PROGRAM

USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Z TERENU GMINY DOROHUSK

na lata 2011 - 2032

ZLECENIODAWCA: Gmina Dorohusk

WYKONAWCA: ZAKŁAD USŁUGOWO-HANDLOWY „CHEMIX” mgr Jerzy Mysiak - usługi z ochrony środowiska 21-100 Lubartów ul. Cicha 7/6 tel/fax : (081) 8553257, t k - 604453433

Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

SPIS TRE ŚCI

1. Wst ęp ...... 3 1.1. Ogólna charakterystyka Gminy ...... 4 1.2. Cele i zadania programu ...... 6 2. Charakterystyka wyrobów zawieraj ących azbest i ich wpływ na zdrowie człowieka .. 6 2.1. Wyst ępowanie i zastosowanie azbestu ...... 7 2.2. Wpływ azbestu na zdrowie człowieka ...... 7 2.3. Bezpieczne post ępowanie z wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest ...... 9 2.3.1. U Ŝytkowanie wyrobów zawieraj ących azbest ...... 10 2.3.2. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest ...... 10 2.3.3. Unieszkodliwianie odpadów zawieraj ących azbest ...... 11 2.3.4. PROCEDURY dotycz ące post ępowania z wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest ...... 12 2.3.5. Obowi ązki wła ścicieli wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest, oraz firm demonta Ŝowych i transportowych ...... 12 3. Akty prawne w zakresie u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest.... 24 3.1. Ustawy i rozporz ądzenia ...... 24 3.2. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu (POKzA) ...... 28 3.3. Zadania samorz ądu gminnego w zakresie usuwania azbestu...... 28 4. Aktualny stan gospodarowania wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest ( Diagnoza stanu)...... 28 4.1. Inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest ( Rodzaj, stan, ilo ść i miejsca wyst ępowania ) ...... 29 4.2. Ocena stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ...... 32 4.3. Analiza aktualnego stanu u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest32 5. Plan usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ...... 35 5.1. Harmonogram realizacji celów i zada ń programu ...... 36 5.2. Szacunkowe koszty realizacji programu ...... 37 5.3. Źródła finansowania programu ...... 40 6. Organizacja usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ...... 41 6.1. Zarz ądzanie programem ...... 44 6.2 Sposób monitoringu i ocena wdra Ŝania programu ...... 45 SPIS ZAŁ ĄCZNIKÓW ...... 47 SPIS TABEL ...... 47 SPIS RYCIN ...... 47

2 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

1. Wst ęp

Opracowanie programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest stanowi jedno z zada ń samorz ądu gminnego okre ślonych w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu”(POKzA) przyj ętym w drodze uchwały przez Rad ę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 lipca 2009 r. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest stanowi w ostatnich latach priorytet w walce z odpadami niebezpiecznymi ze wzgl ędu na zagro Ŝenie zdrowia ludzi i ochron ę środowiska. Okres usuni ęcia wyrobów azbestowych na terytorium Polski okre ślono do roku 2032. Niniejszy „Program...” opracowano mi ędzy innymi na podstawie "Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla terenu województwa lubelskiego". z uwzgl ędnieniem wytycznych zawartych w „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu”(POKzA) oraz na podstawie wytycznych Samorz ądu Województwa Lubelskiego dotycz ących uczestnictwa Gminy w pilota Ŝowym projekcie zagospodarowania odpadów azbestowych w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy.

Posiadanie przez gmin ę programu usuwania azbestu jest wypełnieniem jednego z podstawowych wymaga ń przy ubieganiu si ę o finansowe wsparcie wdro Ŝenia projektów w zakresie unieszkodliwiania niebezpiecznych odpadów azbestowych na terenie gminy. „Program usuwania azbestu...” utworzony jest z trzech etapów - etap przygotowania - tworzenie bazy danych, inwentaryzacja, rozdziały 1-4, - etap opracowania planu - okre ślenie celów i dróg realizacji rozdział 5, - etap wdro Ŝenia planu - odpowiedzialno ść osób i monitoring rozdział 6,

W „Programie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest ...” zawarto podstawowe informacje na temat azbestu, kierunkach zastosowania wyrobów azbestowych oraz jego wpływie na zdrowie człowieka. Przedstawiono szacunkowy koszt usuni ęcia tych wyrobów. „Program...” ma na celu równie Ŝ zapoznanie z przepisami prawnymi dotycz ącymi post ępowania przy u Ŝytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz wynikaj ącymi z nich procedurami aby unikn ąć sytuacji np. niewła ściwego ich demonta Ŝu a tym samym zagro Ŝenia zdrowia ludzkiego. W „Programie...” wskazano tak Ŝe mo Ŝliwo ści pozyskania środków na usuwanie wyrobów azbestowych. W opracowaniu zawarto równie Ŝ harmonogram najwa Ŝniejszych zada ń do realizacji w rozbiciu na poszczególne lata. Po kilku latach obowi ązywania „Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Dorohusk ” zostanie poddany aktualizacji: o obowi ązuj ące przepisy, nowe dane do inwentaryzacji dotycz ące ilo ści wyrobów azbestowych wyst ępuj ących na terenie gminy, mo Ŝliwo ści pozyskania funduszy, o efekty wdro Ŝenia programu krótkoterminowego, o realizacj ę programu edukacji społecze ństwa i oceny wdra Ŝania monitoringu.

Azbest zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” (Dz.U.08.25.150 – tekst jednolity.) jest substancj ą stwarzaj ącą szczególne zagro Ŝenie dla środowiska (Art.160, ust 2). Dalej w Art. 161 ust. 1 oraz Art 162 w/w ustawy stanowi, Ŝe substancje stwarzaj ące szczególne zagro Ŝenie dla środowiska powinny by ć wykorzystywane, przemieszczane, i eliminowane przy zachowaniu szczególnych środków ostro Ŝno ści. Wykorzystywane substancje stwarzaj ące szczególne zagro Ŝenie dla środowiska podlegaj ą sukcesywnej eliminacji. Maj ąc na wzgl ędzie wielk ą ilo ść wyrobów azbestowych, problemy

3 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie organizacyjne, brak miejsca na składowiskach i koszt ich utylizacji okres usuni ęcia wyrobów azbestowych na terytorium Polski okre ślono do roku 2032. Wykorzystuj ący wyroby azbestowe ma obowi ązek do dokumentowania rodzaju, ilo ści i miejsc ich wyst ępowania oraz sposobu ich eliminowania. Na terenie gminy wyrobami zawieraj ącymi azbest zwykle s ą wyroby azbestowo-cementowe do pokrycia dachów. Osoba fizyczna nie b ędąca przedsi ębiorc ą przedstawia wójtowi w formie uproszczonej informacj ę o posiadanych wyrobach zawieraj ących azbest. Gmina natomiast zbilansowane dane o azbe ście okresowo przedkłada do Urzędu Marszałkowskiego do bazy danych. Sposób post ępowania z eliminowanymi wyrobami zawieraj ącymi azbest okre ślaj ą przepisy ustawy o odpadach. (Dz.U.2010.185.1243– tekst jednolity). W artykułach 14 i 15 dla osi ągni ęcia celów zało Ŝonych w polityce ekologicznej pa ństwa, nakazano opracowanie planów gospodarki odpadami. Okre ślono zawarto ść tre ści planu, jego zgodno ść z planem gospodarki odpadami wy Ŝszego szczebla ( w tym odpadami niebezpiecznymi ). Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 maja 2002 roku przyj ęła "Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski". Utracił on jednak moc prawn ą po uchwaleniu przez Rad ę Ministrów w dniu 14 lipca 2009 r. „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu”(POKzA) Program ten obejmuje okres do 2032 roku. Realizacja zada ń przewidzianych w tym "Programie .." wymaga zaanga Ŝowania administracji publicznej i ró Ŝnych instytucji działaj ących na poziomach: centralnym, wojewódzkim i lokalnym: (samorz ąd powiatowy i gminny). Gminny program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest opracowano w zgodno ści z „Programem usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla terenu województwa lubelskiego” z listopada 2008 roku oraz na podstawie wytycznych Samorz ądu Województwa Lubelskiego dotycz ących uczestnictwa Gminy w pilota Ŝowym projekcie zagospodarowania odpadów azbestowych w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy.

1.1. Ogólna charakterystyka Gminy

Gmina Dorohusk jest jedn ą z pi ętnastu gmin powiatu chełmskiego. Poło Ŝona jest we wschodniej cz ęś ci powiatu i województwa lubelskiego. Gmina graniczy z gminami Dubienka i śmud ź (od południa), Kamie ń, Chełm (od zachodu) oraz Ruda Huta (od północy). Od wschodu jest granic ą Polski , na rzece Bug graniczy z Ukrain ą. Jest to zarazem wschodnia granica Unii Europejskiej.

Siedziba władz gminy to miejscowo ść Dorohusk . Liczba sołectw 26, liczba miejscowo ści 33. Są to: Barbarówka, Berdyszcze, Brze źno, Dobryłówka, Dorohusk-Osada, Dorohusk-Wie ś, Husynne, Kępa-Kolonia, Kolemczyce, Kroczyn, Ladeniska, Ludwinów, Majdan Skordiowski, Michałówka, Mo ściska, Myszkowiec, Okopy, Okopy-Kolonia, Olenówka, Ostrów, Pogranicze, Puszki, Rozkosz, Skordiów, Stefanów, Świer Ŝe, (Świer Ŝe I i Świer Ŝe II), Teosin, Turka, Wólka Okopska, Zalasocze, Zamie ście, Zanowinie.

Teren gminy Dorohusk jest do ść rzadko zaludniony. Ilo ść ludno ści według danych z 30 wrze śnia 2009 ( źródło - Pa ństwowa Komisja Wyborcza), gmin ę zamieszkiwało 6947 osób. Średnia g ęsto ść zaludnienia w gminie wynosi 36,1 osób/km² przy średniej g ęsto ści zaludnienia w województwie wynosz ącej 86 osób/km², oraz 43 osoby/km 2 w powiecie chełmskim (w kraju – 122 osoby). Powierzchnia powiatu chełmskiego wynosi 1 885 km 2, w tym gminy Dorohusk 192,42 km 2, co stanowi około 10,21 % powierzchni powiatu i około 0,77 % powierzchni województwa lubelskiego.

4 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Rycina nr 1 Poło Ŝenie gminy Dorohusk w województwie lubelskim

Na terenie gminy dominuj ą u Ŝytki rolne zajmuj ące 13 392 ha czyli 68% powierzchni gminy, z czego grunty orne zajmuj ą 6 972 ha, u Ŝytki zielone 6 308 ha, sady 112 ha. U Ŝytki le śne w gminie wynosz ą 17% tj 3174 ha. Natomiast wody powierzchniowe zajmuj ą 537 ha (2,8%), w tym zbiornik retencyjny w Husynnem -112 ha. Nieu Ŝytki, drogi, zabudowa mieszkalna i przemysłowa, inne tereny, stanowi obszar 1142 ha.

Gmina leŜy przy drodze krajowej nr 12 Pozna ń – Kijów w kierunku wschód-zachód i w kierunku północ-południe przy drodze wojewódzkiej nr 816 Terespol – Sławatycze – Włodawa - Zosin. Przez Dorohusk przebiega równie Ŝ kolejowy szlak komunikacyjny Gdynia – Warszawa – Lublin – Dorohusk – Jagodin – Kowel – Odessa, ł ącz ąca Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Analizowany w niniejszym dokumencie teren poło Ŝony jest w odległo ści ok. 95 km od Lublina oraz 25 km od Chełma.

Dorohusk to wa Ŝne mi ędzynarodowe przej ście kolejowe i drogowe. Wprawdzie gmina ma charakter rolniczy, ale o bycie jej mieszka ńców w znacznej mierze decyduje jej przygraniczne poło Ŝenie. Przemysł zró Ŝnicowany, ukierunkowany głównie na współprac ę z Ukrain ą, zlokalizowany głównie w miejscowo ści Brze źno. Przyszło ść gminy kształtuje nie tylko przej ście graniczne na Bugu, ale te Ŝ turystyka krajoznawcza i agroturystyka. Unikalnym w skali europejskiej atutem gminy s ą torfowiska w ęglanowe - siedlisko 51 gatunków ptaków (torfowiska Brze źno i Rozkosz tworz ą rezerwaty przyrody).

5 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

1.2. Cele i zadania programu

Nadrz ędnym długoterminowym celem " Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Dorohusk” jest: ochrona ludności i środowiska poprzez usuni ęcie i unieszkodliwienie wyrobów zawieraj ących azbest, a zatem:

Wyeliminowanie spowodowanych azbestem negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców gminy oraz likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko.

Celem programu jest: − spowodowanie oczyszczenia terenu gminy z azbestu oraz usuni ęcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawieraj ących azbest, − wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców spowodowanych azbestem , − spowodowanie likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w okre ślonym czasie do spełnienia nakazów ochrony środowiska, − stworzenie odpowiednich warunków do wdro Ŝenia przepisów prawnych: ustaw i rozporz ądze ń oraz norm post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest .

Zadaniem programu jest: okre ślenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawieraj ących azbest.

W programie zawarte zostały: - ilo ści wyrobów oraz ich rozmieszczenie na terenie gminy w poszczególnych miejscowo ściach,( inwentaryzacja) - ocena stanu i mo Ŝliwo ści dalszego bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów z azbestem, - opracowanie Planu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, - okre ślenie celów o ró Ŝnych terminach realizacji, - opracowanie harmonogramu realizacji Planu - koszty zwi ązane z utylizacj ą wyrobów azbestowych, - sposób monitoringu i oceny wdra Ŝania planu,

2. Charakterystyka wyrobów zawieraj ących azbest i ich wpływ na zdrowie człowieka

W Polsce od wielu lat stosowano azbest w ró Ŝnych dziedzinach gospodarki do wielu wyrobów, i do dzi ś te wyroby s ą u Ŝytkowane. Jednak w latach 1980-1985 w trakcie bada ń stwierdzono gro źne dla zdrowia człowieka oddziaływanie azbestu. Pojawiły si ę choroby, szczególnie nowotwory płuc wywołane przez drobne pyłki azbestu. Umiejscowione w płucach człowieka dra Ŝni ą ścianki powoduj ąc trwały stan zapalny prowadz ący w ko ńcu do stanu nowotworowego p ęcherzyków płucnych. Problem z azbestem wywołał zakaz jego stosowania i potrzeb ę usuni ęcia ju Ŝ wyprodukowanych wyrobów zawieraj ących azbest. Niniejszy „Program” organizuje bezpieczne usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów azbestowych.

6 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

2.1. Wyst ępowanie i zastosowanie azbestu

Wyroby zawieraj ące azbest znalazły szerokie zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym do pokrycia dachów, w przemy śle, do wykonywania rur wodoci ągowych, i w innych dziedzinach. Azbest jest nazw ą handlow ą grupy minerałów włóknistych, które pod wzgl ędem chemicznym s ą uwodnionymi krzemianami magnezu, Ŝelaza, wapnia i sodu. Wzory chemiczne głównych rodzajów azbestu przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: • chryzotyl Mg 6[(OH) 8Si 4O10 ] • krokidolit Na 7 Fe 3 Fe 7[(OH)Si 4O11 ]2 • amozyt (Fe,Mg) 7[(OH)Si 4O11 ]2 • antofyllit (Mg, Fe) 7[(OH)Si 4O11 ]2 • tremolit Ca 2Mg 5[(OH) 2Si 4O11 ]2 • aktynolit Ca 2/Mg[(OH)Si 4O11 ]2

Azbest to ogólna nazwa minerałów z grupy amfiboli i serpentynów. Jest minerałem posiadaj ącym włóknist ą struktur ę. Cech ą charakterystyczn ą włókien azbestowych jest mo Ŝliwo ść rozszczepiania si ę włókien na coraz mniejsze, oraz to, Ŝe jest niepalny. Wła ściwo ści te wykorzystywano m. in. do wyrobu knotów świec, niepalnego papieru czy te Ŝ wyrobów tekstylnych. Prawdziwy przełom w stosowaniu azbestu nast ąpił w latach sze ść dziesi ątych ubiegłego stulecia. Wtedy to odkryto we Włoszech nowe zło Ŝa chryzotylu i tremolitu. Pocz ątkowo zastosowanie azbestu ograniczało si ę do wyrobów niepalnej papy, zwłaszcza, gdy plag ą były po Ŝary budynków. Prawdziwym przebojem azbest stał si ę za spraw ą silników parowych. Zacz ęto go stosowa ć jako ró Ŝnego rodzaju izolacje kotłów, jak równie Ŝ odprowadzaj ących par ę rur, tutaj spore znaczenie miał przemysł stoczniowy. Du Ŝe znaczenie miało równie Ŝ stosowanie go jako surowca do produkcji wyrobów włókienniczych, prz ędzy, sznurów, szczeliw, oraz w motoryzacji w postaci klocków hamulcowych, tarcz sprz ęgłowych itp. Szacuje si ę, Ŝe wyprodukowano w sumie około 5 tysi ęcy rodzajów produktów zawieraj ących w swoim składzie azbest. Wyst ępuj ący w gminie azbest zastosowany jest w budownictwie do pokry ć dachowych na budynkach mieszkalnych i gospodarczych, znany pod nazw ą- eternit.. Azbest uŜyty został powszechnie do produkcji płyt azbestowo cementowych. Wyroby azbestowe twarde to: - płyty azbestowo-cementowe faliste, - płyty azbestowo-cementowe płaskie,

2.2. Wpływ azbestu na zdrowie człowieka

W lata 80-tych XX-go wieku stwierdzono, Ŝe oprócz niezaprzeczalnych pozytywnych wła ściwo ści azbestu istniej ą równie Ŝ jego negatywne strony. Wi ąŜ e si ę to przede wszystkim z włóknist ą struktur ą tego minerału. Potwierdzone zostało rakotwórcze działanie włókien azbestu na organizmy Ŝywe. Chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie s ą uwalniane do powietrza i nie wyst ępuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowi ą zagro Ŝenia dla zdrowia. Na wyst ępowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworz ących go

7 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie włókien i ich st ęŜ enie oraz czas trwania nara Ŝenia. Biologiczna agresywno ść pyłu azbestowego jest zale Ŝna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy zatrzymaniu w płucach, jak równie Ŝ od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Istotne znaczenie ma tu ich średnica. Wykazano, Ŝe włókna cienkie – o średnicy poni Ŝej 3 m przenoszone s ą łatwiej i to one odkładaj ą si ę w ko ńcowych odcinkach dróg oddechowych podczas gdy włókna grube – o średnicy powy Ŝej 5 m zatrzymuj ą si ę w górnej cz ęś ci układu oddechowego. Skr ęcone włókna chryzotylu o du Ŝej średnicy, maj ą tendencj ę do zatrzymywania si ę wy Ŝej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwo ści ą przenikaj ących do obwodowych cz ęś ci płuc. Najwi ększe zagro Ŝenie dla organizmu ludzkiego stanowi ą włókna respirabilne, to znaczy takie, które mog ą wyst ępowa ć w trwałej postaci w powietrzu i przedostawa ć si ę z wdychanym powietrzem do p ęcherzyków płucnych. S ą one dłu Ŝsze od 5 mikrometrów, maj ą grubo ść mniejsz ą od 3 mikrometrów, a stosunek długo ści włókna do jego grubo ści nie jest mniejszy ni Ŝ 3:1. Ze wzgl ędu na to, Ŝe włókna azbestu chryzotylowego s ą łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego oraz Ŝe s ą tak Ŝe skuteczniej usuwane z płuc, nios ą ze sob ą mniejsze ryzyko zdrowotne w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych, gro źniejszymi dla człowieka w kontakcie z azbestem.

Mimo istnienia normatywów higienicznych dla st ęŜ enia włókien azbestu w powietrzu nie mo Ŝna okre śli ć dawki progowej pyłu dla działania rakotwórczego azbestu. Nara Ŝenie zawodowe na pył azbestowy mo Ŝe by ć przyczyn ą nast ępuj ących chorób układu oddechowego: – pylica azbestowa (azbestoza), – łagodne zmiany opłucnowe, – rak płuc (najpowszechniejszy nowotwór zło śliwy, powodowany przez azbest), – mi ędzybłoniak opłucnej i otrzewnej, nowotwory o wysokiej zło śliwo ści.

Przy nara Ŝeniu na pył azbestowy powstały z pokry ć dachowych, głównym skutkiem zdrowotnym, który nale Ŝy bra ć pod uwag ę jest mi ędzybłoniak opłucnej i otrzewnej. Przy zwi ększonym poziomie ekspozycji na azbest, mo Ŝe by ć obserwowany równie Ŝ wzrost ryzyka zachorowalno ści na raka płuc. Zakrojone na szerok ą skal ę badania przypadków mi ędzybłoniaka oraz trendów zapadalno ści, wykazały zwi ększon ą ich cz ęsto ść w rejonach kopal ń i zakładów przetwórstwa azbestu oraz w miastach. Nowotwory te wykazuj ą stopniowy przyrost, rocznie około 10%. Oficjalna statystyka w Polsce wykazuje około 120 przypadków zgonów rocznie, z powodu mi ędzybłoniaka opłucnej. W latach 1976-96 rozpoznano w Polsce 1314 przypadków azbestozy płuc. Jest to pylica płuc powstała wskutek wdychania kurzu zawieraj ącego drobiny azbestu. Bior ąc pod uwag ę fakt, Ŝe okres rozwoju nowotworów zwi ązanych z działaniem azbestu mo Ŝe trwa ć ponad 30 lat oraz niedostateczn ą wykrywalno ść -dawniej i obecnie- chorób zwi ązanych z nara Ŝeniem na azbest, mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe cz ęsto ść rozpozna ń będzie w przyszło ści wzrasta ć. Na przykład we Francji, gdzie badania prowadzi się na wi ększ ą skal ę, stwierdzono, Ŝe nowotwór opłucnej atakuje od 400 do 600 osób rocznie. Dopuszczalne st ęŜ enie pyłu azbestu w powietrzu atmosferycznym w Polsce wynosi 1000 włókien/m3 powietrza w pomiarach 24-godzinnych. Przeprowadzone badania kontrolne środowiskowych st ęŜ eń włókien azbestu w aglomeracjach wielkomiejskich wykazały najwy Ŝsze, ponadnormatywne st ęŜ enia przy w ęzłach komunikacyjnych zlokalizowanych w Warszawie, Katowicach i Łodzi. Efektem nara Ŝenia komunalnego na azbest jest wzrost wyst ępowania zmian opłucnowych, szczególnie uwapnionych zmian opłucnej oraz zwi ększone ryzyko mi ędzbłoniaka opłucnej. Nie ma w Polsce dokładnych danych dotycz ących liczby osób, w

8 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie przeszło ści nara Ŝonych zawodowo, oraz w przeszło ści i obecnie nara Ŝonych środowiskowo. Nadal istnieje ska Ŝenie środowiska pyłem azbestu, pochodz ącym z tak zwanych „dzikich wysypisk odpadów” – szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Nadal ma miejsce pylenie – w coraz wi ększym stopniu – z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. W naszym rejonie najwi ększe zagro Ŝenie azbestem wyst ąpiło w byłych zakładach, które wykorzystywały azbest w produkcji (tj. Lubelskiego Zakładu Eternitu w Lublinie oraz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Parczewie). Pracownicy z tych zakładów obj ęci s ą programem bada ń profilaktycznych i uprawnieni s ą do odpowiednich świadcze ń okre ślonych w ustawie o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest. Program ten skierowany jest do byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu. Powołane zostały specjalne o środki przeprowadzaj ące badania profilaktyczne. Teren województwa lubelskiego przynale Ŝy do Wojewódzkiego O środka Medycyny Pracy w Lublinie. W ramach tego programu prowadzony jest tzw. Centralny Rejestr Zawodowo Nara Ŝonych na Azbest, który umo Ŝliwia monitorowanie skutków zdrowotnych nara Ŝenia i rozwoju zmian w układzie oddechowym.

Reasumuj ąc nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe azbest ten o najdrobniejszych włóknach szkodzi człowiekowi na układ oddechowy. Natomiast nie ma dowodów świadcz ących o tym, Ŝe azbest spo Ŝyty w wodzie jest szkodliwy dla zdrowia. Jest to stanowisko Pa ństwowego Zakładu Higieny z dnia 30.06.20007). źródło: 1. prof. dr hab. med. N.Szeszenia-Dąbrowska: „Azbest a zdrowie człowieka” Materiał dydaktyczny na kurs specjalistyczny „Bezpieczne post ępowanie z azbestem i materiałami zawieraj ącymi azbest”, Kraków, 2003.

2.3. Bezpieczne post ępowanie z wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest

Powa Ŝny niepokój musi budzi ć fakt, Ŝe obecnie nieodpowiednie usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawieraj ących azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwi ększa tylko zagro Ŝenie pyłem azbestowym dla mieszka ńców gminy. Usuni ęcie tych zagro Ŝeń będzie wymagało rzetelnej informacji o sposobie unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest. Głównym celem informowania o ryzyku jest dostarczenie informacji o zagro Ŝeniu osobom i społeczno ściom nara Ŝonym na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe zgodnie z zasadami wynikaj ącymi z odpowiednich przepisów prawnych. Uzyskane informacje stanowi ą podstaw ę do opracowywania ró Ŝnych wariantów strategii zmniejszania ryzyka, które będą brane pod uwag ę przy podejmowaniu decyzji dotycz ących ich wdra Ŝania. Proces informowania i rzetelno ści przekazywanej informacji zale Ŝą zarówno od poziomu merytorycznego, mo Ŝliwo ści i umiej ętno ści oceny oszacowania ryzyka, jak i od polityki informacyjnej, jak ą prowadz ą media współpracuj ące ze specjalistami oceniaj ącymi zagro Ŝenie, itp.

Metody bezpiecznego post ępowania z azbestem i z wyrobami zawieraj ącymi azbest, pocz ąwszy od eksploatacji tych wyrobów poprzez usuwanie, transport i składowanie, okre ślone s ą poprzez obowi ązuj ące w Polsce przepisy prawne (patrz. rozdz. 3-Akty Prawne). Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społ. z dnia 2 kwietnia 2004 r w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.71.649)

9 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

2.3.1. U Ŝytkowanie wyrobów zawieraj ących azbest

Bezpieczne u Ŝytkowanie płyt azbestowo-cementowych (eternitu) uwarunkowane jest, oprócz czynnika czasu u Ŝytkowania, tak Ŝe wła ściwym ich zabezpieczeniem. Znane s ą dwie metody zabezpieczania wyrobów z azbestem: - obudowanie innym bezpiecznym materiałem - pokrycie powłok ą farby olejnej lub Ŝywicznej,

Pierwsza metoda polega na odizolowaniu wyrobów zawieraj ących azbest od otoczenia poprzez obudowanie ich pyłoszczeln ą przegrod ą wykonan ą np. ze sklejki lub płyt gipsowych. Natomiast w drugiej metodzie stosuje si ę pokrycie powierzchni tych wyrobów specjalnymi substancjami impregnuj ącymi uniemo Ŝliwiaj ącymi kruszenie si ę azbestu lub błonotwórczymi, które tworz ą na powierzchni materiału warstwę uniemo Ŝliwiaj ącą odłamywanie si ę zewn ętrznych cz ąstek wyrobu. Nale Ŝy nadmieni ć, Ŝe czynnikiem negatywnie wpływaj ącym na obecny stan wyrobów azbestowych (pokry ć dachowych i elewacji) był ich nieprawidłowy monta Ŝ (dotyczy to głównie terenów wiejskich), powoduj ący p ękanie płyt oraz ich odkształcanie. Dodatkowym czynnikiem jest nieprzestrzeganie terminów konserwacji, a nawet całkowity brak konserwacji. Czas u Ŝytkowania płyt azbestowo-cementowych (prawidłowo zało Ŝonych i zamontowanych, pomalowanych farb ą akrylow ą i konserwowanych co 5-7 lat) okre ślony został na 30 lat. W Polsce wiele wyrobów jest u Ŝytkowanych średnio od 20 do 50 lat.

2.3.2. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest

Najwi ększe zagro Ŝenie emisji szkodliwych dla zdrowia człowieka włókien azbestowych stwarza proces usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Prace zwi ązane z usuwaniem azbestu musz ą by ć prowadzone w taki sposób, aby wyeliminowa ć lub zminimalizowa ć uwalnianie si ę azbestu do środowiska, tak aby nie zostały przekroczone dopuszczalne warto ści st ęŜ eń włókien azbestowych w powietrzu. (najwy Ŝsze dopuszczalne st ęŜ enie wynosi 0,1 włókna/cm 3.Prace przy usuwaniu azbestu mog ą przeprowadza ć przedsi ębiorcy posiadaj ący decyzj ę starosty na prowadzenie tego typu prac. Wymagania w zakresie usuwania tych wyrobów okre ślone zostały szczegółowo w odpowiednich rozporz ądzeniach (Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społ. z dnia 2 kwietnia 2004 r w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.71.649). Prace przy usuwaniu azbestu mog ą prowadzi ć jedynie wykonawcy posiadaj ący niezb ędne wyposa Ŝenie techniczne i odpowiednio przeszkolonych pracowników. Podczas prac maj ących na celu napraw ę lub usuni ęcie wyrobów zawieraj ących azbest wykonawca zobowi ązany jest do umieszczenia tablic ostrzegawczych o rodzaju prowadzonych prac, odgrodzenia terenu prac oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych w celu zmniejszenia emisji włókien azbestu. Istotne jest tak Ŝe takie prowadzenie prac, aby wyroby azbestowe usuwane były w cało ści, unikaj ąc ich połamania. Przy wykonywaniu takich prac konieczne jest tak Ŝe stosowanie przez pracowników odpowiedniej odzie Ŝy ochronnej i sprz ętu zabezpieczaj ącego układ oddechowy.

10 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

2.3.3. Unieszkodliwianie odpadów zawieraj ących azbest

Jedyn ą jak dotychczas- metod ą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest ich składowanie. Odpady azbestowe mog ą by ć deponowane jedynie na składowiskach odpadów niebezpiecznych przeznaczonych wył ącznie do składowania odpadów azbestowych, na wydzielonych cz ęś ciach składowisk odpadów niebezpiecznych oraz na wydzielonych cz ęś ciach składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne pod warunkiem, Ŝe spełnione zostały warunki techniczne dotycz ące bezpiecznego składowania odpadów azbestowych. Jedynie odpady azbestowe o kodach 17 06 01* i 17 06 05* pochodz ące z budowy, remontu i demonta Ŝu obiektów budowlanych i infrastruktury drogowej mog ą by ć składowane na składowiskach zlokalizowanych w specjalnie wykonanych zagł ębieniach terenu z zabezpieczonymi ścianami bocznymi. Trwaj ą prace badawcze nad opracowaniem metody termicznego unieszkodliwiania odpadów z azbestem. Pierwsze próby unieszkodliwiania azbestu wypadły pomy ślnie.

Na mocy ustale ń z negocjacji akcesyjnych z UE istniej ące składowiska, które nie spełniaj ą wymaga ń dyrektywy powinny by ć zmodernizowane najpó źniej do 1 lipca 2012 r. Nowe składowiska odpadów azbestowych powinny spełnia ć wymagania konstrukcyjne dyrektywy z chwil ą ich zakładania.

11 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

2.3.4. PROCEDURY dotycz ące post ępowania z wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest

Procedury dotycz ące post ępowania z wyrobami i odpadami zwieraj ącymi azbest zostały uj ęte w czterech grupach. S ą to:

Grupa I. Procedury obowi ązuj ące wła ścicieli i zarz ądzaj ących obiektami, instalacjami i urz ądzeniami zawieraj ącymi azbest lub wyroby zawieraj ące azbest. Procedura 1 – dotycz ąca obowi ązków w czasie u Ŝytkowania obiektów, instalacji i urz ądze ń. Procedura 2 – dotycz ąca obowi ązków przy usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest.

Grupa II. Procedury obowi ązuj ące wykonawców prac polegaj ących na usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest – wytwórców odpadów niebezpiecznych.

Procedura 3 – dotycz ąca post ępowania przy pracach przygotowawczych do usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest. Procedura 4 – dotycz ąca prac polegaj ących na usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest – wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem obiektu (terenu) instalacji.

Grupa III. Procedura obowi ązuj ąca prowadz ących działalno ść w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

Procedura 5 – dotycz ąca przygotowania i transportu odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

Grupa IV. Procedura obowi ązuj ąca zarz ądzającego składowiskami odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

Procedura 6 – dotycz ąca składowania odpadów na składowisku przeznaczonym do wył ącznego składowania odpadów zawieraj ących azbest lub innym, spełniaj ącym odpowiednie warunki techniczne.

2.3.5. Obowi ązki wła ścicieli wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest, oraz firm demonta Ŝowych i transportowych

Obowi ązki wła ścicieli i zarz ądzaj ących obiektami i instalacjami lub urz ądzeniami zawieraj ącymi azbest lub wyrobami zawieraj ącymi azbest oraz firm zajmuj ących si ę demonta Ŝem eternitu i transportem odpadów s ą okre ślone w rozporz ądzeniach wymienionych w pkt 3.1 pod pozycj ą 9 i 13 :

12 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

-Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.71.649)

-Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u Ŝytkowania takich wyrobów (Dz.U.2005.216.1824).

Procedura 1 – dotycz ąca obowi ązków wła ścicieli i zarz ądców w czasie u Ŝytkowania obiektów, instalacji i urz ądze ń.

Sporz ądzenie „Oceny stanu Sporz ądzenie „Oceny stanu mo Ŝliwo ści Prowadzenie inwentaryzacji Ŝ ś bezpiecznegoi mo liwo u Ŝytkowaniaci bezpiecznego wyrobów wyrobówPrzeprowadzenie zawieraj ą inwentaryzacjicych azbest. Ŝ ą zawieraju ytkowaniaących wyrobówazbest” zawieraj cych wyrobów zawieraj ących azbest. azbest”.

OpracowanieOpracowanie corocznego corocznego planu planu kontroli SporzSporządzenieądzenie informacji informacji dla wójta/dla jako śkontrolici powietrza jako śdlaci powietrza pomieszcze dlań burmistrza/prezydentawójta/burmistrza/(corocznie) (corocznie) pomieszcze ń zawieraj ących azbest.

OpracowanieOpracowanie instrukcji instrukcji bezpiecznego bezpiecznego OznakowaOznakowanienie pomieszcze pomieszczeńń, ,gdzie gdzie post ępowaniapost ępowania i u Ŝytkowania i u Ŝytkowania znajdujznajdują si ę ąurz si ęą dzeniaurz ądzenia lub instalacje lub pomieszczeniapomieszczenia z wyrobami z wyrobami zawieraj ący z wyrobamiinstalacje zawieraj z wyrobamiącymi azbest. azbest. zawieraj ącymi azbest. zawieraj ącymi azbest.

ZaznaczenieZaznaczenie na planach na planach sytuacyjnych terenusytuacyjnych miejsc z wyrobami terenu miejsc z zawierajwyrobamiącymi zawieraj azbest.ącymi azbest.

Zakres tej procedury obejmuje zakres obowi ązków i zasad post ępowania wła ścicieli budynków, budowli, instalacji lub urz ądze ń przemysłowych, gdzie znajduj ą si ę wyroby zawieraj ące azbest. Dotyczy ona bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest.

Wła ściciel lub zarz ądca budynku obowi ązany jest: - Wykona ć inwentaryzacj ę wyrobów zawieraj ących azbest - Sporz ądzi ć informacj ę dla wójta (corocznie) - Oznakowa ć miejsca, gdzie znajduj ą si ę wyroby zawierające azbest - Sporz ądzi ć ocen ę stanu i mo Ŝliwo ści dalszego bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów - Opracowa ć corocznie plan kontroli jako ści powietrza dla pomieszcze ń z azbestem

13 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

- Opracowa ć instrukcj ę bezpiecznego post ępowania i u Ŝytkowania pomieszcze ń z azbestem - Zaznaczy ć na planie sytuacyjnym miejsca z wyrobami zawieraj ącymi azbest

Wła ściciel lub zarz ądca budynku, gdzie znajduj ą si ę wyroby zawieraj ące azbest , jest zobowi ązany do sprz ędzenia – w 1 egzemplarzu „ Ocen ę stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego uŜytkowania wyrobów azbestowych zawieraj ących azbest” (Zał ącznik nr 1) . Wła ściciele lub zarz ądcy, którzy spełnili ten obowi ązek wcze śniej – sporz ądzaj ą nast ępne „Oceny...” w terminach wynikaj ących z warunków poprzedniej „Oceny...”, tzn.: - po 5 latach, je Ŝeli wyroby zawieraj ące azbest s ą w dobrym stanie technicznym i nieuszkodzone. - po roku, je Ŝeli przy poprzedniej „Ocenie...” ujawnione zostały drobne – do 3 % powierzchni wyrobów – uszkodzenia. Wyroby, które posiadały lub posiadaj ą du Ŝe i widoczne uszkodzenia, powinny zosta ć bezzwłocznie usuni ęte.

Jeden egzemplarz „Oceny....” wła ściciel lub zarz ądca budynku zachowuje przy dokumentacji budynku do czasu sporz ądzenia nast ępnej „Oceny...” Wła ściciel lub zarz ądca budynku zobowi ązany jest do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobów zawieraj ących azbest. Wyniki inwentaryzacji powinny słu Ŝyć do sporz ądzenia informacji dla wójta gminy. Natomiast osoby prawne maj ą obowi ązek składania tych informacji do marszałka województwa. Wzory informacji wg zał ączników: (Zał ącznik nr 2) – informacja o wyrobach zawieraj ących azbest i miejscu ich wykorzystywania. (Zał ącznik nr 3) - informacja o wyrobach zawieraj ących azbest, których wykorzystywanie zostało zako ńczone.

Informacje przedkłada si ę corocznie, celem wykazania ewentualnych zmian w ilo ści posiadanych wyrobów zawieraj ących azbest – co pozwoli na ocen ę zagro Ŝenia dla ludzi i środowiska w danym rejonie. Wła ściciel lub zarz ądca budynku, budowli, instalacji lub urz ądzenia oraz terenu, gdzie wyst ępuj ą wyroby zawieraj ące azbest, ma ponadto obowi ązki: • Oznakowania pomieszcze ń, gdzie znajduj ą si ę urz ądzenia lub instalacje z wyrobami zawieraj ącymi azbest – odpowiednim znakiem ostrzegawczym dla azbestu (Zał ącznik nr 4) • Opracowania i wywieszenia na widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego post ępowania i u Ŝytkowania pomieszczenia z wyrobami zawieraj ącymi azbest. • Zaznaczenia na planie sytuacyjnym terenu miejsc z wyrobami zawieraj ącymi azbest.

Ponadto, je Ŝeli w budynku, budowli, instalacji lub urz ądzeniu oraz na terenie znajduj ą si ę wyroby zawieraj ące azbest o g ęsto ści obj ęto ściowej mniejszej ni Ŝ 1000 kg/m 3 (tzw. „mi ękkie”), lub je Ŝeli wyroby zawieraj ą azbest krokidolit a tak Ŝe je Ŝeli te wyroby znajduj ą si ę w zamkni ętych pomieszczeniach, lub istnieje uzasadniona obawa du Ŝej emisji azbestu do środowiska – wła ściciel lub zarz ądca powinien opracowa ć plan kontroli jako ści powietrza (monitoringu), a jego wyniki uwzgl ędni ć przy dalszej eksploatacji lub usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest.

14 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Procedura 2 – dotycz ąca obowi ązków wła ścicieli i zarz ądców przy usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest.

Podj ęcie decyzji o usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest.

Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usuni ęcia przez uprawnione laboratorium.

Zgłoszenie wła ściwemu organowi architektoniczno-budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego – na 30 dni przed rozpocz ęciem prac zamiaru usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – celem uzyskania pozwolenia na budowę wraz z okre ślonymi warunkami.

Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Okre ślenie

obowi ązków stron, równie Ŝ w zakresie zabezpieczenia przed emisj ą

azbestu.

Poinformowanie mieszka ńców-uŜytkowników obiektu o usuwaniu niebezpiecznych materiałów i sposobach zabezpieczenia.

Uzyskanie od wykonawcy prac świadectwa czysto ści powietrza po wykonaniu robót oraz jego przechowywanie przez co najmniej 5 lat

Zakres tej procedury obejmuje okres od podj ęcia decyzji o zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, do zako ńczenia tych robót i uzyskania stosownego oświadczenia wykonawcy prac.

Wła ściciel lub zarz ądca budynku zobowi ązany jest do: - Podj ęcia decyzji o konieczno ści usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest - Identyfikacji azbestu w wyrobach przeznaczonych do usuni ęcia przez laboratorium - Zgłoszenia wła ściwemu organowi architektoniczno- budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego na 30 dni przed rozpocz ęciem prac zamiaru usuwania wyrobów zawieraj ących azbest w celu uzyskania pozwolenia na budow ę wraz z okre ślonymi warunkami. Wniosek powinien by ć sporz ądzony z uwzgl ędnieniem przepisów wynikaj ących art. 31 ust. 3, pkt.2 oraz Art. 36 ust. 1 pkt.1 i 4 ustawy – Prawo budowlane (Zał ącznik nr 7). - Dokonania wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Okre ślenie obowi ązków stron - Poinformowania mieszka ńców lub u Ŝytkowników obiektu o planowanym usuwaniu materiałów niebezpiecznych i sposobach zabezpieczenia - Uzyskania od wykonawcy prac świadectwa czysto ści powietrza po usuni ęciu azbestu, a umow ę z wykonawc ą i świadectwo czysto ści powietrza przechowywa ć przez okres 5 lat

15 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Procedura 3 – dotycz ąca post ępowania przy pracach przygotowawczych do usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest.

Opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawieraj ącymi azbest, (powy Ŝej 0,1 Mg/rok) i uzyskanie jego zatwierdzenia przez wła ściwego wojewod ę lub starost ę

Opracowanie i przedło Ŝenie wła ściwemu wojewodzie lub staro ście na 30 dni przed rozpocz ęciem działalno ści powoduj ącej powstawanie odpadów (poni Ŝej 0,1 Mg/rok) informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania.

Przyj ęcie zlecenia-zawarcie Okre ślenie stanu środowiska

umowy na wykonanie prac przed przyst ąpieniem do prac, w

usuwania wyrobów tym strefy przyszłych prac.

zawieraj ących azbest, wraz z

oczyszczaniem miejsca prac z

azbestem Przygotowanie dokumentów ewidencji odpadów

Opracowanie planu prac Opracowanie planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia („bioz”) Przygotowanie miejsca i wskazanie tymczasowego sposobu magazynowania odpadów Przeszkolenie pracowników

Skompletowanie środków Zawarcie porozumienia z ochrony pracowników zarz ądzaj ącym składowiskiem odpowiednim dla odpadów zawieraj ących azbest

Przygotowanie rejestru pracowników nara Ŝonych na działanie azbestu.

Skompletowanie wyposa Ŝenia technicznego

Organizacja zaplecza, w tym socjalnego i bhp

Zawarcie umowy z laboratorium o prowadzenie monitoringu powietrza 16 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Opis procedury

Zakres tej procedury obejmuje całokształt prac oraz post ępowania dotycz ącego przygotowania do zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawieraj ących azbest.

Wykonawca prac polegaj ących na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, jest zgodnie z definicj ą zawart ą w art. 3 ust. 2 pkt 22 ustawy o odpadach, „wytwórc ą odpadów powstaj ących w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektu, czyszczenia zbiorników lub urz ądze ń oraz sprz ątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usług ę, chyba, Ŝe umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej”. Z powy Ŝszej definicji wynika, Ŝe wytwórc ą odpadów jest wykonawca prac polegaj ących na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, a tak Ŝe wła ściciel lub zarz ądzaj ący, który we własnym zakresie wykonuje prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawieraj ących azbest i zleca do wykonania tylko cz ęść robót. W takim przypadku na nim te Ŝ spoczywa ć b ędą wszystkie obowi ązki wynikaj ące z przepisów i procedur post ępowania z odpadami niebezpiecznymi zawieraj ącymi azbest. Wytwórc ę odpadów obowi ązuje post ępowanie okre ślone przepisami ustawy o odpadach, z pó źniejszymi zmianami. Podstawow ą czynno ści ą dla przedsi ębiorcy, który zamierza podj ąć działalno ść w zakresie wytwarzania odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest, w ilo ści powy Ŝej 100 kg rocznie, jest opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi i zawieraj ącymi azbest i uzyskanie jego zatwierdzenia przez wła ściwego, ze wzgl ędu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych, marszałka województwa lub starost ę. Marszałek województwa zatwierdza programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, a starosta dla pozostałych przedsi ęwzi ęć . Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi doł ączony do wniosku o wydanej decyzji zatwierdzaj ącej, powinien zawiera ć: - wyszczególnienie rodzajów odpadów niebezpiecznych, przewidzianych do wytwarzania, a w przypadku gdy okre ślenie rodzaju nie jest wystarczaj ące do ustalenia zagro Ŝeń, jakie mog ą powodowa ć odpady niebezpieczne, wła ściwy organ mo Ŝe wezwa ć wnioskodawc ę do podania składu chemicznego i wła ściwo ści odpadów. - okre ślenia ilo ści odpadów niebezpiecznych poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytworzenia w ci ągu roku. - informacj ę wskazuj ącą na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów niebezpiecznych lub ograniczenia ilo ści odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko. - szczegółowy opis sposobów gospodarowania odpadami, z uwzgl ędnieniem zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. - wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów. - okre ślenie czasu prowadzenia działalno ści zwi ązanej z wytwarzaniem odpadów. Wytwórca odpadów (wytwarzaj ący rocznie do 0,1 Mg odpadów niebezpiecznych) na 30 dni przed rozpocz ęciem działalno ści powoduj ącej powstawanie odpadów opracowuje i składa wła ściwemu marszałkowi województw lub staro ście – informacj ę, w 3-ch egzemplarzach, o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania ( art. 24. ust. 1 ustawy o odpadach). Informacja powinna zawiera ć: • wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania, a w przypadku, gdy okre ślenie rodzaju nie jest wystarczaj ące, do ustalenia zagro Ŝeń, jakie te odpady mog ą powodowa ć, wła ściwy organ mo Ŝe wezwa ć

17 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

wnioskodawc ę do podania podstawowego składu chemicznego i wła ściwo ści odpadów, • okre ślenie ilo ści odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytwarzania w ci ągu roku, • informacj ę wskazuj ącą na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilo ści odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, • szczegółowy opis sposobów gospodarowania odpadami z uwzgl ędnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, • wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów

Do rozpocz ęcia działalno ści powoduj ącej powstawanie odpadów mo Ŝna przyst ąpi ć, je Ŝeli organ wła ściwy do przyj ęcia informacji, w terminie 30 dni od dnia zło Ŝenia informacji nie wniesie sprzeciwu, w drodze decyzji. Wytwórca odpadów mo Ŝe zleci ć wykonanie obowi ązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Posiadacz odpadów mo Ŝe je przekazywa ć wył ącznie podmiotom, które uzyskały zatwierdzenie wła ściwego organu na prowadzenie działalno ści w zakresie gospodarki odpadami, chyba, ze działalno ść taka wymaga zezwolenia. Po dopełnieniu obowi ązków wynikaj ących z ogólnych zasad post ępowania wykonawca prac uprawniony jest do przyj ęcia zlecenia i zawarcia umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem. Dla prawidłowego zawarcia umowy, jak wy Ŝej, koniecznym jest okre ślenie stanu środowiska przed przyst ąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Pozwoli to na okre ślenie stopnia nara Ŝenia na azbest w miejscu pracy oraz prawidłowe przygotowanie planu prac. Plan pracy powinien by ć sporz ądzony zgodnie ze stosownymi przepisami i zawiera ć: • okre ślenie stanu środowiska przed przyst ąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac, • okre ślenie rodzaju azbestu w wyrobach przeznaczonych do usuni ęcia, • aktualn ą „Ocen ę stanu...” • przewidywan ą ilo ść wytwarzanych odpadów do usuni ęcia, • ustalenie odpowiednich sposobów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, • okre ślenie rodzajów i metod pracy, • okre ślenie sposobów eliminowania lub ograniczenia uwalniania si ę pyłu azbestu do powietrza.

Nast ępnie powinien zosta ć opracowany plan bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia, obejmuj ący m.in.

• informacje dotycz ącą przewidywanych zagro Ŝeń, wyst ępuj ących podczas realizacji robót budowlanych, okre ślaj ącą skal ę i rodzaje zagro Ŝeń oraz miejsca i czas wyst ąpienia, w tym ocen ę ryzyka dla zdrowia • informacje o wydzieleniu i oznakowaniu miejsc prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagro Ŝenia, • informacj ę o sposobie prowadzenia instrukta Ŝu pracowników przed przyst ąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych w tym: a/ okre ślenia zasad post ępowania w przypadku wyst ąpienia zagro Ŝenia, b/ konieczno ść stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczaj ącej przed skutkami zagro Ŝeń, c/ zasady bezpo średniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi, przez wyznaczone w tym celu osoby.

18 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

• Okre ślenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy, • Wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegaj ących niebezpiecze ństwom wynikaj ącym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagro Ŝenia zdrowia lub w ich s ąsiedztwie. Pracodawca ma obowi ązek zapoznania pracowników lub ich przedstawicieli z planem prac, szczególnie dotycz ącego bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia. Wykonawca prac ma obowi ązek przeszkolenia wszystkich osób pozostaj ących w kontakcie z azbestem, pracowników bezpo średnio zatrudnionych, kieruj ących i nadzoruj ących prace – w zakresie ryzyka dla zdrowia oraz bezpiecznych metod pracy z wyrobami zawieraj ącymi azbest i ich odpadami a tak Ŝe bezpiecze ństwa i higieny takich prac. Szkolenie powinno by ć przeprowadzone zgodnie z przepisami, przez upowa Ŝnion ą do takiej działalno ści instytucj ę i potwierdzone odpowiednim świadectwem lub za świadczeniem. Skompletowanie środków ochrony pracowników tj. odpowiednich ubra ń roboczych w takiej ilo ści, aby zabezpieczy ć pracowników przez cały czas trwania robót i oczyszczania terenu po tych robotach. Wykonawca zobowi ązany jest do zgłoszenia rozpocz ęcia prac usuwania wyrobów zawieraj ących azbest do właściwego organu nadzoru budowlanego, okr ęgowego inspektora pracy oraz wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Szczegółowe wymagania dotycz ące informacji dla Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego okre ślone zostały w Rozporz ądzeniu Ministra Zdrowia z dnia 01 grudnia 2004 r. (Dz.U. Nr 280, poz. 2771). Pracodawca b ędący wytwórc ą odpadów niebezpiecznych, zawieraj ących azbest zobowi ązany jest do przygotowania, prowadzenia i przechowywania rejestru pracowników nara Ŝonych na działanie azbestu. Wa Ŝną spraw ą jest przygotowanie miejsca i sposobu tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych na placu budowy – po ich demonta Ŝu a jeszcze przed transportem na składowisko. Miejsce takie powinno by ć wydzielone i zabezpieczone przed dost ępem osób niepowołanych oraz oznakowane znakami ostrzegawczymi o tre ści: „Uwaga! Zagro Ŝenie azbestem!”, „Osobom nieupowa Ŝnionym wst ęp wzbroniony”. Dla prawidłowo ści obrotu odpadami niebezpiecznymi wytwórca odpadów przygotowuje wła ściwe dokumenty, którymi s ą: • Karta ewidencji odpadu ( Zał ącznik nr 5 ) • Karta przekazania odpadu ( Zał ącznik nr 6 ) Celem zapewnienia składowania odpadów niebezpiecznych powstałych po usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, wytwórca odpadów powinien przed przeprowadzeniem robót, zawrze ć porozumienie z zarz ądzaj ącym składowiskiem odpowiednim dla odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. W celu prawidłowego przygotowania robót du Ŝe znaczenie ma odpowiednie skompletowanie wyposa Ŝenia technicznego, w tym narz ędzi ręcznych i wolnoobrotowych narz ędzi mechanicznych, urz ądze ń wentylacyjnych, odkurzacza przemysłowego oraz podstawowego sprz ętu przeciwpo Ŝarowego. Na tym etapie wa Ŝne jest, aby zabezpieczy ć techniczne środki zapobiegaj ące emisji azbestu w miejscu pracy oraz środowisku – w zale Ŝno ści od okre ślenia stanu środowiska, dokonanego przed przyst ąpieniem do wykonywania prac. Je Ŝeli usuwane wyroby o g ęsto ści obj ęto ściowej mniejszej ni Ŝ 1000kg/m 3, lub inne mocno uszkodzone, a tak Ŝe zawieraj ące krokidolit oraz wyroby znajduj ące si ę w pomieszczeniach zamkni ętych – niezb ędne jest zawarcie umowy z laboratorium upowa Ŝnionym do prowadzenia monitoringu powietrza. Du Ŝe znaczenie ma równie Ŝ przygotowanie i organizacja zaplecza budowy, w tym cz ęś ci socjalnej, obejmuj ącej: • Urz ądzenia sanitarno-higieniczne, z mo Ŝliwo ści ą umycia si ę i natrysku po pracy w kontakcie z azbestem,

19 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

• Pomieszczenia na szatnie czyste i brudne, • Pomieszczenia dla spo Ŝywania posiłków oraz regeneracji. W planie prac – w zale Ŝno ści od wielko ści lub specyfiki budynku, budowli, instalacji lub urz ądzenia, a równie Ŝ terenu, gdzie prowadzone b ędą prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – a tak Ŝe wyst ępuj ącego stopnia nara Ŝenia na azbest – mog ą zosta ć okre ślone równie Ŝ inne niezb ędne wymagania.

Procedura 4 – dotycz ąca prac polegaj ących na usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest – wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem obiektu (terenu) instalacji.

Zabezpieczenie Izolowanie miejsc pracy obiektu i terenu prac obiektu

Demonta Ŝ. Wytwarzanie odpadów zawieraj ących

azbest

Pakowanie odpadów Oznakowanie odpadów

Wystawienie dokumentów ewidencyjnych odpadów

Karta ewidencji Karta przekazania odpadu odpadów

Przygotowanie odpadów do odbioru

Oczyszczenie pola prac i otoczenia terenu robót z pozostało ści azbestu

Przedstawienie dokumentu stwierdzaj ącego prawidłowo ść wykonania prac i oczyszczenia z azbestu

20 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Procedura obowi ązuj ąca wykonawców prac polegaj ących na usuwaniu wyrobów zawierających azbest – wytwórców odpadów niebezpiecznych.

Wykonawca ww. prac zobowi ązany jest do: - Zabezpieczenia obiektu i terenu prac - Izolowania miejsca pracy - Demonta Ŝ - wytwarzanie odpadów zawieraj ących azbest - Pakowania odpadów - Oznakowania odpadów - Wystawienia dokumentów ewidencyjnych odpadów -karty ewidencji odpadu (Zał ącznik nr 5) -karty przekazania odpadu (Zał ącznik nr 6) - Przygotowania odpadów do załadunku - Oczyszczenia terenu robót z pozostało ści azbestu W przypadku, kiedy przedmiotem prac były wyroby o gęsto ści obj ęto ściowej mniejszej ni Ŝ 1000kg/m 3 lub wyroby mocno uszkodzone i zniszczone lub prace obejmowały wyroby zawieraj ące azbest krokidolit lub prowadzone były w pomieszczeniach zamkni ętych, wykonawca prac ma obowi ązek przedstawienia wyników badania powietrza – przeprowadzonego przez uprawnione do tego laboratorium lub instytucj ę.

Procedura 5 – dotycz ąca przygotowania i transportu odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

Uzyskanie od starosty wła ściwego ze wzgl ędu na miejsce siedziby zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest azbest

Odbiór odpadów zawieraj ących Karta przekazania odpadu azbest od poprzedniego posiadacza Sprawdzenie prawidłowo ści i szczelno ści opakowania

Przygotowanie pojazdu do przewozu odpadów niebezpiecznych

Czyszczenie skrzyni pojazdu, wyło Ŝenie odpowiedni ą foli ą

Przygotowanie dokumentów

Dowód rejestracyjny pojazdu Dokument przewozowy z opisem przewo Ŝonych towarów niebezpiecznych

21 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu drogowego Karta przekazania odpadu towarów niebezpiecznych

Za świadczenie ADR z przeszkolenia kierowców pojazdów przewo Ŝą cych towary niebezpieczne

Załadunek odpadów w pakietach Zabezpieczenie ładunku przed

foliowych przesuwaniem

Oznakowanie pojazdu zgodnie z umow ą ADR

Transport odpadów na Przekazanie odpadów na składowisko przeznaczone do składowisko odpadów – Karta składowania odpadów przekazania odpadu zawieraj ących azbest

Procedura ta obowi ązuje prowadz ących działalno ść w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

Prowadz ący ww. działalno ść obowi ązany jest do: - Uzyskania od starosty zezwolenia na transport odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest - Odbioru odpadów z azbestem od posiadacza z demonta Ŝu ( karta przekazania odpadu) - Sprawdzenia prawidłowo ści i szczelno ści opakowania - Przygotowania pojazdu do przewozu odpadów niebezpiecznych, przez: - oczyszczenie skrzyni pojazdu , wyło Ŝenie foli ą, oznakowanie ADR, - przygotowanie dokumentów pojazdu: dowód rejestracyjny, świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych, za świadczenie ADR z przeszkolenia kierowców przewo Ŝą cych materiały niebezpieczne. - Załadunku odpadów w pakietach foliowych i zabezpieczenie przed przesuwaniem - Transportu odpadów na składowisko azbestu ( karta przekazania odpadu)

22 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Procedura 6 – dotycz ąca składowania odpadów na składowisku przeznaczonym do wył ącznego składowania odpadów zawieraj ących azbest lub innym, spełniaj ącym odpowiednie warunki techniczne.

Przyj ęcie partii odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest na składowisko

Pobranie opłaty za korzystanie Potwierdzenie odbioru na ze środowiska – odprowadzenie „Karcie przekazania odpadu” opłaty na rachunek wła ściwego urz ędu marszałkowskiego

Składowanie odpadów zgodnie z przepisami dotycz ącymi Przeszkolenie pracowników w odpadów niebezpiecznych zakresie bezpiecznych metod zawieraj ących azbest oraz post ępowania z odpadami zatwierdzon ą instrukcj ą zawieraj ącymi azbest eksploatacji składowiska

Sporz ądzenie zbiorczego zestawienia danych o rodzaju i ilo ści odpadów

Procedura obowi ązuj ąca zarz ądzaj ącego składowiskiem odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

Zarz ądzaj ący ww. składowiskiem zobowi ązany jest do: - Przyj ęcia na składowisko odpadów zawieraj ących azbest - Potwierdzenia odbioru na karcie przekazania odpadu - Pobrania opłaty za korzystanie ze środowiska i przekazanie opłaty na rachunek urz ędu marszałkowskiego - Składowania odpadów zgodnie z przepisami dotycz ącymi odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest oraz zatwierdzon ą instrukcj ą eksploatacji składowiska - Sporz ądzania zbiorczego zestawienia ilo ści składowanych odpadów z azbestem

23 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

3. Akty prawne w zakresie u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest

Regulacje prawne dotycz ące m.in. usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów budowlanych, pocz ąwszy od realizacji obowi ązku dokonania przegl ądu technicznego tych wyrobów do momentu zdeponowania wytworzonych odpadów na składowisku, zamieszczone zostały w aktach prawnych. Obecnie w Polsce obowi ązuje szereg przepisów dotycz ących problematyki azbestu. Bior ąc pod uwag ę przedmiot niniejszego opracowania poni Ŝej wymieniono najwa Ŝniejsze ustawy i rozporz ądzenia dotycz ące u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest.

3.1. Ustawy i rozporz ądzenia

USTAWY 1. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.3.20. z pó źn. zm.). Ustawa zakazuje wprowadzania na obszar kraju azbestu, wyrobów zawieraj ących azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawieraj ącymi azbest. 2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U.2006.156.1118. tekst jednolity z pó źn. zm.) zgodnie z art. 30 ust. 3 stanowi: Wła ściwy organ mo Ŝe nało Ŝyć, w drodze decyzji, obowi ązek uzyskania pozwolenia na wykonanie okre ślonego obiektu lub robót budowlanych, obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1, je Ŝeli ich realizacja mo Ŝe naruszy ć ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodowa ć: zagro Ŝenie bezpiecze ństwa ludzi lub mienia, pogorszenie stanu środowiska lub dóbr kultury, pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych, wprowadzenie, utrwalenie b ądź zwi ększenie ogranicze ń lub uci ąŜ liwo ści dla terenów s ąsiednich. 3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2008.25.150 – tekst jednolity.). Ustawa ta wprowadziła m.in. obowi ązek składania przez wójtów, burmistrzów, a tak Ŝe osoby prawne stosownych informacji o rodzaju, ilości i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska (w tym równie Ŝ azbest) 4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U.2010.185.1243- tekst jednolity.).. Ustawa ta wprowadziła m.in. obowi ązek uzyskania przez wytwórc ę odpadów niebezpiecznych (wykonawc ę prac usuwania wyrobów zawieraj ących azbest) zatwierdzenia – przez wła ściwego starost ę – programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawieraj ącymi azbest) 5. Ustawa z dnia 28 pa ździernika 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U.2002.199.1671. z pó źn. zm.)..

ROZPORZ ĄDZENIA

1. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 wrze śnia 2001 r. – w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.2001.112.1206) zamieszcza rodzaje odpadów zawieraj ących azbest na li ście odpadów niebezpiecznych w wymienionych poni Ŝej grupach i podgrupach z odpowiednim przypisanym kodem klasyfikacyjnym: - 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy, - 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu,

24 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

- 10 11 81* - odpady zawieraj ące azbest, - 10 13 09* - odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych, - 15 01 11* - opakowania z metali zawieraj ących niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi, - 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest, - 16 02 12* - zu Ŝyte urz ądzenia zawieraj ące wolny azbest, - 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest, - 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest.

2. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mog ą by ć składowane w sposób nieselektywny (Dz.U.2002.191.1595). W sposób nieselektywny mog ą by ć składowane odpady o nast ępuj ących kodach: - 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest - 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest Odpady te mog ą by ć składowane wspólnie, na tym samym składowisku odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Nie mo Ŝna natomiast miesza ć tych odpadów i składowa ć z innymi odpadami niebezpiecznymi.

3. Rozporz ądzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwy Ŝszych dopuszczalnych st ęŜ eń i nat ęŜ eń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U.2002.217.1833) okre śla najwy Ŝsze dopuszczalne st ęŜ enia w środowisku pracy pyłów zawieraj ących azbest: a). pyły zawieraj ące azbest chryzotylowy oraz pyły zawieraj ące azbest chryzotylowy i inne minerały włókniste oraz pyły zawieraj ące inne minerały włókniste, z wyj ątkiem krokidolitu - pył całkowity – 1,0 mg/m 3 - włókna respirabilne – 0,2 mg/m 3 b). pyły zawieraj ące krokidolit - pył całkowity – 0,5 mg/m 3 - włókna respirabilne – 0,2 mg/m 3 Dla wyja śnienia: pył respirabily to zbiór cz ąsteczek stałych tak małych, Ŝe zawieszone w powietrzu przechodz ą przez selektor wst ępny. Natomiast włókna respirabilne to równie Ŝ zawieszone w powietrzu małe włókienka azbestu o długo ści poni Ŝej 5 mm i maksymalnej średnicy poni Ŝej 3 mm. To te pyły i włókna azbestu, niewidoczne lecz znajduj ące si ę w powietrzu, wdychane do płuc osadzaj ą si ę tam i stanowi ą najwi ększe zagro Ŝenie dla zdrowia człowieka.

4. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie warto ści odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.2002.1.12) okre śla limity st ęŜ enia azbestu w powietrzu. Warto ści odniesienia dla azbestu wynosz ą odpowiednio: -dla 1 godziny – 2 350 włókien/m 3 -dla roku kalendarzowego – 250 włókien/m 3.

5 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Dz.U.2003.61.549). Okre śla m.in. wymagania dotycz ące składowania odpadów zawieraj ących azbest.

25 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

6. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotycz ącej bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia (Dz.U.2003.120.1126) okre śla zakres rodzajów robót budowlanych, stwarzaj ących zagro Ŝenie bezpiecze ństwa lub zdrowia ludzi.

7 Rozporz ądzenie Ministra Gosp., Pracy i Polityki Społ. z dnia 23 pa ździernika 2003 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U.2003.192.1876). (oraz zmiana- Dz.U.2008 z dnia 10 listopada) Rozporz ądzenie wprowadza obowi ązek inwentaryzacji przez wła ściciela lub zarz ądzaj ącego (osob ę fizyczn ą) miejsc, gdzie był lub jest wykorzystywany azbest – oraz składania corocznie stosownych informacji do wła ściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Osoby prawne składaj ą sprawozdania do wojewody. (UWAGA- rozporz ądzenia s ą nieaktualne- w to miejsce weszło rozporz ądzenie z 13 grudnia 2010r Dz.U.2011.8.31 – poni Ŝej jako poz.17)

8 Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społ. z dnia 2 kwietnia 2004 r w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.71.649) nakłada na wła ścicieli lub zarz ądców obiektów, urz ądze ń budowlanych, instalacji przemysłowych lub innych miejsc zawieraj ących azbest - obowi ązek okresowej kontroli stanu tych wyrobów oraz sporz ądzenia oceny stanu i mo Ŝliwo ści u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest zgodnie z zał ącznikiem nr 1 do rozporz ądzenia (Ocena stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest). Pierwsza kontrola powinna by ć przeprowadzona w terminie do 6 miesi ęcy od dnia wej ścia w Ŝycie rozporz ądzenia. W/w podmioty przechowuj ą 1 egz. oceny (ł ącznie ze stosown ą dokumentacją) . (UWAGA-NOWY DRUK OCENY zmiana z dnia 5 sierpnia 2010r.–poni Ŝej jako poz. 16)

9. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U.2004.280.2771). Rozporz ądzenie okre śla m.in. obowi ązki pracodawcy przy prowadzeniu prac w kontakcie ze szkodliwymi substancjami (w tym z azbestem).

10. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U.2007.106.723). Rozporz ądzenie okre śla jednostkowe stawki opłat za umieszczenie odpadów na składowisku: - 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy 44,79 zł/Mg - 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu 44,79 zł/Mg - 10 13 09* - odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów azbestowo- cementowych 44,79 zł/Mg - 10 11 81* - odpady zawieraj ące azbest 44,79 zł/Mg - 15 01 11* - opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi 44,79 zł/Mg - 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest 44,79 zł/Mg - 16 02 12* - zu Ŝyte urz ądzenia zawieraj ące wolny azbest 44,79 zł/Mg - 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest 0 zł/Mg - 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest 0 zł/Mg

26 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Rozporz ądzenie to weszło w Ŝycie z dniem 1.01.2008r. i odt ąd nie ponosi si ę opłat za korzystanie ze środowiska za składowanie płyt z eternitu. Nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe administrator składowiska przeznaczonego dla odpadów zawieraj ących azbest pobiera opłat ę w wysoko ści około 190 zł/Mg za usług ę jego utylizacji . 11. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie bada ń i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U.2005.73.645). Rozporz ądzenie okre śla m.in. obowi ązki wykonywania bada ń wła ściwych dla prowadzenia prac z czynnikami szkodliwymi (w tym azbest).

12. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uŜytkowania takich wyrobów (Dz.U.2005.216.1824).

13. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 pa ździernika 2008 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U.2008.201.1237) z dnia 10 listopada.

14. Uchwała Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2009 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032” . ( tekst PROGRAMU opublikowany jest w internecie na stronach Ministerstwa Gospodarki www.mg.gov.pl/Gospodarka/Azbest/Program w prawej zakładce. )

15. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o wyst ępowaniu substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska (Dz.U.2009.124.1033) okre śla termin oraz form ę składania informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska.

16. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2010.162.1089) okre śla nowe obowi ązki wła ścicieli wyrobów zawieraj ących azbest ( ocen ę stanu sporz ądza si ę w jednym egzemplarzu i ju Ŝ nie przekazuje si ę informacji do nadzoru budowlanego)oraz w zał ączniku podaje now ą tabel ę punktow ą oceny stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego uŜytkowania wyrobów zawieraj ących azbest ( nawet ponad 120 pkt).

17. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest (Dz.U.2011.8.31). okre śla termin usuni ęcia azbestu z terenu Polski na 31 grudnia 2032r. Rury azbestowo- cementowe pozostawia si ę w ziemi bez ogranicze ń czasowych. Zał ącza nowy wzór „ Informacji o wyrobach zawieraj ących azbest” u Ŝywany do sporz ądzania inwentaryzacji u osób fizycznych.

27 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

3.2. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu (POKzA)

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 19 czerwca 1997r uchwalił ustaw ę o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest. Jednocze śnie Sejm przyj ął Rezolucj ę w sprawie opracowania programu wycofywania azbestu z gospodarki. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 maja 2002 r przyj ęła „Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” Okres usuni ęcia wyrobów azbestowych na terytorium Polski okre ślono do roku 2032. Obecnie wy Ŝej wymieniony „Program „ stracił sw ą moc prawn ą, a w jego miejsce Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 lipca 2009 r. przyj ęła w drodze uchwały nowy „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu”(POKzA) Opracowanie programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest to jedno z podstawowych zada ń samorz ądu gminnego. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest stanowi w ostatnich latach priorytet w walce z odpadami niebezpiecznymi ze wzgl ędu na zagro Ŝenie zdrowia ludzi i ochron ę środowiska. Niniejszy „Program...” opracowano mi ędzy innymi na podstawie „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu” i "Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla terenu województwa lubelskiego". . Odnosi si ę on równie Ŝ do „Gminnego planu gospodarki odpadami” w temacie dotycz ącym odpadów niebezpiecznych i wydatnie rozszerza tre ść pkt. 6.4.4.2 . o problematyk ę utylizacji odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

3.3. Zadania samorz ądu gminnego w zakresie usuwania azbestu.

Zgodnie z zapisami krajowego i wojewódzkiego "Programu" zadania samorz ądów lokalnych s ą nast ępuj ące:

Do zada ń wójtów i burmistrzów nale Ŝy: – współpraca z lokalnymi mediami celem rozpowszechniania informacji dotycz ących zagro Ŝeń powodowanych przez azbest oraz wyroby z azbestem; - przygotowywanie wykazów obiektów zawieraj ących azbest (inwentaryzacja), oraz rejonów wyst ępuj ącego nara Ŝenia na ekspozycj ę azbestu na podstawie arkuszy ocen wypełnionych przez wła ścicieli obiektów(stopie ń pilno ści); – przygotowanie rocznych sprawozda ń finansowych z realizacji zada ń „Programu..”

Do zada ń rad gmin nale Ŝy: -przyjmowanie rocznych sprawozda ń finansowych organu wykonawczego gminy z realizacji zada ń „Programu..”

4. Aktualny stan gospodarowania wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest ( Diagnoza stanu).

Na terenie gminy wyst ępuj ą wyroby zawieraj ące azbest w postaci pokry ć dachowych na budynkach mieszkalnych, inwentarskich i gospodarczych. S ą to płyty azbestowo- cementowe zwane eternitem. Wyst ępuj ą płyty faliste oraz płyty płaskie.

Rury azbestowo-cementowe do wodoci ągu na trenie gminy nie wyst ępuj ą.

28 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

4.1. Inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest ( Rodzaj, stan, ilo ść i miejsca wyst ępowania )

Gmina za pomoc ą sołtysów wykonała inwentaryzacj ę wyrobów zawieraj ących azbest na całym terenie administracyjnym. Wyniki inwentaryzacji zawarte s ą w postaci tabeli usystematyzowanej według miejscowo ści. Inwentaryzacj ę przeprowadzili sołtysi poszczególnych wsi. Gmina składa si ę z 26 sołectw oraz 33 miejscowo ści. Inwentaryzacj ę przeprowadzono w ka Ŝdej miejscowo ści na osobnych arkuszach W ponad połowie obiektów wpisano równie Ŝ nazwisko i imi ę wła ściciela. Na terenie wsi okre ślono miejsce wyst ępowania wyrobu zawieraj ącego azbest poprzez podanie numeru posesji, na której si ę on znajduje. Zinwentaryzowano pokrycia dachowe z eternitu na budynkach mieszkalnych, na budynkach inwentarskich, na budynkach i obiektach gospodarczych. Ka Ŝdy budynek został zinwentaryzowany oddzielnie, a nast ępnie zsumowano ł ączn ą powierzchni ę pokry ć dachowych znajduj ących si ę na danej posesji. Oznaczono rodzaj płyt azbestowo-cementowych z podziałem na eternit z płyt płaskich i eternit z płyt o kształcie falistym.

Dokonuj ąc inwentaryzacji jednocze śnie nie oceniono aktualnego stanu pokrycia dachowego i nie podzielono jego jako ści na I, II, lub III stopie ń pilno ści. To zadanie wykonane zostanie w pó źniejszym terminie. Jako budynki o I stopniu pilno ści uznano wszystkie te, które zgłoszone s ą przez mieszka ńców do wymiany pokrycia dachowego w najbli Ŝszym czasie, a tak Ŝe budynki uszkodzone przez wichur ę i ci ęŜ ki zalegaj ący śnieg.

Tabela nr 1

Zbiorcze wyniki inwentaryzacji w gminie .Dorohusk przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

INWENTARYZACJA w gminie Dorohusk ( na dzie ń 31.12.2010r.)

Nazwa miejscowo ści Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest ( m 2 ) Olenówka 5 733 Turka 16 062 Brze źno 23 303 Ludwinów 6 112 Rozkosz 2 982 Kroczyn 4 998 Barbarówka 7 876 Zamie ście 5 932 Teosin 9 485 Świer Ŝe 33 950 Ostrów 15 173 Michałówka 12 455 Pogranicze 3 048 Zalasocze 3 140 Myszkowiec 2735

29 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Dobryłówka 1 947 Berdyszcze 2 963 Wólka Okopska 20 482 Okopy 16 490 Okopy Kolonia 23 130 Stefanów 3 770 Puszki 2 430 Kępa 5133 Majdan Skordiowski 2 190 Ladeniska 6 320 Mo ściska 4 350 Skordiów 11 550 Dorohusk Osada 23 888 Husynne 6 514 Dorohusk 26 034 RAZEM 310 175

Tabela nr 2 INWENTARYZACJA w miejscowo ści Dorohusk Osada ( na dzie ń 31.12.2010r.)

Ilo ść wyrobów Dorohusk Osada zawieraj ących azbest Nazwa ulicy ( m 2 )

ul. I Armii Wojska Polskiego 3 744 ul. Zwyci ęstwa 1 426 ul. Ogrodowa 3 480 ul. 1 Maja 660 ul. Nadrzeczna 2 247 ul. Wierzbowa 350 ul. Ko ściuszki 1 450 ul. Ko ścielna 500 ul. Nadburza ńska 630 ul. Parkowa 620 ul. 22 Lipca 1 080 ul. Kolejowa 240 ul. Polna 7 461 RAZEM 23 888

Powy Ŝsza ilo ść dotyczy płyt azbestowo- cementowych w posiadaniu osób fizycznych.

30 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

BUDYNKI GMINNE I INNE

Ilo ść wyrobów Nazwa miejscowo ści Rodzaj zabudowy zawieraj ących azbest ( m 2 ) Olenówka UG- świetlica 100 Turka Nadle śnictwo Chełm 100 Brze źno Biurowiec bazy ZMR 300 Brze źno Budynek mieszkalny 212 wielorodzinny Brze źno 2 budynkiRSP 7 000 Ludwinów Nadle śnictwo Chełm 112 Świer Ŝe Szkoła Podstawowa 460 Świer Ŝe Zakład Kamieniarski 119 Michałówka UG- świetlica 302 Dorohusk Osada UG- budynek gosp UG 60 Teosin UG- swietlica wiejska 70 Husynne UG- kaplica 60 Husynne UG- budynek OSPo Ŝ 100 Mo ściska UG- była szkoła 150 Świer Ŝe UG- szkoła podstaw. 140 (budynek drewniany) Śiwr Ŝe UG- budynek gospod. 50 RAZEM 9335

Na terenie gminy znajduj ą si ę równie Ŝ budynki b ędące własno ści ą firm i słu Ŝą ce do działalno ści gospodarczej. Budynki pokryte płytami azbestowo- cementowymi powinny by ć zgłoszone przez wła ścicieli firm do ewidencji w Urz ędzie Marszałkowskim w Lublinie. Urz ąd Gminy powinien sprawowa ć nadzór nad przestrzeganiem tego obowi ązku i okresowo dokonywa ć kontroli stanu pokrycia dachowego i oceny stopnia pilno ści jego wymiany. Nie przewiduje si ę pomocy finansowej w tym zakresie dla osób prowadz ących działalno ść gospodarcz ą. Dotacje na demonta Ŝ, transport i utylizacj ę azbestu przewidziane s ą tylko dla osób fizycznych.

Ze wzgl ędu na to, Ŝe umowy na wywóz odpadów zawieraj ących azbest z terenu gminy na składowisko zawiera si ę w tonach (Mg), sposób przeliczenia ilo ści podanych w inwentaryzacji płyt azbestowo- cementowych na jednostki wagowe = Mg. wykonuje si ę przez mno Ŝenie ilo ści w m 2 przez 11kg/m 2.

(310175m2 x 11kg : 1000= 3412 Mg).

Tak okre ślona inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest podlega ć b ędzie z upływem czasu ró Ŝnym zmianom. Powinna ubywa ć pewna ilo ść odpadów azbestowych wywiezionych z terenu gminy. T ą ilo ść nale Ŝy wykre śli ć z arkusza inwentaryzacyjnego i z komputerowej bazy danych. Ub ędzie zatem pewna ilo ść odpadów zapisana pod okre ślonym adresem w danej miejscowo ści. Mo Ŝe si ę jednak zdarzy ć, Ŝe ilo ść zinwentaryzowanych odpadów azbestowych zwi ększy si ę, gdy Ŝ dopisane zostanie nie uj ęte dotychczas w inwentaryzacji zabudowanie lub jego cz ęść , albo poprzedni pomiar okazał si ę bł ędnie zani Ŝony. Nale Ŝy równie Ŝ skorygowa ć takie przypadki w głównym arkuszu spisowym.

31 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Cało ść zmian w wykonanej obecnie inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest i now ą warto ść ilo ści płyt azbestowo- cementowych na własnym terenie, gmina ma obowi ązek poda ć w corocznym sprawozdaniu do Urz ędu Marszałkowskiego w terminie do ko ńca miesi ąca marca ka Ŝdego roku.

4.2. Ocena stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.71.649) nakłada na wła ścicieli lub zarz ądców obiektów, urz ądze ń budowlanych, instalacji przemysłowych lub innych miejsc zawieraj ących azbest - obowi ązek okresowej kontroli stanu tych wyrobów oraz sporz ądzenia oceny stanu i mo Ŝliwo ści u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest. Ocen ę stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest sporz ądza si ę zgodnie z zał ącznikiem nr 1 do w/w rozporz ądzenia. W niniejszym „Programie...” jest to równie Ŝ ( zał ącznik nr 1 )

Pierwsz ą kontrol ę powinno si ę przeprowadzi ć w czasie wykonywania inwentaryzacji. Bezpieczne u Ŝytkowanie wyrobów z azbestem jest mo Ŝliwe po stwierdzeniu braku widocznych uszkodze ń mog ących stwarza ć warunki dla emisji azbestu do środowiska. Wykorzystywanie wyrobów zawieraj ących azbest w sposób umo Ŝliwiaj ący emisj ę azbestu do środowiska jest niedopuszczalne. Wła ściciel wyrobów z azbestem sporz ądza ocen ę stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów w dwu egzemplarzach, zachowuj ąc jeden, a drugi egzemplarz. oceny przekazuje wła ściwemu organowi nadzoru budowlanego, w terminie 30 dni od daty sporz ądzenia oceny, albo tam Ŝe za po średnictwem gminy. Je śli z oceny wynika, Ŝe wyroby z azbestem otrzymały stopie ń pilno ści I – nale Ŝy bezzwłocznie przyst ąpi ć do organizowania ich usuni ęcia i zako ńczenia ich wykorzystywania. Je śli z oceny wynika, Ŝe wyroby z azbestem otrzymały stopie ń pilno ści II – nale Ŝy w czasie do 1 roku ponownie dokona ć przegl ądu i oceny stanu i mo Ŝliwo ści dalszego bezpiecznego u Ŝytkowania. Je śli z oceny wynika, Ŝe wyroby z azbestem otrzymały stopie ń pilno ści III- nale Ŝy w czasie do 5 lat ponownie dokona ć przegl ądu i oceny stanu i mo Ŝliwo ści dalszego bezpiecznego u Ŝytkowania.

4.3. Analiza aktualnego stanu u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest

W trakcie inwentaryzacji w gminie nie w pełni oceniono stan pokry ć dachowych z eternitu. W osobnej rubryce powinno si ę oceni ć ka Ŝdy budynek mieszkalny i budynki gospodarcze oraz inwentarskie. W gminie wyst ępuj ą wszystkie trzy stopnie pilno ści , w tym: domy mieszkalne z przewag ą II stopnia a budynki gospodarcze z przewag ą II i III stopnia pilno ści. Szczególnie pilne jest usuni ęcie płyt z eternitu, które zostały uszkodzone w czasie silnej wichury i obecnie zło Ŝone i zabezpieczone oczekuj ą na utylizacj ę. Rozpocz ęto procedur ę dalszej utylizacji odpadów zawieraj ących azbest poprzez przygotowanie ich do transportu na składowisko.

32 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Ocena stopni pilno ści usuni ęcia eternitu b ędzie wykonywana równie Ŝ w pó źniejszym terminie. Obecnie jako budynki o I stopniu pilno ści usuni ęcia płyt zawieraj ących azbest uznano szkoły, remizy stra Ŝackie, sklepy i budynki mieszkalne. W I stopniu pilno ści znajduj ą si ę te Ŝ te odpady azbestowe, a dokładnie eternit ju Ŝ wcze śniej zdj ęty z dachów, uszczelniony foli ą i składowany na paletach na terenie nieruchomo ści, oczekuj ący na transport na specjalistyczne składowisko odpadów azbestowych. W I stopniu pilno ści znalazły si ę te Ŝ zabudowania, z których dachy zerwał wiatr. Pozostałe budynki zakwalifikowane do II i III stopnia pilno ści musz ą oczekiwa ć w kolejce na usunięcie z terenu gminy ze wzgl ędu na niewystarczaj ące zabezpieczenie finansowe zarówno środków gminnych jak te Ŝ i prywatnych osób fizycznych, gromadz ących środki finansowe na remont i wymian ę pokrycia dachów. Aktualnie brak jest decyzji wła ścicieli budynków mieszkalnych w sprawie okre ślenia terminu wymiany pokry ć dachowych z płyt azbestowo- cementowych na inne pokrycie bezpieczne dla ludzi i środowiska naturalnego.

Rozkosz Pogranicze Berdyszcze Zalasocze Myszkowiec Puszki Stefanów Majdan Skordiowski Mo ściska Kroczyn Dobryłówka Kępa Świer Ŝe Olenówka Dorohusk Zamie ście Ludwinów Dorohusk Osada Ladeniska Husynne

Barbarówka

Teosin Brze źno Skordiów

Michałówka Okopy Kolonia Ostrów Turka Wólka Okopska Okopy

Rycina nr 2 Rozkład graficzny ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest w gminie Dorohusk ( m 2 )

Na rycinie zobrazowano graficznie udział poszczególnych miejscowo ści w ogólnej ilo ści odpadów azbestowych. Wykre ślono w ten sposób wynik przeprowadzonej inwentaryzacji. Z analizy ryciny nasuwa si ę wniosek, Ŝe najwi ększy stopie ń pilno ści w usuni ęciu wyrobów zawieraj ących azbest jest wzdłu Ŝ głównych dróg w gminie, w linii z północy na południe od miejscowo ści Świer Ŝe do Dorohuska, i zachodu od Brze źna do miejscowo ści Okopy ze wzgl ędu na najwi ększe nagromadzenie tam płyt eternitowych. Najwi ęcej eternitu jest w sołectwie Świer Ŝe i w Dorohusku. Tutaj powinno si ę zadba ć o szybkie usuni ęcie tych

33 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie wyrobów zawieraj ących azbest, gdy Ŝ tu jego najwi ększa ilo ść działa szkodliwie w postaci pyłu azbestowego na najwi ększ ą liczb ę mieszka ńców i osób przyjezdnych. MAPA ZAGRO śEŃ AZBESTEM W GMINIE DOROHUSK

Świer Ŝe

Dorohusk

Dorohusk Osada

Brze źno

Okopy Kolonia

Wólka Okopska

Okopy

Turka

Ostrów

Michałówka

Skordiów

Teosin

Barbarówka

Husynne

Ladeniska

Ludwinów

Zamie ście

Olenówka

Kępa

Kroczyn

Mo ściska

Stefanów

Zalasocze

Pogranicze

Rozkosz

Berdyszcze

Myszkowiec

Puszki

Majdan Skordiowski

Dobryłówka

0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000 Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest (w m 2)

Ryc nr 3 Rozmieszczenie odpadów zawieraj ących azbest na terenie gminy Dorohusk

34 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Wymieniony teren powinien podlega ć zwi ększonej kontroli Gminy, gdy Ŝ tutaj jest najwi ększe zagro Ŝenie odpadami azbestowymi w gminie. Do oceny stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest opracowano w formie graficznej „Map ę zagro Ŝeń azbestem w gminie Dorohusk ”

5. Plan usuwania wyrobów zawieraj ących azbest

Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy powinien by ć zako ńczony do 2032 roku. Ze wzgl ędów organizacyjnych z my ślą, aby nie nast ąpiło spi ętrzenie prac utylizacyjnych odpadów zawieraj ących azbest przy ko ńcu tego okresu, podzielono ten okres na trzy podokresy:

- okres I: lata 2011 – 2012 usuni ęcie 10% odpadów azbestu - okres II: lata 2013 – 2022 usuni ęcie 50% odpadów azbestu - okres III: lata 2023 – 2032 usuni ęcie 40% odpadów azbestu

W okresie pierwszym krótkoterminowym zawarte s ą wszystkie cele przygotowawcze i organizacyjne oraz bezpieczne usuni ęcie około 20 % odpadów zawieraj ących azbest i ich unieszkodliwienie. W okresach II i III celem jest usuni ęcie pozostałej ilo ści wyrobów azbestowych, zabezpieczanie finansowe tej działalności , opracowywanie raportów z realizacji programu i przedstawianie wyników monitoringu uprawnionym organom. (Urz ąd Marszałkowski , Powiatowy nadzór budowlany)

Gminny plan usuwania wyrobów zawieraj ących azbest nawi ązuje do gminnego planu gospodarki odpadami i w sposób szczegółowy okre śla sposób rozwi ązania tego problemu. Plan zakłada realizacj ę nast ępuj ących zada ń:

1. Inwentaryzacja i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniej ących wyrobów zawieraj ących azbest, ocena stanu wyrobów. 2. Opracowanie mapy zagro Ŝeń działania azbestu i miejsc I stopnia pilno ści 3. Edukacja mieszka ńców w zakresie szkodliwo ści azbestu, obowi ązków dotycz ących post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania. 4. Usuni ęcie wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów o światowych, u Ŝyteczno ści publicznej i innych jednostek bud Ŝetowych b ędących własno ści ą Gminy 5. Mobilizowanie wła ścicieli obiektów przemysłowych do usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest. 6. Mobilizowanie wła ścicieli budynków do usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest poprzez system pomocy edukacyjnej i finansowej. 7. Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomo ści osób fizycznych, wspólnot mieszkaniowych, i innych w celu utylizacji 8. Oczyszczenie terenu gminy z „dzikich wysypisk” z odpadami zawieraj ącymi azbest. 9. Przeznaczenie cz ęś ci środków finansowych z bud Ŝetu Gminy na realizacj ę programu 10. Podj ęcie działa ń w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewn ętrznych na realizacj ę programu. 11. Udzielanie pomocy finansowej osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym w usuwaniu odpadów zawieraj ących azbest.

35 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

12. Bie Ŝą cy monitoring realizacji programu 13. Coroczne opracowywanie raportów z realizacji programu 14. Okresowa weryfikacja i aktualizacja programu.

Główny cel realizacji planu to: ochrona ludno ści i środowiska, tj.

Wyeliminowanie spowodowanych azbestem negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców gminy oraz likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko.

Przyj ęta do usuwaniu wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest strategia oparta jest na dokumentach: „ Program Oczyszczania Kraju z Azbestu” i „ Wojewódzki program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest” Wynika to z potrzeby zgodno ści przyj ętego programu dla Gminy z dokumentem wy Ŝszego rz ędu.

Strategia ta dzieli działalno ść gminy na dwa etapy:

I. Etap przygotowawczy ( organizacyjny) - inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest - ocena stanu wyrobów - utworzenie komputerowej gminnej bazy danych - opracowanie „Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest” - kampania informacyjna o szkodliwo ści azbestu

Obecnie zbli Ŝa si ę do zako ńczenia etap przygotowawczy.

II. Etap realizacji ( inwestycyjny) - podpisanie umowy z firm ą utylizuj ącą wyroby zawieraj ące azbest, lub oddzielnie z firm ą dokonuj ącą demonta Ŝu płyt i firm ą transportow ą wywo Ŝą cą odpad azbestowy na składowisko - zabezpieczenie środków finansowych własnych -współpraca z samorz ądem wojewódzkim dla wsparcia finansowego „Planu..” - usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy - likwidacja „dzikich wysypisk” z odpadem azbestowym - monitoring realizacji planu

5.1. Harmonogram realizacji celów i zada ń programu

Szczegółowe przedsi ęwzi ęcia planu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest po okre śleniu terminów realizacji oraz jednostek odpowiedzialnych za ich realizacj ę zawarte zostały w harmonogramie na lata 2011 - 2032:

Tabela nr 2 Harmonogram realizacji "Planu ..." w latach 2011-2032

Lp. Nazwa działania Jednostka Zakładany okres realizacji odpowiedzialna za realizacj ę 1. Opracowanie „ Programu usuwania Wójt Gminy I półr 2011 r. wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy

36 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

2. EDUKACJA EKOLOGICZNA Wójt Gminy 2011-2020 Organizacja kampanii informacyjnej o szkodliwo ści azbestu, bezpiecznym uŜytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, poprzez przygotowanie: - ulotek, - wkładek do prasy lokalnej, -stałej informacji na stronie internetowej Gminy. 3. Aktualizacja –coroczna bazy danych o Wójt Gminy 2011-2032 rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania azbestu na terenie gminy INWENTARYZACJA 4. Opracowanie mapy zagro Ŝeń azbestem. Wójt Gminy 2011

5. Wypracowanie polityki dotycz ącej Wójt Gminy 2011-2012 likwidacji wyrobów zawieraj ących azbest 6. Zało Ŝenie i prowadzenie rejestru Wójt Gminy 2011-2020 wniosków o utylizacj ę eternitu oraz realizacja na podstawie stopnia pilno ści stanu wyrobów zawieraj ących azbest. 7. Podj ęcie działa ń w kierunku pozyskania Wójt Gminy Rada 2011-2032 funduszy ze źródeł wewn ętrznych na Gminy realizacj ę programu.

8. Podj ęcie działa ń w kierunku pozyskania Wójt Gminy 2011-2032 funduszy ze źródeł zewn ętrznych na realizacj ę programu. (WFO ŚiGW oraz Fundusz Szwajcarsko- Polskiego Programu Współpracy.) 9. Ogłoszenie przetargów, wyłonienie Wójt Gminy 2011-2032 wykonawców zadania, ( demonta Ŝ, transport) podpisywanie kontraktów. 10. Usuwanie wyrobów zawieraj ących Uprawnione 2011-2032 azbest z obiektów o światowych, przedsi ębiorstwa, uŜyteczno ści publicznej b ędących Wójt Gminy własno ści ą Gminy 11. Usuwanie wyrobów zawieraj ących Uprawnione 2011-2032 azbest z obiektów nale Ŝą cych do osób przedsi ębiorstwa, fizycznych, prawnych i innych Wójt Gminy

12. Bie Ŝą cy monitoring realizacji „Programu Wójt Gminy Co roku usuwania azbestu...” 13. Przedstawienie Radzie Gminy Wójt Gminy Co 2 lata sprawozdania z realizacji programu zgodnie z ustaw ą.

5.2. Szacunkowe koszty realizacji programu

Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy poci ąga za sob ą szereg kosztów. Demonta Ŝ ,transport na składowisko i utylizacja to główne koszty usuwania pokry ć dachowych z eternitu. Koszty organizacyjne takie jak: koszt inwentaryzacji, oceny stanu wyrobów z azbestem, wykonania „Programu...” , informowania ludno ści o zagro Ŝeniach, współpraca z

37 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie mediami itp. s ą niewielkie. Dlatego w dalszych obliczeniach koszty te pomini ęto. Doda ć trzeba, Ŝe koszty te Gmina poniosła jednorazowo i wykonała prace przygotowawcze własnym wysiłkiem pracowników odpowiedzialnych za ochron ę środowiska w gminie. W programie zało Ŝono , Ŝe usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów nale Ŝą cych do osób fizycznych b ędzie si ę odbywa ć ze wsparciem finansowym Gminy w latach 2011-2032. Corocznie w uchwale bud Ŝetowej Gminy Dorohusk okre ślona b ędzie łączna kwota środków finansowych przeznaczona na to zadanie. Jej wysoko ść b ędzie uzale Ŝniona od decyzji Rady Gminy. W drodze uchwały okre ślony zostanie równie Ŝ procent dofinansowania oraz maksymalna kwota dofinansowania do 1m 2. O kolejno ści przydzielania dofinansowania w ramach dost ępnych na to zadanie w danym roku środków decydowa ć będzie kolejno ść zgłoszenia wniosku o dofinansowanie oraz stopie ń pilno ści okre ślony na podstawie „Oceny stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest” zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004r. (Dz. U. Nr 71, poz. 649). W celu zwi ększenia stopnia dofinansowania Gmina b ędzie czyni ć starania, aby demonta Ŝ, transport i unieszkodliwianie odpadów azbestowych było dofinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie z powiatowego funduszu, oraz z celowego Funduszu Szwajcarsko- Polskiego Programu Współpracy lub z innych źródeł. Szczegółowe warunki pomocy finansowej dla osób podejmuj ących si ę usuni ęcia i unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest okre ślone zostan ą w „Regulaminie…” i przyj ęte w odr ębnym Zarz ądzeniu Wójta Gminy. W przypadku 100% dotacji nale Ŝy przyj ąć regulamin dofinansowania opracowany przez fundatora dotacji: tzn- Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie lub Fundusz Szwajcarsko- Polskiego Programu Współpracy.

Głównym kosztem usuni ęcia wyrobów azbestowych z terenu gminy jest zdj ęcie pokrycia dachowego i wywóz na składowisko. Składa si ę on z trzech pozycji: - demonta Ŝ płyt azbestowo-cementowych wraz z uło Ŝeniem na paletach i zapakowaniem w foli ę - transport na składowisko odpadów azbestowych - utylizacja płyt azbestowo-cementowych na składowisku,

Prace z azbestem mog ą wykona ć tylko specjalistyczne firmy posiadaj ące odpowiednie uprawnienia, specjalistyczne przeszkolenie, techniczny sprz ęt, ubiór ochrony osobistej oraz zezwolenie na demonta Ŝ i transport wyrobów z azbestem na terenie danego powiatu. Stosowne zezwolenia dla firm wystawiało Starostwo.

Obecnie firmy oferuj ą za usuni ęcie odpadów zawieraj ących azbest z terenu gminy stawk ę w zale Ŝno ści od odległo ści gminy od składowiska za demonta Ŝ , transport i utylizacj ę 14 zł/ m 2 brutto Je śli eternit składowany jest ju Ŝ na ziemi i zwykle jest w formie płyt zło Ŝonych na palecie lub gruzu to wywiezienie go na składowisko wyniesie około 400 zł/Mg odpadów cementowo- azbestowych. S ą to koszty transportu i utylizacji bez demonta Ŝu.

Ustalono w Gminie, Ŝe koszty demonta Ŝu, transportu i utylizacji poniesie Gmina ze środków celowych zewn ętrznych zgromadzonych na usuwanie azbestu z terenu gminy. Gmina podpisze umow ę ze specjalistyczn ą upowa Ŝnion ą firm ą na usuwanie odpadów

38 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie zawieraj ących azbest wybran ą w drodze przetargu lub analizy ofert, kieruj ąc si ę cen ą wykonania usługi i jako ści ą wykonywania demonta Ŝu.

W wyniku sonda Ŝu jaki przeprowadziłem z wieloma firmami daje si ę zauwa Ŝyć prawidłowo ść , Ŝe firma renomowana o zasi ęgu działania ogólnopolskim, posiadaj ąca drogi specjalistyczny sprz ęt i dodatkowe zabezpieczenia jest kosztowna. Daje jednak pewno ść prawidłowo wykonanych prac z azbestem. S ą te Ŝ na terenie województwa firmy o skromniejszym wyposa Ŝeniu technicznym, lub po prostu mniejsze, które mogą wykona ć usług ę taniej. Nale Ŝy jednak dokładniej przygl ąda ć si ę na jako ść wykonanych robót. Przy pracach rozbiórkowych z azbestem jest to szczególnie wa Ŝne.

Jak ju Ŝ wcze śniej wyliczono w inwentaryzacji, ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy Dorohusk wynosi obecnie 310175 m2 . Szacuje si ę zatem, Ŝe koszt usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy mo Ŝe wynie ść :

310175 m2 x 14zł/ m2 =4 342 450 zł (brutto)

Koszt ten rozło Ŝony jest na okres do 2032r. Wydatkowany ma by ć ze środków własnych Gminy. Ze wzgl ędu na to, Ŝe Gminy nie posiadaj ą takich środków finansowych, to Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie przewidział dofinansowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z usuwaniem odpadów azbestowych. Gmina mo Ŝe i powinna zło Ŝyć wniosek o dofinansowanie planowanych prac. Termin do składania wniosków o dotacj ę na usuwanie azbestu został okre ślony na 30 listopada ka Ŝdego roku na nast ępny rok. Wielko ść dotacji na ten cel jest ró Ŝna, zmienia si ę w zale Ŝno ści od posiadanych środków finansowych, lecz w 2011 roku refundacja wyniesie 100% poniesionych kosztów. Spodziewana jest równie Ŝ dotacja w wysoko ści 100% z funduszu Szwajcarsko- Polskiego Programu Współpracy.

Analizuj ąc sytuacj ę w powiecie chełmskim mo Ŝna okre śli ć pełny koszt wymiany pokrycia dachowego i transportu powstałego odpadu zawieraj ącego azbest.

Przykład -- przyjmujemy, Ŝe przeci ętny dach domu jednorodzinnego ma powierzchni ę 150 m 2. Zdj ęty stanowi odpad azbestowy o wadze : 150 m 2 x 11 kg/1000 = 1,7 Mg. W czasie demonta Ŝu pokrycie dachowe jest nawilgacane wod ą, jest wi ęc ci ęŜ sze. Poniewa Ŝ oczyszczeniu z drobnych kawałków płyt podlega równie Ŝ teren wokół budynku, nale Ŝy wi ęc doda ć ziemi ę zanieczyszczon ą azbestem. Ostatecznie, uwzgl ędniaj ąc to wszystko do dalszych oblicze ń i planowania kosztów przyjmuje si ę przeci ętn ą wag ę dachu na 2,0 Mg

W rozeznaniu miejscowym stwierdziłem, Ŝe firmy specjalistyczne , dekarskie posiadaj ące uprawnienia i zlokalizowane w okolicy gminy s ą skłonne dokona ć demonta Ŝu, transportu i utylizacji płyt azbestowo- cementowych za cen ę 14 zł/m 2 brutto . Zatem kwota 150 m 2 x 14 zł/m 2 = 2100 zł stanowi koszt całkowity usuni ęcia odpadów azbestowych z terenu gminy.

Gmina po podpisaniu umowy ze specjalistyczn ą firm ą podejmie trud organizacji usuwania odpadów azbestowych.

39 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Jednak w przypadku, gdyby usługa usuni ęcia z terenu gminy odpadów z azbestem dotyczyła tylko transportu i utylizacji bez demontaŜu to koszt wywiezienia odpadów azbestowych z terenu gminy na składowisko w Srebrzyszczu wyniesie: 300 zł/Mg x 2,0 Mg = 600 zł Wydatek Gminy na usuni ęcie z jej terenu odpadów azbestowych z jednego budynku wyniesie około 600 zł. T ą kwot ę nale Ŝy przyj ąć do planowania wydatków z bud Ŝetu Gminy.

5.3. Źródła finansowania programu

Głównym zało Ŝeniem dotycz ącym ponoszenia kosztów usuwania azbestu z terenu gminy przyj ęto zasad ę, podobnie jak w krajach członkowskich Unii Europejskiej, Ŝe „zanieczyszczaj ący płaci”. Odpowiedzialno ść za bezpieczne i terminowe usuni ęcie wyrobów z azbestem zło Ŝono na barki wła ścicieli nieruchomo ści, obiektów i instalacji, zatem na osoby fizyczne, prawne i jednostki samorz ądu terytorialnego. Źródłami finansowania zada ń zawartych w „Programie…” s ą środki własne wła ścicieli obiektów, środki własne inwestorów prywatnych, środki funduszy ochrony środowiska, środki pomocowe Unii Europejskiej, środki własne jednostek samorz ądowych, kredyty oraz środki bud Ŝetowe pozostaj ące w dyspozycji Ministra Gospodarki. Obecny (w I 2011 rok) stan finansowania usuni ęcia płyt azbestowo- cementowych z terenu gminy opiera si ę przede wszystkim na dotacjach z dwu funduszy:

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie

Wojewódzki Fundusz w Lublinie działa na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008, Nr 25, poz. 150) oraz statutu nadanego przez Ministra Środowiska w dniu 30 pa ździernika 2007 r. Jest samodzieln ą instytucj ą finansow ą, posiadaj ącą osobowo ść prawn ą. Od pi ętnastu lat pełni istotn ą rol ę w realizacji polityki ekologicznej na Lubelszczy źnie, wspieraj ąc finansowo przedsi ęwzi ęcia z zakresu ochrony środowiska. Strategia w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi i gospodarki odpadami zakłada unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla województwa lubelskiego i zgodnie z gminnymi programami usuwania azbestu. Na 2011 rok i dalsze przewiduje si ę 100% dotacje na usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy. W tym celu Gminy składaj ą wnioski do WFO Ś i GW w Lublinie o dotacje na ten cel w terminie 30 listopada ka Ŝdego roku na rok nast ępny. Aby dotacja mogła by ć wi ększa poł ączony został Wojewódzki Fundusz z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska. Środki finansowe funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej mog ą by ć przeznaczane tylko na zadania uj ęte w planach gospodarki odpadami.

Fundusz Szwajcarsko- Polskiego Programu Współpracy

Szwajcarsko-Polski Program Współpracy jest form ą bezzwrotnej pomocy zagranicznej przyznanej Polsce przez Szwajcari ę, lecz wi ększo ść środków zostanie rozdysponowanych w czterech województwach ściany południowo-wschodniej: lubelskim, małopolskim, podkarpackim i świ ętokrzyskim. Celem szwajcarskiej pomocy jest zmniejszanie ró Ŝnic społeczno-gospodarczych istniej ących pomi ędzy Polsk ą a wy Ŝej rozwini ętymi pa ństwami UE oraz ró Ŝnic na terytorium Polski - pomi ędzy o środkami miejskimi a regionami słabo

40 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie rozwini ętymi pod wzgl ędem strukturalnym. O dofinansowanie projektów w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy mog ą stara ć si ę: osoby fizyczne, jednostki samorz ądu terytorialnego, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe.

Samorząd Województwa Lubelskiego rozpocz ął działania zmierzaj ące do uruchomienia pilota Ŝowego projektu dotycz ącego usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenów gmin. Zakłada si ę 100% dofinansowanie i pokrycie kosztów usuwania azbestu z nieruchomo ści nale Ŝą cych do osób fizycznych, czyli mieszka ńców gminy. Projekt jest realizowany do czerwca 2015 roku. Gminy po podpisaniu deklaracji uczestnictwa powinny stosowa ć si ę w dalszej współpracy do opracowanego regulaminu uczestnictwa w projekcie pt. ”Pilota Ŝowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem ilo ści oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania”.

6. Organizacja usuwania wyrobów zawieraj ących azbest

Realizuj ąc zadanie usuni ęcia wyrobów azbestowych Gmina powinna podpisa ć umow ę ze specjalistyczn ą firm ą i powierzy ć jej prac ę demonta Ŝu płyt azbestowo- cementowych, ich wywozu i utylizacji lub tylko wywozu i utylizacji w przypadku gdy zostały ju Ŝ zdj ęte.

Wykaz podmiotów posiadaj ących decyzje uprawniaj ące do prac z azbestem na terenie powiatu znajduje si ę w Starostwie Powiatowym w Chełmie.

FIRMY UPRWNIONE DO DEMONTA śU ETERNITU I TRANSPORTU ODPADÓW Z AZBESTEM NA TERENIE POWIATU CHEŁMSKIEGO

FIRMY Z TERENU POWIATU

INSTALBUD TG Sp. z o.o. 22-100 Chełm ul. Lwowska 24 tel-82 563-98-94

Perfekt Sp. z o.o. 22-110 Chełm ul. Lwowska 105,

Usługowy Zakład Blacharsko-Dekarski - Adam Dywa ński, 22-100 Chełm, ul. Poleska 14, tel- 82 5634401;

Usługowy Zakład Blacharsko-Dekarski - Tomasz Dywa ński, 22-100 Chełm, ul Ceramiczna 53 tel- 606411362

Usługowy Zakład Remontowo Budowlany Instalacje Sanitarne - Roman Nikiel 22-100 Chełm ul. Chomentowskiego 3C tel-82 563 04 83

Przedsi ęb. Bud. PARTNER Sp. zo.o. 22-105 Okszów Srebrzyszcze 29B tel- 82 565-67-39

41 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe LEOKAM - Jacek Waszczuk 22-113 Kamie ń Kamie ń 83 A tel- 509 609-998

Leszkopol 22-130 Siedliszcze Lechówka 38 tel- 82 569-16-23

„LYN” Andrzej Kozaczuk 22-174 Brze źno tel- 0602 636 364

Gminny Zakład Obsługi Dorohusk 22-175 Dorohusk Kol. Okopy 49 tel- 82 566-11-02

Czubkowski Mariusz „Handel Artykułami Przemysłowymi 22-360 Rejowiec ul. Przemysłowa 4 tel- 661-426-166

FIRMY Z TERENU WOJEWÓDZTWA

PHU “DACHMEX”- Kamil Wojewoda 08-504 Uł ęŜ Sarny 28a tel-606603705, fax-81 8803348,

Przedsi ębiorstwo Usług Budowlanych Blacharstwo Monta Ŝowe - Ryszard Szczotka 08-504 Uł ęŜ Sarny 28a tel- 081 8803282, 604262670

„LUB-EKO-PLUS” - Wiesław Łukasik , 20-313 Lublin ul Ł ęczy ńska 59/62, tel-081 7452094, / 4410277 / P.Gładysz- 0694113756,

P.H.U. ”DOM-BUD”s.c. W. Czajka, Z. Jarz ębowski, R. Nied źwiadek. 20-401 Lublin ul. Krochmalna 4 tel/fax- 081-5320007 / 0504292672,

P.U.H. „PETROMAX” 20-445 Lublin ul. Zemborzycka 116C tel- 081 7442972,

P.H.U.„KAN-POL” Iwona Łosiewicz 20-950 Lublin ul. Unicka 4/320 0502112002, 0506181850,

„BUDEXPOL” A. Bukowski, K. Wójcik, Sp. Jawna 21-040 Świdnik Kalinówka 165 tel. 081 7217242

TOKBUD - Tomasz Kara ś 21-040 Świdnik ul. Leona Kruczkowskiego 42 tel/fax. 081 4688880,

VDS Tomasz Sobich 21-100 Lubartów ul. Nowodworska 7 tel- 081-855-41-07

F.W.H.U. „HA ŃSPOL” Władysław Le śniewski 22-235 Ha ńsk Pierwszy ul. Parczewska 8, tel-082 5714057, 506 065 727.

42 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zakład Usługowo-Produkcyjno-Handlowy Świeca Mariusz, 22-235 Ha ńsk Pierwszy, ul. Konwaliowa 7, tel. 082 5714336, kom. 601811445;

P.H.U. „Eternia” 22-300 Krasnystaw ul. Piłsudskiego 36/5 tel- 82 514-630-206

BUDZAM Sp. z o. o. 22-400 Zamo ść ul. Kresowa 4 tel. 084 6384699/ 6399321 /6399323/ 6399325,

Centrum Gospodarki Odpadami Azbestu i Recyklingu „CARO” 22-400 Zamo ść ul. Bohaterów Monte Cassino 4/12 , tel- 084 6273013, 0608435133,

Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „INSBUD” Sp. z o. o. 22-400 Zamo ść ul. śdanow 39 tel- 84 6169423 / 6169081,

Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe”AGTEL” Sp. z o. o. 22-400 Zamo ść ul. Zagłoby5 tel- 84 6772500,/ 62-714-61

Przedsi ębiorstwo Usług Wodno- Budowlanych ”WOD-BUD” Sp. z o.o. 23-200 Kra śnik ul. Piłsudskiego 14, tel.- 081 8252605 / 8252476,

FIRMY Z TERENU POLSKI

Przedsi ębiorstwo Robót Termoizolacyjnych i Antykorozyjnych „TERMOEXPORT” 00-515 Warszawa ul. śurawia 24/7 tel. 022 8214175

Przedsi ębiorstwo Projektowo-Wdro Ŝeniowe „AWAT” Sp. z o.o. 01-476 Warszawa ul. Kaliskiego 9 tel. 022 6839248./7343295./ 6668941,

ALGADER HOFMAN Sp. z o.o. 01-919 Warszawa, ul. Wólczy ńska 133 lok.11B tel-022 8649497 /8649499,

Zakład Remontowo – Budowlany „AMBRO śY” Sp. J. W. Śliwi ńska i K.Ambro Ŝy 03-982 Warszawa ul. Meissnera 1/3 lok.222 tel/fax- 022 8310764,

„SINTAC –POLSKA” Sp. z o.o. 05-075 Warszawa – Wesoła ul. Armii Krajowej 86, tel- p Maciejewska 022 8126254, / 8127627, /8124593, fax- 022 8125392,

Usługi Transportowe, Budowlane i Roboty Ziemne -Ryszard Pisarski, 05-091 Z ąbki, ul. Krucza 6 tel- 602-222-329

Przedsi ębiorstwo Budownictwa L ądowego MJ Sp. z o.o. 05-816 Michałkowice Reguły, ul. Graniczna 6 tel/fax- 022 7232061/wew 6,

Hydrogeotechnika Sp. z o.o. 25-116 Kielce ul. Ściegiennego 262A tel.- 041 3480660 / 3610159,

43 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

PHUP „EURO-GAZ” Sp. J. 26-052 Sitkówka-Nowiny Zgórsko 31a tel- 041.346-51-87

Firma Remontowo-Budowlana „UTIL” Stanisław Zacłona , 32-310 Klucze Ryczówek ul .Dolna 8, tel.- 032 6420311 / 600290778

P.P.H.U. „GRAMA” Piotr Grabowski 37-100 Ła ńcut o ś. Gen. St. Maczka 17/5 tel.017 8521551 / 8590040 / 0606966915

P.P.U. „TEMIPOL” Sp. z o.o. 40-155 Katowice ul. Konduktorska 42 tel- 032 2589004 / 2587753,

AM Trans Progres Sp. z o.o. 61-616 Poznań ul. Sarmacka 7 tel. 061 6569737, /6569560,

R&Mplettac Sp. z o.o., 63-500 Ostrzeszów ul. T. Ko ściuszki 19, tel.- 062 5870100 / 5861700

P.P.U. „WAKRO” Jacek Kopisto 82-500 Kwidzyn ul. Grudzi ądzka 48/1, tel- 55 2618205, 601712428,

P.P.H.U. „GAJAWI” Gabriel Rogut, 90-553 Łód ź ul. Kopernika 56/60 fax-042 6884370 / 501028153

P.H.U.”JUKO” Jerzy Szczukocki s.c., 97-300 Piotrków Trybunalski ul.1-go Maja 25 tel.-044 7326963 – 65,

Transport – Metalurgia Sp. z o. o. 97-500 Radomsko ul. Reymonta 62 tel. 044 6854135 / 6854290,

Ponadto uwzgl ędnia ć nale Ŝy zawsze firmy, które aktualnie zło Ŝą w gminie oferty na demonta Ŝ czy te Ŝ transport odpadów zawieraj ących azbest, gdy Ŝ ceny usług zmieniaj ą si ę, bo firmy konkuruj ą ze sob ą na rynku o wykonanie usługi. Dlatego te Ŝ i zawierane umowy z firmami nie powinny okre śla ć zbyt długich okresów czasu. Mieszkaniec gminy powinien mie ć mo Ŝliwo ść dowiedzie ć si ę w urz ędzie Gminy, które firmy uprawnione s ą do wykonania demonta Ŝu eternitu oraz informacj ę o cenie usługi.

6.1. Zarz ądzanie programem

Niniejszy „Program…”usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Dorohusk ma by ć przyj ęty przez Rad ę Gminy w formie uchwały. Do niej nale Ŝy równie Ŝ przyj ęcie regulaminu pomocy finansowej dla ludno ści i przyjmowanie corocznych sprawozda ń z wykonania programu. Wcze śniej jednak gdy „Program..” jest jeszcze nie uchwalonym projektem nale Ŝy wyst ąpi ć do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i do Pa ństwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w celu uzyskania stosownych opinii i decyzji dotycz ących odst ąpienia od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. (zgodnie z art. 48, 49, 57, 58 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o

44 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko- Dz.U.08.nr 199.poz 1227)

Wójt Gminy pozostaje koordynatorem programu ze wzgl ędu na jego wielopłaszczyznowe funkcje i koszty realizacji. Działalno ść merytoryczn ą zwi ązan ą z realizacj ą programu wykonuje w gminie dział odpowiedzialny za ochron ę środowiska. Tutaj skupiaj ą si ę informacje niezb ędne do podejmowania prawidłowych i ekonomicznie uzasadnionych decyzji napływaj ące od: Wła ścicieli budynków pokrytych płytami azbestowo-cementowymi Firm współpracuj ących przy utylizacji wyrobów z azbestem Mediów lokalnych, organizacji i szkół aktywnych w procesie edukacji społecze ństwa Funduszów celowych i sponsorów udzielaj ących dotacji Jednostek współpracuj ących, naukowych, badawczych i laboratorium.

Wdro Ŝenie programu przebiega zgodnie z zasadami: • zasada odpowiedzialno ści za wdro Ŝenie planu – tj. wybór osoby lub jednostki odpowiedzialnej za realizacj ę planu; • zasada spójno ści z gminnym programem O Ś i planem odpadowym oraz wojewódzkim programem usuwania azbestu • zasada uaktualniania planu, • zasada współpracy w realizacji planu z organami wy Ŝszego szczebla • zasada ci ągłej edukacji ekologicznej i dost ępu do informacji bezpo średnich uczestników realizacji planu.

6.2 Sposób monitoringu i ocena wdra Ŝania programu

Główn ą funkcj ę w proponowanym systemie monitoringu pełni Urz ąd Marszałkowski.

Monitoring na szczeblu krajowym stanowi: - „ Krajowa Baza Wyrobów i Odpadów Zawieraj ących Azbest” Tutaj gmina ma swoje miejsce w komputerowej bazie danych, które na bie Ŝą co powinno by ć uzupełniane i aktualizowane. Wykonana inwentaryzacja wyrobów z azbestem powinna by ć tu wpisana. Nast ępnie po utylizacji odpadów z azbestem posesje oczyszczone z azbestu nale Ŝy z bazy wykre śli ć. W ten sposób koordynator krajowy posiada dane o post ępie prac zwi ązanych z usuni ęciem z terenu gminy wyrobów z azbestem.

Monitoring na szczeblu wojewódzkim stanowi: - coroczna informacja o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania odpadów zawieraj ących azbest przedkładana wojewodzie do dnia 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy. Informacja sporz ądzana jest przez Gmin ę zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2002 r. w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska (Dz.U.2002.175.1439). - rozliczanie si ę z WFO Ś i GW z otrzymanych dotacji na utylizacj ę wyrobów zawieraj ących azbest. Przedkładanie faktur okre ślaj ących rzeczywiste koszty usuwania azbestu z terenu gminy w celu otrzymania refundacji poniesionych kosztów. - działalno ść kontrolna WIO Ś w sprawach dotycz ących azbestu

45 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Monitoring na szczeblu gminnym stanowi: - przyjmowanie przez Rad ę Gminy corocznych sprawozda ń z wykonania programu - kontrola efektów wydatkowania gminnych funduszy na wywóz azbestu z terenu gminy

Sprawozdanie roczne monitoringu powinno opiera ć si ę na analizie wska źników okre ślaj ących zmiany ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest, oraz ilość wydatkowanych funduszy na realizacj ę „Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbestu z terenu gminy Dorohusk ”

Tabela nr 3 MONITORING – WSKA ŹNIKI

L.p. Wska źnik Jednostka 2010 2011 1 Ilo ść wyrobów z azbestem – m2 310175 inwentaryzacja na pocz ątek roku 2 Ilo ść wyrobów z azbestem – m2 inwentaryzacja na koniec roku 3 Powierzchnia zdj ętego eternitu m2

4 Powierzchnia wywiezionego m2 eternitu 5 Koszt utylizacji azbestu – fundusze zł własne gminy 6 Koszt utylizacji azbestu – fundusze zł PFOŚiGW 7 Koszt utylizacji azbestu – fundusze zł WFO ŚiGW 8 Koszt utylizacji azbestu – fundusz zł celowe- np. od Marszałka

„Program” powinien by ć realizowany zgodnie z przyj ętym harmonogramem działa ń, ma by ć dokumentem, zmieniaj ącym si ę w czasie do 2032 roku, aktualizowanym w zale Ŝno ści od mo Ŝliwo ści finansowych i od warunków technicznych jego realizacji. Zaproponowana przez Gmin ę forma dofinansowania dla wła ściciela obiektów i urz ądze ń zawieraj ących azbest, stawia jako warunek pomocy, spełnienie wszystkich wymogów formalnych dotycz ących informowania o tych wyrobach oraz prowadzenia prac przy usuwaniu azbestu. Upowszechnienie programu b ędzie skutkowało podnoszeniem świadomo ści społeczno ści lokalnej w zakresie zagro Ŝeń zwi ązanych z eksploatacj ą i usuwaniem azbestu. Przyczyni si ę to do uści ślenia wiedzy inwentaryzacyjnej, precyzyjnego planowania niezb ędnych środków i skuteczniejszej eliminacji wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Dorohusk .

46 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

SPIS ZAŁ ĄCZNIKÓW

Zał ącznik nr 1 – Ocena stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest. Zał ącznik nr 2 - Informacja o wyrobach zawieraj ących azbest i miejscu ich wykorzystania. Zał ącznik nr 3 - Informacja o wyrobach zawieraj ących azbest, których wykorzystywanie zostało zako ńczone. Zał ącznik nr 4 - Wzór oznakowania dla miejsc zawieraj ących azbest lub wyroby zawieraj ące azbest. Zał ącznik nr 5 - Wzór " Karty Ewidencji Odpadu". Zał ącznik nr 6 - Wzór " Karty Przekazania Odpadu". Zał ącznik nr 7 - Druk zgłoszenia robót budowlanych do Wydz Architektury w Starostwie

SPIS TABEL

2 TABELA NR 1. - Inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest....( m ) str.29 Dane na dzie ń: 31.12.2010r..

TABELA NR 2. - Harmonogram realizacji str.36 "Planu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest" w latach 2011-2032

TABELA NR 3 . MONITORING – WSKA ŹNIKI str.46

SPIS RYCIN

Ryc. 1. Mapa - poło Ŝenie gminy Dorohusk w województwie lubelskim str. 5

Ryc. 2. - Rozkład graficzny ilo ści odpadów zawieraj ących azbest w gminie str.33

Ryc. 3. - Mapa zagro Ŝeń azbestem- Rozmieszczenie odpadów zawieraj ących azbest

na terenie gminy str.34

Lista - Firmy uprawnione do pracy z azbestem w powiecie chełmskim str 41

47 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zał ącznik nr 1

OCENA stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest

Nazwa miejsca/obiektu/urz ądzenia budowlanego/instalacji przemysłowej: ...... Adres miejsca/obiektu/urz ądzenia budowlanego/instalacji przemysłowej: ...... Rodzaj zabudowy 1)( budynek mieszkalny, gospodarczy, inny) : ...... Numer działki ewidencyjnej 2) : Numer obr ębu ewidencyjnego 2) : ...... Nazwa, rodzaj wyrobu 3) : ...... Ilo ść wyrobów 4) : ...... Data sporz ądzenia poprzedniej oceny 5) : ......

Grupa/ Rodzaj i stan wyrobu Punkty Ocena nr 1 2 3 4 I Sposób zastosowania azbestu Powierzchnia pokryta mas ą natryskow ą z azbestem 1 30 (torkret) 2 Tynk zawieraj ący azbest 30 Lekkie płyty izolacyjne z azbestem 3 25 (ci ęŜ ar obj. < 1 000 kg/m 3) Pozostałe wyroby z azbestem 4 10 (np. pokrycia dachowe, elewacyjne) II Struktura powierzchni wyrobu z azbestem Du Ŝe uszkodzenia powierzchni, naruszona struktura 5 60 włókien Niewielkie uszkodzenia powierzchni (rysy, odpryski, 6 30 załamania), naruszona struktura włókien Ścisła struktura włókien przy braku warstwy 7 15 zabezpieczaj ącej lub jej du Ŝych ubytkach 8 Warstwa zabezpieczaj ąca bez uszkodze ń 0 Mo Ŝliwo ść uszkodzenia powierzchni wyrobu z III azbestem 9 Wyrób jest przedmiotem jakich ś prac 30 10 Wyrób bezpo średnio dost ępny (do wysoko ści 2 m) 15 11 Wyrób nara Ŝony na uszkodzenia mechaniczne 10 Wyrób nara Ŝony na wstrz ąsy i drgania lub czynniki 12 10 atmosferyczne 13 Wyrób nie jest nara Ŝony na wpływy zewn ętrzne 0

48 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Miejsce usytuowania wyrobu w stosunku do IV pomieszcze ń u Ŝytkowych 14 Bezpo średnio w pomieszczeniu 30 Za zawieszonym, nieszczelnym sufitem lub innym 15 25 pokryciem W systemie wywietrzania pomieszczenia (kanały 16 25 wentylacyjne) 17 Na zewn ątrz obiektu (np. tynk) 20 Elementy obiektu (np. osłony balkonowe, filarki 18 10 mi ędzyokienne) Za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym 19 pokryciem, ponad pyłoszczeln ą powierzchni ą 5 lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym

Bez kontaktu z pomieszczeniem (np. na dachu 20 odizolowanym od pomieszcze ń 0 mieszkalnych) Wykorzystanie miejsca/obiektu/urz ądzenia V budowlanego/instalacji przemysłowej 21 Regularne przez dzieci, młodzie Ŝ lub sportowców 40 22 Stałe lub cz ęste (np. zamieszkanie, miejsce pracy) 30 23 Czasowe (np. domki rekreacyjne) 15 24 Rzadkie (np. strychy, piwnice, komórki) 5 Nieu Ŝytkowane (np. opuszczone zabudowania 25 mieszkalne lub gospodarskie, wył ączone z u Ŝytkowania 0 obiekty, urz ądzenia lub instalacje) SUMA PUNKTÓW OCENY STOPIE Ń PILNO ŚCI

UWAGA: W ka Ŝdej z pi ęciu grup arkusza nale Ŝy wskaza ć co najmniej jedn ą pozycj ę. Je śli w grupie zostanie wskazana wi ęcej ni Ŝ jedna pozycja, sumuj ąc punkty z poszczególnych grup, nale Ŝy uwzgl ędni ć tylko pozycj ę o najwy Ŝszej punktacji w danej grupie. Sumaryczna liczba punktów pozwala okre śli ć stopie ń pilno ści: Stopie ń pilno ści I od 120 punktów wymagane pilnie usuni ęcie (wymiana na wyrób bezazbestowy) lub zabezpieczenie Stopie ń pilno ści II od 95 do 115 punktów wymagana ponowna ocena w terminie do 1 roku Stopie ń pilno ści III do 90 punktów wymagana ponowna ocena w terminie do 5 lat ...... Oceniaj ący Wła ściciel/Zarz ądca (nazwisko i imi ę) (podpis)

......

(miejscowo ść , data) (adres lub piecz ęć z adresem) Obja śnienia:

49 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

1) Nale Ŝy poda ć rodzaj zabudowy: budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, budynek przemysłowy, inny. 2) Nale Ŝy poda ć numer obr ębu ewidencyjnego i numer działki ewidencyjnej faktycznego miejsca wyst ępowania azbestu. 3) Przy okre ślaniu rodzaju wyrobu zawieraj ącego azbest nale Ŝy stosowa ć nast ępuj ącą klasyfikacj ę: – płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, – płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, – rury i zł ącza azbestowo-cementowe, 4) Ilo ść wyrobów azbestowych podana w jednostkach masy (Mg) oraz w jednostkach wła ściwych dla danego wyrobu (m 2, m 3, mb). 5) Nale Ŝy poda ć dat ę przeprowadzenia poprzedniej oceny; je śli jest to pierwsza ocena, nale Ŝy wpisa ć „pierwsza ocena”.

50 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zał ącznik nr 2

INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST 1)

1. Nazwa miejsca/urz ądzenia/instalacji, adres 2) : ...... 2. Wykorzystuj ący wyroby zawieraj ące azbest - imi ę i nazwisko lub nazwa i adres: ...... 3. Rodzaj zabudowy 3) : ...... 4. Numer działki ewidencyjnej 4) : ...... 5. Numer obr ębu ewidencyjnego 4) : ...... 6. Nazwa, rodzaj wyrobu 5) : ...... 7. Ilo ść posiadanych wyrobów 6) : ...... 8. Stopie ń pilno ści 7) : ...... 9. Zaznaczenie miejsca wyst ępowania wyrobów 8) : a) nazwa i numer dokumentu: ...... b) data ostatniej aktualizacji: ...... 10. Przewidywany termin usuni ęcia wyrobów: ...... 11. Ilo ść usuni ętych wyrobów zawieraj ących azbest przekazanych do unieszkodliwienia 6) : ......

...... (podpis) data ...... ______1) Za wyrób zawieraj ący azbest uznaje si ę ka Ŝdy wyrób zawieraj ący wagowo 0,1 % lub wi ęcej azbestu. 2) Adres faktycznego miejsca wyst ępowania azbestu nale Ŝy uzupełni ć w nast ępuj ącym formacie: województwo, powiat, gmina, miejscowo ść , ulica, numer nieruchomo ści. 3) Nale Ŝy poda ć rodzaj zabudowy: budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, budynek przemysłowy, budynek mieszkalno-gospodarczy, inny. 4) NaleŜy poda ć numer działki ewidencyjnej i numer obr ębu ewidencyjnego faktycznego miejsca wyst ępowania azbestu. 5) Przy okre ślaniu rodzaju wyrobu zawieraj ącego azbest nale Ŝy stosowa ć nast ępuj ącą klasyfikacj ę: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe stosowane w budownictwie, - rury i zł ącza azbestowo-cementowe, - rury i zł ącza azbestowo-cementowe pozostawione w ziemi, - izolacje natryskowe środkami zawieraj ącymi w swoim składzie azbest, 6) Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest nale Ŝy poda ć w jednostkach wła ściwych dla danego wyrobu (kg, m 2, m 3, m.b., km). 7) Według "Oceny stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest" okre ślonej w zał ączniku nr 1 do rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089). 8) Nie dotyczy osób fizycznych nieb ędących przedsi ębiorcami.

51 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zał ącznik nr 3

Informacja o wyrobach zawieraj ących azbest, 1) których wykorzystywanie zostało zako ńczone

1. Miejsce, adres...... 2. Wła ściciel, zarz ądca *...... a) osoba prawna – nazwa, adres...... b) osoba fizyczna – nazwisko, imi ę, adres...... 3. Tytuł własno ści ...... 4. Nazwa, rodzaj wyrobu 2) ...... 5. Ilo ść (m 2, tony) 3) ...... 6. Rok zaprzestania wykorzystania wyrobów...... 7. Planowane usuni ęcie wyrobów...... a) sposób ...... b) przez kogo ...... a) termin ...... 8. Inne, istotne informacje 4) ......

Data ...... Podpis

Wyja śnienia: *- niepotrzebne skre śli ć 1) Za wyrób zawieraj ący azbest, uwa Ŝa si ę ka Ŝdy wyrób o st ęŜ eniu równym lub wy Ŝszym od 0,1% azbestu. 2) Przy okre ślaniu rodzaju wyrobu zawieraj ącego azbest nale Ŝy stosowa ć nast ępuj ąca klasyfikacj ę: • płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, • płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, • rury i zł ącza azbestowo-cementowe, • inne wyroby zwieraj ące azbest, oddzielnie niewymienione. 3) Poda ć podstaw ę zapisu (np. dokumentacja techniczna, spis z natury). 4) Np. informacje o oznaczeniu na planie sytuacyjnym.

52 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zał ącznik nr 4

Wzór oznakowania dla miejsc zawieraj ących azbest lub wyroby zawieraj ące azbest.

h 1= 40% H

H

h = 60% H 2

Oznakowanie wzorowane jest na postanowieniu Unii Europejskiej (zał ącznik II do Dyrektywy 83/478/EWG). Wszystkie wyroby zawieraj ące azbest oraz odpady lub miejsca ich wyst ępowania powinny by ć oznakowane w nast ępuj ący sposób: a) oznakowanie zgodne z podanym wzorem, powinno posiada ć wymiary co najmniej 5 cm wysoko ść (H) i 2,5 cm szeroko ść , b) oznakowanie powinno si ę składa ć z dwóch cz ęś ci: cz ęś ci górnej (h 1 = 40% H) zawieraj ącej liter ę „a” w białym kolorze na czarnym tle, cz ęś ci dolnej (h 2 =60% H), zawieraj ącej standardowy napis w białym i/lub czarnym kolorze na czerwonym tle i powinien by ć wyra źnie czytelny, c) je Ŝeli wyrób zawiera krokidolit, standardowo stosowany zwrot „zawiera azbest" powinien by ć zast ąpiony zwrotem „zawiera krokidolit-azbest niebieski”.

53 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zał ącznik nr 5 Wzór " Karty Ewidencji Odpadu"

KARTA EWIDENCJI ODPADU Nr karty Rok ewidencji

Kod odpadu Rodzaj odpadu Procentowa zawarto ść azbestu w odpadzie a Posiadacz odpadów b Adres c

Nr REGON Telefon/fax

Działalno ść w zakresie d W W Z Zb Tr Od Un

Miesi ąc Masa Masa Nr karty Gospodarowanie odpadami wytworzo- przyj ę- przeka- We własnym zakresie Odpady przeka- Podpis Nych tych zania odpadów odpadów odpadu zane innemu osoby [Mg] e [Mg] e posiadaczowi sporz ą- odpadów dzaj ą- Masa Metoda Metoda Masa Nr karty cej [Mg] e odzysku unieszkod [Mg] przekaza R f liwiania nia D g odpadu

a Dotyczy działalno ści w zakresie unieszkodliwiania azbestu. b Imi ę i nazwisko lub nazwa posiadacza odpadów. c Adres zamieszkania lub siedziba posiadacza odpadów. d Zaznaczy ć symbolem X odpowiedni ą odpowied ź: W – wytwarzanie odpadów, Zb – zbieranie odpadów, Tr – transport odpadów, Od – odzysk odpadów, Un – unieszkodliwianie odpadów. e Z dokładno ści ą do 1 miejsca po przecinku dla odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne, do 3 miejsca po przecinku dla odpadów niebezpiecznych. f Symbole R okre ślaj ą działania polegaj ące na wykorzystaniu odpadów w cało ści lub w cz ęś ci lub prowadz ące do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów, lub energii, wraz z ich wykorzystaniem według zał ącznika nr 5 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach. g Symbole D okre ślaj ą procesy unieszkodliwiania według zał ącznika nr 6 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach.

54 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zał ącznik nr 6

Wzór "Karty Przekazania Odpadu".

KARTA PRZEKAZANIA ODPADU Nr karty Rok ewidencji Posiadacz odpadów, który przekazuje Posiadacz odpadów, który przejmuje odpad a) odpad a Adres b Adres b

Telefon/fax Telefon/fax

Nr REGON Nr REGON

Kod odpadu Rodzaj odpadu

Potwierdzam przekazanie odpadu Potwierdzam przyj ęcie odpadu

Data, piecz ęć i podpis Data, piecz ęć i podpis Data/miesi ąc c Masa przekazanych odpadów Numer rejestracyjny pojazdu, [Mg] d Przyczepy lub naczepy e

a Imi ę i nazwisko lub nazwa posiadacza odpadów. b Adres zamieszkania lub siedziby posiadacza odpadów. c Karta mo Ŝe by ć stosowana jako jednorazowa karta przekazania odpadu lub jako zbiorcza karta przekazania odpadu, obejmuj ąca odpad danego rodzaju przekazywany ł ącznie w czasie jednego miesi ąca kalendarzowego temu samemu posiadaczowi odpadów. d Z dokładno ści ą do 1 miejsca po przecinku dla odpadów innych niebezpieczne do 3 miejsca po przecinku dla odpadów niebezpiecznych. e Dotyczy odpadów niebezpiecznych.

55 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Zał ącznik nr 7

DrukNrF01/KI-AB/03

Nr rejestru AB 73527 ...... /... (miejscowo ść i data)

STAROSTWO POWIATOWE W ...... WYDZIAŁ ARCHITEKTURY l BUDOWNICTWA

ZGŁOSZENIE BUDOWY LUB ROBÓT BUDOWLANYCH NIE WYMAGAJ ĄCYCH POZWOLENIA NA BUDOW Ę1

INWESTOR:

(imi ę i nazwisko lub nazwa inwestycji - Inwestora)

(adres inwestora)

(telefon kontaktowy) (adres e-mail)

Na podstawie art. 30 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - „Prawo budowlane" (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, póz. 1118, z pó źn. zm.) zgłaszam, Ŝe w dniu ...... przyst ąpi ę do budowy, wykonania robót budowlanych 2, polegaj ącej (ych) na:

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….…

………………………………………………………………………………………………………….… ( okre śli ć nazw ę i rodzaj obiektów b ądź robót budowlanych)

na działce/działkach/ nr ...... obr ęb ewid ...... jednostka ewid ...... ( gmina / miasto )

56 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie

Do zgłoszenia doł ączam (niepotrzebne skre śli ć) 1. Oświadczenie o posiadanym prawie dysponowania nieruchomo ści ą na cele budowlane. 2. Odpowiednie szkice i rysunki okre ślaj ące budow ę, roboty budowlane. 3. Aktualn ą kopie mapy zasadniczej z zaznaczeniem projektowanej budowy, robót budowlanych. 4. Pozwolenia i uzgodnienia wymagane odr ębnymi przepisami.

UWAGA:

1. W zgłoszeniu budowy dot. przył ączy, instalacji zbiornikowych na gaz płynny z pojedynczym zbiornikiem o pój. do 7 m 3 przeznaczonych do zasilania instalacji gazowych w budynkach jednorodzinnych, obiektów małej architektury w miejscach publicznych, nale Ŝy przedstawi ć projekt zagospodarowania działki lub terenu, wraz z opisem technicznym wykonanym przez projektanta posiadaj ącego wymagane uprawnienia budowlane oraz za świadczenie o przynale Ŝno ści projektanta (ów) do wła ściwej izby samorz ądu zawodowego z okre ślonym terminem wa Ŝno ści aktualnym na dzie ń opracowania projektu.

…………………………………………………………………

(podpis inwestora lub osoby przez niego upowa Ŝnionej)

POUCZENIE:

1. Zgodnie z art. 30 ust. 1a ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku - Prawo Budowlane (Dz. U. Nr 156 póz. 1118 z 2006 roku, z pó źn. zm.) w zgłoszeniu nale Ŝy okre śli ć rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót oraz termin ich rozpocz ęcia. Do zgłoszenia nale Ŝy doł ączyć dowód stwierdzaj ący prawo do dysponowania nieruchomo ści ą na cele budowlane, oraz w zale Ŝno ści od potrzeb, odpowiednie szkice lub rysunki, a tak Ŝe pozwolenia wymagane odr ębnymi przepisami. W konieczno ści uzupełnienia zgłoszenia organ nakłada, w drodze postanowienia, na zgłaszaj ącego obowi ązek uzupełnienia, w okre ślonym terminie, brakuj ących dokumentów, a w przypadku ich nie uzupełnienia - wnosi sprzeciw, w drodze decyzji.

2. Zgłoszenie nale Ŝy dokona ć przed zamierzonym terminem rozpocz ęcia robót budowlanych.

3. Do wykonania robót budowlanych mo Ŝna przyst ąpi ć, je śli w terminie 30 dni od dnia dor ęczenia zgłoszenia wła ściwy organ nie wniesie sprzeciwu.

1 - Dotyczy równie Ŝ zgłoszenia rozbiórki obiektu budowlanego lub jego cz ęś ci. 2- Niepotrzebne skre śli ć.

57 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest – gmina Dorohusk / woj. lubelskie Druk Nr F02 /Kl - AB/01

Oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomo ści ą na cele budowlane

Ja, ni Ŝej podpisany (a) 1) ...... (imi ę i nazwisko osoby ubiegaj ącej si ę o wydanie pozwolenia na budow ę albo osoby umocowanej do zioŜenia o świadczenia w imieniu osoby prawnej ubiegaj ącej si ę o wydanie pozwolenia na budow ę)

legitymuj ący (a) si ę ...... (numer dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzaj ącego to Ŝsamo ść i organ wvdaj ący)

urodzony (a) ...... w ...... (data) (miejscowo ść )

zamieszkały (a) ...... (dokładny adres)

Ja, ni Ŝej podpisany (a) 1) ...... (imi ę i nazwisko osoby ubiegaj ącej si ę o wydanie pozwolenia na budow ę albo osoby umocowanej do zio Ŝenia o świadczenia w imieniu osoby prawnej ubiegaj ącej si ę o wydanie pozwolenia na budow ę)

legitymuj ący(a)si ę ...... (numer dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzaj ącego to Ŝsamo ść i organ wydaj ący)

urodzony (a) ...... w ...... (data) (miejscowo ść )

zamieszkały (a) ...... (dokładny adres)

po zapoznaniu si ę z art. 32 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo Budowlane (tj. Dz.U. z 2006r. Nr 156, póz. 1118 ze zm.) o świadczam, Ŝe posiadam prawo do dysponowania nieruchomo ści ą oznaczon ą w ewidencji gruntów i budynków jako działka(i) nr ...... w obr ębie ewidencyjnym ...... w jednostce ewidencyjnej ...... na cele budowlane, wynikaj ące z tytułu: 1) własności, 2) współwłasno ści ......

(wskaza ć wspóiwla ścicieli — imi ę nazwisko lub nazwa oraz adres)

oraz zgod ę wszystkich współwła ścicieli na wykonanie robót budowlanych obj ętych wnioskiem o pozwolenie na budow ę z dnia ...... 58 3) uŜytkowania wieczystego 2) ......

4) trwałego zarz ądu 2' ......

5) ograniczonego prawa rzeczowego 2'

6) stosunku zobowi ązaniowego, przewiduj ącego uprawnienie do wykonywania robót i obiektów budowlanych 2' ......

(wskaza ć wła ściciela nieruchomo ści - imi ę nazwisko lub nazwa oraz adres) wynikaj ące z nast ępuj ących dokumentów potwierdzaj ących powy Ŝsze prawo do dysponowania nieruchomo ści ą na cele budowlane ......

(wskaza ć dokument, z którego wynika tytuł do dysponowania nieruchomo ści ą na cele budowlane) 7) inne ......

Dotyczy wył ącznie osób posiadaj ących pełnomocnictwo do reprezentowania osób prawnych: Oświadczam, Ŝe posiadam pełnomocnictwo z dnia ...... do reprezentowania osoby prawnej ......

(nazwa i adres osoby prawnej) upowa Ŝniaj ące mnie do zło Ŝenia o świadczenia o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomo ści ą na cele budowlane w imieniu osoby prawnej. Pełnomocnictwo przedstawiam w zał ączeniu.

Świadomy odpowiedzialno ści karnej za podanie w niniejszym oświadczeniu nieprawdy, zgodnie z art. 233 Kodeksu karnego, potwierdzam własnor ęcznym podpisem prawdziwo ść danych, zamieszczonych powy Ŝej.

………………………………………………….. ……………………………………………

……………………………………………

(miejscowo ść , dala) (podpis(y)) 1) Je Ŝeli o świadczenie składa wi ęcej ni Ŝ jedna osoba, nale Ŝy wpisa ć wszystkie osoby składaj ące oświadczenie oraz ich dane. 2) Nale Ŝy wskaza ć wła ściciela nieruchomo ści.