Aleksandra Łoś Michał Schulz Radosław Ścibior Aneta Strachecka
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
STR. 59 - 63 Aleksandra Łoś (20)/2018 Michał Schulz Radosław Ścibior Aneta Strachecka Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Biologii, Nauk o Zwierzętach i Biogospodarki ul. Akademicka 13, 20-950, Lublin e-mail: [email protected] Nowe stanowiska zadrzechni (Xylocopa spp.) (Hymenoptera: Apidae) we wschodniej Polsce New localities of carpenter bees (Xylocopa spp.) (Hymenoptera: Apidae) in Eastern Poland streszczenie abstract Pszczoły z rodzaju zadrzechnia są The genus Xylocopa represents one of (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 jednymi z największych pszczół europejs- the largest European bees. X. valga and X. vio- kich. Xylocopa valga i X. violacea występują lacea occur in a vast area that covers almost all na rozległym obszarze, który obejmuje niemal of Europe, North Africa and Asia. According całą Europę, Północną Afrykę, a także Azję. to the IUCN red list of endangered species, X. Według czerwonej listy gatunków zagrożonych valga is extinct in Lithuania and Latvia. It is IUCN X. valga wymarł na Litwie i Łotwie. critically endangered in Poland, Germany and Obecnie gatunek ten posiada status krytycznie Slovakia and threatened in Moldova, Switzer- zagrożonego wyginięciem w Polsce, Niemc- land and the Ukraine. On the other hand, the zech, Słowacji natomiast w Mołdawii, Szwajca- French population is considered stable. Po- rii i Ukrainie status zagrożonego wyginięciem. land is the northern limit for the occurrence Jako stabilne uważa się natomiast jego populacje of this bee, and by 2016 only a few cases of we Francji. Przez Polskę przebiega północna its occurrence had been recorded. The authors granica zasięgu występowania tej pszczoły, of this article have verified and described four a od XIX w. do roku 2016 odnotowano ty- new insect sightings in the Lublin region. lko kilkanaście przypadków jej stwierdzeń (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 w kraju. Autorzy niniejszego artykułu zw- Key words: Xylocopa spp., bee, Apidae, eryfikowali i opisali kolejne cztery nowe Eastern Poland, protected species. stanowiska tej błonkówki na Lubelszczyźnie. Słowa kluczowe: Xylocopa spp., pszczoły, Apidae, wschodnia Polska, gatunek chronio- ny. WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 NR 2(20)/2018 NAUKI PRZYRODNICZE 59 ALEKSANDRA Łoś, MICHAŁ SCHULZ, RADOSŁAW śCIBIOR, ANETA STRACHECKA STR. 59 - 63 Wprowadzenie (20)/2018 Podrodzina pszczół zadrzechnio- watych (Hymenoptera: Apoidea: Apidae: Xy- locopinae) składa się z dużych, osiągających do 3 cm długości gatunków o krępej budowie ciała. Ze względu na charakterystyczny wygląd zadrzechnie często mylone są z trzmielami (Apidae: Bombus) (MICHENER, 2000). W Polsce występują dwa podobne gatun- ki reprezentujące rodzaj Xylocopa – zadrzech- nia czarnoroga (X. valga) oraz zadrzechnia fiole- towa (X. violacea). Główną cechą morfologiczną pozwalającą na rozróżnienie obydwu gatunków są guzki (ilości rzędów, kształt oraz rozmieszc- zenie). Guzki pokrywają wolną przestrzeń na grzbietowej stronie goleni tylnej pary odnóży; Ryc. 1. Zadrzechnia (Xylocopa spp.). (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 u X. valga ich liczba jest większa i obejmują one znacznie większy obszar goleni niż u X. można łapać owadów nawet w celu wykonania violacea. W przypadku X. violacea samca od przyżyciowych obserwacji niezbędnych do samicy da się odróżnić po kolorze czułków. 11 identyfikacji gatunkowej. i 12 segment czułków samca X. violacea jest ce- Zadrzechnie gniazdują w otworach glastoczerwony, a u samicy czarny. U X. valga drewnianych, stąd często nazywa się je w lit- zarówno u samicy, jak i u samca czułki są czarne. eraturze anglosaskiej pszczołami-stolarzami. Ponadto u X. valga ostatni człon czułków jest Dorosłe osobniki latają od wczesnej wiosny do zaokrąglony, a u X. violacea jest zakończony późnej jesieni. Samice potrafią wydrążyć długie ostro (TERZO I IN., 2007). Niestety te ce- tunele w litym drewnie po to, aby założyć nawet chy metaliczno-fioletowych pszczół można do 12 komór lęgowych dla potomstwa (Ryc.1). zaobserwować i ocenić tylko pod binokularem. Przegrody pomiędzy komorami lęgowymi są Z tego powodu pojawiające się od czasu do wykonywane z drewnianych wiórów i próchna. czasu doniesienia o odkryciu nowych lokalizacji W każdej komorze samica składa porcję pyłku, jednego lub drugiego gatunku zadrzechni roz- a na niej pojedyncze jajo. Takie zachowanie up- poznanej na podstawie zwykłej fotografii mogą odabnia zadrzechnię do pszczół samotnic. Po (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 być oparte na błędnym oznaczeniu (Ryc.1). złożeniu jaj w gnieździe samica wykazuje jednak Dodatkowym utrudnieniem we właściwej prymitywne zachowania socjalne, pozostając identyfikacji gatunku jest ściśle regulowana wewnątrz lub w okolicach gniazda i chroniąc przez Rozporządzenie Ministra Środowiska dorastające, a nawet już dorosłe potomstwo z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony ga- przed zagrożeniami (DUNN I RICHARDS, tunkowej zwierząt kwestia odławiania, a nawet 2003; BERNARDINO I GAGLIANONE, szeroko rozumiana możliwość niepokojenia 2013). przedstawicieli fauny gatunków zagrożonych Zadrzechnia czarnoroga i fioletowa wyginięciem na danym terenie – co oznacza, że to owady powszechnie występujące w re- bez specjalnych zezwoleń wydawanych przez gionach o ciepłym, umiarkowanym lub Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska nie śródziemnomorskim klimacie, gdzie zimy są WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 60 NR 2(20)/2018 NAUKI PRZYRODNICZE NOWE STANOWISKA ZADRZECHNI (XYLOCOPA SPP.) TR (HYMENOPTERA: APIDAE) WE WSCHODNIEJ POLSCE S . 59 - 63 krótkie i łagodne, a szata roślinna obfituje w z nieodpowiadających tym pszczołom wa- (20)/2018 zdrewniałą lub krzewiastą roślinność trawiastą runków klimatycznych. Obserwowane ocieple- (BANASZAK-CIBICKA, 2006; TERZO I nie klimatu i obecność łagodnych zim mogą NIETO, 2013). X. valga i X. violacea występują przyczyniać się do powrotu tych taksonów na na rozległym obszarze, który obejmuje niemal obszar Polski. Rzadkość obserwacji zadrzechni, całą Europę, Północną Afrykę, a także Azję (po częściowe nakładanie się zasięgów populacji w Mongolię i Chiny) (ÖZBEK, 2013). W Eu- kraju, znaczne podobieństwo morfologiczne ropie jako stabilne uważa się populacje X. valga oraz prawny brak możliwości odłowu mogą we Francji. Natomiast w Polsce, Niemczech i stanowić przyczynę błędnych identyfikacji Słowacji zadrzechnie są klasyfikowane jako utrudniających właściwą ocenę stanu populacji krytycznie zagrożone, a zgodnie z klasyfikacją obydwu taksonów. Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody sta- tus zagrożonego mają także w Mołdawii, Sz- wajcarii i na Ukrainie. Według czerwonej listy Potwierdzone nowe gatunków zagrożonych zadrzechnie wymarły lokalizacje zadrzechni na Litwie oraz Łotwie (TERZO I IN., 2007). Poniżej przedstawione zostały potwi- Przez Polskę przebiega północna granica (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 erdzone stanowiska owadów z rodzaju Xyloco- zasięgu występowania zadrzechni czarnorogiej pa we wschodniej Polsce. Oznaczone na mapie i fioletowej w Europie. W ostatnich 150 latach na Ryc. 2. aż do roku 2016 odnotowano tylko kilkadziesiąt Polesie Zachodnie: przypadków obserwacji zadrzechni w naszym FC53 Wisznice (51°47’ N 23°10’ E), 6 V 2017, kraju (HUFLEJT I GUTOWSKI, 2016). 2♀ i 1♂. Martwe osobniki stwierdzono w Ginięcie owadów z rodzaju zadrzechnia otoczeniu drewnianego budynku gospodarc- na terenach Rumunii, Słowacji oraz Chorwacji zego, na którym wywieszono sztuczne miejsca związane było z ludową tradycją uzupełniania do gniazdowania w postaci wyciętych frag- diety i traktowania „czarnych pszczół z mentów pniaków wierzbowych (Schulz I żołądkami wypełnionymi miodem” jako in., 2017). słodkiej przekąski (SVANBERG I IN., 2016). Wyżyna Lubelska: Obecne zmniejszanie się populacji zadrzechni FB18 Lublin (51°26’ N, 22°60’ E), 28 VII w Europie i trwałe wycofanie się obu taksonów 2017, 1♀. Nasyp kolejowy, na kwiatach Cen- na południe kontynentu może wiązać się ze taurea scabiosa L. Schwytany przypadkowo stale malejącą liczbą drewnianych budynków, podczas odłowów trzmieli (pozwolenie nr (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 zagród, budynków gospodarczych, stodół, WPN.6401.83.2017.MPR) i po identyfikacji płotów i słupów telegraficznych, które wcześniej wypuszczony. tworzyły dogodne warunki gniazdowania dla Nizina Sandomierska: pszczół-stolarzy, a także z przycinaniem i wyp- EB82 Łysaków (50°75’N, 22°18’E), 15 VI 2016, alaniem miedz, naturalnym zanikaniem łąk kse- 1 ex. Łąka kserotermiczna. rotermicznych oraz stepów, a także usuwaniem Polesie Zachodnie: starych drzew, czy rozkładającego się drew- FB88 Wola Uhruska (51°33’ N, 23°61’ E), 7 na (BANASZAK I PIOTROWSKI, 2005; VII 2017, 3 exx. Torowisko (inf. ustna Sekuła KUŁAK I CHMIELEWSKI, 2010; TERZO W.). I NIETO, 2013). Nieliczne występowanie os- obników zadrzechni na terenie naszego kraju w przeszłości wynikało najprawdopodobniej WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 NR 2(20)/2018 NAUKI PRZYRODNICZE 61 ALEKSANDRA Łoś, MICHAŁ SCHULZ, RADOSŁAW śCIBIOR, ANETA STRACHECKA STR. 59 - 63 LUCIA I IN., 2014). W świetle światowego kryzysu dotyczącego stałego spadku (20)/2018 liczebności owadów zapylających głównym zagadnieniem związanym z obserwacjami zagrożonych wyginięciem na terenie Polski zadrzechni jest rodzaj chorób oraz pasożytów im towarzyszących. Ze względu na wpływ populacji dzikich pszczół na krajową faunę pszczołowatych oraz stanowione przez nie po- tencjalne zagrożenie epidemiologiczne powin- ny one zostać objęte monitoringiem pod kątem obecności i etiologii czynników zakaźnych. Podziękowanie Autorzy pracy pragną podziękować Ryc. 2. Mapa z lokalizacjami nowo Panu mgr Kamilowi Badurowiczowi za możliwość prowadzenia obserwacji zadrzechni (20)/2018