Səriyyə Müslümqızı Xocalıdan gələn var GUEST FROM KHOJALY Azərbaycan Respublikası Prezidentinin işlər idarəsi PREZİDENT KİTABXANASI 7 Ш "XOCALIDAN ONLAR HEÇ VAXT GƏLƏN VAR" BÖYÜMƏYƏCƏKLƏR "XOCALIDAN THEY WILL NEVER GƏLƏN VAR" GROW UP LAYİHƏ MÜƏLLİFİ LAYİHƏ MÜƏLLİFİ İlqar Qasımov İlqar Qasımov BİZİ YAŞADAN MÜƏLLİFİ VƏ TƏRTİBÇİ MÜƏLLİFİ VƏ TƏRTİBÇİ Səıiyyə Müslümqızı Səıiyyə Müslümqızı HƏSRƏTDİ REDAKTORLAR REDAKTOR Məmməd Nazimoğlu, Əsli Xəlilqızı Məmməd Nazimoğlu KOORDİNATORLAR KOORDİNATOR Könül Həsənova, Cəmilə Babayeva Mübariz Allahverdiyev TƏRCÜMƏÇİLƏR TƏRCÜMƏÇİLƏR Ədilə Ağabəyli (ingilis) OUR GRIEF Taleh Bulud (ingilis) Taleh Bulud (ingilis) Nənnin Abbasova (ingilis) Nicat Məmmədov (rus) KORREKTOR RƏSSAM Tamara Zeynallı Vaqif Ucatay DİZAYNER DİZAYNER Zaur Əliyev Tehran Gəncəliyev Rəşad Əhədov YIĞICI YIĞICI Aynur Balakişiyeva Sevinc IDEA Ilgar Gasimov IDEA AUTHOR AND DESIGNER Ilgar Gasimov Sariyya Muslumgizi AUTHOR AND DESIGNER EDITORS Sariyya Muslumgizi Mammad Nazimoghlu, Asly EDITORS Khalilgizi Mammad Nazimoghlu COORDINATORS COORDINATOR Konul Hasanova, Jamila Babayeva Mübariz Allahverdiyev ENGLISH TRANSLATORS ENGLISH TRANSLATORS Adila Agabeyli, Taleh Bulud Taleh Bulud, Narmin Abbasova RUSSIAN TRANSLATOR DESIGNER Nijat Mammadov Zaur Aliyev ARTIST Vagif Ucatay Rashad Ahadov DESIGNER COMPUTER OPERATOR Tehran Ganjaliyev Sevinj COMPUTER OPERATOR Aynur Balakishieva Səriyyə Müslümqızı Xocalıdan gələn var Guest from Khojaly dəcə, adi insani hisslərə malik istənilən kəs milliyyətindən ası­ lı olmayaraq həmin səsləri eşidib ən azımdan düşünmək məc­ TARİXİMİZİN QANLA YAZILMIŞ buriyyətində qalacaq. BİR PARÇASI Bu kitab Xocalı faciəsi qurbanlarının harayıdır. Ona görə ki, 16 U əvvəl baş vermiş faciəni törədənlə­ rin hələ də cəzasız qaldığını bir daha bəyanlayır. .. .Deyirlər zaman ən qüdrətli təbibdir. Bir də deyirlər za­ Bu kitab tariximizin qanla yazılmış bir parçasıdır. man ən ədalətli hakimdir. Amma hərdən fikirləşirəm ki, bu Bu kitab həm də torpaqlarımız uğurunda mübarizəyə bir fikirlər adi deyimdən uzağa getmir. Çünki, dünyanın reallığı, çağırışdır. həyatın sərt üzü tamam başqadır. Hər dəfə Xocalı faciəsini xatriayanda, ümumiyyətlə zaman barəsində söylənilən kə­ lamların həyatiliyinə şübhə ilə yanaşıram. Əgər zaman ən Azərbaycan Yolu Siyasi Hərəkatının qüdrətli təbibdirsə, bəs niyə bizim faciələrimiz, o faciələri­ Koordinasiya Şurasının sədri mizdə aldığımız yaralar qaysaq bağlamır? Əgər zaman ən İlqar Qasımov ədalətli hakimidirsə nə üçün belə bir cahanşümul ədalətsizlik hələ də meydan sulayır? Bəlkə də bu suallar kimin üçünsə banal, kimin üçünsə də romantik səslənir. Amma nə cür səs­ BLOODY PART OF OUR HISTORY lənməsindən asılı olmayaraq bu suallar hər bir azərbaycanlı­ nın içərisində var. Biz o sualları dərd kimi içimizdə yaşadırıq. Budur, Xocalı soyqırımının növbəti ildönümü gəlir. Ötən il­ ...It is said that time is a powerful doctor. It is also said that lər ərzində nə dəyişib? Biz faciəmizin salnaməsini yazıb dün­ time is most impartial judge. But sometimes I think that these yaya çatdıra biimişikmi? Rəhbərlik etdiyim Azərbaycan Yolu are just words. The reality is different. Every time when I Siyasi Hərəkatı həmin istiqamətdə bir sıra tədbirlərin keçirilmə­ remember Khojaly genocide, I doubt about the vitality of said sinə nail olub, rus və ingilis dillərində analoqu olmayan kitab­ lar nəşr etdirib və bu ağır işdə əslən Xocalıdan olan, soyqı­ words on time. I f time is powerful doctor, then why do not our rımı fiziki və mənəvi baxımdan yaşamış, anasını itirmiş Sə­ wounds skin over? I f time is impartial judge, then why does riyyə Müslümqızına və digərlərinə yardımçı olmağa çalışıb. such world-wide injustice exist? Maybe these questions would Mən bilirəm ki, dərdlərimizin xronikasını qələmə alan Səriyyə sound banal or romantic for someone. Notwithstanding, these xanım bu yazıları qələmə alarkən hansı sitəmləri yaşayır, han­ questions exist among Azerbaijanis. We immortalize these sı dərdlərin daşıyıcısına çevrilir. Mən bitirəm ki, bu zaman el arasında deyildiyi kimi, o dünyam görüb qayıdır. Hələ inişil questions as a big grief. Xocalıda qətlə yetirilmiş "Onlar heç vaxi böyüməyəcəklər" en­ The next anniversary o f Khojaly genocide comes. What have siklopedik kitabını çapa hazırlayarkən şəxsən mən insanın been changed during previous years? Were we able to spread belə faciələrə dözümü qarşısında baş əydim. Kitabın nəşrin­ the chronicle of our tragedy? Political Movement Azerbaijan dən sonra xeyli sayda insanlar, təşkilatlar onu təkrar çap et­ mək üçün müraciətlər etdilər. Mən onlara dedim: "Allahı se- Way, which is lead by me, held several events in this direction, vərsiz, gedin nə qədər istəyirsiniz çap eləyin, dünyanın hər published several books in Russian and English languages and yerinə yayın, bütün imkanlarınızdan istifadə edin və unutma­ Sariyya Muslumgizi who is from Khojaly and witnessed Khojaly yaq ki, bu bizim milli faciəmizdir" genocide and lost her mother in this tragedy, helped us in this Bu i/ biz həmin faciə salnaməsinə qətlə yetirilmş qadınla­ rı da əlavə etmişik. Vərəqlədiyiniz kitab hər bir azərbaycanlı­ direction financially and morally. I know that what agony felt nın evində olmalıdır. Şəxsən mən belə düşünürəm. Həm də Sariyya khanim when she wrote this book. I understand her o fikirdəyəm ki, hər bir azərbaycanlı öz faciələr salnaməsinə grief. I know that as it is said among people "she died twice imza atıb onu dünyaya çatdırmalıdır. when she wrote this book". Last year when she wrote book Dünya bilməlidir ki, bu kitab ötən əsrin ən dəhşətli faciə­ lərindən biri barədədir. "Khojaly is not dead" about the people died in Khojaly, I bowed Bu kitabın səhifələrindən qopan hayqırtı və fəryad səsləri­ in front o f her patient. After publishing the book, many people, 'BİZİ YAŞADAN HƏSRƏTDİ‘ ni eşitmək üçün yalnız azərbaycanlı otmaq da gərək deyil. Sa- -4- Səriyyə Müslümqızı Xocalıdan gələn var Guest from Khojaly organizations asked her for re-publishing o f that book. I said them: "If you want you can publish it and spread throughout the NlYƏ SUSURSUNUZ, BAŞINIZA DÖNÜM? world. Do not forget this is our national tragedy". This year, we added the tragedy o f women died in that geno­ ...Yenə onlarla baş-başayam. Bu dəfə mən danışıram, cide. All Azerbaijanis should have this book at home. This is my onlar qulaq asırlar. Mən ürəyim! boşaldıram, onlar susurlar. own opinion. And I think that every Azerbaijani should spread Onlar həmişə susacaqlar. Şəkillərdən mənə san boylanan ta­ nış üzlərə, baxışlara baxıb sanki onların səslərini eşidirəm. this book throughout the world-. Uzun, ağ paltarlı anam lal baxışlarla məni süzür. Bu səslər­ The world must know that this book is about one o f the most də heyrət, təəccüb, haray və fəryad var. terrible tragedies o f last century. ...Onlar insanın insana qarşı qəddarlığına heyrətlənirlər. It is not necessary to be Azerbaijani to understand the cry o f ...Onlar Tanrının onlara yazdığı qismətə və taleyə təəccüb­ lənirlər. those people. Every men not depending o f their nationality ...Qara damlarda yaşayan xocalıların nə bir əyin-başı, nə should understand their grief their sorrow, should hear their də qarın dolusu yeməyə çörəkləri varmış... cry if they have any feeling. ...Onlar səslərinin dünaya çatmadıqlarını bilib haray çəkir­ This is the cty o f Khojaly victims. lər. ...Onlar gələcək nəsilləri düşmən məkrindən və qanişənli­ But those who committed this crime 16 years before still go yindən xəbərdar etmək üçün fəryad qoparırlar. unpunished. ...Mən bu şəkillərə, bu şəkillərdəki susqun və dolu göz­ This book is bloody part o f our history. lərə baxıb için-için ağlayıram. Çünki, onlar mənim başıma sıcal çəkən, əhvalımı xəbər alan, bir gün görməyəndə darıxan adamlardı. ..Və indi gör ne­ The Political Movement “Way of Azerbaijan ” çə illərin həsrətlisiyik. Əlimi hey uzatsam da, nə onlara, nə The chief of the Coordination Council də anama çatmır. Ilgar Gasimov Onlar ömürləri və arzuları yarıda qırılmış Xocalı qadınlari­ di. Onlar Tanrının ən günahsız bəndələridi. Amma nədən bu günahsız bəndələr bir gecədə ən kömək­ siz bəndələrə çevrildilər? ...Və özümdən asılı olmayaraq mən bu sualı insanlara yox, göylərə ünvanlayıram. Bu qədər də dərd olarmı? Məgər Tan­ rının qəzəbinə tuş gələcək hansı günah işimiz var ki, indi öz əcəli Hə dünyadan köçən, qəbrinin yeri bəlli olmayan xocalı qadını xoşbəxt insan sayılır? ...Mən için-için ağlayıb bu şəkillərə sığal çəkirəm. Sanıram ki, əllərim onların saçlarında, qaşlarında, üz-gözlərində gəzi- nir. Mən də bununla təskinlik tapıram. Yox, bu kəlməni yan­ lış işlətdim, təskinlik tapmıram, özüm özümə təskinlik verirəm. Fikirləşirəm ki, nə vaxtsa onları görəcəyəm, hal-əhval edəcə­ yəm, qucaqlayıb bağrıma basacağam və soruşacam: bu qə­ dər vaxtı haradaydınız belə, a tifaqı dağılmışlar, ay evi yan­ dırılmışlar, ay gülləyə tuş gəlmişlər, ay məzarı itkin düşmüş­ lər? Bəs demirsiz bu ayrılığa dözməyənlər var? Bəs harada­ sınız, ay qadasını aldıqlarım?. Ananın da məzarına əl çat- mazmı? Gül düzülməzmi? Və sonra onlar başlarına gələnləri mənə danışacaqlar. Mən OUR GRIEF -6- Səriyyə Müslümqızı Xocalıdan gələn var Guest from Khojaly də onların söylədiklərini göz yaşlan içərisində vərəqlərə köçü­ There are the people who once sleeked my hair, who once rüb başdan-başa dərd, qüssəylə, təkcə anamın deyil, neçə- took care o f me, who once missed me very much. No I miss neçə anaların faciəsi Hə dolu bu kitabı yazacağam... Hələlik isə yazı masamın üzərində bizik: qətlə yetirilmiş, it­ them. I try to reach them, to my mother. But it is useless. kin düşmüş, öldüsü-qaldısı