Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz SŁAWSKO (19)

Warszawa 2009 Autorzy: DOROTA GIEŁ śECKA-MĄDRY*, AGNIESZKA MY ŚLIWIEC*, JOANNA BRUCZY ŃSKA*, ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, JERZY KRÓL***, ALEKSANDER CWINAROWICZ***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA ** Redaktor tekstu: .JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA **

* – Przedsi ębiorstwo Geologiczne sp. z o.o., ul. Hauke Bosaka 3A, 25-214 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-065 Wrocław

ISBN ……………….

I. Wst ęp – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 4 III. Budowa geologiczna – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 15 VII. Warunki wodne – Joanna Bruczy ńska ...... 20 1. Wody powierzchniowe...... 20 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Geochemia środowiska...... 25 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ...... 25 2. Osady – Izabela Bojakowska ...... 27 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ...... 30 IX. Składowanie odpadów – Jerzy Król, Aleksander Cwinarowicz ...... 33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Agnieszka My śliwiec ...... 41 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Agnieszka My śliwiec ...... 42 XII. Zabytki kultury – Agnieszka My śliwiec ...... 49 XIII. Podsumowanie – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry, Aleksander Cwinarowicz ...... 51 XIV. Literatura...... 53

I. Wst ęp

Arkusz Sławsko, dawniej Sławno Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowany został w latach 2008–2009, w Przedsi ębiorstwie Geologicznym sp. z o. o. w Kielcach (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (plansza B). Wykonano go zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Pol- ski w skali 1:50 000” (2005). Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystano mate- riały archiwalne arkusza Sławsko Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2003 r., w Przedsi ębiorstwie Geologicznym w Kielcach (Doroz i in., 2003). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, stanu geochemicznego gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały, niezb ędne do opracowania arkusza mapy, zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Zachodniopomorskim Urz ędzie Marszałkowskim w Szczecinie (Oddział Zamiejscowy w Koszalinie), Urz ędzie Wo- jewódzkim w Szczecinie (Delegatury w Koszalinie), Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Za- bytków w Szczecinie, Nadle śnictwie Sławno oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Glebo- znawstwa w Puławach. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w starostwach i urz ędach gmin. Dane archiwalne zweryfikowano w terenie. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza Sławsko wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne 16º30'00"–16º45'00" długo ści geograficznej wschodniej oraz 54º20'00"–54º30'00" szeroko ści geograficznej pół- nocnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza znajduje si ę w województwie zachodniopomorskim i obejmuje fragment czterech gmin powiatu sławie ńskiego: Darłowo, Ma- lechowo, Postomino i Sławno oraz miasto Sławno. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) obszar ten nale- Ŝy do makroregionu Pobrze Ŝa Koszali ńskiego, mezoregionów Równiny Słupskiej i WybrzeŜa Słowi ńskiego (fig. 1). Na dzisiejsz ą rze źbę Równiny Słupskiej najwi ększy wpływ wywarły procesy zwi ązane z rozwojem i zanikiem ostatniego l ądolodu. Równina Słupska stanowi wysoczyzn ę moreno- wą, o dosy ć urozmaiconej powierzchni i deniwelacjach terenu dochodz ących do 70 m. Najni- Ŝej poło Ŝony obszar, o wysoko ści około 5 m n.p.m., wyst ępuje w dolinie Wieprzy na zachód od Kowalewiczek, a najwy Ŝsze wzniesienie, w strefie moren wyci śni ęcia koło Barzowic, osi ąga wysoko ść 75 m n.p.m. Wały moren wyci śni ęcia, b ędące dominuj ącym rysem północ- nej cz ęś ci równiny, powstały w wyniku deformacji podło Ŝa, w strefie kraw ędziowej nasuwa- jącego si ę l ądolodu. Stanowi ą one cz ęść kompleksu moren tzw. „fazy gardzie ńskiej” (Unie- jewska, Nosek, 1987), ci ągn ących si ę od Darłowa (arkusz Darłowo), a Ŝ po jezioro Gardno (arkusz Smołdzino). Na południe od wałów morenowych na powierzchni wysoczyzny wyst ę- puj ą liczne wzgórza kemowe. W centralnej i południowo-zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru, na wysoczy źnie, wyst ępuj ą liczne i rozległe równiny zastoiskowe, a w cz ęś ci połu- dniowo-wschodniej – równiny torfowe. Powierzchni ę wysoczyzny rozcina dolina Wieprzy, która pomi ędzy Sławnem a Tyniem wykorzystuje rynn ę polodowcow ą, a na południe od moren wyciśni ęcia płynie w tzw. pradolinie pomorskiej. Wybrze Ŝe Słupskie zajmuje północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza. Jest to płaska wysoczyzna morenowa, poło Ŝona na wysoko ści od 5 do 15 m n.p.m. Obszar arkusza le Ŝy w strefie klimatu l ądowego z niewielkimi wpływami morskiego, co powoduje zmienno ść warunków pogodowych. Klimat l ądowy odznacza si ę mro źnymi zimami i gor ącymi latami. Wyst ępuj ą tu du Ŝe wahania temperatury, niewielkie ilo ści opadów, skon- centrowane głównie w okresie letnim. Najni Ŝsze średnie temperatury powietrza z wielolecia, odnotowane w miesi ącach zimowych, wynosiły od –2,8 °C do –0,6 °C; najwy Ŝsze wyst ępuj ą w lipcu, kiedy średnia z wielolecia waha si ę od 16,6 °C do 17,0 °C. Średnia suma opadów rocznych z wielolecia wynosi 550–650 mm. Najwi ęcej opadów wyst ępuje w lipcu, najmniej

4 w lutym. Średnia roczna wilgotno ść kształtuje si ę w granicach od 71 do 83%. W ostatnim dwudziestoleciu na tym obszarze dominowały wiatry z kierunków południowych, południo- wo-zachodnich, zachodnich, północno-zachodnich i północnych, o średnich pr ędko ściach od 3,6 do 4,1 m/s (Atlas…, 1995).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Sławsko na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski (31) Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (313) Makroregion: Pobrze Ŝe Koszali ńskie (313.4) Mezoregiony: Wybrze Ŝe Słowi ńskie (313.41), Równina Białogardzka (313.42), Równina Słupska (313.43), Wysoczyzna Damnicka (313.44) Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie (314) Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie (314.4) Mezoregion: Wysoczyzna Polanowska (314.46)

Na omawianym obszarze przewa Ŝaj ą grunty orne oraz trwałe u Ŝytki zielone, takie jak łąki i pastwiska. Około 80% powierzchni gleb chronionych nale Ŝy do gleb kompleksu pszen- nego dobrego. S ą to w przewadze gleby brunatne oraz gleby bielicowe i pseudobielicowe, wytworzone na glinie średniej i ci ęŜ kiej pylastej. Pozostałe 20% zajmuj ą gleby kompleksu Ŝytniego bardzo dobrego – bielice i pseudobielice na glinie lekkiej i glinie lekkiej pylastej.

5 Znikom ą powierzchni ę zajmuj ą gleby kompleksu zbo Ŝowo-pastewnego mocnego. Pod wzgl ędem typologicznym s ą to czarne ziemie o składzie granulometrycznym pyłów zwykłych wytworzonych na pyłach ilastych. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza na uŜytkach zielonych wyst ępuj ą gleby murszowo-mineralne i murszowate oraz mułowo- torfowe, a w cz ęś ci północnej – gleby torfowe i murszowo-torfowe. Lasy, zajmuj ące około 40% powierzchni omawianego obszaru, pokrywaj ą głównie jego centraln ą cz ęść mi ędzy miejscowo ściami: Kanin, Boleszewo, Krupy i Radosław. Najwi ęk- szymi kompleksami le śnymi są Starokrakowskie Lasy i Sławie ński Las. W strukturze siedli- skowej lasów przewa Ŝaj ą bory sosnowe, rosn ące na glebach piaszczystych i piaszczysto- gliniastych ni Ŝszych klas bonitacyjnych (V i VI). W północno-zachodniej i południowo- wschodniej cz ęś ci obszaru wyst ępuj ą bory jodłowe i niewielkie płaty buczyny karpackiej. Pod wzgl ędem gospodarczym omawiany teren ma charakter rolniczy, jest słabo uprze- mysłowiony i słabo zaludniony. Mieszkańcy trudni ą si ę głównie: upraw ą zbó Ŝ, ziemniaków, ro ślin przemysłowych oraz hodowl ą bydła, trzody chlewnej, owiec i drobiu. Charakteryzuje si ę on wyst ępowaniem rozproszonych osad wiejskich oraz małych osiedli zgrupowanych wo- kół zlikwidowanych Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych. Na terenach wiejskich nie ma za- kładów przemysłowych, funkcjonuj ą jedynie obiekty handlowe, gastronomiczne i usługowe. Wyj ątkiem jest cegielnia w Kło śniku k. Pie ńkowa, wykorzytuj ąca wydobywany surowiec ilasty ceramiki budowlanej z pobliskiego zło Ŝa „Pie ńkowo II”. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza le Ŝy powiatowe miasto Sławno, licz ące około 14 tys. mieszka ńców, w którym skupiaj ą si ę najwi ększe zakłady przemysłowe: tartaki i zakłady przemysłu drzewnego, zakłady branŜy odzie Ŝowej i rolno-spo Ŝywczej. Mia- sto pełni równie Ŝ wa Ŝną funkcj ę administracyjn ą, usługow ą, kulturow ą i komunikacyjn ą. Ze wzgl ędu na blisko ść wybrze Ŝa Bałtyku w północnej cz ęś ci obszaru arkusza Sławsko powstaj ą gospodarstwa agroturystyczne. Pod wzgl ędem komunikacyjnym omawiany obszar jest łatwo dost ępny. Głównym w ę- złem komunikacyjnym jest Sławno z drog ą krajow ą nr 6 Szczecin – Gda ńsk. W przyszło ści droga ta zostanie przebudowana na tras ę szybkiego ruchu (S 6). Aktualnie przygotowywane są projekty i ustalany jest jej ostateczny przebieg (na mapie zaznaczono tylko te odcinki S 6, które maj ą ju Ŝ ustalony przebieg). Obszar arkusza przecina, biegn ąca z zachodu na wschód, linia kolejowa Koszalin – Słupsk – Gda ńsk, otwarta w 1869 r. Aktualnie funkcjonuje jeszcze linia kolejowa z Darłowa do Sławna (od 1878 r.), natomiast rozebrane zostały tory kolejowe pomi ędzy Sławnem a Korzybiem, Sławnem a Polanowem oraz Sławnem i Ustką.

6 III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem Sławsko przedstawiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin (Butrymowicz i in., 1974), Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Lach i in., 1985) oraz Objaśnie ń do ww. map (Butrymowicz i in., 1975; Uniejewska, Nosek, 1987). Obszar arkusza Sławsko poło Ŝony jest w brzegowej cz ęś ci platformy wschodnioeuro- pejskiej, w obr ębie strefy Łeby, która jest zachodni ą cz ęś ci ą obni Ŝenia nadbałtyckiego (syne- klizy perybałtyckiej) (Stupnicka, 1989). Stref ę t ę wydzielono ze wzgl ędu na stwierdzon ą du Ŝą gł ębokość wyst ępowania podło Ŝa krystalicznego – ok. 3 400 m p.p.m. w rejonie Darłowa (na arkuszu Darłowo). Stwierdzono tu znaczny wzrost mi ąŜ szo ści pokrywy osadowej, zbudowa- nej z utworów: syluru, permo-mezozoiku i kredy oraz paleogenu i neogenu. Podło Ŝe przed- permskie tego obszaru cechuj ą silne zaburzenia tektoniczne o charakterze fałdowo-bloko- wym, natomiast pokrywa permsko-mezozoiczna jest stosunkowo słabo pofałdowana. Najstarszymi osadami, rozpoznanymi w granicach omawianego obszaru, s ą utwory syluru reprezentowane przez: szarozielone iłowce, łupki, iłołupki i mułowce z bogat ą faun ą graptolitow ą. Utworów dewonu i karbonu w tej cz ęś ci Polski nie ma, wi ęc bezpo średnio na osadach syluru zalegaj ą osady górnego permu (cechsztynu) i triasu dolnego (pstrego pia- skowca), o mi ąŜ szo ści 430 m. Wykształcone s ą one w postaci: wapieni, anhydrytów, mułow- ców i iłowców, piaskowców, piaskowców marglistych z wkładkami wapieni oolitycznych. Na omawianym obszarze nie stwierdzono równie Ŝ osadów triasu środkowego i górnego oraz jury i kredy dolnej. Utworami kredy górnej, o całkowitej mi ąŜ szo ści około 400 m, są: piaski kwarcowo-glaukonitowe, margle, margle piaszczyste, opoki, iłowce margliste z wkładkami pia- skowców glaukonitowych. Strop osadów kredy górnej zalega na gł ęboko ści od 130 m w Bo- rzyszkowie i Henrykowie do 150 m w Sławnie i Kowalewicach. W północno-zachodniej cz ę- ści omawianego obszaru, w dnie gł ębokiego obni Ŝenia erozyjno-egzaracyjego, osady w ęgla- nowe kampanu zalegaj ą bezpo średnio pod utworami czwartorz ędowymi. Nad osadami górnej kredy, a pod czwartorz ędem stwierdzono wyst ępowanie utworów paleogenu (eocen, oligocen) i neogenu (miocen). Osadami eocenu s ą: piaski, iłowce, mułowce, mułki z glaukonitem. Wyst ępuj ą w formie pojedynczych, izolowanych płatów, głównie w obni Ŝeniach powierzchni podkenozoicznej, a ich rozpoznana mi ąŜ szo ść , w rejonie Kowalewic, wynosi 38 m. Osady oligocenu wykształ- cone s ą jako: mułowce, mułki piaszczyste i piaski kwarcowo-glaukonitowe. Całkowita mi ąŜ- szo ść tych osadów wynosi 9–25 m. W śród nich wyst ępuje, charakterystyczna dla całego Po-

7 morza, warstwa tzw. iłów toru ńskich. S ą to mułowce piaszczyste i mułki piaszczyste, zawieraj ące cienkie wkładki i przerosty iłów tłustych i zwi ęzłych iłowców. Utwory miocenu reprezentowane s ą przez: piaski kwarcowe, mułki i iły, miejscami z węglem brunatnym. S ą one bezpo średnim podło Ŝem utworów czwartorz ędowych we wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Mi ąŜ szo ść osadów mioce ńskich w rejonie Pomiłowa i Sławna wynosi 120–130 m. Na pozostałym obszarze jest znacznie mniejsza, a w niektórych rejonach osady mioce ńskie nie zachowały si ę w ogóle. Utwory mioce ńskie, miejscami ł ącznie z utworami oligoce ńskimi, s ą w znacznym stopniu glacitektonicznie zaburzone i zdeformowane. Wyst ępuj ą wtedy, na ró Ŝnych gł ęboko- ściach, w śród utworów czwartorz ędowych w formie wkładek, kier i porwaków. Strefami sil- nych deformacji glacitektonicznych s ą kulminacje powierzchni podczwartorz ędowej pomi ę- dzy Sławnem i Sławskiem oraz w okolicy Henrykowa i Starego Jarosławia. Kry osadów mioce ńskich wyst ępuj ą na powierzchni terenu w okolicach Warszkowa, Sławna i Sławska oraz w północnej cz ęś ci obszaru arkusza, w morenach wyci śni ęcia. Utwory czwartorz ędowe (plejstoce ńskie i holoce ńskie) pokrywaj ą prawie cał ą powierzchni ę obszaru arkusza Sławsko (fig. 2). Mi ąŜ szo ść osadów czwartorz ędowych jest zró Ŝ- nicowana: od 1,5 m koło Sławna do 103 m w Pie ńkowie i 120 m w Postominie. Zlodowacenia południowopolskie reprezentuje jeden poziom glin zwałowych. Utworami interglacjału mazowieckiego są rzeczne piaski i piaski ze Ŝwirem, wypełnia- jące doliny kopalne, wci ęte w osady zlodowace ń południowopolskich i w podło Ŝe czwartorz ędu. Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane s ą przez dwa poziomy glin zwałowych, pod ścielone i rozdzielone piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Dolny poziom glin zwa- łowych zwi ązany jest ze zlodowaceniem odry, a górny – warty. Mi ąŜ sze serie osadów lodowcowych i wodnolodowcowych przyczyniły si ę do znacznego wyrównania powierzchni i za- maskowania starszej rze źby terenu. Interglacjał eemski reprezentuj ą iły i mułki jeziorne oraz piaski i Ŝwiry rzeczne, wypeł- niaj ące doliny kopalne, rozcinaj ące utwory zlodowace ń środkowopolskich. Zlodowacenia północnopolskie (stadiał górny zlodowacenia wisły) obj ęły swym zasi ę- giem cały obszar arkusza. Z faz ą leszczy ńsko-pozna ńsk ą zwi ązany jest, miejscami dwudziel- ny, jeden poziom glin zwałowych, a tak Ŝe mułki, iły i piaski zastoiskowe oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą głównie utwory lodowcowe i zastoiskowe fazy pomorskiej. Gliny zwałowe z tego okresu pokrywaj ą prawie cał ą wysoczyzn ę. W północnej cz ęś ci obszaru arkusza licznie wyst ępuj ą, powstałe podczas deglacjacji, platfor-

8 my kemowe, kemy i tarasy kemowe. Akumulacj ę osadów fazy pomorskiej ko ńcz ą piaski mułki i iły, wypełniaj ące zagł ębienia po bryłach martwego lodu.

Fig. 2 Poło Ŝenie arkusza Sławsko na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej, (red.), 2006 Czwartorz ęd; holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne; 2 – mułki, piaski i Ŝwiry morskie; 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen: 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach; 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; 12 – piaski i mułki jeziorne; 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe; 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 15 – piaski i mułki kemów; 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych; 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; 41 – piaski, lokalnie z bursztynem, mułki, iły i w ęgiel brunatny; a – kry utworów starszych od czwartorz ędu – neoge ńskich i paloge ńskich: drobne formy akumulacji lodowcowej: b – kemy, c – ozy Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000

W ramach fazy pomorskiej wyodr ębniono najmłodsz ą oscylacj ę lodowcow ą znan ą w literaturze jako tzw. faza gardzieńska. Moreny czołowe fazy gardzie ńskiej reprezentowane są przez ła ńcuch moren wyci śni ęcia, ci ągn ący si ę od Barzowic do Postomina. Forma ta zbudowana jest głównie z glin zwałowych i piasków lodowcowych, w śród których tkwi ą kry i porwaki osadów mioce ńskich i oligoce ńskich. Utwory w morenach wyci śni ęcia s ą w znacz-

9 nym stopniu glacitektonicznie zaburzone i zdeformowane. Z faz ą gardzie ńsk ą zwi ązany jest wyst ępuj ący w pradolinie pomorskiej sandr dolinny. Wzdłu Ŝ zboczy doliny Wieprzy ci ągn ą si ę w ąskie listwy tarasów nadzalewowych, zbudowanych z piasków, miejscami z domieszk ą Ŝwirów. Akumulacja oraz typy facjalne osadów holoce ńskich uzale Ŝnione były od: bliskiego po- ło Ŝenia linii brzegu morskiego, zmian jego zasi ęgu i waha ń poziomu wód morskich. W holo- cenie powstał taras zalewowy Wieprzy, zbudowany z piasków, przykrytych torfami niskimi i madami piaszczystymi. W rynnach polodowcowych i licznych na wysoczy źnie zagł ębie- niach po martwym lodzie osadzały si ę torfy, namuły torfiaste, piaszczyste i piaszczysto- mułkowate. Najwi ększe torfowiska znajduj ą si ę w dolinie Wieprzy i jej dopływów, Moszcze- nicy, Stobnicy oraz pomi ędzy Sławnem i Warginiami oraz na północ od Chudaczewa, koło Królewa i Wsz ędzienia (Lach i in., 1985).

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Sławsko aktualnie udokumentowane s ą 2 zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej – „Zwyci ęstwo w Pie ńkowie” i „Pie ńkowo II” (Gientka i in., 2008). Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Szczegó- łowe informacje o zło Ŝach zamieszczono równie Ŝ w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych. Z bilansu zasobów kopalin, ze wzgl ędu na wyczerpanie zasobów, zostało wykre ślone zło Ŝe kruszywa naturalnego „Wsz ędzie ń” (Samsel, 1977). Zło Ŝe mułków i iłów zastoiskowych, udokumentowane dla potrzeb cegielni „Pomorzanka” (Mossakowski, 1955), usuni ęto z bilansu po zaprzestaniu eksploatacji w połowie lat siedemdziesi ątych. Dla potrzeb cegielni w Pie ńkowie, w latach pi ęć dziesi ątych XX wieku, zostało udokumentowane zło Ŝe surowca ilastego (Frankow, 1953; Winiarz, 1956). W 1967 roku, po prze- prowadzeniu dodatkowego rozpoznania w jego wschodniej cz ęś ci, podj ęto decyzj ę o jego podzieleniu na 2 oddzielne zło Ŝa – cz ęść na zachód od starego nasypu kolejowego nazwano „Zwyci ęstwo w Pie ńkowie” i wykonano dla niego dodatek (Downar, 1967 a), a cz ęść na wschód od nasypu kolejowego okre ślono nazw ą „Pie ńkowo II” i sporz ądzono now ą dokumentacje geologiczn ą (Downar, 1967 b). Ostatnio dla zło Ŝa „Pie ńkowo II” wykonany został dodatek nr 1 do dokumentacji (Wolski, 2007), w którym skorygowano granice zło Ŝa i obliczono jego aktualne zasoby. Zło Ŝe „Zwyci ęstwo w Pie ńkowie” udokumentowane jest w trzech polach, w obr ębie, których wydzielono zasoby bilansowe i pozabilansowe.

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Kategoria Stan Wydobycie Nr Wiek geologiczne Zastosowanie Klasyfikacja złó Ŝ Przyczyny rozpozna- zagospodarowa- (tys. t, zło Ŝa Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe kopaliny konfliktowo- nia nia zło Ŝa tys. m 3*) na zło Ŝa kopaliny litologiczno- (tys. t, tys. m3*) ści mapie surowcowego zło Ŝa wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Zwyci ęstwo 1 i(ic) Q 1 797* A+B+C Z – Scb 4 A - w Pie ńkowie 1

2 Pie ńkowo II i(ic) Q 1 850* A+B+C 1 G – Scb 4 B Gl

Wsz ędzie ń pŜ Q – – ZWB – – – – – 11 11

Rubryka 3: i (ic) – iły ceramiki budowlanej, p Ŝ – piaski i Ŝwiry Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 7: zło Ŝe: G – zagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: Scb – ceramiki budowlanej; Rubryka 10: zło Ŝe: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11: zło Ŝe: A – zło Ŝa małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb

Główn ą kopalin ę zło Ŝa stanowi ą iły i mułki zastoiskowe fazy pomorskiej zlodowace ń północnopolskich, które wyst ępuj ą pod warstw ą gliny o średniej mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 1,0 m. Iły tworz ą bardzo nieregularne, miejscami poprzerywane warstwy, o ró Ŝnych mi ąŜ szo- ściach (od 0,5 m do ponad 7,9 m), w kilku miejscach wychodz ące bezpo średnio na powierzchni ę terenu. Lokalnie wyst ępuje drugi poziom iłów poło Ŝony ni Ŝej, zwykle w śród serii mułów. W obr ębie iłów znajduj ą si ę miejscami wkładki mułku szarego, piasku szarego lub brunatnego z domieszkami gliniastymi. Pod seri ą zło Ŝow ą iłów i glin wyst ępuje mi ąŜ sza warstwa szarego mułu, który po wysuszeniu jest zbity, kruchy i daje si ę rozetrze ć w palcach na drobny pył. Od iłu ró Ŝni si ę brakiem plastyczno ści. W granicach zło Ŝa „Pie ńkowo II” wydzielono zasoby bilansowe i pozabilansowe. Główn ą kopalin ą s ą zastoiskowe iły i mułki ilaste, o mi ąŜ szo ści od 2,3 do 7,6 m. Mułki, muł- ki ilaste, czasem przewarstwione wkładkami piaszczystymi, wyst ępuj ą w górnych partiach zło Ŝa, a iły – w dolnych. Obie warstwy rozdzielone s ą cienk ą ( śr. 0,4 m) warstw ą piasków, piasków gliniastych z wkładkami mułku lub iłu. Iły zalegaj ą najcz ęś ciej na warstwie mułku piaszczystego, zawieraj ącego do ść liczne zanieczyszczenia margliste oraz domieszk ę Ŝwiru i otoczaków. Jedynie w środkowej partii zło Ŝa i cz ęś ciowo w południowo-wschodniej pod iłami zalegaj ą piaski gliniaste, równie Ŝ silnie zamarglone. Nadkład zło Ŝa stanowi w wi ększo- ści gleba gliniasta. Do nadkładu zaliczono równie Ŝ warstwy piasków gliniastych, zamarglo- nych. W południowo-zachodniej cz ęś ci zło Ŝa utwory zastoiskowe wychodz ą bezpośrednio na powierzchni ę. Na terenie zło Ŝa „Pie ńkowo II” wody gruntowe nawiercono na gł ęboko ści oko- ło 1,5–2,0 m, maksymalnie do 3,6 m od powierzchni terenu. Woda wyst ępuje w piaszczystych przewarstwieniach i znajduje si ę pod niewielkim ci śnieniem. Parametry geologiczno-górnicze obydwu złó Ŝ oraz podstawowe parametry jako ściowe kopalin ilastych i sposób ich wykorzystania zostały przedstawione w tabeli 2. Wszystkie zło Ŝa poddano klasyfikacji sozologicznej ze wzgl ędu na ich ochron ę oraz ochron ę środowiska. Zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Zwyci ęstwo w Pie ńko- wie” i „Pie ńkowo II” zakwalifikowano do klasy 4, tj. złó Ŝ powszechnych, licznie wyst ępuj ą- cych i łatwo dost ępnych. Klasyfikacja złó Ŝ z punktu widzenia ochrony środowiska w 2003 r. została uzgodniona z Geologiem Wojewódzkim w Szczecinie – Oddział Zamiejscowy w Ko- szalinie (Doroz i in., 2003). Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść zagospodarowania bez wi ększych ogranicze ń i poło Ŝenie poza obszarami i terenami specjalnej ochrony przyrody, krajobrazu, wód i lasów zło Ŝe „Zwyci ęstwo w Pie ńkowie” uznano za małokonfliktowe (kategoria A). Zło Ŝe „Pie ńkowo II” uznano za konfliktowe (kategoria B), ze wzgl ędu na poło Ŝenie w obszarze wyst ępowania gleb chronionych.

12 Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ surowców ilastych ceramiki budowlanej oraz parametry jako ściowe kopaliny i uzyskanego tworzywa ceramicznego Nazwa zło Ŝa Parametry Zwyci ęstwo Pie ńkowo II w Pie ńkowie 1 2 3

Powierzchnia zło Ŝa (ogółem) (ha) 44,08 40,75

0,5–7,9 2,3–7,6 Mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) śr. 4,2 śr. 4,6 0,3–1,8 0,25–2,7 Grubo ść nadkładu (m) śr. 1,0 śr. 0,3

Stosunek N/Z 0,2 0,04

0,08–0,15 Zawarto ść margla (%) 0,35 śr. 0,12 13,6–36,4 27,8–31,4 Woda zarobowa (%) śr. 25,0 śr. 29,6 2,1–8,5 6,7–7,3 Skurczliwo ść wysychania (%) śr. 5,3 śr. 6,9 Nasi ąkliwo ść wyrobów 12,0–18,4 15,1–16,2 (%) po wypale w temp. 950ºC śr. 15,2 śr. 15,7

Wytrzymało ść wyrobów na ściskanie 9,3–25,4 22,2–25,7 (MPa) po wypale w temp. 950ºC śr. 17,3 śr. 23,9 do produkcji: do produkcji cegły Zastosowanie wg dokumentacji cegły pełnej, kratówki, pełnej rurek drenarskich

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Sławsko, w rejonie Pie ńkowa, eksploatacj ę surowców ilastych ceramiki budowlanej rozpocz ęto prawdopodobnie ju Ŝ w wieku XIX. Wtedy została tak Ŝe wy- budowana cegielnia. Eksploatacja surowca odbywała si ę po zachodniej stronie starego nasypu kolejowego, o czym świadcz ą nieczynne wyrobiska. Do II wojny światowej zakład produko- wał cegł ę pełn ą i dziurawk ę oraz rurki drenarskie (Downar, 1967 a, b). W wyniku działa ń wojennych urz ądzenia zakładu zostały zdewastowane, jednak budynki zachowały si ę w do- brym stanie. W 1953 roku zakład odbudowano i wykonano dokumentacj ę zło Ŝa. Od lipca 1954 r. Bytowskie Zakłady Ceramiki Budowlanej prowadziły eksploatacj ę zło Ŝa po zachodniej stronie nasypu. W 1959 r., z uwagi na zamarglenie surowca, trudne warunki hydrogeologiczne i zmienn ą mi ąŜ szo ść kopaliny, eksploatacj ę cz ęś ciowo przeniesiono na wschodni ą cz ęść zło Ŝa, za nasyp kolejowy. W połowie lat sze ść dziesi ątych XX wieku podj ęto decyzj ę o budowie nowego zakładu, na wschód od starej cegielni, po zachodniej stronie szosy Ty ń –

13 Postomino (w Kło śniku), dla którego baz ę surowcow ą miało stanowi ć zło Ŝe „Pie ńkowo II”. Eksploatacji zło Ŝa „Zwyci ęstwo w Pie ńkowie” zaprzestano w połowie lat siedemdziesi ątych XX w. Wyrobiska poeksploatacyjne uległy samorekultywacji, niektóre wypełnione s ą wodą. Obecnie eksploatowane jest zło Ŝe „Pie ńkowo II”. Wydobycie prowadzone jest na potrzeby pobliskiej cegielni (w Kło śniku). Oprócz ww. Bytowskich Zakładów Ceramiki Budow- lanej, wydobyciem i produkcj ą w cegielni zajmowało si ę kolejno: Koszali ńskie Przedsi ębior- stwo Ceramiki Budowlanej z siedzib ą w Złocie ńcu i Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe „Cer- mag” SC M. Głowala i G. Matla z siedzib ą w Opaleniu (w latach 1994–2004). Obecny u Ŝytkownik zło Ŝa „Pie ńkowo II” i wła ściciel cegielni, Zakład Budowlany Wal- demar Bo ś, Sp. z o. o. z siedzib ą we Włocławku, posiada koncesj ę na eksploatacj ę zło Ŝa wa Ŝ- ną do ko ńca 2018 roku. Dla południowej cz ęś ci zło Ŝa ustanowiono obszar i teren górniczy „Pie ńkowo II-2”, o powierzchniach odpowiednio 12,39 ha i 15,95 ha. Aktualnie eksploatacja prowadzona jest w południowej cz ęś ci zło Ŝa. Nadkład wraz z gleb ą wykorzystywane s ą na bie Ŝą co do rekultywacji. Z wydobytego surowca wytwarzana jest cegła pełna, cegła dziuraw- ka, cegła kratówka K-3, pustaki wentylacyjne, rurki drenarskie i itp. W granicach zło Ŝa istnie- je kilka nieczynnych, małych i płytkich wyrobisk wypełnionych wod ą. Woda utrzymuje si ę w nich przez cały rok z uwagi na słaboprzepuszczalne podło Ŝe. Iły i mułki zastoiskowe, oprócz rejonu Pie ńkowa, były równie Ŝ eksploatowane na pół- nocny zachód od Sławna. W nieistniej ącej ju Ŝ cegielni „Pomorzanka”, wykorzystuj ąc miej- scowy surowiec, do połowy lat siedemdziesi ątych XX w. produkowano cegł ę pełn ą. Eksplo- atacji zaniechano ze wzgl ędu na nisk ą i zmienn ą jako ść kopaliny. W terenie nie znaleziono śladów po wyrobisku poeksploatacyjnym. Tylko w jednym miejscu, w rejonie miejscowo ści Wsz ędzie ń, na wi ększ ą skal ę wydobywano kruszywo. Zło Ŝe „Wsz ędzie ń” eksploatowano prawdopodobnie ju Ŝ przed II wojn ą światow ą. W latach 1977–1988 wydobycie w tym rejonie, na podstawie Karty rejestracyjnej (Samsel, 1977), prowadził Pa ństwowy O środek Hodowli Zarodowej z Postomina. Zasoby kruszywa w tym rejonie zostały ju Ŝ wyczerpane i eksploatacj ę zako ńczono. Obecnie w wyrobisku po północnej stronie drogi znajduje si ę składowisko odpadów dla gminy Posto- mino; w wyrobisku na południe od drogi równie Ŝ składowane s ą odpady. Na mniejsz ą skal ę wydobycie kruszywa naturalnego drobnego i grubego, w latach mi- nionych, prowadzono w wielu miejscach. Ślady dawnej eksploatacji są widoczne w terenie (i odwzorowane na mapach topograficznych), a bardziej szczegółowe informacje zawarto w opracowaniach archiwalnych, w tym m.in.: inwentaryzacjach kopalin (Juszczak, 1985, 1996; S ędłak, 1997; Szelewicka, 1985) oraz w obja śnieniach do SmgP (Uniejewska, Nosek,

14 1987). Piaski wydobywano m.in.: w rejonie miejscowości Wsz ędzie ń, Bylica, Postomino, Ronino, Pie ńkowo, Krupy, Mazów, Chudaczewko, Sławsko, Rzyszczewo, natomiast pospółki pozyskiwano na północ od Masłowic oraz w rejonie Starego Krakowa i Warszkowa. Aktualnie zinwentaryzowano 2 punkty nielegalnej eksploatacji na potrzeby lokalne – w rejonie Wsz ędzienia (piaski) i Sławka (piaski i Ŝwiry). Powstałe wyrobiska s ą rozległe, wida ć ślady eksploatacji mechanicznej. Dla tych dwóch punktów wykonano karty informa- cyjne, a na mapie zaznaczono je jako punkty wyst ępowania kopaliny. Torfy, nawet jeszcze w latach siedemdziesi ątych XX wieku, pozyskiwano w kilkunastu miejscach (Warszówko, Chudaczewko, Stary Kraków) dla celów opałowych. Miejsca te daw- no uległy ju Ŝ samorekultywacji – powierzchnie s ą wyrównane z poziomem pierwotnym i po- rosły szuwarami b ądź krzakami wierzby i olchy. Równie Ŝ wi ększo ść piaskowni i glinianek uległa samorekultywacji – s ą zaro śni ęte, czasem trudno je odnale źć w terenie.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Prace penetracyjne i poszukiwawcze, prowadzone na obszarze arkusza Sławsko w latach sze ść dziesi ątych, siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych ubiegłego wieku dotyczyły głównie: piasków szklarskich, kruszywa naturalnego, surowców ilastych, kredy jeziornej i torfów, a podrz ędnie tak Ŝe bursztynów i w ęgla brunatnego. Ich wyniki dały podstaw ę do wyznaczenia 2 obszarów perspektywicznych dla piasków kwarcowych i kruszywa naturalnego oraz 2 obszarów prognostycznych torfów. Na podstawie ich wyników wyznaczono rów- nie Ŝ obszary negatywne dla udokumentowania: złó Ŝ kruszywa naturalnego (osiem), surow- ców ilastych ceramiki budowlanej (cztery), złó Ŝ kredy jeziornej (cztery) oraz w ęgli brunatnych i bursztynów (po jednym) Cz ęść wyznaczonych obszarów kontynuuje si ę na arkuszach sąsiednich: Nacmierzu (8), Darłowie (18), Wrze śnicy (20) i Malechowie (47). Korzystaj ąc z wyników kilkuletnich poszukiwa ń, na południe od Sławna wyznaczono jeden obszar perspektywiczny mioce ńskich piasków kwarcowych. Prace wiertnicze na obszarze o powierzchni ok. 323 ha pomi ędzy Sławnem, Pomiłowem, Bobrowiczkami i Kwasowem, na podstawie kolejnych projektów prac geologicznych, prowadzono w latach 1970, 1971, 1973. Sukcesywnie teren bada ń zaw ęŜ ano do obszaru najbardziej perspektywicznego. Ko ń- cowe wyniki prac i bada ń zawarto w opracowaniu „Aneks ze sprawozdaniem (...)” (Bajorek, 1975). Do opracowania archiwalnego nie udało si ę dotrze ć, a do wyznaczenia obszaru perspektywicznego piasków kwarcowych wykorzystano dane zawarte w inwentaryzacji kopalin gminy Sławno (Juszczak, 1985), w której przytoczono cz ęść danych z tego opracowania. Brak dost ępu do oryginalnych wyników prac uniemo Ŝliwił wyznaczenie obszaru progno-

15 stycznego. Wyznaczono, zatem obszar perspektywiczny o powierzchni nieco ponad 11 ha, gdzie wyst ępuj ą mioce ńskie piaski drobno- i średnioziarniste o miąŜ szo ści od 19,0 do 31,7 m, zalegaj ące na mułkach brunatnych, w ęglisto-ilastych. Nadkład stanowi ą piaski i gliny czwartorz ędowe o mi ąŜ szo ści od 1,0 do 7,5 m. Wykonane badania laboratoryjne umo Ŝliwiły okre- ślenie przydatno ści kopaliny dla potrzeb odlewnictwa (2 238,7 tys. m3) i jako piasku szklarskiego (212,8 tys. m3). Na zachód od Sławska, wyznaczono obszar perspektywiczny wyst ępowania piasków. W tym celu wykorzystano wyniki wierce ń wykonanych w ramach poszukiwania złó Ŝ mioce ń- skich piasków szklarskich (Por ęba, Bajorek, 1972) i złó Ŝ Ŝwiru (Gizara, 1976). Stwierdzono wyst ępowanie ró Ŝnoziarnistych piasków, miejscami lekko ilastych lub zaglinionych, zawiera- jących jedynie pojedyncze ziarna Ŝwiru. Zalegaj ą one zazwyczaj pod nadkładem gleby, a lokalnie tak Ŝe pod warstw ą gliny. Bada ń laboratoryjnych piasków nie wykonywano. Mi ąŜ- szo ść piasków dobrej jako ści (wg opisu makroskopowego) waha si ę od 11,2 m do 29,6 m, a grubo ść nadkładu zmienia si ę od 0,4 m do 3,3 m. Prace poszukiwawcze za kruszywem naturalnym, zako ńczone wynikiem negatywnym, przeprowadzono w zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza w granicach gminy Darłowo oraz w rejonie miejscowo ści Karsino, Wsz ędzie ń, Masłowice, Sławna, Warszkowa i Postomina. W granicach gminy Darłowo, w latach 1985–1986 (Szapli ński, 1986) prowadzono rozpoznanie, które było ukierunkowane na poszukiwanie kruszywa grubego o charakterze po- spółki i kruszywa drobnego (piasku). W granicach arkusza Sławsko prace te obj ęły rejon pomi ędzy miejscowo ściami: Barzowice, Karsino, Stary Jarosław. W obr ębie kaŜdego z nich odwiercono od kilkunastu do kilkudziesi ęciu otworów (sond). Stwierdzono w nich: mułki, piaski pylaste i ilaste, torfy, namuły, rzadziej gliny oraz piaski i piaski ze Ŝwirem. Mi ąŜ szo ść nawierconych utworów piaszczystych w wi ększo ści była niewielka (0,5–2,5 m), piaski cz ęsto zawierały zanieczyszczenia organiczne (barwa ciemniejsza od wzorcowej), co je dyskwalifi- kowało jako kopalin ę przeznaczon ą dla budownictwa lub drogownictwa. W rejonie tym, pomi ędzy Dzier Ŝę cinem a Karsinem poszukiwano kruszywa tak Ŝe w latach wcze śniejszych (Syrnik, 1969; Nowak-Siwek, 1979). Stwierdzono tu jednak tylko: gliny, gliny piaszczyste i piaski zaglinione lub pylaste, zalegaj ące na iłach. Na północny zachód od miejscowo ści Wsz ędzie ń prace poszukiwawcze prowadzono po zachodniej (Nowak-Siwek, 1979) i po wschodniej (Nowak-Siwek, 1978) stronie drogi do Na- cmierza. W obr ębie obydwu obszarów nawiercono głównie gliny, gliny piaszczyste, piaski zaglinione i zailone oraz iły. Utwory piaszczysto-Ŝwirowe, o mi ąŜ szo ści 0,7–6,5 m, stwierdzono w formie gniazd, w śród silnie zaglinionych osadów piaszczystych i gliniasto-ilastych.

16 Nie mo Ŝna równie Ŝ wykluczy ć, Ŝe wyst ępuj ące tutaj osady s ą zaburzone glacitektonicznie. Obszar nie rokuje perspektyw na udokumentowanie złoŜa kruszywa naturalnego. Na północ od Masłowic rozpoznanie przeprowadzono dwukrotnie w 1975 r. (Solczak, 1975) i w 1989 r. (Jurys, 1991). Stwierdzono tutaj głównie gliny, gliny piaszczyste i mułki oraz lokalnie zaglinione utwory piaszczyste (piaski ze Ŝwirem, piaski drobno- i ró Ŝnoziarni- ste), o dosy ć znacznej mi ąŜ szo ści (4,7–9,8 m), ale zmiennym rozprzestrzenieniu. Wyst ępuj ące tutaj utwory piaszczyste tworz ą tarasy kemowe, w sąsiedztwie moreny wyciśni ęcia, gdzie obserwuje si ę du Ŝą zmienno ść utworów, spowodowan ą zaburzeniami glacitektonicznymi (Lach i in., 1985). Pomi ędzy Postominem a Złakowem i Marszewem (na arkuszu Nacmierz), piaski i piaski ze Ŝwirem wyst ępuj ą w obr ębie moreny wyci śni ęcia, w strefie silnie zaburzonej glacitektonicznie. Prace poszukiwawcze, prowadzone w 1969 r. (Syrnik, 1969) i w 1977 r. (Nowak- Siwek, 1979), zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym. Stwierdzono, Ŝe piaski przewarstwiane są osadami gliniastymi i ilastymi, maj ą zmienn ą mi ąŜ szo ść i niezbyt dobre parametry jako- ściowe, cz ęsto wyklinowuj ą si ę. Nie stwarza to, zatem mo Ŝliwo ści udokumentowania zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku b ądź piasku ze Ŝwirem. Negatywnym wynikiem zako ńczyły si ę tak Ŝe prace na północ od Sławna, po zachodniej stronie drogi (Nowak-Siwek, 1979), gdzie nawiercono głównie gliny, w obr ębie, których sporadycznie trafiały si ę wyst ąpienia pospółki lub piasków. Podobny był wynik rozpoznania przeprowadzonego w rejonie Warszkowa: w otworach, wykonanych w sąsiedztwie odkrywki piasku, stwierdzono tylko zaglinione piaski i gliny (Syrnik, 1969). Poszukiwania surowców ilastych ceramiki budowlanej w granicach arkusza, zako ńczo- ne wynikiem negatywnym, przeprowadzono w rejonie: Barzowic, Sławna (gajówka Grzybno) i Staniewic (Jurys, 1990). Na północ od Barzowic, w rejonie wychodni iłów mioce ńskich, stwierdzono wył ącznie gliny, gliny piaszczyste i piaski gliniaste, miejscami ze Ŝwirem i wkładkami piasków drobno- i średnioziarnistych. Na północny zachód od Sławna, na terenie kompleksu le śnego (w rejonie gajówki Grzybno), nawiercono cienk ą (0,8–1,6 m) warstw ę iłów i mułków zastoiskowych, zalegaj ącą na glinach zwałowych. Ze wzgl ędu na niewielk ą mi ąŜ szo ść tych utworów obszar uznano za negatywny. Tak Ŝe pomi ędzy Staniewicami a Radosławem, ze wzgl ędu na niewielkie rozprzestrzenienie iłów i mułków ilastych oraz ich mał ą mi ąŜ szo ść (1,6–3,5 m) i nisk ą jako ść (du Ŝe i dosy ć zmienne zamarglenie, rz ędu 0,045–1,205%) obszar uznano za negatywny.

17 Poszukiwanie złó Ŝ kredy jeziornej, przeprowadzone w dolinie potoku Klasztorna oraz w rejonie miejscowo ści Karsino, Ty ń i Bobrowice nie dało spodziewanych rezultatów wszystkie rozpoznane obszary okazały si ę negatywne. W północnej cz ęś ci obszaru arkusza, w dolinie potoku Klasztorna, w obr ębie zło Ŝa torfu „Ł ącko”, w 1986 r. wykonano sondy (S ędłak, Matuszewski, 1986). Pod warstw ą torfu (2,0– 4,0 m) nawiercono utwory wapienne: gyti ę organiczn ą, gyti ę wapienno-organiczn ą i kred ę jeziorn ą, o łącznej mi ąŜ szo ści od 0,5 m do 4,5 m (w wi ększo ści nieprzewiercona). Zasado- wo ść ogólna w przebadanych próbkach, w przeliczeniu na CaO, wahała si ę od 14,5% do 50,7%, a najcz ęś ciej mie ściła si ę w przedziale 23–38% ( średnio 30,4%). Wyst ępuj ąca tutaj kreda jeziorna i gytia nie spełniaj ą wymogów jako ściowych kryteriów bilansowo ści, w zakresie minimalnej zasadowo ści, która powinna wynosi ć 40% (Rozporz ądzenie Ministra Środo- wiska z 18.12.2001 r.). Obszar poło Ŝony na zachód od Karsina okazał si ę negatywny, gdy Ŝ pod gleb ą stwierdzono tylko warstw ę mułków, zalegaj ących na piaskach (Banach, Matuszewski, 1989). Na wschód od Tynia znalazła si ę w zachodnia cz ęść jednego z 4 pól, rozpoznanych w 1989 r. (Karger, 1989). Stwierdzono tutaj: gliny, mułki i piaski, a tylko w jednym otworze, pod dwumetrow ą warstw ą torfu, nawiercono metrow ą warstw ę gytii wapiennej, o węglano- wo ści 22,7% CaO, zalegaj ącą na mułkach i piaskach. W rejonie Bobrowic, na południe od linii kolejowej Koszalin – Sławno, prace poszukiwawcze prowadzono w obr ębie dwóch pól (Karger, 1989). Na polu zachodnim nawiercono tylko gliny, mułki i mułki wapniste, zalegaj ące na piaskach. Na polu wschodnim, pod torfem o mi ąŜ szo ści 1 m, stwierdzono naprzemianległe warstwy gytii detrytusowej i gytii wapiennej, zalegaj ące na torfach i piaskach. Mi ąŜ szo ść gytii wynosiła 2,0 m, a jej zasadowo ść ogólna, w przeliczeniu na CaO, wahała si ę od 14,9% do 39,1%, czyli nie spełniała wymogów jako- ściowych kryteriów bilansowo ści (min. 40%). Na obszarze arkusza Sławsko nie zarejestrowano wi ększych koncentracji bursztynu. Prace poszukiwawcze równie Ŝ nie doprowadziły do wyznaczenia obszaru perspektywicznego. Rozpoznanie, przeprowadzone w 1980 r. (Balawejder, Stachowiak, 1980), obj ęło m. in. 2 rejony w dolinie Wieprzy, na zachodnich kra ńcach obszaru arkusza. W wykonanych son- dach nawiercono piaski drobnoziarniste, przewa Ŝnie zailone oraz miejscami torf i mułki. Nie stwierdzono jednak obecno ści bursztynu. Pod koniec lat pi ęć dziesi ątych i w latach sze ść dziesi ątych XX wieku prowadzono poszukiwania płytko wyst ępuj ących złó Ŝ w ęgla brunatnego w utworach miocenu. W południo- wo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru wykonano kilka otworów poszukiwawczych

18 (Krzemie ń, Biernat, 1960; Sylwestrzak, 1966; Nosek, 1970). W rejonie Bobrowiczek (Sylwe- strzak, 1966) na obszarze ok. 6 ha, wykonano 5 otworów o gł ęboko ści 20 m. Tylko w jednym z nich, na gł ęboko ści 11,9 m, wyst ąpiła warstwa w ęgla brunatnego o mi ąŜ szo ści 2,4 m. W pozostałych otworach nawiercono tylko czwartorz ędowe piaski, piaski ze Ŝwirami i gliny. Prawdopodobnie w ęgiel wyst ąpił tu w formie porwaka, w śród utworów czwartorz ędowych. Rejon ten uznano za negatywny. Tak Ŝe na pozostałym rozpoznanym obszarze wyniki prac były niezadowalaj ące. W ęgiel brunatny wyst ąpił sporadycznie, w formie nieci ągłych warstw w śród osadów mioce ńskich, najcz ęś ciej w stropie mioce ńskich osadów mułkowych, zaburzonych glacitektonicznie. Znaczne zró Ŝnicowanie mi ąŜ szo ści warstw w ęglowych (kilka – 15,4 m maksymalnie) i gł ę- boko ści ich wyst ępowania (od kilkunastu do ponad stu metrów) oraz niska jako ść i małe roz- miary nagromadze ń nie dały podstaw do kontynuowania bada ń. Rejon Sławna, Sławska i Warginii uznano za negatywny i pozbawiony perspektyw na odkrycie złó Ŝ w ęgla brunatnego o warto ści gospodarczej. Na mapie nie zaznaczono ich, gdy Ŝ odległo ści pomi ędzy wykona- nymi otworami s ą dosy ć du Ŝe, co znacznie utrudnia graficzne przedstawienie wyników prac. Torfy na obszarze arkusza wyst ępuj ą w wielu miejscach (Lach i in., 1985). W latach pi ęć dziesi ątych, sze ść dziesi ątych i siedemdziesi ątych XX wieku w Instytucie Melioracji UŜytków Zielonych zostały wykonane dokumentacje kilkunastu torfowisk: „Ł ącko”, „Barzo- wice”, „Stary Kraków”, „Sławno” (Uniejewska, Nosek, 1987). Udokumentowane torfowiska są niskie (sporadycznie przej ściowe), olesowe (w wi ększo ści), mszarne, turzycowiskowe, brzezinowe, o średniej mi ąŜ szo ści od 1,62 m do 3,05 m, a maksymalnej mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 4 metrów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Zwykle w sp ągu torfów zalegaj ą gytie. Tor- fy ze wzgl ędów na dosy ć du Ŝą popielno ść ( średnio od kilkunastu do ponad dwudziestu %) s ą słabym surowcem energetycznym. Analiza dokumentacji 13 złó Ŝ torfów, przeprowadzona zgodnie z kryteriami bilansowo- ści i przy uwzgl ędnieniu wymogów ochrony środowiska, doprowadziła do stwierdzenia, Ŝe tylko dwa torfowiska („Ł ącko” – wg dokumentacji archiwalnej) spełniaj ą wymogi stawiane obszarom potencjalnej bazy surowcowej (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Obszary te, zlokalizowane na północ od Chudaczewa, zostały uznane za obszary prognostyczne (tabela 3). Torf, wyst ępuj ący w tym rejonie, charakteryzuje si ę wysokim stopniem rozkładu (50–60%), co stwarza mo Ŝliwo ść udokumentowania zło Ŝa torfu leczniczego – borowiny.

19 Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Średnia Grubo ść Nr Po- Wiek Zasoby Zasto- Rodzaj grubo ść kompl. obszaru wierzch- kompl. w kat. sowanie kopa- Parametry jako ściowe nad- litolog.- na nia litolog.- D kopaliny kładu surow. 1 mapie (ha) surow. (tys. m 3) liny (m) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść 20,1% I 1,8 t Q 0,0 2,1 37 Sr, I rozkład 60% popielno ść 20,1% II 1,0 t Q 0,0 2,5 25 Sr, I rozkład 50% Rubryka 3: t – torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 9: kopaliny: Sr – rolnicze, I – inne: torfy lecznicze, borowiny

Jedena ście pozostałych ocenianych torfowisk nie spełnia tych wymogów, ze wzgl ędu na usytuowanie na terenach le śnych (5 złó Ŝ) i ze wzgl ędu na kryterium rolniczo-gospodarcze (6 złó Ŝ). Trzy spo śród tych obszarów aktualnie znajduje si ę w granicach obszaru Natura 2000.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Sławsko znajduje si ę w obr ębie zlewni Wieprzy i przylegaj ącej do niej strefy przymorskiej. Rzeka Wieprza, o całkowitej długo ści 128,3 km, przepływa przez okolice Sławna i płynie dalej na północ, gdzie w miejscowo ści Ty ń skr ęca na zachód, kieruj ąc si ę do Bałtyku. Drug ą, co do wielko ści rzek ą, jest Moszczenica płyn ąca przez południow ą cz ęść obszaru, dolin ą o rozci ągło ści równole Ŝnikowej i wpadaj ąca na wysoko ści Sławna do Wie- przy. Mniejszymi dopływami Wieprzy s ą Ściegnica, Młynkówka i Wrze śniczka na południu oraz Stobnica, Krupianka i Tokara na północy. W skład strefy przymorskiej, na obszarze arkusza Sławsko, wchodz ą dwie zlewnie roz- graniczone działami wodnymi pierwszego rz ędu. Na północnym zachodzie arkusza jest to niewielki fragment zlewni jeziora Kopa ń, które znajduje si ę na arkuszu Darłowo, a na półno- cy fragment zlewni jeziora Wicko, które znajduje się na arkuszu Nacmierz. Na obszarze arkusza znajduje si ę jeden punkt, w którym corocznie prowadzony jest monitoring jako ści wód powierzchniowych. Badane s ą wody rzeki Wieprzy w przekroju Stary Kraków na 20,6 km długo ści. W 2007 r. wody rzeki, w badanym punkcie, zakwalifikowano do klasy IV oznaczaj ącej wody niezadowalaj ącej jako ści (Raport…, 2008). Rok wcześniej (2006 r.) wody Wieprzy, w przekroju tym, spełniały wymagania norm klasy III odpowiadaj ą- cej wodom zadowalaj ącej jako ści. W 2006 roku, oprócz bada ń wykonanych w tym punkcie

20 pomiarowym, przeprowadzone zostały równie Ŝ badania jako ści wód rzek Moszczenica (Sławno; 0,1 km) i Wrze śniczka (Sławsko; 0,2 km), pod k ątem oceny koncentracji azotanów i stopnia eutrofizacji. Maksymalne st ęŜ enie azotanów w Moszczenicy wynosiło 26,4 mg/dm 3, a w rzece Wrze śniczka – 24,5 mg/dm 3. W obydwu punktach przekroczone zostały wska źniki eutrofizacji. Głównymi źródłami zanieczyszcze ń, wpływaj ącymi na taki stan wód powierzchniowych, s ą zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych w rejonie Sławna oraz nawozy wypłukiwane z pól.

2. Wody podziemne

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński i in., 1995) obszar arkusza Sław- sko nale Ŝy do: subregionu przymorskiego, regionu pomorskiego, makroregionu północno- zachodniego i do nadmorskiego pasma zbiorników wód czwartorz ędowych. Warunki hydrogeologiczne zostały scharakteryzowane na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kaczor, Fuszara, 1998). Na omawianym terenie wyst ępuj ą trzy pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe, trzeciorz ę- dowe i kredowe. Czwartorz ędowe pi ętro wodonośne wyst ępuje prawie na całym obszarze arkusza i składa si ę z 3 poziomów wodono śnych: gruntowego, mi ędzyglinowego i podglinowego. Poziom gruntowy nie ma charakteru ci ągłego, wyst ępuje w obr ębie piasków i Ŝwirów tarasów dolin rzecznych i sandrów. Ujmowany jest tylko studniami kopanymi. Poziom mi ędzyglinowy wyst ępuje prawie na całym omawianym obszarze, oprócz oko- lic: Masłowic, Henrykowa, Postomina i Pomiłowa, gdzie gliny poszczególnych zlodowace ń nie s ą rozdzielone osadami piaszczystymi. Poziom ten lokalnie dzieli si ę na dwie lub trzy warstwy wodono śne reprezentowane przez utwory fluwioglacjalne poszczególnych faz zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich oraz interglacjału eemskiego. Utworami wodono śnymi s ą piaski lub piaski i Ŝwiry, miejscami zailone. Wody tego poziomu s ą ujmowane w: Pie ńkowie, Sławnie i Chudaczewku. Mi ąŜ szo ść poziomu mi ędzyglinowego jest zró Ŝnico- wana i wynosi od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. Nad nim wyst ępuje pakiet glin o grubo ści dochodz ącej do 50 m w rejonie Kowalewic. Jedynie w okolicach Sławska odsłania si ę na powierzchni terenu. Poziom mi ędzyglinowy prowadzi wody głównie pod ci śnieniem, tylko w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza, w pobli Ŝu miejscowo ści Sławsko, charakteryzuje si ę wyst ępowaniem swobodnego zwierciadła wody. Generalny spływ wód odbywa si ę z połu- dnia na północ, w kierunku Morza Bałtyckiego. Wody te s ą drenowane przez rzeki, głównie przez Wieprz ę i Moszczenic ę. Wydajno ści potencjale studni wierconych zmieniaj ą si ę w gra-

21 nicach od 10 do ponad 170 m3/h (studnia uj ęcia w Sławnie). Mi ędzyglinowy poziom wodono- śny posiada wody dobrej jako ści, wymagaj ące jedynie prostego uzdatnienia z powodu podwy Ŝszonej zawarto ści manganu i Ŝelaza. Jest w wi ększej cz ęś ci dobrze chroniony przed prze- nikaniem zanieczyszcze ń poprzez izolacj ę utworami słaboprzepuszczalnymi. Poziom podglinowy jest reprezentowany przez jedn ą warstw ę wodono śną, wyst ępuj ącą w zagł ębieniach powierzchni podczwartorz ędowej pod glinami zlodowace ń środkowopol- skich i północnopolskich, która kontaktuje si ę ze stropow ą seri ą utworów trzeciorz ędu lub jest pod ścielona glinami najstarszego zlodowacenia. Jest ujmowany w miejscowo ściach: Posto- mino, Krupy, Barzowice i Sławno. Mi ąŜ szo ść osadów wodono śnych wynosi od 10 do 40 m, a wydajno ść potencjalna wynosi od 50 do 120 m3/h. Prowadzi wody o napi ętym zwierciadle wody, stabilizuj ącym si ę na wysoko ści od 20 m n.p.m. (okolice Sławna) do 10 m n.p.m. (rejon Postomina). Wody tego poziomu s ą dobrej jako ści, nie wymagaj ą uzdatniania. Mi ąŜ szo ść utworów słaboprzepuszczalnych w jego nadkładzie wynosi ponad 50 metrów, co daje bardzo dobr ą izolacj ę przed zanieczyszczeniami z powierzchni terenu. Pi ętro trzeciorz ędowe składa się z dwóch poziomów wodono śnych mioce ńskiego i oligoce ńskiego. Poziom mioce ński tworz ą dwa zespoły warstw wodono śnych – górne i dolne. Warstwy dolne zbudowane s ą z piasków drobnoziarnistych, lokalnie z domieszk ą frakcji grubych i Ŝwirów. Mi ąŜ szo ść tych warstw waha si ę od 10 do 20 m, a wyst ępuj ą na gł ęboko ści od oko- ło 80 do 200 m. Wody tego pi ętra charakteryzuj ą si ę naporowym zwierciadłem, o ci ągłym rozprzestrzenieniu. Górne warstwy reprezentowane s ą przez piaski drobno- i średnioziarniste, niekiedy piaski ze Ŝwirem. Wyst ępuj ą na gł ęboko ści od 17 m w okolicach Pomiłowa do 80 m w rejonie Masłowic. Mi ąŜ szo ść tych utworów waha si ę od 4 do 18 m. Poziom oligoce ński został nawiercony w Sławnie tylko w jednym otworze, na gł ęboko- ści 159 m. Charakteryzuje si ę naporowym zwierciadłem wody oraz niezbyt dobrymi parametrami hydrogeologicznymi. Kredowe pi ętro wodono śne zostało nawiercone w Henrykowie na gł ęboko ści 144 m i w Sławnie na gł ęboko ści 169 m. Tworz ą go sp ękane margle i wapienie stropowych partii kredy górnej, o mi ąŜ szo ści powy Ŝej 7 m. Wody tego pi ętra charakteryzuj ą si ę naporowym zwierciadłem. Najwi ększe znaczenie jako źródło zaopatrzenia miejscowej ludno ści w wod ę pitn ą maj ą wody z utworów czwartorz ędowych, głównie z poziomu mi ędzyglinowego, z uwagi na jego znaczne rozprzestrzenienie i dobre parametry hydrogeologiczne. Poziom podglinowy nie po-

22 siada tak du Ŝego znaczenia ze wzgl ędu na znaczn ą gł ęboko ść zalegania i niewielkie rozprzestrzenienie. Wa Ŝną rol ę spełnia równie Ŝ poziom mioce ński. Na mapie zaznaczono 11 najwi ększych uj ęć czwartorz ędowych, o zatwierdzonych za- sobach eksploatacyjnych powy Ŝej 50 m3/h. S ą to uj ęcia komunalne w: Sławnie, Kaninie, Krupach, Postominie, Warszkowie, Kaninie i Słowinie oraz uj ęcia przemysłowe w: Sławnie, Staniewicach, Pie ńkowie i Sławsku. Najwi ększym uj ęciem wód podziemnych jest wielootwo- rowe uj ęcie miejskie w Sławnie. Wody podziemne u Ŝytkowych poziomów wodono śnych na obszarze arkusza Sławsko zaliczono do klas Ia, Ib i II (Kaczor, Fuszara, 1998). Wody klasy Ia s ą bardzo dobrej jako ści i nie wymagaj ą przed spo Ŝyciem uzdatniania. Wyst ępuj ą one w zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Jako ść ich jest trwała ze wzgl ędu na mi ąŜ szy nadkład utworów gliniastych (70 m), stanowi ący dostateczn ą ochron ę przed zanieczyszczeniami. Wody klasy Ib wyst ępuj ą na znacznej cz ęś ci omawianego obszaru. S ą one dobrej, lecz nietrwałej jakości, ze wzgl ędu na niewielk ą izolacj ę warstw wodono śnych. Wody zaliczone do klasy II, wyst ępuj ące w centralnej i północno-wschodniej cz ęś ci obszaru, wymagaj ą przed spo Ŝyciem prostego uzdatniania w celu redukcji podwy Ŝszonych zawarto ści Ŝelaza i manganu. Z uwagi na powszechn ą obecno ść ekranuj ących warstw glin zwałowych, dla istniej ą- cych uj ęć wód podziemnych odst ąpiono od ustanawiania stref ochrony po średniej. Analizy wód ze studni gospodarczych ujmuj ących poziom wód gruntowych wykazały, Ŝe s ą to wody bardzo złej jako ści (klasa III). O takim stanie wód decydowały głównie przekroczenia dopuszczalnych zawarto ści dla wód pitnych zwi ązków azotu i potasu. Przyczyn ą złej jako ści wód gruntowych jest ich naturalna słaba odporno ść na przenikanie zanieczyszcze ń antropogenicznych z powierzchni terenu. Zanieczyszczenia te pochodz ą głównie ze ścieków bytowo-gospodarczych oraz z niewła ściwego składowania i nawo Ŝenia pól nawoza- mi sztucznymi. Stan zanieczyszczenia wód pierwszego poziomu wodono śnego mo Ŝe mie ć charakter lokalny i szybko ulega ć zmianie w wyniku procesów utleniania, redukcji i sorpcji, zachodz ących w środowisku wodno-gruntowym. Wody te, pomimo nieprzydatno ści do spo- Ŝycia, s ą cz ęsto jedynym źródłem zaopatrzenia ludzi w wod ę. Według opracowania A. S. Kleczkowskiego (1990), na obszarze arkusza Sławsko nie ma głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wymagaj ących szczególnej ochrony. Dwa czwartorz ędowe zbiorniki, GZWP nr 105 i 106, zostały wyznaczone na wschód od omawianego obszaru, a dwa inne GZWP nr 104 i 118 na południe od niego (fig. 3). Nale Ŝy jednak doda ć, Ŝe aktualnie tylko jeden z nich, GZWP nr 118 Zbiornik mi ędzymorenowy Po- lanów, figuruje w wykazie zbiorników wód podziemnych (zał. nr 1 do Rozporz ądzenia Rady

23 Ministrów z 27.06.2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych). Pozostałe zostały usuni ęte z rejestru GZWP.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Sławsko na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 104 – Zbiornik mi ędzymorenowy Sianowo, czwartorz ęd (Q M ); 105 – Zbiornik mi ędzymorenowy Słupsk, czwartorz ęd (Q M ); 106 – Dolina kopalna Machowino, czwartorz ęd (Q K); 118 – Zbiornik mi ędzymorenowy Polanów, czwartorz ęd (Q M )

Na obszarze arkusza Sławsko jest tylko jeden punkt monitoringu wód podziemnych. Jest to jedna ze studni uj ęcia w Sławnie, b ędąca punktem monitoringu krajowego o numerze 471. Ocen ę jako ści wód podziemnych w tym punkcie, w latach 2004 i 2005 (Ra- port…, 2006) przeprowadzono zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z 11.02.2004 r. (DzU nr 32, poz. 284), w którym zdefiniowanych zostało 5 klas jako ści wód. Woda pobrana z tego punktu monitoringu została zakwalifikowana do V klasy jako ści wód (wody złej jako ści). W latach nast ępnych, tj. w roku 2006 oraz 2007, w punkcie tym nie pobierano próbek wody do bada ń monitoringowych (Raport…, 2008).

24 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 9 wrze śnia 2002 r., w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Do- puszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 19 − Sławsko, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pier- wiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0−0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1 000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS−100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

25 Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (mg/kg) Zakresy Warto ść Warto ść przeci ętnych zawarto ści przeci ętnych (median) w glebach Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie w glebach (median) obszarów niezabudowa- lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra na arkuszu w glebach nych Polski 4) Środowiska z 09.09.2002 r.) 19 − Sławsko na arkuszu 19 − Sławsko Metale N=4 N=4 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0−0,3 0−2 0,0−0,2 As Arsen 20 20 60 <5 − <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 9 − 105 37 27 Cr Chrom 50 150 500 4 − 15 8 4 Zn Cynk 100 300 1000 17 − 63 37 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 − <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 4 − 5 4 2 Cu Mied ź 30 150 600 2 − 8 6 4 Ni Nikiel 35 100 300 3 − 13 8 3 Pb Ołów 50 100 600 15 − 22 19 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 0,05 − 0,12 0,08 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 19 − Sławsko 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 4 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 4 Prawo wodne, Cr Chrom 4 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Ŝ Zn Cynk 4 o ochronie przyrody; je eli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝeni a Cd Kadm 4 dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych Co Kobalt 4 st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu fak- ź Cu Mied 4 tycznego, Ni Nikiel 4 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Pb Ołów 4 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod ro- Hg Rt ęć 4 wami, grunty le śne oraz zadrzewione i z akrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane z arkusza 19 − Sławsko do poszczególnych grup u Ŝyt- wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kopal- kowania (ilo ść próbek) nych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas g eochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały, wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów.

26 Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z 9 wrze- śnia2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 9 września2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści arsenu i kadmu w badanych glebach arkusza s ą takie same jak warto ści przeci ętne (mediany) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wi ększe warto- ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź, nikiel, rt ęć i ołów; przy czym w przypadku chromu wzbogacenie jest dwukrotne, a niklu ponad dwukrotne, w stosunku do przyj ę- tych warto ści przeci ętnych. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowie człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów

27 albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oraz wie- lopierścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 16.04.2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ą- ce zawarto ść pierwiastka, WWA i PCB, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków oraz trwałych zanieczyszcze ń organicznych (TZO) w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i warto ści PEL . Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg)

Pierwiastek Rozporz ądzenie M Ś*** PEL **** Tło geochemiczne 1 2 3 4 Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 WWA 11 WWA * 5,683 WWA 7 WWA ** 8,5 PCB 0,3 0,189 Rubryka 1: * – suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu Rubryka 1: ** – suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, indeno[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu) Rubryka 2: *** – Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 16.04.2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498). Rubryka 3: **** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Co- astal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś).

28 Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, mie- dzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawarto ści wielopier ścienio- wych w ęglowodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, benzo(ghi)perylenu oznaczono przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem spektrometrem mas (GC-MSD), a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118, PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem wychwytu elektronów (GC-ECD). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawarto ści potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz w postaci koła o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawarto ści trwałych zanieczyszcze ń organicznych. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść Ŝadnego pierwiastka lub zwi ązku organicznego nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków lub zwi ązków organicznych decyduj ących o zanieczyszczeniu.

29 Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny PM Ś (Pa ństwowego Monito- ringu Środowiska) zlokalizowany na rzece Wieprz w Starym Krakowie, w którym osady do bada ń s ą pobierane corocznie. Osady rzeki charakteryzuj ą bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, s ą one zbli Ŝone lub ni Ŝsze od warto ści ich tła geochemicznego (tabela 6). Osady te cechuje tak Ŝe bardzo niska zawarto ść badanych zwi ązków organicznych (wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych i polichlorowanych bifenyli). Zawarto ści pierwiastków śladowych jak równie Ŝ trwałych zanieczyszcze ń organicznych są ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 16.04.1002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg)

Wieprza Parametr Stary Kraków Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 5 Cynk (Zn) 22 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 4 Nikiel (Ni) 2 Ołów (Pb) 7 Rt ęć (Hg) 0,026

WWA 11 WWA 0,781

WWA 7 WWA 1,232 PCB <0,001

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994).

30 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahają si ę w przedziale od około 8 do około 41 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 30 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 22 do około 63 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 40 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 30– 40 nGy/h) cechuj ą si ę gliny zwałowe, a ni Ŝszymi – osady rzeczne i torfy (10–25 Gy/h). W profilu wschodnim najwy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma charakteryzuj ą si ę równie Ŝ gliny zwałowe (40–50 nGy/h), nieco ni Ŝszymi torfy (30–40 nGy/h), a najni Ŝszymi – piaszczysto-Ŝwirowe osady rzeczne (20–30 nGy/h).

31 19 W PROFIL ZACHODNI 19E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6041834 6041706 6038480 6038441

m 6035860 m 6035786

6027848 6032281

6024714 6024681 0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 60 70 nGy/h nGy/h 32 32

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6041834 6041706 6038480 6038441

m 6035860 m 6035786

6027848 6032281

6024714 6024681 0 1 2 3 4 5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Sławsko (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 4,4 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do około 3,2 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie z 27.04.2001 r., o odpadach (tekst jednolity z 2007 r. – DzU nr 39, poz. 251, tekst jednolity) oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 24.03.2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549, z pó źn. zmianami). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfiko- wane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniej- szych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1. tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝy- niersko-geologiczne; 2. tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3. tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa, zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 7;

33 − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 7 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜszo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x 10 -9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano do wyznaczania obszarów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Sławsko Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kaczor, Fuszara, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawierają elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

34 Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Około 80% powierzchni arkusza Sławsko obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wył ączenia tych obszarów, w wielu przypadkach nakładaj ące si ę na siebie, wydzielono ze wzgl ędu na: − wyst ępowanie holoce ńskich osadów rzecznych w dolinach rzek: Wieprzy, Moszczenicy, Stobnicy, Krupianki i innych mniejszych cieków, wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; − tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; − tereny poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych, wypełnione w znacznym stopniu osadami organicznymi (namuły torfiaste i piaszczyste); − tereny poło Ŝone w obr ębie moren z wyci śni ęcia w rejonach: Barzowic, Karsina, Masło- wic, Chudaczewa i Postomina; − tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° w północnej cz ęś ci arkusza; − obszary predysponowane do wyst ępowania osuwisk lub ruchów masowych w północno- zachodniej i południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza (Grabowski i in., 2007); − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha; − obszar strefy buforowej Jeziora Pie ńkowo o szeroko ści 250 m: − rezerwaty torfowiskowy „Słowi ńskie Błota” i le śny „Sławie ńskie D ęby”; − obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – ochrony siedlisk „Dolina Wie- przy i Studnicy” oraz „Słowi ńskie Błoto”; − obszary zwartej zabudowy i infrastruktury w obr ębie miasta Sławno, miejscowo ści gminnej Postomino i innych mniejszych miejscowo ści.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk jest dopuszczalna, zajmuj ą około 20% powierzchni arkusza. Poza obszarami wył ączonymi bezwzgl ędnie wyst ępuj ą na całym terenie arkusza. W granicach arkusza Sławsko wyznaczono potencjalne obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych i komunalnych. Wydzielono je w miejscach, które posiadaj ą naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, wykształcon ą w postaci pakietu gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (zgodnie z tabel ą 7). W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne, spełniaj ące warunki pod składowanie odpadów oboj ętnych, wykazuj ą gliny zwałowe zlodowace ń północno-

35 polskich (wisły) i w rejonach ich wyst ępowania wyznaczono obszary predysponowane do lokalizacji składowisk (Lach i in., 1985). Gliny te s ą brunatne lub brunatno-szare, piaszczyste lokalnie przechodz ące w gliny siwe, ilaste. Le Ŝą na starszych glinach zwałowych lub piaskach i Ŝwirach wodnolodowcowych, a miejscami na mułkach i iłach zastoiskowych, fazy pomorskiej stadiału głównego zlodowace ń wisły. Odpady oboj ętne mo Ŝna równie Ŝ składowa ć na obszarach wyst ępowania mułków i iłów zastoiskowych, które zostały wydzielone na mapie jako spełniaj ące wymogi naturalnej bariery geologicznej dla odpadów komunalnych. Analiza przekrojów geologicznych zamieszczonych na Szczegółowej mapie geologicznej Polski – arkusz Sławno (Lach i in., 1985, Uniejewska, Nosek, 1987) wykazuje, Ŝe ł ączna mi ąŜ szo ść pakietu izolacyjnego zbudowanego z glin zwałowych zlodowacenia wisły mo Ŝe miejscami przekracza ć 30 m (rejon Postomina). W miejscach tych mo Ŝna spodziewa ć si ę wzmocnienia dobrych parametrów izolacyjnych naturalnej bariery geologicznej, poniewa Ŝ pod glinami zlodowace ń północnopolskich znajduje si ę ci ągły pakiet glin zwałowych zlodowace ń środkowopolskich. Mi ąŜ szo ść glin w obr ębie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk wynosi od 5 do około 10 m, a miejscami przekracza 30 m i jest zgodna z wymaganiami dla utworze- nia składowiska odpadów oboj ętnych. W obr ębie obszarów wskazanych jako mo Ŝliwe do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono rejony o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych podło Ŝa, ze wzgl ę- du na przykrycie omawianych glin utworami piaszczystymi, o mi ąŜ szo ściach nie przekracza- jących 2,5 m. Tereny wyst ępowania utworów piaszczystych i piaszczysto-Ŝwirowych zlodowace ń wi- sły wyznaczono jako rejony pozbawione naturalnej bariery geologicznej. W rejonach tych lokalizacja ewentualnego składowiska odpadów jest mo Ŝliwa pod warunkiem wykonania sztucznych barier izolacyjnych dna i skarp składowiska. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę w obr ębie form pochodzenia lodowcowego (wysoczyzna morenowa płaska i wysoczyzna morenowa falista) oraz wodnolodowcowego (równiny zastoiskowe). Wysoczy- zna morenowa płaska zajmuje znaczne połacie obszaru arkusza w jego cz ęś ci północnej, środkowej, wschodniej i zachodniej. Charakteryzuje si ę deniwelacjami do 2 m i kątem nachylenia stoków do 2 o. Wysoczyzna morenowa falista formuje powierzchni ę arkusza w jego cz ę- ści południowej i charakteryzuje si ę wi ększymi deniwelacjami oraz k ątem nachylenia stoków. Równiny zastoiskowe wyst ępuj ą głównie w centralnej i południowo-zachodniej cz ęś ci terenu arkusza. Tworz ą rozległe powierzchnie o minimalnych deniwelacjach.

36 W zasi ęgu wyznaczonych obszarów predysponowanych do składowania odpadów znajduj ą si ę trzy pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe i kredowe. W osadach czwartorz ędu wyró Ŝniono trzy poziomy wodono śne: gruntowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. Główne znaczenie u Ŝytkowe maj ą wody poziomu mi ędzyglinowego, wyst ępuj ące w piaskach lub piaskach i Ŝwirach. Izolowane jest ono od powierzchni terenu pakietem glin o grubo ści dochodz ącej do 50 m. Pi ętro trzeciorz ędowe składa si ę z dwóch poziomów wodono śnych – mioce ńskiego i oligoce ńskiego. Znaczenie u Ŝytkowe ma poziom mioce ński, który tworz ą dwa zespoły warstw wodono śnych – górne i dolne. Obie warstwy reprezentowane są przez piaski drobnoziarniste z domieszk ą frakcji grubszej i niekiedy Ŝwirów. Wody tego poziomu wyst ę- puj ą na gł ęboko ści od 17 do 200 m. Kredowe pi ętro wodono śne wyst ępuje w sp ękanych mar- glach i wapieniach na gł ęboko ści od 144 do 169 m. Wi ększo ść obszarów predysponowanych do lokalizacji składowisk wyst ępuje w rejonach o bardzo niskim i niskim stopniu zagro Ŝenia poziomów wodono śnych zanieczyszczeniami z powierzchni ziemi. Średni stopie ń zagro Ŝenia wyst ępuje na obszarach wyznaczonych w rejonie Staniewic i Kło śnika oraz na zachód od Sławna. Obszary POLS wyznaczone w południowej (rejon Ryszczewo-Bobrowice) oraz południowo-wschodniej (rejon Warszko- wa) cz ęści arkusza s ą w strefie o wysokim stopniu zagro Ŝenia poziomów wodono śnych. Przedstawione na mapie preferowane obszary wydzielono na podstawie zgeneralizowa- nego obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Sławno Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Lach i in., 1985). Zaznaczy ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w materia- łach archiwalnych (otwory BDH) i obja śnieniach do Szczegółowej mapy geologicznej jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Dlatego te Ŝ w przypadku omawianych rejonów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska wymaga przeprowadzenia szcze- gółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia pozio- mego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz bada ń hydrogeologicznych. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony warunkowych ogranicze ń (RWU) lokalizowania składowisk, wynikaj ące z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ędu na: − strefy ochronne zwi ązane z infrastruktur ą (b), − ochron ę przyrody (p), − ochron ę zasobów złó Ŝ kopalin (z). Z uwagi na strefy ochronne zwi ązane z zabudow ą i infrastruktur ą wyznaczono rejon warunkowych ogranicze ń w odległo ści 1 km od zwartej zabudowy miasta Sławno i miejsco-

37 wo ści gminnej Postomino oraz 8 km od punktu referencyjnego lotniska w miejscowo ści Wic- ko Morskie (arkusz Nacmierz). Ograniczenia warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę przyrody wyznaczono w zasi ęgu Obszaru Chronionego Krajobrazu „Koszali ński Pas Nadmorski”. Wy- st ępowanie udokumentowanych złó Ŝ surowców ilastych ceramiki budowlanej spowodowało wyznaczenie warunkowych ogranicze ń ze wzgl ędu na ich ochron ę. Lokalizacja składowiska w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany w ramach oceny jego oddziaływa- nia na środowisko, a w dalszej procedurze w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, kon- serwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Na terenie arkusza Sławsko wyznaczono równie Ŝ rejony spełniaj ące wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne). Na cz ęś ci z nich wprowadzono zmienne wła ściwo ści izolacyjne, z uwagi na niewystarczaj ące rozpoznanie. Dla składowisk odpadów komunalnych wymagana jest przypowierzchniowa warstwa gruntów spoistych o współczynniku przepuszczalno ści <1x10 -9 m/s i mi ąŜ szości od 1 do 5 m. Osady tworz ące grunty mog ące stanowi ć podło Ŝe dla tego typu składowisk wyst ępuj ą dosy ć powszechnie na powierzchni arkusza Sławsko. Stanowi ą je mułki i iły zastoiskowe fazy pomorskiej stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich (wisły). S ą to osady zbior- ników zastoiskowych powstałych podczas transgresji (mułki i iły zastoiskowe dolne) i recesji (mułki i iły zastoiskowe górne) l ądolodu. Tworz ą one znaczne powierzchnie równin zastoiskowych, a ich mi ąŜ szo ść waha si ę od 2 do 9 m (Uniejewska, Nosek, 1987). W rejonie Pie ń- kowa (gdzie osady te s ą przedmiotem eksploatacji) wykonano badania, które wykazały ich przydatno ść do budowy naturalnej bariery izolacyjnej (Wysoki ński, 2007). Wykonane badania wykazały bardzo dobre wła ściwo ści izolacyjne wyst ępuj ących tu iłów ( średni współczyn- nik filtracji 3,9x10 -10 m/s). Rejon ten wyznaczono jako spełniaj ący warunki pod lokalizacj ę składowiska odpadów komunalnych. Równie Ŝ jako korzystne wyznaczono obszary gdzie mułki i iły zastoiskowe zalegaj ą bezpo średnio na glinach zwałowych. Pozostałe rejony wyst ępowania przypowierzchniowego tych osadów zaznaczono jako grunty o zmiennych wła- ściwo ściach izolacyjnych, z uwagi na ich niewystarczaj ące rozpoznanie.

38 Na obszarze arkusza znajduj ą si ę cztery małe składowiska odpadów komunalnych (Ka- czor, Fuszara, 1998). Składowisko w pobli Ŝu miejscowo ści Radosław znajduje si ę na obszarze spełniaj ącym wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych. Pozostałe trzy s ą na obszarach obj ętych bezwzgl ędnym zakazem składowania odpadów (zabudowa Sławna i strefa 250 m od dolin rzecznych wypełnionych utworami holoce ńskimi.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych do lokalizowania składowisk Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów, poza obszarami, na których obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz składowania odpadów, okre śli ć mo Ŝna dla rejonów wyst ępo- wania pakietów ilasto-mułkowych, zalegaj ących w stropie glin zwałowych o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do kilkunastu metrów. Najkorzystniejsze warunki naturalne do lokalizacji składo- wisk odpadów innych ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalne) wyst ępuj ą w północno- wschodniej cz ęś ci arkusza. Analiza przekroju Szczegółowej mapy geologicznej Polski – arkusz Sławno, wskazuje na wyst ępowanie w tym rejonie iłów i mułków zastoiskowych fazy pomorskiej zalegaj ących bezpo średnio na glinach zwałowych stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich (wisły). Pod nimi wyst ępuj ą starsze gliny zlodowace ń środkowopolskich. Łączna mi ąŜszo ść tych utworów dochodzi lokalnie do 20 m. Ponadto w rejonie miejscowo ści Pie ńkowo wyst ępuj ą bezpo średnio na powierzchni terenu lub pod cienka pokryw ą glin, czwartorz ędowe iły zastoiskowe o mi ąŜ szo ści od 0,5 do około 8 m. Iły te (b ędące przedmiotem eksploatacji) zostały poddane badaniom, które wykazały ich bardzo dobre wła ściwo ści izolacyjne. Wyst ępuj ący tu czwartorz ędowy mi ędzyglinowy poziom wodono śny ma dobr ą izolacj ę, a stopie ń jego zagro Ŝenia jest niski i bardzo niski. Jednak nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe omawiany rejon znajduje si ę cz ęś ciowo w strefie warunkowych ogranicze ń zwi ązanych z ochron ą złó Ŝ. Korzystnych warunków do składowania odpadów komunalnych mo Ŝna si ę spodziewa ć na pozostałych obszarach POLS, gdzie bezpo średnio na glinach zwałowych zalegaj ą iły zastoiskowe. Rejony takie wyst ępuj ą głównie w środkowej i południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza. Wyst ępuj ące tu poziomy wodono śne maj ą dobr ą izolacj ę, a ich stopie ń zagro- Ŝenia jest niski i bardzo niski. Podobnie jak dla odpadów komunalnych, najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza (rejon Postomina). Wyst ępuj ące tam gliny zwałowe stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich (wisły) zalegaj ą bezpo średnio na glinach zwałowych zlodowace ń środkowopolskich tworz ąc wspólny pakiet izolacyjny o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 70 m. Czwartorz ędowy poziom wodono śny

39 ma dobr ą izolacj ę, a stopie ń jego zagro Ŝenia jest niski i bardzo niski. Dobre warunki do skła- dowania odpadów oboj ętnych istniej ą równie Ŝ w rejonie Staniewic. Wyst ępuj ące tam gliny zwałowe s ą pod ścielone miejscami iłami i mułkami zastoiskowymi stadiału głównego zlodowace ń wisły. Analiza przekroju geologicznego (Uniejewska, Nosek, 1987) wskazuje, Ŝe ł ącz- na mi ąŜ szo ść tych utworów mo Ŝe dochodzi ć do 30 m. Stopie ń zagro Ŝenia poziomów wodono śnych w tym rejonie jest średni. Dobre warunki s ą równie Ŝ w południowo-zachodniej cz ę- ści arkusza (rejon Słowina). Analiza otworu archiwalnego (BDH) wskazuje, Ŝe mi ąŜ szo ść wyst ępuj ących tam glin zwałowych wynosi około 50 metrów, a stopie ń zagro Ŝenia poziomu wodono śnego jest niski. Mniej korzystne warunków dla składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą w południowej (rejon Ryszczewo-Bobrowice) i wschodniej (okolice Warszkowa) cz ęś ci arkusza. Wi ąŜ e si ę to z wysokim stopniem zagro Ŝenia wyst ępuj ących tam poziomów wodono śnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na obszarze omawianego arkusza wyst ępuje jedno wyrobisko, które po odpowiednim przystosowaniu, mo Ŝe stanowi ć nisz ę do składowania odpadów innych ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych). Na południowy wschód od Pie ńkowa eksploatowane jest zło Ŝe su- rowców ilastych ceramiki budowlanej „Pie ńkowo II”. Wyst ępuj ące tam iły zastoiskowe charakteryzuj ą si ę bardzo dobrymi parametrami do budowy naturalnej bariery izolacyjnej. Wyro- bisko zlokalizowane jest na obszarze o wła ściwo ściach izolacyjnych korzystnych dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Posiada ograniczenia warunkowe wynikające z ochrony złó Ŝ. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegra- dowanych. Plansza B prezentuje, wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko

40 jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Sławsko opracowano na podstawie mapy topograficznej i Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Lach i in., 1985; Uniejewska, Nosek, 1987) oraz obserwacji terenowych. Wykorzystano równie Ŝ opracowanie pt.: Mapy osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych (Grabowski i in., 2007). Ze wzgl ędu na skal ę prezentowanej mapy waloryzacja warunków geologiczno- in Ŝynierskich podło Ŝa budowlanego ma charakter orientacyjny. Wyró Ŝniono 2 rodzaje podło- Ŝa budowlanego – obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Przy ocenie warunków uwzgl ędniono nast ępu- jące kryteria: rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie powierzchni, a tak Ŝe poło Ŝenie zwiercia- dła wód gruntowych. Z analizy wył ączono obszary: udokumentowanych złó Ŝ kopalin mineralnych, lasów, gleb chronionych oraz rejon zwartej zabudowy (Sławno). Obszary, dla któ- rych ustalono geologiczno-in Ŝynierskie warunki podło Ŝa budowlanego, stanowi ą około 30% powierzchni arkusza. Rejony o warunkach korzystnych dla budownictwa wyznaczono w miejscach wyst ępo- wania gruntów spoistych: w stanach zwartym, półzwartym lub twardoplastycznym oraz grun- tów sypkich średniozag ęszczonych i zag ęszczonych, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geo- dynamiczne, a gł ęboko ść wody gruntowej przekracza dwa metry p.p.t. Tereny takie obejmuj ą powierzchnie wysoczyzny polodowcowej, pokryte glin ą zwałow ą, pylasto-piaszczystymi utworami platformy kemowej i tarasów kemowych, obszary wyst ępowania utworów zastoiskowych oraz powierzchnie erozyjno-akumulacyjnych tarasów rzecznych. Grunty spoiste wyst ępuj ące na terenie arkusza s ą nieskonsolidowane, co powoduje obni Ŝenie warto ści para- metrów geotechnicznych. Obszary takie wyst ępuj ą w rejonie Postomina, Krup, Borzyszkowa, Kowalewic, pomi ędzy Sławskiem a Staniewicami oraz w rejonie Bobrowic i Bobrowiczek. Cz ęść tych obszarów poro śni ęta jest lasami lub pokryta glebami wysokich klas bonitacyjnych, co spowodowało ich wył ączenie z wst ępnej oceny warunków budowlanych. Rejony o warunkach geologiczno-in Ŝynierskich utrudniaj ących budownictwo zajmuj ą w granicach arkusza znaczne powierzchnie. Zwi ązane s ą z dolinami rzecznymi, obni Ŝeniami bezodpływowymi na wysoczy źnie oraz z obszarami wyst ępowania skarp, kraw ędzi i wysi ę- ków wód podziemnych. Obszary płytkiego wyst ępowania wód gruntowych obejmuj ą po-

41 wierzchnie tarasów zalewowych Wieprzy i jej dopływów, zabagnione odcinki dolin cieków drenuj ących wysoczyzn ę polodowcow ą oraz obszary obni Ŝeń bezodpływowych na wysoczy źnie. Na obszarach tych płytko wyst ępuj ące zwierciadło wody gruntowej wykazuje znaczne wahania sezonowe zwi ązane z wielko ści ą opadów atmosferycznych. Obszary gruntów słabono śnych to głównie równiny torfowe w dolinach rzecznych i obni Ŝeniach bezodpływo- wych na wysoczy źnie oraz powierzchnie tarasów zalewowych i dna dolin rzecznych pokryte mułkami, madami, utworami mułkowo-piaszczystymi i piaszczystymi, cz ęsto w znacznym stopniu zawodnionymi, w stanie plastycznym i płynnym. Obszary predysponowane do wyst ę- powania ruchów masowych wyst ępuj ą w dolinie Wieprzy i dolinach cieków rozcinaj ących powierzchni ę wysoczyzny polodowcowej w cz ęś ci południowo-wschodniej oraz w dolinach niektórych potoków w cz ęś ci północnej obszaru arkusza. Ruchy masowe wyst ępuj ą tutaj współcze śnie, a coraz gł ębsze wci ęcia dolin sprzyjają powstawaniu stromych skarp i obry- wów, wzdłu Ŝ których nast ępuje proces szybkiego niszczenia wysoczyzny. Tereny o spadkach powy Ŝej 12 % zwi ązane s ą z wysokimi zboczami Wieprzy w okolicy Bobrowiczek, Sławna i Warszkowa oraz zboczami dolinek cieków gł ęboko wci ętych w moreny w cz ęś ci północnej arkusza. S ą to tereny zagro Ŝone ruchami osuwiskowymi (Grabowski i in., 2007), na których mog ą wyst ępowa ć powierzchniowe ruchy masowe, szczególnie po pozbawieniu ich szaty ro ślinnej oraz w przypadku prowadzenia tam robót ziemnych i obci ąŜ enia obiektami budow- lanymi. Przed przyst ąpieniem do prac budowlanych w takich rejonach wymagane jest sporz ą- dzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej. Na północny zachód od Wilkowic udoku- mentowano jedno małe (0,063 ha) osuwisko, gdzie na kraw ędzi doliny Wieprzy obserwowane były obrywy i zsuwy w glinach (Grabowski i in., 2007). W północnej cz ęści obszaru arkusza, pomi ędzy Barzowicami a Postominem, budownictwo mog ą równie Ŝ utrudnia ć zaburzenia glacitektoniczne podłoŜa gruntowego (Uniejewska, Nosek, 1987).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Sławsko charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem chronionych gleb i łąk oraz znaczn ą lesisto ści ą – lasy zajmuj ą około 40% powierzchni. Gleby chronione dla rolniczego uŜytkowania klas I–IVa to głównie gleby brunatne wła ściwe i wyługowane, gleby pseudobielicowe i miejscami czarnoziemy. Gleby te wytworzyły si ę w wi ększo ści na glinach zwało- wych, mułkach i piaskach zastoiskowych. W dolinach rzecznych, głównie w dolinie Wieprzy, chronione s ą równie Ŝ gleby pochodzenia organicznego: torfowe, mułowo-torfowe i mursze. Walory przyrodniczo-krajobrazowe obszaru arkusza Sławsko s ą znacz ące w skali re- gionalnej i krajowej. Najcenniejsze przyrodniczo tereny obj ęto ochron ą, ustanawiaj ąc obszary

42 chronionego krajobrazu, rezerwaty („Sławie ńskie D ęby”, „Słowi ńskie Błota”), pomniki przyrody (27 obiektów) oraz obszary Natura 2000. W cz ęś ci północno-zachodniej znajduj ą si ę niewielkie fragmenty dwóch Obszarów Chronionego Krajobrazu. S ą to: „Koszaliński Pas Nadmorski” i „Pas Pobrze Ŝa na Zachód od Ustki”. OChK „Koszali ński Pas Nadmorski”, powołany Uchwał ą WRN w Koszalinie z 17.11.1975 r., obejmuje w ąski pas nadmorskich lasów i borów oraz jeziora przymorskie, od gminy Kołobrzeg na zachodzie do zachodniej granicy gminy Postomino. Charakteryzuje si ę ró Ŝnorodno ści ą systemów nadmorskich, bogactwem gniazdowania ptactwa wodnego, licznymi gatunkami rzadkich zespołów ro ślin oraz ostojami awifauny. OChK „Pas Pobrze Ŝa na Za- chód od Ustki”, ustanowiony w 1981 r. Uchwał ą nr X/42/81 WRN w Słupsku, obejmuje pas wybrze Ŝa od Ustki do zachodniej granicy gminy Postomino. Jego ł ączna powierzchnia wynosi 7 520 ha, w tym 2 506 ha to lasy i 1 126 ha wody powierzchniowe. Walorem obydwu OChK jest bezpo średnie s ąsiedztwo morza, bogata rze źba terenu i klifowe odcinki wybrze Ŝa. Rezerwat „Sławie ńskie D ęby”, utworzony Zarz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z 29.12.1987 r. (MP nr 5, poz. 47), zlokalizowany jest na terenie le- śnictwa Krakowiany. W rezerwacie, na obszarze 34,31 ha, ochron ą jest obj ęty gr ąd pospolity. Drzewostan jest tu bardzo stary, jak na obecny wiek drzewostanów w Polsce, gdy Ŝ liczy oko- ło 200 lat. Zbiorowisko le śne tworz ą pomnikowe okazy d ębów szypułkowych, grabów, bu- ków i wi ązów, licz ące w wielu przypadkach około 350 cm obwodu. W rezerwacie stwierdzono 163 gatunki ro ślin naczyniowych, 53 gatunki porostów, 30 taksonów grzybów oraz 22 gatunki mchów (Podstawowe…, 2007). Obecne s ą liczne gatunki ro ślin gin ących i zagro Ŝonych, gatunki podlegaj ące ochronie ścisłej i cz ęś ciowej oraz gatunki rzadkie w tej cz ęś ci Polski. Wyst ępuj ą m. in.: kokorycz pusta, wydmuchrzyca zwyczajna, kłosownica le- śna, wawrzynek wilczełyko, storczyki. Rezerwat „Słowi ńskie Błota” powołany Rozporz ądzeniem Wojewody Zachodniopo- morskiego nr 20/2005 z 26.09.2005 r. (DzUrz nr 78 poz. 1642) zajmuje powierzchni ę 192,55 ha na terenie gminy Darłowo, na gruntach Nadle śnictwa Sławno. Na obszarze arkusza Sławsko znajduje si ę tylko niewielki jego fragment. W rezerwacie „Słowińskie Błota” ochronie podlega torfowisko wysokie typu bałtyckiego, z charakterystyczn ą kopuł ą o płaskiej wierzchowinie, podniesion ą o 1,3 m w stosunku do otoczenia. Nale Ŝy ono do jednych z najbardziej zagro Ŝonych wygini ęciem ekosystemów na obszarze Polski. Na torfowisku utrzymu- ją si ę pozostało ści naturalnych torfotwórczych fitocenoz mszarnych oraz liczne gatunki ro ślin typowych dla oligotroficznych i kwa śnych siedlisk wysokotorfowiskowych, w tym gatunki chronione. Spo śród około 50 torfowisk bałtyckich, wyst ępuj ących na Pomorzu, wi ększo ść

43 została zniszczona. Z pozostałych pojedyncze s ą chronione w Słowi ńskim Parku Narodowym i rezerwatach. Torfowisko „Słowi ńskie Błota” uwaŜane jest za jedno z ostatnich na Pomorzu Ŝywych torfowisk wysokich typu bałtyckiego (Połczy ńska i in., 2004). Torfowisko jest dobrze zachowane. Na terenie rezerwatu wyró Ŝniono 4 zespoły i 2 podzespoły ro ślinne (Herbich, 1992). Flora rezerwatu liczy 37 gatunków ro ślin naczyniowych, 41 gatunków mszaków oraz 45 gatunków porostów, w śród których jest wiele gatunków chronionych lub zagro Ŝonych wygini ęciem. Wyst ępuj ą tu m. in.: malina moroszka, widłak gajowy, rosiczka okr ągłolistna oraz zagro Ŝone wygini ęciem torfowce. Na obszarze obj ętym arkuszem znajduje si ę ponadto 27 pomników przyrody Ŝywej. Ochron ą obj ęte s ą pojedyncze drzewa, grupy drzew oraz jedna aleja. Są to głównie: d ęby, lipy, buki, jesiony. Brak jest natomiast u Ŝytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo- krajobrazowych i stanowisk dokumentacyjnych (tabela 8). Tabela 8 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Numer Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdz. (powierzchnia w ha) na mapie

1 2 3 4 5 6 Sławno L – „Sławie ńskie D ęby” 1 R Grzybno 1987 sławie ński (34,31) Darłowo T – „Słowi ńskie Błota” 2 R Słowino 2005 sławie ński (192,55) * Darłowo PŜ 3 P Barzowice 1996 2 jesiony wyniosłe, sławie ński 2 lipy drobnolistne Postomino PŜ 4 P Ronino 1978 sławie ński 3 świerki sitkajskie Darłowo PŜ 5 P Krupy 1996 sławie ński 7 lip drobnolistnych Sławno PŜ 6 P Stary Kraków 1995 buk pospolity – odmiana purpu- sławie ński rowa zwisła Sławno PŜ 7 P Stary Kraków 1978 sławie ński daglezja zielona Sławno PŜ 8 P Stary Kraków 1978 sławie ński dąb szypułkowy Sławno PŜ 9 P Stary Kraków 1995 dąb szypułkowy zro śni ęty sławie ński z bukiem pospolitym Sławno PŜ 10 P Stary Kraków 1995 sławie ński dąb szypułkowy i buk pospolity Sławno PŜ 11 P Stary Kraków 1995 sławie ński dąb szypułkowy Sławno PŜ 12 P Stary Kraków 1995 sławie ński 4 buki pospolite P Ŝ Darłowo 13 P Stary Jarosław 1996 1 klon ,1 jawor, 6 lip drobnolist- sławie ński nych, 1 kasztanowiec

44 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo P ątno- Sławno PŜ 14 P 2001 wo, oddz. 295b sławie ński dąb szypułkowy Le śnictwo P ątno- Sławno PŜ 15 P 2001 wo, oddz. 295c sławie ński dąb szypułkowy Sławno PŜ 16 P Sławsko 2001 sławie ński dąb szypułkowy Sławno PŜ 17 P Sławno 1997 sławie ński tulipanowiec Sławno PŜ 18 P Sławno 1980 sławie ński lipa drobnolistna Sławno PŜ 19 P Sławno 1980 sławie ński cis pospolity Sławno PŜ 20 P Sławno 1996 sławie ński dąb szypułkowy Sławno PŜ 21 P Sławno 1996 sławie ński dąb szypułkowy Darłowo PŜ 22 P Słowino 1996 sławie ński aleja 16 lip drobnolistnych Darłowo i 2 lipy drobnolistnePŜ 23 P Słowino 1996 sławie ński lipa drobnolistna Sławno PŜ 24 P Sławno 1980 sławie ński dąb szypułkowy Sławno PŜ 25 P Sławno 2002 sławie ński lipa drobnolistna Sławno PŜ 26 P Sławno 1997 sławie ński dąb szypułkowy Darłowo PŜ 27 P Słowino 2006 sławie ński dąb szypułkowy Darłowo PŜ 28 P Słowino 2006 sławie ński dąb szypułkowy Darłowo PŜ 29 P Słowino 2006 sławie ński dąb szypułkowy Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody; Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – le śny, T – torfowiskowy; rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej; * − cz ęś ciowo na arkuszu Darłowo (18).

W opracowaniach dotycz ących waloryzacji przyrodniczej gmin: Postomino (Kujawa- Pawlaczyk i in., 2003), Darłowo (Połczy ńska i in., 2004), Sławno (Lewandowska i in., 2006) i Malechowo (Zimnicka-Pluskota i in., 2002), na obszarze arkusza Sławsko proponuje si ę obj ąć ochron ą równie Ŝ kilka innych obiektów: torfowiska, bagna, aleje drzew oraz pojedyncze drzewa. Z uwagi na fakt, i Ŝ nie sporz ądzono jeszcze dla tych obiektów stosownych pro- jektów, nie zaznaczono ich na mapie i nie zestawiono w tabeli. Na obszarze arkusza Sławno znajduj ą si ę głazy narzutowe pochodzenia lodowcowego, o średnicy przekraczaj ącej 1,5 m. W wi ększo ści s ą to granity. Krajowa sie ć ekologiczna ECONET jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ę- złowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró Ŝ- nych regionów przyrodniczych kraju. S ą one wzajemnie powi ązane korytarzami ekologicz- nymi, zapewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie systemu. Według Krajowej

45 Sieci Ekologicznej ECONET (Liro (red.), 1998) znaczna cz ęść arkusza poło Ŝona jest w obr ębie korytarza ekologicznego Wieprzy – 7k. W cz ęś ci północno-zachodniej znajduje si ę niewielki fragment mi ędzynarodowego obszaru w ęzłowego Wybrze Ŝa Bałtyku (2M) (fig. 5). W granicach arkusza Sławsko wyst ępuj ą fragmenty obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Ich charakterystyk ę uj ęto w tabeli 9. S ą to: − specjalny obszar ochrony siedlisk – Dolina Wieprzy i Studnicy PLH 220038 (SOO); − specjalny obszar ochrony siedlisk – Słowi ńskie Błoto PLH 320016 (SOO). Dolina Wieprzy i Studnicy PLH 220038 obejmuje cz ęść dolin rzek Wieprzy i Studnicy, wraz z du Ŝymi fragmentami zlewni tych rzek, w tym terenami źródliskowymi. Rzeki te maj ą naturalny charakter, w niewielkim tylko stopniu zostały przekształcone przez człowieka. Przełomowe odcinki rzek maj ą podgórski charakter. W zlewni Wieprzy zachowały się du Ŝe połacie mokradeł oraz torfowiska wysokie i bory bagienne. W dolinach rzek wyst ępuj ą staro- rzecza, jeziora mezotroficzne i dystroficzne, niektóre otoczone torfowiskami mechowisko- wymi i podmokłymi oraz świe Ŝymi ł ąkami. Na terenach bezodpływowych liczne s ą małe mszary i oczka dystroficzne. Cały obszar charakteryzuje si ę du Ŝą lesisto ści ą. Wyst ępuje tutaj 21 siedlisk z zał. I DS: jeziora lobeliowe, naturalne eutroficzne i dystroficzne zbiorniki wodne, nizinne rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników, zalewane muliste brzegi rzek, suche wrzosowiska, ciepłolubne murawy napiaskowe, zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe, ziołoro śla nadrzeczne, świe Ŝe ł ąki u Ŝytkowane ekstensywnie, torfowiska wysokie Ŝywe i zdegradowane, torfowiska przej ściowe i zasadowe oraz obni Ŝenia na podło Ŝu torfowym, źródliska wapienne kwa śne i Ŝyzne buczyny, gr ąd subatlantycki, bory i lasy bagienne oraz lasy ł ęgowe. Stwier- dzono wyst ępowanie 22 gatunków ptaków z zał. I DP takich jak: bocian biały, trzmielojad, kania czarna i ruda, bielik, błotniak stawowy i łąkowy, orlik krzykliwy, rybołów, sokół w ę- drowny, derkacz, Ŝuraw, puchacz, lelek, zimorodek, dzi ęcioł czarny i średni, lerka, podró Ŝni- czek, muchołówka mała i białoszyja, gąsiorek. Zaobserwowano równie Ŝ 6 gatunków ptaków migruj ących, niewymienionych w zał. I DP: perkozek, cyraneczka, cyranka, g ągoł, nurog ęś , krwawodziób, samotnik, brodziec piskliwy. W ostoi wyst ępuje 10 gatunków zwierz ąt z zał. II DS: wydra, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, Ŝółw błotny, minóg strumieniowy i rzeczny, łoso ś atlantycki, ró Ŝanka, koza, głowacz białopłetwy.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Sławsko na tle systemów ECONET (Liro (red.), 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 2M – Obszar Wybrze Ŝa Bałty- ku, 9M – Obszar Pojezierza Kaszubskiego; 2 – Korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 5k – Korytarz Radwi, 6k – Korytarz Grabowej, 7k – Korytarz Wieprzy, 8k – Korytarz Słupi, 9k – Korytarz Łupawy

Ostoja Słowi ńskie Błoto PLH 320016 poło Ŝona jest na Równinie Sławie ńskiej, na połu- dniowy-wschód od Darłowa i zajmuje obszar na wododziale rzek Wieprzy i Grabowej. Na obszarze arkusza Sławsko znajduje si ę zaledwie niewielki jej fragment. Obejmuje swym zasi ęgiem teren rezerwatu przyrody „Słowi ńskie Błota”. Z torfowiskiem zwi ązane są lasy i bory bagienne, a wokół niego wyst ępuj ą kwa śne buczyny i gr ąd subatlantycki. W ostoi wyst ępuj ą ptaki z zał. I DP: włochatka, Ŝuraw, dzi ęcioł czarny, lerka, samotnik. Do istotnych zagro Ŝeń na rzece Wieprzy i Studnicy nale Ŝy: zabudowa hydroenerge- tyczna rzeki Wieprzy, budowa stawów rybnych (m.in. dla hodowli pstr ąga), zaniechanie wy- pasu, zarzucenie koszenia ł ąk, osuszanie torfowisk i wykonywanie zr ębów na stromych zbo- czach, kraw ędziach dolin i w obr ębie w ąwozów i jarów (Ziarnek, Pi ątkowska, 2008).

47 Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne w obr ębie obszaru arkusza Typ Kod i symbol oznacze- punktu obszaru * Powierzchnia Lp. obszaru obszaru nia Długo ść Szeroko ść obszaru Kod Województwo * Powiat * Gmina * na mapie geogr. E geogr. N NUTS * 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Sławno, Postomino, sławie ński; Darłowo; Dolina Wieprzy zachodniopo- PL0G2 słupski, Kępice, 1 B PLH 220038 i Studnicy 16º53'30" 54º12'20" 14 349,03 ha morskie, PL0B1 bytowski Kobylnica; (S) pomorskie człuchowski Trzebielino, Miastko; Koczoła Słowi ńskie Błoto zachodniopo- 2 B PLH 320016 16º28'52" 54º21'48" 192,61 ha PL0G2 sławie ński Darłowo (S) morskie 48 48 Rubryka 2: B – wydzielone SOO (Specjalne Obszary Ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000, Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: S – specjalny obszar ochrony siedlisk, * – informacje zaczerpni ęte z formularzy danych: „NATURA 2000 standardowy formularz danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO) dla obszarów spełniaj ących kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO)”

XII. Zabytki kultury

Spo śród bardzo wielu stanowisk archeologicznych i obiektów zabytkowych, znajduj ą- cych si ę na obszarze arkusza Sławsko, na mapie zaznaczono i opisano tylko te, które umiesz- czone s ą w rejestrze zabytków Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Za- bytków. Ponadto na mapie zaznaczono najcenniejsze stanowiska archeologiczne, które obj ęte są stref ą bezwzgl ędnej ochrony archeologicznej „W”. Na obszarze obj ętym arkuszem Sławsko pierwsze potwierdzone ślady obecno ści czło- wieka pochodz ą ze środkowej epoki kamiennej (8200–4200 p.n.e.). Umiej ętno ść uprawy roli i hodowli, a tym samym stabilizacja osadnictwa, spowodowała powstanie pierwszych skupisk osadniczych kultury pucharów lejkowatych i amfor kulistych (4200–1700 p.n.e.). Społeczno ści kultury łu Ŝyckiej w epoce br ązu wyra źnie prezentuj ą wyodr ębniaj ące si ę specjalizacje gospodarcze – wyst ępuj ą trwałe osady z towarzysz ącymi im cmentarzyskami kurhanowymi. We wczesnej epoce Ŝelaza nast ąpiło rozbicie du Ŝych struktur społecznych na rozproszone lokalne wspólnoty kultury pomorskiej, czego przykładem s ą cmentarzyska z grobami skrzynkowymi (Kanin, Bylica). Na przełomie er powstaj ą mikroregiony osadnicze kultury oksywsko-wielbarskiej, której pozostałości ą s ą cmentarzyska i osady w Staniewicach, Bylicy i Dzier Ŝę cinie. Osada kultur amfor kulistych, osada i cmentarzysko kultury wielbarskiej (IV–V w.) znajduje si ę w rejonie Dzier Ŝę cina, podobnie jak osada wczesno średnio- wieczna. W rejonie Bylicy znajduj ą si ę dwa stanowiska archeologiczne – osada kultury pomorskiej oraz osada kultury oksywskiej. Cmentarzyska kurhanowe s ą w rejonie miejscowo- ści: Postomino, Chudaczewo (wczesno średniowieczne), Stary Kraków oraz Kanin i Wilkowi- ce (kultury łuŜyckiej). Form ą stałego osadnictwa w dobie wczesnego średniowiecza były grody słowia ńskie. Jednym z nich było dzisiejsze Sławsko (Stare Sławno), datowane na X wiek (znajduje si ę tutaj stanowisko archeologiczne). Starym grodem z XII w. jest równie Ŝ Sławno (Nowe Sław- no). W 1317 r. mo Ŝnowładcy z rodu Świ ęców nadali mu prawa miejskie na prawie lubeckim. Od ko ńca XIV wieku Sławno chronione było murami i fos ą. Na omawianym obszarze zlokalizowanych jest wiele zabytków kultury: sakralnych, architektonicznych i technicznych, odzwierciedlaj ących losy tych ziem (Inwentaryzacja…, 1990). Najwi ęcej zabytkowych obiektów sakralnych, architektonicznych i technicznych zlokalizowanych jest w Sławnie. Śródmie ście miasta wraz ze wszystkimi obiektami le Ŝą cymi na

49 jego terenie, w tym z licznymi kamieniczkami z XVIII i XIX w., tworz ą zabytkowy zespół architektoniczny. Najcenniejszym zabytkiem sztuki sakralnej w Sławnie jest ko ściół parafialny pw. WNMP, ufundowany przez ksi ęŜ nę Zofi ę, Ŝon ę Barmina IV w 1321 r. Jest to budowla gotycka trójnawowa, zbudowana z cegły na kamiennej podmurówce. Zabytkowy wystrój wn ętrza został zniszczony w 1945 roku. Drugi ko ściół parafialny pw. św. Antoniego z Padwy, został wybudowany w latach 1925–1928 z cegły klinkierowej. Zabytkowy wystrój stanowi renesansowy tryptyk z XVI w., pokazuj ący pi ęć scen z Ŝycia Matki Boskiej, a po zamkni ęciu odsłaniaj ący wspaniały ornament ro ślinny i postaci świ ętych z czasów wczesnochrze ścija ń- skich: Jana Chrzciciela, Wawrzy ńca, Katarzyn ę i Dorot ę. Z dawnych fortyfikacji obronnych zachowały si ę dwie gotyckie, czterokondygnacyjne bramy – Koszali ńska (z 1453 r.) i Słupska (z 1458 r.), usytuowane na osi ci ągu komunikacyj- nego północ – południe. Zostały wybudowane z cegły, na rzucie zbli Ŝonym do kwadratu, a ich elewacje ozdobiono blendami. Do zabytkowych obiektów architektonicznych nale Ŝy tak Ŝe budynek dawnego starostwa z pocz ątku XX w. (obecna siedziba Urz ędu Miasta), zbudowany według projektu architekta Eduarda Kocha, z witra Ŝami przedstawiaj ącymi herby miast dawnego powiatu sławie ńskiego oraz herby wła ścicieli ziemskich z terenu powiatu. Od 2006 r. do obiektów zabytkowych został równie Ŝ zaliczony kompleks budynków magazynu zboŜowego (z drugiej połowy XIX w., XIX/XX w.). Poza granicami zespołu architektonicz- nego, znajduj ą si ę 2 zabytkowe obiekty: wodoci ągowa wie Ŝa ci śnie ń z budynkiem od Ŝelazia- cza oraz budynek dawnej fabryki konserw. Do rejestru zabytków wpisane s ą równie Ŝ zabytki sakralne w innych miejscowo ściach obszaru arkusza. S ą to murowane ko ścioły w stylu gotyckim w: Barzowicach (z XV w.), Ko- walewicach (z 1879 r., w stylu neogotyckim), Krupach (z XIV wieku, z barokowym ołtarzem głównym i ambon ą, z rze źbę Grupa Ukrzy Ŝowania z pocz ątku XVI w.), Słowinie (z gotyck ą wie Ŝą z około 1500 roku), Starym Jarosławiu (z XIV wieku, z zabytkowym ołtarzem, ambo- ną, rze źbą barokow ą „Chrystus Ukrzy Ŝowany” z XVII w. oraz granitow ą kropielnic ą z XV w.), Sławsku (z pierwszej połowy XV w.) i Staniewicach (z 1770 r., z gotyck ą wie Ŝę zachowan ą z pierwotnej świ ątyni z XVI w.). Równie cenne s ą ko ścioły w Boleszewie (dawna świ ątynia ewangelicka), Starym Krakowie, Rzyszczewie, Postominie, Chudaczewie oraz wie- Ŝa kościoła pw. Chrystusa Króla w Pie ńkowie z XVI w. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęte s ą równie Ŝ dawne cmentarze ewangelickie w: Starym Krakowie, Radosławie, Sławsku i Słowinie.

50 W rejestrze zabytków nieruchomych województwa zachodniopomorskiego widniej ą równie Ŝ: pałac w Pie ńkowie z 1903 r., otoczony parkiem, parki pałacowe w Karwicach, i Postominie, parki podworskie w miejscowo ściach Rzyszczewo i Stary Kraków oraz wiatrak z drugiej połowy XVIII w. typu holenderskiego w Kowalewiczkach. Dla znawców architektury warte obejrzenia s ą wsie, w których zachował si ę historycz- ny układ przestrzenny oraz harmonijne zespoły zabudowy. S ą to głównie zagrody, budynki mieszkalne i inwentarskie, kapliczki przydro Ŝne. Charakterystyczne jest dla nich wyst ępowa- nie zabudowy szachulcowej, tote Ŝ nie bez powodu tereny te zalicza si ę do „Krainy w krat ę”. Ostatnio (w 2004 i 2006 r.) do rejestru zabytków wpisano obiekty o konstrukcji szachulcowej pochodz ące z XIX w. S ą to 2 zagrody w Krupach – dom z budynkiem bramnym oraz dom wraz z budynkiem bramnym, stodoł ą i piekarni ą i 2 obiekty w Słowinie – dom z zagrodą i chałupa z budynkiem bramnym. Najbardziej reprezentatywn ą miejscowo ści ą „Krainy w kra- tę” jest Swołowo, z intensywnie rozwijanym muzeum etnograficznym tej ziemi, zlokalizowane około 6 km na wschód od Tynu (na obszarze arkusza Wrze śnica). Pomniki ku czci poległych podczas I wojny światowej znajduj ą si ę w Barzowicach, na terenie cmentarza przyko ścielnego i w Kowalewicach, przed wej ściem na plac ko ścielny (ostrosłupowy, kamienny obelisk z 1919 r.). W Krupach pomnik przy ko ściele uległ znisz- czeniu; zachował si ę tylko cokół (aktualnie ustawiona jest na nim figura MB; nie zaznaczono go na mapie). Przez obszar arkusza Sławsko przebiega odcinek europejskiego szlaku cysterskiego o znaczeniu ponadregionalnym, prowadz ący z Drawska do Sławna i dalej na wschód w kierunku Słupska oraz Nadmorski Szlak Rowerowy R-10.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Sławsko nie posiada znacz ącej gospodarczo bazy kopalin naturalnych. Są tu zlokalizowane jedynie dwa zło Ŝa surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej „Zwyci ęstwo w Pie ńkowie” i „Pie ńkowo II”. Aktualnie tylko zło Ŝe „Pie ńkowo II” jest zagospodarowane. Perspektywy udokumentowania nowych złó Ŝ s ą niewielkie. Na podstawie analizy danych archiwalnych mo Ŝna jednak stwierdzi ć, Ŝe nie ma tu zbyt du Ŝych mo Ŝliwo ści udokumentowania złó Ŝ, ze wzgl ędu na du Ŝą zmienno ść geologiczn ą oraz niezbyt dobr ą jako ść kopaliny. Wyznaczono tylko dwa małe obszary prognostyczne torfów (na północ od Chudaczewa), jeden obszar perspektywiczny wyst ępowania piasków (na zachód od Sławska) i jeden obszar perspektywiczny mioce ńskich piasków kwarcowych dla odlewnictwa i dla przemysłu szklar-

51 skiego (na południe od Sławna). Brak jest natomiast perspektyw na udokumentowanie złó Ŝ: kredy jeziornej, surowców ilastych ceramiki budowlanej, w ęgli brunatnych czy bursztynów. Niezwykle wa Ŝnym zagadnieniem w gospodarce gmin jest ochrona i wła ściwe wyko- rzystanie wód podziemnych i powierzchniowych. Wody podziemne pi ętra czwartorz ędowego stanowi ą podstawowe źródło zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę pitn ą dobrej jako ści. Naj- bardziej wydajne uj ęcia w: Sławnie, Sławsku i Warszkowie ujmuj ą wody z tego pi ętra. Na obszarze arkusza Sławsko obszary preferowane do lokalizacji składowisk zajmuj ą około 20% jego powierzchni. Poza obszarami wył ączonymi bezwzgl ędnie wyst ępuj ą na całej powierzchni arkusza. S ą one predysponowane dla składowisk odpadów oboj ętnych i innych ni Ŝ oboj ętne i niebezpieczne (komunalnych). Wynika to z wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą czwartorz ędowe iły zastoiskowe oraz gliny zwałowe. Najbardziej korzystnych warunków nale Ŝy poszukiwa ć w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, gdzie skonsolidowana warstwa izolacyjna umo Ŝliwiaj ąca bezpo średnie składowanie odpadów osi ąga najwi ększ ą mi ąŜ szo ść – lokalnie dochodz ącą do 70 m. W przypadku podj ęcia decyzji o umiejscowieniu składowiska odpadów we wskazanych na mapie miejscach konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych bada ń geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charakteru podło Ŝa. Lasy zajmuj ą około 40% powierzchni omawianego obszaru, pokrywając głównie jego centraln ą cz ęść . Znaczny procent powierzchni zajmuj ą u Ŝytki rolne dobrych klas bonitacyjnych, poło Ŝone w cz ęś ci północnej i południowo-zachodniej. Najwi ększe warto ści przyrodnicze s ą chronione w dwóch rezerwatach: le śnym „Sła- wie ńskie D ęby” i torfowiskowym „Słowi ńskie Błota”. W granicach arkusza Sławsko znajduj ą si ę fragmenty dwóch obszarów ochrony siedlisk Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – Dolina Wieprzy i Studnicy PLH 220038 (SOO) i Słowi ńskie Błoto PLH 320016 (SOO). W cz ęś ci północno-zachodniej znajduj ą si ę niewielkie fragmenty dwóch obszarów chronionego krajobrazu. S ą to „Koszali ński Pas Nadmorski” i „Pas Pobrze Ŝa na Zachód od Ustki”. Ochronie podlegaj ą te Ŝ liczne pomniki przyrody Ŝywej: buki, d ęby, jesiony, jawor, tulipanowiec i lipy. Obszar arkusza Sławsko jest terenem rolniczym o niewielkim uprzemysłowieniu. Brak jest tu du Ŝych zakładów przemysłowych. Jedynie w Sławnie zlokalizowane s ą zakłady prze- mysłu rolno-spo Ŝywczego i drzewnego. Turystyka i rekreacja spełnia ć mog ą (w przyszło ści) znacz ącą rol ę uzupełniaj ącą. Nale Ŝy d ąŜ yć do trwałego zachowania równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym, które jest najwi ększ ą warto ści ą, mog ącą przynie ść wymierne korzy ści temu rejonowi. Czyste środowisko jest warunkiem promowania turystyki w powie-

52 cie Sławno. W regionalnych planach perspektywicznych stawia ć si ę powinno przede wszystkim na rozwój i poszerzenie oferty usług turystycznych i rekreacyjno-wypoczynkowych oraz przedsi ęwzi ęć proekologicznych. O takim podej ściu świadcz ą m.in. opracowania planistycz- ne, wykonywane dla terenu gminy Postomino (Plan rozwoju…, 2007, Strategia rozwoju…2007). Szans ą dla tego obszaru jest dogodne poło Ŝenie, na szlaku prowadz ącym ze Szczecina do Gda ńska, przy projektowanej w przyszło ści trasie szybkiego ruchu S 6, sprzyja- jące rozwojowi handlu i usług.

XIV. Literatura

ATLAS Rzeczypospolitej Polskiej, 1995. Cz. II − Środowisko naturalne (klimat). Praca zbiorowa. Pa ństw. Przed. Wyd. Kartograf, Warszawa BAJOREK J., 1975 – Aneks ze sprawozdaniem do projektu prac geologiczno-poszukiwawczych za mioce ńskim piaskiem kwarcowym dla potrzeb przemysłu szklarskiego i odlewnictwa w rejonie Sławna (opracowanie niedost ępne) BALAWEJDER J., Stachowiak A., 1980 – Sprawozdanie z poszukiwa ń nagromadze ń bursztynu w utworach czwartorz ędowych Polski Zachodniej – województwa: szczeci ńskie, koszali ńskie. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BANACH M., MATUSZEWSKI A., 1989 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego w poszukiwaniu złó Ŝ kredy jeziornej w województwie koszali ńskim. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BUTRYMOWICZ N., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M, 1974 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. A – Mapa utworów powierzchniowych. B – Mapa bez utworów czwartorz ędowych. Wyd. Geol., Warszawa. BUTRYMOWICZ N., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M, 1975 – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. Wyd. Geol., Warszawa. DOROZ K., KOWALIK J., BEDNARZ K., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Sławsko (19). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DOWNAR L., 1967 a – Dodatek do dokumentacji geologiczno-technologicznej surowców ilastych cegielni „Zwyci ęstwo” w Pie ńkowie z roku 1956, pow. Sławno. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DOWNAR L., 1967 b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej cegielni „Pie ńkowo II”, pow. Sławno. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

53 FRANKOW J., 1953 – Dokumentacja zło Ŝa iłów i glin pod cegielni ę „Pie ńkowo”, powiat Sławno, dla W.Z.P.T.M.B. Koszalin. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.XII.2007 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GIZARA P., 1976 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za kruszywem naturalnym w rejonie Sławska i Cybulina. Zachodniopomorski Urząd Marszałkowski, Wydział Zamiejscowy w Koszalinie. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HERBICH M., 1992 – Studium przyrodnicze (florystyczno – sozologiczne wraz z elementami stratygrafii) projektowanego rezerwatu „Słowi ńskie Błota”, Arch. Nadl. Sławno. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INWENTARYZACJA krajoznawcza Polski. 1990 – Tom 17. Województwo koszali ńskie – obiekty i walory krajobrazowe. Wyd. PTTK, Warszawa. JURYS L., 1990 – Sprawozdanie z prac badawczo-poszukiwawczych dla znalezienia złó Ŝ su- rowców ilastych do ceramiki budowlanej na terenie województwa słupskiego (w 10 rejonach). Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JURYS L., 1991 – Sprawozdanie z wst ępnych prac poszukiwawczych (zwiadowczych) złó Ŝ kruszywa naturalnego w okolicach Sławna, Słupska i L ęborka, woj., słupskie. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JUSZCZAK E., 1985 – Inwentaryzacja kopalin w gminie Sławno. Zachodniopomorski Urz ąd Marszałkowski, Wydział Zamiejscowy w Koszalinie. JUSZCZAK E., 1996 – Inwentaryzacja w układzie administracyjnym złó Ŝ surowców mineralnych z uwzgl ędnieniem elementów ochrony środowiska na obszarze gminy i miasta Darłowo, woj. koszali ńskie. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KACZOR D., FUSZARA P., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Sławno (19). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KARGER M., 1989 – Sprawozdanie ze zwiadu generalnego nr 1 z poszukiwa ń złó Ŝ kredy jeziornej w północno-zachodniej cz ęś ci województwa słupskiego; gminy: Ustka, Postomi- no, Słupsk, Sławno, Kobylnica, D ębnica Kaszubska, K ępica. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

54 KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KRZEMIE Ń K., BIERNAT S., 1960 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za w ęglem brunatnym w rejonie Sławna i Sławska. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. KUJAWA-PAWLACZYK J., PI ĄTKOWSKA D., WIRASZKA P., ZIMNICKA- PLUSKOTA M., MOKOT M., 2003 – Waloryzacja przyrodnicza gminy Postomino (operat generalny). Biuro Konserwacji Przyrody, Szczecin. LACH A., UNIEJEWSKA M., NOSEK M., 1985 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Sławno (19). Inst. Geol., Warszawa. LEWANDOWSKA A., SPIECZY ŃSKI D., WASIAK K., ZIMNICKA-PLUSKOTA M., 2006 – Waloryzacja przyrodnicza gminy Sławno (operat generalny). Biuro Konserwa- cji Przyrody, Szczecin. LIRO A. (red.) i in., 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Pol- ska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MOSSAKOWSKI S., 1955 – Dokumentacja geologiczno-technologiczna surowców ceramiki budowlanej cegielni „Pomorzanka”, powiat Sławno. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOSEK M., 1970 – Sprawozdanie z poszukiwa ń złó Ŝ w ęgli brunatnych w rejonie „Sławsko- Korzybie”, powiaty: sławie ński, słupski, miastecki; województwo koszali ńskie. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWAK-SIWEK A.,1978 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem naturalnym, wykonanych w rejonie „Wsz ędzie ń A.” Arch. zakładowe Przed- si ębiorstwa Geologicznego SA, Kraków.

55 NOWAK-SIWEK A.,1979 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło- Ŝem kruszywa naturalnego w wybranych rejonach województwa słupskiego. Arch. za- kładowe Przedsi ębiorstwa Geologicznego SA, Kraków. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZYŃSKI B. (red. nauk.), JEZIERSKI H. J., MITR ĘGA J., PŁOCHNIEWSKI Z., SKRZYPCZYK L., WODZI ŃSKA I., 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Cz ęść II: Zasoby, jako ść i ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst.. Geol., Warszawa. PLAN rozwoju lokalnego gminy Postomino na lata 2007–2013. Praca zbiorowa. 2007 – Urz ąd Gminy Postomino. PODSTAWOWE opracowanie ekofizjograficzne gminy Sławno. Praca zbiorowa. 2007 – Pra- cownia Projektowa GEO-GRAF, Koszalin. POŁCZY ŃSKA E., ZIMNICKA-PLUSKOTA M., MIZIOŁEK Z., WIRASZKA P., 2004 – Waloryzacja przyrodnicza gminy Darłowo (operat generalny). Biuro Konserwacji Przyrody, Szczecin. POR ĘBA B., BAJOREK J., 1972 − Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych przeprowadzonych za piaskami szklarskimi w województwie koszali ńskim. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RAPORT o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004–2005. Praca zbiorowa. 2006 – Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. RAPORT o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2006-2007. Praca zbiorowa. 2008 – Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 16.04.2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw z 14.05.2002 r., nr 55 poz. 498. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 24.03.2003 r w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z 10.04.2003 r., nr 61, poz. 549, z pó źn. zmianami.

56 ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 09.09.2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw z 04.10.2002 r., nr 165, poz. 1359. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 11.02.2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezen- towania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dziennik Ustaw z 2004 r., nr 32, poz. 284. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 18.12.2001 r. w sprawie kryteriów bilansowo ści złó Ŝ kopalin. Dziennik Ustaw z 28.12.2001 r., nr 153, poz. 1774, z pó źn. zmianami. ROZPORZ ĄDZENIE Rady Ministrów z 27.06.2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Dziennik Ustaw z 14.07.2006 r., nr 126, poz. 878. SAMSEL R., 1977 – Karta rejestracyjna zło Ŝa pospółki naturalnej „Wsz ędzin”, m. Wsz ędzin, gm. Postomino, woj. słupskie. Cent. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. SĘDŁAK E., 1997 – Inwentaryzacja w układzie administracyjnym złó Ŝ surowców mineralnych z uwzgl ędnieniem elementów ochrony środowiska na obszarze gminy Malecho- wo, woj. koszali ńskie. Pomorski Urz ąd Wojewódzki Oddział w Słupsku. SĘDŁAK J., MATUSZEWSKI A., 1986 – Sprawozdanie z przeprowadzonych bada ń za zło- Ŝem kredy jeziornej w rejonie miejscowo ści Ł ącko, województwo słupskie. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOLCZAK E., 1975 – Sprawozdanie z wykonanych wierceń poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści: śydowo, Świ ęcianowo, Ratajki, Ma- słowice, Lejkowo, Wrze śnica, Sieciemin, Wiełrzno (obejmuj ących obszar byłego powiatu Sławno). Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRATEGIA rozwoju turystyki gminy Postomino do roku 2020. Praca zbiorowa. 2007 – Urz ąd Gminy Postomino. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STUPNICKA E., 1989 – Geologia regionalna Polski. Wyd. Geol., Warszawa. SYLWESTRZAK U., 1966 – Orzeczenie o wyst ępowaniu płytko zalegaj ącego zło Ŝa w ęgla brunatnego w rejonie Sulechowa, powiat Sławno. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa.

57 SYRNIK S., 1969 – Sprawozdanie (negatywne) z bada ń geologiczno-zwiadowczych wykonanych w powiecie Sławno. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZAPLI ŃSKI A., 1986 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za kruszywem naturalnym w gminie Darłowo, miejscowo ść : Darłowo, D ąbki, Porzecze, Domasławice, Krupy, Borzyszkowo, Sulimice, Cisowo, Barzowice. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZELEWICKA A., 1985 – Inwentaryzacja kopalin w gminie Postomino. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. UNIEJEWSKA M., NOSEK M., 1987 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Sławno (19). Inst. Geol., Warszawa. USTAWA z 27.04.2001 r. o odpadach (tekst jednolity z 2007 r.). Dziennik Ustaw z 5.03.2007 r., nr 39, poz. 251. WINIARZ L., 1956 – Dokumentacja geologiczno-technologiczna surowców ceramiki budowlanej cegielni „Zwyci ęstwo”, pow. Sławno. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WOLSKI J., 2007 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowców ilastych

Pie ńkowo II w kategorii C 1, gmina Postomino, powiat sławie ński. Zachodniopomorski Urz ąd Marszałkowski, Wydział Zamiejscowy w Koszalinie. WYSOKI ŃSKI L., (red.), 2007 – Zasady oceny przydatno ści gruntów spoistych Polski do budowy mineralnych barier izolacyjnych. Min. Środ., Warszawa. ZIARNEK K., PI ĄTKOWSKA D., (red.), 2008 – Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 w woj. zachodniopomorskim. Biuro Konserwacji Przyrody, Szczecin. ZIMNICKA-PLUSKOTA M., PI ĄTKOWSKA D., WIRASZKA P., PLUSKOTA P., 2002 – Waloryzacja przyrodnicza gminy Malechowo (operat generalny). Biuro Konserwacji Przyrody, Szczecin.