Wartości Drogą Ku Wzrastaniu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
WARTOŚCI DROGĄ KU WZRASTANIU 1 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie 2 Katedra Pedagogiki Katolickiej Akademia Pedagogicznych Nauk Ukrainy Katolickie Uniwersytet w Ružomberku WARTOŚCI DROGĄ KU WZRASTANIU Praca zbiorowa pod redakcją: Ks. prof. dr hab. Jana Zimnego Stalowa Wola – Kijów – Ružomberok 2012 3 © Copyright by Jan Zimny Recenzenci Abp Prof. dr hab. Andrzej Dzięga Prof. dr hab. Nella Nyczkało Projekt okładki Ks. Jan Zimny ISBN 978-83-935230-2-3 Zamówienia można składać: Katedra Pedagogiki Katolickiej tel. 015/642-25-77; e-mail: [email protected] www.pedkat.pl Drukarnia: Eikon Plus, 31-302 Kraków, ul. Wybickiego 46 Tel. 12 636-27-13; fax: 832-77-87 [email protected]; www.eikon.net.pl 4 WSTĘP Czasy, w których przyszło nam żyć i przemiany, których jeste- śmy świadkami są nie tylko ciekawe, ale i trudne. Jesteśmy świad- kami wojen, kataklizmów, ataków terrorystycznych; zatruwamy środowisko, niszczymy przyrodę i samych siebie. Wszystko to po- woduje, że jesteśmy podejrzliwi, nieufni w stosunku do drugiego człowieka, poddajemy weryfikacji zasady i normy moralne, w któ- rych zostaliśmy wychowani. Poza frustracjami, jakie niesie ze sobą XXI wiek, pojawiają się trudności związane z przemianami gospo- darczymi, przede wszystkim rosnące bezrobocie i kryzys polskiej rodziny, spowodowany głównie utratą poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Rezultatem niewydolności społecznej i gospodarczej naszego kraju jest rozczarowanie, niezadowolenie, uczucie bezrad- ności i pokrzywdzenia. Na uwagę zasługuje niepokojące obniżanie się wskaźnika urodzeń (w ciągu ostatniej ) powodującego największy w naszej historii niż dekady o ponad 40 %. Zjawisko to ma bardzo szerokie i to negatywne oddziaływanie. Wszystkie zasygnalizowane procesy mają ogromny wpływ nie tylko na jakość życia polskich rodzin, ale także na wychowanie dzie- ci i młodzieży w tych rodzinach. Często upowszechniane są wartości negatywne, promujące szczególny rodzaj cwaniactwa społecznego, w którym do rangi symbolu urasta przeświadczenie, że „pierwszy milion należy ukraść”, jeśli marzy się o własnym biznesie, a bez „znajomości” nie można zrobić kariery. Wartości stanowią integralną część wychowania, tym samym więc wychowanie jest wprowadze- niem dziecka w świat wartości. Dlaczego ważne jest wychowanie do wartości? Dlatego, gdyż brak konkretnego celu opartego na pewnych wartościach jest częstą przyczyną frustracji, agresji, smutku, zagu- bienia. Jedną z przyczyn nasilenia się w ostatnich latach samobójstw i zabójstw wśród młodzieży jest, wydaje się, wyszydzenie systemu wartości. Bombardowanie „antywartościami”, propagowanie posta- wy tzw. luzu, nie może pozostać bez wpływu na nieustabilizowaną jeszcze psychikę młodego człowieka. Do głównych wartości moral- nych należy zaliczyć dobro. O dobru i jego odmianach takich jak 5 uczciwość, altruizm, bezinteresowność, szlachetność, życzliwość traktuje przede wszystkim etyka, ukazując dobro jako przeciwień- stwo zła, podłości, kłamstwa, niegodziwości. Człowiek wychowany w duchu etyki chrześcijańskiej ma pewność, że dobro to Bóg i ściśle wiąże się obowiązkiem posłuszeństwa Bogu. Rodzi to z kolei, jeśli nie nakaz miłości, to przynajmniej życzliwego stosunku do drugiego człowieka. W procesie wychowania bierze udział bardzo wiele wartości. Jedna mają większe inne nieco mniejsze znaczenie. Jedna z nich na pewnym etapie odgrywają większe inne mniejsze znaczenie. Wiele wartości kreuje osobowość człowieka, inne z kolei wytyczają kieru- nek życia, inne jeszcze decydują o jakości życia. Wielu aksjologów uważa, że zarówno wartości podstawowe, czyli dotyczące życia, egzystencji mają największe znaczenie, inni zaś uważają, że do istot- nych wartości należy zaliczyć wartości kulturowe, duchowe. Zapewne za wartość podstawową uznać trzeba również god- ność. W czasach, w których przyszło nam żyć trzeba mieć świado- mość, że warto dążyć do wyznaczonych sobie celów, ale nie za wszelką cenę. Nie za cenę utraty poczucia własnej godności, szacun- ku do samego siebie, nie za cenę dezintegracji moralnej. Pięknym, choć skrajnym przykładem na potwierdzenie tej tezy są losy Janusza Korczaka i ojca Maksymiliana Kolbe. Dobrowolnie podjęli oni de- cyzję, której następstwem była śmierć, do końca pozostając wierny- mi wyznawanym wartościom. Dziś nikt nie wymaga od nas podob- nego poświęcenia, ale wielu z nas chciałoby, by uznano nas za ludzi godnych, zachowujących godność w trudnych chwilach. Cenną wartością moralną jest również odpowiedzialność. W najbardziej elementarnym znaczeniu filozofia określa odpowiedzial- ność jako możliwość świadomego i rozumnego kierowania swoim postępowaniem. Człowiek odpowiedzialny to taki, który ma świa- domość konsekwencji swego postępowania i dąży do wypełnienia swoich zobowiązań. W dzisiejszych czasach nazbyt często mamy do czynienia (np. w życiu politycznym) z ludźmi, którzy nie potrafią być odpowiedzialnymi, a kiedy nie sprostają zadaniom nawet nie starają się usprawiedliwić swoich czynów. Właściwie każdy człowiek poszukuje w życiu miłości i przy- jaźni. Prawdziwa przyjaźń to wielka wartość. Nie jest ona możliwa bez wzajemnego zrozumienia bliskich sobie ludzi. Wymaga podo- 6 bieństwa poglądów, wzajemnego zaufania, czasem tolerancji dla wad i słabości drugiego człowieka. Do głównych wartości moralnych należy zaliczyć dobro. O dobru i jego odmianach takich jak uczci- wość, altruizm, bezinteresowność, szlachetność, życzliwość traktuje przede wszystkim etyka, ukazując dobro jako przeciwieństwo zła, podłości, kłamstwa, niegodziwości. Człowiek wychowany w duchu etyki chrześcijańskiej ma pewność, że dobro to Bóg i ściśle wiąże się obowiązkiem posłuszeństwa Bogu. Rodzi to z kolei, jeśli nie nakaz miłości, to przynajmniej życzliwego stosunku do drugiego człowie- ka. Jak więc widzimy, wartości są nieodzowną częścią pedagogii człowieka niezależnie od jego wieku. Wartości posiadają szczególną atrakcyjność, domagającą się ich realizacji. Wyklucza ona możliwość obojętnego zachowania się człowieka wobec nich. Szczególnie najwyższe wartości są atrakcyjne na tyle, że konieczność ich realizacji narzuca się w sposób nie bu- dzący wątpliwości. Realizacja wartości stanowi bardzo ważny czyn- nik regulacji postępowania człowieka, ponieważ ukierunkowuje jego działania. Roman Ingarden uważa, że działanie byłoby bezsensowne i bezcelowe, gdyby się w nim nie liczyć z wartościami, nie uwzględ- niać ich istnienia”. Niniejsza publikacja poświęcona wartościom u początku XXI wieku, ich znaczeniu w życiu człowieka, a szczególnie w procesie pedagogii młodego człowieka, składa się z kilku artykułów wielu polskich i zagranicznych autorów. Każdy autor na swój sposób pod- szedł do zagadnienia wartości i ich znaczenia oraz roli w życiu czło- wieka. Czytelnik przy wnikliwej lekturze doświadczy wielu spojrzeń i ocen, jakie zostały przedłożone w poszczególnych opracowaniach. Trzeba zauważyć, że świat, w którym żyjemy, jest światem wartości, a życie samo w sobie jest procesem realizowania określo- nych wartości. Człowiek nie może więc od wartości uciec, jest nieja- ko skazany na ich realizację. Wybór wartości i zakres ich realizacji świadczy o wartościach uznawanych przez człowieka i decyduje o tym, czy jego życie będzie autentycznie ludzkie, czy też ulegnie de- gradacji. Z takiego założenia wychodzą poszczególni autorowi, któ- rzy dość wnikliwie weszli w problematykę aksjologii. Autorzy w swych rozważanich zwykle wychodzą z założenia, że człowiek jest ze swej istoty ukierunkowany na świat wartości: dostrzega je, rozpoznaje, klasyfikuje, realizuje. Całe jego życie jest 7 bezustannym wartościowaniem. W jaki sposób człowiek rozpoznaje wartości, skąd ma pewność, że wybiera i realizuje te najbardziej pozytywne? Otóż na tego typu pytania i podobne szukali autorzy odpowiedzi w swych artykułach. Jak wiemy świat, w którym żyjemy, jest światem wartości. Można w nim wyróżnić wartości ekonomiczne, estetyczne, moralne, prawne, poznawcze i religijne. Wszystkie te wartości tworzą system określany mianem sieci wartości. Jeśli niektóre z nich są przez czło- wieka preferowane i szczególnie wysoko cenione, tworzy się wów- czas hierarchia wartości. Wysokie miejsce zajmują w niej wartości szczególnie cenne i godne pożądania, które dana osoba bardzo chcia- łaby zrealizować. W sytuacji wyboru, w razie zaistnienia wartości alternatywnych, są wybierane te spośród nich, które zajmują wyższe miejsce w hierarchii. Filozofowie pragną w świat wartości wprowa- dzić pewien ład aksjologiczny, ale nie są niestety zgodni co do tego, w jaki sposób wartości sklasyfikować i zhierarchizować. Należy życzyć czytelnikom, aby spokojna i wnikliwa lektura posłużyła do wzbogacenia się treścią zawartą w poszczególnych artykułach. Lektura publikacji jest także poniekąd wartością, która przyjaźnie została przygotowana przez grono zarówno pedagogów jak też przedstawicieli wielu innych dyscyplin nauki. Ks. Jan Zimny 8 Ks. prof. dr hab. Jan Zimny KUL Stalowa Wola ROLA WARTOŚCI W PROCESIE WYCHOWANIA Wstęp Wychowując, zawsze odwołujemy się do jakichś wartości i ideologii. Bez wątpienia rola wartości oraz ich wdrażanie w proces wychowania, powinny być mottem każdego nauczyciela - wychowawcy. Jak wiadomo badaniem wartości zajmuje się nauka nazywana aksjologią. Bez wątpienia wszelkie koncepcje aksjolo- giczne mają bezpośredni wpływ na cele edukacyjne1. Najważniejszą wartością w ujęciu współczesnej aksjologii jest człowiek, oraz wszystko to, co go dotyczy. Chodzi tu o jego życie, roz- wój, tożsamość, samorealizację, niezależność, wolność, podmiotowość. To właśnie wartości powodują uaktywnienie się i uruchomienie