Kalendarium obławy lipiec 1945, na podstawie źródeł archiwalnych ze zbiorów Centralnego Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, opublikowanych na portalu pamyat-naroda.ru

opracował Tadeusz Radziwonowicz

cz. III: obława 13 – 15 VII 1945

1 Szyfrogram szefa sztabu 50 Armii gen. N. Garnicza z nocy z 12 na 13 lipca do dowódców korpusów z rozkazem, by przeczesywanie kompleksu leśnego i miejscowości rozpocząć o g. 8.00* dnia 13 lipca, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 31.05.2020] . Rozkaz szefa sztabu 50 Armii gen. N. Garnicza z 13 lipca do dowódcy 2 Gwardyjskiego TacyńskiegoKorpusu Pancernego do przegrupowania części sił w celu zamknięcia pierścienia okrążenia w rejonie styku Puszczy Augustowskiej z lasami na prawym brzegu Niemna (na odcinku Mielniki – Zagórniki – Przełom) przez 271 Samodzielny Zmechanizowany Batalion Specjalnego Przeznaczenia, który ma być zastąpiony przez oddział wydzielony z 26 Brygady Pancernej, kontrolujący odcinek Kanału Augustowskiego od Wólki Rządowej przez Nieciecze po Sonicze i mający również zadanie niedopuszczenia do przenikania na wschód i południowy wschód przeciwnika przez obszar między rzekami Czarną Hańczą i Marychą (wszystkie wymienione miejscowości i teren należą obecnie do Białorusi), https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 31.05.2020] . 3 13 VII 1945 2 Gwardyjski Tacyński Korpus Pancerny Nocą na 13 lipca zostaje ostrzelana ogniem karabinowym i karabinów maszynowych placówka 271 Samodzielnego Batalion Zmechanizowanego Specjalnego Przeznaczenia (batalionu amfibii, podporządkowanego dowództwu korpusu) na odcinku Mielniki – Zagórniki (10-12 km na południowy zachód od Druskiennik). Batalion ten przerzuca większą część sił z odcinka Druskienniki – Świętojańsk i wzmacnia obronę odcinka Świętojańsk – Łukawica z zadaniem nieprzepuszczania „bandyckich grup” przez Niemen w kierunku wschodnim. Korpus siłami 25 i 4 Gwardyjskiej Brygady Pancernej oraz 4 Gwardyjskiej Brygady Zmotoryzowanej wychodzi do g. 20.00 na rubież Wigrańce, Kiecie, a na terenach Litwy od jez. Kawiszki, przez Żmirkle, Męciszki, Niewietkę, Mocewicze po Warwiszki. Natomiast jego 26. Gwardyjska Brygada Pancerna wydzielonym oddziałem w sile 200 ludzi z transporterami opancerzonymi i ciężkimi karabinami maszynowymi zajmuje obronę w rejonie Nieciecze i Sonicze (na północ od Sopoćkiń, obecnie Białoruś), by nie przepuszczać „bandytów” w kierunku wschodnim i północno- wschodnim. W ciągu dnia jednostki korpusu zatrzymują 317 „podejrzanych”, w tym 17 osób znajdujących się w spisach miejscowych organów NKWD. Znajdują m.in. 3 moździerze i 100 pocisków moździerzowych kalibru 120 mm, 19 karabinów i 2 pistolety maszynowe. W Sapieżyszkach zatrzymują w kryjówce Wladasa Piotrowskiego, a w domu jego ojca znajdują 1 tys. szt. naboi i ok. 3 kg zapalników do min. Posterunki zatrzymują w Kopciowie 26 ludzi, z których jeden próbuje zbiec. Śledztwo wykazuje, że uciekający miał związki z „bandytami”. 13 VII 1945

29 Korpus Strzelecki Dwie dywizje strzeleckie korpusu, 102, dowodzona przez płk. Pogrebniaka i 73, dowodzona przez gen. mjr. Paszczkowa, wzmocnione dwoma armijnymi batalionami miotaczy ognia, prowadzą przeczesywanie lasów i miejscowości oraz zajmują pozycje obronne na rubieży od okolic Niemnowa, przy ujściu Kanału Augustowskiego do Niemna (obecnie Białoruś), aż po Zabiele (wieś na płd.-zach. od Suchowoli), by zapobiec przenikaniu partyzantów w kierunku południowo-wschodnim za Niemen i Biebrzę, na Grodzieńszczyznę i Białostocczyznę. Sztab korpusu stacjonuje w Osmołowszczyźnie pod Dąbrową. Tego dnia pułki, 16, 30 i 40, 102 Dywizji Strzeleckiej zatrzymują łącznie 43 Polaków, m.in. w rejonie wsi Pieszczany i Markowce (obie wsie obecnie na Białorusi) oraz Skieblewo. Z nich zwalniają sześciu jako niepodejrzewanych o przynależność do AK, a pozostałych kierują do oddziału „Smierszu” dywizji. Żołnierze 16 pułku zatrzymują też 22 konie, dwie krowy, 4 parokonne i 4 jednokonne furmanki. Dowództwo korpusu melduje natomiast, że dywizja zatrzymuje w drugiej połowie dnia 12 lipca i 13 lipca 29 osób, w tym 20 pod Skieblewem. Dowództwo 73 dywizji odnotowuje fakt ostrzelania ogniem z broni maszynowej o g. 2. w nocy 13 lipca samolotu U-2 w rejonie Mikaszówki. Z kolei dowództwo korpusu w swoim raporcie do dowództwa 48 Armii informuje o ostrzelaniu o g. 2.30 lasu pod wsią Bohatery Leśne przez samolot U-2, któremu „bandycka grupa” odpowiedziała ogniem broni maszynowej. Wieczorem 13 lipca żołnierze z 73 dywizji zatrzymują i przekazują do oddziału „Smierszu” podejrzanego cywila bez broni, który próbował w bród przekroczyć Biebrzę pod Ostrowiem. W swoim raporcie dowództwo korpusu wymienia Kazimierza Sitnika [ps. Osa] l. 38 ze wsi Dorguń (obecnie Białoruś), który rzadko się w niej pojawia, przebywa w lesie, ma rangę pułkownika [raczej porucznika] polskiej armii i dowodzi dużym oddziałem Armii Krajowej. Jego żona Zofia zamieszkuje w posiadłości w pobliżu wsi Dorguń i ma około 100 ha ziemi. Zostaje zatrzymana w celu przeprowadzenia śledztwa, by ustalić miejsca pobytu męża i liczebność jego oddziału. 13 VII 1945 124 Korpus Strzelecki, 208 Dywizja Strzelecka Dywizja ta, dowodzona przez płk. Cwietkowa, stanowi prawe skrzydło sił 124 korpusu i posuwa się wzdłuż doliny Biebrzy w kierunku północno-wschodnim. Jej sztab stacjonuje w Kopcu, a: - 578 Pułk Strzelecki, wzmocniony dywizjonem 662 Pułku Artylerii, wyrusza z Janówka i Lipowa, sprawdza południowy skraj Puszczy Augustowskiej i wsie: Lipowo, , , Czarnylas, Pogorzałe (nieduży folwark), , Karoliny, , , Kamień, , oddzielne gospodarstwa, położone w jego pasie działań, wychodzi w końcu dnia na rubież Krasnoborki – oddzielne gospodarstwa pod uroczyskiem Taborzyska, zatrzymuje w lesie trzech ludzi, także trzech próbujących uciekać oraz 9 osób podejrzanych, - 760 Pułk Strzelecki, również wzmocniony dywizjonem 662 Pułku Artylerii, wyrusza ze wsi Żmojdak i sprawdza las koło Fiedorowizny, rejon wsi i wsie : Janówek, Żmojdak, Huta, , Cegielnia (zachodnia część wsi Kamień), b. folwark Cisów (z dawnych dóbr hr. Karola Brzostowskiego) i Podcisówek, leśniczówki, gajówki i oddzielne gospodarstwa, zatrzymuje 40 osób, - 435 Pułk Strzelecki bez jednego batalionu i baterii moździerzy kalibru 120 mm wyrusza z Budzisk i przeczesuje wsie: Budziski, Motułka, Cisów, Komaszówka, Chomaszewo, zatrzymuje 52 osoby, - podporządkowany dowódcy 208 dywizji 23 Pułk Strzelecki z 51 Dywizji Strzeleckiej ze sztabem w Kamieniu przestępuje do zatrzymywania i „bierze pod straż” wszystkich mężczyzn w okolicy (jego pododdziały stacjonują w: Sztabinie, Karolinach, Ewach, Fiedorowiźnie, Kamieniu, Krasnoborkach, Hucie, Podcisówku) w wieku od 16 do 50 lat i dokładnie sprawdza w celu ustalenia ich związków „z bandytami”. Strona tytułowa, zakończonej 7 lipca 1945 r., piątej części dziennika działań bojowych 435. Pułku Strzeleckiego 208 Dywizji Strzeleckiej 124 korpusu, liczącej 85 kart, z których zachowały się dwie ostatnie karty lub opublikowano tylko ich kopie z opisem wydarzeń z okresu od 30 czerwca do 7 lipca 1945 r., https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 10.05.2020]. 7 13 VII 1945 124 Korpus Strzelecki, 216 Dywizja Strzelecka Dywizja, dowodzona przez gen. mjr. Malukowa, operuje w centrum ugrupowania 124 korpusu, sztab stacjonuje w Kolnicy, a jej: - 589 Pułk Strzelecki i 665 Pułk Strzelecki posuwają się z rubieży Komaszówka – Polki –Rzepiski oraz spod Podborowej w kierunku wschodnim, - oba pułki do g. 13 osiągają wyznaczoną na dzień 13 lipca rubież w Puszczy Augustowskiej, a 665 pułk dociera w rejonie uroczyska Biała Glina na południe od jez. Sajno do skrzyżowania linii kolejowej i szosy, które prowadzą z Grodna do Augustowa, - 647 Pułk Strzelecki pozostaje w odwodzie dowódcy dywizji w Poniziu, a następnie przemieszcza się w kierunku wschodnim i zatrzymuje się w rejonie Podborowa – Podwejsowizna (na północny wschód od Kolnicy), - oddziały dywizji zatrzymują 28 osób i kierują je do Oddziału Kontrwywiadu „Smiersz” dywizji w celu złożenia wyjaśnień.

6 Fragment dziennika działań bojowych 589. Pułku Strzeleckiego 216 Dywizji Strzeleckiej 124 korpusu ze wzmiankami o udziale w obławie augustowskiej i zapisem „Po koncentracji [8 km na południe od Augustowa] otrzymał [pułk] rozkaz bojowy z zadaniem wyłowienia resztek band >>Armii Krajowej<< i >>banderowców<<”, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 10.05.2020]. 9 13 VII 1945 124 Korpus Strzelecki, 51 Dywizja Strzelecka Jednostki tej dywizji, dowodzonej przez gen. mjr. Chwostowa, operują w rejonie Augustowa, a także na wschód od miasta. Na rozkaz dowódcy korpusu cały Augustów jest otoczony posterunkami i polowymi wartami, a miasto ciągle patrolowane. 287 Pułk Strzelecki stacjonuje w rejonie „miasteczka” położonego o 1,5 km na północny wschód od Augustowa, najpewniej w byłych koszarach 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. Jego jedna kompania pozostaje w dyspozycji dowódcy korpusu i ochrania jego sztab, zaś druga wzmacnia pododdziały 300. Pułku Artylerii. Jeden batalion 348 Pułku Strzeleckiego patroluje teren wzdłuż Kanału Augustowskiego, przez Czarny Bród, Żyliny po Suchą Rzeczkę, a jego jedna wzmocniona kompania pozostaje na placówce w rejonie Płaskiej. Drugi batalion pułku przeczesuje las między jeziorami Sajno i Studzieniczne po śluzę Swoboda na Kanale Augustowskim, pod Sajenkiem zatrzymuje trzech ukrywających się w ziemiance Polaków, a następnie wraz z pododdziałami specjalnymi pułku koncentruje się w rejonie Studzienicznej. Żołnierze wzmocnionej kompanii piechoty z 287 pułku oraz 300 Pułk Artylerii pełnią służbę garnizonową i patrolują Augustów. Od g. 21.00 dnia 12 lipca do g. 8.00 13 lipca patrole i posterunki zatrzymują 75 osób, które kierują do OKR „Smiersz” w celu weryfikacji i ustalenia ewentualnych związków z podziemiem. 13 VII 1945 69 Korpus Strzelecki: W ciągu dnia jego dywizje: - 153, dowodzona przez płk. Smirnowa, ze sztabem w Kuriankach dociera do Janówki, Podtopiłówki (przysiółka Topiłówki) i Nowinki, zbliża się do Augustowa, dochodząc do Ślepska, ujścia rz. Dowspudy do jez. Rospuda oraz do Klonownicy, melduje, że nie ma zatrzymanych, - 110, dowodzona przez płk. Tarasowa, ze sztabem w Podnowince operuje na wschód od drogi Augustów–Suwałki w rejonie wsi: , Olszanka, Ateny, , Blizna, , oraz koło jezior Busznica i Blizno, zatrzymuje 22 osoby (dzień wcześniej 144 osoby) i dwie furmanki, jeden batalion jej 1289 Pułku Strzeleckiego zajmuje obronę okrężną na przesmyku koło śluzy Przewięź, dwa dywizjony jej 971 Pułku Artylerii stacjonują na skraju lasu na południe od Suwałk, a jeden dywizjon pod wsią Juryzdyka, 200 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej pozostaje w Podnowince, a 210 Strzelecki Batalion Zmotoryzowany w koszarach południowych w Suwałkach, - 324, dowodzona przez płk. Kazaka, ze sztabem pod wsią Krzywe oddziałem operacyjnym w Płocicznie, licząca 3267 żołnierzy (641 oficerów, 951 podoficerów, 1675 szeregowych), prowadzi działania na południowy wschód od Suwałk i na południe od jez. Wigry, w rejonie wsi Gawrych Ruda, , Walne, , Czerwony Krzyż, , Zakąty, dociera pod , Kopanicę i Tobołowo, melduje, że nie ma zatrzymanych; idące w drugim rzucie obławy trzy kompanie wydzielone z poszczególnych dywizjonów 887 Pułku Artylerii osiągają w południe 13 lipca rejon wsi Danowskie i Tobołowo. Schemat położenia 1 batalionu 1289 Pułku Strzeleckiego 110 dywizji 69 korpusu na g. 15 dnia 12 lipca 1945 r. w rejonie śluzy Przewięź między jeziorami Białe i Studzieniczne, stacjonującego tam od 12 do 15 lipca 1945 r., https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 19.05.2020]. 12 13 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 343 Dywizja Strzelecka Dnia 13 lipca oddziały dywizji posuwają się wzdłuż Czarnej Hańczy spod Czerwonego Krzyża, Wysokiego Mostu i Pogorzelca przez puszczę oraz wsie: Ciemny Las, Studziany Las, Sernetki, Krasne, Wierśnie, Tartaczysko, Głęboki Bród po Frącki w kierunku na Macharce, Strzelcowiznę i Okółek. Zatrzymują i kierują do OKR „Smiersz” 67 osób, w tym dwóch „bandytów”. Wg dziennika działań bojowych 378 pułk zatrzymuje w Sernetkach 35 osób w wieku od 17 do 35 lat, a wg takiego dokumentu 32 osoby zatrzymuje 356 pułk. Dowództwo dywizji stacjonuje najpierw w Jeziorkach Małych, na koniec dnia w Sernetkach. W raporcie dowództwo odnotowuje także zatrzymanie czterech koni i czterech furmanek. Pododdziały 1020 Pułku Artylerii i pułków strzeleckich po zakończeniu przeczesywania tworzą garnizony w Krasnopolu, Krasnem, Aleksandrowie, Maćkowej Rudzie i Frąckach „dla porządku” i „weryfikacji” mieszkańców tych miejscowości.

13 :

Schematy położenia pułków piechoty 343 Dywizji Strzeleckiej 81 korpusu dnia 13 lipca na g. 11.00, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020]. Schemat położenia pułków piechoty 343 Dywizji Strzeleckiej 81 korpusu dnia 13 lipca na g. 16.00, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020]. :

Schemat położenia pułków piechoty 343 Dywizji Strzeleckiej 81 korpusu dnia 13 lipca na g. 19.00, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020]. 13 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 307 Dywizja Strzelecka Stan osobowy dywizji wg danych na dn. 1 lipca 1945 r. wynosi 3147 żołnierzy i oficerów, w tym w pułkach strzeleckich 667, 675 i 749 ludzi, w pułku artylerii 639 ludzi, a w batalionie saperów, dywizjonie artylerii przeciwpancernej i samodzielnym batalionie strzeleckim łącznie 305 ludzi. Pułki strzeleckie dywizji, 1019, 1021, 1023, rozpoczynają działania o g. 8 rano z pozycji zajętych poprzedniego dnia pod Gibami, gdzie od g. 9 dnia 13 lipca stacjonuje sztab 81 korpusu, a położonych na południe od jez. Gieret i jez. Pomorze po Zelwę, i posuwają się przez puszczę w kierunku południowo-wschodnim. Sztab dywizji stacjonuje najpierw w Berżałowach, później w Wiłkokuku. Baterie 837 Pułku Artylerii zajmują obronę okrężną w wsiach: Maciejowizna, Gryszkańce, Poćkuny, a także w najbardziej prawdopodobnych podejściach do Sejn. Tego dnia oddziały dywizji zatrzymują tylko 21 osób, ale od początku operacji, czyli 12 i 13 lipca, 155 osób, wśród których ujawniają 12 lub 13 „bandytów” oraz ich dwóch wspólników. Do identyfikacji przez OKR „Smiersz” pozostaje 13 lipca 35 aresztowanych. Fragment dziennika działań bojowych 837. Koenigsberskiego Pułku Artylerii 307 dywizji 81 korpusu, obejmujący okres od 10 do 13 lipca 1945 r., https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 11.05.2020]. 13 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 2 Dywizja Strzelecka Dywizja ta, dowodzona przez płk. Pieriewoznikowa, pozostaje w drugim rzucie i część swych sił rozmieszcza garnizonami w poszczególnych wsiach. I tak sztab dywizji, jej pododdziały specjalne oraz funkcjonariusze „Smierszu” stacjonują w Białowierśniach i koło tej wsi. Wzmocniony oddział sformowany przez 13 Pułk Strzelecki i 70 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej od 12 lipca pełni służbę garnizonową w rejonie Mikaszówki i Rygoli. Ma zadanie zatrzymywania podejrzanych i w tym celu przeprowadza kontrole osób w tych miejscowościach. Z kolei pododdziały piechoty, artylerii, moździerzy, zwiadowców i saperów 200 Pułku Strzeleckiego do g. 1o zajmują rejon wsi: Białogóry, Białowierśne, Pogorzelec, Giby, Wierśnie, Krasne, Pokrowsk i pozostają w nich, pełniąc służbę garnizonową. Przy tym nie natrafiają na podejrzane osoby, uzbrojenie, czy wojskowe wyposażenie. 261 Pułk Strzelecki, początkowo stacjonuje w Gibach, o g. 8 potem opuszcza miejscowość, posuwa się w drugim rzucie za 1023 Pułkiem Strzeleckim 307 dywizji wzdłuż szosy na Augustów, nikogo nie zatrzymuje. Pododdziały 164 Pułku Artylerii pozostają między Krasnopolem a Sejnami, a jego dywizjony i baterie organizują obronę okrężną w rejonach wsi: Pawłówka, Stabieńszczyzna, Babańce, Michnowce, Romanowce. Od początku działań, czyli w ciągu dwóch dni, jednostki dywizji zatrzymują 196 osób „narodowości polskiej”, w tym 6 kobiet. Z nich organy „Smierszu” ujawniają 13 „bandytów” i 8 osób podejrzanych. Pozostałe osoby pozostają zatrzymane w celu udzielania wyjaśnień. Zdobyczą dywizji są dwa pistolety, dwa granaty i radioodbiornik zagranicznej produkcji. 13 VII 1945 Wieczorem, o g. 23.15 Sztab 3 Frontu Białoruskiego informuje Szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej gen. armii Aleksieja I. Antonowa o dalszym prowadzeniu przez 50 Armię operacji przeczesywania Puszczy Augustowskiej i przylegających doń miejscowości w celu „zniszczenia działających tam band Armii Krajowej” i donosi m.in., że: - w lesie na południowy wschód od wsi Frącki czerwonoarmiści natrafiają na zwłoki kpt. Martirosjana i motocyklisty Kuźmina, którzy zostali uprowadzeni i zabici na początku czerwca przez partyzantów z oddziału „Brzozy” (Józefa Sulżyńskiego), co ustalono w toku przesłuchań aresztowanych „bandytów”, - przypuszczalnym miejscu stacjonowania sztabu oddziału „Brzozy” jest las między wsiami i , - „bandycki” oddział „Omeljanowskiego” (oddział Piotra Z. Milanowskiego „Ćmy”) przechodzi z rejonu Topiłówka, Mazurki do lasu w rejonie na wschód od jez. Kolno, - z rejonu Augustów, Twardy Róg, do działań w kierunku wschodnim zostaje wprowadzony 124 Korpus Strzelecki, - jednostki 50 Armii osiągają do końca dnia rubież prowadzącą od wsi Krasnoborki przez Podcisówek, Studzieniczną, Topiłówkę, Szczebrę, Nowinkę, Podserski Las, Frącki po Budwieć i zatrzymują 863 osoby, w tym 65 „bandytów”, - pozostałe aresztowane osoby są sprawdzane przez organy „Smierszu”, - jednostki armii przejmują 20 karabinów i pistoletów maszynowych, 5 moździerzy kalibru 120 mm, znaczne ilości naboi oraz wykrywają 11 schronów. 14 VII 1945

2 Gwardyjski Tacyński Korpus Pancerny 271 Samodzielny Batalion Zmechanizowany Specjalnego Przeznaczenia zajmuje obronę na wschodnim brzegu Niemna od Druskiennik po Łukawicę i większością sił obsadza odcinek Mielniki – Łukawica. Korpus siłami 25 i 4 Gwardyjskiej Brygady Pancernej oraz 4 Gwardyjskiej Brygady Zmotoryzowanej wychodzi do końca dnia na linię Kiecie – Ustronie – Helenowo – Sonicze. Tego dnia jednostki korpusu aresztują 305 podejrzanych osób, w tym 28 znajdujących się w spisach miejscowych organów NKWD. Natrafiają na 10 schronów, w tym na dwa z dwoma „bandytami”, których zatrzymują bez oporu. Również 14 lipca pododdziały 4 Gwardyjskiej Strzeleckiej Brygady Zmotoryzowanej, 1311 Pułku Artylerii Lekkiej, 273 Pułku Moździerzy: - do g. 18 osiągają rubież: przygraniczna placówka znajdująca się o 2 km na północny wschód od Kalet – Sonicze – Niemnowo i zajmują pozycje obronne nad rz. Marychą i Kanałem Augustowskim, - w wyniku działań od 11 do 14 lipca zatrzymują 789 osób, w tym: 514 mężczyzn, 215 kobiet, 60 nastolatków („podrostków”), wśród nich 16 „bandytów” ze spisów miejscowych organów oraz 44 „bandytów” wskazanych lub zatrzymanych na podstawie dowodów rzeczowych, - spośród zatrzymanych zwalniają 302 osoby, tylko 31 mężczyzn, 211 kobiet, wszystkich „podrostków”, a wysyłają do punktu zbiorczego 483 osoby, w tym 16 „jawnych bandytów”, 20 wskazanych „bandytów”, 24 „bandytów” zatrzymanych na podstawie dowodów rzeczowych, dwóch szpiegów, 27 dezerterów, - czerwonoarmiści między innymi wykrywają 34 schrony („bunkry”) oraz znajdują 10 karabinów, 4 pistolety maszynowe, jeden niemiecki moździerz, 1 ręczny karabin maszynowy, jedną radiostację. Fragmenty dziennika działań bojowych 4 Gwardyjskiej Smoleńskiej Strzeleckiej Brygady Zmotoryzowanej 2 korpusu, dotyczące jej działań 14 lipca oraz dokonanych aresztowań „bandytów, dywersantów, szpiegów i oficerów AK” od 11 do 14 lipca 1945 r. na pograniczu Litwy i Białorusi, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 19.05.2020] 14–15 VII 1945

29 Korpus Strzelecki Dwie dywizje strzeleckie korpusu, 102 i 73, kontynuują przeczesywanie lasów i miejscowości, a częścią sił pozostają na zajmowanych wcześniej pozycjach obronnych, ciągnących się od Niemnowa (od Sonicz od 16 lipca) po Horodniankę. Niektóre pododdziały 102 dywizji docierają do wschodniego brzegu rz. Marychy. Jej 16 Pułk Strzelecki 15 lipca zatrzymuje 15 Polaków, 15 koni, 6 parokonnych furmanek. Z zatrzymanych zwalnia 13 ludzi jako nienależących do AK, a dwóch kieruje do Oddziału Kontrwywiadu „Smiersz” dywizji. Nocą na 15 lipca żołnierze 30. Pułku Strzeleckiego 102. dywizji zatrzymują w rejonach wsi Wólka Dorguńska (obecnie Białoruś), Rudawka i Bohatery Leśne w różnych okolicznościach 12 podejrzanych cywilów, bez broni i wszystkich kierują do OKR „Smiersz” w celu ujawnienia ich ewentualnej przynależności do AK. Od 10 do 15 lipca pododdziały 30 Pułk Strzeleckiego sprawdzają i zwalniają 31 osób, pozostaje do przesłuchania 16 osób, ujawniają 9 osób należących do AK. Z kolei 40 pułk 102 dywizji w tym samym czasie zatrzymuje 13 osób, z których 6 zwalnia. Po południu 15 lipca żołnierze 471 Pułku Strzeleckiego 73 dywizji zatrzymują koło mostu przez Biebrzę pod Sztabinem dwóch podejrzanych Litwinów, którzy dysponują niemiecką mapą regionu, oświadczają , iż zdążają z Norwegii przez Danię do Litwy i nie mają nic wspólnego z „bandyckimi grupami”. Mimo to obaj są kierowani do OKR „Smiersz”, by wyjaśnić, czy nie należą do „bandyckich grup AK”. 14 VII 1945

124 Korpus Strzelecki, 208 Dywizja Strzelecka Jednostki 208 Dywizji Strzeleckiej z jej sztabem nadal w Kopcu rozpoczynają działania o g. 11.00 z odcinka między Biebrzą w rejonie Krasnoborek, a folwarkiem Kolnica i operują w południowej części Puszczy Augustowskiej. Pułki strzeleckie przeczesują i sprawdzają: - 578 ze sztabem w Sztabinie wsie: Wolne, Jasionowo, Krasnybór, Ściokła, Lebiedzin, Komaszówka, - 760 ze sztabem w Podcisówku wzmocniony dywizjonem 662. Pułku Artylerii: wschodnią część lasu Fiedorowizna, południową część kolonii Cisów, Kryłatkę, Długie i Dłużański Las, - 435 ze sztabem w Hucie: kolonię Cisów, uroczysko Andry, część lasu leśnictwa Białobrzegi i las leśnictw Budy i Balinka. Pododdziały specjalne dywizji, 36 Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej batalion 435 Pułku Strzeleckiego i bateria moździerzy kalibru 120 mm z 435 pułku pozostają przy dowództwie dywizji i pełnią służbę wartowniczą w Kopcu. Pododdziały 23 Pułku Strzeleckiego pełnią służbę garnizonową w: Janówku, Karolinach, Sztabinie, Ewach, Fiedorowiźnie, Hucie, Krasnoborkach, Kamieniu i Podcisówku. Tego dnia oddziały 208 dywizji zatrzymują 115 osób, w tym 20 z „bandy >>Armii Krajowej<<”. W jednej ze stodół wsi Kopiec, położonej w lesie, wykrywają zakopany skład broni z 15 karabinami, trzema pistoletami maszynowymi, 30 granatami i wielką ilością naboi. Szkic przedstawiający położenie jednostek 208 Dywizji Strzeleckiej 124 korpusu w południe 14 lipca 1945 r., prowadzącej obławę w południowej części Puszczy Augustowskiej i w miejscowościach w niej położonych na północ od rz. Biebrzy, głównie na terenie obecnej Gminy Sztabin, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 12.05.2020] 14 VII 1945 124 Korpus Strzelecki, 216 Dywizja Strzelecka Jednostki 216 Dywizji Strzeleckiej operują tego dnia w puszczy w rejonie Balinki na północny wschód od linii kolejowej do Grodno - Augustów. 51 Dywizja Strzelecka Dywizja ta stacjonuje w rejonie Augustowa, a także na wschód od miasta i w samym mieście. Pododdziały 287 Pułk Strzeleckiego pozostają w Augustowie. Jego jedna kompania pozostaje w dyspozycji dowódcy korpusu i ochrania jego sztab, zaś druga wzmacnia pododdziały 300 Pułku Artylerii. Jeden batalion 348 Pułku Strzeleckiego nadal patroluje teren wzdłuż Kanału Augustowskiego, przez Żyliny, Czarny Bród po Suchą Rzeczkę, a jego jedna wzmocniona kompania pozostaje na placówce w rejonie Płaskiej. Drugi batalion pułku przeczesuje las między jeziorami Studzieniczne i Staw Sajenek na południe i południowy zachód od Kanału Augustowskiego. Do pułku przybywa dowódca 51 dywizji gen. Chwostow oraz dowódca 50 Armii gen. Ozierow. Żołnierze wzmocnionej kompanii piechoty z 28. pułku oraz 30. Pułk Artylerii pełnią służbę garnizonową i patrolują Augustów. W rejonie Ślepska pozostaje placówka, licząca 15 żołnierzy. Od g. 18 dnia 13 lipca do g. 5 dnia 14 lipca posterunki i patrole zatrzymują 21 osób, które kierują do OKR „Smiersz”. 14 VII 1945 124 Korpus Strzelecki Tego dnia dowódca 124 korpusu gen. Iwanow wydaje rozkaz bojowy nr 0014. W celu wykonania wcześniej postawionego zadania rozkazuje, by: - 208 Dywizja Strzelecka z położenia wyjściowego Krasnybór, las o 1 km na wchód od Balinki działała w kierunku Wołkusz, , Markowce (obecnie Białoruś) i do końca dnia 18 lipca dotarła pod wieś Bohatery Leśne, - 216 Dywizja Strzelecka wyruszyła spod Balinki w kierunku na Brzozowe Grądy i do końca dnia 18 lipca wyszła nad rzekę Wołkuszankę, - 51 Dywizja Strzelecka mocno przykryła wszystkie wyjścia z Augustowa i dwoma pułkami strzeleckimi wyruszyła w kierunku Rudawki, by 18 lipca wyjść na rubież Kurzyniec – , - odległości między żołnierzami tyraliery pierwszego rzutu wynosiły 6–8 m , a postępujące za nim odwody powtórnie sprawdzały teren, przez który przeszedł pierwszy rzut, - ustanowić surowy rygor stanu wojennego w miejscowościach, wprowadzić zakaz wszelkiego przemieszczania się mieszkańców w celu prowadzenia robót polowych, - wszystkich zatrzymanych niezależnie od wieku kierować do organów „Smierszu”. 14 VII 1945 69 Korpus Strzelecki, 153 Dywizja Strzelecka

Rano 153 dywizja ze sztabem w Szczebrze wychodzi nad północne brzegi jezior Necko i Białe. Od 12 lipca do g. 9.00 dnia 14 lipca zatrzymuje i przekazuje OKR „Smiersz” 56 osób. 14 lipca oddziały dywizji niszczą wysadzeniem znalezione pociski i amunicję sowieckiej produkcji, urządzają pogrzeb z honorami wojskowymi po znalezieniu zwłok sowieckiego żołnierza, który poległ jeszcze w czasie działań wojennych. Dywizyjny batalion saperów buduje most na Rospudzie na północ od jez. Rospuda. Dowódca dywizji płk Smirnow decyduje, że do końca dnia podległe mu oddziały staną garnizonami: - 1035 Pułk Artylerii pod wsiami Jabłońskie i Wójtowskie Włóki, a jego dywizjon szkolny ma pozostać w folwarku pod wsią Cimochy (teren b. Prus Wschodnich przy dawnej granicy z Polską) - 563 Pułk Strzelecki w lesie pod jez. Jałowo i Topiłówką oraz w Topiłówce, - 566 Pułk Strzelecki w lesie pod Kuriankami i w rejonie Szczebry, - 557 Pułk Strzelecki na skraju lasu pod Józefowem, w Nowince i na południowy wschód od Szczebry. Sztab dywizji wraz z pododdziałami specjalnymi stacjonuje w Kuriankach. Raport bojowy sztabu 153 Dywizji Strzeleckiej do sztabu 69 korpusu z dn. 15 lipca 1945 r. g. 6.00 o dyslokacji jednostek dywizji wieczorem 14 lipca, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 23.05.2020] 14 VII 1945 69 Korpus Strzelecki, 110 Dywizja Strzelecka Dwa pułki strzeleckie dywizji, 1287 i 1289, rozpoczynają działania o g. 6.30, a 1291 pułk o g. 8. Kończą je już o g. 13 i zatrzymują się na pozycjach nad jez. Białym, od półwyspu położonego na zachód od wsi Wojciech po śluzę Przewięź (1287 pułk), dalej wzdłuż północnego brzegu jez. Studzienicznego, od Przewięzi po śluzę Swoboda na Kanale Augustowskim (pułki 1289 i 1291). Jeden dywizjon 971 Pułku Artylerii koncentruje się we wsi Blizna, a dwa pozostałe na skraju puszczy na południe od Suwałk. Natomiast 200 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej zatrzymuje się na południe od Strękowizny. W tejże wsi stacjonuje też sztab dywizji oraz jej pododdziały specjalne. Dnia 14 lipca jednostki dywizji nikogo nie zatrzymują. 324 Dywizja Strzelecka Sztab dywizji stacjonuje w odległości 1,5 km na południowy wschód od wsi Bryzgiel. Pułki strzeleckie tej dywizji, 1091, 1093, 1095, wyruszają o g. 8.00 spod wsi: Danowskie, Kopanica, Tobołowo, posuwając się przez las do g. 11.00 docierają do jez. Busznica i w rejon oddalony o 1,5 km na południowy wschód od jez. Tobołowo. Dywizja nie melduje o zatrzymanych osobach, a jedynie donosi o zniszczeniu 17 ziemianek. 14 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 343 Dywizja Strzelecka Dnia 14 lipca jednostki dywizji ze sztabem w Sernetce wyruszają z linii kolei wąskotorowej i spod wsi Frącki. O g. 4 370 Pułk Strzelecki otacza wsie Macharce, Podmacharce i Małowiste i przeprowadza w nich dokładne przeszukanie w celu ujęcia kpt. Mieczysława Ostrowskiego „Kropidły”. Akcja ta, choć przygotowana i szybko przeprowadzona, kończy się niepowodzeniem. Od g. 8 oddziały dywizji ze sztabem w Strzelcowiźnie posuwają się w kierunku południowo-wschodnim. Do g. 19 pułki 370 i 378 docierają do drogi Małowiste – Strzelcowizna, zaś 356 pułk zatrzymuje się na południowym skraju Strzelcowizny i dociera do rzeczki Paniówki, prawego dopływu Czarnej Hańczy, niedaleko Okółka. Łącznie jednostki dywizji zatrzymują 130 osób, z tego 108 osób 356 Pułk Strzelecki, w tym trzech „bandytów”, należących do Armii Krajowej. Pułk ten w dzienniku działań bojowych odnotowuje znalezienie szeregu przedmiotów, należących jakoby do Armii Krajowej, w Strzelcowiźnie, a także w domu pod tą wsią, zamieszkałym przez nieobecnego leśniczego, który ponoć wyjechał na spotkanie leśników, o czym poinformowała czerwonoarmistów 13-letnia dziewczyna, podająca się za córką sąsiedniego leśniczego. Dziewczyna poinformowała też, że córka nieobecnego leśnika wyjechała rano szukać ojca. Schemat położenia pułków piechoty 343 Dywizji Strzeleckiej 81 korpusu na g. 11.00 dnia 14 lipca 1945 r., https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020] Schemat położenia pułków piechoty 343 Dywizji Strzeleckiej 81 korpusu na g. 19 dnia 14 lipca 1945 r., https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020] 14 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 307 Dywizja Strzelecka Jednostki dywizji (jej sztab znajduje się w Wiłkokuku, póżniej 3 km na północny wschód od Dworczyska) wyruszają z leśnej drogi, która prowadzi z Frącek do Stanowiska. Tego dnia 1023 Pułk Strzelecki osiąga wieś Dworczysko i rejon na północny wschód od tej wsi. Pułki 1019 i 1021 przeczesują las na północny zachód i na północ od jez. Brożane. O g. 15.15 (g. 13.15) na styku jednej z leśnych dróg ze ścieżką, w odległości 600 m na północny zachód od jez. Brożane zwiad 1019 pułku zostaje ostrzelany ogniem karabinowym przez dwóch „bandytów”. Podjęto działania w celu ich schwytania. Dywizja zatrzymuje 24 osoby, w tym trzech „bandytów”. Po południu 14 lipca zostaje zatrzymanych czterech Litwinów, dezerterów z Armii Czerwonej, uzbrojonych w karabiny i pistolet maszynowy. 14 VII 1945 81 Korpus Strzelecki, 2 Dywizja Strzelecka Sztab dywizji stacjonuje w Białowierśniach. 13 Pułk Strzelecki i 70 Samodzielny Dywizji Artylerii Przeciwpancernej tej dywizji zajmują obronę okrężną w rejonie Rygoli i Mikaszówki, z zadaniem „likwidacji band Armii Krajowej polskiego rządu emigracyjnego”. Pododdziały 200 pułku pełnią służbę garnizonowa w Gibach (tu stacjonuje sztab 81 korpusu), Białowierśniach, Białogórach, Pogorzelcu, Krasnem i Wierśniach. 261 Pułk Strzelecki rano jest gotowy do marszu w kierunku na Frącki i Macharce, ale do g. 12.00 (g. 10.00) koncentruje się w rejonie na północ od leśniczówki Pomorze i tam zajmuje obronę okrężną. Po południu ma przeczesać las na północny zachód od jezior Głębokie i Szlamy i zająć obronę na ich północno-zachodnich brzegach. W ciągu dnia oddziały dywizji zatrzymują trzydzieści jeden osób, a od początku operacji 230, spośród których organy „Smierszu” ujawniają 14 bandytów i 10 (?) osób im sprzyjających. Oprócz tego OKR „Smiersz” 2 dywizji, który stacjonuje w Białowierśniach i kontynuuje „pracę” przy ujawnianiu „bandytów” z ludności cywilnej, zwalnia 27 osób. Razem jednostki 81 korpusu 14 lipca zatrzymują 157 osób, w tym 6 „bandytów”, a tożsamość pozostałych jest w toku ustalania. Żołnierze odbierają „miejscowej ludności” m.in.: karabin, dwa automaty, cztery granty ręczne, 4 granaty karabinowe, 50 butelek z mieszanką zapalającą, 1000 „bandyckich” ulotek, 50 m lontu. 14 VII 1945 Wieczorem, o g. 22.40 Sztab 3 Frontu Białoruskiego informuje Szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej gen. Antonowa o kontynuowaniu przez 50 Armię operacji „przeczesywania” Puszczy Augustowskiej i przylegających doń miejscowości w celu „likwidacji band Armii Krajowej” i donosi m.in., że: - według doniesień agenturalnych w ostatnich dniach w Jaminach przebywał „komendant Obwodu Augustowskiego Armii Krajowej [Bronisław] Jasiński” ps. „Komar”, „Łom” (ściślej w czasie obławy był Przewodnikiem Obwodu Augustów Armii Krajowej Obywatelskiej) i gromadził informacje o liczbie sowieckich wojsk w Augustowie, współpracowników milicji, urzędu bezpieczeństwa, NKWD, o nazwiskach i cechach osobistych kierownictwa NKWD, agentów NKWD i osób zarejestrowanych w UB, a także danych o zarządzeniach w sprawie aresztowań członków Armii Krajowej, - na północny zachód od jez. Brożane sowiecki zwiad zostaje ostrzelany przez „bandytów”, - w rejonie Szczebry czerwonoarmiści odkrywają dużą liczbę, około 8 tys., spalonych przez Niemców trupów jeńców wojennych, co ustalają na podstawie zeznań mieszkańców, - około g. 19 siły 124 korpusu wychodzą na rubież: Krasnybór, Lebiedzin, Balinka, punkt w odległości dwóch km na wschód od śluzy Swoboda, dywizje 69 korpusu osiągają północny brzeg jez. Białego, północny brzeg jez. Studzienicznego, północny brzeg Kanału Augustowskiego, zaś 81 korpusu zajmują południowy skraj wsi Małowiste, a także Strzelcowiznę, Dworczysko i Stanowisko, - w dniu, który upłynął, w rezultacie przeczesywania, jednostki armii zatrzymują 544 osoby, z których 61 zaliczają do „bandytów”, - pozostałych zatrzymanych weryfikują organy „Smierszu”. 15 VII 1945

2 Gwardyjski Tacyński Korpus Pancerny Po wyjściu 14 lipca na linię rzeki Marychy na odcinku Kiecie (obecnie Polska)–Ustronie (obecnie Litwa)–Kodzie (obecnie pogranicze Litwy i Białorusi)–Sonicze (obecnie Białoruś) jednostki korpusu zajmują pozycje obronne, by nie dopuścić do przenikania przez tę rzekę grup partyzanckich w kierunku północno-wschodnim. Pozostająca w odwodzie 26 Brygada Pancerna stacjonuje w lesie pod wsią Przetok. Równocześnie jednostki drugiego rzutu na rozkaz dowódcy armii, zawarty w szyfrogramie nr 1696 przesłanym w nocy 15 lipca, prowadzą ponowne i dokładne przeszukania, a więc przeczesują krzaki, trzcinowiska, błota, zagajniki, gospodarstwa, miejscowości przylegające do rzeki i znajdujące się na tyłach zajętych pozycji. Wszyscy zatrzymani w rejonie działania korpusu w celu sprawdzenia są kierowani do zorganizowanych operacyjnych grup kontrwywiadu wojskowego „Smiersz”, które znajdują się w: Lejpunach – pierwsza grupa operacyjna, Wiejsiejach – druga grupa, Kopciowie – trzecia grupa. Dowództwo korpusu na podstawie danych miejscowych organów NKWD i NKGB (Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego) ustala, że w rejonie jego działania nie ma dużych „band”, a tylko poszczególni „bandyci” oraz małe, „bandyckie” grupy Litewskiej Armii Wolności, z których wymienia cztery, liczące po około 20 ludzi. Grupy te mają operować na pograniczu powiatów łoździejskiego i olickiego sowieckiej już Litwy. Ich politycznym celem jest walka o niepodległą Litwę z „demokratyczno-burżuazyjnym rządem” i bez udziału Rosjan, a także wypędzenie sowietów z Litwy. Na prowadzone akcje „bandyckie grupy” zbierają się w umówionym miejscu po 10-25 ludzi i przeprowadzają „operację” (zabijają sowieckich funkcjonariuszy, żołnierzy Armii Czerwonej, terroryzują ludność itp.). Po akcji oddziały rozchodzą się , „bandyci” zajmują się normalną pracą, ale jednocześnie terroryzują miejscową ludność w przypadku wykonywania przez nią sowieckich przepisów prawa i działań organizowanych przez organy sowieckiej władzy. 15 VII 1945

124 Korpus Strzelecki, 208 Dywizja Strzelecka Jednostki dywizji rozpoczynają działania o g. 11.00 z odcinka między Biebrzą w rejonie Ostrowia a Balinką. Jej oddziały „przeczesują” i sprawdzają: - 578 Pułk Strzelecki wsie: , Jastrzębna Pierwsza, Jastrzębna Druga, kolonie Jastrzębna, były folwark Jastrzębna, - 760 Pułk Strzelecki wzmocniony dywizjonem 662 Pułku Artylerii: okolicę stacji kolejowej Jastrzębna, w. , uroczysko , - 435 Pułk Strzelecki, który wyrusza z rejonu linii kolejowej między stacjami Jastrzębna i Balinka, część puszczy należącej Leśnictwa Jastrzębna, uroczysko i część lasu Leśnictwa Krasne. Pozostałe pododdziały dywizji nadal pełnią służbę wartowniczą w Kopcu. Tego dnia jednostki 208 dywizji zatrzymują 277 osób, w tym 22 „bandytów”, a pozostałych aresztowanych weryfikują funkcjonariusze „Smierszu”. W lesie, 1,5 km na południe od Kopca, żołnierze sowieccy wykrywają wykopany w ziemi i obudowany drewnem skład broni z czterema ręcznymi karabinami maszynowymi, jednym ciężkim karabinem maszynowym, niemieckim moździerzem, dwoma karabinami. Podporządkowany na czas operacji dowództwu 208 dywizji 23. Pułk Strzelecki z 51 dywizji nadal swymi pododdziałami pełni służbę garnizonową we wsiach w okolicach Sztabina (w Janówku, Karolinach, Sztabinie, Ewach, Fiedorowiźnie, Hucie, Krasnoborkach, Kamieniu, Podcisówku, ale też w Lebiedzinie), a jego sztab stacjonuje w Kamieniu. Ogółem pułk w czasie stacjonowania w tym rejonie zatrzymuje aż 488 mężczyzn w wieku od 16 do 50 lat, w tym „szczególnie groźnych” 14, których przekazuje organom „Smierszu” 208 dywizji. Szkic przedstawiający położenie jednostek 208 Dywizji Strzeleckiej 124 korpusu na g. 12 dnia 15 lipca 1945 r., prowadzącej obławę w południowej części Puszczy Augustowskiej i w miejscowościach w niej położonych na północ od rz. Biebrzy, głównie na terenie obecnej Gminy Sztabin, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 12.05.2020] 15 VII 1945 124 Korpus Strzelecki, 216 Dywizja Strzelecka Dywizja ta operuje w południowej części Puszczy Augustowskiej. Jej pułki, 665 i 647, przeczesują las w rejonie jez. Sajno, zaś 435 pułk posuwa się spod Balinki w kierunku szosy Grodno – Augustów. 51 Dywizja Strzelecka Z zapisów w dzienniku działań bojowych 348 Pułku Strzeleckiego tej dywizji wynika, że pododdziały pułku, pełniąc służbę ochrony obiektów, zatrzymują 15 lipca 14 osób. Z kolei w takim dokumencie 287 pułku znajduje się zapis o zatrzymanych od 12 do 15 lipca 46 osobach, skierowanych do OKR „Smiersz” w celu „sprawdzenia dokumentów”. Zgodnie z rozkazem dowódcy 124 korpusu z 14 lipca dwa pułki 51 dywizji, 287 i 348, rozpoczynają 15 lipca o g. 11.00 przeczesywanie pasa Puszczy Augustowskiej, położonego wzdłuż Kanału Augustowskiego oraz jezior Paniewo, Krzywe i Kruglak, posuwając się w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim. Oddziały sowieckie w lesie na nikogo nie natrafiają, ale w rezultacie przeczesywania miejscowości 348 pułk zatrzymuje „68 ludzi /Polaków/”. Dowódca dywizji gen. mjr Chwostow z jej grupą operacyjną, czyli z 44 Samodzielnym Batalionem Strzeleckim, będącym jego odwodem, stacjonuje się w rejonie Płaskiej. W Augustowie pozostaje 300 Pułk Artylerii i pełni tam służbę garnizonową. Pododdziały specjalne dywizji wraz z 91 Samodzielnym Dywizjonem Artylerii Przeciwpancernej kwaterują w rejonie sztabu dywizji w augustowskich koszarach. 15 VII 1945 69 Korpus Strzelecki Dowódca korpusu gen. mjr Multan 15 lipca o g. 19 donosi dowódcy 50 armii, że: 1) od 12 do 15 lipca g. 11.00 (g. 9.00) jednostki korpusu w pełni wykonały zadanie przeczesania kompleksu leśnego i sprawdzenia miejscowości w powiatach augustowskim i suwalskim w swoim obszarze działań, 2) w tych dniach zatrzymały 274 osoby (153 dywizja 56 osób, 110 dywizja 168 osób, 324 dywizja 50 osób), sprawdziły 220 osób (pozostały im do sprawdzenia 54 osoby), potwierdziły przynależność do AK czterech osób, 3) 15 lipca oddziały 153 dywizji ze sztabem w Kuriankach i 110 dywizji ze sztabem w Strzelcowiźnie pełnią służbę garnizonowa, patrolową i ochrony w swoich rejonach dyslokacji, 4) wieczorem 1 batalion 1289 pułku 110 dywizji opuszcza rejon śluzy Przewięź i dołącza do pułku, 5) jednostki 324 dywizji ze sztabem pod wsią Bryzgiel kontynuują swe zadania, posuwają się w kierunku południowo-wschodnim i do g. 11.00 jej 1091 pułk dociera do Kanału Augustowskiego w rejonie śluzy Swoboda, 1093 pułk północny osiąga skraj wsi Czarny Bród, a 1095 pułk północny brzeg jez. Górczyckiego (Gorczyckiego), 6) oddziały drugiego rzutu tej dywizji powtórnie przeczesują las i miejscowości, ale nikogo nie zatrzymują, podobnie jak pozostałe dywizje. Najprawdopodobniej ponad 200 zatrzymanych osób jednostki 69 korpusu zwalniają. Świadczy o tym raport dowódcy 324 dywizji, który stwierdza, że jej jednostki zatrzymują do 15 lipca 50 osób, w tym dwie należące do „bandytów”, sześć osób ma być sprawdzonych, a 42 zostaje zwolnionych. 15 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 343 Dywizja Strzelecka

Dnia 15 lipca o g. 8.00 oddziały dywizji (jej sztab stacjonuje w Głębokim Brodzie) wyruszają z drogi prowadzącej od jez. do Strzelcowizny oraz z odcinka rzeki Paniówki na wschód od tej wsi w kierunku południowo-wschodnim. Do godziny 16.00 wykonują zadanie, dochodząc do Kanału Augustowskiego i jezior: Górczyckiego, Orle, Paniewo, Krzywe, Mikaszewo. Na swym odcinku spotykają jednostki 69 Korpusu Strzeleckiego, które docierają do linii Kanału Augustowskiego z południa i południowego zachodu. W wyniku prowadzonych działań jednostki dywizji zatrzymują „51 podejrzanych Polaków”, których przekazują organom „Smierszu”. Dowódca 1020 Pułku Artylerii, pełniący funkcję komendanta garnizonu Krasnopol, donosi, że nieznani osobnicy o g. 3.00 (g. 1.00) ranili kobietę mieszkającą w domu, położonym 1500 m na północ od wsi. Sprawców nie udaje się schwytać. Schemat położenia pułków piechoty 343 Dywizji Strzeleckiej 81. korpusu dnia 15 lipca na g. 18.00, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020] 15 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 343 Dywizja Strzelecka W dzienniku działań bojowych 378 Pułku Strzeleckiego 343 dywizji odnotowano, że 15 lipca pododdziały pułku: - docierają nad południowe brzegi jezior Orle i Paniewo, - zatrzymują jednego „członka Armii Krajowej”, 28 mieszkańców Gorczycy, a w błotach na północ od wsi Gorczyca Włodzimierza Starasiuka ps. „Muchomor”, uzbrojonego w niemiecki pistolet maszynowy, dwa ręczne granaty, rewolwer „Nagant”. Natomiast w dzienniku działań bojowych 356 Pułku Strzeleckiego 343 dywizji znalazły się zapisy o tym, że 15 lipca pułk: - o g. 17.00 (g. 15.00) wychodzi nad północny brzeg jez. Mikaszewo, - zatrzymuje grupę sześciu „bandytów”, posiadających pseudonimy, z „bandy >>Grom<<”, którzy porzucają broń i zeznają, że ich „banda” liczy około 140 ludzi, istnieje druga „banda >>Brzoza<<”, licząca 50 ludzi, sztab „bandy >>Grom<<” znajduje się w leśnictwie Królowa Woda, 13 lipca obie „bandy” połączyły się w rejonie Strzelcowizny. W dzienniku 356 pułku zanotowano też, że po przybyciu jego sztabu do wsi Mikaszówka jedna z mieszkanek złożyła skargę, dotyczącą zabrania od niej pewnych przedmiotów przez wojskowych przebywającej wcześniej we wsi jednostki. Wysłany w pościg pluton zwiadowczy zatrzymał dwóch oficerów z zabranymi rzeczami. Obaj, młodszy i starszy lejtnant z 2 Dywizji Strzeleckiej, zostali aresztowani i wszczęto przeciwko nim śledztwo. 15 VII 1945 81 Korpus Strzelecki, 343 Dywizja Strzelecka

Dnia 16 lipca sztab dywizji przedkłada raport o wynikach przeczesywania i wykonania rozkazu dowódcy 81 korpusu gen. lejtn. Zacharowa nr 006 z 11 lipca 1945 r. za okres od 12 do 15 tego lipca i odnotowuje w nim, że dywizja: - zatrzymuje 319 osób, w tym: 12 lipca 80, 13 lipca 58, 14 lipca 130, 15 lipca 51, - z tej liczby 228 osób przekazuje organom kontrwywiadu „Smiersz”, w tym: 12 lipca 34, 13 lipca 52, 14 lipca 52, 15 lipca 85, - z 228 osób zwalnia 101 osób, a 88 sprawdza OKR „Smiersz” dywizji, - wśród zatrzymanych wykrywa do 15 lipca 17 „bandytów” i 17 „wspólników bandytów”, - znajduje m.in. dwa karabiny, dwa pistolety maszynowe, 50 butelek środków zapalających, trotyl, lont, naboje do pistoletu „TT”. Raport 343. Dywizji Strzeleckiej 81. korpusu z dnia 16 lipca o rezultatach obławy prowadzonej przez jej jednostki w okresie od 12 do 15 lipca, https://pamyat-naroda.ru, [dostęp: 28.05.2020] 15 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 307 Dywizja Strzelecka, 1019 Pułk Strzelecki

Wieczorem dnia 14 lipca 1945 r. 1019 Pułk Strzelecki 307 dywizji, liczący na dn. 1 lipca 1945 r. 667 ludzi, wychodzi nad drogę prowadzącą z Dworczyska do Kalet. Raporty bojowe sztabu tego pułku z g. 12.00 dnia 15 lipca oraz z g. 17 dnia 16 lipca odnotowują, że oddział: - przechodzi do wykonania zadań o g. 8.30 z rejonu położonego w odległości 1,5 km na północny zachód od jez. Brożane i o 1,5 km na północny wschód od znaku 121,6, - o g. 9.15 spotyka „bandę Brzoza” w liczbie 130 ludzi i nawiązuje z nią krótki bój nad północno-wschodnim brzegiem jez. Brożane, - rozbija oddział „Grom” z bandy „Brzoza”, zabijając trzech i biorąc do niewoli 48 (49) ludzi z bronią w ręku, w tym dowódcę oddziału „Grom”, a jeden z „bandytów” rozrywa się granatem, - zdobywa broń, w tym: 6 ręcznym karabinów maszynowych, po trzy niemieckie i rosyjskie, 11 rosyjskich pistoletów maszynowych PPSz, trzy pistolety maszynowe niemieckie i jeden amerykański, dwa karabiny rosyjskie i 25 niemieckich, a także dwa konie i lornetkę, - niszczy 25 karabinów, trzy automaty i dwa ręczne karabiny maszynowe, - nie ma strat i o g. 12.00 przystępuje do wykonania postawionego mu zadania. Uwaga: W rzeczywistości oddział Armii Krajowej Obywatelskiej Obwodu Augustów dowodzony przez sierż. Władysława Stefanowskiego ps. „Grom” nie wchodził w skład oddziału st. sierżanta Józefa Sulżyńskiego ps. „Brzoza” Obwodu Suwałki. Raport bojowy 1019 Pułku Strzeleckiego 343. Dywizji Strzeleckiej 81. korpusu z g. 12 dnia 15 lipca 1945 r. o boju nad jez. Brożane, https://pamyat- naroda.ru, [dostęp: 22.03.2021] 15 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 307 Dywizja Strzelecka,

Tego dnia jednostki 307 dywizji od g. 8.00 (g. 6.00) kontynuują przeczesywanie terenu (na pograniczu polsko-białoruskim). Według raportów 307 dywizji, o g. 10.00, w rejonie gajówki, położonej na południe od jez. Brożane zwiad wykrywa grupę „bandytów”, liczącą 11 ludzi, którzy po ostrzelaniu rozpraszają się i pozostawiają dwa konie, automat, lornetkę. O g. 11.30 1019 Pułk Strzelecki spotyka zorganizowaną „bandę” w odległości 1 km na wschód od jez. Brożane. Po krótkim boju „banda” zostaje częściowo okrążona, jej 49 ludzi trafia do niewoli (raport z 15 lipca z g. 12.00 wspomina o wzięciu do niewoli czterech oficerów na czele z dowódcą o pseudonimie „Grom”, ale raport z 16 lipca z g. 17.00 informacji o czterech oficerach już nie powtarza), a trzech ginie. Zdobyczą pułku jest broń: 6 ręcznym karabinów maszynowych, po trzy niemieckie i rosyjskie, 12 rosyjskich pistoletów maszynowych, trzy pistolety maszynowe niemieckie i jeden amerykański, 25 niemieckich karabinów. Starcie nad jez. Brożane z oddziałem sierżanta Stefanowskiego zostaje odnotowane w dzienniku działań bojowych 837 Pułku Artylerii . Dziennik wymienia tylko grupę dowodzoną przez kpt. Seliwanowa, ale odnotowuje, że: ta grupa o g. 10.00 spotyka „bandę”, nawiązuje z nią bój, w toku którego zabito i raniono trzech partyzantów, a wzięto do niewoli 48, zdobyto aż 13 karabinów maszynowych, 24 pistolety maszynowe, 16 karabinów, 6 karabinków, 3 pistolety, 50 granatów, 3 tys. naboi, jeńców, zabitych i zdobycz przekazano 1019 pułkowi, pułk nie ponosi strat. Do g. 17.00 pułki 307 dywizji wychodzą nad jeziora : Sinkewelen, Głębokie, Szlamy, Tuczno (obecnie Białoruś), rzekę Szlamicę. Do g .19.00 dywizja przekazuje część swego odcinka na wschód od wsi Rygol 2. Dywizji Strzeleckiej i do g. 21.00 zajmuje położenie wyjściowe wzdłuż południowego brzegu rzeki Szlamicy po Kalety (obecnie Białoruś). 15 VII 1945

81 Korpus Strzelecki, 2 Dywizja Strzelecka Przed południem sztab dywizji oraz jej pododdziały specjalne opuszczają Białowierśnie, zaś we wsi pozostaje dywizyjny Oddział Kontrwywiadu „Smiersz”. Obronę okrężną w rejonie Rygoli i Mikaszówki zajmują 13 Pułk Strzelecki i 70 Samodzielny Dywizji Artylerii Przeciwpancernej. Tego dnia żołnierze 13 pułku zatrzymują dwóch mężczyzn, w tym jednego uzbrojonego w pistolet maszynowy i dwa granaty. Z kolei 200 pułk, którego żołnierze nadal pełnią służbę na posterunkach obserwacyjnych, wartowniczą i patrolową w Gibach, Białowierśniach, Białogórach, Pogorzelcu, Krasnem i Wierśniach , zatrzymuje 26 mężczyzn narodowości polskiej, których tożsamość jest ustalana. Wreszcie 261 Pułk Strzelecki, operujący w lesie na północ od wsi Muły zatrzymuje trzech mężczyzna, których tożsamość też jest w toku ustalania. Pułk ma także przeczesać lasy, czego nie uczynił poprzedniego dnia, położone na północy zachód od jezior Głębokie i Szlamy, by zająć obronę na ich północno-zachodnich brzegach frontem na południowy wschód. Pododdziały 164 Pułku Artylerii pozostają na zajmowanych miejscach dyslokacji, między Krasnopolem a Sejnami. Wśród zatrzymanych przez oddziały dywizji 31 mężczyzn zidentyfikowano 7 „bandytów”. O g. 13 dn. 15 lipca dowódca 2 Dywizji Strzeleckiej wydaje powtórzony wieczorem rozkaz, by do g. 21.00 pułki 13 i 261 zajęły pozycje wyjściowe nad jeziorami Głębokie, Długie i Tuczno do prowadzenia następnego dnia działań w kierunku Wólki Rządowej i Rynkowiec (obecnie Białoruś) w celu wyjścia na linię Czarnej Hańczy. 15 VII 1945 Sztab 3 Frontu Białoruskiego w raporcie z g. 23.30, przedłożonym szefowi Sztabu Generalnego Armii Czerwonej poinformował, że: - w ciągu dnia jednostki 50 Armii w rezultacie przeczesywania zatrzymują 789 podejrzanych osób i spośród nich identyfikują 102 „bandytów”, zaś pozostałych przekazują organom „Smierszu” w celu sprawdzenia, a także odbierają 45 karabinów, 19 pistoletów maszynowych, 6 ręcznych karabinów maszynowych, radiostację, granty ręczne i dużą ilość naboi karabinowych, - połączony oddział „band” „Grom” i „Brzoza” liczący łącznie do 175 ludzi pod dowództwem porucznika z oddziału „Brzoza” pod pseudonimem „Grom” stawił opór jednostkom 307 Dywizji Strzeleckiej z 81 korpusu w rejonie jez. Brożane w odległości 5 km na północny wschód od Mikaszówki, - w wyniku boju 307 dywizja zatrzymuje 57 „bandytów”, w tym dowódcę oddziału o pseudonimie „Grom”, zabija trzech „bandytów”, zdobywa karabiny, pistolety maszynowe, ręczne karabiny maszynowe, - do g. 19 jednostki 124 korpusu wychodzą na rubież: Ostrowie – Jastrzębna Druga – leśniczówka Królowa Woda – Płaska, siły 69 korpusu koncentrują się w rejonie: jez. Kalejty, śluza Swoboda, Żyliny, , jednostki 81 korpusu wychodzą na rubież: Gorczyca – północny brzeg jez. Mikaszewo – północny brzeg jez. Szlamy – ujście rz. Szlamicy do rz. Marychy (obecnie Białoruś), jednostki 2 Tacyńskiego Korpusu Pancernego pozostają na zajmowanych pozycjach, ale jego oddziały drugiego rzutu powtórnie przeczesują swój pas działania, wreszcie obie dywizje 29 korpusu zajmują rubież: Łukawica (wyłącznie) – Tartak – Józefatowo – Sołojewszczyzna (wszystkie miejscowości obecnie na Białorusi) – Skieblewo – Lipsk nad Biebrzą i dalej wzdłuż Biebrzy do Horodnianki.