PLAN ODNOWY WSI NA LATA 2009 -2016 ______

Zał ącznik do uchwały Nr XVII/108/09 Rady Gminy z dnia 20 lutego 2009r.

PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 – 2016

Styczeń 2009 r.

2 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

WST ĘP

Rozwój i odnowa obszarów wiejskich to jedno z kluczowych wyzwa ń, jakie stoj ą przed Polsk ą po integracji z innymi krajami Unii Europejskiej. Zasadniczym celem odnowy obszarów wiejskich jest wzmocnienie działa ń słu Ŝą cych zmniejszaniu istniej ących dysproporcji i ró Ŝnic w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do terenów miejskich. Programy rozwoju i odnowy wsi s ą zazwyczaj cz ęś ci ą składow ą prowadzonych od lat przez jednostki samorz ądów terytorialnych działa ń, zmierzaj ących do poprawy sytuacji gmin oraz sprzyjaj ących długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju i regionu, jego spójno ści gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Uni ą Europejsk ą. Rozwój i odnowa wsi zakłada podejmowanie na jej terenach zró Ŝnicowanych działa ń z zakresu działalno ści gospodarczej, kształtowanie w sposób zapewniaj ący zachowanie walorów środowiskowych i kulturowych, poprawę warunków Ŝycia m.in. poprzez rozwój infrastruktury oraz zapewnienie mieszka ńcom i przedsi ębiorcom dost ępu do usług, a tak Ŝe rozwój funkcji kulturowych i społecznych. Ze wzgl ędu na bardzo rozległy teren Gminy Sztabin, nieskuteczne jest kształtowanie na terenie gminy jednej miejscowo ści (siedziby gminy) jako tej centralnej i jedynej, dla której są opracowywane plany rozwoju oraz podejmowane działania inwestycyjne. Przyj ęte zało Ŝenia co do kształtowania kilku o środków na terenie gminy, jest zgodne z kierunkami rozwoju sieci osadniczej okre ślonymi w Strategii Ekorozwoju Społeczno - Gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020. W wyniku przeprowadzenia analizy sieci osadniczej, wie ś Jaminy uj ęto jako jedn ą z kluczowych w ustalonej hierarchii strukturalno – administracyjnej, co wynika równie Ŝ z dokumentów strategicznych Gminy Sztabin m.in. ze Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. Przyj ęte rozwi ązanie ma zapewni ć zachowanie ładu przestrzennego na terenie gmin oraz utrzymanie i harmonijny rozwój struktur przestrzennych jednostek osadniczych. W zwi ązku z powy Ŝszym przyst ąpiono do opracowania Planu Odnowy Wsi Jaminy, jako jednej z wi ększych miejscowo ści skupiaj ących wokół siebie inne mniejsze. Plan Odnowy Wsi Jaminy to dokument, który okre śla strategie działa ń w sferze społeczno-gospodarczej na lata 2009-2016. Podstaw ą opracowania planu jest Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sztabin przyj ęty uchwał ą Nr XXIII/143/05 Rady Gminy Sztabin z dnia 13 stycznia 2005r.( kilkukrotnie aktualizowany ), Strategia Rozwoju Gminy Sztabin przyj ęta uchwał ą nr Rady Gminy Sztabin XIV/114/00 dnia 7 marca 2000r. oraz dane wewn ętrzne przekazane na podstawie zebra ń wiejskich i własnych statystyk. Niniejsze opracowanie zawiera charakterystyk ę miejscowo ści, histori ę, która ukazuje bogata przeszło ść tych ziem, analiz ę zasobów słuŜą ca przedstawieniu stanu rzeczywistego, analiz ę SWOT czyli mocne i słabe strony miejscowo ści, planowane kierunki rozwoju, a tak Ŝe planowane przedsi ęwzi ęcia wraz z szacunkowym kosztorysem i harmonogramem planowanych działa ń. Plan Odnowy Wsi Jaminy ma przede wszystkim przyczyni ć si ę do podniesienia standardu Ŝycia i pracy we wskazanej miejscowo ści poprzez m.in. realizacj ę okre ślonych priorytetowych inwestycji. Planowane przedsi ęwzi ęcia maj ą zaktywizowa ć mieszka ńców do działa ń prospołecznych, a w konsekwencji przyczyni ć si ę do podniesienia atrakcyjno ści całej miejscowo ści. Poszczególne inwestycje wskazane poni Ŝej maj ą mie ć na celu odnow ę całej miejscowo ści przyczyniaj ąc si ę tym samym do podniesienia morale jej mieszka ńców, a tak Ŝe zwłaszcza polepszenia warunków bytowych. Podejmowane działania w znacznym stopniu umo Ŝliwi ą równie Ŝ zachowanie szeroko poj ętego dziedzictwa kulturowego przyczyniaj ąc si ę tym samym do odnowy i rozwoju wsi jak ą jest miejscowo ść Jaminy. Plan Odnowy Wsi ma te Ŝ pobudzi ć mieszka ńców do wspólnego działania na rzecz miejscowo ści Jaminy. Plan jest

3 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______dokumentem strategicznym, stworzonym przy znacznym udziale mieszka ńców. Okre śla najwa Ŝniejsze działania, które sami zainteresowani uznali za istotne dla swojej miejscowo ści, działania które pomog ą im rozwi ąza ć problemy, pokona ć bariery i osi ągn ąć stawiane sobie cele. Proponowane przedsi ęwzi ęcia mieszka ńcy uznali za realne, mo Ŝliwe do zrealizowania, przy zało Ŝeniu tak Ŝe ich własnej aktywno ści oraz przy zaanga Ŝowaniu władz samorz ądowych Gminy Sztabin. Plan Odnowy Wsi pozwoli mieszka ńcom na u świadomienie sobie ich roli w tworzeniu pomysłów na własny rozwój i popraw ę warunków Ŝycia. Plan powstał w wyniku dyskusji na zebraniach wiejskich, po konsultacji z mieszka ńcami oraz po zatwierdzeniu go przez Rad ę Sołeck ą . Plan Odnowy ma by ć mi ędzy in. zał ącznikiem do projektów zgłaszanych w celu uzyskania pomocy finansowej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. Plan dotyczy 7 najbli Ŝszych lat. W okresie tym podejmowane b ędą okre ślone – z uwagi na zaplanowane cele i priorytety rozwojowe -działania inwestycyjne, a tak Ŝe inne o charakterze szkoleniowym czy rekreacyjno – wypoczynkowym. Podj ęcie si ę realizacji danego zadania poprzedzone zostanie przygotowaniem niezb ędnych opisów i uzasadnie ń realizacji zadania, opracowaniem zakresu rzeczowego, okre śleniem kosztów i terminów realizacji. Tak przygotowane i okre ślone zadania b ędą przyjmowane przez zebrania wiejskie i b ędą stanowi ć kolejne zał ączniki do planu. Opracowany Plan Odnowy Wsi Jaminy wraz z opisem danego zadania stanowi ć b ędzie nierozerwalny zał ącznik składanego wniosku o dofinansowanie.

CHARAKTERYSTYKA SOŁECTWA JAMINY

Przynale Ŝno ść administracyjna, poło Ŝenie miejscowo ści, ludno ść

Miejscowo ść Jaminy poło Ŝona jest w Gminie Sztabin, Powiecie Augustowskim i północnej cz ęś ci Województwa Podlaskiego. Umiejscowiona jest w północno – wschodniej cz ęści kotliny Biebrza ńskiej. Wie ś Jaminy jest jedn ą z najliczniejszych wsi Gminy Sztabin. Na dzie ń 20 stycznia 2009 r. we wsi tej mieszkało 155 osób z czego 74 to kobiety, a 81 to męŜczy źni. Z ogólnej liczby mieszka ńców, 34 osoby stanowi ą dzieci i młodzie Ŝ nieletnia, a pozostała liczba 121 to osoby dorosłe. W obr ębie wsi Jaminy poło Ŝone si ę dwie osady le śne: Łubianka i Ostrzełek. Powierzchnia sołectwa Jaminy wynosi 378,1 ha.

4 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

Wie ś Jaminy stanowi centralny o środek dla takich wsi jak: Czarny Las, , Dębowo, Jaminy, Jasionowo D ębowskie, , Lipowo, Łubianka, Kopytkowo, Klonowo, , Polkowo, Wrotki. Jej kluczowy charakter wynika z umieszczenia na terenie tej wsi parafii rzymsko - katolickiej p.w. Św. Mateusza oraz Szkoły Podstawowej. S ą to kluczowe elementy infrastruktury społecznej skupiające wokół siebie miejscow ą ludno ść . Wyst ępuj ąca infrastruktura o charakterze publicznym nie zaspakaja w pełni potrzeb mieszka ńców. Nale Ŝy zwróci ć uwag ę na to, i Ŝ w działaj ącej na terenie miejscowo ści szkole z roku na rok zmniejsza si ę liczba dzieci, co mo Ŝe rodzi ć zagro Ŝenie jej likwidacji w przyszłych latach. Jest to jeden z wa Ŝniejszych punktów krzewienia wiedzy i kultury na przyległych terenach. Wie ś Jaminy stanowi główny punkt spotka ń mieszka ńców dwunastu okolicznych wsi. W sumie na terenie oddziaływania o środka Jaminy zamieszkuje 1325 mieszka ńców (dane na dzie ń 20.01.2009 r.), co stanowi 23,5 % wszystkich mieszka ńców gminy. Wie ś posiada dobre poło Ŝenie komunikacyjne, (co nie zawsze mo Ŝe odpowiada ć stanowi technicznemu istniej ących dróg). Przez teren całej wsi na odcinku ok. 2 km, przebiega droga powiatowa nr 1225B Sztabin – Jaminy – Mogilnice . Z drog ą t ą łącz ą si ę dwie drogi gminne: Jaminy – Czarniewo oraz Jaminy –Wrotki . Poprzez istniej ący układ komunikacyjny z terenu wsi mo Ŝna przedosta ć si ę w kierunku: wschodnim do Sztabina ( 6 km.), płn. –zach. do Augustowa ( ok. 20 km ), płd. – zach. do Dolistowa, Goni ądza, Osowca ( ok. 15 km ) poło Ŝonych w powiecie monieckim oraz do innych mniejszych miejscowo ści z terenu gminy Sztabin zlokalizowanych przy drogach głównych.

Historia miejscowo ści

Przed wiekami, wie ś Jaminy poło Ŝona w śród biebrza ńskich bagien była trudno dost ępna. Rzeka Biebrza stanowiła wówczas poł ączenie i umo Ŝliwiała handel. Jej znaczenie było w tym okresie bardzo du Ŝe, gdy Ŝ była to rzeka portowa. Wybudowane magazyny zbo Ŝowe i przysta ń dla statków umo Ŝliwiała transport produktów do Gda ńska. Rozwój osadnictwa tych ziem był bezpo średnio zwi ązany z gospodark ą le śną prowadzon ą w Puszczy Jaminy (cz ęść dawnej Puszczy Nowogrodzkiej). Miejscowo ść ta, od pocz ątku swego istnienia była odr ębnym o środkiem osadniczym, praktycznie nie zwi ązanym z innymi o środkami osadniczymi gminy (Sztabin, Krasnybór). Pierwsze wzmianki o miejscowo ści pochodz ą z XVII w. Mieszka ńcy siedemnastowiecznych Jamin utrzymywali si ę z darów Puszczy, miejscowej rudy i rolnictwa. Nad rzeczką Jamin ą powstała wówczas rudnia, prowadzona przez Stanisława Reszk ę. W 1703 roku Rud ę i Puszcz ę Jaminy przej ął miecznik litewski i generał artylerii Kazimierz Sienicki. Bezprawnie pozabierał okolicznym osadnikom ł ąki i pozakładał nowe wsie (Mogilnice, Czarniewo, Lipowo, Wrotki). Rozbudował te Ŝ osad ę Jaminy, niszczej ącą rudni ę przekształcił w młyn wodny, a obok wystawił dwór. W 1707 roku podczas wojny północnej Kazimierz Sienicki trafił do niewoli rosyjskiej, a w 1711 roku zmarł na Syberii. Po jego śmierci dzierŜaw ę ziem przej ął Kasper Dewicz, który kontynuował akcj ę osadnicz ą na tych terenach. .Na wi ększ ą skal ę rozwin ął on osadnictwo, które w odró Ŝnieniu do innych o środków osadniczych w okolicy (Krasnybór) było typowo polskie – Mazowsze, Podlasie. Nazwy osobowe i geograficzne, jakie pojawiaj ą si ę na badanym obszarze, pozwalaj ą zaryzykowa ć hipotez ę, i Ŝ wpływy białoruskie na terenie puszczy i parafii Jaminy (obecnie zachodniej cz ęś ci Gminy Sztabin) były niewielkie. Ju Ŝ wtedy Jaminy stały si ę centraln ą miejscowo ści ą tej okolicy. Do drugiej połowy XVIII w. istniał tu folwark, potem karczma z browarem. W 1713 roku posesorem wsi le Ŝą cych na terenie Puszczy Jaminy został wojewoda mścisławski Jerzy Stanisław Sapieha (zm. 1732) i wdowa po nim – Teodora z Sołtanowa.

5 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

W 1755 roku Teodora Sapieha wystawiła w Jaminach na piaszczystym pagórku drewniany ko ściół parafialny pw. św. Mateusza, który spłon ął w 1789 roku. Rok pó źniej parafianie zbudowali tymczasow ą, bardzo ubog ą kaplic ę. Pokryta ona była słom ą, miała wie Ŝyczk ę i trzy krzy Ŝe na dachu. Wewn ątrz znajdowały si ę dwa niewielkie ołtarze: główny – św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty z relikwiami i boczny – św. Wawrzy ńca M ęczennika. Wystrój wn ętrza stanowiły: ambona, chrzcielnica, obraz św. Mateusza, Matki Bo Ŝej Cz ęstochowskiej, św. Józefa i św. Antoniego. Obok ołtarza znajdowała si ę zakrystia. Podłoga z desek uło Ŝona była tylko przy ołtarzu. Dokładnie nie wiadomo, kiedy powstała parafia w Jaminach. Wpisy metrykalne zachowały si ę od 1759 roku. Nast ępna wzmianka została odnotowana przez ks. Kurczewskiego, który stwierdza, Ŝe istniała ona ju Ŝ w 1781 roku i liczyła 800 wiernych. W 1793 Król Stanisław August Poniatowski nadał parafii grunt i nakazał budow ę nowej świ ątyni. Zanim jednak do tego doszło, nast ąpiły rozbiory, a budulec przeznaczono na budow ę ko ścioła w Suchowoli. Od czasu pobudowania prowizorycznej kaplicy parafianie starali si ę o budow ę wi ększego ko ścioła. Przyniosło to w ko ńcu pozytywny skutek w 1849 roku, kiedy to przewieziono z Augustowa do Jamin drewniany ko ściół, który do dzisiaj jest świ ątyni ą parafialn ą. Po przeniesieniu, w świ ątyni wymieniono stare, zniszczone elementy. Pocz ątkowo była pokryta gontami, a w 1873 roku pokryto ją palon ą dachówk ą. Wie Ŝe pokryte były blach ą. Powstanie zabytkowego ko ścioła datuje si ę na 1778 rok. Na pocz ątku XIX w. Jaminy zacz ęły traci ć na znaczeniu, szczególnie w trakcie ogromnej inwestycji jak ą była budowa Kanału Augustowskiego. Od roku 1866 do 1939 Jaminy znalazły si ę w granicach nieistniej ącej ju Ŝ Gminy D ębowo. Na przestrzeni lat ludno ść Jamin przedstawiała si ę nast ępuj ąco: 1789 r. – 25 dymów (chałup) – 85 osób, 1882 r. – 67 domów – 318 osób, 1921 – 42 domy – 282 osoby. Z histori ą Jamin w okresie II wojny światowej wi ąŜą si ę tragiczne wydarzenia. W odwecie za zabicie niemieckiego Ŝandarma przez partyzantów Armii Krajowej, 22 czerwca 1944 roku Niemcy zamordowali w lesie nieopodal Jamin 24 m ęŜ czyzn z okolicznych wsi jak i samych Jamin ( 8 osób). Po wojnie zwłoki ekshumowano i pochowano na przykościelnym cmentarzu .

Na cmentarzu znajduje si ę równie Ŝ tablica pami ątkowa ku czci ofiar powojennych zbrodni NKWD i UB. W dniu 14 lipca 1945 roku, 30 mieszka ńców okolicznych wsi ( w tym równie Ŝ i z Jamin), zostało aresztowanych w ramach przeprowadzonej w tamtym okresie na terenach ziemi augustowskiej najwi ększej akcji "porz ądkowej" zwanej od miesi ąca "lipcow ą" lub od miejsca "augustowsk ą". Akcja ta zrealizowana została głównie przy u Ŝyciu sił sowieckich -

6 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______oddziałów NKWD, Smiersz oraz Ŝołnierzy 3. Frontu Białoruskiego. Funkcjonariusze UB, MO oraz miejscowi konfidenci odegrali w niej judaszow ą rol ę, wskazuj ąc osoby kwalifikuj ące si ę do aresztowania, pełni ąc rol ę przewodników i tłumaczy, asystuj ąc przy brutalnych przesłuchaniach. Do dzi ś nie s ą znane losy zaginionych podczas obławy, nie wiadomo te Ŝ, gdzie spoczywaj ą ich szcz ątki. Upami ętniaj ące te zbrodnie na miejscowej ludno ści mogiły, pomniki i tablice pami ątkowe, do dzi ś dnia są szczególnie bliskie sercu mieszka ńców wsi i okolic. S ą swoistym memoriałem, kształtuj ącym świadomo ść patriotyczn ą lokalnego społecze ństwa.

Struktura przestrzenna miejscowo ści Wydarzenia maj ące miejsce w drugiej poł. XIX w. zacz ęły kształtowa ć obecny układ przestrzenny wsi Jaminy. Układ drogowy wsi pochodzi równie Ŝ z tego okresu i w du Ŝej mierze jest wyznacznikiem zagospodarowania przestrzennego Jamin. Elementem charakterystycznym układu przestrzennego Jamin jest zwarta zabudowa zagrodowa tzw. „ulicówka” usytuowana wzdłu Ŝ głównej drogi przebiegaj ącej przez t ą miejscowo ść tj. drogi powiatowej nr 1225 B Sztabin – Mogilnice. Przy drodze tej, obok budynków mieszkalnych i gospodarczych zlokalizowane s ą m.in. ko ściół, park wiejski, świetlica wiejska wraz z remiz ą Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej, obiekty usługowe (sklepy spo Ŝywczo – przemysłowe, punkty sprzeda Ŝy środków do produkcji rolnej, zakład przetwórstwa drzewnego). Zabudowa tej wsi zlokalizowana jest równie Ŝ wokół parku wiejskiego przyległego do drogi powiatowej oraz przy dwóch uliczkach odchodz ących w okolicy parku i ko ścioła od drogi głównej w przeciwległych kierunkach. Przy jednej z tych uliczek, przyległej od południowej strony do cmentarza, znajduje si ę skupisko drewnianej zabudowy zagrodowej, nazywanej potocznie przez miejscow ą ludno ść „Jurdyk ą”. Z kolei przy drugiej z tych uliczek, prowadz ącej w kierunku ł ąk i pastwisk poło Ŝonych po płn. – wsch. cz ęś ci Jamin, poło Ŝona jest szkoła podstawowa oraz zabudowa zagrodowa w wi ększo ści powstała w latach 50-70 XX w. Jeszcze do niedawna, w jednym z budynków komunalnych, w tej cz ęś ci Jamin mieścił si ę punkt kasowy i pocztowy. Dominant ą przestrzenn ą obecnych Jamin jest wspomniany wcze śniej ko ściół parafialny z

7 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______otaczaj ącym go cmentarzem, który jest najwa Ŝniejszym obiektem zabytkowym, a jednocze śnie głównym elementem kształtuj ącym układ przestrzenny wsi. Jest to du Ŝy ko ściół zr ębowy oszalowany. Ma brył ę dwuwie Ŝow ą z wyodr ębnion ą cz ęś ci ą nawow ą i zamkni ętą wielobocznie absyd ą. Obecnie ko ściół jest pokryty blach ą ocynkowan ą. Wymiary ko ścioła s ą nast ępujące: długo ść - 37 m, szeroko ść - 14 m, wysoko ść sklepie ń - 8 m. Wie Ŝe maj ą wysoko ść 17 m. Kubatura świ ątyni wynosi 4144 m³, a powierzchnia u Ŝytkowa 516 m². Jak wcze śniej wspomniano, w 1849 roku po rozebraniu prowizorycznej kaplicy krytej słom ą, zbudowano istniej ący do dnia dzisiejszego ko ściół. Przy jego budowie wykorzystano materiał z rozebranego ko ścioła w Augustowie, pochodz ącego z 1778 r. Czy ołtarz główny pochodzi z Augustowskiego ko ścioła, trudno jest w sposób jednoznaczny okre śli ć. Wiadomo, Ŝe 1853 r. ołtarz ten istniał. Ołtarz boczny z obrazem Matki Bo Ŝej istniał ju Ŝ w 1853 r. i mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe został przeniesiony wraz z ko ściołem. Ołtarz św. Mateusza Apostoła był wtedy jeszcze prowizoryczny, gdy Ŝ był w budowie. Jednak w Wn ętrze ko ścioła parafialnego w Jaminach. Ołtarz główny roku 1869 ju Ŝ istniał w cało ści wraz z obrazem patrona parafii św. Mateusza Apostoła. Według kroniki parafialnej, w 1871 roku zało Ŝono cmentarz przyko ścielny, który ze wszystkich stron okala ko ściół. Cmentarz w 1881 roku został ogrodzony murem z kamieni polnych. To najprawdopodobniej wtedy powstały równie Ŝ murowane kaplice przycmentarne, stanowi ące dzi ś zabytkow ą perełk ę wsi. Mur w obecnej postaci wybudowano w 1937 r. Cmentarz parafialny usytuowany jest na wzgórzu we wschodnio – południowej cz ęś ci wsi. Jego powierzchnia to niecałe 2,5 ha. Na cmentarzu przyko ścielnym, we wsi i dookoła niej znajduj ą si ę liczne kapliczki

pochodz ące z przełomu XIX i XX , o konstrukcji zr ębowej, o nietypowym kształcie, gdy Ŝ wiele z nich jest zamkni ęta trójk ątn ą absyd ą, inne s ą w rzucie kwadratowe. Niemal ka Ŝdej

8 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______kapliczce towarzysz ą wysokie krzy Ŝe. Kapliczki s ą charakterystycznym elementem, wyró Ŝniaj ącym Jaminy od innych okolicznych miejscowo ści. Styl architektoniczny tych obiektów okre śli ć mo Ŝna jako ludowy.

We wsi zachowało si ę tak Ŝe wiele drewnianych chałup i budynków gospodarczych spo śród których wyró Ŝniaj ą si ę stare suszarnie tytoniu oraz spichlerzyki zwane tu „świronkami ” (zabytkowe spichlerze z podcieniami). W śród krajobrazu architektonicznego jest wiele obiektów drewnianych typowych dla północnego Podlasia. Przy ko ściele znajduje si ę ładna drewniana, ale otynkowana plebania. Jest ona najbardziej charakterystycznym zabytkiem architektury drewnianej miejscowo ści Jaminy i stanowi zespół zagrodowy nr 16, wpisany do rejestru zabytków. Zagroda ta składa si ę z budynku byłej plebanii z pocz. XIX w. (obecnie budynek mieszkalny) oraz ze stodoły z poł. XIX w.

Budynek zabytkowej plebanii

Plebania jest parterowym obiektem wzniesionym na planie wydłu Ŝonego prostok ąta, o dwutraktowym układzie wn ętrza i amfiladowym układzie pomieszcze ń, z dwuspadowym dachem pokrytym blach ą. Elewacja frontowa poprzedzona jest otwartym gankiem w formie dwuspadowego daszku wspartego na słupkach, osłaniającego wej ście. Okna s ą dwuskrzydłowe, 6-kwaterowe, zaopatrzone w dwuskrzydłowe okiennice. Elewacje opracowane s ą z u Ŝyciem detalu w formie z ąbkowej dekoracji wyrzynanej w desce: nadokienniki, daszek ganku, wiatrownice. Zachowała si ę cze ść pierwotnego wystroju wn ętrza: piece, strop, cz ęść podłóg, stolarka drzwiowa. Kompozycja bryły i opracowanie elewacji, w tym kolumnowy ganek oraz układ wn ętrza nawi ązuj ą do „stylu dworkowego”. Natomiast stodoła wzniesiona jest na planie prostokąta, o trójdzielnym układzie wn ętrza (klepisko i dwa s ąsieki), zbudowana w konstrukcji mieszanej: wie ńcowej i sumikiowo -

9 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

łątkowej, pokryta blach ą. Rozwi ązania przestrzenne jakie zastosowano przy jej budowie to mieszana konstrukcja naro Ŝa z ostatkami, s ąsieki wydzielone są pół ściankami. W 2008 roku zagroda ta została nagrodzona w konkursie na Najlepiej Zachowany Zabytek Wiejskiego Budownictwa Drewnianego w Województwie Podlaskim. Wi ększo ść obej ść dzisiejszych Jamin posiada budynki gospodarcze i inwentarskie murowane. Obecnie przewa Ŝaj ąca cz ęść architektury równie Ŝ jest murowana i pochodzi z lat 50-70 XX wieku. Naprzeciwko ko ścioła , z tym Ŝe z drugiej strony głównej ulicy, znajduje si ę park wiejski w kształcie trójk ąta. Park w istniej ącym kształcie został urz ądzony w latach sze ść dziesi ątych. W centralnym miejscu parku znajduje si ę pomnik upami ętniaj ący opisane wcze śniej wydarzenia z 22 czerwca 1944 roku, kiedy to okupanci niemieccy zamordowali 24 męŜ czyzn z okolicznych wsi. Od pomnika odchodz ą w kilku kierunkach alejki gruntowe. Park otoczony jest Ŝywopłotem oraz posiada ogrodzenie z rur stalowych. Na terenie parku wyst ępuje bardzo du Ŝo ro ślinno ści. S ą to głównie drzewa i krzewy w ró Ŝnym wieku, wymagaj ące przeprowadzenia robót piel ęgnacyjnych.

INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁU śĄ CYCH ODNOWIE MIEJSCOWO ŚCI.

Dziedzictwo kulturowe Na terenie wsi Jaminy zachowało si ę wiele obiektów o charakterze zabytkowym. Kilkanaście z nich ze wzgl ędu na swoj ą histori ę i architektur ę zostało wpisanych do rejestru zabytków . S ą to : 1) Zespół ko ścioła parafialnego p.w. św. Mateusza, : - ko ściół, drewn. przeniesiony z Augustowa w 1849r., - kapliczka pn. w ogrodzeniu, mur., druga połowa XIX w., - kapliczka pd. w ogrodzeniu, mur, druga połowa XIX w., - kapliczka pd. na terenie cmentarza drewniana, druga poł. XIX w. - kapliczka pn. na terenie cmentarza drewniana, druga poł. XIX w. - ogrodzenie z bramami mur. Druga połowa XIX w. 2) Zespół zabytków sztuki sakralnej stanowi ący wystrój i wyposa Ŝenie ko ścioła parafialnego 3) Cmentarz parafialny rzymskokatolicki, XIX w., - w ramach cmentarza parafialnego znajduje si ę równie Ŝ kwatera pomordowanych mieszka ńców Jamin i okolic 22 czerwca 1944 r. - w ramach cmentarza parafialnego znajduj ą si ę równie Ŝ pozostało ści niemieckiego cmentarza wojennego z I wojny światowej. 4) Zespół zagrody nr 16: - plebania drewniana, ob. budynek mieszkalny, XIX w., - stodoła drewniana poł. XIX w. Obok wymienionych wy Ŝej obiektów, godne zauwa Ŝenia sa równie Ŝ i inne o charakterze zabytkowym ( nie b ędące zabytkami). Niektóre z nich s ą w stanie pierwotnym, a inne poddane zostały odnowieniu. Nale Ŝą do nich: − kapliczka przydro Ŝna drewniana w pobli Ŝu ko ścioła 1835 r. − kapliczka przydro Ŝna drewniana w pobli Ŝu skrzy Ŝowania z drog ą gminn ą Jaminy – Czarniewo z XIX w. − budynek mieszkalny drewniany wraz z cz ęś ci ą gospodarcz ą XIX/XX w. nr 18 − budynek mieszkalny drewniany z XIX w. nr 2 − budynek mieszkalny drewniany z XIX/XX w. nr 48 − świronek drewniany z XIX w. w zagrodzenie nr 8

10 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

We wsi znajduje si ę wiele budynków o konstrukcji drewnianej wybudowanych na przełomie XIX i XX w. ( świronki, spichrze, suszarnie tytoniu itp. ). Na zabytkowym cmentarzu ustawione s ą Ŝeliwne pomniki i krzy Ŝe wytapiane niegdy ś w Hucie Sztabi ńskiej za Ŝycia Hrabiego Karola Brzostowskiego. Dziedzictwem niematerialnym wsi Jaminy s ą tradycje patriotyczne zwi ązane z wydarzeniami I i II wojny światowej, tradycje stra Ŝackie przyci ągaj ące lokaln ą młodzie Ŝ w szeregi Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej. Olbrzymi wkład w folklor Jamin ma lokalna kuchnia. Wi ększo ść regionalnych specjałów jest przyrz ądzana z ziemniaków pod ró Ŝnymi postaciami. Najwi ększym powodzeniem ciesz ą si ę kartacze, bliny czy kiszka ziemniaczana. Niew ątpliwym regionalnym przysmakiem jest s ękacz. Miejscowe gospodynie, swoje wypieki i wytworzone potrawy corocznie prezentuj ą na gminnych do Ŝynkach odbywaj ących si ę w Sztabinie. W celu zapewnienia wła ściwej opieki nad zabytkami i obiektami dziedzictwa kulturowego znajduj ącymi si ę m. in. w Jaminach, Rada Gminy Sztabin uchwał ą nr VI/35/07 z dnia 25 czerwca 2007r. przyjęła program Opieki nad Zabytkami Gminy Sztabin na lata 2007- 2010. Zadania wytyczone w w/w programie w szczególno ści maj ą na celu promocj ę walorów kulturowych Gminy Sztabin w całym kraju i zagranic ą.

Zasoby przyrodnicze Wie ś Jaminy poło Ŝona jest na obszarze, który posiada szczególne walory przyrodnicze ze wzgl ędu na poło Ŝenie w dolinie rzeki Biebrzy oraz du Ŝą ilo ść kompleksów le śnych. Na obszarze sołectwa Jaminy wyst ępuj ą nast ępuj ące formy ochrony przyrody: − zgodnie z rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 9 wrze śnia 1993r. w sprawie utworzenia Biebrza ńskiego Parku Narodowego (Dz.U. Nr 86, poz.399), część miejscowo ści Jaminy ( m.in. ko ściół parafialny ) poło Ŝona po południowej stronie drogi powiatowej nr 225 B Mogilnice – Sztabin, znajduje si ę w otulinie Biebrza ńskiego Parku Narodowego, − zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. nr 229 poz. 2313 z dnia 21 pa ździernika 2004r. ze zm.) obszar sołectwa Jaminy poło Ŝony jest w obszarze Natura 2000 „Ostoja Biebrza ńska” kod: PLB 200006 − zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. nr 229 poz. 2313 z dnia 21 pa ździernika 2004r. ze zm.) obszar wsi Jaminy poło Ŝony po południowej stronie drogi powiatowej nr 1225 B Mogilnice – Sztabin poło Ŝony jest w granicach specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 „Dolina Biebrzy” kod: PLH200008 − zgodnie z rozporz ądzeniem nr 15/05 Wojewody Podlaskiego z dnia 25 lutego 2005 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Biebrzy” (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego nr 54 poz. 728) cz ęść miejscowo ści poło Ŝona po południowej stronie drogi powiatowej nr 1225 B Mogilnice – Sztabin poło Ŝona jest w Obszarze Chronionego Krajobrazu „Dolina Biebrzy”. W okolicznych lasach oraz na ł ąkach wyst ępuj ą liczne gatunki ptaków, spotyka si ę zbiorowiska wodne, bagienne, torfowiskowe, szuwary, a tak Ŝe zbiorowiska le śne (olsy, brzeziny, ł ęgi). Szczególnie cenna jest du Ŝa grupa zbiorowisk mechowiskowych, zawieraj ących liczne gatunki rzadkie i reliktowe (brzoza niska, wierzba lapo ńska, gnidosz królewski), zanikaj ące w innych cz ęś ciach kraju. Szata ro ślinna odznacza si ę ogromn ą ró Ŝnorodno ści ą, wysokim stopniem naturalno ści i obecno ści ą wielu rzadkich gatunków zwierz ąt (bobry, łosie, wilki).

11 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

Turystyka Wie ś Jaminy le Ŝy na trasie kilku szlaków turystycznych (m.in. Podlaskim Szlaku Bocianim, oraz „ Pier ścieniu Rowerowym Suwalszczyzny – R65”). Zwiedzaj ący zachodni ą cz ęść Gminy Sztabin, w której wła śnie poło Ŝna jest wie ś Jaminy, napotkaj ą szereg malowniczych kapliczek przydro Ŝnych zlokalizowanych na trasie Sztabin – Jaminy – Mogilnice – Jaziewo. Poło Ŝone w śród malowniczego krajobrazu pi ęknie si ę z nim komponuj ą i stanowi ą dosy ć oryginalny zespół zabytkowy tych ziem. Niew ątpliw ą atrakcj ą turystyczn ą jest zabytkowy ko ściół p.w. Św. Mateusza w Jaminach z 1780 roku. Tu Ŝ obok znajduje si ę zabytkowy cmentarz, na którym s ą równie Ŝ groby Ŝołnierzy niemieckich z I wojny światowej oraz ludno ści cywilnej pomordowanej przez hitlerowców w latach w czasie II wojny światowej. Przy ko ściele jest krzy Ŝ upami ętniaj ący rozstrzelanie przez Niemców 20 czerwca 1944 roku 24 mieszka ńców wsi za zabicie niemieckiego Ŝandarma. Historia utrwalona w krajobrazie powinna by ć propagowana, ale równie Ŝ chroniona. Słab ą stron ą Jamin jest brak bazy noclegowej, jednak wyst ępuj ą one w pobliskich miejscowo ściach takich jak Czarniawo, Jaziewo czy Kopytkowo.

Gospodarka i rolnictwo Miejscowo ść Jaminy jest przede wszystkim wsi ą rolnicz ą. Producenci rolni zajmuj ą si ę w wi ększo ści hodowl ą bydła i produkcj ą mleka. Na terenie wsi znajduj ą si ę 43 gospodarstwa rolne. Zestawienie powierzchni u Ŝytków dla obr ębu geodezyjnego Jaminy na dzie ń 20 stycznia 2009 r. przedstawia si ę następująco:

Lp. Oznaczenie u Ŝytku Powierzchnia (ha) 1. R ( grunty orne) 172,9725 2. Ł (ł ąki trwałe) 35,6966 3. Ps (pastwiska trwałe) 96,6251 4. Ls (Lasy) 32,1514 5. Lz (Zakrzaczenia) 0,1342 6. S (Sady) 1,6657 7. K (Kopaliny) 1,2387 8. N (Nieu Ŝytki) 3,9622 9. dr (drogi) 11,0322 10. B (tereny zabudowane) 15,7735 11. Bz (ter.wypocz./cment.) 2,4089 12. Wp (wody płyn ące) 1,7050 13. W (rowy) 2,7722

Działalno ść gospodarcza miejscowej ludno ści zwi ązana jest w wi ększo ści z rolnictwem ( hodowla bydła i uprawa ro ślin ) oraz z gospodark ą le śną prowadzon ą na terenie lasów Nadle śnictwa Augustów. W Jaminach znajduje si ę równie Ŝ tartak (zatrudniaj ący około 20 osób), dwa sklepy wielobran Ŝowe oraz dwa bary gastronomiczne.

Infrastruktura społeczna We wsi wyst ępuj ą nast ępuj ące obiekty infrastruktury społecznej: 1) Szkoła Podstawowa w Jaminach w której uczy si ę ok. 30 uczniów z Jamin, Czarniewa , Czarnego Lasu i Lipowa 2) Biblioteka Publiczna w Sztabinie, Oddział w Jaminach

12 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

3) Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna w Jaminach zrzeszaj ąca około 40 stra Ŝaków ochotników . Na szczególne wyró Ŝnienie zasługuje działalno ść miejscowej ludno ści skupionej przy Społeczno O światowym Stowarzyszeniu Pomocy Pokrzywdzonym i Niepełnosprawnym „EDUKATOR” w Łom Ŝy. Dzi ęki staraniom rodziców, pomimo niewielkiej liczby uczniów do dnia dzisiejszego funkcjonuje w Jaminach szkoła podstawowa. Rodzice w du Ŝej mierze we własnym zakresie i z własnych środków utrzymuj ą działalno ść szkoły. Bardzo pr ęŜ na w swych działaniach jest społeczno ść lokalna zwi ązana z istniej ącą jednostk ą Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej. Stra Ŝacy bardzo cz ęsto organizuj ą wspólne spotkania z okazji świ ąt religijnych i pa ństwowych. Spotkania takie pogł ębiaj ą wi ęź pomi ędzy poszczególnymi grupami wiekowymi miejscowej ludno ści i pozwalaj ą przekazywa ć z pokolenia na pokolenie lokalne tradycje. Spotkania, festyny i imprezy okoliczno ściowe odbywaj ą si ę w wi ększo ści w świetlicy wiejskiej zlokalizowanej w cz ęś ci budynku, w którym mie ści si ę jednostka OSP w Jaminach. Z miejscowego oddziału biblioteki publicznej w Sztabinie, korzystaj ą mieszka ńcy (głównie młodzie Ŝ i dzieci) nie tylko Jamin, ale i równie Ŝ innych okolicznych wsi. Biblioteka jest czynna codziennie i przyczynia si ę do pogł ębiania wiedzy i kultury w śród mieszka ńców. W bibliotece organizowane s ą dla dzieci spotkania literackie, przedstawienia i teatrzyki.

Kapitał społeczny i ludzki Na terenie miejscowo ści Jaminy działaj ą dwie organizacje społeczne: Zespół Parafialny Caritas przy parafii pw. Św. Mateusza. Społeczno O światowe Stowarzyszenie Pomocy Pokrzywdzonym i Niepełnosprawnym „EDUKATOR” w Łom Ŝy, Oddział w Jaminach. Działalno ść Zespołu CARITAS zwi ązana jest głównie z podejmowaniem ró Ŝnych akcji charytatywnych, maj ących na celu pomoc ubogim rodzinom z terenu parafii. Na świ ęta Wielkanocy i Bo Ŝego Narodzenia przygotowywane s ą paczki dla dzieci z najubo Ŝszych rodzin, organizowane s ą wyjazdy na kolonie i wycieczki. Zespół organizuje festyny w ramach których przeprowadzane s ą zbiórki i loterie charytatywne. Główne cele działania Stowarzyszenia EDUKATOR to organizowanie działalno ści edukacyjnej, wspieranie wszechstronnego rozwoju społecznego, kulturalnego i gospodarczego lokalnej społeczno ści.

Obiekty i tereny Do najbardziej znacz ących obiektów i terenów zlokalizowanych na terenie wsi Jaminy nale Ŝą : 1) Park wiejski usytuowany w centralnej cz ęś ci wsi, na przeciwko kościele parafialnym, 2) Boisko sportowe usytuowane przy szkole podstawowej, 3) Świetlica wiejska znajduj ąca si ę w budynku Ochotniczej Stra Ŝy PoŜarnej,

ANALIZA SWOT. OCENA MOCNYCH I SŁABYCH STRON MIEJSCOWOWSCI , W KTÓREJ BĘDZIE REALIZOWANA OPERACJA

W celu dokładnego przebadania posiadanego potencjału oraz wynikaj ących z niego mo Ŝliwo ści dokonano wielokryterialnej analizy zasobów, którą przeprowadzono na kilku płaszczyznach, m.in. pod uwag ę brano ochronny charakter terenu (pokrywanie si ę badanego obszaru z terenem Biebrza ńskiego Parku Narodowego i Obszarem Chronionego Krajobrazu i obszaru specjalnej ochrony ptaków NAUTRA 2000), rozwa Ŝono mo Ŝliwo ści rozwojowe takich dziedzin jak turystyka, rolnictwo i osadnictwo. Dane te przedstawiono w poni Ŝej tabeli:

13 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

Mocne strony Słabe strony − unikalna ró Ŝnorodno ść gatunków ro ślin i − nieuregulowana gospodarka ściekowa zwierz ąt oraz naturalnych ekosystemów, (brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków − niska emisja lokalnych zanieczyszcze ń, we wsi), − rozwijanie produkcji zdrowej Ŝywno ści, − słaby stan dróg (oprócz drogi powiatowej) − brak obiektów uci ąŜ liwych dla − brak urz ądze ń obsługi ruchu środowiska, turystycznego, − du Ŝa lesisto ść terenu, − brak wyeksponowanego produktu − rolnicze tradycje terenu z du Ŝym spoŜywczego charakterystycznego dla udziałem terenów zielonych, regionu oraz brak miejsca spotka ń − dobre poł ączenie z głównymi ci ągami mieszka ńców, gdzie starsze pokolenie komunikacyjnymi (przebieg drogi mogłoby przekazywa ć swoj ą wiedz ę powiatowej Mogilnie-Sztabin Nr 1225B młodszym, przez centrum Jamin oraz bliskie − nadmierna migracja kobiet, poło Ŝenie drogi powiatowej Mogilnie- − niski przyrost naturalny, systematyczny Wrotki Nr 1224B, D ębowo –Białobrzegi spadek liczby urodzin i pogarszanie si ę Nr 1220B, Jasionowo D ębowskie – struktury ludno ści według wieku i płci, Jagłowo Nr 1226B), − brak obiektów słu Ŝby zdrowia i kultury na − dobrze zachowany układ przestrzenny i analizowanym obszarze, charakter zabudowy wsi, − brak szkolnictwa średniego na terenie − cenne obiekty o znaczeniu gminy, ponadmiejscowym, − brak wydzielonych gruntów pod − zorganizowany system gospodarki realizacj ę inwestycji o znaczeniu odpadami stałymi, ponadlokalnym, − przywi ązanie „rdzennych” mieszka ńców − brak mo Ŝliwo ści prowadzenia całorocznej do zamieszkiwanego obszaru, obsługi ruchu turystycznego, − du Ŝa aktywno ść organizacji pozarz ądowych działaj ących na terenie wsi, − świadomo ść konieczno ści połączenia zrównowa Ŝonego rozwoju z potrzeb ą ochrony obszarów przyrodniczo cennych oraz istotnych z punktu widzenia znaczenia historycznego, − akceptacja społeczna podejmowanych działa ń, co umo Ŝliwi przyniesienie szybkich efektów, − świadomo ść potrzeby inwestowania w kapitał ludzki, jako podstawowy czynnik rozwoju, − wysoki stan zwodoci ągowania terenów obj ętych oddziaływaniem, − oznaczenie rowerowych szlaków turystycznych, − prowadzenie konsekwentnej polityki przestrzennej, zmierzaj ącej do zachowania dziedzictwa architektonicznego i przyrodniczego wsi,

14 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

Szanse Zagro Ŝenia − promocja obszaru jako terenu − zewn ętrzne zanieczyszczenie środowiska, atrakcyjnego turystycznie (rozwój − brak środków zewn ętrznych na agroturystyki), planowane do realizacji zadania, − pr ęŜ ny rozwój gospodarstw rolnych, − poło Ŝenie na terenach prawnie szczególnie w bran Ŝy mleczarskiej, chronionych i w bliskim ich s ąsiedztwie, − rozwój rolnictwa ekologicznego, − odgórne tendencje skłaniaj ące ku nie pszczelarstwa, zielarstwa, respektowaniu zasady zrównowa Ŝonego − realizacja projektu umo Ŝliwi wł ączenie w rozwoju na rzecz ochrony środowiska lokalne Ŝycie społeczne jak najwi ększej przyrodniczego za wszelk ą cen ę, grupy mieszka ńców, − zahamowanie rozwoju przestrzennego wsi − wzmocnienie lokalnej wi ęzi społecznej w wynikaj ące z trwaj ącego procesu czasie wspólnych działa ń na rzecz wyludniania si ę, dobrych praktyk, − konkurencyjne oddziaływanie s ąsiednich − zapocz ątkowanie pozytywnych „ci ągów” miejscowo ści (szczególnie miasta zdarze ń, (zmiany dokonane w jednym powiatowego Augustów), obszarze Ŝycia zawsze powoduj ą zmiany − post ępuj ąca urbanizacja i przejmowanie w innych jego dziedzinach- ci ąg miejskich wzorów budowlanych przez oczekiwanych zmian to: przebudowa ludno ść wiejsk ą mo Ŝe doprowadzi ć do świetlicy wiejskiej – umo Ŝliwienie konfliktu z krajobrazem, mieszka ńcom spotka ń w jednym punkcie − niech ęć mieszka ńców do porz ądkowania – przekazanie młodszym pokoleniom terenów zabudowy mieszkaniowej i tradycji, kultury, dawnych obyczajów – zagrodowej, wypracowanie charakterystycznego dla − starzenie si ę społecze ństwa, danego regionu produktu – zwi ększenie identyfikacji młodych mieszka ńców z regionem), − post ęp techniczny w rolnictwie, − coraz wi ększe przywi ązywanie wagi do wygl ądu zagrody wiejskiej, − powrót młodzie Ŝy po uko ńczeniu nauki w szkołach średnich i wy Ŝszych w swoje rodzinne strony, − rozwój pozarolniczych dziedzin wytwórczo ści oraz usług, − ochrona dziedzictwa kulturowego i krajobrazu, − integracja mieszka ńców poprzez wspólne działania, − zagospodarowanie zaniedbanych terenów publicznych w celu przystosowania ich na miejsca wypoczynku i rekreacji, które przy odpowiednim urz ądzeniu scal ą przestrze ń wsi, − poszukiwanie specyficznego charakteru miejscowo ści, nawi ązuj ącego do tradycji regionu, − likwidacja dysproporcji i barier rozwojowych,

15 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

− poprawa funkcjonalno ści układu osadniczego, − zachowanie walorów kulturowych terenu, − utrzymanie to Ŝsamo ści kulturowej zabudowy, − powstanie i prowadzenie zespołów ludowych, nauka r ękodzieła i wytwórczo ści ludowej,

ODNIESIENIE DO STRATEGII DECYDUJ ĄCYCH O KIERUNKACH ODNOWY I ROZWOJU WSI JAMINY

Zgodno ść ze Strategi ą Ekorozwoju Społeczno - Gospodarczego opracowanej dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020.

W Planie Odnowy Wsi Jaminy uj ęto elementy istotne z punktu widzenia rozwoju Gminy Sztabin, okre ślone w Strategii Ekorozwoju Społeczno - Gospodarczego Gminy Sztabin. Podj ęte działania s ą realizacj ą okre ślonej dla Gminy Sztabin misji, czyli d ąŜ eniem do zapewnienia zrównowa Ŝonego rozwoju gminy ze szczególnym uwzgl ędnieniem ochrony i wykorzystania zasobów przyrody. Zgodnie z zapisami w/w dokumentu celem generalnym zagospodarowania przestrzennego gminy jest kształtowanie jej przestrzeni w kierunku wyrównywania dysproporcji w poziomie zagospodarowania w stosunku do rozwini ętych regionów gminy, powiatu, województwa i kraju, przy wykorzystaniu walorów przyrodniczych, kulturowych i połoŜenia.

Zgodno ść ze Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sztabin. Zgodnie z tre ści ą w/w dokumentu celem polityki przestrzennej władz Gminy Sztabin jest zaspokajanie potrzeb mieszka ńców, stwarzanie warunków umo Ŝliwiaj ących wzrost poziomu Ŝycia. Realizacja tych zało Ŝeń b ędzie mo Ŝliwa poprzez przyj ęcie planowanego projektu, czyli przebudow ę świetlicy wiejskiej we wsi Jaminy. Działanie te wpisuje si ę w cel strategiczny numer 3 Gminy Sztabin: rozwój infrastruktury społecznej. Jako jeden z kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Sztabin uznano kształtowanie systemu osadniczego, stwarzaj ącego warunki rozwoju infrastruktury społecznej oraz racjonalizacji relacji funkcjonalno - przestrzennych mi ędzy zamieszkaniem – prac ą – rekreacj ą – usługami. Podj ęte działania maj ą równie Ŝ za zadanie kształtowanie struktur przestrzennych umo Ŝliwiaj ących ochron ę krajobrazu kulturowego i pojedynczych obiektów zabytkowych przed zniszczeniem i dewastacj ą oraz ich racjonalne wykorzystanie do celów społecznych i gospodarczych.

Zgodno ść z Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Sztabin Plan Rozwoju Lokalnego zakłada rozwój społeczny, kulturowy, gospodarczy i infrastrukturalny m. in. wsi Jaminy w oparciu o wykorzystanie funduszy unijnych. Główne zało Ŝenie dotycz ące miejscowości Jaminy dotycz ą modernizacji gminnej infrastruktury społecznej i technicznej.

16 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

PRIORYTETY ORAZ OPIS ZADA Ń INWESTYCYJNYCH ORAZ PRZEDSI ĘWZI ĘĆ AKTYWIZUJACYCH SPOŁECZNO ŚĆ LOKALN Ą

Najwa Ŝniejsze przedsi ęwzi ęcia zwi ązane s ą z realizacj ą zada ń przyczyniaj ących si ę do poprawy warunków Ŝycia mieszka ńców oraz daj ących szanse na rozwój sołectwa. Wa Ŝnym celem dla tej społeczno ści jest zapewnienie dzieciom i młodzie Ŝy, jak równie Ŝ i ich rodzicom, warunków do wspólnego i efektywnego sp ędzenia czasu. Jest to wa Ŝne dla rozwoju fizycznego jak tez i emocjonalnego. Główne priorytety jakie stawiaj ą sobie mieszka ńcy sołectwa Jaminy to : PRIORYTET I : POPRAWA WIZERUNKU WSI, KSZTAŁTOWANIE CENTRUM WSI. PRIORYTET II : STWORZENIE WARUNKÓW DO WSPÓLNYCH ZABAW I SPOTKA Ń. PRIORYTET III: KULTYWOWANIE I ROZWIJANIE TRADYCJI , KULTURY I OBYCZAJÓW. W ramach Priorytetu I planuje si ę realizacj ę nast ępuj ących projektów: 1. Budowa parkingu przed ko ściołem parafialnym wraz z remontem parku wiejskiego. 2. Przebudowa ulic i chodników wokół parku wiejskiego oraz na drodze do szkoły. 3. Poprawa wygl ądu budynków i zagród. 4. Ustawienie w centrum wsi tablicy informacyjnej z opisem miejscowo ści, zabytków, tras turystycznych, obszarów chronionych

W ramach Priorytetu II planuje si ę realizacj ę nast ępuj ących projektów: 1. Remont budynku świetlicy wiejskiej z przeznaczeniem na bibliotek ę, k ącik regionalny, organizacj ę szkole ń, konkursów, zabaw. 2. Zagospodarowanie i uporz ądkowanie terenu przy budynku świetlicy wiejskiej i remizy OSP. 3. Zakup wyposa Ŝenia do świetlicy wiejskiej. 4. Zagospodarowanie terenu przy szkole na plac zabaw dla dzieci oraz wykonanie boiska sportowego do gier zespołowych.

W ramach Priorytetu III planuje si ę realizacj ę nast ępuj ących projektów: 1. Utworzenie stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi. 2. Utrzymanie jednostki OSP w Jaminach i zaopatrzenie tej jednostki w nowoczesny sprz ęt. 3. Zintegrowanie gospody ń wiejskich wokół idei ogrodu przydomowego. 4. Organizowanie festynów i spotka ń społeczno ści lokalnej z okazji świ ąt i uroczysto ści (np. Dzie ń Stra Ŝaka, do Ŝynki, sylwester itp.) wraz z wystawami lokalnej kuchni oraz wyrobami rzemie ślniczymi. 5. Organizowanie akcji charytatywnych w ramach Zespołu Parafialnego „CARITAS” w okresie Świ ąt Wielkanocnych i Bo Ŝego Narodzenia. 6. Organizowanie wycieczek dla dzieci i młodzie Ŝy, po terenie gminy, powiatu i województwa. 7. Organizowanie kursów zwi ązanych z lokaln ą tradycj ą pieczenia i gotowania regionalnych potraw, rzemiosła, agroturystyki 8. Remont przydro Ŝnych kapliczek

17 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

Harmonogram realizacji zada ń w ramach planu odnowy wsi

L.p. Koszt ogólny Nazwa zadania Okres Cel Przeznaczenie ( źródło realizacji finansowania) PLN 1. Zagospodarowanie i odnowa centrum wsi 2009 – 2010 Poprawa wizerunku wsi, Zadanie pozwoli na uporz ądkowanie centralnej cz ęś ci 800 000,00 Jaminy . zagospodarowanie centrum wsi, która od wielu lat nie stanowi Ŝadnej atrakcji dla ( PROW – 500 tys., miejscowo ści , poprawa mieszka ńców i przyjezdnych. Stworz ą si ę warunków bud Ŝet gminy – warunków Ŝycia do wspólnego i efektywnego sp ędzenia czasu dla 300 tys. ) społecze ństwa mieszka ńców. 2. Zagospodarowanie i uporz ądkowanie terenu 2011 Poprawa wizerunku wsi, Zapewnienie mieszka ńcom wsi warunków do wspólnego 50 000,00 wokół świetlicy poprawa warunków Ŝycia sp ędzania wolnego czasu. Świetlica wiejska to miejsce ( bud Ŝet gminy, lokalnego społecze ństwa spotka ń szczególnie dla młodych ludzi. We wsi brakuje środki sołectwa ) miejsc odpoczynku i rekreacji dla młodych mieszka ńców. 3. Przebudowa ulic wokół parku wiejskiego 2010- 2012 Poprawa wizerunku wsi, rozwój Zapewnienie bezpiecze ństwa ruchu drogowego. Obecnie, 300 000,00 infrastruktury technicznej drogi wokół parku s ą w bardzo złym stanie technicznym . (bud Ŝet gminy ) 4. Zagospodarowanie terenu przy szkole 2011-2012 Rozwój bazy o światowej i Zadanie skierowane do najmłodszych mieszka ńców 40 000,00 podstawowej, budowa placu zabaw społecznej, rozwój zaplecza miejscowo ści i ich rodziców/opiekunów. Miejsce b ędzie ( bud Ŝet gminy, sportowego, promowanie pełniło funkcje integruj ące jako miejsce spotka ń młodych środki sołectwa ) czynnego wypoczynku w śród mieszka ńców. Zadanie ma propagowa ć zdrowy tryb Ŝycia. dzieci i młodzie Ŝy, 5. Ustawienie w centrum wsi tablicy 2010 Promocja wsi, rozwój turystyki Przedstawienie informacji o historii wsi, środowisku 3 000,00 informacyjnej naturalnym i formach rozwoju turystyki. ( bud Ŝet gminy, środki sołectwa ) 6. Odnowienie i remont przydro Ŝnych kapliczek 2011-2014 Kultywowanie historii, Kapliczki pełni ą istotn ą rol ę dla rdzennych mieszka ńców 5 000,00 obyczajów i kultury, kultu wsi. Pozostawienie jej w obecnym stanie grozi całkowitym (środki sołectwa ) religijnego zniszczeniem. Ich remont wpłynie pozytywnie na popraw ę estetyki wsi. 7. Zaopatrzenie jednostki OSP w nowoczesny 2010-2012 Zwi ększenie bezpiecze ństwa na Miejscowa jednostka OSP jest jedna z najpr ęŜ niejszych w 15 000,00 sprz ęt ratowniczy terenie Jamin i okolicznych wsi gminie Sztabin. Zadanie pozwoli na prowadzenie działa ń (bud Ŝet gminy ) ratowniczych w sposób bardziej profesjonalny i bezpieczny

18 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

8. Zakup wyposa Ŝenia do świetlicy wiejskiej 2010-2013 Stworzenie warunków do Świetlica wiejska to miejsce spotka ń dla miejscowej 20 000,00 wspólnego i efektywnego ludno ści. Zakup wyposa Ŝenia ( np. audiowizualnego, ( bud Ŝet gminy, sp ędzenia czasu dla nagła śniaj ącego, stolików, krzeseł ) pozwoli na bardziej środki sołectwa ) mieszka ńców przyjemne i efektywne sp ędzanie czasu, zwłaszcza dla dzieci i młodzie Ŝy. 9. Utworzenie stowarzyszenia na rzecz rozwoju 2009 Działania na rzecz promocji i Kultywowanie tradycji społeczno ści lokalnej, mobilizacja 1 500,00 wsi poprawy wizerunku wsi mieszka ńców do wspólnych działa ń ( środki sołectwa ) 10. Poprawa wygl ądu budynków i zagród 2009-2016 Poprawa estetyki i wizerunku Jaminy le Ŝą przy jednej z głównych dróg i w okresie wsi letnim s ą miejscem pobytu wielu turystów oraz byłych 60 000,00 mieszka ńców tej wsi. Wiele zagród zostało ju Ŝ (środki sołectwa ) odnowionych , ale inne s ą zaniedbane. Zadanie w sposób znaczny wpłynie na wygl ąd wsi, przyczyni si ę rozwoju turystyki na tym obszarze, sprawi i Ŝ Jaminy b ędą ch ętniej odwiedzane i postrzegane jako jedna z najpi ękniejszych wsi regionu augustowszczyzny. 11. Zintegrowanie gospody ń wiejskich wokół idei 2010-16 Integracja pokole ń, poprawa Pi ękne ogrody przydomowe stanowi ą o wygl ądzie i 10 000,00 ogrodu przydomowego wizerunku wsi, dobre kontakty wizerunku wsi. Utworzenie w ka Ŝdym gospodarstwie (środki sołectwa ) mi ędzyludzkie takiego ogrodu ( najlepiej od strony drogi ) przyczyni si ę do poprawienia estetyki otoczenia. Pi ękne ogrody świadcz ą pozytywnie o ich wła ścicielach i przyczyniaj ą si ę do ukazania pi ękna miejscowej architektury. 12. Organizacja festynów, spotka ń mieszka ńców z 2009-2016 Kultywowanie tradycji i Zadanie zwi ązane jest z wspieraniem ró Ŝnorodnych form 5 000,00 okazji świ ąt i uroczysto ści, akcji historii, integracja Ŝycia kulturalnego i społecznego. (środki sołectwa ) charytatywnych w ramach zespołu społecze ństwa, pomoc „CARITAS”, kursów zwi ązanych z lokaln ą najubo Ŝszym tradycj ą przygotowywania potraw, agroturystyk ą oraz wycieczek

19 PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

Projekt przewidziany do realizacji w latach 2009-2010, przy dofinansowaniu ze środków unijnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013.

Tytuł projektu: Zagospodarowanie i odnowa centrum wsi Jaminy . Najwa Ŝniejszym z planowanych przedsi ęwzi ęć jest zagospodarowanie terenu centrum wsi poło Ŝonego pomi ędzy ko ściołem z cmentarzem, a budynkiem świetlicy wiejskiej i remizy OSP, które stanowi ć b ędzie wizytówk ę tej bardzo pi ęknej wsi, stanowi ącej swego rodzaju centrum kulturalne tej cz ęś ci Gminy Sztabin. Znajduj ą si ę tu parking przyko ścielny i park wiejski otoczony w ąskimi uliczkami. Obecnie parking ma nawierzchni ę gruntow ą, a samochody parkuj ą w sposób nieregularny. Z kolei park wiejski wymaga gruntownego remontu, gdy Ŝ od chwili wybudowania go w latach 60-tych XX wieku nie przeprowadzono w nim Ŝadnych robót modernizacyjnych. Alejki parkowe z biegiem lat zarosły traw ą i chwastami, drzewa i krzewy rozrosły si ę do bardzo du Ŝych i nieregularnych rozmiarów, przez co niektóre miejsca parku s ą prawie niedost ępne. Istniej ące ogrodzenie parku wykonane z rur stalowych jest skorodowane i wymaga całkowitej rozbiórki W środku parku usytuowany jest pomnik ku czci mieszka ńców wsi pomordowanych przez wojska niemieckie w czerwcu 1944 r., ale ze wzgl ędu na niezagospodarowane otoczenie nie jest on we wła ściwy sposób wyeksponowany. Modernizacja budynku świetlicy wiejskiej: Zakłada si ę, Ŝe świetlica wiejska we wsi Jaminy b ędzie pełni ć rol ę centrum kulturalnego wsi, w zwi ązku z czym podj ęto decyzj ę o odremontowaniu budynku, w którym si ę ona mieści. Świetlica b ędzie głównym o środkiem Ŝycia kulturalnego, miejscem codziennej pracy i twórczych poczyna ń w środowisku lokalnym. Jej zadaniem b ędzie pełnienie funkcji kulturotwórczej, wychowawczej, dydaktycznej oraz opieku ńczej w odniesieniu do dzieci. Z my ślą o nich przygotowywane b ędą zaj ęcia, które dadz ą mo Ŝliwo ść rozwijania umiej ętno ści, zainspiruj ą do twórczych poczyna ń, a ludziom utalentowanym otworz ą mo Ŝliwo ść ukazania swych umiej ętno ści.

2009-02-24 13:28:00

PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

Pomieszczenia świetlicy b ędą wykorzystywane równie Ŝ do prowadzenia zebra ń wiejskich. Organizowane b ędą zebrania sołeckie, rolnicze, stra Ŝackie itp. oraz imprezy kulturalne w szczególno ści dla dzieci i młodzie Ŝy. W świetlicy organizowane b ędą imprezy urodzinowe, komunijne, zabawy karnawałowe, sylwester itp. Świetlica zapewni dzieciom rozrywk ę w postaci gier i zabaw. Placówka b ędzie miejscem spotka ń lokalnej społeczno ści. W okresie wiosenno-letnim organizowane b ędą wycieczki rowerowe, ogniska i pikniki. W przypadku organizacji imprez obejmuj ących swym zasi ęgiem teren całej Gminy Sztabin np. dzie ń straŜaka, w świetlicy b ędą odbywa ć si ę narady techniczne. Do stałych imprez świetlicy będzie nale Ŝał turniej tenisa stołowego o tytuł mistrza wsi. Zaj ęcia dostosowywane b ędą do potrzeb odwiedzaj ących świetlic ę. Świetlica jest umieszczona w bezpo średnim s ąsiedztwie ko ścioła w zwi ązku, z czym ma szans ę sta ć si ę miejscem niedzielnych popołudniowych spotka ń mieszka ńców i wypoczynku. Utworzenie świetlicy wiejskiej, gdzie lokalna społeczno ść b ędzie mogła si ę spotyka ć, organizowa ć ró Ŝnego typu spotkania umo Ŝliwi jej spajanie, przyczyni si ę do budowania lokalnego patriotyzmu, którego przejawem b ędzie podejmowanie przez mieszka ńców działa ń na rzecz rozwoju swojej „małej ojczyzny”. Wa Ŝne jest, aby mieszka ńcy czuli si ę zwi ązani z miejscem pochodzenia. Podniesienie poziomu lokalnego patriotyzmu sprawi, Ŝe zwi ększy si ę prawdopodobie ństwo, Ŝe niezale Ŝnie od tego, czy po uko ńczeniu edukacji mieszka ńcy pozostan ą na miejscu, czy wyemigruj ą, b ędą podejmowali działania na rzecz terenów, z których pochodz ą. Promowanie postaw i warto ści zwi ększaj ących poziom kapitału społecznego, które jest poj ęciem szerszym od kapitału ludzkiego, obejmuj ącym ludzi oraz ich umiej ętno ści i kwalifikacje przyniesie korzy ści w postaci zaufania i lojalno ści, działania mieszka ńców na rzecz wspólnego dobra, co ma po średni wpływ na rozwój gospodarczy Niekorzystne trendy demograficzne sprawiaj ą, Ŝe cz ęsto liczba dzieci w okre ślonym wieku na danym obszarze jest tak mała, Ŝe nie ma mo Ŝliwo ści utrzymania tam szkoły, która do tej pory była jedynym miejscem spotka ń i krzewienia kultury na danym terenie. Obecnie tak ą rol ę przej ęły świetlice wiejskie. Po modernizacji świetlica b ędzie posiadała dobre warunki bazowe do prowadzenia działalno ści kulturalnej. B ędzie to placówka ogólnodost ępna i miejsce, do którego b ędzie przychodzi ć dzieci, młodzie Ŝ i doro śli, aby aktywnie odpocz ąć . Z powy Ŝszego opisu jasno wynika, i Ŝ podj ęcie działania polegaj ącego na modernizacji świetlicy wiejskiej b ędzie miało korzystny wpływ na zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszka ńców.

Pomieszczenia wewn ątrz świetlicy

W ramach remontu przeprowadzone zostan ą nast ępuj ące prace: − przebudowa chodników wokół budynku świetlicy,

2009-02-24 13:28:00

PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______

− rozbiórka docieple ń stropów, − wymiana wi ęź by dachowej, − wymiana instalacji elektrycznej, − rozbiórka sceny, − wymiana ogrodzenia, − przebudowa instalacji grzewczej, − wymiana pokrycia dachowego, − wykonanie elewacji, − docieplenie budynku, − wymiana stolarki, − remont pomieszcze ń wewnatrz budynku.

W zakres planowanych prac została równie Ŝ uj ęta przebudowa parku i parkingu, co zamknie cało ść i utworzy w otoczeniu zabytkowego ko ścioła kompleks religijno-kulturalny.

Budowa parkingu Na terenie b ędącym przedmiotem opracowania nie znajduj ą si ę Ŝadne nawierzchnie utwardzone, wyst ępuje natomiast piwnica ziemna. Teren obejmuj ący inwestycj ę jest płaski a ró Ŝnica maksymalna terenu wynosi 1,80m. Znajduje si ę infrastruktura techniczna nadziemna z postaci linii niskiego napi ęcia oraz podziemna w postaci wodoci ągu oraz linii telekomunikacyjnej

Obecny wygl ąd parkingu przed ko ściołem parafialnym.

Nie znajduj ą si ę natomiast Ŝadne urz ądzenia odwodnienia terenu. W ramach projektu wykonane zostanie 88 miejsc postojowych dla samochodów osobowych w tym 2 miejsca dla osób niepełnosprawnych. Stanowiska postojowe posiada ć b ędą wymiary 2,5 x 5,0m oraz 3,75 x 5,00 m dla osób niepełnosprawnych,. B ędą wykonane z kamienia polnego raz łamanego gr. 13 – 17cm i wydzielone pasami z kostki kamiennej gr. 6 – 8cm. Szeroko ść pasów powinna wynosi ć 16cm (dwa rz ędy kostki kamiennej). Chodniki dla osób pieszych o szeroko ściach 2,50m, zaprojektowano jako doj ścia do parkingów i ko ścioła. Chodniki b ędą wykonane z kostki kamiennej gr. 6 – 8cm, a obrze Ŝa i kraw ęŜ niki z kamienia. Ze wzgl ędu na brak kanalizacji deszczowej na projektowanym terenie wody opadowe i roztopowe z

2009-02-24 13:28:00

PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______powierzchni parkingu i jezdni odprowadzane b ędą poprzez wpusty deszczowe ze studzienkami z osadnikami, kolektorem kanalizacji deszczowej o średnicy 250mm, nast ępnie do osadnika i separatora ropopochodnych z odprowadzeniem do gruntu poprzez studnie chłonne. Remont parku wiejskiego

− rozbiórka istniej ących i wykonanie nowych chodników z płytek i kostki betonowej wokół parku − wymiana nowych obrze Ŝy trawnikowych wzdłu Ŝ alejek wewn ątrz parku , − wykonanie nowej nawierzchni alejek z kruszywa naturalnego lub kostki betonowej, − wycinka suchych gał ęzi i krzaków − sadzenie nowych drzew i krzewów, − rozbiórka istniej ących i wykonanie nowych ławek

Park wiejski w Jaminach

Wykonalno ść projektu (dotychczasowe działania podj ęte w celu jak najlepszego przygotowania si ę do realizacji projektu): Pracownicy Gminy Sztabin posiadaj ą odpowiedni ą wiedz ę, umiej ętno ści i do świadczenie w realizacji projektów o podobnym zakresie i warto ści. Na uwag ę zasługuje tu równie Ŝ fakt, i Ŝ władze lokalne przejawiaj ą wol ę budowania relacji mi ędzy gospodark ą a kultur ą i dlatego podejmuj ą inicjatyw ę wspierania funkcjonowania w regionie obiektów będących miejscami krzewienia kultury. Równie Ŝ współpraca i partnerstwo z takimi instytucjami jak Filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Jaminach, Parafia PW. Świ ętego Mateusza w Jaminach i Caritasu Parafialnego jest istotna ze wzgl ędu na niematerialny wkład, który zaowocuje sprawnym funkcjonowaniem i ubogacaniem oferty świetlicy wiejskiej. Je Ŝeli chodzi o przebudow ę otoczenia świetlicy dokonano uzgodnie ń projektu decyzji o warunkach zabudowy budowy parkingu dla samochodów osobowych z Wojewódzkim Urz ędem Ochrony Zabytków w Białymstoku, Delegatura w Suwałkach. Planowana

2009-02-24 13:28:00

PLAN ODNOWY WSI JAMINY NA LATA 2009 -2016 ______inwestycja znajduje si ę w bezpo średnim s ąsiedztwie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. Św. Mateusza w Jaminach oraz budynku starej plebani wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa. Zgodnie z ustaw ą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym decyzj ę o warunkach zabudowy uzgodniono równie Ŝ w zakresie ochrony środowiska z wojewódzkim konserwatorem przyrody. Cz ęś ciowo, teren planowanego przedsi ęwzi ęcia połoŜone jest w obszarze sieci Natura 2000 „Dolina Biebrzy”, wyznaczonym rozporz ądzeniem Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000.

7. PODSUMOWANIE Brak dostatecznej infrastruktury kulturalnej wpływa zasadniczo na zahamowanie procesu rozwoju Ŝycia społeczno - kulturalnego mieszka ńców sołectwa Jaminy. Opracowany Plan Odnowy Sołectwa Jaminy zakłada w przeci ągu 7 najbli Ŝszych lat realizacj ę kilkunastu zada ń. Istot ą tych działa ń jest pobudzenie aktywno ści środowisk lokalnych oraz stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju i promocji warto ści zwi ązanych z miejscow ą specyfik ą społeczn ą i kulturow ą. Zakładane cele Planu przewiduj ą wzrost znaczenia wsi jako lokalnego o środka rozwoju kultury, edukacji, sportu i rekreacji. Realizacja Planu Odnowy Wsi Jaminy ma tak Ŝe słu Ŝyć integracji społeczno ści lokalnej, wi ększemu zaanga Ŝowaniu w sprawy wsi, zagospodarowania wolnego czasu dzieci i młodzie Ŝy oraz rozwojowi organizacji społecznych

2009-02-24 13:28:00