Zarz¹dzanie I Edukacja
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Zarz¹dzanie i Edukacja Gospodarka przestrzenna • Urbanistyka w regionach • Wybrane zagadnienia regionu opolskiego Zarządzanie • System oświaty w regionach UE • Wiedza w przedsiębiorstwach w XXI wieku Varia • Ochrona przeciwpowodziowa • Filozofia personalistyczna NUMER 70/71 – MAJ–SIERPIEŃ 2010 – ISSN 1428-474X DWUMIESIÊCZNIK SZKO£Y WY¯SZEJ IM. BOGDANA JAÑSKIEGO Adres redakcji Dwumiesięcznik „Zarządzanie i Edukacja” ul. Elektronowa 2 03-219 Warszawa tel./fax (0-22) 676-94-85 e-mail: [email protected] Redaktor naczelny Piotr F. Borowski [email protected] Rada naukowa dwumiesięcznika „Zarządzanie i Edukacja” Piotr F. Borowski, Mirosława Czerny, Jerzy Donarski, Janusz Gudowski, Krystyna Lubomirska, Zbigniew Matkowski, Jacek Nowak, Marek Pawlak, Wojciech Sroczyński Sekretarz redakcji Zdzisław Sieczek Korekta Anna Janus, Iwona Gajny Wszystkie artykuły są recenzowane Recenzent Prof. dr hab. Mirosława Czerny dr. hab. Wiesław Dziubdziela, prof. WSH w Kielcach dr hab. inż. Wacław Gierulski, prof. Politechniki Świętokrzyskiej Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania w publikowanych tekstach skrótów i zmian ISSN 1428-474X Korekta, skład, druk i oprawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam” SPIS TREŚCI Wybrane zagadnienia z zakresu gospodarki przestrzennej Jolanta Eliza Żółtowska Pojęcie regionu w naukach geografi cznych . 5 Bożena Kaczmarska, Artur Maciąg Społeczne bariery rozwoju innowacyjności regionów . 27 Izabela Górniak, Wiesław Baran Katedry w układach urbanistycznych miast średnio- wiecznych . 49 Wiesław Baran, Jan Żmuda Uwarunkowania urbanizacji wsi w aglomeracji Opole. 73 Romuald Jończy Formy zatrudnienia ludności na obszarach wiejskich wo- jewództwa opolskiego w jego układzie przestrzennym – wnioski z badań . 85 Mariusz Głowacki, Izabella Pisarek Zanieczyszczania środowiska a planowanie przestrzenne. 115 Anna Dziewulska Funkcje terenów zielonych w mieście . 131 Wybrane zagadnienia z zakresu zarządzania Cezary Tomasz Szyjko Zarządzanie systemem oświaty w kontekście wyzwań regionalizmu europejskiego. 145 Piotr F. Borowski, Ilona Tymoszuk Znaczenie wiedzy w przedsiębiorstwach XXI wieku . 165 SPIS TREŚCI Varia Krzysztof Badora Koncepcja planistyczna ochrony przeciwpowodziowej miasta Lewin Brzeski i potencjalne skutki jej realizacji dla środowiska przyrodniczego. 177 Krzysztof Urbanek Racjowitalizm chrześcijański. Filozofi a personalistyczna Juliána Maríasa. 195 Sylwia Zawadzka Wolność człowieka w ujęciu Jana Jakuba Rousseau . 219 Jolanta Eliza Żółtowska – POJĘCIE REGIONU W NAUKACH... 5 Jolanta Eliza Żółtowska POJĘCIE REGIONU W NAUKACH GEOGRAFICZNYCH STRESZCZENIE Publikacja poświęcona jest rozważaniom nad pojęciem regionu w naukach geografi cznych. W wyniku wnikliwej analizy publikacji teoretyczno-metodycznych, zarówno klasycznych jak i współcze- snych, w tym Zgromadzenia Regionów Europy oraz źródeł prawa, podjęto próbę systemowego podejścia i przybliżenia terminów: re- gion, metoda regionalna, struktura itd., a także możliwości wyko- rzystania badań w praktyce. Słowa kluczowe: region, twórcy teorii, metody regionalne, praktyczne zastosowanie, podstawy prawne. Według defi nicji przyjmowanych w badaniach naukowych, region1 jest to wydzielony na podstawie ściśle określonych kryte- riów obszar, stosunkowo jednorodny, odróżniający się od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi, cha- 1 Słownik łacińsko-polski według słownika Hermana Mengego i Henryka Kopii, 1986, opr. K. Komaniecki, PWN, Warszawa: rěgiō, -ōnĭs – oznacza kierunek, linię, położenie lub linię graniczną, stronę świata, okolicę, obszar, zakres, krainę; Słownik wyrazów obcych, 1980, red. J. Tokarski, PWN, Warszawa. Według wymie- nionego słownika, wyraz region – pochodzi z języka łacińskiego: regio, w dopełnia- czu regionis. Oznacza obszar kraju wyróżniający się charakterystycznymi cechami (geografi cznymi, etnografi cznymi itp.) od innych obszarów; okręg, okolica, rejon, dzielnica. 6 ZARZĄDZANIE I EDUKACJA nr 70-71/2010 – maj – sierpień rakterystycznymi elementami pod względem fi zjografi cznym, et- nografi cznym, gospodarczym itp.2. Światowi twórcy teorii, związanych z zagospodarowaniem prze- strzeni antropogenicznej, wprowadzili nowatorskie założenia teo- retyczno-metodyczne do konstruowania współczesnych defi nicji i rozwoju nauki o regionach. Prawidłowości i powiązania funkcjo- nalne, występujące w tym zakresie, były tematem dzieł stworzo- nych przez: J.H.Thünena3, poszukującego racjonalnego pod wzglę- dem ekonomicznym układu stref rolniczych, wokół miasta będące- go rynkiem zbytu dla produktów rolnych; A.Webera4, autora teorii lokalizacji przemysłu; A. Predöhla5, który wprowadził do analizy przestrzennej zasadę substytucji. Zasada ta, wyrażona w wielko- ściach krańcowych (marginalnych), jest podstawą teorii równowa- gi ogólnej. Twórca teorii ośrodków centralnych W. Christaller6 po- szukiwał praw wyjaśniających formowanie się systemu osadnicze- go, a szczególnie starał się wyjaśnić zależności między liczbą, wielkością a rozmieszczeniem miast. Dzieło Augusta Löscha7 Die 2 Słownik języka polskiego, 1965, red. W. Doroszewski, PWN, Warszawa; Słownik wyrazów obcych, 1980, red. J. Tokarski, PWN, Warszawa; Słownik języka polskiego, 1981, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa; Dictionary of Geography, red. S. Mayhew, Oxford University Press, Oxford-New York – 22 sierpnia 2010 r.; Region (geografi a) – Wikipedia, wolna encyklopedia, mhtml:fi le://C:\Documents and Settings\wlasciciel\Ustawienia lokalne\Dane aplikacji… - 22 sierpnia 2010 r.; Region – Encyklopedia of Earth, mhtml:fi le://C:\Documents and Settings\ wlasciciel\Ustawienia lokalne\Dane aplikacji… – 22 sierpnia 2010 r.; Gospodarka regionalna, wgrit.ae.jgora.pl/sm/forum/download php?id=469 – 22 sierpnia 2010 r. 3 J. H. Thünen, 1921, Der isolierte Staat in Beziehung auf Landwirtschaft und Nationalökonomie, G.Fischer, Jena. 4 A. Weber, 1909, Über den Standort der Industrien. (Reine Theorie des Standorte), J.C.B.Mohr, Tybinga. 5 A. Predöhl, 1925, Das Standortsproblem in der Wirtschaftstheorie, Weltwirtschaftliches Archiv, t. 21. 6 W. Christaller, 1933, Die Zentralen Orte in Südeutschland.Eine ökono- misch-geographie Untersuchung über die Gesetzmäßigkeit der Vorbereitung und Entwicklung der Siedlungen mit städtischen Funktionen, Jena. 7 A. Lösch, 1940, Die räumliche Ordnung der Wirtschaft, G. Fischer, Jena. Tłuma- czenia na język polski dokonali K. Dziewoński i W. Lisowski, 1961, Gospodarka prze- strzenna, PWN, Warszawa. Jolanta Eliza Żółtowska – POJĘCIE REGIONU W NAUKACH... 7 räumliche Ordnung der Wirtschaft, stanowi pierwsze teoretyczne i kompleksowe wyjaśnienie funkcjonowania gospodarki prze- strzennej. Walter Isard8 stworzył na Uniwersytecie Pensylwania w Fila- delfi i Departament of Regional Sciences oraz założył stowarzy- szenie naukowe Regional Science Association. Zgodnie z podaną przez niego w 1956 roku defi nicją „regional science” – jak każda nowa dziedzina wiedzy, zajmująca się badaniem działalności czło- wieka i wzajemnego oddziaływania zachodzącego między nim a środowiskiem przyrodniczym; ogranicza się ona przy tym do po- jęciowego wyodrębnienia cech problemów, ogniskujących się wo- kół aspektu przestrzennego rozpatrywanych zjawisk9. W odróżnieniu od ekonomiki, socjologii, antropologii i nauk po- litycznych – „regional science”, podobnie jak geografi a, zajmuje się analizą położenia, aspektem przestrzennym (badanych zjawisk), biorąc w pełni pod uwagę zmienność powierzchni Ziemi i jej wy- posażenia w zasoby naturalne. W odróżnieniu jednak od geogra- fi i, antropologii i nauk politycznych – „regional science”, bardzo podobnie jak ekonomia, w mniejszym zakresie także i socjologia, kładzie szczególny nacisk na metodologię, która obejmuje: • konstrukcję modeli teoretycznych o różnym stopniu abstrak- cji, opartych na hipotezach intuicyjnych lub też na hipotezach nasuwających się na podstawie analizy zebranych materiałów empirycznych; • sprawdzenie tych modeli w oparciu o odpowiednie materiały statystyczne, ulepszenie i formułowanie na nowo tych modeli w świetle rezultatów takiej weryfi kacji10. W koncepcjach W. Isarda należy zwrócić uwagę na trzy cechy jego założeń: nowatorstwo w analizie lokalizacyjnej, operatywne 8 W. Isard, oraz D. F. Bramhall, G. A. P. Carrothers, J. H. Cumberland, L. N. Mores, D. O. Price, E. W. Schooler, 1965, Metody analizy regionalnej. Wprowadzenie do nauki o regionach (Methods of Regional Analysis: and Introduction to Regional Science), tłumaczenie: E. Vielrose, A. Wróbel, Z. Czerwieński, PWN, Warszawa, s. 605. 9 Tamże. 10 Tamże. 8 ZARZĄDZANIE I EDUKACJA nr 70-71/2010 – maj – sierpień i praktyczne cele tej analizy oraz dążenie do objęcia w niej cało- kształtu gospodarki regionalnej. Podsumowaniem tego co osiągnięto i rozważaniom nad dal- szym rozwojem nauk przestrzennych jest książka Alana G. Wilso- na – Complex spatial systems: the modelling foundations of Urban and regional analysis. Intencją autora jest przedstawienie głównych idei, które zdominowały rozwój nauki w analizowanych dziedzinach oraz opisanie procesu formowania się nowej zintegrowanej teorii miast i regionów11. Na interdyscyplinarny charakter pojęcia „region” zwra- cają uwagę Kazimierz Dziewoński12, Andrzej Wróbel13, Zby- szko Chojnicki14 i Teresa Czyż15, Stanisław Aleksandro- wicz16, Marek Koter17, Iwona Sagan18, Krzysztof Kwaśniew - 11 A. G. Wilson, 2000, Complex spatial systems: the modelling foundations of Urban and regional analysis, Prentice Hall Pearson Education, Harlow; 174 s., za R. Do- mańskim, 2001, RECENZJE, Przegląd Geografi czny, t. 73, z. 3, s. 415-418. 12 K. Dziewoński, 1961, Elementy