Metal – Granica – Rytuał Badania Nad Depozytami Przedmiotów Metalowych W Kontekście Sieci Osadniczej Źródła
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Historyczny Instytut Prahistorii Marcin Maciejewski Metal – granica – rytuał Badania nad depozytami przedmiotów metalowych w kontekście sieci osadniczej Źródła Poznań 2015 Katalog depozytów przedmiotów metalowych – zawiera wszystkie pewne i domniemane gromadne znalezi- ska metali znane z Pobrzeża i Pojezierzy Południowobałtyckich, datowane na okres analizowany w prezento- wanej pracy – późną epokę brązu i wczesną epokę żelaza (por. Wstęp, Zakres pracy; ryc. 1-2; mapa 1). Decyzję dotyczącą uwzględnienia w niniejszej rozprawie konkretnych depozytów z okresu krystalizowania się nowego, „łużyckiego” systemu kulturowego podjęto na podstawie analizy pracy W. Blajera (1999). Pominąłem znale- ziska gromadne, których nie można przypisać do konkretnej miejscowości (lokalizowane w ramach powiatu, województwa lub regionu). Tabelarycznie przedstawiony katalog zawiera następujące informacje i skróty: 1. Identyfi kator – unikatowy numer określający poszczególne znaleziska gromadne w katalogu, który wy- korzystywany jest również w całej rozprawie i na mapach prezentujących osadnictwo (mapa 3; 11; 19; 26; 34; 41; 49; 56). 2. Miejscowość – nazwa miejscowości odpowiadająca – w większości przypadków – najbardziej po- wszechnie stosowanej w literaturze i archiwach (nie zawsze odpowiadają one współczesnym nazwom i podziałom geografi cznym); dodatkowo zamieszczono, znane z publikacji, inne nazwy polsko- i nie- mieckojęzyczne. 3. Powiat – nazwa powiatu (według obecnego podziału administracyjnego), na którego obszarze znaj- duje się miejscowość przytaczana we wcześniejszej kolumnie; podziały administracyjne odpowiadają Państwowemu Rejestrowi Nazw Geografi cznych zawartemu w serwisie internetowym www.geoportal. gov.pl. 4. Datowanie – chronologia znalezisk gromadnych ujęta w schemacie zastosowanym w pracy (według J. Kostrzewskiego 1949; por. Wstęp, Zakres pracy; ryc. 1), przyjęto też podział na fazy datowania zespo- łów przedmiotów metalowych proponowany przez W. Blajera (2001; relacje tego schematu z przyjętym w pracy – por. Wstęp, ryc. 1). Stosowano skróty: OEB – okres epoki brązu; HaC – okres halsztacki C; HaD – okres halsztacki D; SOPR – starszy okres przedrzymski (według R. Wołągiewcza 1979 – dla ar- tefaktów towarzyszących jednemu ze znalezisk gromadnych); KŁ – kultura łużycka (jeśli informacje na temat chronologii ograniczają się do takiego ustalenia); – – gdy brak informacji na temat chronologii. 5. Kontekst odkrycia – informacje na temat okoliczności i miejsca odkrycia przedmiotów metalowych. 6. Typ lokalizacji topografi cznej – podział omówiony i przedstawiony w rozdziale 2.1. Zastosowano zapis: 1 – znaleziska gromadne odkryte w zbiornikach wodnych, rzekach, na bagnach lub mokradłach; 2 – de- pozyty odkryte na stokach dolin rzecznych i innych obniżeń terenowych; 3 – zespoły metali odkryte na wysoczyznach lub ich krawędziach; 3a – depozyty przedmiotów metalowych odkryte na wyniesieniach zlokalizowanych na wysoczyznach lub ich krawędziach; 3b – znaleziska gromadne odkryte na cyplach ponad dolinami rzecznymi, które zaliczyć można już do strefy wysoczyznowej; 3c – depozyty odkryte na wysoczyznach lub ich krawędziach położonych bezpośrednio nad terenami podmokłymi lub bagna- mi; 4a – zespoły metali odkryte na wyspach jeziornych, położonych zarówno blisko brzegu, jak i od nie- go oddalonych; 4b – depozyty odkryte na półwyspach, które kiedyś mogły być wyspami; 4c – depozyty przedmiotów metalowych odkryte na wyniesieniach w ramach den dolin, które mogły być okresowo wyspami; 4d – znaleziska gromadne odkryte na małych wyniesieniach otoczonych terenami podmokły- mi, które mogły być wyspami lub półwyspami (ryc. 2.1.1); brak – jeśli nie ma podstaw, aby ustalić typ topografi czny (nie posiadamy informacji na temat dokładnej lokalizacji konkretnego depozytu metali). 7. Inwentarz – opis znanego składu znalezisk. Zastosowano skróty: fragm. – fragment, fragmenty; br. – brązowe; żel. – żelazne; cer. – ceramiczne. 8. Wartość informacyjna – kategoryzuje informacje na temat lokalizacji konkretnych znalezisk istotne z powodu możliwości wykorzystania danego znaleziska w badaniach osadniczych lub określenia typu topografi cznego: 1 – pewna lokalizacja ustalona jako konkretny punkt w terenie; 2 – przybliżona lokali- zacja określana jako obszar; 3 – depozyty metali, gdy są pewne informacje na temat lokalizacji, jednak nie na tyle dokładne, aby ustalić miejsce złożenia artefaktów (np. 2,5 km od zachodniego brzegu Jeziora Żarnowieckiego, podczas gdy długość tego akwenu na linii północ – południe to ponad 7 km); 4 – brak jakichkolwiek przesłanek umożliwiających ustalenie lokalizacji znaleziska gromadnego. 9. Literatura – najnowsza albo najobszerniejsza publikacja zawierająca informacje na temat konkretnego zespołu metali, w przypadku sprzecznych lub uzupełniających się informacji w różnych publikacjach podawano wszystkie te pozycje. 10. Dane archiwalne – opis wykorzystywanych danych archiwalnych, podane są informacje na temat archi- wum i numeru teczki. Zastosowano skróty: archiwum DA MNS – archiwum Działu Archeologii Mu- zeum Narodowego w Szczecinie; archiwum MAP – archiwum Muzeum Archeologicznego w Poznaniu; archiwum DA MK – archiwum Działu Archeologii Muzeum w Koszalinie; archiwum MMWOMA – ar- chiwum Muzeum Miejskiego Wrocławia, oddział Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu; archiwum MAG – archiwum Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. 11. Uwagi – wszelkie informacje niezawarte w innych kolumnach (również na temat numeru stanowiska, jakim określane są poszczególne znaleziska gromadne). 12. Uwagi do lokalizacji – informacja, czy podana lokalizacja jest dokładna, przybliżona lub jedynie odnosi się do miejscowości, z której pochodzi znalezisko. W publikacji zrezygnowałem z podawania dokład- nych współrzędnych geografi cznych, licząc, że utrudni to proceder rabowania stanowisk archeologicz- nych. Zastosowane opisy: dok. – dokładne, punktowa lokalizacja znaleziska gromadnego; p.l. – przy- bliżona lokalizacja; ś.m. – środek miejscowości, do której przyporządkowany jest konkretny depozyt metali (gdy brak informacji na temat dokładnej lokalizacji); ś.cz.m. – środek części miejscowości, do której przyporządkowany jest konkretny zespół metali (gdy brak informacji na temat dokładnej loka- lizacji). Dodatkowo stosowano skrót: AZP – Archeologiczne Zdjęcie Polski Katalog depozytów przedmiotów metalowych 12 3 4 5 6 7 8 9 101112 cznej kator Dane Uwagi Uwagi Powiat Wartość Wartość odkrycia Kontekst Inwentarz Literatura Datowanie archiwalne Miejscowość Identyfi do lokalizacji informacyjna topografi Typ lokalizacji Typ 1 Barchnowy Starogard V OEB depozyt odkryto w piasku brak 2 małe sierpy br.; 4 „nożyki” br.; miecz 4 Blajer 2001:341 – – ś.m. Barchnau Gdański na głębokości 1 m, złożony był br.; 3 br. głownie mieczy; 4 br. obręcze na naczyniu ceramicznym i obok z naszyjnika kołnierzowatego; naszyjnik niego br.; fragm. naszyjnika br.; fragm. bransolety br.; 4 br. bransolety spiralne; ozdobny guzik br.; blacha br.; 2 fragm. blachy br.; prawdopodobnie resztka klamry br.; naczynie cer. 2 Bełcze Zielona Góra V OEB depozyt odkryto na wyniesieniu 3a bransoleta br.; tarczka spiralna od fi buli br. 1 Blajer 2001:341 – prawdopodobnie depozyt; dok. Hohwelze nazywanym Góra Cegielniana lokalizacja ustalona na w 1933 roku podczas bronowania, podstawie opisu i archiwalnej miejsce to położone było około mapy sztabowej Messtischblatt 0,7 km na północny zachód od wsi 4061 Kontopp 3 Będargowo Wejherowo HaC depozyt odkryto w 1896 roku brak 2 naszyjniki br. 4 Blajer 2001:354 – – ś.m. Bendargau w trzęsawisku torfowym 4 Będargowo Choszczno V OEB depozyt odkryto w błocie, brak ucho od naczynia br.; siekierka br.; sierp 4 Blajer 2001:341 – – ś.m. Mandelkow natrafi ono na nie podczas br.; 2 małe sierpy br.; fragm. sierpa oczyszczania stawu na głębokości br.; grot br.; 2 naszyjniki br.; fragm. 1 m naszyjnika br.; fragm. 3 br. naszyjników kołnierzowatych; 9 bransolet br.; fragm. bransolety br.; szpila br.; 3 zapinki br.; brzytwa br.; mała ozdoba z kółek br. (zawieszonych jedno w drugim); wisiorek br. w kształcie koła ze szprychami; br. płytka ozdobna; br. spiralne rurki; prawdopodobnie br. bransoleta taśmowata; paciorek bursztynowy 5 Białogard Białogard HaD depozyt odkryto w bagnie brak 3 cynowe naszyjniki 4 Blajer 2001:358 – – ś.m. Belgard torfowym Katalog depozytów przedmiotów metalowych 12 3 4 5 6 7 8 9 101112 6 Bieczyno Gryfi ce V OEB depozyt odkryto podczas orki brak 2 bransolety złote Eidringe 4 Blajer 2001:373 – – ś.m. Hagenow prawdopodobnie w 1614 roku 7 Bielin Gryfi no 2. połowa depozyt odkryto podczas brak miecz br.; naszyjnik br.; inne przedmioty 4 Blajer 2013:128 – – ś.m. Bellin IV OEB zakładania szkółki leśnej, razem br.; naczynie cer. z innymi brązami, w „urnie” – naczyniu ceramicznym 8 Bielin Gryfi no 2. połowa depozyt rzekomo odkryto brak 3 naszyjniki br.; 4 bransolety br.; 4 Blajer 2013:128-129 – depozyt albo inwentarz grobów ś.m. Bellin IV OEB na cmentarzysku popielnicowym, br. bransoleta spiralna; naczynia cer. w „urnach” – naczyniach ceramicznych 9 Bienice Łobez V OEB depozyt odkryto podczas brak 2 siekierki br.; 5 sierpów br.; grot br.; 4 Blajer 2001:341 – – ś.m. Großbenz orki, obok dużego kamienia, 2 br. naszyjniki kołnierzowate; na głębokości 1 stopy 7 bransolet br.; 2 zapinki br. 10 Biskupin Żnin HaC? depozyt odkryto na terenie 4a 2 lub 3 sierpy żel.; fragm. sierpa żel.; 1 Blajer 2001:358 – skupisko A (może I ?); dok. osady obronnej kultury łużyckiej ciosło żel. chronologia podana jako położonej na wyspie odpowiadająca datowaniu osady obronnej 11 Biskupin