Słownik Historyczny Wsi Powiatu Sławieńskiego
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Jan Sroka Słownik historyczny wsi powiatu sławieńskiego Jan Sroka Słownik historyczny wsi powiatu sławieńskiego Sławno 2014 Na okładce: Bruno Koglin, Kościół w Sławsku, rysunek. Przedruk z Der Kreis Schlawe, Band II, pod red. M. Vollacka, Husum, 1989 Redaktor: Maria Poprawska © Copyright by Jan Sroka Druk publikacji został dofinansowany przez Starostwo Powiatowe w Sławnie Wydawca: Fundacja „Dziedzictwo” w Sławnie Wydawnictwo „Margraf”, email. [email protected] Druk: Sowa – druk na Ŝyczenie, ul. Hrubieszowska 6a 01209 Warszawa, e-mail: [email protected] ISBN: 9788361603689 2 Wstęp Słownik zawiera informacje historyczne o wsiach i osadach obecne- go powiatu sławieńskiego – ukształtowanego w wyniku reformy ad- ministracyjnej z 1998 roku. Dzisiejszy powiat jest znacznie mniejszy od niemieckiego, a takŜe powojennego (istniejącego do 1975 roku). Przed 1945 rokiem liczył on 1586 km2. Zaraz po wojnie wyłączono z powiatu Sianów i okoliczne wioski. A z nowego powiatu ustanowio- nego w wyniku ostatniej reformy administracyjnej kraju wyłączono Polanów i okolice. Obecny powiat zajmuje powierzchnię 1044 km2. Materiały źródłowe do opracowania słownika to przede wszystkim II tom niemieckiej monografii powiatu zawierający informacje histo- ryczne o wsiach i osadach dawnego powiatu. Praca nosi tytuł: Der Kreis Schlawe. Ein pommersche Heimatbuch. 2Band – Die Städte und Landgemeinden. Herausgegeben im Auftrage des Heimatkreises Schlawe von Manfred Vollack, Husum 1989. KsiąŜka zawiera takŜe bibliografie niemieckojęzyczną dotyczącą historii wsi. Niemieckie nazwy wsi oraz nazwy przejściowe miejscowości z lat powojennych ustalano na podstawie słowników: Słownika współcze- snych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przej- ściowymi z lat 19451948, pod red. Tadeusza Białeckiego, Szczecin 2002 oraz Słownika nazw geograficznych Polski Zachodniej i Pół- nocnej, Wrocław 1951, opracowanego przez Stanisława Rosponda. Informacje o wioskach powiatu z drugiej połowy XVIII stulecia za- wiera dzieło Ludwiga Wilhelma Brüggeman: Ausführliche Beschre- ibung der gegenwärtigen Zustandes des Königl. preuss. Herzogtums Vor und Hinterpommern. Bd. II, Stettin 1784. Wiele informacji zaczerpnięto z wydawnictwa zawierającego mate- riały z konferencji naukowych poświęconych przeszłości ziemi sła- wieńskiej. Konferencje i wydawnictwo noszą tytuł: Historia i kultura ziemi sławieńskiej. Organizatorem konferencji i wydawcą jest Fun- dacja „Dziedzictwo” w Sławnie. Dotąd ukazało się 11 tomów serii. 3 Hasła w słowniku ułoŜone zostały w układzie alfabetycznym. KaŜde hasło zawiera nazwę niemiecką miejscowości oraz nazwy przejścio- we po roku 1945, informację, w jakiej gminie znajduje się miejsco- wość oraz krótki rys historyczny miejscowości, w tym informacje o zabytkach kultury. Większość haseł zawiera dzieje miejscowości do roku 1945. W kilkunastu przypadkach zawarto w hasłach takŜe in- formacje o historii powojennej. Oprócz zasadniczej części – słownika historycznego wsi – w ksiąŜce znalazły się słownik polsko niemiecki i niemiecko polski nazw miejscowych powiatu sławieńskiego oraz słownik wyjaśniający zna- czenie niektórych terminów uŜytych w ksiąŜce. KsiąŜka ilustrowana jest pracami dwóch niemieckich artystów two- rzących na Pomorzu przed 1945 rokiem: Rudolfa Hardowa, który przez wiele lat mieszkał w Słupsku i Rudolfa Muchowa, który kilka lat był nauczycielem rysunku w sławieńskim gimnazjum. 4 Słownik historyczny wsi powiatu sławieńskiego Baniewo, gmina Malechowo Nazwa niemiecka: Banow Nazwa przejściowa: Banów Historia: Osada znajduje się 2 kilometry na północ od Ostrowca, przy drodze Podgórki – Bobrowice. Był to załoŜony w XIX wieku na gruntach majątku Ostrowiec folwark. W 1928 roku liczył 250 hektarów i na- leŜał do Curta Seeligera. W 1945 roku folwark został zniszczony. Aktualnie miejscowość jest niezamieszkała. Bartolino, gmina Malechowo Nazwa niemiecka: Bartlin Pierwsza wzmianka: 1267 Historia: Wieś leŜy w gminie Malechowo, na wschód od Niemicy przy dro- dze Niemica – Sulechowo. Jest ulicówką. Miejscowość powstała w średniowieczu. W XV i XVI wieku była lennem rodu von Ramel, a następnie rodziny von Palbitzky i von Münchow. Na początku XVIII wieku majątek nabyła Zofia von Natzmer. Po jej śmierci dziedziczyła go jej córka i zięć Klaus Jürgen von Zastrow. W XIX wieku majątek wszedł w posiadanie rodu von Schlieffen. W końcu XVIII wieku – jak podaje Brüggemann – w wiosce było 15 domów, folwark i dwór, mieszkało 5 chłopów i 1 zagrodnik. Zespół dworsko folwarczny usytuowany był w północnej części wsi. Do dworu prowadziła droga obsadzona lipami i kasztanowcami. Drzewa zostały wycięte jeszcze w latach 30tych XX wieku przez 5 ówczesnego właściciela majątku Hugo Volberta. Do dworu po stronie północnej przylegał ogród i sad. W 1928 roku folwark liczył 654 hektary gruntów, w tym 123 hektary lasu. We wsi znajdował się młyn wodny i sklep. Zabudowa mieszkalna wioski jest murowana, częściowo szachulco- wa. Cmentarz ewangelicki znajdował się około pół kilometra na połu- dnie od zabudowań. Powstał w połowie XIX wieku i miał powie- rzchnię około pół hektara. Zachowały się fragmenty nagrobków i Ŝeliwnych krzyŜy. Po 1945 roku nieczynny. Wojska radzieckie zajęły wieś na początku marca 1945 roku. Po wojnie na bazie majątku utworzono państwowe gospodarstwo rolne, które funkcjonowało do początku lat 90tych ubiegłego wieku. W wiosce mieszka 126 osób (dane z 2011 roku). Barzowice, gmina Darłowo Nazwa niemiecka: Barzwitz Nazwa przejściowa: Barcewice Pierwsza wzmianka: 1275 Historia: Wieś istniała juŜ w XIII wieku. Była to wieś chłopska i kościelna wchodząca w skład urzędu darłowskiego. Mieszkańcy wsi byli zo- bowiązani pracować na rzecz folwarku w Palczewicach i dostarczać Ŝywność na rzecz zamku w Darłowie. Brüggemann notuje w 1784 roku, Ŝe we wsi mieszkało 20 kmieci, 2 komorników, 8 zagrodników, 2 robotników drogowych, pastor, ko- ścielny, sołtys i kowal. Znajdowała się tu szkoła, co najmniej od 1611 roku – wymienia się wtedy nauczyciela Jürgena Lange, który był jednocześnie kościel- nym. Później obok kościoła i plebanii wybudowano nową szkołę dwuklasową z mieszkaniem dla nauczyciela. Ostatnimi niemieckimi nauczycielami byli Otto Parlow i Berta Kanies. W 1818 roku we wsi mieszkały 354 osoby, w 1871 – 613, w 1905 – 546 i w 1939 – 472 osoby. W 1871 w Barzowicach było 113 domów. Podobnie w roku 1939. Powierzchnia wioski wraz z gruntami wyno- siła 985,8 hektara (1939). 6 Przed II wojną światową we wsi znajdowało się 15 gospodarstw o powierzchni do 5 hektarów, 39 do 10 hektarów, 7 do 20 hektarów i 13 o powierzchni powyŜej 20 hektarów. We wsi znajdowała się mleczarnia (przy drodze do Drozdowa), dwa wiatraki, kasa oszczędnościowa, gospoda i sklep, punkt pocztowy i straŜ poŜarna. Mieszkali w niej między innymi: piekarz, stolarz, ma- larz, kołodziej, 3 krawców, ślusarz, 2 kowali. Działało stowarzyszenie weteranów wojennych. Kościół z plebanią znajduje się na wzniesieniu w południowej części wsi. Jest to kościół halowy, który powstał w połowie XV wieku. Świątynia była przebudowywana w XIX wieku. Zachowały się ele- menty dawnego wyposaŜenia. Chrzcielnica z mosiądzu pochodzi z 1645 r., ozdobiona jest scenami ze Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. Na ołtarzu znajdują się figury świętych Piotra i Pawła. Ostat- nim niemieckim pastorem był Franz Birken (19361945). WaŜną rolę w dziejach Barzowic odegrali pastorzy i nauczyciele przyczyniając się do rozwoju szkolnictwa i rolnictwa. Na przykład pastor Friedrich Meinhof (1842-1881), który zmeliorował wiele gruntów, uczył chłopów lepszego gospodarowania. Był teŜ znanym teologiem, załoŜycielem Koła Misyjnego utrzymującego kontakty ze stacją misyjną w Afryce. Jego syn Carl – urodzony w Barzowicach w 1857 roku – po studiach germanistycznych i teologicznych w Greifswaldzie i Tubindze przez pewien czas był pastorem w Ciso- wie. Następnie zainteresował się językami Afryki. W 1899 roku opublikował ksiąŜkę o fonetyce języka Bantu. Był jednym z pierw- szych uczonych, którzy systematycznie badali języki i tradycję afry- kańską. Wykładał w Berlinie i Hamburgu. Był bratem dziadka Ulricke Marie Meinhof (1934-1976) dzienni- karki, współzałoŜycielki i działaczki ultralewicowej terrorystycznej organizacji Frakcja Czerwonych Brygad. Kościół barzowicki po wojnie został poświęcony przez katolików w kwietniu 1948 roku. Koło kościoła jest cmentarz ogrodzony murem z kamienia polnego. Powstał najprawdopodobniej takŜe w XV wieku. Na nieczynnym cmentarzu przykościelnym znajduje się pomnik po- święcony mieszkańcom Barzowic i okolicznych wsi (Karsina, Droz- dowa, DzierŜęcina i Sulimic) poległym w I wojnie światowej. Obok kościoła znajdują się współczesne: grota kamienna z figurą Matki Boskiej oraz rzeźba „Dobry pasterz”. 7 W drugiej połowie XIX wieku załoŜono we wschodniej części wsi cmentarz parafialny o powierzchni ponad jednego hektara. Na cmentarzu istniała kaplica rozebrana w latach 80tych XX wieku. Część cmentarza została splantowana i przygotowana pod współcze- sne pochówki. Na cmentarzu znajduje się grób jednego z barzowic- kich proboszczów Józefa Mastaja zmarłego w 1965 roku. Wojska radzieckie zajęły Barzowice 7 marca 1945 roku. Dotychcza- sowych mieszkańców wysiedlono, głównie w 1946 roku. Po wojnie przez wiele lat działała we wsi szkoła. Przez wieś przebiega szlak Cystersów. W budynku świetlicy działa punkt biblioteki gminnej. We wsi mieszka około 280 osób Powszechna w powiecie wymowa nazwy wsi : ‘baŜowice’ jest błęd- na. Prawidłowa wymowa to: ‘bar–zowice’. Białęcino, gmina Malechowo Nazwa niemiecka: Balenthin Nazwy przejściowe: Balętyno, Białocino Pierwsza