kim. Wieczorem – czas wolny z zakresu zagrożeń spowodo‑ uczyła naszą sztuki wiązania grupa niemiecka. Po zakwa‑ dzieci spędziły na wspólnych wanych używaniem alkoholu różnych węzłów, w tym wę‑ terowaniu się grupy zorga‑ zabawach, grze w piłkę oraz i innych używek, a następnie złów ratowniczych. Wspólne nizowano pierwszą zbiórkę, zażywały kąpieli w basenie w praktyce przy użyciu alko‑ gry i zabawy zręcznościowe  20 Kwartalnik Gminy Turawa

 na terenie ośrodka. Kąpiel renie ośrodka. W piątek dzień którzy w jakikolwiek sposób stek OSP za codzienną opiekę w Jeziorze Średnim. Po po‑ rozpoczął się wcześnie, bo ok. przyczynili się do tego, aby nad obozem. Następnie zostały łudniu bieg na orientację po godz. 3.30 pobudka i ewaku‑ obóz mógł się odbyć. Wska‑ wymienione upominki. Z na‑ pobliskich lasach, terenach acja młodzieży do sali ośrodka zano źródła finansowania szej strony wszyscy uczestnicy rekreacyjnych Jeziora Dużego wypoczynkowego z powodu obozu, a mianowicie w naj‑ otrzymali pamiątkowe kubki oraz pobliskiej miejscowości nadchodzącej burzy i silnego większym stopniu PNWM z nadrukiem (Obóz Strażacki Rzędów. Celem było odnale‑ wiatru. W związku z padają‑ (Polsko-Niemiecką Współ‑ Turawa 2017 Zeltlager i logo zienie czterech stanowisk, na cym deszczem zajęcia ranne pracę Młodzieży) w kwocie PNWM oraz DPJW) oraz których zorganizowane były odbyły się w sali szkoleniowej. 32816,00 zł, wpłaty własne opaski odblaskowe i pojem‑ różne konkurencje drużyno‑ Konkursy zręcznościowe, gry uczestników w kwocie 10750 niki termiczne na śniadanie. we na czas oraz odnalezienie i zabawy zespołowe jak za‑ zł oraz środki z budżetu Gmi‑ Wręczono też nagrody za za‑ różnych charakterystycznych wsze w grupach mieszanych. ny, ze środków alkoholowych jęte miejsca w rywalizacjach miejsc. Wieczorem siedem Po południu rejs po akwenie w kwocie 4695,54 zł. obozowych oraz pluszaki konkurecji sprawnościowych, Jeziora Dużego oraz kąpiel Szczególne podziękowa‑ najmłodszym uczestnikom a zarazem groteskowych przy‑ w Jeziorze Średnim. Wieczo‑ nia należą się wychowawcom: obozu. Po apelu czas wolny gotowanych przez strażaków rem przyjazd przedstawicieli T. Gallus, S. Wiecha. A. Bud‑ i wspólne ognisko jak rów‑ z OSP Osowiec. Rywalizacja wszystkich jednostek OSP nik, M. Czaplik, W. Mocigem‑ nież wspólne śpiewanie. Po drużyn mieszanych. W czwar‑ z gminy Turawa oraz Wójta ba oraz O. Staś za wspaniałą śniadaniu w sobotę ostatnie tek ok. godz 9.00 wyjazd do Gminy. Uroczysty Apel, na współpracę i opiekę nad tymi zajęcia oraz przeprowadzono miejscowości Kolonowskie na którym wręczono upominki młodymi adeptami sztuki po‑ podsumowanie. Grupa nie‑ spływ kajakowy doliną rzeki oraz nagrody we wszystkich żarniczej, którą sprawowali miecka wyjechała w podróż Mała Panew. Następnie roze‑ konkurencjach i zawodach nieodpłatnie. Nie wydatkowa‑ powrotną do domu. Nasza grano mecz Polska-Niemcy organizowanych w czasie ca‑ liśmy na wynagrodzenia żad‑ młodzież przystąpiła do sprzą‑ w piłce „Bumper Ball” oraz łego obozu. Podsumowano nych środków, co jest bardzo tania obozowiska, ok. godz. grano w siatkówkę plażową. każdy dzień pobytu, złożono dużą pomocą. Podziękowania 15.00 rodzice odebrali dzieci Wieczorem dyskoteka na te‑ podziękowania wszystkim, również dla wszystkich jedno‑ i oficjalnie zakończono obóz. 3/111 Wrzesień 2017 21 Zawody strażackie w Kadłubie Turawskim Zarząd OSP Kadłub Turawski

tym roku Kadłub Turawski starszych pucharami za I miejsca. Wbył organizatorem gminnych Po dekoracji był czas na zjedzenie zawodów sportowo-pożarniczych. smacznej grochówki i poczęstunek W sobotę 17.06.2017 r. na kadłubskie kołaczem. boisko sportowe przybyli reprezen‑ Na wniosek strażaków z Kadłuba tanci wszystkich jednostek strażac‑ Turawskiego brygadier Robert Tadaj, kich z terenu Gminy Turawa. O godz. wieloletni opiekun jednostek OSP 10.00, po uroczystym powitaniu przez turawskiej gminy, został wyróż‑ przedstawicieli Zarządu Oddziału niony Złotym Medalem Zasługi dla Gminnego ZOSP RP w Turawie, roz‑ Pożarnictwa. poczęto zmagania. Sędzią głównym Pogoda popsuła przebieg zawo‑ Tabela wyników dla poszczególnych kategorii był brygadier Robert Tadaj, powołany dów, jednak na licznie zebranych Miejsce OSP Łączny czas przez Komendanta Miejskiego PSP uczestników czekały kolejne atrakcje. Sztafeta pożarnicza 7 x 50 m z przeszkodami w Opolu. Po zawodach sportowo-pożarni‑ I Węgry I 61,73 Jednak nie dopisała pogoda. Za‑ czych odbył się mecz piłki nożnej II Kadłub Turawski 69,07 wody zostały przerwane ze wzglę‑ Kadłub Turawski – reszta świata. III Zawada 69,20 du na intensywne opady deszczu Dla wszystkich uczestników i gości i odstąpiono od przeprowadzenia organizatorzy przygotowali wiele Seniorzy ćwiczeń bojowych. atrakcji, m.in. dla dzieci liczne gry I Węgry I 61,73 Po krótkiej przerwie odbyła się de‑ i zabawy. Wszystkim uczestnikom II Kadłub Turawski 69,07 koracja uczestników pamiątkowymi zapewniony był poczęstunek pod III Zawada 69,20 dyplomami, medalami złotymi, srebr‑ namiotem. Wieczorem odbyło się IV Węgry II 69,47 nymi i brązowymi, a w kategoriach wspólne ognisko z kiełbaskami. V Osowiec 69.78 VI Kotórz Wielki 74,57 VII Ligota Turawska 76,98 Grupa kobiety I Węgry 74,59 Grupa Old Boy I Węgry 75,93 I Osowiec 81,13 Grupa HDP chłopcy starsi I Węgry 64,57 II Zawada 69,96 III Kadłub Turawski 71,35 IV Osowiec 75,26 Grupa HDP starsze dziewczyny I Węgry 72,02 II Kadłub Turawski 73,25 III Ligota Turawska 76,31 IV Osowiec 78,72 V Zawada 80,16 Grupa Harcerska starsza mieszana I Osowiec 72,36 II Bierdzany 73,84 Grupa Harcerska chłopcy I Węgry II 78,21 II Węgry I 79,86 III Kadłub Turawski 83,20 Grupa Harcerska dziewczyny I Węgry 74,75 II Kadłub Turawski 87,05 Grupa Harcerska mieszana I Ligota Turawska 89,03 22 Kwartalnik Gminy Turawa

Bocian biały Jerzy Stasiak „Ptak żałobny, czarny z białém, któż go nie zna? Dziób długi, silny, koniczny, nogi nictwie. Takie sznurki to prawdziwa czerwone; rozumny, pełen zastanowienia, nie zna pośpiechu oprócz do ucieczki; tragedia. Konopne, używane kiedyś po smętny i zawsze dumający; kocha namiętnie, lecz li samiczkę swoją; dzieci wycho- jakimś czasie przegniły, plastikowe nie. wuje troskliwie, lecz bez czułości, postępuje z niemi jak ojczym lub opiekun; nie zna Po 3 tygodniach od wylęgu młode bo‑ słabości, surowy nad miarę w nauczaniu ich czystości na gnieździe, a szczególniej ciany stają się bardzo ruchliwe, często w wypędzaniu na zarobek i we wprawianiu ich do górnego lotu”. zaplątują w nie nogi i skrzydła. Dochodzi do odcięcia dopływu krwi. W najlepszym ak w 1857 roku, w „Zapiskach przednich latach je zasiedlały. W obronie wypadku ptaki zostają kalekami, najczę‑ ornitologicznych” opisał bociana bardziej aktywne są samice. Ostatnie ściej jednak giną. Badania wykazały, że Tbiałego znany przyrodnik, hrabia lęgowiska zajmowane są w maju. Nowe z tego powodu śmierć ponosi 10% piskląt. Kazimierz Wodzicki. Bocian biały to mają niewielkie gabaryty, wieloletnie Rozróżniamy 2 kategorie śmiertelności nasz sztandarowy gatunek, warto mu mogą osiągać średnicę 1,5 metra, wyso‑ młodych osobników, od momentu znie‑ więc poświęcić trochę więcej uwagi. kość 2 metry, a ciężar do 2 ton (na ogół sienia do wylotu z gniazda: naturalne Bociany to obecnie grupa licząca 19 jednak 500 kg). Chętnie zakładają w nich oraz związane z działalnością człowieka. gatunków, zamieszkująca wszystkie kon‑ gniazda wróble i mazurki, niekiedy szpa‑ Do naturalnych należą: wyrzucanie z lę‑ tynenty prócz Antarktydy. Paleontolodzy ki. Większość ludzi jest przekonana gowiska zalężonych i niezalężonych jaj, przypuszczają, że ptaki te pojawiły się o wierności bocianich par. Nic bardziej wyrzucanie młodych przez rodziców na ziemi 50–40 milionów lat temu. 34–23 mylnego. Trzymają miliony lat wstecz, istniały już ich współ‑ się one razem tylko cześnie żyjące formy. Bociany białe osią‑ do czasu, aż młode gają: wysokość 80 cm (stojąc), długość staną się lotne. Pod‑ od czubka dzioba do końca ogona 95–110 czas migracji i na cm i rozpiętość skrzydeł 180–218 cm. zimowiskach prze‑ Ptaki te mają niewielką zdolność wyda‑ bywają osobno. wania dźwięków, ponieważ posiadają Badania grupy ok. uwsteczniony narząd głosowy. Mogą 100 zaobrączkowa‑ syczeć, ale nie potrafią śpiewać. Głównym nych ptaków wyka‑ sposobem porozumiewania się jest kle‑ zały, że tylko poło‑ kotanie. Przylot bocianów z zimowisk wa z nich użytko‑ jest zwiastunem zbliżającej się wiosny. wała to samo gniaz‑ Przelot z Afryki trwa ok. 2 miesiące. do przez dłuższy Ptaki poruszają się w kominach ciepłego czas, przy czym re‑ powietrza z szybkością dochodzącą do kord tej samej pary, w tym samym lęgo‑ albo obce bociany. Przyczyny wyrzuca‑ 45 km/godz. W ciągu dnia pokonują ok. wisku wynosił 6 lat. Przyczyny zmiany nia jaj nie są znane, wyrzucanie poje‑ 150–200 km. Przy afrykańskich prądach gniazda i partnera mogą być różne. Może dynczych piskląt jest proste do wytłu‑ powietrznych mogą przelecieć w ciągu to być np. utrata lęgu. Głównie samice maczenia. Rodzice nie rozróżniają po‑ dnia nawet 700 km. Pierwszy przy gnieź‑ w takich przypadkach osiedlają się tomstwa, rozpoznają natomiast niena‑ dzie pojawia się samiec, dokonuje jego w znacznej odległości od poprzedniego turalne zachowanie chorych piskląt, przeglądu i naprawy. Jeśli istnieje taka miejsca. Dystans ten jednak nie przekra‑ usuwają je z gniazda jako obce przed‑ potrzeba, para buduje nowe lęgowisko. cza 20 km. Teren musi być przez nie mioty. Często są one zdeformowane albo Zajmuje to kilka dni, a pracą obarczony znany. U bocianów nie występują zaloty. zainfekowane pasożytami, co zdarza się jest głównie samiec. Niekiedy pęd budo‑ Jest tylko ceremonia powitania, która przeważnie w okresie suszy. Jednym wania jest tak wielki, że w pobliżu po‑ powtarza się wielokrotnie podczas lęgów. z powodów usuwania młodych jest też wstaje dodatkowe gniazdo. Jego kon‑ Do miłosnego uniesienia dochodzi zaraz brak dostatecznej ilości pożywienia. strukcja jest jednak niedoskonała. Mło‑ po przylocie drugiego ptaka (najpóźniej Kolejne czynniki wpływające na śmier‑ de ptaki (w 3–5 roku życia) przystępują‑ w ciągu 2 dni), Niekoniecznie musi to telność piskląt to: drapieżnictwo kun ce po raz pierwszy do lęgów, budują być osobnik, z którym tworzyło się parę i wron, niedokarmienie (różnica wśród gniazda znacznie dłużej. Na ogół zaczy‑ w poprzednich latach. Bociany nie cze‑ młodych wynosi nawet 6 dni, najpóźniej nają w czerwcu, w wielu miejscach jed‑ kają zbyt długo na powrót swoich part‑ wyklutym trudno się dopchać do poży‑ nocześnie. Do zniesienia dochodzi jednak nerów z zimowisk. Łączą się w pary z tymi, wienia), zatrucia związane z zabiegami dopiero w następnym roku. Znaczna które usiądą przy albo na gnieździe. chemicznymi na polach. Padłe do piąte‑ część młodych osiedla się w promieniu Gniazda to prawdziwa składnica różnych go dnia życia traktowane są jako zdoby‑ 50 km od rodzinnego gniazda. Często rzeczy. Można tam znaleźć: papier, wor‑ ty pokarm i zjadane (kronizm). Duże zdarzają się walki o dogodne lęgowisko. ki foliowe, szmaty (w tym często elemen‑ żniwo wśród młodych zbiera wyziębienie, Trwają one od kilku godzin do kilku dni. ty damskiej garderoby). Sporo w nich spowodowane warunkami atmosferycz‑ Batalię wygrywają ptaki, które w po‑ drutu oraz sznurków używanych w rol‑ nymi, w tym obfitymi opadami deszczu  3/111 Wrzesień 2017 23

i gradu. W ich wyniku, w 1974 roku, we starych i budowę nowych wschodniej Polsce lęgi utraciło 30% par. platform lęgowych na słupach, Padło wtedy ponad 1400 młodych osob‑ budynkach i drzewach. Kiedyś ników. W 1997 roku w ten sam sposób, czynili to ornitolodzy zrze‑ całe potomstwo utraciło aż 80% par szeni w różnych organizacjach w południowo-zachodniej części kraju. oraz osoby prywatne. Do 2006 Rozwój populacji bocianów białych zwią‑ roku Polskie Towarzystwo zany jest z działalnością człowieka, któ‑ Przyjaciół Przyrody „pro Na‑ rej początkiem było wykarczowanie lasu tura” w ramach Programu z przeznaczeniem na pola i łąki. Z obec‑ Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk znajdują się w rozległych dolinach rzecz‑ nością człowieka wiąże się też duża śmier‑ zamontowała 8 000 takich platform. nych, w pobliżu ludzkich siedzib. Menu telność tych ptaków. Główną przyczyną Obecnie remontami bocianich gniazd tych ptaków jest bardzo urozmaicone, są urządzenia przesyłowe prądu. W Eu‑ na urządzeniach służących do przesyłu ale nie wyszukane. Głównym pokarmem ropie 6% starych osobników i aż 1/4 prądu zajmują się z dobrym skutkiem tych, które mieszkają przy kompleksach młodych ginie w wyniku kolizji z linia‑ zakłady energetyczne. Budowę przez stawów są: pijawki, ryby, zaskrońce, żaby. mi energetycznymi. W Polsce jest to 70% bociany gniazda bezpośrednio na słupie Dietą większości populacji są bezkrę‑ wszystkich śmiertelności. W wojewódz‑ bez platformy należy bezzwłocznie (naj‑ gowce, w przewadze: dżdżownice, śli‑ twie mazowieckim co roku ginie w ten lepiej pisemnie) zgłosić właśnie do od‑ maki, larwy owadów, dorosłe owady sposób 550 osobników. Przy czym liczo‑ powiedzialnej za dany rejon placówki. (chętnie pasikoniki, kiedyś również ma‑ ne są tylko przypadki, które powodują Duży wpływ na ilość potomstwa ma sowo występujące chrabąszcze majowe), przerwę w dostawach prądu i wyjazd dostępność pożywienia. Jeżeli jest go pod oraz gryzonie (myszy, krety, norniki). służb energetycznych. Należy tu dodać dostatkiem, samica może znieść nawet W latach, w których następuje wysyp ok. 200 ptaków, które giną, a trakcja nie 7 jaj. Odchowanych zostaje jednak za‑ gryzoni byt bocianich rodzin jest zabez‑ wymaga naprawy. Znamienny może tu zwyczaj 2–4 młodych. Obliczono, że pieczony. Na zimowiskach w Afryce być przypadek, kiedy pod jednym ze jeden bocian w półtorej godziny potrafi zjadają głównie szarańczę (jeden osobnik słupów prądowych w okolicy Siedlec złapać 553 bezkręgowce i 27 żab. Wycho‑ nawet do 3 000 dziennie). Jesteśmy świa‑ znaleziono w ciągu jednego dnia 16 mar‑ wanie piskląt to prawdziwe wyzwanie. towym bocianim potentatem. Liczenia twych bocianów. Od zawsze starano się Do wykarmienia 2 młodych para bocia‑ w 1974 roku (robi się je co 10 lat) wyka‑ pomóc tym ptakom poprzez poprawę nów potrzebuje 150 kg pokarmu. Z tego zały, że mieliśmy 32 000 par, w 1984 – powodu ptaki te 30 500 par, w 1994 – 40 900 par przy bardzo starannie globalnej ilości 160 000 par. Podczas liczeń wybierają miejsce w latach 2004/5 okazało się, że światowa do gniazdowania. populacja liczy 230 000 par, z czego 52 500 Są w stanie żerować par gniazdowało w Polsce. Co piąty zatem 2–3 km od lęgowi‑ bocian był „Polakiem”. Przy ogólnym ska, im dalej jednak wzroście o 28%, w województwach za‑ tym mniej wycho‑ chodnio-pomorskim, lubuskim, dolno‑ wają potomstwa. śląskim i opolskim odnotowano spadek Najlepiej gdy mają liczebności o 15–25%. W Europie gniaz‑ możliwość szukania dują na całym obszarze, prócz Wysp zdobyczy w pasie Brytyjskich i Półwyspu Skandynawskie‑ o szerokości 1,5 km go. Ponadto przystępują do lęgów w Azji od gniazda. Najbar‑ Mniejszej, Afryce północnej oraz nie‑ dziej atrakcyjne wielka populacja w Afryce Południowej.  bocianie siedliska Poza Polską najwięcej tych ptaków przy‑  24 Kwartalnik Gminy Turawa  Bocian biały stępowało do lęgów w: Hiszpanii – 33 217 miejscowościach par, Ukrainie – 30 000 par, Białorusi – tego regionu znaj‑ 20 342 pary, Litwie – 13 000 par, Łotwie duje się po 40 – 10 700 par. Rzadkością są w Danii – 3 gniazd. Najbardziej pary (kiedyś Dania zwana była bocianim osobliwe jest Żyw‑ krajem), Szwecji – 29 par i Włoszech – 63 kowo, liczy ono 9 pary. W Polsce największe zagęszczenie gospodarstw (25 odnotowano w województwie podlaskim osób) i 50 bocianich – 45 par/100 km², najmniejsze w woje‑ gniazd. Co roku wództwie dolnośląskim – 4,5 pary/100². zajętych jest 35–40 Najwięcej boćków zamieszkiwało woje‑ gniazd, w rekordo‑ wództwo warmińsko-mazurskie – 19,46% wych latach wszyst‑ populacji krajowej, najmniej wojewódz‑ kie. W Żywkowie two opolskie – 1,10% populacji. Najwię‑ mieści się Centrum Edukacji Polskiego polowania i giną. Są kraje, w których na cej młodych odleciało z gniazd w woje‑ Towarzystwa Ochrony Ptaków, można bociany się poluje. W Libanie jest to sport wództwach świętokrzyskim i podlaskim. się tam dowiedzieć wszystkiego o boćkach. narodowy. 1 kwietnia 1980 roku „Try‑ Na parę przypadało tam 2,5–3 młodych. Warte odnotowania jest również Pento‑ buna Odrzańska” informowała: „Z Bej‑ Gniazda umiejscowione były głównie na wo koło Tykocina. W 1992 roku wichu‑ rutu donoszą o dokonaniu tam bezmyśl‑ słupach energetycznych – 59,3%, budyn‑ ra połamała tam wiele drzew. Bociany nej, krwawej rzezi bocianów. Gdy zmę‑ kach – 18,7%, drzewach – 17,2%. Wstęp‑ zbudowały na nich 31 lęgowisk. Niemiec‑ czone długą podróżą (przylatują do nas ne wyniki z liczeń w 2014 roku wykaza‑ ka fundacja „Euronatur” nadała miej‑ z południowej Afryki) siadały na drzewach ły, że ubyło nam 15–20% bocianów. scowości zaszczytną nazwę „Europejska i dachach domów w stolicy Libanu, za‑ Najwięcej w województwie dolnośląskim Wieś Bociania”. Miejsce to znane jest na częto je ostrzeliwać z karabinów maszy‑ – 42%, opolskim, śląskim, wielkopolskim, całym świecie. Rocznie odwiedza je 10 000 nowych, pistoletów, a nawet rzucać gra‑ warmińsko-mazurskim – ok 30%. Naj‑ osób, w tym z Ameryki Południowej, naty. Tysiąc bocianów na zawsze zostały mniej w centralnej Polsce i na Podlasiu. Nowej Zelandii, Chin, Tajwanu, Kame‑ na ulicach i placach Bejrutu”. Mimo że Liczba gniazdujących u nas ptaków nie runu, Ugandy. Średnia długość życia w 1995 roku przyjęto prawo zakazujące przekroczyła 45 000 par. Utraciliśmy bocianów to 8–9 lat (jeśli pominie się te, tego procederu, to w zasadzie jest ono miano światowego bocianiego imperium które zginęły w pierwszym roku życia). do dzisiaj martwe. Mimo petycji z całe‑ na rzecz Hiszpanii (48 000 par). Tamtej‑ Sędziwego wieku dojrzewają nieliczne go świata uśmiercane są tam nadal dla sze oraz portugalskie bociany ograni‑ osobniki. Dla rekordzistów jest to 23–29 zabawy tysiące osobników, w tym również czyły wędrówkę na zimowiska, co rady‑ lat, w niewoli jeszcze więcej. W pierwszym te z Polski. Kiedyś o kierunkach migra‑ kalnie zmniejszyło ich śmiertelność. roku, ale już po wylocie z gniazda, śmierć cji dowiadywaliśmy się dzięki obrączkom. Spadek liczebności tego gatunku w Pol‑ ponosi 60–75% młodych bocianów, potem Od 1931 roku zaopatrzono w nie ponad sce ma związek ze zmianami, jakie na‑ aż do piątego roku życia ginie corocznie 50 000 naszych bocianów białych. Obec‑ stępują w rolnictwie. Największym pro‑ 50% z pozostałej puli. U ptaków starych nie ptakom montuje się nadajniki sate‑ blemem jest zanik łąk i pastwisk. Naj‑ śmiertelność wynosi 20–25% osobników litarne. Pozwalają one śledzić ich pozycje gorsza sytuacja panuje w południowej na rok. Śmiertelne żniwa zbiera przelot na bieżąco. Niewielka część bocianów i zachodniej części kraju. Coraz więcej na zimowiska do Afryki. W ich trakcie stara się z różnych przyczyn przezimować tam wielohektarowych upraw kukurydzy, ginie 30% przystępujących do niego u nas. Kiedy nastaną mrozy i zetną je‑ rzepaku i zboża, w których bociany nie młodych boćków. Szczęściem, aż do ziora i stawy, a śnieg zasypie polne stogi są w stanie polować. Duży wpływ na ich uzyskania wieku rozrodczego nie będą słomy i siana, w których buszują gryzo‑ populację ma także regulacja rzek i osu‑ się ruszały z Afryki. Podczas migracji nie, ptakom tym grozi śmierć głodowa. szanie terenów podmokłych oraz trwa‑ bociany omijają Morze Śródziemne Możemy temu zapobiec, podrzucając im jąca od dwudziestu lat intensywna roz‑ z dwóch stron. Nasze lecą przez Cieśni‑ pożywienie. To samo dotyczy ptaków, budowa wiosek, w wyniku której kurczą nę Bosfor, a jedynie niewielka część po‑ które przyleciały wcześnie i zaskoczył je się żerowiska. Bardzo zmienna jest nasza pulacji spod granicy z Niemcami przez nawrót zimy. Bociany są mięsożerne. miłość do przyrody. Z wielką gorliwością Cieśninę Gibraltarską, czyli tam, gdzie Najlepiej dostarczać im małe nieoczysz‑ niszczono kilka lat temu gniazda bocia‑ ptaki z zachodniej Europy. Przed odlotem czone ryby (słodkowodne), myszy, ugo‑ nów podczas „kampanii ptasiej grypy”, zbierają się w sejmiki. W rejonach gdzie towane jajka pogniecione ze skorupkami, podsycanej przez media. Nie zważano ptaków jest dużo, zgrupowania mogą mięso z chrząstkami, drobnymi kośćmi na to, że związane były z gospodarstwa‑ liczyć nawet 900 osobników. Zdarzają i pierzem. Wszystko musi być świeże. mi od wielu pokoleń. Szczęściem bocia‑ się tam bijatyki i śmiertelne poranienia. Bociany na wzór ptaków drapieżnych ny były jeszcze wtedy na zimowiskach. Pierwsze lecą ptaki młode i te, które nie wydalają za pomocą wypluwek resztki Największa kolonia bociana białego w Pol‑ miały potomstwa. Przelot jest wyczer‑ kości, sierści, piór i łusek chitynowych. sce znajduje się we Lwowcu, w powiecie pujący. Często zdarza się, że bociany Aby układ pokarmowy należycie funk‑ bartoszyckim (warmińsko-mazurskie). trafiają na rozlewiska pełne ryb i płazów, cjonował, to co zjadają musi być „nie‑ Liczy ona ok. 50 par. W czterech innych ale nie są w stanie ze zmęczenia podjąć oczyszczone”. Ważny jest stały dostęp  3/111 Wrzesień 2017 25

ptaków do wody. Bociany to straszne skich zagród. Po krótkim czasie zaczy‑ przypada na najkrótszą noc w roku, żarłoki. Dziennie trzeba im dostarczać nają dominować wśród podwórkowego czyli 9 miesięcy wstecz. Istnieje przeko‑ ok. 1 kg pożywienia. Koszty zatem są drobiu. Warto jednak wiedzieć, że ist‑ nanie, że tam, gdzie bocian zbuduje spore. Dokarmianiem można też wspo‑ nieje prawny zapis o przetrzymywaniu gniazdo, nie uderza piorun. Pioruny móc bocianią rodzinę, w której zginął dzikich zwierząt. W mitologii greckiej lubią skrzyżowania żył wodnych, bocia‑ jeden z karmiących ptaków. Od czerwca bocian jest jednym z ptaków poświęco‑ ny za nic nie założą w takich miejscach internetowa kamerka umieszczona nych bogini Herze, w Rzymie uwił gniaz‑ lęgowiska. Podczas kontroli, które pro‑ w gnieździe przekazywała tragedię pię‑ do na świątyni bogini zgody Concordii. wadzimy z Józefem Matyskiem na terenie ciu młodych ptaków, którym zginęła Aby to uczcić, cesarz Hadrian kazał powiatu opolskiego, wszystkie gniazda, matka. Na szczęście ojciec podjął kar‑ wybić okolicznościowy medal. Ptak ten, na które natrafiamy, są pod tym kątem mienie. Dzięki pomocy człowieka, który jako jeden z pierwszych w historii ludz‑ badane. W Mołdawii bocian jest symbo‑ podrzucał pożywienie w widoczne miej‑ kości, został objęty ochroną. W staro‑ lem producentów win. Według legendy, sce, samiec nie musiał tracić czasu na żytności, w niektórych regionach, za jego przyniósł on do oblężonej twierdzy wi‑ długotrwałe łowy. Lęg został wyprowa‑ zabicie groziło co najmniej wygnanie. nogrono, obrońcy posilili się i pokonali dzony w całości z sukcesem. Ptaków W Tesalii za ten czyn groziła śmierć. wroga. W Grecji i Rzymie wierzono, że zdrowych nie należy łapać. Można to Z języka greckiego wywodzi się słowo bociany nie umierają ze starości, a odla‑ czynić delikatnie z bocianami osłabio‑ – pelargonia. Pochodzi od wyrazu „pe‑ tują na wyspy i przybierają ludzkie po‑ nymi i rannymi, celem udzielenia pomo‑ largos” oznaczającego bociana. Pod tym stacie. Pitagoras uważał, że w bocianach cy. Trzeba przy tym uważać na jego ostry słowem znane było prawo zwane później przebywają dusze zmarłych poetów. dziób. W kwestii dokarmiania i pomocy przez Rzymian – lex ciconarium. Naka‑ Poeci, zmuszeni żyć na obczyźnie, często weterynaryjnej można się zwrócić do zywało ono dzieciom opiekę nad starze‑ wyrażali swoją tęsknotę za krajem w opi‑ urzędów gminnych. Posiadają one okre‑ jącymi się rodzicami. Uważano, że tak sach ojczystej przyrody. Bocian jest sym‑ ślone procedury postępowania w takich czynią bociany. O prawie tym wspominał bolem polskiej wsi. W hymnie „Smutno przypadkach. Powinny mieć również już 414 lat p.n.e. Arystofanes. Mimo mi Boże”, przepełniony smutkiem i no‑ aktualne adresy placówek pomocy zwie‑ granic, barier językowych i mentalnych stalgią Juliusz Słowacki kieruje do Wszech‑ rzętom. Do urzędów tych należy też prawo bocianie, jako zobowiązanie spo‑ mogącego skargę, że ten stworzył tak usunięcie martwych bocianów. Kiedy łeczne i etyczne, przetrwało do dziś. Jest wspaniałe krajobrazy, a on musi je oglą‑ w sierpniu 2014 roku na terenie gminy dużo wierzeń związanych z tym ptakiem. dać z dala od ukochanej ojczyzny. Turawa znaleziono rannego boćka, Re‑ Najpopularniejsze jest to, że przynosi ferat Ochrony Środowiska zachował się dzieci. Było ono rozpowszechnione w ca‑ … Dzisiaj na wielkiém morzu wzorcowo. Jeżeli nie ma chwilowo innych łej Europie środkowej, a jego początki obłąkany, możliwości, ptaka z niewidocznymi ob‑ sięgają czasów przedchrześcijańskich. Sto mil od brzegu i sto mil rażeniami można na kilka dni umieścić Jest ono związane z dużą ilością dzieci, przed brzegiem, w zacisznym miejscu (szopie, stodole). które rodziły się w marcu i kwietniu, Widziałem lotne w powietrzu bociany W rejonach, gdzie zagęszczenie bocianów czyli w okresie, kiedy przylatują bociany. Długim szeregiem. jest duże, sporo osłabionych, czy też tych, Nietrudno policzyć, że urodzenia mogą Żem je znał kiedyś na polskim ugorze, które wypadły z gniazd, trafia do pobli‑ mieć związek z „nocą kupały”, która Smutno mi Boże! … Kajakami w blasku księżyca beata kupka Stowarzyszenie Przyjaciół i Mieszkańców Bierdzan było organizatorem nocnego maratonu kajakowego na Jeziorze Średnim w Turawie, który odbył się z 5–6 sierp- naszego stowarzyszenia. Wysłuchaliśmy nia br. Uczestniczyło w nim 28 zawodników z terenu siedmiu gmin, należących także pięknego koncertu szant w wy‑ do Lokalnej Grupy Działania Kraina Dinozaurów. konaniu Piotra Kristen, mogliśmy też zobaczyć pokaz Teatru Tańca i Ruchu rużyny były reprezentowane przez Drugie miejsce zajęła reprezentacja Le‑ z Ogniem MANTIKORA. Dcztery osoby, które rotacyjnie zmie‑ śnego Zakątka i Arsenału Smaku,. trzecie Głównym celem tej imprezy rekre‑ niały się podczas trwania maratonu. miejsce zaś reprezentacja LKS Sokoły acyjno-sportowej była promocja ob‑ Polegał on na cyklicznym przepłynięciu Bierdzany. szaru LGD Kraina Dinozaurów i Jezior wyznaczonej za pomocą bojek trasy. Zwy‑ Nad bezpieczeństwem uczestników Turawskich. W dużej mierze pomogła cięską została ta ekipa, która pokonała jak czuwali ratownicy WOPR i OSP Bierdzany, nam w tym TVP 3 OPOLE i Teleexpress. najdłuższy dystans monitorowany przez którym bardzo dziękujemy. W pobliżu Zaproponowaliśmy ciekawą i oryginalną lokalizatory GPS. Trzy najlepsze drużyny jeziora zostały ustawione namioty. Uczest‑ formę rekreacji na naszych jeziorach otrzymały puchary, każdy uczestnik nicy mogli tu odpocząć i zregenerować w oparciu o jeden z głównych atutów otrzymał również pamiątkowy medal siły w trakcie zmagań. Na wszystkich pod i wyróżników obszaru LGD, jakim jest i małe prezenty. Zaszczytne pierwsze namiotem czekała kawa z ciastem i po‑ turystyka kajakowa, dostępna dla wszyst‑  miejsce należy do gminy Kolonowskie. częstunek przygotowany przez członków kich bez względu na wiek. Uczestnictwo  26 Kwartalnik Gminy Turawa

 w tej imprezie pozwoliło nam się lepiej się dużą sprawnością fizyczną, zdyscy‑ nad Jeziorami Turawskimi, a co za tym zintegrować, a co za tym idzie, mamy plinowaniem, zaradnością i szybkim idzie, wzrośnie liczba turystów i odwie‑ większe poczucie przynależności do podejmowaniem decyzji. Długie prze‑ dzających nasz obszar. Ze względu na duże całego obszaru objętego LGD. bywanie na świeżym powietrzu, duży zainteresowanie planujemy kontynuację Pierwsze wyprawy powinny się za‑ wysiłek fizyczny i korzystne działanie tego projektu w przyszłości. czynać na rzekach mniejszych, następnie mikroklimatu wodnego wpływały na Dziękujemy bardzo serdecznie za większych i wreszcie na jeziorach. Nasze szybką regenerację sił fizycznych i psy‑ współpracę wszystkim uczestnikom, jeziora nadają się do tego idealnie. Ważna chicznych. W sposób wymierny można członkom naszego stowarzyszenia, Urzę‑ jest różnorodność, zaczynając od tych wyliczyć korzyści, jakie odnieśli jego dowi Gminy Turawa, Lokalnej Grupie łatwych, a kończąc na tych, które dają uczestnicy. Mamy nadzieję, że inicjatywa Działania Kraina Dinozaurów i Sto‑ nam najwięcej satysfakcji i zadowolenia. naszego stowarzyszenia była atrakcyjną warzyszeniu Nasz Zakrzów Turawski. Taką też mieli nasi wspaniali zawodnicy i ciekawą formą spędzenia wolnego czasu Zapraszamy wszystkich w przyszłym po zakończeniu maratonu. Wykazali oraz imprezą inicjującą cykl wydarzeń roku. 3/111 Wrzesień 2017 27 Świętej pamięci Katarzyna Panicz Jerzy Farys „Nigdy tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym” – powiedział Winston Churchill, gdy dziękował za obronę Anglii przed niemiecką okupacją. Użyłem tego zwrotu, by przypomnieć, że żyły osoby, które zmarły już dawno temu, a mimo to pozostają w pamięci wielu mieszkańców, bo zawdzięczamy im bardzo wiele. Taką właśnie osobą jest świętej pamięci Katarzyna Panicz z Kadłuba Turawskiego.

rodziła się 8.11.1893 r. w kadłub‑ był jej drugim domem, w czasie każdej Uskiej, gospodarskiej rodzinie. Całe pracy towarzyszyła jej modlitwa. W Ka‑ życie poświęciła Kościołowi i parafialnej dłubie nie odbyło się żadne nabożeństwo wspólnocie, była przełożoną kongregacji. czy msza św. bez jej udziału. Wspierała W Kadłubie Turawskim trafiło się wiele również finansowo misje święte. Była powołań, jednak jak powiadają starsi znakomitą kucharką, o czym mogli się mieszkańcy, to pani Katarzyna nazywana przekonać okoliczni kapłani, gdyż w cza‑ „Kätha” wymodliła te powołania. W okre‑ sie każdego odpustu urządzała dla nich sie po I wojnie światowej za namową ów‑ obiad odpustowy. Odmawiała różaniec czesnego ligockiego proboszcza włączyła w kościele, a w okresie powojennym, gdy się w nurt walki politycznej, optując za kult Matki Boskiej Fatimskiej był jeszcze odradzającą się Polską. Spotkało ją z tego słabo rozpowszechniony na świecie, tytułu wiele nieprzyjemności i upokorzeń organizowała nabożeństwa fatimskie ze strony władz niemieckich. w Kadłubie. Z jej inicjatywy zakupiono Pośrodku Katarzyna Panicz Kościół jest dobrem wszystkich miesz‑ cenną drewnianą figurę Matki Boskiej kańców, jednak są osoby, które szczególnie Fatimskiej. Całe jej skromne życie prze‑ pełnione było modlitwą. Jak już wspo‑ wykazują inicjatywę i są tą siłą napędową. mniałem wcześniej, dzięki codziennej Taką osobą była pani „Kätha” Panicz. gorliwej modlitwie pani „Käthi” Panicz, Całe swoje życie poświęciła opiece nad Kadłub Turawski może pochwalić się świątynią kadłubską. Przez wiele lat tak licznymi powołaniami kapłańskimi sama sprzątała kościół, przynosiła świeże i zakonnymi. Dlatego mieszkańcy czekają kwiaty, wyhodowane w swoim ogródku, na jej następczynię, by ta piękna tradycja i opiekowała się również mariankami. powołań nie zanikła. Znała całą lokalną wspólnotę i wiedzia‑ Zmarła 30.07.1983 r., przeżywszy 90 ła, które dziewczyny nadają się, by być lat. Na jej płycie nagrobnej został wyryty dziećmi Matki Boskiej. W czasie odpustów bardzo wymowny napis: i z okazji świąt ozdabiała kwiatami figury do procesji. Dbała o wystrój kościoła, Dzięki Tobie, Wielki Boże, za wszystko szaty liturgiczne i obrusy kościelne. Opie‑ dobre coś czynił dla mnie, Maryjo, przyjmij kowała się wieczną lampką w kościele, Tablica nagrobna zmarłej dzięki za obronę z twojej ręki. sama wytwarzała do niej oliwę. Kościół

Jubilatka W dniu 3 kwietnia 2017 r. pani Agnieszka Pludra z Kadłuba Turawskiego obcho- dziła 90. rocznicę urodzin. Z tej okazji wójt Gminy Turawa Waldemar Kampa wręczył Jubilatce kosz upominkowy oraz w obecności syna i synowej Pani Agnieszki złożył najserdeczniejsze życzenia uro- dzinowe. Życzenia urodzinowe składał również sołtys Kadłuba Turawskiego Ernest Grzesik. Ernest Grzesik 28 Kwartalnik Gminy Turawa X JUBILEUSZOWE SPOTKANIE SĄSIEDZKIE – STRASSENFEST Marek Golla

Na zielonej polanie pod lasem, przy zbie- gu ulic Sosnowej i Kolejowej w Kotorzu Małym, 29 sierpnia 2017 roku stanęły namioty.

kazja nie byle jaka, bo jubileuszowa O– organizowana po raz dziesiąty. Doroczny festyn uliczny – Strassenfest ulic Kolejowej, Sosnowej i Szkolnej. Dopisała pogoda i frekwencja miesz‑ kańców. Zebrali się zaproszeni goście, mieszkańcy wcześniej wymienionych ulic, jak i goście, którzy przyjechali zza granicy. Wspólnym pomysłem i ideą orga‑ nizatorów jest łączenie – integracja obecnych i nowych mieszkańców ulic. Z tej właśnie okazji przygotowano wiele atrakcji, m.in. dla dzieci plac zabaw w postaci dmuchanych zjeżdżalni czy konkurencje sportowe z piłką nożną dla młodzieży i dorosłych. Członkowie grupy Wizards z Opola zaprezentowali odbyć się już dziesiąta edycja tego ulicz‑ pokaz futbolu amerykańskiego, mło‑ nego festynu. Podziękowania kierowane dzież pokazała show taneczne – taniec są również do wszystkich mieszkańców w stylu country. ulic za przybycie i wspólną zabawę. Niezwykle ciekawa okazała się pre‑ Wspólna biesiada przy obficie zasta‑ Życzymy wszystkim uśmiechu na zentacja historii Kotorza Małego, przy‑ wionych stołach i dobrej muzyce bawiła twarzy, zadowolenia z każdego dnia gotowana przez pana Jerzego Farysa, nas do białego rana. i kolejnych spotkań w miłym, sąsiedz‑ miłośnika historii ziemi turawskiej, który Podziękowania należą się przede kim gronie. z wielką pasją i zaangażowaniem opowia‑ wszystkim organizatorom, bo to dzięki dał o dziejach naszej miejscowości. ich charyzmie i zaangażowaniu mogła Zapraszamy za rok !!! Rodzinny festyn parafialny „Pod Lipą” Krystian Komor Niedzielne popołudnie 11 czerwca 2017 r. minęło w naszej parafii w rodzinnej atmosferze, a to wszystko za sprawą tradycyjnego już festynu parafialnego orga- nież śpiewał. Śmiech nie opuszczał nas nizowanego przez nasz Parafialny Zespół Caritas na placu „Pod Lipą” w Kotorzu ani na minutę. Wielkim. Rozstawione namioty pękały w szwach od rozmów. Uczestnicy zostali Wszystkie dzieci zostały obdarowane poczęstowani kawą i ciastkiem. Liczne atrakcje były przygotowane zarówno dla słodyczami, a te najmniejsze były pod dzieci, jak i dla starszych. opieką pań animatorek ze Smoczej Jamy z Opola, które organizowały dużo zabaw, Mieliśmy zaszczyt wysłuchać laureatów Dzięki strażakom z OSP Kotórz Wielki a specjalnie na tę okazję zaprosiły Myszkę XXIV Wojewódzkiego Konkursu Gawę‑ można było wejść do samochodu stra‑ Miki prosto z Disneylandu. dziarkiego „Śląskie Beranie” pod przewod‑ żackiego, założyć kask i poczuć się jak W imieniu organizatorów pragnę nictwem pani Jolanty Lamm z Izbicka. prawdziwy gasiciel ognia. Na domiar wszystkim podziękować, zarówno ks. Również Dzieci Maryi pod przewod‑ tego, pod opieką strażaków można było proboszczowi, sponsorom, jak i oso‑ nictwem pani Barbary Moch przygoto‑ lać wodą z węża i strącać ustawione pa‑ bom, które pomagały, również samym wały przedstawienie, a całość zakończyły chołki. Dla zainteresowanych był również uczestnikom za tak liczną frekwencję. pokazem tańca belgijskiego i nauką tańca kurs pierwszej pomocy. To dzięki Wam wszystko się udało. country, gdzie każdy mógł spróbować Całość prowadził wodzirej Marcin Mam nadzieję, że za rok będzie nas swych sił, by go zatańczyć. Wilczek. Nie tylko prowadził, ale rów‑ dużo więcej.  3/111 Wrzesień 2017 29

 30 Kwartalnik Gminy Turawa Wakacje w świetlicy Ewelina Tomechna

W te wakacje nie było czasu na nudę, a to dzięki zajęciom zorganizowanym w świetlicy środowiskowej w Kotorzu Wielkim. Trzy wycieczki, historia, tradycja, Zbudowaliśmy, ze starych skrzynek „po‑ malowanie, lepienie, majsterkowanie, gry i zabawy, ognisko i nocowanie w świe- ciąg do miodu”, w którym zasadziliśmy tlicy, to wszystko robili uczestnicy zajęć, łącznie 46 dzieci z Kotorza Wielkiego, rośliny miododajne. Nauczyliśmy się Kotorza Małego, Turawy, Węgier i Zawady. rozpoznawać rośliny użytkowe, rosnące w naszej okolicy. Ostatni dzień to wspólne a dzieci codziennie czekały inne dowiedzieliśmy się wielu ciekawych rzeczy ognisko oraz noc bajek, z panią Sabiną Natrakcje. Uczyliśmy się nowych rze‑ o żołnie­rzach i dlatego wiemy: dlaczego Kozołup. czy, takich jak lepienie aniołów z gliny, żołnierz legii włoskiej w swoim ekwipun‑ Dziękuję wszystkim za zaangażo‑ zdobienia tortów, czy robienie koktajli ku nosił tylko jeden but. Przeszliśmy też wanie: dzieciom, rodzicom, osobom z kwiatów, ale też poznawaliśmy historię. trening wojskowy w I Brzeskim Pułku prowadzącym zajęcia oraz pomagającym – zostaliśmy odkrywcami zapomnianych Saperów. Odbyliśmy długi spacer wzdłuż w ich organizacji. Zajęcia odbywały się gier podwórkowych. wałów, podczas którego pani Teresa w Stodole przy naszej świetlicy, a sfi‑ Wiele radości sprawiło nam poszu‑ Żulewska opowiadała nam historię po‑ nansowane zostały przez Urząd Gminy kiwanie skarbów w nyskim forcie, gdzie wstania jezior oraz pałacu w Turawie. w Turawie. 3/111 Wrzesień 2017 31 Pracownia Orange w Kotorzu Wielkim Ewelina Tomechna

Nasza Pracowania Orange w Kotorzu została wydrukowana i jest pokazywana zwala na organizację wielu wydarzeń, Wielkim powstała prawie dwa lata temu. na zajęciach w całej Polsce. takich jak Kiermasz Bożonarodzeniowy W tym czasie wiele się działo. Dzięki udziałowi świetlicy w „Szkole czy międzypokoleniowy Bal Karnawałowy. undacja Orange nie tylko wyposaża Liderów” nauczyłam się, że lider to nie Wspólnie ze strażakami z OSP Węgry Fświetlice w komputery, internet, meble osoba, która wszystko potrafi, ale to osoba, i działaczami DFK Węgry udało się nam czy konsole, ale również wspiera lokalnych która zachęci do współpracy innych, którzy zorganizować festyn rodzinny. Współpraca działaczy poprzez szkolenia, warsztaty podzielą się swoimi pasjami. I tak w naszej z panią Sabiną Kozołup z Gminnej Biblio‑ i wsparcie w codziennych działaniach. świetlicy działa grupa wolontariuszek. teki zaowocowała spotkaniem z książką Każda pracownia może wziąć udział Julia Komor, Agata Jonczyk, Monika podczas ferii oraz Nocy Bajek. Dziękuję w rywalizacji. Grywalizacja pozwala na Kornek, Julia Długosz, Bernadeta Jonczyk, wszystkim za zaangażowanie oraz po‑ zdobywanie punktów i wymianę ich na Beata Dusza to dziewczyny, które zawsze moc, to dzięki Wam świetlica jest miej‑ nagrody (my już zdobyliśmy aparat foto‑ chętnie podejmują się nowych wyzwań. scem, w którym chętnie spędzamy czas. graficzny, projektor, gry planszowe). Na W działania angażują się rodzice, którzy W tym roku szkolnym dalej będzie stronie www.pracownieorange.pl znajduje nie tylko przyprowadzają dzieci na zajęcia, intensywnie pracować, ale planujemy też się baza inspiracji, w której liderzy dzielą ale również sami aktywnie biorą udział wiele nowych działań, takich jak zajęcia się swoimi pomysłami. w zajęciach, szczególnie Marta Kunicka Superkoderzy, legorobotyka, remont Bardzo chętnie bierzemy udział w wy‑ i Elżbieta Zając, na które zawsze mogę kuchni i powstanie pracowni garncarskiej zwaniach, takich jak Pracownia w ogród‑ liczyć. Zdarza się, że to rodzice prowadzą oraz bulodromu. Zapraszamy na zajęcia, ku, Gigasanka, Tydzień Bezpiecznego zajęcia, np. pani Jola Perec, która uczyła nie tylko dzieci, ale również dorosłych. Internetu, Mannequin Challenge czy nas zdobić torty, czy dziadkowie, jak pani O wszystkim, co się u nas dzieje możecie gry i zabawy podwórkowe. Korzysta‑ Bogusia Feliks która uczyła nas robienia przeczytać na stronie Pracowni oraz na my z warsztatów finansowanych przez na drutach i szydełku. Z kolei dzięki pani naszym facekooku. „Pracownia Orange Fundację. Odbywały się u nas zajęcia Monice Feliks, udało nam się stworzyć to miejsce spotkań, rozwoju pasji, kursów, z legorobotyki oraz druku 3d – rybka „pociąg do miodu”. Dobra współpraca warsztatów, tradycji lokalnych – otwarte zarojektowana na naszych zajęciach, z panią sołtys Moniką Twardawską po‑ dla wszystkich mieszkańców”. 32 Kwartalnik Gminy Turawa Turniej petanque Ewelina Tomechna

Petanque to gra towarzyska dla każdego. Polega na rzucaniu metalowymi kulami w kierunku świnki – małej drewnianej kulki. Wspólna zabawa dostarcza wielu emocji.

sierpnia w Kolonowskiem odbył się I Międzygminny 26 Turniej Petanque. W trunieju brały udział drużyny z gmin należących do LGD Kraina Dinozaurów. Gminę Turawa reprezentowały dwie drużyny: dorośli – Monika Twardawska, Michał Kunicki i Ewelina Tomechna, oraz dzieci – Adam Kunicki, Wiktor Kunicki, Marcin Styczyński i Florian Tomechna. Udało nam się zdobyć dwa puchary: dzieci zajęły III miejsce, dorośli II. Petanque to gra, która łączy pokolenia. Wszystkich, kórzy chcieliby zagrać w bule, zapraszamy na zajęcia do świetlicy środowiskowej w Kotorzu Wielkim. „Najpiękniejszy przyszkolny ogród” MAŁGOSIA MATYSEK W roku szkolnym 2016/2017 reprezen- Małgorzatą Matysek – przystąpiliśmy do wyróżnienie w kategorii „ogród”. Warto towaliśmy uczniów Publicznej Szkoły działania. W naszym ogrodzie znalazły zaznaczyć, że w tej kategorii nie przyznano Podstawowej w konkursie „Najpięk- się warzywa, zioła, czerwona porzeczka, I miejsca. Radość była wielka! niejszy przyszkolny ogród”. agrest, truskawki i maliny. Większość Sukces ten zawdzięczamy pani Marii sadzonek pozyskaliśmy od rodziców Zubeil, która nas zachęciła do udziału Konkurs realizowany był w ramach z ich własnych ogródków domowych lub w tym przedsięwzięciu, oraz zaangażo‑ projektu „Bioróżnorodność Opolszczyzny miejscowego ogrodnika. Dzięki odpo‑ waniu uczniów klas IV–VI i ogromnej – skarbem dziedzictwa przyrodniczego” wiednio przygotowanemu podłożu (co pomocy rodziców. Wszystkim serdecznie współfinansowanego przez Unię Europej‑ zawdzięczmy uczniom klas starszych, dziękujemy. Mamy nadzieję, że ten projekt ską. Ideą konkursu jest propagowanie idei rodzicom i sponsorom) nasze rośliny to dopiero początek naszej „ogródkowej związanych z zachowaniem dziedzictwa rosły jak na drożdżach, a zbiory przeszły przygody”. Jego kontynuacja pozwoli przyrodniczego i kulturowego oraz wspie‑ wszelkie nasze oczekiwania. doskonalić ogrodnicze umiejętności ranie uprawy rodzimych tradycyjnych Finał konkursu miał miejsce i zostawi trwały ślad, który będzie służył roślin, szerzenie wiedzy przyrodniczej 21.06.2017 r. w Parku Nauki i Ewolucji całej szkolnej społeczności. i „zakorzenianiem” tradycji wśród naj‑ Człowieka w Krasiejowie. Do projektu Uczniowie klasy IV młodszych oraz zwrócenie uwagi na przystąpiło ponad 40 szkół w trzech otaczającą przyrodę. kategoriach: plakat, makieta i ogród. Po Po dopełnieniu wszelkich formalności chwilach wielkiego napięcia okazało się, że – wraz z naszą wychowawczynią panią nasza szkoła zajęła II miejsce i uzyskała 3/111 Wrzesień 2017 33 Powitanie Lata Adam bochenek Kapryśna pogoda, z jaką mamy do czynienia w tym roku sprawia, że nie wiadomo cję krążeniowo-oddechową oraz opolski czy lato już do nas przyszło, czy dopiero nadejdzie. Próbowaliśmy troszkę przy- WORD, dzięki któremu każdy kto chciał spieszyć jego nadejście, organizując w pierwszy weekend lipca piknik rodzinny mógł zasiąść za kierownicą symulatora pod nazwą „Powitanie Lata”. dachowania, by przekonać się, jak ważne jest zapinanie pasów bezpieczeństwa. mpreza odbywała się w dwóch miejscach do pikniku. Co prawda upału nie doświad‑ Dzieciom do gustu przypadły za‑ Ii miała dwa różne oblicza. Pierwszego czyliśmy, jednak przestało padać, a nawet bawy z klaunem i warsztaty cyrkowe dnia, a w zasadzie w nocy, można było co chwilę „zaglądnęło do nas słońce”. Przy‑ oraz wspaniały program animacyjny, na plaży przy Promenadzie obejrzeć dwa gotowaliśmy całą moc atrakcji dla dzieci w którym brali udział dorośli i dzieci. filmy. Projekcje rozpoczęły się o godz. i rodzin, konkursy z licznymi nagrodami. Komu mało było zabaw z animatorami, 21.30 i trwały do pierwszej w nocy. Lato Impreza oprócz rekreacyjnego, miała ten mógł poszaleć na dmuchawcach lub nie chciało jednak nadejść, ponieważ tez charakter prewencyjny. Szczególną postrzelać z mega procy rozstawionej na nawet w nocy wiał dość zimny wiatr. uwagę zwracaliśmy na bezpieczną jazdę plaży. Dziękujemy również wszystkim Skoro nie udało się na brzegu północ‑ samochodem, czyli na to, by nie prowadzić przedsiębiorcom, którzy ufundowali nym, to następnego dnia przenieśliśmy pod wpływem alkoholu i by zapinać pasy vouchery, które rozdaliśmy wszystkim się na brzeg południowy Jeziora Dużego, bezpieczeństwa. Staraliśmy się również osobom biorącym udział w naszych kon‑ a konkretnie nad Jezioro Średnie. Nocny uświadamiać zagrożenia, jakie mogą wy‑ kursach. Mamy nadzieję, że nasza impreza chłód zastąpił poranny deszcz, tak więc niknąć z korzystania z kąpieli wodnych pod przypadła do gustu zarówno turystom, „zamienił stryjek siekierkę na kijek” – wpływem alkoholu. Pomagali nam w tym jak i naszym mieszkańcom, których pomyśleliśmy, ale postanowiliśmy się nie strażacy z OSP Osowiec, którzy pokazali, w czasie trwania pikniku było bardzo poddawać i rozpoczęło się przygotowanie jak prawidłowo przeprowadzić resuscyta‑ dużo, mimo kapryśnej pogody. 34 Kwartalnik Gminy Turawa WIADOMOŚCI Z OSOWCA Artur gallus

• W dniu 17 sierpnia strażacy z OSP Osowiec wraz z płetwo‑ nurkami z JRG Nr 1 w Opolu podjęli się zakotwiczenia na nowo aeratora, który zerwał się z uwięzi 15 sierpnia. Płetwo‑ nurkowie musieli odszukać na dnie Jeziora Średniego płytę betonową, do której był przycumowany aerator. Zadanie było to nie lada wyzwaniem, gdyż płyta nie jest zbyt dużych rozmiarów w stosunku do powierzchni jeziora. Jednak po godzinie płyta została odnaleziona i oznakowana bojką. Natomiast strażacy z OSP łodzią motorową wyciągnęli zerwany aerator ze szuwarów i po uzyskaniu informacji o gotowości płetwonurków, podpłynęli z nim na miejsce • W dniu 15 czerwca ulicami Osowca przeszła procesja teo‑ stałego cumowania. Następnie utrzymywano łódkami aerator foryczna, w której, wierni składali publiczne świadectwo w miejscu, a płetwonurek zamocował nowy łańcuch. Na swej wiary i pobożności wobec Chrystusa eucharystycznego. tym zakończono zadanie. Przy okazji zaobserwowano na Na zakończenie procesji odśpiewano uroczyste Te Deum dnie jeziora przy brzegu raka. A jak wiemy raki żyją tylko Laudamus i udzielono błogosławieństwa Najświętszym w czystych wodach. Sakramentem. Ze szkolnych aren sportowych Jolanta Oziembłowska, Grzegorz Kwieciński

Rok szkolny 2016/2017 już za nami. Był to rok szczególny; zapowiadał poważne nieźle, zajmując w półfinale powiatowym zmiany w oświacie. Chodzi o wprowadzaną od nowego roku szkolnego 2017/2018 II miejsce, a w finale – IV. reformę szkolnictwa, na mocy której zamknięte zostaną funkcjonujące od 1999 Jak co roku również i w minionym roku roku gimnazja, a na ich miejsce powołane zostaną 8-letnie szkoły podstawowe. szkolnym ogromnym zainteresowaniem Wiąże się to z wprowadzeniem w życie nowej podstawy programowej i dlatego cieszy się lekka atletyka. Nasi gimnazjaliści jak dokładnie będzie wyglądał system rozgrywek szkolnych, przekonamy się od godnie reprezentowali gminę na zawo‑ września br. dach. Finał powiatu odbył się w Opolu na iniony rok szkolny w gimnazjum powiatowym wywalczyły II miejsce, stadionie im. Opolskich Olimpijczyków. Mw Turawie obfitował w szereg im‑ a w finale – III. Osiągnięcia sportowców naszej szkoły prez sportowych. Na początek należy Również niezłymi osiągnięciami po‑ przedstawiają się następująco: wspomnieć o powiatowym finale indy‑ pisali się nasi gimnazjaliści w halowej • Karolina Karkos – II miejsce w biegu widualnych biegów przełajowych, które odmianie piłki nożnej. W zawodach na 100 metrów odbywają się corocznie w Prószkowie. półfinałowych jeden mecz zremisowali, • Angelika Rozwadowska – III miejsce Bardzo dobrze zaprezentowały się w nim a dwa kolejne wygrali i zajmując pierwsze w biegu na 1000 metrów uczennice klasy pierwszej naszego gim‑ miejsce, awansowali do finału na szczeblu • Dawid Matuszok – III miejsce w biegu nazjum. Są to: powiatowym, który odbywał się w Dą‑ na 600 metrów • Maja Błaszków – II miejsce browie. Wywalczyli tu III miejsce. • Dominik Stotko – III miejsce w biegu • Oliwia Krawczyk – III miejsce. Oprócz halowej piłki nożnej ta dzie‑ na 300 metrów. Kiedy mowa jest o dziewczętach, nie dzina sportu była z zainteresowaniem • Dominik Stotko, Dawid Matuszok, sposób pominąć wysokich osiągnięć uprawiana na „Orlikach”. Kolejny raz Jakub Terczyński i Kacper Dul wzięli naszych siatkarek, które w półfinale nasi młodzi piłkarze radzili sobie całkiem  3/111 Wrzesień 2017 35

Górny rząd od lewej: M. Mazur, D. Stotko, J. Geppert, J. Połonecki, Dolny rząd od lewej: K. Jambor, K. Wagner, P. Styczyńska, E. Klimek, T. Pyttel, M. Mikula, J. Mazur. Dolny rząd: R. Fuhl, D. Matysek, M. Nowakowska; w górnym: W. Stępień, P. Czech, M. Korzeniec, R. Grzesik. N. Pituła, N. Mateja, J. Cebula, P. Dudzicz

także udział w sztafecie 4x100 metrów i wywalczyli III miejsce. Inne osiągnięcia naszych sportowców to: • Magdalena Jończyk – IV miejsce w biegu na 1000 m • Magdalena Wiecha – IV miejsce w biegu na 100 m • Kacper Dul – IV miejsce w biegu na 2000 m • Jakub Terczyński – V miejsce w biegu na 2000 m. Najlepszy wynik w finale wojewódzkim LZS w LA – piąte miejsce – zdobyli nasi chłopcy w sztafecie olimpijskiej (800 m, 400 m, 200 m, 100 m) w następującym składzie: • Dawid Matuszok – 800 m • Kacper Dul – 400 m • Dominik Stotko – 200 m • Jakub Terczyński – 100 m. Także szkoła podstawowa w Osowcu po raz kolejny może poszczycić się sukcesami sportowymi. I tak: • Uczennica kl. VI Natalia Gontarz to mistrzyni województwa Natalia Gontarz Jakub Buchta SZS i LZS w pchnięciu kulą oraz wicemistrzyni w rzucie piłeczką palantową. Natomiast w finale wojewódzkim tenisa stołowego wywalczyła XII miejsce. Serdecznie gratulujemy osiągnięć sportowych uczniom obu • Jakub Buchta – II miejsce w pchnięciu kulą w finale woje‑ szkół, a także życzymy sukcesów w nowym roku szkolnym wódzkim SZS w Opolu. 2017/2018. „Z DINOZAUREM W TERENIE” Paweł Jadczak Uczniowski Klub Sportowy Gminny rekreacyjnych, podkreślających specy‑ sportowej imprezy stawiło się 180 zawod‑ Ośrodek Szkolenia Dzieci i Młodzieży fikę LGD. ników z praktycznie wszystkich klubów TURAWA wraz z Lokalną Grupą Działa- Celem całego projektu jest promo‑ szkolących dzieci i młodzież działających nia „Kraina Dinozaurów” 26.08.2017 r. cja Lokalnej Grupy Działania „Kraina na obszarze LGD. na stadionie w Osowcu zorganizował Dinozaurów” i zwiększenie integracji W naszym turnieju wystąpiły nastę‑ dwuczęściowy Turniej Piłki Nożnej dla i poczucia przynależności do obszaru pujące zespoły: dwóch roczników dzieci i młodzieży. objętego Lokalną Strategią Rozwoju. Rocznik 2007 i młodsi: ajpierw od godziny 9.00 do 13.00 wy‑ Na turniej zostali zaproszeni zawod‑ 1. UKS TURAWA Nstąpiły dzieci w kategorii – rocznik nicy zrzeszeni w klubach sportowych 2. KS MAŁAPANEW OZIMEK 2007 i młodsi, a następnie w godzinach z wszystkich gmin działających na te‑ 3. KS KRASIEJÓW 13.00–18.00 swoje mecze rozegrała mło‑ renie Lokalnej Grupy Działania „Kraina 4. AS DORBRODZIEŃ dzież z rocznika 2003 i młodsi. Impreza Dinozaurów”, tj. z gminy Kolonowskie, 5. MIRO DEUTSCHE FUßBALL‑ odbyła się w ramach projektu grantowego Ozimek, Chrząstowice, Dobrodzień, SCHULE DOBRODZIEŃ „Z dinozaurem w terenie”, przedsię‑ Turawa, Zawadzkie i Zębowice. 6. MIRO DEUTSCHE FUßBALL‑ wzięcie 2.3.6. – organizacja wydarzeń Intensywne działania organizacyjne SCHULE DYLAKI  sportowych, rajdów rowerowych, zajęć i promocyjne sprawiły, że na rozpoczęciu 7. SSKS STAL ZAWADZKIE  36 Kwartalnik Gminy Turawa



8. K.S. UNIA KOLONOWSKIE Rocznik 2003 i młodsi: 1. UKS TURAWA 2. K.S. UNIA KOLONOWSKIE 3. KS KRASIEJÓW I 4. KS KRASIEJÓW II 5. 1.FC CHRONSTAU – CHRZĄ‑ STOWICE 6. KS START DOBRODZIEŃ 7. MIRO DEUTSCHE FUßBALL‑ SCHULE DYLAKI 8. LZS GRODZIEC Pucharem, a każdy zawodnik nagrodzony z naszego klubu z kolegami z różnych Piłkarze rywalizowali w drużynach okolicznościową statuetką. miejscowości na terenie Krainy Dinozau‑ złożonych z sześciu zawodników + Organizatorzy zapewnili uczestnikom rów. Była okazją do pokazania ciekawego bramkarz, a spotkania rozgrywane były i kibicom turnieju w trakcie jego trwania sposobu zagospodarowania czasu wolnego systemem „każdy z każdym”. Łącznie herbatę i kawę, a dodatkowo zawodni‑ mieszkańców i przyczyniła się do akty‑ rozegrano 56 meczów. Uczestnicy tur‑ kom, trenerom i sędziom zaserwowano wizacji lokalnej społeczności. Turniej nieju podeszli do zawodów z ogromnym smaczny ciepły posiłek. pozwolił nawiązać nowe kontakty part‑ zaangażowaniem i sercem, starając się Zarząd Uczniowskiego Klubu Spor‑ nerskie i szkoleniowe z innymi klubami wypaść jak najlepiej. Wszystkie mecze były towego GOSDiM TURAWA pragnie sportowymi, a promocja idei współpracy bardzo zacięte, toczone w szybkim tempie, podziękować wszystkim zawodnikom, i partnerstwa pomiędzy poszczególnymi a każdy zawodnik pragnął zwycięstwa trenerom i działaczom Klubów Sporto‑ klubami, działającymi na obszarze obję‑ swojego zespołu. Nie zabrakło uśmiechu wych, które przyjęły zaproszenie i wzię‑ tym Lokalną Strategią Rozwoju zaowocuje u małych piłkarzy, widoczne były także ły udział w naszym Turnieju. Ponadto w przyszłości organizacją podobnych łzy i sportowa złość. Nasze obie drużyny chcemy gorąco podziękować rodzicom imprez przez nasz klub. wypadły znakomicie, co jest dobrym i wolontariuszom za zaangażowanie we Zarząd Uczniowskiego Klubu Spor‑ prognostykiem przed rozpoczynającymi wszelkie działania w czasie przebiegu towego Gminny Ośrodek Szkolenia się rozgrywkami ligowymi. Turniej zakoń‑ Turnieju. Bez nich ta impreza na pewno Dzieci i Młodzieży TURAWA już dziś czył się w przyjaznej atmosferze i duchu by się nie udała. w tym miejscu pragnie zaprosić na ko‑ sportowej rywalizacji. Każda drużyna Organizacja turnieju piłkarskiego lejne imprezy organizowane na naszym została uhonorowana pamiątkowym posłużyła do integracji dzieci i młodzieży stadionie.

Rok 1945 Exodus, jakich wiele część IV alfred kupka

poprzednim odcinku zapowie‑ gwiezdną, pełnowymiarową i wyposażo‑ nie rymowane. Dla przykładu zacytuję Wdziałem, iż przedstawię trochę ną salę gimnastyczną, rzeźnią z dwoma tutaj pierwszą zwrotkę w oryginalnym bliżej program naszego przedstawienia kuchniami, sklepem masarskim z dwoma tekście. z okazji „Muttertag” – Dzień Matki. Na osobnymi mieszkaniami i może 8 pokoi początek cała szóstka dzieci z rodzin gościnnych, zaśpiewali skocznie, żartobli‑ Gross Poesna ist ne grosse Stadt Adler, Truebenbach i Kupka, mieszka‑ wą jakby trochę drwiącą piosenkę o tym, Jumhaidi Jumhaida jących pod jednym wspólnym dachem jak pięknym i dużym miasteczkiem jest Gross Poesna ist ne grosse Stadt w obszernym obejściu restauracji z salą Groess Poesna. Wszystkie zwrotki pięk‑ Jumhaidi hajda  3/111 Wrzesień 2017 37

Und kommt man an das erste Haus blisko magistratu, w tym i burmistrzowi. murach wisiały plakaty pisane maszyną so ist man bald zu Stadt hinaus W orkiestrze tej grali, co wszystko było lub ręcznie w języku niemieckim o tre‑ Jumhaidi Jumhaida Jumhaidiahahaha przez nas śpiewane: Matka na flecie, ści: „Wir begruessen die rote Armee, die Jumhaidi Jumhaida Jumhaidihaida. tatuś fagot, ciocia trąbka, babcia puzon, rote Armee ist die Armee des Sieges,” mała siostra Jette grała na klarnecie, a ja tzn. witamy Armię Czerwoną, Armia II zwrotka osobiście gram dla zabawy na kontra‑ Czerwona jest armią zwycięską itp. Po Mają tam też pożarną straż, która wcale nie basie – Hai sitta sitta trarara sitta sitta kilku dniach zjawili się ci wybawiciele. jest głupia i gasi pożar naftą Jumhaidi... tarara... sitta trarara. Muzykowanie tak Swoją kwaterę urządzili oczywiście przeszkadzało burmistrzowi, iż stał się gdzie?... W restauracji. I tutaj dla nich III zwrotka niegrzeczny i bezczelny i zaskarżył nas szykowane były osobne posiłki i dla Mają tam kościół piękny zbudowany do sądu i znów wyliczał co kto grał. nich restauracja otrzymywała osobny z drewna skradziony przez pana pastora I sitta sitta trarara ... Ta piosenka była przydział, nie wiem skąd ani od kogo. Jumhaidi... tak śmieszna, iż matki śmiały się do łez. Amerykanie natomiast stacjonowali Potem dla odpoczynku był jednoaktowy poprzednio w gmachu urzędu gminy IV zwrotka kryminał o tym, jak pewien pan z Berna, i mieli swoją kuchnię. Od razu rzucała Mają też szkołę zbudowaną z gliny, która stolicy Szwajcarii – z Berna dlatego, się w oczy ich inność: mudnury, wypo‑ trzęsie się, gdy nauczyciel batuje nieuków iż rymowało się z „Herrn aus Bern”, sażenie, odżywianie no i mentalność. Jumhaidi.... zamordował swoją małżonkę Hildę. Byli w odróżnieniu od Amerykanów Trumnę z zamordowaną Hildą wiózł raczej pochmurni i skryci. Zaczęły się V zwrotka karawan w postaci wozu drabiniastego, zaloty do kobiet, co u Amerykanów Mają też nauczyciela, grubego i tłustego, na wieczny pochówek. Wszystkie te było zabronione i przestrzegane, a może bo dzieciom zjada ich drugie śniadanie zdarzenia tego kryminału były śpie‑ dlatego, że jeszcze wtedy trwała wojna. Jumhaidi... wane także jak w operetce. Następnie Mieli tylko jeden samochód, wyglądał dla rozweselenia krótki skecz „Die ver‑ jakby podarowany od Amerykanów VI zwrotka kehrte Welt”, tzn. opaczny świat, gdzie i było ich trochę mniej – 6–8 żołnie‑ I piekarza, który zabija muchy i faszeruje dzień zaczynał się wieczorem, tydzień rzy. Komendatura ich – dla naszego nimi razowy chleb Jumhaidi... w sobotę, ludzie chodzili do tyłu, wół regionu – znajdowała się w odległym stojący w oborze dawał mleko dojony o 8 km Naunhoff. Tam nasza matka I tak można by wyliczać do dziesięciu. przez Christiana i inne niedorzeczności. kilkakrotnie maszerowała pieszo, aby W dalszej części przedstawienia trójka Matki pokładały się ze śmiechu. Jeszcze załatwić nasz powrót do domu. Ale ośmiolatków: Egon Adler, znany później raz zaznaczam, iż myśmy nic nie musieli nic z tego nie wyszło, oni tam chyba kilkakrotny reprezentacyjny kolarz od nowa wymyślać, znaliśmy wszyst‑ nie byli kompetentni do załatwiania drużyny NRD na wyścig pokoju, Horst ko jeszcze z Turawy, gdzie młodzież takich spraw i tylko matkę zwodzili. Truebenbach i Heinz Kupka została od‑ turawska dawała takie przedstawienie W miarę, jak lato się powoli kończyło, komendorowana do obsługi kotary, bo na scenie w sali u Zimmra, dziś Tura‑ matka czuła się coraz gorzej, w przeci‑ mechanizm jej był niesprawny i musieli wianka. Kierowana była przez młodą wieństwie do nas. Myśmy się tu dobrze odsłaniać i zasłaniać scenę. nauczycielkę z górzystej Karyntii w Au‑ zaaklimatyzowali i wrastali w to śro‑ Troje starszych dalej grało i śpiewało. strii o nazwisku Toplitz. Myśmy tylko dowisko, a ona chciała do domu. Gdy Teraz znaną nam z Turawy i aby się zaadoptowali to wszystko do warunków znów zjawił się ojciec, rodzice mieli na odreagować drugą satyryczną piosen‑ w Groess Poessna. Na zakończenie osobności poważną i długą rozmowę. kę o nalotach bombowych, któreśmy zaśpiewaliśmy te już w poprzednim Najbardziej unosiła się matka i strzępki niedawno przeżyli. I znów wyliczano odcinku opisaną pieśń przerobioną na ich rozmowy umieliśmy podsłuchać. przedstawicieli bardziej znanych we okoliczność Dnia Matki ze znanej nam Oświadczyła w końcu, iż czuje się bardzo wsi profesji, jak na przykład krawiec z Turawy „Der Schaeffer hat Sorgen, des źle i trzyma się tylko z uwagi na nas, z igłą, rzeźnik z nożami, którzy wszy‑ Morgens sehr frueh seine Schaeflein dzieci, i chce jechać do domu umrzeć. scy razem, zarówno ksiądz z Biblią zu weiden hat niemals kein Ruh, kein Wtedy ojciec zaczął chodzić do tych i nauczyciel z elementarzem, musieli Ruh, kein Ruh, hat niemals kein Ruh”. ruskich do Naunhoff. Pewnego dnia maszerować do schronów. Następnie Muszę tu powiedzieć, iż ta pieśń zrobiła po powrocie powiedział, iż trzeba się pokazaliśmy jednoaktówkę śpiewaną na sali kilka dni od zakończenia wojny szykować do powrotu na własną rękę, jak w operetce o tym, jak matka przy‑ ogromne wrażenie na matkach, które pociągi już zaczynają kursować, choć chodzi do lekarza zwanego drwiąco w przygniatającej większości musiały w kratkę i trzeba się przygotować na „dr Segebein” (dr pilarz nóg) z małym podołać samotnie obowiązkom pro‑ ciężkie czasy. Najlepiej jest jechać po‑ dzieckiem, które nie chce jeść swojej wadzenia domu i opieki nad dziećmi, ciągami towarowymi, które wywożą zupki. Doktorem była moja siostra, bez wsparcia ze strony nieobecnych, bo z Niemiec maszyny i inne majątkowe matką Trautel Adler, dzieckiem lalka. jeszcze lub nigdy nie mających powrócić rzeczy, jako kontrybucję wojenną. Kon‑ Następnie znów piosenka o muzykal‑ z tej potwornej wojny mężów. wojowane są przez żołnierzy radziec‑ nej rodzinie, która stale, bez przerwy Amerykanie nie byli zbyt długo, kich i dlatego bezpieczniejsze. Ważne głośno muzykowała w swoim miesz‑ gdzieś pod koniec czerwca cicho znik‑ jest dostać się poprzez nową granicę kaniu, grając najpiękniejsze melodie, nęli, bez zapowiedzi i w tej ciszy i próżni do Polski, a potem już na własną rękę.  przeszkadzając współlokatorom domu teraz wszędzie, na każdym słupie i na Ciąg dalszy nastąpi. 38 Kwartalnik Gminy Turawa Nowinki zakrzowskie maria zubeil

• Stowarzyszenie „Nasz Zakrzów Tu‑ rawski” pozyskało środki unijne na za‑ gospodarowanie Żwirowego Wzgórza (Kiesbergu). Dofinansowanie w wys. • 10 czerwca Sołtys i Rada Sołecka za‑ 50 tys. zł zostanie wykorzystane m.in. prosili wszystkie dzieci na piknik na wykonanie ścieżek, zakup roślin z okazji Dnia Dziecka, który zmienił oraz ustawienie wiaty i wieży wido‑ się w radosny festyn rodzinny. Poczę‑ • Nowy rok szkolny przedszkolaki przy‑ kowej. Otrzymaną nagrodę w wys. stunek przygotowała Rada Sołecka, witały na nowym placu zabaw. Na 10 tys. zł za najciekawszą koncepcję były napoje, lody i kiełbaski z grila, zakup i montaż urządzeń z budżetu zagospodarowania terenów zielo‑ jak zwykle przygotowane przez dwóch gminnego wydatkowano 20 tys. zł. nych, Stowarzyszenie przeznaczyło panów Waldków, Eryka i Leona. Dzieci Odnowione i wymalowane zostały na wykonanie projektu i ogrodze‑ i dorosłych zabawiali: Martyna Korze‑ również sale przedszkolne. Życzymy nie terenu. Ze środków funduszu niec, Monika Heflik, Kinga Michalczyk przedszkolakom, aby czas spędzony sołeckiego zapłacono za usunięcie i Marcin Cziolek, a strzelania z łuku w przedszkolu był czasem radości, śmieci, które gromadzone były na i z wiatrówki pilnował sołtys Jerzy beztroski i znakomitej zabawy. Kiesbergu od lat. Zubeil. Wystawa „Zawada dawniej i dziś” Dominik Pikos

dniach 1–2 lipca w bu‑ Wdynku szkoły podstawowej zorganizowaliśmy cieszącą się bardzo wielkim zainteresowa‑ niem wystawę starej fotografii „Zawada kiedyś i dziś – Sowade früher und heute”. Można było zobaczyć nawet 100-letnie fo‑ tografie. Obok każdego starego zdjęcia było zdjęcie stanu obecnego budynku lub miejsca. Inicjatywę sfinansowało, za pośrednictwem Związku Niemieckich Stowarzy‑ szeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Fede‑ ralnej Niemiec. Organizatorami byli TSKN koło w Zawadzie oraz Sołtys i Rada Sołecka Zawady. Dziękujemy za odwiedziny. Zdjęcia zdobyliśmy dzięki uprzejmości mieszkańców. 3/111 Wrzesień 2017 39 Lato w Zawadzie 2017 Dominik Pikos rodzy Mieszkańcy oraz wszyscy, którzy odwiedzili nas Dw tym roku w Zawadzie na festynie. Kolejne udane spo‑ tkanie przy boisku za nami. Występów i atrakcji nie brakowało, a Wasza obecność motywuje do organizacji kolejnych takich spotkań. Przez dwa dni imprezy uczestniczyliśmy w ciekawych koncertach i występach, gościli u nas m.in. aktor Kazimierz Mazur oraz zespół Dominika i Janusz Żyłka. Dzieci korzystały z dmuchańców, przejażdżek konnych, były piratami na wzbu‑ rzonym morzu. Dorośli bawili się przy muzyce oraz występach satyrycznych. LZS Zawada organizowało mecze pełne emocji oraz obchodziło 10. rocznicę utworzenia Stowarzyszenia, z kolei OSP Zawada pokazała nam, jak wygląda akcja ratownictwa drogowego. Dzięki organizacji festynu możemy znów w tym roku za‑ prosić naszych Seniorów na spotkanie opłatkowe, a w styczniu zorganizować Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy w parku. Dziękujemy wszystkim zaangażowanym osobom za pomoc. Zapraszamy do fotorelacji. 40 Kwartalnik Gminy Turawa AFRODYTA – BOGINI MIŁOŚCI I PIĘKNOŚCI! Pójdę już Od niej przykład bierzmy! A jeśli czas przyjdzie – jak złodziej po kryjomu, mgr Franciszek-Henryk Paraszczuk jeśli butów ubrać nie zdołam, to nie wkładaj nowych w pośpiechu kupionych, Miłość to wielkie cierpienie, tylko wzuj te, które ze mną szczyty chwaliły. Lecz nie każdy je zna, Jednemu się serce uśmiecha, W kieszeń piątaka wsadź mi na drogę, Drugiego boli i łka, a w drugą kamień włóż ten spod szczytu. Miłość to wielka księga, Na grzbiet mi kapotę jaką naciągnij A słowa „Kochać” to jest jej treść, Miłość to przysięga, i portki jakowe co by wstydu nie było. Miłość to słowa piękne i czułe, Pójdę w nieznane, lecz nie jak nieznany, Miłość wiecznie na świecie trwa, Pójdę w niepamięć, w końcu zapomniany. Miłość to rozkosz zakochanych, A.B. Lecz czy możesz Ty ją mi dać, Miłość to słowa rozpaczy, Miłość to znaczy dotknąć, zobaczyć, Cicho Jest miłość, co jak ogień palą, Są serca, które się nikomu nie żalą, Słyszysz jak cicho? Są skargi, gdzie nie ma sędziego, To ona bez słów krzyczy do nas. Więc jeśli ja płaczę, nie pytaj dlaczego! Nic nie mów, bo spłoszysz chwilę.

Miłość to bicie serca twego, Nie pytaj – i tak nie słyszy. Miłość to pocałunek twoich ust, Jest ona i nic wokół. Miłość to spojrzenie twoich oczu, Nie ma kolorów, nie ma zachwytów, Miłość to śpiew Twój o poranku, Miłość to głos i oddech Twój, nie ma nawet najgorszych widoków, Miłość to dotyk Twoich rąk, jest tylko ona w swej piękności. Miłość to Ty i Ja to miłość!!! Przyszła puste miejsce zajęła, Miłość jest piękniejsza od słońca, Lecz tylko wtedy, gdy trwa do końca! nie pytając czy tak wypada, czy może wejść chociaż na chwilę. Nikt nie prosił – przyszła sama, Wyrazy głębokiego współczucia i szczerego żalu tak jak po prostu się przychodzi. Pani Nic nie mów, słuchaj tylko, Elżbiecie Długosz ona wszystko ci opowie… z powodu śmierci męża O czasie, o ludziach, SKŁADAJĄ o słowach, o czynach i o drodze. WÓJT GMINY, PRACOWNICY URZĘDU GMINY TURAWA, GMINNEGO OŚRODKA POMOCY Cisza… ona wszystko ci opowie. SPOŁECZNEJ i GMINNEGO ZESPOŁU EKONOMICZNO- A.B. -ADMINISTRACYJNEGO SZKÓŁ 3/111 Wrzesień 2017 41 K R O P E L K I Żart Adam Bochenek grosza wart

Drogie Kropelki, Adam Bochenek

Szanowni Kropelkowicze Rolnik pyta rolnika jąkałę: – Dużo masz królików? Jedni się pewnie cieszą, inni – trochę mniej, ale nie da się – Trzy... trzy... trzysta... ukryć, że nadszedł koniec wakacji i początek szkoły. Koniec – Nie żartuj! Aż trzysta? z długim wylegiwaniem się w miękkim łóżku, pora zarzucić – Nnie... Trzy sta...stare i dwwa młode! plecak na plecy i pomaszerować w kierunku szkoły. W szkole przecież też nie ma nudy i jak już pewnie zauważyliście, trochę * * * się pozmieniało. Wasze koleżanki i koledzy z szóstych klas nie opuścili szkolnych murów, tylko zostali razem z wami. Nie‑ Dwaj kumple siedzą w barze i piją piwo. którzy z was zmienili nawet szkołę. To tzw. reforma edukacji, – Ja, jak się napiję, to nikogo się nie boję – mówi jeden której staliście się elementem. z nich. Tak czy siak, w tej czy innej szkole, z tymi czy innymi zna‑ – Nawet własnej żony? jomymi, uczyć trzeba się tak samo. Mam nadzieję, że mieliście – Nie, no… tak to się jeszcze nigdy nie schlałem. wakacje pełne wrażeń i teraz na długo będzie co wspominać. Przed wakacjami ogłosiliśmy konkurs na fotkę z bezpiecznych * * * i wesołych wakacji i miło nam, że chociaż troje z was, a w zasa‑ dzie czworo, przysłało swoje prace. Z uwagi na fakt, że wasze Dzwonek do drzwi. Za drzwiami dziecko: zdjęcia podobały nam się jednakowo, ponieważ ukazują, jacy – Dzień dobry, pani. jesteście radośni i wysportowani, postanowiliśmy nagrodzić – A, to ty, Piotrusiu. Co się stało? wszystkich uczestników rodzinnymi zaproszeniami do kina. – Tata mnie przysłał, bo dłubie przy motorze i nie może Otrzymaliśmy fotki od Pawła Konieczki z Węgier, Patryka sobie dać rady sam. Wieczorka, Magdaleny i Marka Wiechy. Szczegóły odbioru – Stary, rusz się i idź pomóż sąsiadowi. zaproszeń do kina omówiliśmy już telefonicznie. – Tata jeszcze mówił, żeby pan sąsiad wziął taki specjal‑ Bardzo dziękujemy za zainteresowanie naszym konkur‑ ny klucz, bo tata nie ma go w garażu. sem, chociaż nie ukrywam, że liczyliśmy na więcej zdjęć. – A jaki? Pokazuje to, że byliście tak zajęci, że nawet nie mieliście – Szklaną pięćdziesiątkę… czasu na uwiecznianie waszej zabawy. Zachęcam do kupna kolejnego wydania „Fali”, ponieważ tam ogłosimy kolejny * * * konkurs. Tymczasem zdobywajcie cenną wiedzę w szkole, poznawajcie nowych przyjaciół i bądźcie ostrożni w drodze Żona do męża: do szkoły i później do domu. – Gdzie byłeś? Jesień to czas, kiedy szybko robi się ciemno, dlatego trzeba – Z dzieciakami w zoo. zachować szczególną uwagę na drogach. By być widocznym, – Widzieliście coś fajnego? śmiało ubierajcie kamizelki odblaskowe, rowerem poruszajcie – Tak, lwa. Podszedł do kraty i zrobił głośno „pfffff!” się po zmroku tylko z włączonym światłem, pamiętając, że – Co ty bredzisz? Lwy robią „roooaaaar”. tak samo ważne jest tylne, jak i przednie oświetlenie roweru. – Ale ten podszedł tyłem. Pamiętajcie, że nie każdy kierowca samochodu jest ostrożny i rozważny, dlatego to wy zachowujcie ostrożność i rozwagę * * * na drogach. Nadchodzi bardzo kolorowy okres w naszej przyrodzie, Jest lekcja, pani pyta dzieci: Co daje nam krówka? zachęcam was do wspólnych z rodzicami spacerów i nie zbie‑ Dzieci: Mleczko! rajcie grzybów, których nie znacie. Pamiętajcie, że w lesie to Pani: Dobrze. A kurka? my jesteśmy gośćmi i zachowywać się trzeba tak, jak na gości Dzieci: Jajko przystało. Obserwujcie przyrodę, a jeśli uda wam się zrobić Pani: No, pięknie! A świnia? jakieś fajne zdjęcie, to możecie je podrzucić do nas, do Redakcji, Dzieci: Zadania domowe! a my postaramy się podzielić nim z czytelnikami „Fali”. Może nie wiecie, ale nasza gazeta dociera też za granicę i do kilku * * * bibliotek w Polsce… może ktoś odkryje wasz talent? To tyle na początek roku szkolnego, jeszcze raz życzę wam Podpity mąż wraca do domu. wszystkim samych najlepszych ocen i zdobycia nowej, cennej – Ty pijaku! Nie mam już do ciebie słów! wiedzy. – Książek nie czytasz, to i słownictwo ubogie... 42 Kwartalnik Gminy Turawa .5=<ĩÏ:.$ NR 100 KRZYŻÓWKA NR 100 Opracował Piotr Jendrzej

1 2 3 4 5 6 7 8

18 1 9

33 9 10 10

12 11 12

2 13 14

7 8 35 15 16 17 18 19

13 6 20 21

15 22 23 24

16 17 5 25

26 27

23 14 28 29

21 27 20 30 31

22 19 32 33

34 35

4 24 34 36 37 38

26 39 28 39 40

25 41 42 43

29 44

31 45 46

3 37 11 47

30 48

38 36 40 49

41 32

Znaczenie wyrazów: Poziomo: 1 – Kazimierz, historyk, prof. Uniw. Śląskiego; 9 – Anita rzucająca młotem; 10 – akt łaski anulujący postępowanie karne; 11 – sklep dla lubiących czytać; 13 – Ignacy, autor,,Żona modna”,,Pan Podstoli”; 15 – siedmiu muzyków; 18 – wyspa z Hawaną; 20 – powierzchnia kuli; 22 – łóżko z pojemnikiem; 23 – imię znaczące ,,Bóg z nami”; 25 – futro lub czapka z lisa; 26 – kobieta w pralni; 28 – Reykjavik po polsku; 30 – międzyna- rodowy język Zamenhofa; 32 – karton rysunkowy; 34 – wilgotny las tropikalny; 36 – naświetlona klisza fotogr.; 37 – gramofon elektryczny; 39 – Artur Doyle; 41 – czerwona planeta; 42 – świt; 44 – włoski przewodnik; 45 – smakołyki lub cymesowy sklep; 47 – pielęgnacja stóp; 48 – galeria handlowa na rynku w Krakowie; 49 – wieś zsyłki Kard. Wyszyńskiego. Pionowo: 1 – platfus; 2 – ślepota na barwę czerwoną; 3 – rzymski poeta, autor,,Ars Amandi”; 4 – pacyfista, członek protestanckiej grupy wyznaniowej; 5 – pokonał go Dawid; 6 – hałas, krzykliwa rozmowa; 7 – związek z Bońkiem; 8 – osiem dni po Bożym Ciele; 12 – rozpoznanie w terenie; 14 – greckie imię żeńskie z 21.01; 16 – pudełko na papierosy; 17 – służył do narkozy; 19 – gra z patyczkami; 21 – Malwiny, stolica Stanley; 24 – bal przebierańców; 27 – Ma- riusz, ur. 1972, pierwszy Polak w NHL; 29 – dział fizyki, pomiary ciepła; 31 – spadek, spuścizna; 32 – zęby wieńczące mury, krenelaż; 33 – pierw. chem. 4 grupy np. tytan, cyrkon; 35 – piasek z kamykami w betonie; 38 – nieziemska kobieta, bogini; 40 – ser z Krupówek; 41 – imię Mosorgskiego; 42 – Roman Mularczyk ur. 1921, poeta, pisarz; 43 – nasza planeta; 46 – przerwa, prześwit. Rozwiązanie polega na rozszyfrowaniu hasła – myśli Sofoklesa. 3/111 Wrzesień 2017 43 CERES BOGINI URODZAJU – FONTANNA OPOLSKA! mgr Franciszek-Henryk Paraszczuk Ukryłaś się wśród drzew i kwiatów A Rzymskie Coloseum chciałoby przy Tobie stać Z honorem okazale stoisz Otoczona jesteś walorami życia Twój welon w promieniach słońca lśni Symbolizujesz nam swe bogactwa: Ty charyzmę dobroci w sobie masz – Macierzyństwo – Rolnictwo – Przemysł – Rybactwo Wszyscy swoimi rękami dotknąć chcą Twoją twarz Kobietą jesteś i dziecię swe okryć chcesz Przechodzień zdejmuje przed Tobą nakrycie głowy Rolnik obsiewa zbożem łany Bo w sobie majestatyczną moc masz Skalnik wyrywa kamienie na nasz dom Ty chłodzisz nas wodą w upalne dni Rybacy łowią sieciami ryby nakarmić nas chcą! Jutro znów Cię o poranku powitamy Pozwalasz nam przy Tobie usiąść i odpocząć Rzucimy Tobie do stóp manufary kwiat Będę tu wracać każdego dnia Jesteś siostrą fontanny Rzymskiej - Di Trevi Patrzeć będę bez przerwy na Ciebie Nawet pomnikiem Ciebie zwą Twój pogodny uśmiech schowam dla siebie Jesteś wiedeńską Marią Teresą Na zawsze będę przy sobie go miał!

„Jeden z najgłębszych sekretów życia polega na tym, że tylko to wszystko co robimy dla innych jest tym, co naprawdę warto robić.” Caroll Levis SPONSOROM GMINNYCH DOŻYNEK 2017 w LIGOCIE TURAWSKIEJ: M. Kostorz – Usługi Budowlane Ligota Tur. J.M. Kocowie – Biuro Rachunkowe i Stolarstwo-Ligota, K.Wollny – Zakład Kominiarski Dobrzeń W. Towarzystwo Miłośników Ziemi Turawskiej Turawa, R. Zawada – Usługi Leśne Ligota, A. Morcinek – Firma Handlowo – Usługowa „ADAŚ” Ligota, J. Dawid – Gościniec „JAGODA” Ligota, B. Katzy – Stolarstwo Ligota, D.Kasprzyk – Instalacje Elektryczne i Odgromowe Ligota, R.Wiora – Stolarstwo Ligota, DFK Ligota, A.Staś – Układanie Kostki Brukowej Bierdzany, B.M. Kupkowie – „Usługi Budowlane” Bierdzany, I.K. Ertman – „Usługi Budowlane” Ligota, K. Rudnik – Kwiaciar‑ nia „KRYSTYNA” Kadłub Tur. W. Czech – Blacharstwo Samochodowe Kotórz M. J. Wiench – Hurtownia Kamienia,Kruszywa Zawada, M.S. Kolasowie – Kwiaciarnia „FINEZJA”Turawa, K. Kurek -Usługi Motoryzacyjne, Dealer „HUSQVARNA” Turawa, M. Mrocheń – Apteka „BLISKA TOBIE” Turawa, Apteka „ARONIA” Turawa, M.Syboń – Stolarstwo S.C. Turawa, H. Kurc – ”Auto-Kurc” S.C.Turawa, Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” Turawa, W.W. Bacajewscy – Przedsiębiorstwo „RURBET” Sp. z o.o Opole, Myjnia Samochodowa „LOTOS” – Ozimek, D. Panicz – „BRUK” Zakrzów Tur. R. Szulc, R. Kirchner – „ALLIANZ” Opole, Centrum Ogrodnicze „TWÓJ OGRÓD” Zawada, K.M. Matysek – Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „VITROBUD” Turawa, Sklepik Odzieżowy „AGRAFKA” Turawa, W.I.K. Turawa, M. Malinowski – Elektroinstalacje (Bytom) Ligota, „AUXI‑ LIA” S.A. Opole, „AVON COSMETICS” Kluczbork. LGD „Kraina Dinozaurów” Ozimek, M.G. Staś – Sklep Wielobranżowy i Monopolowy „STAŚ” Ozimek, B. Szydłowski – Hotel „ZACISZE” Turawa, J.Bronka – „ZIELONY PENSJONAT” Turawa, Bar‑ tylla – Dekarstwo – Blacharstwo Chudoba, „Farmutil H. S. Holding”S. A. Śmiłowo, „Fasing „S. A.Katowice, A.Weber – Usługi Transportowe Kotórz M. „BRYSCH” – Części Maszyn Olesno, I.A. Grzeschik – ‘AGEK” Ligota, Restauracja „MARTA” Bierdzany, M. Morcinek – MTM ‘’Rolnik” Kadłub Tur. C.H. Turawa Park Zawada, J,Jaguś – Przedsiębiorstwo Transportowo – Usługowo – Handlowe Kadłub T. J, Salawa – Elektromechanika Kadłub, N. Machnik – Zakład Pogrzebowy Schodnia N. Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem oddz. Karczów, Centrala Nasienna Olesno, Kwiaciarnia „FLORMIX” Bierdzany, M.S. Matysek – Stolarstwo Kadłub Tur, N. Nowak – Tapicerstwo Ligota, Pensjonat B&B „DWOREK JANA” Bierdzany, Restauracja „ZŁOTY KŁOS” Rzędów, BS Łubniany, Kancelaria Adwokacka M. Zubrzycka – Płachta Rzędów, „NUTRENA”Borki, J. Chłond Turawa, J. Zawada – Usługi Leśne Ligota, Miśtowie – Ogrodnictwo Kotórz M. Gollombowie – Masarnia Szczedrzyk, Nadleśnictwo Olesno, G. Pyka – Przetwórstwo Mięsne Jemielnica, G. Kotarski – Piekarstwo – Ciastkarstwo Zębowice, MOJ. S.A. „Kuźnia Osowiec”w Osowcu, Koło Łowieckie Nr 5 „ODRA” Opole, G.M. Plotnik – Stolarstwo Zakrzów, Restauracja „RUCOLA”Zawa‑ da, Hipermarket „CARREFOUR” Zawada, Jagusch Maria – „MAJKA” Bierdzany, Tomasz Prządo – „SKUP ZBOŻA” Ligota, Anna Trybała – Fornol – Restauracja”RODZINNA” Nowa Schodnia, Artur Gallus, Emil Czyrnia – Foto „EMIL” Turawa, Paweł Kansy – „Zakład Elektryczny” Kadłub Turawski, Restauracja „MARCIN” Zawada, Marek Pasoń – „Usługi Ciesielskie” Suchy Bór oraz mieszkańcy wsi Ligota – wszystkim składam serdeczne podziękowanie. Sołtys wsi Ligota Turawska Danuta Matysek