Opracowane wykonane przez zespół ekspertów

VGI Łukasz Łepecki

SPIS TREŚCI

WSTĘP ...... 7 PODSTAWY PRAWNE OPRACOWANIA ...... 11 Ustawa o samorządzie gminnym ...... 11 Prawo energetyczne ...... 12 Założenia...... 13 Plan ...... 18 Obowiązki przedsiębiorstwa energetycznego ...... 21 Obowiązki gminy względem przedsiębiorstw energetycznych ...... 22 ZAKRES OPRACOWANIA ...... 24 POWIĄZANIA Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI ...... 26 Europejska Karta Energetyczna: ...... 26 Strategia Europa 2020: ...... 26 Pakiet Energetyczno-Klimatyczny: ...... 26 Polityka Energetyczna Polski do roku 2030 ...... 28 Krajowy Plan Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych ...... 29 Pakiet ustaw energetycznych ...... 29 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006 – 2020 ...... 31 Program Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego ...... 31 Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii...... 32 Pogram Zrównoważonego Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Województwa Lubelskiego . 33 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego ...... 33 Strategia Rozwoju Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020 ...... 34 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Krasnostawskiego na lata 2009-2012 ...... 34 Strategia Rozwoju Gminy Kraśniczyn ...... 36 Projekt założeń do planu zaopatrzenia gminy Kraśniczyn w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (2007) ...... 37 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 40 Położenie i podział administracyjny gminy ...... 40 Uwarunkowania społeczno-gospodarcze ...... 47 STAN ZAOPATRZENIA GMINY W CIEPŁO ...... 57 Stan obecny ...... 57 Plany rozwoju ...... 59

Strona 5 z 120

STAN ZAOPATRZENIA GMINY W ENEGIĘ ELEKTRYCZNĄ ...... 60 Stan obecny ...... 60 Plany rozwoju ...... 65 STAN ZAOPATRZENIA GMINY W PALIWA GAZOWE ...... 68 Stan obecny ...... 68 Plany rozwoju ...... 69 PRZEDSIĘWZIĘCIA RACJONALIZUJĄCE UŻYTKOWNIE CIEPŁA, ENERGII ELEKTRYCZNEJ I PALIW GAZOWYCH ...... 71 Wytyczne na poziomie krajowym ...... 72 Wytyczne na poziomie wojewódzkim ...... 74 Możliwości na poziomie gminy ...... 76 ANALIZA MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA LOKALNYCH I ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII . 82 Energia wiatru ...... 83 Energia słoneczna ...... 88 Energia geotermalna ...... 95 Energia wodna ...... 99 Energia z biomasy ...... 100 Biogaz ...... 116 WSPÓŁPRACA Z INNYMI GMINAMI ...... 119

Strona 6 z 120

WSTĘP

Planowanie i realizacja zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe wymaga wypracowania kompromisu pomiędzy możliwościami gminy i lokalnego rynku energii w odniesieniu do realizacji założonych celów, a uzyskaniem zgody na ich realizację ze strony wszystkich podmiotów działających na lokalnym rynku energii, w tym konsumentów energii. Gospodarka energetyczna na szczeblu lokalnym stanowi ważne pole działania na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego gminy. Najważniejszym zadaniem gminy jest ustalenie celów społeczno-ekonomicznych, które powinna realizować, zarówno w odniesieniu do całej gospodarki gminy jak też jej gospodarki energetycznej. Cele gospodarki energetycznej gminy w wielu przypadkach przenikają się i są współzależne z celami gospodarki energetycznej państwa i regionu. Ważne jest uwzględnienie występujących w tym zakresie powiązań.

Gmina działa na rynku energii jako: • użytkownik energii w swoich obiektach komunalnych (w interesie gminy jest zużycie jak najmniejszej ilości jak najtańszej energii); • producent lub dystrybutor energii (w interesie gminy jest sprzedanie jak najwięcej i jak najdroższej energii); • regulator lokalnego rynku energii musi (w interesie gminy jest jak najlepsze reprezentowanie interesu ogółu społeczeństwa gminy i uzyskanie najlepszego z możliwych systemu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa).

Gmina powinna dążyć do: • zapewnienia niezawodnego i pełnego zaspokojenia potrzeb energetycznych odbiorców poprzez: • zadbanie o dywersyfikację źródeł zaopatrzenia w paliwa i energię, • ew. utrzymanie zapasów strategicznych, • stworzenie programu działań na wypadek sytuacji awaryjnych • stworzenie warunków do rozwoju podaży paliw i energii; • minimalizacji kosztów zaspokajania potrzeb energetycznych odbiorców poprzez:

Strona 7 z 120

• stworzenie rynku i możliwości konkurencji producentów paliw i energii, • wprowadzenie antymonopolistycznych regulacji warunków i cen dostawy paliw i energii, realizację strategii, • zaspokajanie potrzeb według zasady najmniejszych kosztów; • zmniejszenie obciążenia środowiska przyrodniczego związanego z produkcją i użytkowaniem energii poprzez: • restrukturyzację zakładów przemysłowych znajdujących się na terenie gminy, • rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i infrastruktury mniej uciążliwych dla środowiska nośników energii, • ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby; • uzyskanie społecznego przyzwolenia i poparcia dla realizacji zintegrowanych programów ekonomicznych, energetycznych i ekologicznych poprzez: • upowszechnienie informacji i decyzji odnoszących się do gospodarki energetycznej gminy, • preferowanie kierunków i rozwiązań gospodarce energetycznej tworzących nowe miejsca pracy, • rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i ich infrastruktury, • rozwijanie świadomości w zakresie efektywności energetycznej oraz edukacji ekologicznej.

Gmina powinna uwzględniać: • zmiany zapotrzebowania na ciepło (rozwój budownictwa mieszkaniowego i sektora użyteczności publicznej, tworzenie nowych i likwidacja istniejących podmiotów gospodarczych itp.); • wzrost efektywnego wykorzystania energii przez odbiorców; • postęp technologiczny w wytwarzaniu, przesyle i użytkowaniu energii; • wymagania odbiorców w zakresie komfortu; • możliwość wykorzystania lokalnych zasobów energii, w tym tych odnawialnych; • konieczność umożliwienia każdemu odbiorcy swobodnego wyboru nośnika energii.

Strona 8 z 120

Gmina powinna kierować się następującymi wytycznymi: • bezpieczeństwo zaopatrzenia w energię uzyskane poprzez: • zapewnienie zasilania według potrzeb odbiorców, • różnicowanie dostaw, • utrzymanie stanu technicznego, • możliwość modernizacji; • niskie koszty usług energetycznych uzyskane poprzez: • racjonalizowanie potrzeb energetycznych przez odbiorców, • możliwie niskie koszty/ceny dostawy paliw i energii do odbiorców, • organizację lokalnego rynku energii, • koordynację przedsięwzięć inwestycyjnych według zasady możliwie najniższych kosztów usług energetycznych; • zmniejszenie obciążenia środowiska przyrodniczego uzyskane poprzez: • planowanie poprawy środowiska według możliwie największych efektów środowiskowych, • utrzymanie standardów emisji zanieczyszczeń, • ograniczenie emisji ze źródeł niskiej emisji, • wykorzystanie lokalnych oraz odnawialnych źródeł energii; • społeczna akceptacja dla rozwoju systemów energetycznych uzyskana poprzez: • ochronę przed nieracjonalnym rozwojem systemów energetycznych, • racjonalizację popytu na energię, • komunikowanie się ze społeczeństwem.

Gmina uzyskuje: • skoordynowanie planów rozwoju lokalnych przedsiębiorstw energetycznych ze strategią rozwoju społeczno-gospodarczego gminy; • współdziałanie ze wszystkimi podmiotami lokalnych rynków paliw i energii na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; • otwarcie lokalnego rynku energii na konkurencję;

Strona 9 z 120

• zharmonizowanie i zintegrowanie działań na lokalnym rynku energii zgodnie z wymogami otoczenia prawnego.

Planowanie energetyczne pozostaje w ścisłym związku z innymi planami i strategiami rozwoju tworzonymi przez gminę, planami przedsiębiorstw energetycznych oraz innych uczestników rynku energetycznego, tj.: • studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, • miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, • strategią rozwoju gminy, • programem ochrony środowiska; • planami energetycznych operatorów sieciowych (przesyłowych i dystrybucyjnych) oraz innych przedsiębiorstw energetycznych działających na terenie gminy; • planami odbiorców ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, wspólnot mieszkaniowych, itp.

Strona 10 z 120

PODSTAWY PRAWNE OPRACOWANIA

Ustawa o samorządzie gminnym Ustawa o samorządzie gminnym stanowi, iż do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty szczególnie w kwestiach zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną oraz paliwa gazowe. 1

Art. 7 ustawy o samorządzie gminnym: 1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: 1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, 3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 4) lokalnego transportu zbiorowego, 5) ochrony zdrowia, 6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, 7) gminnego budownictwa mieszkaniowego, 8) edukacji publicznej, 9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, 11) targowisk i hal targowych, 12) zieleni gminnej i zadrzewień, 13) cmentarzy gminnych,

1 Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami; art. 7, p. 1, ust. 3.

Strona 11 z 120

14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, 15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, 16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, 17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej, 18) promocji gminy, 19) współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.), 20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Prawo energetyczne Wg ustawy Prawo energetyczne do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy: planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy, planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy, finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy. 2,3 Gmina realizuje zadania zgodnie z: 4 • miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku braku takiego planu – z kierunkami rozwoju gminy zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy; • odpowiednim programem ochrony powietrza przyjętym na podstawie art. 91 ustawy Prawo ochrony środowiska.

2 Z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych w rozumieniu przepisów o autostradach płatnych. 3 Dz. U. z 1997 r. Nr 54, poz. 348 z późniejszymi zmianami; art. 18. 4 Zmiana wprowadzona ustawą z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Dz. U. 2010 nr 21 poz. 104.

Strona 12 z 120

W orzecznictwie sądowym podkreślono, że treść art. 18 ustawy – Prawo energetyczne nie upoważnia do stwierdzenia, że ustawowym obowiązkiem gminy jest dostarczanie wspólnocie mieszkańców ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych (wyrok SN z dnia 07.02.2002 r., I CKN 1002/99). Gmina może w zakresie zadań polegających na planowaniu i organizacji zaopatrzenia w paliwa gazowe i energię podejmować działania: • bezpośrednie – tworzenie podmiotów gospodarczych, np. spółek prawa handlowego; • pośrednie – tworzenie warunków rozwoju przedsiębiorstw energetycznych za pomocą dostępnych instrumentów prawnych.

Założenia Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe to dokument o charakterze: kompleksowym i strategicznym, całościowym, długoterminowym. Przepisy prawa energetycznego nie zawierają sankcji dla władz gminy za brak planów założeń lub brak ich aktualizacji. Przyjmuje się, iż podmioty, które mają interes prawny w sporządzeniu lub aktualizacji projektu założeń, w sytuacji niewykonania lub opóźnienia w wykonaniu tego obowiązku, mogą po uprzednim wezwaniu do usunięcia naruszeń, złożyć skargę do sądu administracyjnego. Również niezadowoleni takim stanem rzeczy mieszkańcy w najbliższych wyborach mogą nie zagłosować na opieszałe władze.

Art. 19 ustawy – Prawo energetyczne: 1. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, zwany dalej „projektem założeń”. 2. Projekt założeń sporządza się dla obszaru gminy co najmniej na okres 15 lat i aktualizuje co najmniej raz na 3 lata. 3. Projekt założeń powinien określać: 1)ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 2)przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych;

Strona 13 z 120

3)możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych; 3a)możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej; 4)zakres współpracy z innymi gminami. 4. Przedsiębiorstwa energetyczne udostępniają nieodpłatnie wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) plany, o których mowa w art. 16 ust. 1, w zakresie dotyczącym terenu tej gminy oraz propozycje niezbędne do opracowania projektu założeń. 5. Projekt założeń podlega opiniowaniu przez samorząd województwa w zakresie koordynacji współpracy z innymi gminami oraz w zakresie zgodności z polityką energetyczną państwa. 6. Projekt założeń wykłada się do publicznego wglądu na okres 21 dni, powiadamiając o tym w sposób przyjęty zwyczajowo w danej miejscowości. 7. Osoby i jednostki organizacyjne zainteresowane zaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy mają prawo składać wnioski, zastrzeżenia i uwagi do projektu założeń. 8. Rada gminy uchwala założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, rozpatrując jednocześnie wnioski, zastrzeżenia i uwagi zgłoszone w czasie wyłożenia projektu założeń do publicznego wglądu.

Strona 14 z 120

Przedsiębiorstwo Samorząd Gmina energetyczne województwa

Założenia do planu Opiniowanie projektu zaopatrzenia w ciepło, założeń w zakresie energię elektryczną koordynacji współpracy Plan rozwoju w i paliwa gazowe. z innymi gminami. zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe Badanie zgodności Plan zaopatrzenia w lub energię. planów zaopatrzenia ciepło, energię w energię i paliwa elektryczną i paliwa z polityką energetyczną gazowe. państwa

Rys. Proces planistyczny w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.

Strona 15 z 120

Projekt założeń powinien określać:

Wójt ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię (burmistrz, prezydent miasta) elektryczną i paliwa gazowe;

przedsięwzięcia racjonalizujące Opracowanie projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, użytkowanie ciepła, energii elektrycznej energię elektryczną i paliwa gazowe. i paliw gazowych;

możliwości wykorzystania istniejących Opiniowanie przez samorząd województwa w zakresie nadwyżek i lokalnych zasobów paliw koordynacji współpracy z innymi gminami zgodności z polityką i energii, z uwzględnieniem energii energetyczną państwa. elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz Wyłożenie do publicznego wglądu na okres 21 dni. zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych;

Powiadomienie o wyłożeniu w sposób przyjęty zwyczajowo w danej miejscowości. zakres współpracy z innymi gminami.

Złożenie wniosków, zastrzeżeń i uwag do Uchwalenie przez Radę Gminy założeń do planu zaopatrzenia projektu założeń przez osoby i jednostki w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. organizacyjne zainteresowane zaopatrzeniem w paliwa gazowe i energię na obszarze gminy.

Rys. Proces uchwalania założeń do plau zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Strona 16 z 120

Działania gminy i działania przedsiębiorstw energetycznych winny być ze sobą skorelowane. Brak założeń do planu zaopatrzenia w paliwa gazowe i energię nie pozwala przedsiębiorstwom energetycznym racjonalnie planować rozwoju infrastruktury energetycznej:

• odbiorcy na terenie gminy, która nie opracowała projektu założeń, mogą ponosić wyższe koszty opłat przyłączeniowych; • uwzględnienie w taryfie przedsiębiorstwa energetycznego kosztów realizacji inwestycji zawartych w planie rozwoju – wpływ na poziom cen i stawek opłat.

Uchwalone przez Radę Gminy założenia do planu bezpośrednio wiążą jedynie organy gminy, nie wiążą natomiast innych podmiotów.

Wymagania odnośnie projektu: • ocena stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; • przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych; • możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych; • zakres współpracy z innymi gminami.

Posiadanie przez gminę założeń do planu zaopatrzenia w poszczególne nośniki energii, służyć ma przede wszystkim porównaniu potrzeb gminy w zakresie zaopatrzenia w te nośniki z planami rozwoju przedsiębiorstw energetycznych działających na terenie gminy.

W przypadku, gdy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wójt opracowuje projekt planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, dla obszaru gminy

Strona 17 z 120 lub jej części. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych przez Radę Gminy założeń i winien być z nim zgodny. Plan uchwalany jest przez Radę Gminy.

Plan Posiadanie planu pozwala na: • kształtowanie gospodarki energetycznej gminy w sposób optymalny i uporządkowany uwzględniając przy tym specyficzne warunki lokalne gminy; • harmonizację działań w zakresie zaopatrzenia w paliwa gazowe i energię podejmowanych bezpośrednio przez organy gminy z odpowiednimi przedsiębiorstwami energetycznymi funkcjonującymi na obszarze gminy; • uzgadnianie kierunków działań gmin i przedsiębiorstw energetycznych w zakresie rozwoju infrastruktury, w tym lokalizacji nowych źródeł wytwórczych; • uzgadnianie kierunków działań gmin i przedsiębiorstw energetycznych z interesami i potrzebami społeczności lokalnej. • łatwiejszy dostęp do środków unijnych oraz innych środków publicznych; • uzyskanie społecznej akceptacji dla rozwoju systemów energetycznych; • lepszy wizerunek i promocję gminy poprzez plany energetyczne zorientowane na zrównoważony rozwój; • przyciągnięcie inwestorów i podniesienie konkurencyjności; • zapewnienie ładu energetycznego oraz inwentaryzację infrastruktury energetycznej; • lepszy dostęp odbiorców do usług energetycznych.

Art. 20 ustawy – Prawo energetyczne:

1. W przypadku, gdy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji założeń, o których mowa w art. 19 ust. 8, wójt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, dla obszaru gminy lub jej części. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych przez radę tej gminy założeń i winien być z nim zgodny.

2. Projekt planu, o którym mowa w ust. 1, powinien zawierać:

Strona 18 z 120

1)propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wraz z uzasadnieniem ekonomicznym;

1a)propozycje w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i wysokosprawnej kogeneracji;

1b)propozycje stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej;

2)harmonogram realizacji zadań;

3)przewidywane koszty realizacji proponowanych przedsięwzięć oraz źródło ich finansowania.

3. (uchylony).

4. Rada gminy uchwala plan zaopatrzenia, o którym mowa w ust. 1.

5. W celu realizacji planu, o którym mowa w ust. 1, gmina może zawierać umowy z przedsiębiorstwami energetycznymi.

6. W przypadku, gdy nie jest możliwa realizacja planu na podstawie umów, rada gminy - dla zapewnienia zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - może wskazać w drodze uchwały tę część planu, z którą prowadzone na obszarze gminy działania muszą być zgodne.

W celu realizacji planu zaopatrzenia, gmina może zawierać umowy z przedsiębiorstwami energetycznymi. Jest to umowa cywilnoprawna regulowana przepisami prawa cywilnego.

Powinna ona zawierać co najmniej zapisy określające:

• obowiązki przedsiębiorstwa energetycznego; • sposób partycypacji gminy w działaniach przedsiębiorstwa energetycznego; • zasady odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania; • zasady rozliczeń finansowych.

Strona 19 z 120

Cele planu zaopatrzenia:

• opis celów strategicznych wynikających z obowiązującego prawa w Unii Europejskiej, prawa krajowego, regionalnego i miejscowego w połączeniu z przyjmowaną polityką energetyczną gminy; • ocena istniejącego stanu gospodarki energią na terenie gminy; • ocena wpływu aktualnego stanu gospodarki energią w gminie na inne obszary i dziedziny życia w gminie uregulowania prawne; • przewidywane trendy zmian w gospodarce energią na terenie gminy z uwzględnieniem długofalowej polityki lokalnej, regionalnej (powiat, województwo) i krajowej; • opis wybranych modeli zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na terenie gminy; • wypełnienie obowiązku wynikającego z zapisów Ustawy Prawo energetyczne i Ustawy o samorządzie gminnym; • wybór docelowego wariantu realizacji polityki gminy w zakresie gospodarki energią ocena istniejącego stanu gospodarki energią na terenie gminy; • ocena wpływu wybranego wariantu gospodarki energią na inne obszary i dziedziny życia w gminie; • ocena zgodności wybranego wariantu gospodarki energią w gminie z polityką energetyczną gmin sąsiednich, powiatu, województwa (regionu) i kraju; • model wdrożenia wybranego wariantu zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; • sposób kontroli i monitoringu w trakcie wdrażania wybranego modelu, wraz z określeniem zasad wprowadzania korekt lub zmian; • edukacja społeczna w zakresie racjonalizacji zużycia energii.

Korzyści z planu:

• Możliwość współfinansowania inwestycji energetycznych w gminie przez przedsiębiorstwa energetyczne, o ile znajdą się one w planach. Wynika to z art. 7 ustawy Prawo energetyczne, w którym określono m.in., że stawki opłat

Strona 20 z 120

za przyłączenie do sieci energetycznej mają się równać 25% średniorocznych nakładów inwestycyjnych na budowę stosownych odcinków sieci; • Możliwość pozyskiwania środków na inwestycje energetyczne, szczególnie o profilu ekologicznym, ze źródeł tzw. środków pomocowych; • Minimalizacja kosztów zaopatrzenia w nośniki energii w wyniku realizacji gminnych planów energetycznych; • Określenie na etapie planu energetycznego gminy zasięgu sieci energetycznych, ciepłowniczych i gazowych. • Stworzenie warunków do opracowania lub aktualizacji planów rozwojowych przedsiębiorstw energetycznych. • Zapewnienie prawidłowego uwzględnienia kosztów wynikających z kosztów rozwoju i modernizacji przy opracowywaniu taryf. • Określenie ekonomicznie uzasadnionych warunków przyłączenia nowych odbiorców do sieci.

Obowiązki przedsiębiorstwa energetycznego Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii sporządzają dla obszaru swojego działania plany rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe lub energię, uwzględniając miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego albo kierunki rozwoju gminy określone w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. 5

Plany przedsiębiorstw energetycznych obejmują w szczególności:

• przewidywany zakres dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła; • przedsięwzięcia w zakresie modernizacji, rozbudowy albo budowy sieci oraz ewentualnych nowych źródeł paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, w tym źródeł odnawialnych; • przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie paliw i energii u odbiorców; • przewidywany sposób finansowania inwestycji; • przewidywane przychody niezbędne do realizacji planów;

5 Art. 16 ustawy –Prawo energetyczne.

Strona 21 z 120

• przewidywany harmonogram realizacji inwestycji.

Ponadto przedsiębiorstwa energetyczne zobligowane są do współpracy z:

• przyłączonymi podmiotami polegającej na przekazywaniu im informacji o planowanych przedsięwzięciach w takim zakresie, w jakim przedsięwzięcia te będą miały wpływ na pracę urządzeń przyłączonych do sieci albo na zmianę warunków przyłączenia lub dostawy paliw gazowych lub energii; • gminami, na których obszarze przedsiębiorstwa te wykonują działalność gospodarczą – w szczególności polegającej na zapewnieniu spójności między planami przedsiębiorstw energetycznych a założeniami i planami zaopatrzenia, w tym udostępnianie planów rozwoju i przedłożenie propozycji niezbędnych do opracowania projektu założeń.

Przedsiębiorstwa energetyczne mają obowiązek udostępniać nieodpłatnie zarządowi gminy swoje plany rozwoju w zakresie dotyczącym terenu tej gminy oraz propozycje niezbędne do opracowania projektu założeń.

Obowiązki gminy względem przedsiębiorstw energetycznych Nieodpłatne przekazywanie informacji:

• odnośnie przewidywanego zakresu dostarczania paliw gazowych i energii;

• dotyczących przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie modernizacji, rozbudowy albo budowy sieci oraz ewentualnych nowych źródeł, w tym źródeł odnawialnych;

• dotyczących połączeń transgranicznych;

• dotyczących racjonalizacji zużycie paliw i energii u odbiorców.

Strona 22 z 120

Plan operatora systemu dystrybucyjnego (OSD)

Plan powinien zawierać:

• przewidywany zakres dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła; • przedsięwzięcia w zakresie modernizacji, rozbudowy albo budowy sieci oraz ewentualnych nowych źródeł paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, w tym źródeł odnawialnych; • przedsięwzięcia w zakresie modernizacji, rozbudowy lub budowy połączeń z systemami gazowymi albo z systemami elektroenergetycznymi innych państw; • przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie paliw i energii u odbiorców; • przewidywany sposób finansowania inwestycji; • przewidywane przychody niezbędne do realizacji planów; • przewidywany harmonogram realizacji inwestycji.

Plan rozwoju OSD elektroenergetycznego uwzględnia:

• plan rozwoju opracowany przez operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego lub systemu połączonego elektroenergetycznego. • miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego albo kierunki rozwoju gminy określone w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

Strona 23 z 120

ZAKRES OPRACOWANIA

Podczas powstawania niniejszego opracowania brano pod uwagę:

• charakter gminy (rodzaj i teren działania, wielkość gminy); • dostępność do sieci przesyłowych energii elektrycznej i gazu; • dostępność do scentralizowanych systemów ciepłowniczych; • działające na terenie gminy przedsiębiorstwa energetyczne; • istniejące systemy zaopatrzenia w energię na terenie gminy; • przedsiębiorstwa na terenie gminy; • sposób i rodzaj zabudowy mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej; • walory środowiskowe; • plany rozwojowe gminy; • politykę energetyczną sąsiednich samorządów lokalnych, regionu i województwa; • politykę energetyczną i środowiskową kraju i Unii Europejskiej; • uregulowania prawne; • zasoby finansowe samorządu; • programy wsparcia finansowego dla racjonalizacji gospodarki energią i ochrony środowiska; • ceny paliw i energii (monopole cenowe); • świadomość i wolę mieszkańców gminy.

Niniejsze opracowanie zakresem swym obejmuje: • ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; • przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych; • możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych

Strona 24 z 120

w kogeneracji oraz ew. zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych; • możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej; • współpracę z innymi gminami w tematyce zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.

Strona 25 z 120

POWIĄZANIA Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI

NA POZIOMIE UNII EUROPEJSKIEJ

Europejska Karta Energetyczna 6: „Ustanawia ramy dla współpracy międzynarodowej między krajami Europy i innymi krajami uprzemysłowionymi, w szczególności w celu rozwijania potencjału energetycznego krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii dla Unii Europejskiej. Protokół w sprawie efektywności energetycznej i związanych z nią aspektów ochrony środowiska ma na celu wspieranie polityki efektywności energetycznej zgodnej z zasadą zrównoważonego rozwoju, zachęcanie do bardziej efektywnego korzystania z czystszej energii oraz promowanie współpracy w dziedzinie efektywności energetycznej.” 7

Strategia Europa 2020 8: Długookresowy program rozwoju społeczno-gospodarczego Unii Europejskiej (UE), który zastąpił realizowaną od 2000 r., zmodyfikowaną pięć lat później, Strategię Lizbońską. Wśród najważniejszych wskaźników realizacji dokumentu wymieniono m. in.: „zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w porównaniu z poziomami z 1990 r.; zwiększenie do 20% udziału energii odnawialnej w ogólnym zużyciu energii; dążenie do zwiększenia efektywności energetycznej o 20%;” 9.

Pakiet Energetyczno-Klimatyczny 10 : Cele Pakietu (zwane „3 razy 20”) dotyczą: • zwiększenia do 2020 roku efektywności energetycznej o 20%; • zwiększenia do roku 2020 udziału energii ze źródeł odnawialnych do 20% całkowitego zużycia energii finalnej w UE (w przypadku Polski do 15%);

6 http://europa.eu/legislation_summaries/energy/external_dimension_enlargement/l27028_pl.htm 7 Ibid. 8 http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf 9 http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Strategia+Europa+2020 10 http://ec.europa.eu/climateaction/docs/climate-energy_summary_pl.pdf

Strona 26 z 120

• zmniejszenia do 2020 roku emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 20%, w porównaniu do 1990 roku.

W skład Pakietu wchodzi sześć aktów prawnych: • Promowanie energii ze źródeł odnawialnych. Głównym celem dyrektywy jest zapewnienie osiągnięcia celu 20% udziału OZE 11 w bilansie energetycznym UE. Projekt określa cele dla poszczególnych państw członkowskich. Dla Polski jest to 15% udział OZE w energii finalnej w 2020 roku. Dyrektywa odnosi się do trzech sektorów: produkcji energii elektrycznej, ciepła oraz transportu (biopaliwa). • Normy emisji z samochodów. Uzgodniona została propozycja ograniczenia emisji

dwutlenku węgla przez samochody do przeciętnego poziomu 120 g CO 2/km. • Specyfikacja paliw. Dyrektywa przewiduje obowiązek monitorowania poziomu emisji zanieczyszczeń związanych z produkcją i wykorzystywaniem paliw oraz ograniczeniem zanieczyszczeń o 10% do roku 2020. • Wspólne wysiłki na rzecz redukcji emisji. Projekt dyrektywy dotyczy redukcji emisji o średnio 10% z sektorów nieobjętych systemem ETS 12 : transportu, budownictwa, usług, mniejszych instalacji przemysłowych, rolnictwa oraz gospodarki odpadami. Pułapy redukcyjne są różne dla państw członkowskich. • Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla. Dyrektywa zakłada, że wszystkie nowo budowane elektrownie węglowe po 2015 roku powinny być wyposażone w instalacje CCS 13 . • Przegląd europejskiego systemu handlu emisjami. Zaproponowano wprowadzenie do ETS zamiany darmowego rozdawania emisji krajom członkowskim, na rzecz 100% licytacji na zasadzie aukcji.

11 OZE – Odnawialne Źródła Energii. 12 ETS – Europejski System Handlu Emisjami. http://ec.europa.eu/clima/publications/docs/ets_pl.pdf 13 CCS – Carbon Capture and Storage – Sekwestracja dwutlenku węgla. Oddzielania dwutlenku węgla i jego magazynowanie w celu ograniczenia emisji.

Strona 27 z 120

NA POZIOMIE KRAJOWYM

Polityka Energetyczna Polski do roku 2030 14

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 roku. Zgodnie z nim udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku 2030. Planowane jest także osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw. Ważnym elementem systemu odnawialnych źródeł energii będzie budowa farm wiatrowych na morzu, które są bardziej efektywne od tych działających na lądzie. Ponadto Rada Ministrów zobowiązała wszystkich uczestników procesu do podjęcia intensywnych działań w celu przygotowania warunków do wdrożenia programu energetyki jądrowej w Polsce w zgodzie z wymogami zaleceniami sprecyzowanymi w dokumentach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej.

Podstawowe kierunki polskiej polityki energetycznej: • poprawa efektywności energetycznej, • wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, • dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, • rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, • rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, • ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko, • działania wspomagające, • system wdrażania polityki energetycznej.

Główne cele polskiej polityki energetycznej: • wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych,

14 http://www.mg.gov.pl/files/upload/8134/Polityka%20energetyczna%20ost.pdf

Strona 28 z 120

• osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji, • ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw tak, aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną, • wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa, • zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej, opartej na lokalnie dostępnych surowcach.

Krajowy Plan Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych 15 Rada Ministrów przyjęła dokument 7 grudnia 2010 r. Jest on realizacją zobowiązania wynikającego z art. 4 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.

Krajowy cel na 2020 rok:

• produkcja łączna energii z OZE – 15,5%, • produkcja ciepła z OZE – 17,05%, • produkcja energii elektrycznej z OZE – 19,13%, • produkcja zielonej energii w transporcie – 10,14%.

Pakiet ustaw energetycznych „Efektywny system wsparcia produkcji zielonej energii oraz ochrona wrażliwych odbiorców energii elektrycznej i gazu ziemnego to główne rozwiązania, które wprowadzą nowe ustawy prawo energetyczne, prawo gazowe i o odnawialnych źródłach energii. Pakiet regulacji

15 http://www.mg.gov.pl/node/12111

Strona 29 z 120 opracowanych przez Ministerstwo Gospodarki zaprezentował wicepremier Waldemar Pawlak 22 grudnia 2011 r. podczas konferencji Nowa energia w prawie.” 16 • Projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii 17 , • Projekt ustawy Prawo gazowe 18 , • Projekt ustawy Prawo energetyczne 19 .

Ustawy obowiązujące: • Prawo Energetyczne 20 , • O Efektywności Energetycznej 21 , • Prawo Ochrony Środowiska 22 , • O udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 23 , • O odpadach 24 , • Prawo Geologiczne i Górnicze 25 .

16 http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Energetyka/Pakiet+ustaw+energetycznych 17 http://bip.mg.gov.pl/node/15168 18 http://bip.mg.gov.pl/node/15167 19 http://bip.mg.gov.pl/node/15166 20 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970540348 21 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20110940551 22 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20010620627 23 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20081991227 24 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20010620628 25 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20111630981

Strona 30 z 120

NA POZIOMIE WOJEWÓDZKIM

Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006 – 2020 Tom I 26 wraz z aneksem 27 oraz Tom II 28 Dokument opisujący główne cele strategiczne w zakresie elektroenergetyki dla województwa lubelskiego, tj. „zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, rozumiane jako pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska” oraz „podniesienie sprawności technicznej źródeł i sieci oraz dostosowanie do norm europejskich i wymagań ekologicznych”.

Szczególną uwagę zwraca się na zasoby biomasy 29 . Kultura rolna województwa, rozdrobnienie gospodarstw oraz duży odsetek gruntów odłogowych i ugorów mogą stać się przyczyną „pozyskiwania biomasy na cele energetyczne”. Ponadto „zaleca się wykorzystanie energii słonecznej w sezonie letnim do podgrzania ciepłej wody użytkowej i w suszarnictwie”. Zwrócono uwagę na „niski stan techniczny sieci i urządzeń energetycznych średniego i niskiego napięcia (szczególnie na obszarach wiejskich)”.

Przewiduje się „wsparcie produkcji energii w procesie kogeneracji oraz ze źródeł ekologicznie czystych, promocję nowoczesnych technik konwersji produktów rolnych na wysokowydajne nośniki energetyczne” .

Program Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego 30

„Celem Programu Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego jest głównie ocena występujących problemów i potrzeb, jak również propozycja kierunków rozwoju energetyki na obszarze województwa lubelskiego, przy uwzględnieniu polityki energetycznej i ekologicznej państwa oraz potrzeb rozwoju gospodarczego regionu”.

26 http://www.lubelskie.pl/index.php?pid=1093 27 http://www.bip.lublin.pl/um/upload/pliki/2Aneks.doc 28 http://www.plan.lubelskie.pl/Tom_2/Roz2_02.htm 29 Cz. I „Uwarunkowania i diagnoza stanu wyjściowego”, rozdział III „Atrakcyjność i spójność terytorialna”. 30 http://www.bpp.lublin.pl/oprac1/energetyka.prog/energetyka.pdf

Strona 31 z 120 priorytetowe cele szczegółowe: • pełne zaspokojenie obecnych i przyszłych potrzeb odbiorców na media energetyczne, • osiągnięcie niezawodności i podniesienie jakości dostaw energii, • racjonalne użytkowanie energii, • wyrównanie poziomu zaopatrzenia w media energetyczne obszarów wiejskich i miejskich, • zwiększenie udziału odnawialnych źródeł w produkcji energii.

Zwrócono uwagę na bezpieczeństwo energetyczne regionu. Wskazano na duże zagrożenie wynikające z posiadania najuboższej w kraju infrastruktury energetycznej. Podkreślono brak zasilania drugostronnego niektórych głównych stacji zasilających 110/SN, co w przypadku awarii uniemożliwia dostawę energii elektrycznej dużej grupie odbiorców. Wpisując się w ogólny i wszędzie zapisany model rozwoju OZE na Lubelszczyźnie proponuje się rozwój energetyki odnawialnej głównie na bazie biomasy i biogazu. W scenariuszach dotyczących ciepłownictwa wymieniono wszystkie elementy z sektora OZE i EE, jakie mogą być stosowane, jednak tylko informacyjnie, bez analizy ich wpływu na rozwój energetyki ciepłowniczej w województwie lubelskim.

Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego 31

Dokument najszerzej opisujący sektor OZE na terenie województwa lubelskiego. Wskazano na teoretycznie możliwe do wykorzystania lokalizacje dla niektórych z tych źródeł lub tereny o najwyższym potencjale, na których może być realizowana większa liczba projektów z danej dziedziny OZE. Poza wskazaniami odnoszącymi się do potencjałów i szans rozwojowych, wymieniono również zagrożenia (m. in. środowiskowe), które mogą blokować rozwój sektora OZE. Szeroko przedstawione zostały kwestie prawne regulujące rynek OZE.

31 http://www.bpp.lublin.pl/oprac1/oze/prognoza.pdf

Strona 32 z 120

Pogram Zrównoważonego Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Województwa Lubelskiego 32 Tom I i II Dokument opracowany przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa 33 . Produkcja roślinna przeznaczona na cele energetyczne powinna dodatkowo zagwarantować:

• „tworzenie nowych miejsc pracy w rolnictwie, w przemyśle wytwarzającym urządzenia i produkującym energię, • pełniejsze wykorzystanie potencjału produkcyjnego rolnictwa, w tym zagospodarowanie części gruntów ugorowanych i odłogowanych oraz pełniejsze wykorzystanie maszyn i urządzeń, będących w dyspozycji rolnictwa, • wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez powstanie małych przedsiębiorstw, zajmujących się obrotem biopaliwami oraz ich przetwarzaniem, • redukcję emisji gazów cieplarnianych (według dotychczasowego stanu wiedzy różne biopaliwa zmniejszają ją od 60 do 80%, w porównaniu z paliwami kopalnymi)” .

Proponuje się przeznaczenie gruntów odłogowanych na „produkcję biomasy na cele energetyczne, a głównie biopaliw stałych” 34 oraz uprawy „specjalnych gatunków roślin na cele energetyczne na użytkach rolnych”.

Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego (RSIWL) 35 Przedsiębiorstwa z regionu bez wsparcia zewnętrznego nie są gotowe do podejmowania ryzyka związanego z „innowacjami o wyższym poziomie technologicznym oraz szerszym zasięgu geograficznym”, w tym związanych z zaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Bez wsparcia instytucjonalnego na poziomie województwa, powiatu, czy gminy oraz konkretnych programów pomocowych (finansowych i B+R 36 ) mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa nie poradzą sobie samodzielnie z wprowadzaniem nowych rozwiązań technologicznych i technicznych w tych dziedzinach.

32 http://www.lubelskie.pl/img/userfiles/files/PDF/PZRRIOW.pdf 33 http://www.iung.pulawy.pl/ 34 „Na cele energetyczne może być wykorzystywane około 500 tys. ton słomy zbożowej”. 35 http://ris.lubelskie.pollub.pl/strategia/StrategiaRIS.pdf 36 B+R – badawczo - rozwojowe

Strona 33 z 120

NA POZIOMIE POWIATOWYM

Strategia Rozwoju Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020 37

• „Liczba ludności korzystającej z sieci gazowej w powiecie krasnostawskim stopniowo wzrasta. Na terenach miejskich z sieci korzysta około 65% gospodarstw domowych, a na terenach wiejskich blisko 35%. Rozbudowa sieci gazowej jest procesem dość powolnym, o czym świadczy tempo rozbudowy – około 5 km w ciągu trzech lat.”38 • „Ze względu na źródło pozyskania, najwięcej energii cieplnej sprzedawane jest z własnych kotłowni na cele komunalno-bytowe, a w dalszej kolejności ze źródeł obcych.”39

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Krasnostawskiego na lata 2009- 2012 40 • „Na terenie powiatu krasnostawskiego istnieje 11 kotłowni, a długość sieci cieplnej przesyłowej wynosi 6,9km. Długość sieci cieplnej połączeń do budynków i innych obiektów wynosi 10,8 km. Do spółdzielni mieszkaniowych przynależy 1 kotłownia, a długość sieci cieplnej przesyłowej 3,3 km. Długość sieci cieplnej połączeń do budynków i innych obiektów wynosi 4,0 km. Powszechnymi nośnikami energii cieplnej w gospodarstwach domowych powiatu są: drewno i trociny, rzadziej węgiel.”41 • W celu zmniejszenia ilości zużywanej energii, a tym samym zmniejszenia ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do atmosfery powstających przy produkcji energii cieplnej, prowadzone są na szeroką skalę prace termomodernizacyjne budynków, zarówno mieszkalnych, jak i biurowych.

37 http://www.krasnystaw-powiat.pl/grafika/strategia20082020.pdf 38 Ibid. 39 Ibid. 40 http://www.krasnystaw-powiat.pl/prawo/sesje/u_2010_000253_z01.pdf 41 Ibid.

Strona 34 z 120

• „Długość sieci czynnej w powiecie krasnostawskim ogółem wynosi 420 742 m, długość sieci przesyłowej wynosi 62 916 m. Długość czynnej sieci rozdzielczej w powiecie wynosi 357 826 m. Ilość podłączonych budynków wynosi 5 259, gdzie korzysta z nich 6 998 gospodarstw domowych. Większość gospodarstw w powiecie nie jest wyposażony w sieć gazową. Wobec braku sieci gazu przewodowego mieszkańcy powiatu korzystają z gazu propan-butan, dystrybuowanego w butlach. W powiecie krasnostawskim z gazu sieciowego korzysta 20 000 osób. W powiecie krasnostawskim 29,2% z ogółu społeczności jest podłączonych do sieci gazowej, z czego w miastach korzysta z niej 71,1% a na wsi zaledwie 12,8% ludzi.”. 42 • „W powiecie krasnostawskim jest 7754 odbiorów energii elektrycznej na niskim napięciu w gospodarstwach domowych w miastach, którzy zużywają 11 889 MWh energii elektrycznej na niskim napięciu. ” 43 • Na terenie powiatu krasnostawskiego występują w znaczącej ilości materiały do produkcji biopaliw typu: słoma, drewno oraz możliwości rozwoju upraw do produkcji biopaliw (np. rzepak, wierzba energetyczna). Natomiast nie jest w pełni wykorzystywany potencjał hydroenergetyczny rzek. 44

42 Ibid. 43 Ibid. 44 Ibid.

Strona 35 z 120

NA POZIOMIE GMINY

Strategia Rozwoju Gminy Kraśniczyn 45

W śród szans rozwoju gospodarczego gminy wymienia się m. in. rozwój produkcji odnawialnych źródeł energii (szczególnie z biomasy).

Ciepłownictwo:

• Na terenie gminy nie ma całościowo zorganizowanej gospodarki w zakresie zaopatrzenia i pokrycia potrzeb cieplnych zarówno mieszkańców jak i przemysłu. Powyższe potrzeby pokrywane są z lokalnych źródeł ciepła – kotłownie wbudowane, zakładowe, przemysłowe (węglowe lub gazowe), bądź tradycyjne ogrzewanie piecowe. W związku z wprowadzaniem przyśpieszonego procesu termomodernizacji obiektów i doprowadzenia do energetycznych standardow europejskich zachodzi konieczność dostosowania parametrów technicznych i eksploatacyjnych do zmieniających się potrzeb odbiorców. To wymaga zwiększonych nakładów w celu ograniczenia strat ciepła i ciągłego poprawiania efektywności energetycznej.

Energia elektryczna:

• Obszar gminy zasilany jest ze stacji elektroenergetycznej zlokalizowanej na terenie gminy Krasnystaw. Gmina Kraśniczyn jest w całości zelektryfikowana.

• Większość miejscowości posiada oświetlenie uliczne lecz nie jest ono w pełni kompletne. Na dzień dzisiejszy dwie miejscowości tj. Kol. Bończa i Zalesie nie posiadają oświetlenia ulicznego.

Gazyfikacja:

Aktualnie na obszarze Gminy znajduje się sieć rozdzielcza gazowej z przyłączami, która obejmuje 10 sołectw: Kraśniczyn, Brzeziny, Kol. Surhów, Majdan Surhowski, Stara Wieś,

45 Źródło: Urząd Gminy Kraśniczyn.

Strona 36 z 120

Surhów, Wolka Kraśniczyńska, Zastawie, Sułów, Łukaszówka, tj. 50% ogółu gospodarstw. W miejscowościach gdzie brak jest sieci gazowej, a są to przeważnie miejscowości o zabudowie kolonijnej mieszkańcy korzystają z gazu w butlach. W wyniku gazyfikacji wykonano modernizację 4 kotłowni węglowych na gazowe.

Projekt założeń do planu zaopatrzenia gminy Kraśniczyn w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (2007) 46

Ciepło:

W Gminie Kraśniczyn podstawą zaopatrzenia i pokrycia potrzeb cieplnych (budynków użyteczności publicznej, drobnych zakładów usługowo-przemysłowych i gospodarstw domowych) są indywidualne lokalne źródła ciepła – kotłownie wbudowane, zakładowe oraz tradycyjne ogrzewanie piecowe w zabudowie mieszkalnej. Charakterystyka zabudowy nie pozwala na zastosowanie kotłowni (zbiorczego źródła wytwarzania ciepła), która dostarczałaby ciepło magistralą na użytek odbiorców. Z powodu bardzo dużych kosztów inwestycyjnych oraz wysokich kosztów eksploatacji takiej sieci, nie przewiduje się w najbliższych latach budowy ciepłowni zbiorczej na terenie gminy. Paliwem wykorzystywanym do wytwarzania ciepła i ciepłej wody użytkowej w gospodarstwach domowych jest obecnie w przeważającej części węgiel kamienny, drewno oraz gaz sieciowy.

Energia elektryczna: • Podstawą zaopatrzenia miejscowości gminy jest napowietrzno kablowa sieć średniego napięcia SN 15 kV. • Zasilanie poszczególnych gospodarstw oraz drobnego przemysłu i usług odbywa się głównie ze słupowych stacji transformatorowych 15/04 kV. • Zgodnie z oceną operatora, stan sieci elektroenergetycznej w gminie należy uznać za zadowalający. • Infrastruktura elektroenergetyczna nie wymaga reelektryfikacji.

46 Ibid.

Strona 37 z 120

• Może wystąpić jedynie konieczność dobudowy nowych stacji transformatorowych oraz krótkich odcinków sieci w celu zaopatrzenia w energię elektryczną odbiorców końcowych na terenach nowej zabudowy mieszkaniowej i rekreacyjnej. • Nie jest obecnie konieczna również modernizacja układu zasilania. W przypadku znaczącego nagłego wzrostu zapotrzebowania mocy dla indywidualnego odbiorcy każdy przypadek należy rozpatrywać oddzielnie. Pod uwagę należy brać moc zainstalowanego transformatora w stacji, odległość punktu o zwiększonym poborze mocy od stacji transformatorowej oraz przekrój przewodów roboczych w obwodzie zasilającym danego odbiorcę. • Szczególnie ważne pod względem bezpieczeństwa energetycznego jest to, że rezerwa mocy stacji transformatorowych w gminie wynosi 3,4 MVA, co stanowi około 70% łącznej mocy zainstalowanych transformatorów. W takim przypadku nagły wzrost zapotrzebowania na energię nie powoduje konieczności kosztownych inwestycji, a jedynie zwiększenie przekroju przewodów roboczych w obwodzie zasilania. • Pamiętać należy, że 92% linii nn 0,4kV zlokalizowanych w gminie Kraśniczyn jest liniami typu napowietrznego. Głównym problemem związanym z siecią napowietrzną niskich napięć są spadki napięcia na końcach obwodów oraz wrażliwość tychże sieci na warunki atmosferyczne i otoczenie ożywione. Alternatywnym rozwiązaniem tego problemu jest wykonywanie sieci nn o znacznie większych przekrojach kabla w systemie sieci kablowych podziemnych lub napowietrznych izolowanych. • Ewentualne spadki napięcia powodowane są znaczną odległością usytuowania transformatora 15/04kV od odbiorcy końcowego. Rozwiązaniem tego problemu jest skrócenie obwodów zasilania. • Charakterystyka gminy pokazuje, że w jej obrębie rozwój budownictwa mieszkaniowego oraz drobnej wytwórczości jest znikomy (co spowodowane jest odpływem ludności i nieustannym zmniejszaniem się jej liczby),co z kolei nie powoduje presji zapotrzebowania na energię i koniecznej w związku z tym rozbudowy i modernizacji układu zasilania.

Strona 38 z 120

Gaz: • Cały obszar gminy Kraśniczyn obsługiwany jest przez Karpacką Spółkę Gazownictwa Oddział Zakład Gazowniczy w Lublinie i zaopatrywana jest jednostronnie ze stacji

• redukcyjno-pomiarowej I ° Surhów. • W najbliższym czasie nie jest planowana rozbudowa ani modernizacja istniejącej sieci gazowej na terenie gminy Kraśniczyn.

Plany rozwojowe gminy pokrewne z tematem powyższych opracowań: • Zrealizowane zostaną inwestycje proekologiczne. • Kontynuowane będą inwestycje w zakresie uzbrojenia terenu w infrastrukturę techniczną. • Nastąpi wzrost liczby i rozwój małych oraz średnich przedsiębiorstw, w tym zwłaszcza takich, które dają miejsca pracy poza rolnictwem. • Wykorzystane zostaną wszelkie możliwości pozyskania funduszy przez gminę – od nisko oprocentowanych kredytów, pożyczek do funduszy pomocowych i strukturalnych Unii Europejskiej. • Utrzymywać się będzie dobry stan środowiska naturalnego.

.

Strona 39 z 120

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Kraśniczyn jest gminą wiejską o charakterze rolniczym. Główną funkcją gminy jest rolnictwo, ponad 70 % mieszkańców gminy związana jest z rolnictwem.

POŁOŻENIE I PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY GMINY Gmina Kraśniczyn położona jest w mezoregionie Działy Grabowieckie stanowiącym obszar wschodniej cześć Wyżyny Lubelskiej.

Gmina wiejska w województwie lubelskim, w powiecie krasnostawskim. Powierzchnia administracyjna gminy wynosi 110,02 km 2 ha. Siedzibą gminy jest Kraśniczyn. W skład gminy wchodzą miejscowości: Anielpol, Bończa, Bończa-Kolonia, Brzeziny, Chełmiec, Czajki, Drewniki, Franciszków, Kraśniczyn, Łukaszówka, Majdan Surhowski, Olszanka, Pniaki, Stara Wieś, Surhów, Surhów-Kolonia, Wolica, Wólka Kraśniczyńska, Zalesie, Zastawie.. Gmina oddalona jest od Lublina o ok. 65 km. Sąsiaduje z gminami: Grabowiec, Izbica, Krasnystaw, Leśniowice, Skierbieszów, Siennica Różana, Wojsławice

Rys. Zabudowa gminy Kraśniczyn .47

47 Materiały własne.

Strona 40 z 120

WARUNKI GLEBOWE, WODNE I KLIMATYCZNE

Gleby: 48

Na obszarze gminy Kraśniczyn występuje małe zróżnicowanie warunków glebowych. Ponad 95% powierzchni zajmowanych gruntów ornych to gleby dobre i bardzo dobre.

Klasa II IIIa IIIb IVa IVb V VI % 3,9 42,7 31,7 16,7 3,9 1 0,1 Tab. Klasyfikacja bonitacyjna gleb na gruntach ornych w gminie Kraśniczyn. 49

• Do najlepszych gleb pod względem uprawy na obszarze gminy zalicza się te wytworzone z lessów. Są to bielicowe pszenne i brunatne zaliczane do II kompleksu przydatności rolniczej. Zalęgają one wyspowo w okolicach wsi: Bończa, Olszanka, Czajki, Stara Wieś, Surhów i Kolonia Surhów. • Największy procentowy udział ogólnej powierzchni użytków rolniczych maja gleby brunatne wytworzone z lessów II i IV klasy bonitacyjnej, pszenne dobre i pszenne żytnie. • Bardzo dużym problemem obszaru gminy jest erozja występująca na glebach lessowych zbudowanych z pyłów. • Oprócz lessów w na terenie gminy występują rędziny – gleby bielicowe najsłabsze pod względem użytkowania rolniczego zajmujące znikomy procent gruntów ornych. Należące do kompleksu żytnio-ziemniaczanego słabego V klasy bonitacji, spotykane w rejonach wsi: Stara Wieś, Majdan Surhowski, Kol. Bończa i Łukaszówka. • W dolinie Wojsławki i dolinkach bocznych rozciągają się użytki zielone.

Klasa II III IV V VI % 0,9 32,6 44,5 18,3 3,8 Tab. Klasyfikacja bonitacyjna gleb na użytkach zielonych w gminie Kraśniczyn. 50

48 Źródło: Urząd Gminy Kraśniczyn. 49 Ibid.

Strona 41 z 120

• Największy udział mają użytki zielone średniej wartości i dość dobrych warunkach dla produkcji paszy występujące na glebach mułowo-torfowych i czarnych ziemiach III i IV klasy bonitacji • Gmina pod względem geologicznym położona jest na pograniczu dwóch struktur geologicznych tj. krystalicznej platformy wschodnioeuropejskiej i niecki brzeżnej należącej do struktur Europy Środkowej. • Na skałach paleozoicznych zalegają osady mezozoiczne – jury i kredy. • Główna role w budowie geologicznej odgrywają skały górnej kredy – wykształcone jako margle, opoki lub kreda pisząca. Skały te różnią się miedzy sobą odpornością na procesy krasowienia w zależności od zawartości węglanu wapnia i krzemionki. Skały o dużej zawartości węglanu wapnia, a małej ilości krzemionki na przykład kreda pisząca są mało odporne na wietrzenie i ulęgają silnej degradacji. Współcześnie tworzą one obniżenia z aktualnymi procesami krasowymi. • Skały kredowe są przykryte osadami czwartorzędowymi o różnej miąższości lub występują na powierzchni terenu. Najgłębiej skały kredowe znajdują się w dolinie Wojsławki i zalegają na głębokości około 20-40 m p. p. t. Na powierzchni terenu kreda występuje w rejonie Sułowa, Anielpola, Franciszkowa i Kol. Chełmiec. • Wśród utworów czwartorzędowych największą rolę odgrywają lessy osadzone w plejstocenie, w okresie zlodowacenia bałtyckiego w wyniku akumulacji eolicznej. Wykształciły się w postaci pyłów, pyłów piaszczystych, lokalnie piasków gliniastych. Osiągają zróżnicowane miąższości od 1 do ponad 20 m. Największe miąższości lessów występują na północ od doliny Wojsławki oraz w południowo-wschodniej części gminy. Zwarte kompleksy lessowe pokrywają ok. 75% ogólnej powierzchni gminy. • W rejonie wsi Brzeziny, Kol. Chełmiec i Chełmiec występują czwartorzędowe piaski, piaski gliniaste i żwiry o nieokreślonej genezie o miąższości do 4,5 m. • W obrębie tarasów nadzalewowych doliny Wojsławki znajdują się utwory czwartorzędowe aluwialne drobne i średnie lokalnie gliniaste i pylaste o miąższości ponad 4,5 m.

50 Ibid.

Strona 42 z 120

• Dolina rzeki Wojsławki jest obszarem akumulacji utworów holoceńskich organicznych (namuły i torfy) oraz deluwialnych (piaski i pyły). Miąższość tych utworów wynosi maksymalnie do kilku metrów. • Wartość rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy jest wysoka.

• Gmina Kraśniczyn to obszar nasilenia erozji gleb, na którą podatne są gleby lessowe, dlatego poważnym problemem dla rolnictwa jest sprawa przeciwdziałania erozji.

• Przeciwdziałanie erozji wąwozowej polega na zalesianiu bocznych odgałęzień wąwozów głównych. Obszar powyżej górnych krawędzi wąwozów o szer. 3 m należy wyłączyć spod uprawy i zadrzewić, co pozwoli zapobiec penetracji wody płynącej wzdłuż bruzd polnych. Wąwozy główne nie powinny być zalesiane. • Dla przeciwdziałania erozji wszystkie lasy na terenach zagrożonych erozją winny być uznane jako pełniące funkcje glebochronne i w miarę realnych możliwości zwiększać ich powierzchnię.

Wody powierzchniowe:

• Hydrograficznie gmina Kraśniczyn położona jest w zlewni Wisły, w dorzeczu Wojsławki, która jest prawobrzeżnym dopływem Wieprza. • Wojsławka o długości całkowitej 32,1 km przepływa przez teren gminy równoleżnikowo ze wschodu od źródła w miejscowości Wojsławice, na zachód. Odwadnia ona obszar Działów Grabowieckich o powierzchni 283 km 2 i południowego skłonu Pagórów Chełmskich, a uchodzi do Wieprza na terenie Krasnegostawu. Zlewnię rzeki charakteryzuje niska lesistość oraz spadki podłużne i poprzeczne. Wody Wojsławki docelowo powinny odpowiadać II klasie czystości. • W rejonie wsi Brzeziny wpływa do Wojsławki lewobrzeżny ciek – Milutka, posiadający przebieg z południowego-wschodu na północny-zachód. Podobny przebieg ma ciek bez nazwy we wschodniej części gminy, którego ujście do Wojsławki znajduje się w Kolonii Bończa. • Wojsławka płynie w typowej dolinie rzecznej o przekroju litery „U”. Zbocza doliny są strome, a dno płaskie i zabagnione. Rzeka na całej długości posiada niewielkie przepływy jednostkowe i bardzo ubogą sieć dopływów. Charakteryzuje się

Strona 43 z 120

wezbraniami w okresie letnim (lipiec, sierpień) i wczesnowiosennym (roztopy pokrywy śnieżnej), ustabilizowanymi stanami w okresie wiosny i jesieni oraz niżówkami zimowymi. • W Kolonii Bończa, w dnie doliny Wojsławki znajdują się stawy rybne. • W Wojciechowie znajduje się jezioro, jego brzegi porośnięte są szuwarami. • Wody powierzchniowe występują sporadycznie w rowach melioracyjnych w dnie doliny Wojsławki. Istnieją także zagłębienia bezodpływowe, które okresowo po intensywnych opadach lub roztopach zostają wypełnione wodą. Na północ od Kol. Bończa woda w zagłębieniach tego typu utrzymuje się w niektórych latach aż do końca czerwca. Na zboczach doliny Wojsławki przy przecięciu warstwy wodonośnej znajdują się liczne źródła. Ze względu na duże spadki terenu po ulewnych deszczach występuje zjawisko okresowego spływu wód powierzchniowych. • Koncentracja spływu wód opadowych odbywa się głównie w licznych suchych dolinkach.

Wody podziemne:

• Wody podziemne występują w dwóch typach utworów: czwartorzędowym i kredowym. • W dolinie Wojsławki, w obniżeniach terenu i bocznych dolinkach wody podziemne występują w utworach czwartorzędowych. Głębokość zalegania tych wód jest niewielka, ok. 3 m, zależna od poziomu wody w rzece i spływu powierzchniowego z sąsiednich terenów oraz od opadów atmosferycznych. Roczne wahania wód podziemnych są dość duże i wynoszą ok. 3 m. Wody tego poziomu narażone są na zanieczyszczenia i często nie odpowiadają normom przewidzianym dla wody pitnej. • Wody gruntowe typu szczelinowo-warstwowego znajdują się w skałach kredowych. Wody tego poziomu występują w krasowiejących marglach lub w szczelinach niekrasowiejących opok na głębokościach większych, przekraczających 10 m. Poziom tych wód zalega na głębokości 10-30 m p .p. t., a w niektórych rejonach poniżej 50 m

Strona 44 z 120

p. p. t. Roczne amplitudy wahań zwierciadła wód kredowych są niewielkie, rzędu 0,5- 1,0 m. • Gmina Kraśniczyn objęta jest zasięgiem Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 407 Chełm-Zamość.

Klimat:

• Pod względem regionalizacji klimatycznej gmina Kraśniczyn położona jest w lubelsko- chełmskiej dziedzinie klimatycznej obejmującej województwo lubelskie. • Klimat obszaru gminy kształtuje się pod wpływem polarnych mas powietrza pochodzenia morskiego (66 %) i kontynentalnego(24 %). Stanowią one 90% wszystkich mas powietrza napływającego na ten jej teren. Przeważają wiatry południowo- zachodnie (24 %) i zachodnie (15 %). Najmniejszy udział w ogólnej częstości mają wiatry północne. Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3,19 m/s. • Usłonecznienie gminy należy do najwyższych wartości w regionie lubelskim i średnio wynosi 1650 [h/rok]. Jest to obszar najkorzystniejszych warunków do rozwoju energetyki słonecznej o potencjalnej energii użytecznej powyżej 950 kWh/m 2. • Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,8 °C, przy czym średnia temperatura najzimniejszego miesiąca (lutego) wynosi -4,3 °C, a średnia miesiąca najcieplejszego (lipca) wynosi 19,6 °C. • Suma roczna opadu wynosi 558,5mm, a średnia roczna opadów wynosi 46,5mm. • Cecha charakterystyczną tego obszaru jest dość długi okres wegetacyjny (ok. 216) dni i stosunkowo późno występujące (aż do maja) przymrozki wiosenne. Suma opadów w okresie wegetacyjnym wynosi 360 mm. Przeciętnie w roku notuje się 150 dni z opadem. Maksimum opadów przypada z reguły na lipiec, minimum na schyłek zimy lub początek wiosny. • Czas trwania zimy wynosi średnio od 80 do 100 dni w roku. • Najwyższa wilgotność powietrza występuje zimą (84 %), a najniższa latem (56 %).

Strona 45 z 120

Rys. Pokrycie terenu gminy Kraśniczyn .51

51 Materiały własne.

Strona 46 z 120

UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZE

LUDNOŚĆ

Na koniec 2011 r. gmina liczyła 4112 mieszkańców. Przyrost naturalny kształtował się na poziomie ujemnym, jak również saldo migracji. 52 W gminie następuje stały, systematyczny spadek ludności o około 30-50 osób rocznie Z analiz demograficznych wynika, że do roku 2015 nastąpi w gminie spadek ludności do poziomu około 3900 osób. 53

BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE

Podstawową sieć osiedleńczą gminy stanowi zabudowa zagrodowa wykształcona głównie w oparciu o istniejącą sieć drogową. Funkcją uzupełniającą jest zabudowa jednorodzinna realizowana na działkach wydzielonych w enklawach zabudowy zagrodowej.

Na terenie gminy znajduje się ok. 1500 mieszkań. 54 Średnio na jedną osobę przypada ok. 29,5 m 2 powierzchni mieszkalnej przy średniej wielkości mieszkania ok. 77 m 2. 81,3 % mieszkań podłączonych jest do sieci wodociągowej, 37,7% posiada centralne ogrzewanie, a gaz sieciowy ponad 10 %.

GOSPODARKA

Rynek pracy:

Na dzień 31 grudnia 2011 roku działały na terenie gminy 153 podmioty gospodarki narodowej 55 :

• 142 podmioty działały w sektorze prywatnym, • 95 podmiotów to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą,

52 http://demografia.stat.gov.pl/BazaDemografia/Tables.aspx 53 Źródło: Urząd Gminy Kraśniczyn. 54 http://www.stat.gov.pl/bdl/ 55 Ibid.

Strona 47 z 120

• 14 podmioty to stowarzyszenia i organizacje społeczne,

Liczba Rodzaj działalności podmiotów

Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 8 Przetwórstwo przemysłowe 7 Budownictwo 15 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając 44 motocykle

Transport i gospodarka magazynowa 11 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 2 Informacja i komunikacja 2 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 3 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 6 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 1 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia 13 społeczne

Edukacja 6 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3 Pozostała działalność usługowa 26 Tab. Podmioty gospodarki narodowej w gminie Kraśniczyn wg sekcji kodów PKD. 56

W gminie Kraśniczyn na koniec czerwca 2011 r. zarejestrowanych było 245 bezrobotnych .57

56 Ibid. 57 Raport „Sytuacja na rynku pracy w powiecie krasnostawskim według stanu na dzień 30 czerwca 2011 r.”, PUP Krasnystaw 2011.

Strona 48 z 120

Rolnictwo:

Gmina Kraśniczyn ma charakter wybitnie rolniczy – ponad 70% mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa. Dominują gleby bardzo dobre i dobre wytworzone na lessach, które stwarzają korzystne warunki dla intensywnego rolnictwa. W gminie 86% użytków rolnych stanowią grunty orne, na których uprawia się głównie pszenicę, buraki cukrowe i ziemniaki. Rozpowszechniona jest również uprawa tytoniu. Znaczna powierzchnie zajmują sady, uprawa warzyw i czarnej porzeczki.

Rolnictwo gminy Kraśniczyn charakteryzuje niekorzystna organizacja przestrzenna gospodarstw rodzinnych (rozłogi pól). Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie wynosi zaledwie 4,7 ha użytków rolnych. Na gospodarstwo przypada średnio 5 działek o średniej powierzchni 1,1 ha. W wielu wsiach konieczne jest scalanie gruntów.

gospodarstwa rolne 2010 ogółem 796 do 1 ha włącznie 115 powyżej 1 ha razem 681 1 - 5 ha 338 1 - 10 ha 550 1 - 15 ha 620 5 - 10 ha 212 5 - 15 ha 282 10 -15 ha 70 5 ha i więcej 343 10 ha i więcej 131 15 ha i więcej 61 Tab. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych użytków rolnych. 58

58 PSR 2010 wg siedziby gospodarstwa. GUS.

Strona 49 z 120

grunty ogółem 796 użytki rolne ogółem 796 użytki rolne w dobrej kulturze 786 pod zasiewami 681 grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi 73 uprawy trwałe 275 sady ogółem 109 ogrody przydomowe 603 łąki trwałe 566 pastwiska trwałe 196 pozostałe użytki rolne 140 lasy i grunty leśne 585 pozostałe grunty 729 Tab. Gospodarstwa rolne według użytkowania gruntów.59

grunty ogółem ha 5874,23 użytki rolne ogółem ha 5160,96 użytki rolne w dobrej kulturze ha 5064,65 pod zasiewami ha 4194,21

grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi ha 117,94 uprawy trwałe ha 197,83 sady ogółem ha 194 ogrody przydomowe ha 39,31 łąki trwałe ha 419,51 pastwiska trwałe ha 95,85 pozostałe użytki rolne ha 96,31 lasy i grunty leśne ha 403,19 pozostałe grunty ha 310,08 Tab. Gospodarstwa rolne według powierzchni gruntów.60

59 Ibid. 60 Ibid.

Strona 50 z 120

Znaczna część indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzi działalność wyłącznie bądź głównie dla zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych własnych rodzin. Gospodarstwa są w większości małe, kilku hektarowe do 10 ha. I to takich gospodarstw jest najwięcej – około 70 %.

Przemysł:

Gmina Kraśniczyn należy do obszarów o niskim uprzemysłowieniu. Na jej terenie nie ma znaczących w skali regionu zakładów produkcyjnych. W sferze działalności gospodarczej funkcjonują niewielkie podmioty o charakterze rzemieślniczym w skali lokalnej.

Gospodarka komunalna 61 :

• Na terenie gminy znajduje się wodociągowa sieć rozdzielcza o długości 71,7 km wraz z 1277 przyłączami do budynków. Z sieci wodociągowej korzysta ponad 80% mieszkańców. Średnie roczne zużycie wody z wodociągów na jednego mieszkańca gminy wynosi 40 m 3. • Długość czynnej sieci kanalizacyjnej znajdującej się na terenie gminy wynosi ok. 39,4 km i zawiera 531 połączeń prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, z których korzysta ponad 1300 osób. Na terenie nie objętym systemem kanalizacji zbiorczej budowane są przydomowe oczyszczalnie ściekow • Długość sieci gazowej przesyłowej wynosi 642 m, a rozdzielczej 30,34 km, w tym 294 przyłącza do budynków, z czego ok. 170 to gospodarstwa domowe, z pośród których ok. 120 wykorzystuje gaz również do ogrzewania. Łącznie z sieci gazowej korzysta ok. 450 osób. Średnie zużycie gazu na gospodarstwo domowe w skali roku wynosi ok. 86,2 m 3, a średnie roczne zużycie gazu na ogrzewanie gospodarstwa domowego wynosi 65,8 m 3.

61 http://www.stat.gov.pl/bdl/

Strona 51 z 120

Średnia ilość Moc Rodzaj paliwa używany do zużytego rocznie Nazwa obiektu kotła ogrzewania budynku paliwa (2010 - 11) [kW] [m 3, Mg, litry]

Szkoła Podstawowa w Gaz bd bd Surhowie

Zespół Szkół w Kraśniczynie Gaz bd bd

Urząd Gminy Kraśniczyn Gaz bd bd

Ośrodek Zdrowia w Gaz bd bd Kraśniczynie

Strażnica OSP w Węgiel bd bd Kraśniczynie

Gorzelnia w Surhowie bd bd bd

Gorzelnia w Bończy Węgiel bd bd

Gospodarstwo Sadownicze bd bd bd w Żułowie

Piekarnia w Kraśniczynie Węgiel bd bd

Zakład Opiekuńczo – Gaz ziemny bd bd Leczniczy w Żułowie

Dom pomocy Społecznej Olej opałowy bd bd Kolonia Bończa

Tab. Wykaz obiektów użyteczności publicznej na terenie gminy administrowanych przez gminę Kraśniczyn. 62

62 Źródło: Urząd Gminy Kraśniczyn.

Strona 52 z 120

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

Sport: 63

• Na terenie gminy działa klub sportowy, w którym w ćwiczy ponad 60 osób.

Kultura i sztuka: 64

• Na terenie gminy działa 1 biblioteka (prowadzona przez gminę) posiadające łącznie ok. 11,3 tys. woluminów.

Ochrona zdrowia i opieka społeczna: 65

• Na terenie gminy znajdują się dwa zakłady opieki zdrowotnej oraz jedna apteka. • Z pomocy społecznej korzysta ok. 200 gospodarstw.

Szkolnictwo: 66

Gmina Kraśniczyn prowadzi następujące placówki oświatowe:

• Szkoła Podstawowa w Kraśniczynie • Szkoła Podstawowa w Surhowie • Gimnazjum Publiczne w Kraśniczynie

Bezpieczeństwo:

• Usługi związane z porządkiem i bezpieczeństwem publicznym sprawowane są przez komisariat policji w Kraśniczynie, • Teren gminy obejmuje działalnością Państwowa Straż Pożarna w Krasnymstawie, • Na terenie gminy działa również Ochotnicza Straż Pożarna, • Pogotowie energetyczne zapewnia PGE Dystrybucja Zamość Sp. z o. o. Rejon Energetyczny Krasnystaw.

63 Ib http://www.stat.gov.pl/bdl/ 64 Źródło: Urząd Gminy Kraśniczyn. 65 lbid. 66 Ibid.

Strona 53 z 120

OCHRONA ŚRODOWISKA

Grabowiecko-Strzelecki Obszar Chronionego Krajobrazu: Obszar gminy Kraśniczyn charakteryzuje się dużymi walorami krajobrazowymi i biotycznymi. Niemal cała gmina, z wyjątkiem północnowschodniej części, została włączona do Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh) byłego województwa chełmskiego, utworzonego w 1983 r. System ten stanowi układ przestrzenny i funkcjonalny, w którym uzupełniają się wzajemnie różne formy ochrony przyrody. Gmina Kraśniczyn została włączona do Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, zajmuje on powierzchnie 26 963ha i rozciąga się pasem szerokości od 2 do 8km wzdłuż południowej granicy województwa lubelskiego.

Skierbieszowski Park Krajobrazowy: W 1995r. ze względu na wyjątkowe walory środowiska przyrodniczego i krajobrazu podniesiona została ranga ochronna obszaru gminy i utworzony został Skierbieszowski Park Krajobrazowy. Park obejmuje obszar gminy Kraśniczyn z wyjątkiem części północno- wschodniej, która z kolei stanowi otulinę Parku. Fragmenty otuliny położone są w Grabowiecko-Strzeleckim Obszarze Chronionego Krajobrazu. Skierbieszowski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnie 9 658ha. Tereny SPK obejmują unikalny krajobraz lessowy Działów Grabowieckich z całym systemem wąwozów. Charakteryzuje się występowaniem lasów bukowych i lasów gradowych zajmujących jedynie około 21% jego powierzchni, a także wielu rzadkich i chronionych gatunków flory i fauny. Jest on bardzo intensywnie wykorzystywany rolniczo.

Rezerwat przyrody „Głęboka Dolina”: Rezerwat utworzono w 1996 roku i zajmuje on powierzchnie 289,12 ha na terenie gminy Kraśniczyn w mezoregionie Działy Grabowieckie. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych malowniczych rozcięć erozyjnych w postaci dolin z wąwozami oraz lasów jaworowo-dębowych z bukiem występującym na granicy zasięgu. Jest to jeden z najbardziej interesujących rezerwatów w województwie lubelskim. Specyficzne środowisko przyrodnicze tworzy gęsta sieć form erozyjnych uformowanych w postaci suchych i mokrych dolin z wąwozami, jarami. Suche doliny

Strona 54 z 120 i wąwozy maja długość kilkunastu kilometrów i głębokość do 70 m. Wytworzyły się one w grubej warstwie utworów lessowych. Na dnie najgłębszych wąwozów odsłaniają się skały kredowe. Na terenie rezerwatu występują zwarte, wielogatunkowe jazy o charakterze naturalnym. W drzewostanie dominuje buk, chociaż w różnych częściach rezerwatu występują drzewostany sosnowe i grabowe z bardzo często występującym wiązem górskim, jaworem i lipą szerokolistną. We wschodniej części rezerwatu występuje kilka niewielkich źródełek tworzących strumyki o bardzo wartościowej wodzie. Nadmiar wód opadowych i roztopowych odprowadzany jest dolinami i wąwozami głównie w kierunku dolin rzeki Wojsławki.

Pomniki przyrody: Na obszarze gminy Kraśniczyn znajduje się 27 pomników przyrody. Są to pojedyncze drzewa (24 pomników przyrody) i grupy drzew (3 pomniki przyrody). Drzewa pomnikowe rosną głównie w parkach podworskich w Surhowie (10 sztuk) i w Bończy (9 sztuk). Pozostałe drzewa pomnikowe znajdują się przy drogach, a 18 modrzewi polskich rośnie w lesie leżącym na północ od wsi Wolica.

Parki podworskie: W gminie Kraśniczyn znajdują się cztery parki podworskie: w Bończy, Surhowie, Kraśniczynie i Sułowie. Parki w Bończy i Surhowie uznane zostały za zabytkowe.

Lasy ochronne: W gminie Kraśniczyn wyznaczono lasy ochronne – glebochronne. Są to kompleksy leśne w południowo-wschodniej części gminy, na północ od wsi Wolica, południowa cześć Lasu Surhowskiego oraz Las Olejanek w zachodniej części gminy. Lasem ochronnym jest również Las Surhowski znajdujący się w I strefie zagrożenia przemysłowego słabego.

Prowadzona działalność gospodarcza oraz realizowane przedsięwzięcia nie mogą powodować przekroczenia obowiązujących standardów jakości środowiska poza terenem do którego prowadzący działalność lub inwestor ma tytuł prawny.

Strona 55 z 120

Gmina Kraśniczyn charakteryzuje się dobrymi warunkami higieny atmosfery. Nie występują tu zakłady mogące w znaczący sposób wpływać na stan czystości powietrza. Głównymi emitorami zanieczyszczeń pyłowo – gazowych w gminie są głównie kotłownie węglowe, piece węglowe i paleniska gospodarstw domowych.

Istotne, z punktu ochrony środowiska naturalnego, jest prowadzenie przez władze gminy działań mających na celu zmniejszenie wpływu działalności mieszkańców na środowisko przyrodnicze np. stworzenie i realizacja programów dotyczących zmniejszenia emisji C0 2 i pyłów.

Rys. Gmina Kraśniczyn – ochrona przyrody. 67

67 Materiały własne.

Strona 56 z 120

STAN ZAOPATRZENIA GMINY W CIEPŁO

STAN OBECNY

Na obszarze gminy Kraśniczyn nie ma zorganizowanej gospodarki w zakresie zaopatrzenia i pokrycia potrzeb cieplnych zarówno mieszkańców, jak i przemysłu. Powyższe potrzeby pokrywane są z lokalnych źródeł ciepła - kotłownie wbudowane (indywidualne), bądź tradycyjne ogrzewanie piecowe. Z uwagi na rozproszenie zabudowy, w przeważającej ilości zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej w dalszej perspektywie nie przewiduje się scentralizowanego systemu dostawy ciepła, głównie ze względów ekonomicznych.

System ciepłowniczy gminy oparty jest na indywidualnych źródłach ciepła - małych kotłowniach domowych, opalanych przede wszystkim, węglem i drewnem oraz w niewielu przypadkach gazem sieciowym. Z takich rozwiązań korzysta większość mieszkańców gminy w celu ogrzania pomieszczeń i podgrzania c.w.u. 68 .

Istniejące w wielu gospodarstwach kotły spalające paliwa stałe, głównie węgiel kamienny, są w większości przestarzałe. Emitują one do atmosfery znaczne ilości gazów SO 2, NO 2, CO i CO 2 (w ramach tzw. małej emisji), które są bardzo szkodliwe nie tylko dla środowiska przyrodniczego, ale także dla zdrowia ludzi. Bardzo często zdarza się spalanie w tych kotłach i piecach domowych śmieci w tym substancji niebezpiecznych takich jak pojemniki i materiały z polichlorku winylu (PCV), materiały gumowe, opakowania z polietylenu (PET), polipropylenu czy poliuretanu). Przy braku jakichkolwiek filtrów na emitorach do środowiska dostaje się bardzo wiele toksyn. Temperatura spalania w takich źródłach jest poniżej 500°C i zamiast spalania odbywa się piroliza śmieci. Odbiorców ciepła zlokalizowanych na terenie gminy Kraśniczyn można podzielić na następujące kategorie: a) Odbiorcy indywidualni ciepła na cele bytowe, w tym: • budynki jednorodzinne – do celów ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowej,

68 c.w.u. – ciepła woda użytkowa.

Strona 57 z 120

• budynki wielorodzinne – do celów ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowej; b) Instytucje użyteczności publicznej – do celów ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowej, c) Odbiorcy przemysłowi wykorzystujący ciepło w instalacjach przemysłowych do procesów technologicznych.

Odbiorcy ciepła na cele bytowe są jednocześnie jego producentami. Źródłami ciepła w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych są: kotłownie wbudowane, zlokalizowane w budynkach, do których dostarczane jest produkowane w nich ciepło – właściciel budynku jest wówczas jednocześnie właścicielem kotłowni. Źródła ciepła w tych budynkach zalicza się do tzw., niskiej emisji. Na terenie gminy Kraśniczyn nie ma źródeł ciepła tzw. wysokiej emisji.

Większość instalacji odbiorczych centralnego ogrzewania w obiektach zlokalizowanych na terenie gminy wykonana jest w technologii tradycyjnej, tj. z przewodów wykonanych z rur stalowych i grzejników członowych żeliwnych. Tylko część z tych instalacji posiada zainstalowane przygrzejnikowe zawory regulacyjne z głowicami termostatycznymi. Stan instalacji odbiorczych centralnego ogrzewania omówionych powyżej można ocenić jako dobry w tych obiektach, gdzie zainstalowano przygrzejnikowe zawory z głowicami termostatycznymi, które umożliwiają racjonalne korzystanie z ciepła stosownie do potrzeb w poszczególnych pomieszczeniach. W przypadku budynków, gdzie instalacja centralnego ogrzewania nie jest wyposażona w ww. zawory, ocena tych instalacji wypada niezadowalająco, niezależnie od stanu technicznego samych rurociągów i grzejników – brak możliwości racjonalizowania dostaw ciepła do poszczególnych pomieszczeń (niska efektywność ekonomiczna instalacji).

Strona 58 z 120

PLANY ROZWOJU Aktualnie nie planuje się żadnych inwestycji związanych z budową sieci ciepłowniczej ogólnodostępnej dla wszystkich mieszkańców gminy. Zaopatrzeniem w ciepło własnych obiektów zajmuje się bezpośrednio sama gmina.

Władze gminy rozważają w najbliższych latach wymianę dotychczasowego systemu ogrzewania generującego coraz większe koszty utrzymania budynków użyteczności publicznej, na kotły na biomasę (zrębka, pellet), czy pompy ciepła, które to rozwiązania mogą współpracować z instalacjami solarnymi wspomagającymi produkcję ciepłej wody użytkowej w tych obiektach. Wprowadzając systemy solarne wspomagające produkcję c.w.u. i c.o. (zarówno na obiektach gminnych, jak i prywatnych) można ograniczyć zużycie paliw kopalnych.

Celem takich działań w oparciu o lokalny potencjał paliw odnawialnych (np. biomasa) powinno być:

• zmodernizowanie starych, nieefektywnych i szkodliwych dla środowiska systemów cieplnych, na rzecz nowych, ekologicznych, w pełni zautomatyzowanych,

• dobór właściwego paliwa w celu zapewnienia minimum kosztów eksploatacji,

• znaczne obniżenie kosztów eksploatacji systemów,

• ominięciem dużych kosztów towarzyszących zazwyczaj podobnym inwestycjom.

Zmodernizowane kotłownie powinny być systemami bezobsługowymi, sterowanymi przez najnowocześniejszą automatykę. W budżecie ich obsługi nie wystąpią koszty osobowe, co wpływa na zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych. Powinny pracować w oparciu o regulatory pogodowe, przez co możliwe jest uzyskanie kolejnej korzyści poprzez natychmiastową reakcję urządzenia na zmiany temperatury zewnętrznej. Przyczynia się to do efektywności pracy systemu. Powstaje w ten sposób oszczędność w stosunku do kotłowni tradycyjnych w wysokości około 15%-30% wyprodukowanej energii. Takie systemowe działania na terenie gminy są możliwe do zrealizowania w ramach projektów z zewnętrznym dofinansowaniem w formie dotacji. Realizacja takiego projektu się przyczyni zarówno do ograniczenia kosztów związanych z ogrzewaniem budynków i produkcją ciepłej wody na cele bytowe, jaki i również do ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery.

Strona 59 z 120

STAN ZAOPATRZENIA GMINY W ENEGIĘ ELEKTRYCZNĄ

STAN OBECNY Dostawcą energii elektrycznej dla gminy Kraśniczyn jest PGE Dystrybucja S.A. Oddział Zamość, która odpowiada za sprawność, eksploatację, rozwój i modernizację sieci elektrycznej. Za bieżący nadzór i stan techniczny sieci elektroenergetycznych, jako zarządca sieci odpowiada Rejon Energetyczny Krasnystaw.

Elektryfikacja wsi gminy Kraśniczyn realizowana była w latach powojennych (ponad 50% istniejących linii nn i SN były budowane w latach 60 – tych i 70 – tych) i polegała na doprowadzeniu sieci elektroenergetycznych z terenu Krasnegostawu w technologii, jaka była wówczas stosowana i dla pokrycia podstawowych potrzeb, sprowadzających się głównie do potrzeb oświetleniowych. Od tego czasu poziom zapotrzebowania mocy dla współczesnego klasycznego gospodarstwa domowego, wzrósł kilkakrotnie. Przez teren gminy przebiega linia przesyłowa elektroenergetyczna 220kV Zamość Mokre - Chełm o długości w obrębie gminy Kraśniczyn 7,69 km.

Długość [km] Typ linii Ilość [szt] Napowietrzna nn 0,4 kV 79,1 Kablowa nn 0,4 kV 6,6 Napowietrzna SN 67,3 Stacje transformatorowe SN/nn 15-0,4 kV 59

Tab. System elektroenergetyczny na terenie gminy Kraśniczyn. 69

Wymieniony wyżej układ sieci i urządzeń, który został w ostatnich latach rozbudowany zapewnia zasilanie podstawowe i rezerwowe odbiorców gminy. Zgodnie z informacją

69 Źródło: Urząd Gminy Kraśniczyn.

Strona 60 z 120 otrzymaną od operatora sieci, energetyka zawodowa nie przewiduje nowych inwestycji sieciowych na terenie gminy.

Na wszystkich obszarach przewidzianych pod zalesienia, zgodnie z PN - E - 05100 - 1 należy pozostawić pod istniejącymi liniami elektroenergetycznymi SN i nn pas bez zalesienia o szerokości min. 9,3 m umożliwiający dogodny dostęp w celach eksploatacyjnych linii. Dopuszcza się w pozostawionych pasach prowadzenie gospodarki leśnej pod warunkiem utrzymania pod linią drzew nie przekraczających wysokości 2 m oraz pozostawienie wokół każdego słupa powierzchni nie zalesionej w odległości co najmniej 4m od słupa.

W zakresie poprawy stanu technicznego sieci i urządzeń przewiduje się inwestycje tzw. odtworzeniowe. Przystosowanie mocy transformatorów w istniejących stacjach transformatorowych 15/04 kV do potrzebnego obciążenia zależy od rozwoju gospodarczego gminy a także potencjalnego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną. W przypadku zaistnienia takich potrzeb wystąpi konieczność rozbudowy i modernizacji sieci SN i nn oraz budowa nowych stacji transformatorowo - rozdzielczych 15/04 kV przyłączonych do magistralnych linii elektroenergetycznych SN na terenie gminy Kraśniczyn.

Między innymi na terenie gminy Kraśniczyn PGE Dystrybucja S.A. Oddział Zamość realizuje projekt „Ograniczenie strat energii poprzez wymianę transformatorów w PGE Dystrybucja S.A. Oddział Zamość”. Zakres projektu dotyczy wymiany, w stacjach transformatorowych starych transformatorów 15/0,4 kV/kV oraz transformatorów 110/15 kV/kV o dużych stratach energii elektrycznej, na nowe jednostki o małych stratach. Okres realizacji projektu zawiera się w czasie od października 2011r. – do października 2015.

Realizacja projektu przyczyni się do ograniczenia strat energii elektrycznej w procesie dystrybucji oraz poprawi warunki eksploatacji sieci elektroenergetycznej na terenie gminy.

W przypadku konieczności realizacji planowanego wzrostu zapotrzebowania na moc i energię elektryczną konieczne będzie modernizowanie starych i budowa nowych linii oraz stacji elektroenergetycznych zgodnie z warunkami określonymi przez zarządcę sieci.

Największa grupę odbiorców energii elektrycznej stanowi odbiór bytowo – komunalny, tj. gospodarstwa domowe i rolne.

Strona 61 z 120

W przypadku tworzenia na terenie gminy nowych obszarów zabudowy nieposiadających linii elektroenergetycznych, to w przypadku nie ujęcia tych terenów planami inwestycyjnymi przedsiębiorstwa energetycznego należy niezwłocznie wykonać Plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Kraśniczyn, w którym określi się działania, jakie należy podjąć w celu zapewnienia dostaw energii elektrycznej dla tych obszarów.

Z informacji uzyskanych od operatora sieci wynika, że cała infrastruktura przesyłowa i dystrybucyjna zasilająca gminę w energię elektryczną pozwala na dotrzymanie norm dotyczących niezawodności zasilania, jakości dostarczanej energii elektrycznej oraz ciągłości zasilania.

Rys. Linie elektroenergetyczne na terenie gminy Kraśniczyn. 70

Stopień obciążenia stacji transformatorowych jest zróżnicowany, co świadczy o pewnej rezerwie mocy, którą można wykorzystać w przypadku wzrostu zapotrzebowania podłączenia nowych indywidualnych odbiorców energii elektrycznej. W przypadku konieczności podłączeń nowych odbiorców do stacji transformatorowych 15/0,4 kV

70 Materiały własne.

Strona 62 z 120 pracujących z pełnym obciążeniem, działania takie będą się wiązały z koniecznością wymiany transformatorów na jednostkę o odpowiednio większej mocy, łącznie z potrzebą dostosowania niskiego napięcia do nowych rzeczywistych potrzeb.

Prognozowany wzrost cen taryfowych różnych nośników energii (np. oleju opałowego, gazu płynnego) może spowodować zwiększenie zużycia energii elektrycznej do celów grzewczych, bytowo – komunalnych, klimatyzacji i ciepłej wody użytkowej poza zakres planowany przez dystrybutora energii.

Z informacji uzyskanych od dystrybutora energii elektrycznej wynika, iż w miarę posiadanych środków przedsiębiorstwo „planowo realizuje inwestycje sieciowe, które zwiększają możliwości dostarczania energii elektrycznej” 71 . Konfiguracja sieci wysokiego napięcia pozostanie niezmieniona w najbliższym czasie, natomiast rozbudowie i modernizacji będzie ulegać sieć średniego i niskiego napięcia.

Oświetlenie ulic i placów

Stan techniczny oświetlenia ulicznego ulega systematycznie modernizacji i rozbudowie wraz z rozwojem budownictwa na terenie gminy. Wynikiem tego jest: • poprawa niezawodności funkcjonowania, • poprawa efektywności oświetlenia i optymalizacji, • zmniejszenie kosztów utrzymania i konserwacji, • wydłużenie bezawaryjnej pracy lamp, • poprawa estetyki oświetlenia, • zmniejszenie poboru energii elektrycznej na oświetlenie.

Przy dalszej modernizacji oświetlenia ulicznego i placów należy zwrócić szczególna uwagę na: • natężenie oświetlenia, • równomierność oświetlenia, • oszczędność mocy elektrycznej.

71 Ibid.

Strona 63 z 120

Ocena stanu zasilania gminy w energię elektryczną

Stan zasilania gminy Kraśniczyn w energię elektryczną należy uznać za zadowalający. Obecnie i w najbliższej przyszłości nie zachodzi zagrożenie obniżenia jakości i ciągłości dostawy energii elektrycznej dla użytkowników. Gwarantują to istniejące rezerwy mocy w GPZ 110/15 kV Żółkiewka zasilającym gminę, w stacjach transformatorowych 15/0,4 kV oraz przepustowość na liniach elektroenergetycznych średniego i niskiego napięcia.

Strona 64 z 120

PLANY ROZWOJU Podczas uzgodnień niniejszego dokumentu z PGE Dystrybucja Oddział Zamość ustalono:

• W celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii PGE Dystrybucja Oddział Zamość przeznacza środki finansowe na modernizację i rozbudowę sieci niskiego, średniego i wysokiego napięcia. Na podstawie corocznych planów eksploatacyjnych systematycznie przeprowadza zabiegi eksploatacyjne na wszystkich urządzeniach sieci dystrybucyjnej, które to zabiegi razem z zaplanowanymi inwestycjami sieciowymi umożliwią utrzymanie sieci w dobrym stanie technicznym, zapewniającym całość zasilania. • W uzgodnionym przez URE 72 planie rozwoju PGE Dystrybucja Oddział Zamość na lata 2011-2015 przewidziano środki inwestycyjne pozwalające rozbudowywać sieci w celu przyłączenia nowych odbiorców oraz środki na modernizację i odtworzenie majątku. • Możliwość przyłączenia nowych odbiorców do sieci niskiego napięcia należy rozpatrywać indywidualnie. Dla każdego przypadku należy brać pod uwagę moc zainstalowanego transformatora w stacji, odległość punktu przyłączenia od stacji transformatorowej oraz przekrój przewodów roboczych w obwodzie zasilającym danego odbiorcę. • Zgodnie z art. 7 ust. 8l ustawy Prawo Energetyczne PGE Dystrybucja Oddział Zamość jest zobowiązane sporządzać informacje między innymi dotyczące wartości łącznej dostępnej mocy przyłączeniowej dla źródeł, a także planowanych zmian tych mocy w okresie kolejnych 5 lat od dnia ich publikacji. Informacje te dostępne są na stronie internetowej http://www.pedystrybucja.pl i aktualizowane są co najmniej raz na kwartał.

W najbliższych dziesięciu latach zmiany w zakresie zapotrzebowania na energię elektryczną, mogą być podyktowane głównie inwestycjami prowadzonymi na terenie gminy Kraśniczyn w zakresie budownictwa jednorodzinnego oraz zakresem ewentualnych inwestycji przemysłowych.

72 URE – Urząd Regulacji Energetyki.

Strona 65 z 120

Na terenie gminy planowane są przez PGE Dystrybucja Zamość Sp. z o.o. następujące zakresy rodzajowe niezbędne dla modernizacji i odtworzenia istniejących sieci i urządzeń:

• modernizacje i przebudowy GPZ-ów, wymiana aparatury pierwotnej, stanowisk transformatorów, wymiana innych wyeksploatowanych urządzeń, • modernizacja linii 110kV, • modernizacja telemechaniki i zabezpieczeń w stacjach WN/SN, • modernizacja istniejącej sieci SN nN i przyłączy, • wymiany kabli o wysokiej awaryjności z izolacją wykonaną z polietylenu niesieciowego, • wymiana przewodów, izolatorów, systemu radiowego sterowania siecią i innych elementów sieci, • wymiana wyeksploatowanych liczników energii elektrycznej, dostosowania układów pomiarowo – rozliczeniowych do wymagań IRiESD. PGE Dystrybucja Zamość Sp. z o.o. obsługująca gminę realizuje projekt pod tytułem „Ograniczenia strat energii poprzez wymianę transformatorów w PGE Dystrybucja Zamość”. W ramach realizacji projektu wymienia się stare pracujące ponad 30 lat jednostki transformatorowe na nowe o niskich stratach. Wpłynie to na ograniczenie strat energii o co najmniej 30%.

Wpływ na zmniejszenie zapotrzebowania na energię elektryczną może mieć coraz powszechniejsze stosowanie energooszczędnych urządzeń domowych, źródeł światła oraz prowadzenie przez gminę polityki efektywności energetycznej w obiektach użyteczności publicznej.

Niemniej jednak, z uwagi na ciągły rozwój cywilizacyjny z pewnością nastąpi wzrost konsumpcji energii elektrycznej spowodowany:

• wzrostem ilości odbiorników zainstalowanych u poszczególnych odbiorców,

• rozwojem przemysłu na terenie gminy i usług,

• ewentualnie szerszym wykorzystaniem energii elektrycznej do celów grzewczych.

Strona 66 z 120

Wzrost ten może być zaspokojony produkcją energii elektrycznej w odnawialnych źródłach, jakie są planowane na terenie gminy. Planowana biogazownia może z powodzeniem zaspokoić ewentualny wzrost zużycia energii elektrycznej na terenie gminy.

W związku z tym, że jednym z ustawowych zadań gminy jest poprawa bezpieczeństwa mieszkańców, a także poprawa ochrony środowiska, władze gminy Kraśniczyn wspierają działania inwestycyjne firm lokujących odnawialne źródła energii na terenie gminy oraz planują na najbliższe lata inwestycje związane z rozbudową i modernizacją oświetlenia ulicznego na terenie gminy.

Nowe stacje transformatorowe 15/04 kV powinny być realizowane w obszarach deficytu mocy. Typ i moc stacji transformatorowych należy dobierać do przewidywanego obciążenia i innych warunków sieciowych, z uwzględnieniem możliwości dojazdu ciężkim sprzętem (samochodem ciężarowym, dźwigiem).

Zakłada się doprowadzenie energii elektrycznej (linii niskiego napięcia) do wszystkich budynków istniejących i projektowanych ujętych w terenach budowlanych oraz do istniejących budynków mieszkalnych i gospodarczych, stanowiących tzw. zabudowę rozproszoną. Rozbudowa i modernizacja powinna się odbywać zgodnie z warunkami technicznymi określonymi w przepisach szczególnych i przez operatora sieci. Napowietrzne linie energetyczne niskiego napięcia wymagają pasa technicznego wolnego od zabudowy o szerokości 2 m od osi linii niskiego napięcia 0,4 kV.

Ponadto, na wszystkich obszarach przewidzianych pod zalesienie należy pozostawić pod istniejącymi liniami SN i nn – pas o szerokości ok. 9,3 m. W pozostawionym pasie dopuszcza się prowadzenie gospodarki leśnej pod warunkiem utrzymania pod linią drzew nie przekraczających 2 m wysokości oraz pozostawienie wokół każdego słupa powierzchni nie zalesionej w odległości co najmniej 4 m od słupa.

Strona 67 z 120

STAN ZAOPATRZENIA GMINY W PALIWA GAZOWE

STAN OBECNY

Długość sieci gazowej przesyłowej wynosi 642 m, a rozdzielczej 30,34 km, w tym 294 przyłącza do budynków, z czego ok. 170 to gospodarstwa domowe, z pośród których ok. 120 wykorzystuje gaz również do ogrzewania. Łącznie z sieci gazowej korzysta ok. 450 osób. Średnie zużycie gazu na gospodarstwo domowe w skali roku wynosi ok. 86,2 m 3, a średnie roczne zużycie gazu na ogrzewanie gospodarstwa domowego wynosi 65,8 m 3.

W celu utrzymania obecnego stanu środowiska, a w przyszłości jego poprawy, korzystne będzie doprowadzenie do większej ilości domostw gazu ziemnego. Pozwoli to na zmniejszenie emisji do atmosfery szkodliwych gazów i pyłów. Za zwiększeniem gazyfikacji gminy przemawia również, poza względem ekologicznym, czynnik ekonomiczny, związanym z planowanym rozwojem agroturystycznym gminy.

Zaopatrzenie odbiorców gazu propan-butan dla potrzeb bytowych związanych z energią potrzebną dla celów przygotowywania posiłków na terenie gminy Kraśniczyn realizowane jest za pomocą gazu propan-butan w butlach 11 kg przez okoliczne firmy prowadzące dystrybucję tego gazu.

Strona 68 z 120

PLANY ROZWOJU Należy podjąć działania dla zakończenia procesu budowy sieci gazowniczej na obszarze gminy. Inicjatywa w sprawie dalszej gazyfikacji gminy należy do samorządu lokalnego oraz samych zainteresowanych, tj. przyszłych odbiorców, przy czym obowiązuje warunek ekonomicznej opłacalności przedsięwzięcia zgodnie z Ustawą Prawa Energetycznego i aktami wykonawczymi dla niej. Działaniami poprawiającymi stan zaopatrzenia mieszkańców gminy w gaz są również działania informacyjne i promujące efektywność wykorzystania gazu w kotłach gazowych w gospodarstwach indywidualnych. W większości gospodarstw zainstalowane są dziesięcioletnie lub prawie dwudziestoletnie kotły, których sprawność wacha się między 50% - 70%.

Fot. Przestarzały konstrukcyjnie kocioł gazowy. 73

73 Materiały własne.

Strona 69 z 120

W przypadku takich kotłów dla 120 m 2 obiektu zamieszkałego przez 3 osoby średnie roczne zużycie gazu wynosi około 4000 m 3. Wymiana przestarzałego technicznie kotła na nowy może zmniejszyć zużycie gazu w obiekcie nawet o 20%. Wskazane jest prowadzenie na terenie gminy polityki informacyjnej i działań wspierających modernizację kotłów gazowych u odbiorców indywidualnych oraz termoizolacji budynków mieszkalnych. Realizacja tych działań przyczynia się do zmieszenia zużycia gazu przez indywidualnego odbiorcę nawet do 30% w skali roku. W celu określenia docelowego maksymalnego zapotrzebowania gazu należy przyjąć: • gospodarstwa domowe – będą wykorzystywać gaz do przygotowania posiłków, podgrzania wody do celów sanitarnych – zapotrzebowanie roczne 157,3 m 3/osobę, • odbiorcy nielimitowani – wg charakterystyki obiektu oraz zużycia paliwa w kotłowniach, • pozostali odbiorcy nielimitowani – usługi komunalne, gastronomia, stołówki – wskaźnik 10% zużycia w gospodarstwach domowych, • cele technologiczne w rolnictwie 8,14 GJ na odbiorcę, • ogrzewanie mieszkań (100% gazu do ogrzewania): • w budownictwie jednorodzinnym (zwarta zabudowa) 120 GJ/mieszkanie, na wsi 110 GJ/mieszkanie, co daje w roku 3495 m 3/rok, • w budownictwie wielorodzinnym 42,9 GJ/mieszkanie, co daje 1250 m 3/rok, • dla odbiorców sezonowych 1,8 GJ/mieszkanie, • wielkość strat gazu w wysokości 3,5% zużycia gazu ogółem.

Eksploatacja systemu gazowniczego nie zagraża środowisku naturalnemu, ponieważ stacje redukcyjno pomiarowe oraz gazociągi stanowią układ hermetycznie zamknięty.

Strona 70 z 120

PRZEDSIĘWZIĘCIA RACJONALIZUJĄCE UŻYTKOWNIE CIEPŁA, ENERGII ELEKTRYCZNEJ I PALIW GAZOWYCH

Jednym z elementów zrównoważonego rozwoju jest dążenie do zmniejszenia zużycia energii. Dotyczy to zarówno bardzo energochłonnych procesów przemysłowych, jak i mikro procesów obsługujących codzienne potrzeby bytowe człowieka. W obu przypadkach dąży się do osiągnięcia jak najmniejszego wpływu na warunki klimatyczne, środowisko i zdrowie człowieka. Również potwierdzone badaniami dane wskazujące, że: • zasoby paliw konwencjonalnych są ograniczone, • dostępność do paliw kopalnych wymaga coraz większych nakładów finansowych z powodu ich coraz trudniejszej dostępności, • coraz większy wpływ na zanieczyszczenie środowiska produktami procesów spalania paliw konwencjonalnych, implikują działania zmierzające do oszczędzania energii i jej efektywnego wykorzystania. Na poziomie krajowym Polska realizuje elementy wspólnotowej polityki energetycznej implementując główne cele w specyficznych warunkach krajowych spowodowanych niekorzystną strukturą paliw naturalnych opartych na monokulturze węgla kamiennego i brunatnego. Realizacja tych celów uwzględnia interesy odbiorców, posiadane zasoby energetyczne oraz uwarunkowania technologiczne wytwarzania i przesyłu energii. Podstawę wyboru krótkoterminowych priorytetowych przedsięwzięć modernizacyjnych stanowią oceny i analizy sporządzane na etapie opracowywania prognozy zapotrzebowania na poszczególne nośniki energii. Przykładowe przedsięwzięcia mogą obejmować zadania: • ograniczenie niskiej emisji, • termorenowacja budynków wielorodzinnych, • modernizacja źródeł ciepła, modernizacja sieci i węzłów cieplnych, • modernizacja istniejącego oświetlenia ulicznego oraz oświetlenie nowych ulic i dróg, • wykorzystanie kotłów na biomasę lub pomp ciepła do ogrzewania w budynkach gminnych, • gazyfikacja pozostałych terenów gminy.

Strona 71 z 120

WYTYCZNE NA POZIOMIE KRAJOWYM

Podstawowymi kierunkami rozwoju polskiej polityki energetycznej są: 74 • Poprawa efektywności energetycznej;

• Wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii; • Dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej;

• Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw; • Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii; • Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko.

Działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej obejmują 75 : • ustalanie narodowego celu wzrostu efektywności energetycznej,

• wprowadzenie systemowego mechanizmu wsparcia dla działań służących realizacji narodowego celu wzrostu efektywności energetycznej,

• stymulowanie rozwoju kogeneracji poprzez mechanizmy wsparcia, z uwzględnieniem kogeneracji ze źródeł poniżej 1 MW oraz odpowiednią politykę gmin,

• stosowanie obowiązkowych świadectw charakterystyki energetycznej dla budynków oraz mieszkań przy wprowadzaniu ich do obrotu oraz wynajmu,

• oznaczenie energochłonności urządzeń i produktów zużywających energię oraz wprowadzenie minimalnych standardów dla produktów zużywających energię,

• zobowiązanie sektora publicznego do pełnienia wzorcowej roli w oszczędnym gospodarowaniu energią,

• wsparcie inwestycji w zakresie oszczędności energii przy zastosowaniu kredytów preferencyjnych oraz dotacji ze środków krajowych i europejskich, w tym w ramach ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów, Programu Operacyjnego

74 Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, http://www.mg.gov.pl/files/upload/8134/Polityka%20energetyczna%20ost.pdf 75 Ibid.

Strona 72 z 120

Infrastruktura i Środowisko, regionalnych programów operacyjnych, środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

• wspieranie prac B+R w zakresie nowych rozwiązań i technologii zmniejszających zużycie energii we wszystkich kierunkach jej przetwarzania oraz użytkowania,

• zastosowanie technik zarządzania popytem, stymulowane poprzez m.in. zróżnicowanie dobowe stawek opłat dystrybucyjnych oraz cen energii elektrycznej w oparciu o ceny referencyjne będące wynikiem wprowadzenia rynku dnia bieżącego oraz przekazanie sygnałów cenowych odbiorcom za pomoc zdalnej dwustronnej komunikacji z licznikami elektronicznymi,

• kampanie informacyjne i edukacyjne, promujące racjonalne wykorzystanie energii.

Strona 73 z 120

WYTYCZNE NA POZIOMIE WOJEWÓDZKIM

Dokumenty strategiczne na poziomie województwa lubelskiego wskazują energetykę i jej rozwój jako niezbędny element rozwoju całego regionu. Istotnym elementem polityki energetycznej na terenie województwa lubelskiego jest również realizacja przedsięwzięć racjonalizujących użytkowanie energii cieplnej, energii elektrycznej i paliw gazowych, w tym przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii.

Wytyczne te wskazują następujące kierunki działań:

• rozwój sektora czystej energetyki (w tym: wsparcie produkcji energii w procesie kogeneracji oraz ze źródeł ekologiczne czystych, promocja nowoczesnych technik konwersji produktów rolnych na bardzo wydajne nośniki energetyczne);

• poprawa konkurencyjności sektora energetycznego oraz jego rozwój w kierunku lepszego zabezpieczenia potrzeb energetycznych regionu (w tym: konsolidacja i modernizacja przedsiębiorstw sektora, budowa elektrowni bazującej na zasobach energetycznych regionu, racjonalne wykorzystanie zasobów regionu, modernizacja i rozbudowa sieci energetycznych);

• rozwój produkcji energii ze źródeł odnawialnych – ekoenergii (w tym: wykorzystanie regionalnych źródeł energii – głównie z biomasy;

• promocja i podnoszenie świadomości społecznej i gospodarczej w wykorzystaniu ekoenergii wśród odbiorców końcowych, rozwój działalności badawczo rozwojowej, wymiana najlepszych praktyk, doświadczeń i know-how, promowanie odnawialnych źródeł energii i szerokiego wykorzystania odpadów rolnych poprodukcyjnych);

• rozwój elektryfikacji wsi – reelektryfikacja (w tym: modernizacja i uzupełnienie sieci elektrycznych średniego i niskiego napięcia);

• poprawa ładu przestrzennego jednostek osadniczych oraz rozwój infrastruktury społeczno-technicznej;

• rozwój infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich; • wdrożenie zasad ochrony środowiska w energetyce (w tym: redukcja zanieczyszczeń środowiska ze szczególnym uwzględnieniem tzw. niskiej emisji);

• budowa elektrowni systemowej;

Strona 74 z 120

• budowa elektrowni na bazie gazu ziemnego;

• współpraca przygraniczna; • budowa i modernizacji urządzeń i sieci magistralnych 400 i 220 kV; • wspieranie budowy źródeł ciepła w oparciu o paliwa gazowe;

• wspieranie rozbudowy i przebudowy lokalnych ciepłowni na elektrociepłownie; • budowa i rozbudowa rozdzielczej sieci elektroenergetycznej; • budowa i rozbudowa rozdzielczej sieci gazociągów, szczególnie na obszarach wiejskich;

• dalszy rozwój oraz przekształcanie modelu gospodarki paliwowo-energetycznej w oparciu o ekoenergię;

• zmniejszenie zużycia energii dla celów socjalno-bytowych poprzez prowadzenie programów edukacyjnych;

• zmniejszenie strat w sieciach; • wprowadzania urządzeń niskoemisyjnych w procesach spalania energetycznego; • wykorzystanie energetyczne biogazu ze składowisk.

Strona 75 z 120

MOŻLIWOŚCI NA POZIOMIE GMINY

Na poziomie gminy Kraśniczyn mogą być realizowane przedsięwzięcia efektywności energetycznej w sektorze komunalno – bytowym powodujące zmniejszenie zużycia ilości energii oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw w oparciu o lokalne potencjały. Wspieranie działań indywidualnych mających na celu wykorzystanie energii słońca, wiatru, ziemi, biomasy i wody przez bezpośredniego odbiorcę.

Na poziomie gminy nieodzownym działaniem mającymi na celu racjonalizację zużycia energii elektrycznej jest wykonanie analizy mającej na celu ocenę obecnych warunków dostaw energii na potrzeby oświetlenia ulicznego, budynków administracji, szkół, ujęć wody, oczyszczalni ścieków, itp. obiektów będących własnością lub w zarządzie administracji gminnej. Wyniki takiej analizy wskażą działania oraz obszary podlegających optymalizacji w obszarze parametrów dostaw energii (w tym dobór taryf) lub wymianę nieefektywnych urządzeń. Kolejnym krokiem tego działania jest przeprowadzenie przetargu na wybór sprzedawcy energii elektrycznej drogą postępowania przetargowego zgodnie z Ustawą Prawo Zamówień Publicznych.

Gmina na bieżąco realizuje wymianę w obwodach oświetlenia drogowego. Do przeanalizowania pod względem opłacalności ekonomicznej (ew. dofinansowanie) jest też kwestia montażu mikro instalacji hybrydowych wiatrowo – solarnych produkujących energię elektryczną na potrzeby oświetlenia ulic i placów. Użytkownicy budynków jednorodzinnych w budowie zagrodowej, mieszkań w budynkach wielorodzinnych często nie mają pełnych możliwości ograniczenia kosztów ogrzewania ze względu na stan techniczny i dalekie od nowoczesnych rozwiązania techniczne źródeł ciepła lub instalacji dostarczających energię do poszczególnych lokali. Niska sprawność źródeł ciepła, duże straty ciepła w instalacjach, ale także duże straty ciepła istniejących budynków (nierzadko wielokrotnie przekraczające obecnie obowiązujące normy) powodują potrzebę przeprowadzenia pełnej analizy stanu technicznego instalacji cieplnych, która doprowadzić może do powstania konkretnych planów modernizacyjnych. Rezerwy powstałe po usunięciu powyższych przyczyn szacuje się na ok. 30 - 40% energii dotychczas zużywanej do ogrzewania i podgrzewania wody wodociągowej. Wykorzystanie tych rezerw jest możliwe przez poprawę stanu technicznego istniejących układów zaopatrzenia w ciepło i samych budynków poprzez:

Strona 76 z 120

• modernizację źródeł ciepła (wymiana na nowoczesne o wysokiej sprawności, montaż kotłów na biomasę), • termomodernizację budynków, • modernizację instalacji odbiorczych (centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, np. przez montaż zbiorników buforowych w układach zamkniętych), • montaż instalacji solarnych wspomagających produkcję c.w.u.

W celu zmniejszenia zapotrzebowania budynków mieszkalnych na ciepło do ogrzewania i ciepłej wody budynki te należy termo modernizować możliwie w pełnym zakresie prac, który przedstawia się następująco: • wymiana stolarki okiennej i drzwiowej na nowoczesną spełniającą warunki izolacyjności termicznej i szczelności; • docieplenie przegród zewnętrznych: ścian, stropów, dachu; • modernizację kotłowni domowych na kotły o wysokiej sprawności energetycznej spalające paliwa odnawialne lub ekologiczne, takie jak: drewno (szczapy), zrębki drewna i wierzby energetycznej, pellet, gaz lub zastosowanie pomp ciepła, wspomaganie produkcji c.w.u. energią słoneczną pozyskiwaną poprzez kolektory słoneczne; • modernizację systemów ogrzewania pomieszczeń z preferencją na ogrzewanie niskotemperaturowe wielkopowierzchniowe z termostatyczną regulacją temperatury; • przystosowane systemów ogrzewania do współpracy z niskotemperaturowym źródłem ciepła, takim jak: pompa ciepła, ogrzewanie słoneczne, czy gazowy kocioł kondensacyjny; • zastosowanie instalacji słonecznych do ogrzewania wody; • zastosowanie instalacji nawiewno-wywiewnych z odzyskiem ciepła do wentylowania pomieszczeń mieszkalnych (rekuperacja).

Na poziomie gminy należy planować i realizować działania prowadzące do znaczącego oszczędzania paliw i energii m.in. stosując systemy zachęt oraz promocji w oparciu o dostępne środki pomocowe skierowane na tego typu przedsięwzięcia. Bardzo istotnym

Strona 77 z 120 elementem tych działań jest proces termomodernizacji budynków i wdrożenie kompleksowego systemu termomodernizacji polegającego na ocieplaniu ścian, modernizacji stolarki okiennej i modernizacji kotłowni i domowych systemów centralnego ogrzewania w szczególności na lokalnie wytwarzane paliwa odnawialne takie jak drewno i biomasa rolnicza, pompy ciepła oraz instalacje wykorzystujące energię słoneczną do ogrzewania wody.

Gmina powinna opracować następujące działania: • wdrożenie systemu wsparcia finansowego gminy przy wykorzystaniu środków z RPO 76 dla montażu instalacji słonecznych do produkcji ciepłej wody w gospodarstwach indywidualnych i budynkach użyteczności publicznej; • opracowanie instrumentu wsparcia finansowego gminy dla: - termomodernizacji indywidualnych budynków mieszkańców, - montażu odnawialnych źródeł ciepła: kotłów na biomasę wykorzystujących lokalne zasoby, pomp ciepła; • edukowanie mieszkańców w zakresie prawidłowego ocieplania budynków i racjonalnej termomodernizacji budynków mieszkalnych; • edukowanie mieszkańców w zakresie możliwości wykorzystywania materiałów budowlanych do wznoszenia budynków, które charakteryzują się dobrymi parametrami cieplnymi i niskim zużyciem energii do ich wytworzenia.

Podjęcie powyższych działań spowoduje podniesienie sprawności użytkowej eksploatowanych układów poprzez bardziej efektywną konwersję energii chemicznej paliwa na energię cieplną oraz bardziej optymalne wykorzystanie wytworzonej energii. Wiąże to się z dopasowaniem wydajności instalacji i urządzeń odbiorczych do aktualnych potrzeb cieplnych ogrzewanych pomieszczeń czy też produkcji ciepłej wody użytkowej. Jednocześnie w obiektach nowo wznoszonych należy stosować nowoczesne rozwiązania techniczne o wysokiej sprawności użytkowej tj.:

76 RPO – Regionalny Program Operacyjny

Strona 78 z 120

• nowoczesne rozwiązania źródeł ciepła opartych o kotły grzewcze o wysokiej sprawności opalanych paliwem ciekłym, gazowym, biomasą drzewną lub biomasą pochodzenia rolniczego; • instalacje grzewcze wyposażone w urządzenia regulacyjne pozwalające na oszczędną ich eksploatację; • instalacje grzewcze i ciepłej wody użytkowej w budynkach wielorodzinnych wyposażone w urządzenia pomiarowe, umożliwiające indywidualne rozliczanie, co skłania użytkowników do działań zmierzających do oszczędzania energii; • właściwą izolację termiczną instalacji, co zminimalizuje niepożądane straty ciepła; • budynki o przegrodach charakteryzujących się małym współczynnikiem przenikania ciepła, co najmniej nie przekraczającym obowiązujących norm. 77

Tworząc koncepcje racjonalizacji użytkowania energii, powinno się przeanalizować następujące możliwości: • oszczędność energii i kosztów przez samą gminę uzyskana poprzez: • termomodernizację budynków publicznych, • oszczędność energii elektrycznej użytkowanej do oświetlenia ulic; • racjonalizacja energetyczna gminnych zadań planowych uzyskana poprzez: • rozpoznanie nowych terenów budowlanych, • analizę terenów do renowacji; • budowa i restrukturyzacja zaopatrzenia w energię uzyskana poprzez: • renowację i rozbudowę źródeł zaopatrzenia w ciepło sieciowe, • zastosowanie skojarzonej energii elektrycznej i ciepła z bliskich źródeł, • wykorzystanie przemysłowego ciepła odpadowego, • wykorzystanie odnawialnych źródeł ciepła; • doradztwo energetyczne dla osób prywatnych i podmiotów gospodarczych.

77 Współczynnik określany dla przegród cieplnych, szczególnie w budownictwie, umożliwiający obliczanie ciepła przenikającego przez przegrodę cieplną, a także porównywanie własności cieplnych przegród budowlanych. Polskie przepisy przewidują dla ścian zewnętrznych budynków mieszkalnych współczynnik przenikania ciepła powinien być mniejszy niż 0,3 W·m −2·K −1. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20082011238

Strona 79 z 120

Stosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych, poza podstawowym, ekonomicznym aspektem, zapewnia każdemu użytkownikowi wygodną, bezpieczną i łatwą eksploatację urządzeń. Niebagatelną zaletą stosowania nowoczesnych rozwiązań technicznych jest ograniczenie zanieczyszczenia środowiska poprzez zmniejszenie ilości spalanego paliwa oraz zmianie paliwa stałego (węgiel kamienny lub brunatny) na bardziej ekologiczne paliwa ciekłe, gazowe lub paliwa odnawialne powstałe z biomasy. Kwestia ochrony środowiska ma duże znaczenie ze względu na rolniczy charakter gminy.

Obecnie największą sprawnością i największą ilością energii wyprodukowanej z jednostki paliwa umownego charakteryzują się nowoczesne kotły opalane gazem, lekkim olejem opałowym oraz biopaliwami takimi jak pellet drzewny lub pellet z biomasy rolniczej. Ze źródeł ciepła z kotłami opalanymi węglem największą sprawność mają duże jednostki instalowane w elektrociepłowniach. Najmniejszą sprawnością charakteryzują się kotły węglowe używane w gospodarstwach indywidualnych. Ich sprawność często zawiera się w przedziale 40 – 60%. Do niedawna kotły gazowe (podobnie olejowe) produkowane w Polsce charakteryzowały się prostą konstrukcją i były urządzeniami dość przestarzałymi technologicznie (atmosferyczne palniki inżektorowe, zapalanie za pomocą dyżurnego płomyka, prymitywna automatyka), a ich sprawności nominalne mieściły się w granicach 65 – 70 %. Sprawność efektywna po ponad 15 latach eksploatacji mogła spadać nawet do 40%. Nie stanowiły one zbyt wielkiej konkurencji dla kotłów opalanych paliwami stałymi. Zastosowanie nowoczesnych o sprawności nominalnej większej niż 90% kotłów gazowych, olejowych lub opalanych biopaliwami stałymi (pellet, zrębka) w miejsce przestarzałych lub w miejsce kotłów węglowych daje wyraźne oszczędności energii pierwotnej i znacznie przyczynia się od redukcji niskiej emisji .

Strona 80 z 120

Modernizacja źródeł ciepła z technicznego punktu widzenia polega na: • wymianie istniejących kotłów na nowocześniejsze, o wyższej sprawności i mniejszej emisji zanieczyszczeń do atmosfery, wyposażone w elektroniczne regulatory automatyzujące proces spalania paliwa w oparciu o sondę lambda (pomiar tzw. współczynnika nadmiaru powietrza) dostosowującą proces spalania do rodzaju paliwa i rodzaju paleniska i dostosowującą produkcję ciepła do aktualnych warunków pogodowych oraz do chwilowego poboru ciepłej wody użytkowej; • zastosowaniu nowoczesnych, wysokosprawnych i powodujących małe straty ciepła układów i urządzeń do przygotowania ciepłej wody użytkowej – w przypadku kotłowni dwufunkcyjnych; • zastosowania zbiornika buforowego w instalacji c.o. i c.w.u.; • zastosowaniu pomp obiegowych w instalacjach centralnego ogrzewania tam, gdzie przed modernizacją instalacja pracowała jako grawitacyjna; • dostosowaniu istniejących kominów do specyficznych wymogów, jakie stawia zastosowanie kotłów opalanych różnymi paliwami (gazem, biomasą lub olejem opałowym), przez stosowanie wkładek z blachy stalowej chromoniklowej, bądź budowie nowych kominów zewnętrznych dwuściennych ze stali chromoniklowej; • stosowaniu stacji uzdatniania wody, przedłużającej żywotność urządzeń grzewczych i instalacji i gwarantujących zachowanie wysokiej sprawności dzięki znacznej redukcji odkładania się kamienia kotłowego na powierzchniach ogrzewalnych kotłów i w rurociągach instalacji.

Strona 81 z 120

ANALIZA MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA LOKALNYCH I ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII

Możliwość wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej wynika z istniejących lokalnie potencjałów różnych rodzajów energii odnawialnej. Wszelkie inwestycje w sektorze OZE powinny być przeprowadzane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Gmina powinna dążyć do rozwoju sieci źródeł odnawialnych generacji małoskalowej (małej mocy). Działania takie stanowią skuteczne narzędzie służące poprawie bezpieczeństwa energetycznego gminy, zagospodarowaniu odpadów i pozostałości z produkcji rolnej, czy przemysłu spożywczego do celów energetycznych. Takie inwestycje gwarantują dodatkowe przychody lokalnych podmiotów gospodarczych i rolników. Mogą stanowić element infrastruktury inteligentnych sieci, tzw . smart grids .

Inwestycje opierające się ma źródłach generacji małoskalowej to przede wszystkim źródła dedykowane działalności prosumenckiej (produkcja na własne potrzeby), gdzie ewentualne nadwyżki odsprzedaje się operatorom sieci elektroenergetycznych. Wspieranie takich działań jest w interesie gminy, ponieważ wpływają one pozytywnie na bilans energetyczny gminy i zwiększają jej bezpieczeństwo energetyczne. Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 78 w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kW, obowiązkowo ustala się obszary ich rozmieszczenie wraz ze strefami ochronnymi związanymi z ograniczeniami w zabudowie, zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu oraz występowaniem znaczącego oddziaływania tych urządzeń na środowisko.

78 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20030800717

Strona 82 z 120

ENERGIA WIATRU

Polska położona jest w strefie o przeciętnych warunkach wietrzności, z prędkościami wiatru na poziomie 3,5 – 4,5 m/s mierzonymi na standardowej wysokości 50 m nad poziomem gruntu. Dla obszaru Polski maksymalne sezonowe zasoby energii wiatru dość dobrze pokrywają się z maksymalnym zapotrzebowaniem na energię cieplną, tj. z okresem występowania najniższych temperatur. Trzeba stwierdzić, że korzystanie z tego źródła energii jest jak najbardziej uzasadnione. Dziś – już od kilku lat – energetyka wiatrowa posługuje się pomiarami wietrzności na wysokości 100 m nad poziom terenu. Wynika to z zaawansowania technologii stosowanej przy takich inwestycjach. Najczęściej stosuje się takie właśnie wysokości zawieszenia osi wirnika ponad poziom terenu. Realnie odbiegać ta wielkość może o +/- 20 m – najczęstsza wysokość wież zawiera się w granicach 80-120m. Na terenach Lubelszczyzny, według pomiarów dokonanych na masztach pomiarowych w ciągu kilku ostatnich lat, średnioroczna prędkość wiatru na poziomie 100 m ponad teren waha się w granicach 5,8-6,4 m/s. Jednak wiele innych poza technicznych czynników indywidualnych dotyczących lokalizacji takich inwestycji znacznie ogranicza możliwości wykorzystania teoretycznego potencjału energii wiatru. Energia wiatru należy do odnawialnych źródeł energii, nie jest jednak dla środowiska neutralna. W praktyce bowiem elektrownie wiatrowe mogą wywierać negatywny wpływ na otoczenie – ludzi, ptaki oraz krajobraz. Problemem jest np. wytwarzany przez turbiny wiatrowe monotonny, stały hałas o niskim natężeniu, który niekorzystnie oddziałuje na psychikę człowieka. Innym ujemnym aspektem jest wpływ elektrowni na ptaki. Szacuje się, że farma wiatrowa o mocy 80 MW może zabić nawet 3500 ptaków w ciągu roku. Zawsze jednak przed wyborem lokalizacji farmy wiatrowej bada się, czy nie koliduje ona ze szlakami migracyjnymi ptaków. W ten sposób zmniejsza się do minimum wpływ farm wiatrowych na areofaunę. Nie można też zapomnieć o ujemnym wpływie farm na krajobraz. Zajmują one bowiem duże powierzchnie. Elektrownie wiatrowe stanowią element obcy w krajobrazie ze względu na ich charakter techniczny i brak możliwości zamaskowania w związku z ich wysokością. Dlatego mają ujemny wpływ na walory krajobrazowe obszarów, w których są umiejscawiane.

Strona 83 z 120

Ich lokalizacja może zniechęcać część osób do odwiedzenia takich miejsc. Instalacje wiatrowe utrudniają także rozchodzenie się fal radiowych.

Według mocy nominalnej turbin wiatrowych wyróżnia się: • mikroelektrownie wiatrowe (poniżej 100 W mocy) – używane głównie do ładowania akumulatorów tam gdzie nie ma dostępu do sieci elektroenergetycznej; • małe elektrownie (od 100 W do 50 kW) – służące potrzebom pojedynczych gospodarstw lub małych firm; • duże elektrownie (powyżej 100 kW, obecnie już do 3 MW) – głównie przeznaczone do wytwarzania prądu na sprzedaż. Gabaryty instalacji wiatrowej zwiększają się wraz ze wzrostem jej mocy. Im większa średnica wirnika tym większa moc.

Zaletami siłowni wiatrowych są: • bezpłatność energii wiatru, • brak zanieczyszczenia środowiska naturalnego, • możliwość budowy na nieużytkach. Z kolei, jako wady wymienić należy: • wysokie koszty inwestycyjne, • zagrożenie dla ptaków, • zniekształcenie krajobrazu, • negatywny wpływ na psychikę człowieka.

Korzyścią ekologiczną wyprodukowania 1 MWh energii elektrycznej z elektrowni wiatrowej, w stosunku do tradycyjnie wyprodukowanej w elektrowni węglowej, jest uniknięcie emisji do atmosfery następujących zanieczyszczeń: 5,5 kg SO 2, 4,2 kg NO x, 0,700 kg CO 2, 0,049 kg pyłów i żużlu. 79

79 P. Lewandowski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, 2002 r.

Strona 84 z 120

Przybliżona wysokość wieży Średnica (m) Moc wyjściowa (kW) (m) 80

10 15 25

17 25 100

27 40 225

33 50 300

40 60 500

48 72 750

54 81 1000

64 96 1500

72 103 2000

80 120 2500

Tab. Zależność maksymalnej mocy od średnicy wirnika (przy prędkości wiatru 15 m/s). 81

Wykorzystanie energii wiatrowej zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju sprzyja ochronie środowiska, a zwłaszcza ochronie powietrza atmosferycznego i jest bardzo istotne z punktu widzenia problemu globalnego ocieplenia klimatu i wyczerpywania się źródeł paliw kopalnych. Determinującymi elementami, które wpływają na wielkość zasobów energii wiatrowej na terenie gminy są: • rzeźba terenu i jego pokrycie (tzw. szorstkość terenu),

• zasób energetyczny wiatru na poziomie pracy wiatraków,

• przestrzenne możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych.

80 Wysokość wieży oszacowano na zasadzie: wysokości wieży ≈ 1,5 x średnica. 81 Przestrzenne aspekty lokalizacji energetyki wiatrowej w województwie lubelskim, Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie (2011).

Strona 85 z 120

Gmina Kraśniczyn leży na obszarze o nie najlepszych warunkach dla rozwoju energetyki wiatrowej 82 . Ukształtowanie terenu gminy Kraśniczyn zaliczyć można do trzeciej klasy szorstkości charakterystycznej dla wiosek, małych miasteczek, terenów uprawnych z licznymi żywopłotami, lasami i pofałdowanymi terenami. Z tego względu budowa siłowni wiatrowych o wysokości do 30 m, może być nieuzasadniona ekonomicznie. Szans na wykorzystanie energii wiatrowej należy upatrywać budowie wysokich masztów na terenach, które charakteryzują się przede wszystkim otwartymi polami uprawnymi z niskimi zabudowaniami, przez co można zaliczyć je do pierwszej klasy szorstkości. Inwestycje w farmy wiatrowe mogą być ograniczone z powodu obszarów chronionych, które obejmują znaczną część terenu gminy.

Fot. Farma wiatrowa. 83

Małe elektrownie wiatrowe o mocy zainstalowanej od 0,5 kW do 20 kW znajdują szerokie zastosowanie do zasilania samodzielnych systemów telekomunikacyjnych i nawigacyjnych, gospodarstw oraz domów letniskowych, niewielkich osad ludzkich, pompowni oraz wielu innych systemów odległych od sieci energetycznej. Do zapewnienia ciągłości dostawy energii w przypadku ciszy lub pokrycia chwilowych szczytów zapotrzebowania stosowane są baterie

82 Wojewódzki program rozwoju alternatywnych źródeł energii dla województwa lubelskiego, BPP w Lublinie, Lublin 2006. 83 Materiały własne.

Strona 86 z 120 akumulatorów, a zasilanie urządzeń pracujących na prądzie zmiennym odbywa się za pomocą przetworników. Małe elektrownie wiatrowe często współpracują w systemach hybrydowych z modułami fotowoltaicznymi lub generatorami dieslowskimi, co pozwala na niezawodne i optymalne zaspokojenie chwilowego zapotrzebowania na energię.

Nie można wykluczyć rozwoju małych turbin wiatrowych (MTW) na terenie gminy Kraśniczyn, wykorzystywanych na potrzeby własne właściciela, m.in. do oświetlenia domów, pomieszczeń gospodarczych, ogrzewania. Zaletami MTW są: • odporność na silne wiatry, cyklony, nawałnice, • łatwiejsza instalacja w porównaniu z dużymi turbinami, • brak linii przesyłowych, co powoduje, że nie występują straty przesyłu i koszty eksploatacyjne, inwestycyjne oraz konserwacyjne z tym związane, • potencjalnie małe oddziaływanie na środowisko, • brak wywierania istotnego wpływu na krajobraz, gdyż można je wkomponować w otocznie, a nawet traktować jako elementy dekoracyjne.

Przy ew. projektowaniu instalacji wytwarzających energię elektryczną z wiatru należy brać pod uwagę walory krajobrazowe gminy oraz tereny będą pod ochroną.

Strona 87 z 120

ENERGIA SŁONECZNA

Zaletą wykorzystania energii słonecznej jest brak jej negatywnego oddziaływania na środowisko. Trudność wykorzystania tego źródła energii wynika zaś z dobowej i sezonowej zmienności promieniowania słonecznego. Do wad należy także mała gęstość dobowa strumienia energii promieniowania słonecznego.

Energię słoneczną wykorzystuje się przetwarzając ją w inne użyteczne formy, a więc w energię: • cieplną – za pomocą kolektorów, • elektryczną – za pomocą ogniw fotowoltaicznych.

W Polsce wykorzystanie paneli fotowoltaicznych w układach zasilających jest ograniczone jedynie do specyficznych zastosowań. Na ogół tam, gdzie ze względu na małą moc odbiornika doprowadzenie sieci elektroenergetycznej jest mało opłacalne. Najczęściej panele fotowoltaiczne są stosowane do zasilania znaków ostrzegawczych, reklam lub lamp przydrożnych.

Gmina Kraśniczyn położona jest na obszarze o potencjalnej energii użytecznej powyżej 950 84 kWh/m 2. Usłonecznienie względne w ciągu roku (tj. liczba godzin z bezpośrednio widoczną tarczą słoneczną) waha się w granicach 34-36 % i należy do największego w Polsce. Kolektory słoneczne wykorzystują zjawisko konwersji fototermicznej, polegającej na przetwarzaniu energii promieniowania słonecznego w ciepło. Funkcjonowanie kolektora słonecznego jest związane z podgrzewaniem przepływającego przez absorber czynnika roboczego, który przenosi i oddaje ciepło w części odbiorczej instalacji grzewczej 85 . Słoneczne systemy aktywne, w których zachodzą procesy konwersji termicznej, w przypadku systemów cieczowych mogą być stosowane w polskich warunkach klimatycznych przede wszystkim do:

84 Wojewódzki program rozwoju alternatywnych źródeł energii dla województwa lubelskiego, BPP w Lublinie, Lublin 2006. 85 Wiśniewski G.: Energia słoneczna. Przetwarzanie i wykorzystanie energii promieniowania słonecznego. Biblioteka Fundacji Ekologicznej „Silesia”, Katowice, 1999.

Strona 88 z 120

• podgrzewania ciepłej wody w obiektach działających sezonowo w cieplejszej połowie roku: letniskowych, rekreacyjnych i sportowych; • podgrzewania ciepłej wody użytkowej w systemach całorocznych: w budownictwie mieszkalnym i obiektach użyteczności publicznej; • podgrzewania wody w basenach otwartych i krytych; • podgrzewania wody do celów rolniczych w produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz w przetwórstwie rolno-spożywczym; • ogrzewania pomieszczeń jedynie w przypadku zapewnienia sezonowego magazynowania energii promieniowania słonecznego i zastosowania hybrydowych systemów grzewczych z np. pompami ciepła lub bojlerami na paliwa stałe lub płynne.

W przypadku analogicznych systemów powietrznych najważniejsze obszary zastosowań to: • suszenie produktów rolniczych i drewna; • dogrzewanie lub ogrzewanie pomieszczeń w skojarzonych systemach aktywnych z pasywnymi, np. rozwiązania semi-pasywne w budownictwie energooszczędnym i regulacja mikroklimatu w magazynach.

W niniejszym opracowaniu podano przykład możliwego wpływu energii słonecznej pozyskanej za pomocą kolektorów słonecznych wyposażonych w rury próżniowe jednościenne (próżnia 10 – 6 mbar) o powierzchni brutto kolektora 4,72 m 2 przy powierzchni apertury (powierzchnia przez, którą promieniowanie słoneczne przedostaje się do wnętrza kolektora) 3,24 m 2 na produkcję ciepłej wody w przykładowym gospodarstwie domowym zużywającym dziennie 160 litrów ciepłej wody o temperaturze 55 °C używającym do jej produkcji kotła na węgiel kamienny o mocy znamionowej 20 kW. Dla przyjętego średniego rocznego nasłonecznienie 977,95 86 kWh taka instalacja może w skali roku według wyliczeń zgodnych z EN 12976 87 zabezpieczyć 41% energii cieplnej niezbędnej do ogrzania ciepłej wody. Przekłada się to na mniejsze zużycie węgla kamiennego o 414,4 kg w tym gospodarstwie domowym.

86 Przyjęto dane klimatyczne Zamościa. 87 Metody badań słonecznych systemów grzewczych i ich elementów.

Strona 89 z 120

Fot. Farma fotowoltaiczna. 88

W gminie Kraśniczyn energia słoneczna może stanowić jedno z głównych alternatywnych źródeł energii. Ważne jest, aby przy planowaniu tego typu projektów inwestycyjnych, zwrócić uwagę na wszelkie warunki klimatyczne panujące na danym obszarze. Poza nasłonecznieniem, średnimi rocznymi temperaturami ważna jest tzw. liczba gradowa określająca możliwość wystąpienia na danym obszarze opadów gradu. Przy wyborze instalacji ważne jest, aby posiadała atest na gradobicie oraz certyfikat The Solar Keymark 89 .

88 Materiały własne. 89 Znak Solar Keymark został wprowadzony przez Europejską Federację Przemysłu Solarnego Cieplnego (European Solar Thermal Industry Federation) we współpracy z Europejskim Komitetem Standaryzacji (European Comittee for Standardization), którego członkiem jest także Polska. Certyfikat Solar Keymark świadczy o zgodności z normami EN 129775 i EN 12976, a także z normą zarządzania jakością ISO 9000.

Strona 90 z 120

Rys. Szlaki gradowe na terenie miny Kraśniczyn.90

Instalacja solarne mogą być wykorzystywane nie tylko do podgrzewania wody użytkowej i wspomagania instalacji c.o., ale również do suszenia płodów rolnych, w tym np. biomasy wykorzystywanej do spalania. Preferowanym kierunkiem rozwoju energetyki słonecznej na terenie gminy Kraśniczyn jest instalowanie indywidualnych kolektorów próżniowych na domach mieszkalnych i budynkach użyteczności publicznej należących do gminy. Może to znacząco wpłynąć na obniżenie emisji CO 2 na terenie gminy. Możliwe jest także wykorzystywanie ogniw fotowoltaicznych do zasilania znaków ostrzegawczych i lamp oświetleniowych ustawionych przy drogach przebiegających przez obszar gminy Kraśniczyn, co dodatkowo poprawi bezpieczeństwo osób poruszających się tymi szlakami komunikacyjnymi oraz pozytywnie wpłynie na bilans energetyczny gminy.

90 Materiały własne.

Strona 91 z 120

Fot. Hybrydowo zasilany system oświetlenia ulic. 91

Fot. Instalacja hybrydowa zasilająca latarnię uliczną. 92

91 Materiały własne. 92 Ibid.

Strona 92 z 120

Fot. Kolektory słoneczne rurowe (zestaw modułowy) – układ wymiany ciepła. 93

Rys. Kolektory słoneczne rurowe zestaw „otwarty” (możliwość montażu dowolnej ilości rur w zależności od zapotrzebowania na ciepło) – układ wymiany ciepła 94

93 Materiały własne.

Strona 93 z 120

Poniższy wykres pokazuje możliwość dostarczenia ciepła w ciągu roku przez system solarny o powierzchni brutto 4,27 m 2 (30 rur, zbiornik 300 litrów) do instalacji c.w.u. z kotłem węglowym 20 kW, jako głównym źródłem ciepła, zużywającej dziennie 160 litrów (4 osoby) wody o temperaturze 55 °C. System solarny dostarczy do instalacji ciepłej wody 1637 95 kWh energii. Pozwoli to zaoszczędzić ok. 414 kg węgla kamiennego.

Rys. Możliwości pozyskania energii z kolektorów słonecznych 30 rur do podgrzania wody użytkowej. 96

W przypadku realizacji projektu polegającego na montażu wielu instalacji solarnych współpracujących z różnymi źródłami ciepła zaopatrującymi różne ilości osób w ciepłą wodę dla najefektywniejszego wykorzystania instalacji solarnej należy dobrać konstrukcje modułową tak, aby liczba rur instalacji (powierzchnia apertury) odpowiadała zapotrzebowaniu na ciepłą wodę w funkcji osób korzystających z instalacji c.w.u. W ten sposób można ograniczyć koszt instalacji, jak i jej ciężar. Wybranie takiego elastycznego układu pozwala, w zależności od zapotrzebowania na energię lub miejsce do montażu, na rozbudowę instalacji wraz ze wzrostem zapotrzebowania na energię. Układ możne „rosnąć wraz z rodziną”.

94 Materiały własne. 95 Obliczenia wykonano dla danych klimatycznych Zamościa. 96 Materiały własne na podstawie European Solar Thermal Industry Federation.

Strona 94 z 120

ENERGIA GEOTERMALNA

Ze względu na odmienną technologię i inne kierunki zastosowań w wykorzystaniu energii geotermalnej stosuje się podział na geotermię płytką (niskiej entalpii 97 ) – pompy ciepła oraz geotermię głęboką (wysokiej entalpii) – źródła geotermalne.

Według rozpoznania aktualnego, na dzień dzisiejszy, teren gminy Kraśniczyn nie jest perspektywiczny dla rozwoju zawodowej energetyki geotermalnej 98 . Na terenie całej gminy można wykorzystać geotermię płytką poprzez zastosowanie pomp ciepła. Ciepło produkowane przez pompy może być w dużej części pobierane z ogólnie dostępnego środowiska cechującego się niewyczerpalnymi zasobami energii (np. grunt, cieki wodne, powietrze atmosferyczne), nie powodując przy tym jego degradacji. Ponadto pompy zapewniają wysoki komfort użytkowania, nie wymagają codziennej obsługi, cechują się cichą pracą i nie zanieczyszczają środowiska w miejscu użytkowania.

Pompa ciepła może być monowalentnym 99 źródłem ciepła, jednak ze względów ekonomicznych zaleca się, aby pracowała w układzie biwalentnym,100 np. z grzałką elektryczną lub z zespołem solarnym.

Dzisiaj najbardziej znane są technologie wykorzystania energii geotermalnej płytkiej za pomocą technologii sond powierzchniowych (poziomych) i sond głębinowych (pionowych), gdzie nośnikiem ciepła w obiegu zamkniętym jest ciecz przejmująca ciepło ziemi i oddająca je do drugiego obiegu grzewczego z pompą cieplną.

Pompy ze źródłami pionowymi Warto zwrócić uwagę na system, który dzięki usytuowaniu blisko powierzchni gruntu na głębokości około 4,5–6,5 m łączy zalety sond powierzchniowych i głębinowych posiadając następujące zalety:

97 Entalpia – zawartość ciepła, potencjał termodynamiczny. 98 Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii (2006), Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 99 Pompa ciepła jest jedynym urządzeniem służącym do wytworzenia energii cieplnej dla instalacji ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej. 100 Z udziałem innego źródła ciepła.

Strona 95 z 120

• zapewnia naturalną regenerację poprzez promieniowanie słoneczne, opady deszczu oraz topnienie śniegu nie powodując zmiany temperatury wody gruntowej; • pozbawiony jest wpływu mikroorganizmów ekologicznych na całej powierzchni swojego zagłębienia w ziemię (wykorzystanie w celach ogrodniczych powierzchni gruntu nad geotermicznym wymiennikiem ciepła jest możliwe bez jakichkolwiek negatywnych wpływów); • nie powoduje jakichkolwiek zmian w strukturze podłoża, ponieważ w większości przypadków nie osiąga głębokości wody pitnej; • funkcjonuje jako źródło ciepła dla pompy cieplnej (wytwarza zimną wodę dla potrzeb klimatyzacji oraz może być wykorzystywany jako sezonowy zasobnik dla nadwyżek ciepła termicznych kolektorów solarnych);

Zgodnie z ustawą prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. (art. 3 ust. 2) zapisów niniejszej ustawy nie stosuje się do wykonywania wykopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m w celu wykorzystania ciepła Ziemi, poza obszarami górniczymi.

Rys. Instalacja c.o. i c.w.u. składająca się z: pompy ciepła - a, koszy energetycznych (dolne źródło ciepła) – b, zbiornik warstwowy – c, zasobnik c.w.u. – d. 101

101 Materiały własne.

Strona 96 z 120

Pompy ze źródłami poziomymi montowanymi na głębokości 1,5 – 2 m.

Rys. System sond poziomych. 102

Montaż sond poziomych nie wymaga uzyskania zezwolenia. Zastosowanie ich wiąże się jednak z ingerencją w teren o powierzchni nawet kilkuset m 2, co nie zawsze jest możliwe w przypadku instalacji indywidualnych na posesjach o małej powierzchni. Kolektor poziomy płaski wykonuje się najczęściej z rur PE o średnicy 1 cala, układanych w wykopie o głębokości

102 Ibid.

Strona 97 z 120 ok. 1,5 m, tj. poniżej strefy przemarzania, ale nie głębiej niż 2 m. Jest to zwykle kilka pętli (odcinków) rur o długości ok. 100 m. Podział rury kolektora (sondy) przykładowej długości 500 m na pięć równoległych pętli długości 100 m ma na celu zmniejszenie oporów przepływu tak, aby pompa obiegowa wymuszająca przepływ glikolu nie musiała osiągać dużych mocy, zmniejszając tym samym efektywną sprawność systemu ogrzewania. Przy odstępach między rurami rzędu 0,5- 0,8 m z jednego m² gruntu z kolektorem otrzymuje się moc 10- 40 W (w zależności od rodzaju gleby). Gliniasty i wilgotny grunt oddaje więcej ciepła (30- 40 W), niż piaszczysty, suchy (10- 20 W).

Przy założeniu, że do ogrzewania domu potrzeba ok. 50 W na jeden metr kwadratowy powierzchni pomieszczeń, kolektor płaski powinien zajmować powierzchnię 1,5 do 5 razy większą niż powierzchnia domu. Do tego rozwiązania niezbędna jest duża powierzchnia działki (np. ok. 600 m² dla domu o powierzchni ogrzewanych pomieszczeń ok. 150 m², jeśli grunt jest suchy i piaszczysty).

W chwili obecnej na terenie gminy nie są wykorzystywane na szeroką skalę pompy ciepła i należy się spodziewać, że ze względu na ich wysoki koszt nadal będą one pełniły marginalną rolę w produkcji energii. Mogą one być wykorzystywane przede wszystkim w budynkach o dużej kubaturze, np. użyteczności publicznej, jednak trudno jest je promować wśród indywidualnych odbiorców.

Strona 98 z 120

ENERGIA WODNA

Przez teren gminy przepływa rzeka Wojsławka wraz z dopływami. Żadna z nich nie przecina ważnych szlaków komunikacyjnych i nie tworzy zagrożenia powodzią.

Na obszarze gminy Kraśniczyn nie pracuje obecnie żadna elektrownia wodna. Możliwy do wykorzystania teoretyczny potencjał hydroenergetyczny na podstawie dostępnych profili hydroenergetycznych rzeki Wojsławki ocenia się na 100 kW. 103

Budowa małych elektrowni wodnych uzależniona jest od spełnienia szeregu wymogów wprowadzonych przepisami prawa, do których należą m.in. umożliwienie migracji ryb, jeżeli jest to uzasadnione warunkami lokalnymi, zapobieganie stratom ryb przy przejściu przez turbiny elektrowni, ograniczenia w zakresie przekształcenia istniejącej rzeźby terenu i naturalnego układu koryta rzeki. Z tego względu nie jest to źródło energii masowo wykorzystywane na terenie Polski.

103 Analiza potencjału odnawialnych źródeł energii w powiecie krasnostawskim i możliwości jego wykorzystania wraz z rekomendowanymi projektami (2011). Praca zbiorowa.

Strona 99 z 120

ENERGIA Z BIOMASY Zgodnie z zapisami Dyrektywy 2001/77/WE biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny produkty oraz ich frakcje, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa, związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich. Z kolei zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169, poz. 1199 z późn. zm.) biomasa to stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej, leśnej oraz przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także części pozostałych odpadów, które ulegają biodegradacji, a w szczególności surowce rolnicze. Pochodzenie biomasy może być różnorodne, poczynając od polowej produkcji roślinnej, poprzez odpady występujące w rolnictwie, w przemyśle rolno – spożywczym, w gospodarstwach domowych, jak i w gospodarce komunalnej. Biomasa może również pochodzić z odpadów drzewnych w leśnictwie, przemyśle drzewnym i celulozowo – papierniczym. Zwiększa się również zainteresowanie produkcją biomasy do celów energetycznych na specjalnych plantacjach: drzew szybko rosnących (np. wierzba, topola), rzepaku, słonecznika, miskantus, ślazowiec lub wybranych gatunków traw (np. spartina preriowa, proso rózgowate, mozga trzcina). Ważnym źródłem biomasy są też odpady z produkcji zwierzęcej oraz odpady z gospodarki komunalnej. Przy analizie możliwości wykorzystania biomasy na cele energetyczne na terenie gminy Kraśniczyn należy zwrócić uwagę na gatunki roślin introdukowanych 104 . Jest to bardzo ważne, gdyż połowa duża część obszaru gminy znajduje się w Parkach Krajobrazowych i w otulinie parków krajobrazowych. Przy planowaniu przemysłowych plantacji takich roślin należy skorzystać z utworzonej listy roślin, zwierząt i grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. W rozporządzeniu ministra właściwego do spraw środowiska wymienione zostały gatunki, których wprowadzenie stanowi znaczące zagrożenie dla rodzimych gatunków i siedlisk lub których dalsze bezwarunkowe wprowadzanie może

104 Gatunek introdukowany – gatunek sztucznie wprowadzony na obszar niebędący jego naturalnym środowiskiem.

Strona 100 z 120 powodować rozprzestrzenienie się ich na tereny jeszcze wolne od tych gatunków. 105 Nie oznacza to, że zupełnie należy wyeliminować możliwość uprawy i hodowli poszczególnych gatunków, ale wymagać to będzie uzyskania zezwolenia i spełnienia warunków zapewniających bezpieczeństwo środowiska przyrodniczego, zgodnie z art. 120 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody. 106

Wyodrębnić można następujące rodzaje surowców energetycznych spełniające definicję biomasy: • surowce energetyczne pierwotne: drewno, słoma, rośliny energetyczne,

• surowce energetyczne wtórne: gnojowica, obornik, inne produkty dodatkowe i odpady organiczne, osady ściekowe,

• surowce energetyczne przetworzone: biogaz, bioetanol, biometanol, estry olejów roślinnych (biodiesel), biooleje, biobenzyna i wodór.

Zasoby energetyczne biomasy można sklasyfikować w zależności od jej pochodzenia: • biomasa pochodzenia leśnego,

• biomasa pochodzenia rolnego,

• odpady organiczne.

Biomasa charakteryzuje się niską gęstością energii na jednostkę (transportowanej) objętości i z natury rzeczy powinna być wykorzystywana możliwie blisko miejsca jej pozyskiwania lub w przypadku konieczności transportu powinna być zagęszczana do formy brykietu lub pelletu. Jest zasobem ograniczonym, choć odtwarzalnym.

Wartość opałową słomy – dzisiaj największą składową strumienia biomasy agro – i pozostałej roślinnej biomasy pochodzenia rolniczego przyjmuje się do obliczeń w niniejszym opracowaniu na poziomie ok. 14 GJ/Mg. Dla biomasy pozyskiwanej z drzew dla obliczeń

105 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20112101260 106 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20040920880

Strona 101 z 120 w niniejszym opracowaniu przyjęto wartość opałową 15 GJ/Mg przy wilgotności 25 – 35% oraz korzystano z tabel przeliczeniowych wg austriackiej normy ÖNORM 7132 oraz M7133.

Kłody drewna Zrębki Kłody 1 porąbane Bale m drobne średnie Asortyment ułożone luzem (G30) (G50)

m3 przestrz. przestrz. nasyp. nasypowy m 3 m3 m3 m3

1 m 3 bali 1 1,4 1,2 2 2,5 3

1 przestrz. m 3 kłody dł. 1 m 0,7 1 0,8 1,4 1,75 2,1

1 przestrz. m 3 kłod porąbanych 0,85 1,2 1 1,7

1 nasyp. m 3 kłod porąbanych 0,5 0,7 0,6 1

1 nasyp. m 3 drobnych zrębek 0,4 0,55 1 1,2 (G30)

1 nasyp. m 3 średnich zrębek 0,33 0,5 0,8 1 (G50)

Uwaga: 1 t zrębek G30 o wilgotności M 35 % odpowiada ok. 4 nasyp. m 3 zrębkom świerka oraz 3 nasyp. m 3 zrębkom buku.

Tab. Tabela przeliczeń pozyskiwanego drewna.

Biomasa z lasów

Na obszarze gminy przeważają lasy gradowe liściaste o dominującym siedlisku lasu świeżego. W okolicy miejscowości Pniaki i na północ od wsi Olszanki na małych powierzchniach występują lasy wilgotne. W większości są to drzewostany przekraczające wiek 40 lat,

Strona 102 z 120 o korzystnym mikroklimacie, atrakcyjne widokowo ze względu na bogate zróżnicowanie gatunkowe. Małe powierzchnie leśne porastające wąwozy stanowią lasy przeważnie liściaste na siedlisku lasu świeżego. W lasach tych piętro drzew tworzą: buk, wiąz górski, jawor, lipa szerokolistna. Buk występuje gromadnie i pojedynczo na skrajnie północno-wschodniej granicy swego naturalnego zasięgu.

Jednostka 2010 miary LEŚNICTWO WSZYSTKICH FORM WŁASNOŚCI Powierzchnia gruntów leśnych ogółem ha 2474,1 lesistość w % % 22,2 grunty leśne publiczne ogółem ha 1674,8 grunty leśne prywatne ha 766 Pozyskanie drewna (grubizny) lasy prywatne m3 289 Tab. Struktura własności lasów oraz pozyskiwanie drewna na terenie gminy Kraśniczyn. 107

Z jednego drzewa w wieku rębnym można uzyskać 54 kg drobnicy gałęziowej, 59 kg chrustu oraz 166 kg drewna pniakowego z korzeniami. Przyjmując średnio liczbę 400 drzew na 1 hektarze można uzyskać 111 t/ha drewna. Zakłada się, iż roczna efektywna eksploatacja lasu obejmuje 1 % jego powierzchni całkowitej. Potencjał drewna wg tego założenia w gminie Kraśniczyn wynosi w skali roku ok. 2,75 tys. ton. Jest to ilość czysto teoretyczna i nie można jej odnieść bezpośrednio do gospodarki energetycznej na terenie gminy. Dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęto ogólnie stosowane założenie, że na każde 100 m3 masy drzewnej pozyskanej w lesie, na korę przypada 10 m 3, chrust – 15 m 3, grubiznę opałową – 20 m 3, trociny i zrzyny – 19 m 3, tarcicę – 36 m 3, a na gotowe wyroby z drewna tylko 20 – 25 m 3.

107 http://www.stat.gov.pl/bdl/

Strona 103 z 120

Przy tej wielkości można założyć pozyskanie chrustu na poziomie ok. 220 m 3 rocznie. Przyjmując do obliczeń trzy najpopularniejsze gatunki drzew (dąb 27,4%, buk 11% i sosna zwyczajna 44,4% 108 ) możemy przyjąć, że masa 1m 3 pozyskanego chrustu o takim składzie będzie wynosiła ok. 535 kg. Wartość energii pierwotnej, jaką można pozyskać w zrębkach (rozdrobniony chrust) o wilgotności 15 – 20% (po sezonowaniu) w skali roku wynosi: 220 m 3 x 0,535 Mg/m 3 x 14 GJ/Mg = 1647,8 GJ

Potencjał ten daje realną podstawę na wyposażenie budynków publicznych w gminie w kotły na zrębkę. Pozwoli to zapewnić dostawy ciepła i cwu dla tych budynków w oparciu o paliwa odnawialne dostępne na terenie gminy co jest zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju.

kg/m 3 Gatunek Świerk norweski 450

Jodła srebrna 470

Sosna limba 500

Jedlica 510

Sosna zwyczajna 550

Sosna czarna 560

Cyprysowate 600

Sosna pinia 620

Modrzew 660

Sosna 680 nadmorska

Cis 700

Tab. Drzewa iglaste – średnia zawartość wilgoci (M) 13%

108 http://www.lasy.com.pl/web/krasnystaw/warunkilokalne

Strona 104 z 120

Gatunek kg/m 3 Gatunek kg/m 3

Wierzba 450 Klon 670

Topola biała 480 Orzech włoski 700

Topola czarna 500 Jesion 720

Olsza szara 520 Jesion mannowy 720

Olsza włoska 550 Złotokap 730

Olsza czarna 560 Klon polny 740

Kasztan 580 Buk 750

Wiśnia 600 Dąb bezszypułkowy 760

Wiąz 620 Robinia akacjowa* 760

Bez 620 Dąb szypułkowy 770

Brzoza 650 Jarząb 770

Lipa 650 Grab pospolity 800

Orzech laskowy 670 Dereń 980

Klon jaworowy 670 *Gatunek inwazyjny, powoduje znaczne zmiany siedliskowe i jest trudny w zwalczaniu.

Tab. Drzewa liściaste – średnia zawartość wilgoci (M) 13%

Biomasa z sadów

Drewno z sadów na cele energetyczne można uzyskać z corocznych wiosennych prześwietleń drzew oraz likwidacji starych sadów. Do obliczenia ilości drewna odpadowego z sadów przyjęto jednostkowy wskaźnik 0,35 m 3/ha/rok. Na terenie gminy znajduje się 109 ha sadów. Teoretyczny potencjał drewna do wykorzystania na cele energetyczne wynosi 38,15 m3. W całości jest on zagospodarowywany przez właścicieli sadów.

Strona 105 z 120

Biomasa z drewna odpadowego z dróg

Na terenie gminy Kraśniczyn istnieją drogi gminne o łącznej długości 52,1 km,

Ilość zasobów drewna możliwego do pozyskania z poboczy oszacowano metodą wskaźnikową, przyjmując ilość drewna możliwego do wykorzystania energetycznego jako 1,5 m 3/km. Brano pod uwagę wyłącznie drogi gminne, bowiem tylko te odcinki dróg znajdują się w gestii władz samorządu gminnego i to one decydują o możliwości przeprowadzenia wycinki i pielęgnacji tych drzew. Dróg gminnych jest 52,1 km co daje potencjał 78,15 m 3 drewna w postaci zrębki o wartości energetycznej ok. 708 GJ. Ilość ta może zapewnić pracę kotła o sprawności 90% na parametrach znamionowych o mocy 30 kW przez ok. 5734,8 godzin. Można przyjąć, że potencjał biomasy drzewnej pozyskiwanej z poboczy dróg gminnych może zapewnić paliwo dla obiektu dla którego ciepło może dostarczyć kocioł o mocy znamionowej 30 kW.

Biomasa pozostająca z roślinnej produkcji rolniczej Do celów energetycznych można wykorzystywać słomę praktycznie wszystkich rodzajów zbóż oraz rzepaku i gryki. Ze względu na łatwą dostępność i właściwości najczęściej używana jest słoma: żytnia, pszenna i rzepakowa oraz rzadko słoma i osadki kukurydzy. Słoma jest trudnym materiałem energetycznym, gdyż jest to materiał niejednorodny o znacznie niższej temperaturze płynięcia popiołu niż np. drewno. Dlatego dla efektywnego wykorzystanie jej w procesie spalania konieczne są kotły przystosowane do spalania biomasy rolniczej. W chwili obecnej na terenie gminy biomasa agro do celów energetycznych nie jest wykorzystywana. W przypadku modernizacji ciepłowni Krasnostawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Krasnymstawie i przystosowaniu jej źródeł ciepła do spalania biomasy agro lub wymianie kotłów w gminnych budynkach publicznych na kotły przystosowane do spalania biomasy agro tereny gminy Kraśniczyn mogą się stać źródłem dostaw tego paliwa. Dlatego w rejonach o ograniczonej ilości opadów (<550 mm) mogą powstawać plantacje jednorocznych roślin uprawianych w plonie głównym (sorgo, kukurydza i konopie włókniste), dające tańszą i bardziej wydajną biomasę na cele energetyczne z jednostki powierzchni pola od roślin wieloletnich wymagających najczęściej większych ilości opadów.

Strona 106 z 120

Słoma Według Encyklopedii PWN słoma to wyschnięte łodygi (wraz z liśćmi i pustymi kłosami lub łuszczynami) po wymłóceniu roślin uprawnych. 109 Określenia tego używa się również w stosunku do wysuszonych łodyg roślin strączkowych, lnu i rzepaku. Słoma jest materiałem ściółkowym używanym tradycyjnej hodowli. Stosuje się ją w chowie wszystkich rodzajów zwierząt gospodarskich. Obecnie stosuje się ją przede w małych gospodarstwach posiadających tradycyjne budynki inwentarskie, w których prowadzi się gospodarkę inwentarzową głównie na własne potrzeby.

Słoma stanowi materiał niejednorodny, o stosunkowo niskiej wartości energetycznej 13,0 – 14,0 GJ/Mg przy wilgotności nie przekraczającej 15%. Poza tym jest to paliwo zdecydowanie lokalne – ze względu na niski ciężar nasypowy (po sprasowaniu ok. 100 – 140 kg/m 3) ekonomicznie uzasadniona odległość transportu nie przekracza 30-40 km. Pomimo tych niedogodności jest to surowiec, który przy zastosowaniu kotłów przystosowanych do jej spalania pozwala uzyskać znaczne ilości czystej, odnawialnej energii. Obecnie słoma w postaci pelletu lub brykietu jest stosowana jest w kotłach małej mocy w gospodarstwach indywidualnych lub współspalana z węglem w dużych jednostkach energetycznych oraz w dużych kotłach w jednostkach energetycznych przystosowanych do spalania tylko biomasy.

Coraz bardziej stają się popularne kotły na biomasę agro małej mocy (do 100 kW), które za pomocą automatyki podawania przetworzonej biomasy rolniczej do postaci agropelletu lub agrobrykietu zapewniają komfort obsługi (automatyka podawania paliwa) przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniej ilości ciepła zarówno dla co jak i cwu. Tego typu rozwiązania spełniają zasady zrównoważonego rozwoju opierając się o lokalne potencjały biomasy rolniczej.

Potencjał słomy do wykorzystania energetycznego obliczono poprzez obniżenie zbiorów słomy o jej zużycie w rolnictwie. Na podstawie dotychczasowych badań i obserwacji przyjęto założenie, że słoma w pierwszej kolejności ma pokryć zapotrzebowanie produkcji zwierzęcej (ściółka i pasza) oraz cele nawozowe (przyoranie). Ta pierwsza funkcja jest w coraz mniejszej wartości z powodu znacznego spadku pogłowia w hodowlach indywidualnych.

109 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3976479

Strona 107 z 120

Plon Zboże ozime Zboże jare ziarna pszenica pszenżyto żyto jęczmień pszenica jęczmień owies t/ha

2,01-3,0 0,86 1,18 1,45 0,94 1,13 0,78 1,05

3,01-4,0 0,91 1,13 1,44 0,80 0,94 0,86 1,08

4,01-5,0 0,91 1,14 1,35 0,70 0,83 0,77 1,05

5,01-6,0 0,92 1,13 1,24 0,71 0,81 0,72 1,01

6,01-7,0 0,90 0,94 - - - 0,68 -

7,01-8,0 0,83 - - - - 0,67 -

Tab. Stosunek plonu słomy do plonu ziarna zbóż (plon ziarna=1). 110

Użytki rolne na terenie gminy zajmują 5064 ha.Na podstawie dostępnych danych przyjęto do obliczeń średnioroczny areał zbóż podstawowych i mieszanek na poziomie 4050 ha. Przyjmując efektywne pozyskanie słomy z ha w ilości 2,2 111 tony otrzymamy roczny potencjał 8100 ton słomy. Na tej podstawie teoretyczny coroczny potencjał energetyczny słomy wynosi ok. 113 tys. GJ. Przyjmując, że potencjał ekonomiczny (technicznie możliwy do zebrania i ekonomicznie opłacalny do celu przetworzenia na potrzeby energetyczne) kształtuje się na poziomie 40% potencjału teoretycznego należy stwierdzić, że na terenie gminy Kraśniczyn są warunki surowcowe do funkcjonowania przetwórstwa roślinnej biomasy rolniczej w postaci słomy na cele energetyczne (ok. 45,2 tys. GJ rocznie). Od tej liczby należy oczywiście odjąć słomę, która jest zużywana na miejscu przez rolników (przeorywanie, pasza itp.). W związku z czym, należy przyjąć, iż na cele energetyczne można będzie wykorzystać max. 60% tego potencjału, tj. 1935 ton słomy (27,1 tys. GJ rocznie).

110 Harasim A, 1994, „ Relacje między plonem słomy i ziarna u zbóż” Pamiętnik Puławski, Zeszyt 104, s. 56. 111 Klugmann-Radziemska E.: Odnawialne źródła energii – przykłady obliczeniowe, Wyd. Politechniki Gdańskiej. Gdańsk, 2009

Strona 108 z 120

Zastępowanie kotłów na węgiel kotłami przystosowanymi do spalania słomy (luzem lub w postaci sprasowanej do formy bel, kostek, brykietu, czy pelletu) wymaga dużych powierzchni składowych opały i sprzętu technicznego wraz obsługą do załadunku paliwa do kotła. Działania wykorzystujące słomę jako paliwo spowodować mogą znaczącą redukcję emitowanych do atmosfery szkodliwych substancji, tj. SO 2 i CO 2 Wykorzystanie słomy do celów grzewczych, zwłaszcza w rejonach łatwego do niej dostępu, ma uzasadnienie zarówno ekologiczne jak i ekonomiczne. Niemniej jednak kotły zapewniające efektywne spalanie przetworzonej słomy (agropellet, agrobrykiet) są droższe w stosunku do powszechnie używanych tzw. kotłów „śmieciowych”, co stanowi istotną barierę w rozpowszechnianiu tych urządzeń, zwłaszcza wśród indywidualnych odbiorców ciepła na terenach wiejskich.

Siano Sianem nazywa się zielone rośliny skoszone przed ukończeniem wzrostu i rozwoju oraz wysuszone w naturalnych warunkach do takiego stanu (15-17% wody), aby można je było bezpiecznie przechowywać. Do obliczeń potencjału siana na cele energetyczne uwzględniono areał łąk – 419 ha oraz pozostałe grunty i nieużytki – 310 ha. Założono, że średni plon suchej masy o kaloryczność 12 GJ/Mg wynosi 4,5 Mg/ha. Ze względu na specyfikę obszaru do obliczeń ekonomicznego potencjału przyjęto 320 ha łąk i 200 ha nieużytków. Zakładany potencjał wykorzystania tego surowca na terenie gminy wiejskiej Kraśniczyn wynosi 28 tys. GJ. Trzeba jednak podkreślić, że wykorzystanie siana, jako surowca energetycznego, może się okazać kłopotliwe. Szczególnie niekorzystna jest wysoka zawartość chloru w sianie, co powoduje korozję instalacji grzewczych. Z tego względu zaleca się używania siana jako dodatku do produkcji agrobrykietu i agropelletu ze słomy zbóż i rzepaku.

Biomasa pozyskiwana z upraw roślin energetycznych

Na terenie Polski, ze względu na uwarunkowania klimatyczne i glebowe, pod uprawy energetyczne mogą być wykorzystywane następujące rośliny: • wierzba wiciowa (energetyczna), • ślazowiec pensylwański,

Strona 109 z 120

• słonecznik bulwiasty, • trawy wieloletnie, np. mozga trzcinowata.

Wierzba energetyczna:

Obecnie coraz większego znaczenia nabiera uprawa wierzby na cele energetyczne. Jest to poza tym nowy, dochodowy kierunek produkcji rolniczej. Wierzbowy surowiec energetyczny charakteryzuje się tym, że jest w zasadzie niewyczerpalnym i samoodtwarzającym się źródłem. Produkcja prawidłowo założonej plantacji powinna trwać co najmniej 15-20 lat z możliwością 5-8–krotnego pozyskiwania drewna w ilości 10-15 ton suchej masy w przeliczeniu na 1 ha rocznie. Wartość energetyczna 1 tony suchej masy drzewnej wynosi 12 GJ.

Szybko rosnące gatunki wierzby dają ekologiczny i odnawialny surowiec do produkcji energii. Podczas spalania drewna wierzbowego wydzielają się zaledwie śladowe ilości związków siarki i azotu. Powstający wówczas dwutlenek węgla jest asymilowany w trakcie kolejnego okresu wegetacyjnego, a więc jego ilość nie zwiększa się.

Za uprawą wierzby na cele energetyczne przemawiają następujące argumenty: • może być ona nasadzona na gruntach zdegradowanych i zdewastowanych chemicznie i biologicznie, gdzie uprawa roślin na cele żywnościowe i paszowe jest niemożliwa; • nasadzenia wierzby pozwalają zagospodarować grunty odłogowane i ugorowane, w tym słabe gleby, położone w niekorzystnych warunkach fizjograficznych, które często są narażone na erozję; • plantacje zlokalizowane wzdłuż szlaków komunikacyjnych, wokół zakładów przemysłowych i wysypisk odpadów stanowią rolę naturalnego filtra przechwytującego toksyczne substancje znajdujące się w powietrzu, glebie i wodach; • pasy ochronne wierzb eliminują hałas powstający na drogach, w fabrykach.

Nie można jednak zapomnieć, że z uprawą wierzby na cele energetyczne wiążą się też liczne problemy: • założenie plantacji wiąże się z poniesieniem znacznych nakładów finansowych, w szczególności na zakup kwalifikowanych sadzonek (pierwszy pełny zbiór biomasy wierzby zalecany jest po 4 latach, zaś następne co 3 lata);

Strona 110 z 120

• konieczność chemicznej ochrony plantacji; • konieczność wykorzystywania specjalistycznych maszyn i urządzeń lub dużych nakładów robocizny przy zbiorze, co wiąże się z poniesieniem wysokich nakładów finansowych; • konieczność suszenia biomasy, której wilgotność po zbiorze kształtuje się na poziomie ok. 50%; • znaczne koszty transportu, na co wpływa znaczna wilgotność oraz stosunkowo niewielka gęstość usypowa; • zakładanie plantacji wierzby wiąże się ze zmianą stosunków wodno – powietrznych gleby; istnieje zagrożenie nadmiernego przesuszania gruntów przez rośliny.

Ślazowiec pensylwański:

Ślazowiec pensylwański nie ma specjalnych wymagań w stosunku do gleby i klimatu. Udaje się na wszystkich typach gleb, nawet na piaszczystych V klasy bonitacyjnej, pod warunkiem dostatecznego ich uwilgotnienia. W polskich warunkach jego długowieczność bywa określana nawet na 20-30 lat. Trwające obserwacje nie wykazały, aby ślazowiec wymarzał w czasie ostrych zim lub wysychał w czasie upalnych i suchych lat. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu jest to roślina odporna na okresowe susze. Dla ślazowca, jako wieloletniej kultury, szczególne znaczenie ma dobre przygotowanie pola przed założeniem plantacji. W pierwszym rzędzie chodzi o zapewnienie równomierności wysiewu nasion, ich kiełkowania i wschodów nasion. Młode rośliny ślazowca potrzebują do normalnego wzrostu światła, stąd też są wrażliwe na zachwaszczenie. Jest to szczególnie ważne w pierwszym roku uprawy. W latach następnych chwasty nie są tak groźne, gdyż ślazowiec rozwijając bogatą masę zieloną, skutecznie je zagłusza. Użytkowanie ślazowca na cele energetyczne rozpoczyna się już w drugim roku uprawy. Pierwsze koszenie roślin przypada w maju, drugie w lipcu-sierpniu, kiedy rośliny osiągają 100-150 cm wysokości, tworzą pączki kwiatowe i kwitną. W naszych warunkach możliwe jest również zebranie trzeciego pokosu około października. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że intensywne użytkowanie ślazowca obniża trwałość plantacji. Zbiór ślazowca na nasiona łączyć można ze zbiorem łodyg przeznaczonych na cele energetyczne. Okres zbioru jest dość

Strona 111 z 120 długi i uzależniony od warunków pogodowych, stanu gleby warunkujące użycie maszyn itp. Za optymalny termin zbioru uważany jest koniec września-listopad (po przymrozkach).

Słonecznik bulwiasty (topinambur):

Na skalę produkcyjną topinambur rozmnażany jest wyłącznie wegetatywnie, przez bulwy. Podobnie jak inne rośliny okopowe, najlepiej udaje się na glebach średniozwięzłych, przewiewnych, o dużej zasobności składników pokarmowych i dostatecznej wilgotności. Posadzony jesienią, wcześnie rozpoczyna wegetację i lepiej wykorzystuje zasoby wody pozimowej. Ma przy tym silniejszy system korzeniowy i szybciej zacienia glebę niż inne okopowe, może być wobec tego uprawiany na gorszych stanowiskach, mniej przydatnych do uprawy ziemniaków.

Na glebach podmokłych i kwaśnych topinambur słabo plonuje. Zaletą tego gatunku (zwłaszcza w przypadku stanowisk trudnych do uprawy, np. na stoku) jest możliwość samoodnawiania się, co eliminuje konieczność corocznych nasadzeń. Przedplonem dla topinamburu mogą być wszystkie rośliny uprawne, a także niezbyt zachwaszczone odłogi, pod warunkiem przeprowadzenia starannej uprawy roli.

Sadzenie bulw można wykonać jesienią (XI-XII) lub wczesną wiosną (III-IV). Bulwy są odporne na niskie temperatury. Ukorzeniają się i kiełkują już w temperaturze gleby 4-5°C. Korzystniejszy wydaje się więc jesienny termin sadzenia, ponieważ rośliny wiosną rozpoczynają wegetację, zanim gleba obeschnie i nada się do mechanicznej uprawy. W efekcie okres wegetacji wydłuża się przynajmniej o 3 tygodnie, co korzystnie wpływa na plonowanie. Bulwy wysadza się sadzarką do ziemniaków lub ręcznie.

Do zbioru wykorzystuje się maszyny do kopania ziemniaków (np. kopaczki elewatorowe) lub wykonuje się go ręcznie na małych poletkach. Zbioru części nadziemnych można dokonać już w październiku (po zaschnięciu łodyg), stosując przy tym sieczkarnię samobieżną w zestawie z odpowiednimi przyczepami odwożącymi zielonkę na silos lub kosy spalinowe.

Topinambur jest gatunkiem o bardzo wysokim potencjale produkcyjnym. Na żyznych glebach, przy dostatku wody, plony świeżej biomasy mogą dochodzić do 200 ton z ha,

Strona 112 z 120 a plon samych bulw do 90 ton z ha. W warunkach polskich średni plon suchej masy waha się w granicach od 10 do 16 t/ha. 112

Trawy wieloletnie

Znaczącą i jeszcze dzisiaj niedocenianą rolę w produkcji energii odnawialnej z paliw stałych można przypisać trawom wysokim, których pędy generalnie wyrastają ponad 100 cm. Mają one duży potencjał masy zależny od wysokości i duże tempo wzrostu. Od tych czynników zależy plon suchej masy. Rodzime gatunki traw należą do roślin typu C-3 fotosyntezy i charakteryzują się wczesnym rozpoczynaniem wegetacji na wiosnę. Fazę generatywną większość z nich osiąga w połowie maja i w czerwcu, po czym w czasie letnich upałów przechodzi okres spoczynku. Jest to najczęściej najbardziej dogodny termin zbioru biomasy, którą można bez dodatkowych kosztów dosuszyć na pokosach do wilgotności poniżej 20%.

Proces suszenia traw znacznie przyspiesza mechaniczne uszkodzenie koszonych roślin, do czego można wykorzystać kosiarki rotacyjne z kondycjonerem. Jesienią trawy podejmują ponowny wzrost, co związane jest z obniżeniem temperatury powietrza oraz opadami. Warto pamiętać o tym, że w odroście jesiennym udział pędów generatywnych jest znacznie niższy niż w plonie I pokosu. Właśnie plon łodyg jest najbardziej interesujący w plantacji energetycznej, późniejsze odrosty można przeznaczyć na paszę dla zwierząt. Spadek pogłowia zwierząt przeżuwających, najważniejszych konsumentów paszy produkowanej przez trawy, spowodował konieczność alternatywnego wykorzystania biomasy pochodzącej z trwałych użytków zielonych oraz z upraw polowych. Dla wielu zaniedbanych i zdegradowanych łąk z powodu zaniechania użytkowania, zbiór biomasy na cele energetyczne przyczyni się do poprawy ich stanu.

112 Źródło: The Bioenergy International.

Strona 113 z 120

Plonowanie Gatunek Wymagania siedliskowe Odmiany t.s.m./ha/rok 113

Kostrzewa 12 - 14 Gleby żyzne, wilgotne 22 odmiany łąkowa

Kostrzewa 15 Piaski po gleby gliniaste Kord, Rahela, LTerros trzcinowa

Kupkówka 7 - 17 Gleby zasobne, w dobrej 15 odmian pospolita kulturze

Stokłosa 10 - 13 Gleby piaszczysto gliniaste 1 odmiana bezostna

Stokłosa 8 - 17 Mało wymagająca odporna na Broma spłaszczona susze

Mozga trzcinowa 15 Gleby organiczne Znosi 1 odmiana zalewanie i niedobory wody

Rajgras wyniosły 8 - 12 Gleby średnio zwięzłe, Median wytrzymała na suszę

Tymotka łąkowa 10 Wilgotne, żyzne 18 odmian

Tab. Zestawienie rodzimych gatunków traw według wymagań siedliskowych.

Trawy te nie wymagają gleb wysokiej jakości, wystarczy V i VI klasa, a także nieużytki. Mają głęboki system korzeniowy, sięgający 2,5 m w głąb ziemi, dzięki temu łatwo pobierają składniki pokarmowe i wodę. Rośliny te osiągają znaczne rozmiary, przekraczające 2 m (miskant olbrzymi wyrasta do 3 m wysokości). Miskant olbrzymi w warunkach europejskich nie rozmnaża się z nasion, lecz z sadzonek korzeniowych. Młode pędy wyrastają późno, zwykle nie wcześniej niż w trzeciej dekadzie kwietnia lub w pierwszej dekadzie maja, ale później dość szybko rosną. W ciągu miesiąca osiągają pół metra wysokości, a pod koniec czerwca – wysokość człowieka. W pierwszym roku po zasadzeniu miskant jest podatny na wymarzanie, dlatego plantację warto przykryć słomą. Trawy te plonują już od pierwszego

113 t.s.m. – ton suchej masy.

Strona 114 z 120 roku uprawy. Wówczas ich średni plon z hektara wynosi około 6 ton, w drugim roku – ok. 15 ton, a od trzeciego roku 25–30 ton (miskant olbrzymi nawet 40 ton z 1 ha). Najkorzystniejszym okresem zbioru jest luty-marzec, kiedy zawartość suchej masy w roślinach wynosi 70 proc. Kolejnym czynnikiem zniechęcającym lokalnych gospodarzy do tworzenia plantacji roślin energetycznych jest opłacalność takich upraw. Zwrot poniesionych nakładów na plantację jest możliwy dopiero po kilku latach od jej założenia. Dodatkowo występujące okresy suszy znacznie ograniczają przyrosty biomasy. W związku z tym opłacalność produkcji roślin energetycznych na gruntach rolnych znacznie się obniża.

Na terenie gminy nie występują przemysłowe plantacje celowe roślin energetycznych. Jest to spowodowane głównie bardzo dobrą bonitacją gleb oraz brakiem rynku zbytu na produkcje z takich plantacji na tym terenie. Planując ew. uprawy roślin energetycznych na terenie gminy wiejskiej Kraśniczyn należy brać pod uwagę klasę bonitacyjną gleb. Te o najwyższej jakości powinny być przede wszystkim przeznaczane pod produkcje spożywczą dla zaspokajania potrzeb ludzkich, a w dalszej kolejności na cele hodowlane.

Strona 115 z 120

BIOGAZ

Biogaz jest gazem powstającym w procesie fermentacji metanowej, bez stosowania metod chemicznych i termicznych. Głównym składnikiem biogazu jest metan –CH 4. W Ustawie Prawo energetyczne 114 ustawodawca w art. 3 p. 20a uszczegółowił pojęcie biogazu do słów „biogaz rolniczy”, definiując go, jako „paliwo gazowe otrzymywane z surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości przemysłu rolno-spożywczego lub biomasy leśnej w procesie fermentacji metanowej”. Jednocześnie w p. 20 tego samego artykułu do odnawialnego źródła energii zaliczone zostało źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych”.

O ważności zastosowań biogazu w polskiej energetyce, szczególnie wobec zagrożeń środowiskowych, które mogą być powodowane poprzez wielkie instalacje kumulujące celem spalania duże ilości biomasy, przekonuje prognoza oddziaływania na środowisko 115 PE 2030. „Rosnąć może również - niedopuszczalna ze względu na walory środowiskowe lasów - presja na leśne zasoby biomasy. Konieczne jest rozważenie kosztów i korzyści środowiskowych wykorzystywania biomasy w procesach współspalania w dużych obiektach energetycznych, które powinny być docelowo wyeliminowane, a co najmniej znacznie ograniczone. Zagrożeń tych można będzie jednak uniknąć, lub znacząco je zredukować, w przypadku stworzenia preferencji dla rozwoju energetyki rozproszonej, wykorzystującej odpadową biomasę roślinną i płynną do wytwarzania biogazu jako źródła energii elektrycznej, a także ciepła wytwarzanego w kogeneracji, głównie na potrzeby lokalne. Nie ulega przy tym wątpliwości, że lokalne biogazownie, wykorzystujące do produkcji ciepła i prądu w układzie kogeneracji, względnie napędzające tylko generatory elektryczne, mogą zapewnić znacznie większą stabilność dostaw energii, niż inne odnawialne źródła energii, np. energetyka wiatrowa. Pełna realizacja planów w tym zakresie może docelowo zredukować obciążenie sieci systemowej energii elektrycznej na poziomie 15-25 TWh (przy zapotrzebowaniu rzędu 130- 160 TWh). Dodatkową korzyścią będzie redukcja emisji metanu towarzysząca działalności

114 Dostęp: http://www.ure.gov.pl/download.php?s=1&id=1373 115 Źródło: http://www.mg.gov.pl/galeria/DE/Prognoza_raport.pdf

Strona 116 z 120 rolniczej.” Ponadto kreowanie inicjatyw biogazowych w systemie rozproszonym eliminować będzie niskoefektywne indywidualne źródła ciepła, stanowiące dziś jedno z najważniejszych źródeł tzw. niskiej emisji. Nie są to wszystkie pozytywne aspekty środowiskowe korzystania z biogazu na cele energetyczne. „Rozwój produkcji biogazu powodować będzie natomiast przekształcanie części wytwarzanych w sektorze rolno-spożywczym odpadów płynnych (gnojowica, odpady poubojowe itp.) na formy mniej szkodliwe dla środowiska, w tym możliwe do wykorzystania do nawożenia gleby.” 116 Wskazuje się potrzebę kreowania systemu małych, lokalnych biogazowni o mocy poniżej 0,5 MW, których koszt inwestycji oraz eksploatacji były na tyle niski, aby było to przedsięwzięcie opłacalne nie tylko dla dużych inwestorów oraz energetyki zawodowej, ale także dla przedsiębiorstw lokalnych, grup producenckich, czy też poszczególnych indywidualnych rolników (przedsiębiorców rolnych, hodowców itp.).

Ilość w stosunku do 1m 3 Paliwo Wartość opałowa [MJ/m 3] biogazu o 26 MJ/m 3 Bioetanol 29,6 0,85 kg Drewno opałowe 13,3 2 kg Estry oleju rzepakowego 36,5 0,7 kg Gaz ziemny 33,5 0,77 m3 Olej napędowy 41,9 0,62 l Węgiel kamienny 23,4 1,1 kg Tab. Porównanie wartości opałowej biogazu i innych paliw 117 .

W dokumentach opracowanych przez Biuro Planowanie Przestrzennego w Lublinie 118 wskazuje się gminę wiejską Kraśniczyn jako obszar teoretycznej możliwości wybudowania biogazowi jednak ze względu na znajdujące się na terenie gminy obszary chronione i niewystarczający potencjał substratu, powstawanie instalacji powyżej 1 MW jest mało prawdopodobne.

116 Ibid. 117 J. Szlachta, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 2007 r. 118 „Uwarunkowania lokalizacyjne i proces inwestycyjny budowy biogazowni w województwie lubelskim”, Lublin 2009.

Strona 117 z 120

Możliwe jest zlokalizowanie na terenie gminy Kraśniczyn co najmniej kilku mikro instalacji o mocy 50-100 kWe. W każdym jednak przypadku inwestor przed przystąpieniem do inwestycji musi uzyskać od operatora sieci dystrybucyjnej warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej planowanej biogazowni. Podstawę prawną dla realizacji procedury przyłączenia i wymagań związanych z przyłączeniem biogazowni do sieci elektroenergetycznej stanowią zapisy zawarte w ustawie z Prawo Energetyczne. 119

Mając na uwadze powyższe uwarunkowania, przy podejmowaniu decyzji o lokalizacji biogazowni, inwestor powinien brać pod uwagę możliwości techniczne dostępnej sieci elektroenergetycznej.

119 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970540348

Strona 118 z 120

WSPÓŁPRACA Z INNYMI GMINAMI

Konieczność uzgodnienia współpracy z sąsiednimi gminami w zakresie tematycznym niniejszego opracowania wynika z ustawy Prawo energetyczne (art.19, ust.3, pkt. 4). Nośniki energii dostarczane na teren gminy w sposób zorganizowany, tj. za pomocą ciągów zasilających biegnących przez tereny sąsiednie to energia elektryczna i gaz ziemny. Inwestycje związane z rozbudową infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej realizowane są przez przedsiębiorstwa energetyczne, które są właścicielem urządzeń sieciowych i działają na danym terenie wyłącznie w porozumieniu z gminą. Możliwości współpracy samorządów lokalnych w zakresie systemów energetycznych oceniono na podstawie korespondencji z gminami ościennymi.

Systemy ciepłownicze: W zakresie zaopatrzenia w ciepło nie występuje konieczność współpracy międzygminnej – obecnie nie istnieją wspólne systemy i nie przewiduje się wykorzystania funkcjonujących na obszarach sąsiednich gmin systemów ciepłowniczych do ogrzewania obiektów na terenie miasta.

Systemy elektroenergetyczne: System elektroenergetyczny ma charakter regionalny i zarządzany jest przez właściwy terytorialnie rejon energetyczny. W ramach systemu elektroenergetycznego współpraca z sąsiadującymi gminami realizowana jest na szczeblu przedsiębiorstwa energetycznego, którego ponad gminny charakter determinuje wzajemne powiązania sieciowe. Inwestycje z zakresu modernizacji lub rozbudowy sieci elektroenergetycznych realizowane są w uzgodnieniu z właściwym terytorialnie zakładem energetycznym, bez konieczności współpracy z innymi gminami.

Zaopatrzenie w paliwa gazowe: Rozbudowa sieci gazowej na terenie gminy, jeśli wystąpi takie zapotrzebowanie i zostaną spełnione warunki techniczno – ekonomiczne dla przeprowadzenia inwestycji, nie wymaga konieczności uzgodnień z gminami sąsiednimi. Inwestycje przyłączeniowe realizowane są

Strona 119 z 120 na podstawie umów pomiędzy odbiorcą a właściwym terytorialnie zakładem właściwym terytorialnie zakładem gazowniczym.

Przedmiotem konsultacji z gminami sąsiednimi może być: m.in.: • współpraca w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii; • możliwości pozyskania funduszy na inwestycje ekologiczne; • pozyskiwanie inwestorów strategicznych dla projektów energetycznych; • działania na rzecz zmniejszenia negatywnego oddziaływania systemów energetycznych na środowisko; • upowszechnienie informacji o urządzeniach i technologiach ekologicznych oraz energooszczędnych.

Na etapie tworzenia niniejszego dokumentu, w trakcie konsultacji z sąsiednimi gminami nie stwierdzono kolizji założeń zawartych w niniejszym opracowaniu z polityką sąsiednich gmin w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.

Strona 120 z 120