STRATEGIA ROZWOJU POWIATU CHEŁMSKIEGO NA LATA 2021-2026 Projekt Chełm, wrzesień 2020 r. Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata 2021-2026 została opracowana przez firmę EuroCompass Sp. z o.o. Zespół ekspercki: Ryszard Boguszewski Ewelina Borowiec Beata Filipowicz Magdalena Kulczyńska 1 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE .......................................................................................................................... 3 1.1. KONTEKST ORAZ PODSTAWY PRAWNE ......................................................................................... 3 1.2. POWIĄZANIE Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PLANISTYCZNYMI ............................................... 3 1.3. PRZYJĘTA METODYKA PRAC ........................................................................................................ 4 1.4. OCENA I DOTYCHCZASOWE EFEKTY WDRAŻANIA STRATEGII .......................................................... 6 2. RAPORT STANU – ANALIZA I DIAGNOZA STRATEGICZNA .................................................... 9 2.1. PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO ...................................................................................................... 9 2.2. SPOŁECZEŃSTWO .................................................................................................................... 20 2.3. GOSPODARKA .......................................................................................................................... 34 2.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ................................................................................................. 42 2.5. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA .................................................................................................. 51 2.6. JAKOŚĆ RZĄDZENIA .................................................................................................................. 61 2.7. PODSUMOWANIE ANALIZY I DIAGNOZY ....................................................................................... 71 3. ROZWÓJ STRATEGICZNY W LATACH 2021-2026 ................................................................... 74 3.1. WIZJA ROZWOJU ...................................................................................................................... 74 3.2. MISJA ORAZ CELE STRATEGII .................................................................................................... 75 3.3. SYSTEM WDRAŻANIA I FINANSOWANIA STRATEGII ....................................................................... 89 4. SYSTEM MONITORINGU, EWALUACJI I AKTUALIZACJI STRATEGII .................................... 91 4.1. MONITOROWANIE EFEKTÓW WDRAŻANIA STRATEGII ................................................................... 91 4.2. ZASADY, TRYB I METODY PRZEPROWADZENIA EWALUACJI ........................................................... 93 4.3. ZASADY I TRYB AKTUALIZACJI STRATEGII ................................................................................... 96 5. PARTYCYPACJA SPOŁECZNA .................................................................................................. 98 5.1. SYSTEM INFORMACJI I PROMOCJI .............................................................................................. 98 5.2. KONSULTACJE SPOŁECZNE ....................................................................................................... 99 5.3. ANKIETYZACJA MIESZKAŃCÓW POWIATU CHEŁMSKIEGO ........................................................... 100 6. PROCES STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA DOKUMENTU NA ŚRODOWISKO 114 7. SPIS RYCIN, WYKRESÓW I TABEL ......................................................................................... 115 8. ZAŁĄCZNIKI ............................................................................................................................... 119 2 1. WPROWADZENIE 1.1. Kontekst oraz podstawy prawne Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata 2021-2026 jest dokumentem określającym strategiczne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego w perspektywie długoterminowej, przy uwzględnieniu endogennych potencjałów rozwojowych obszaru. Wyznacza ramy dla konstruowania lokalnej polityki rozwoju, zgodnie z misją, jaką jest realizacja zadań publicznych na najwyższym poziomie, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb społeczności lokalnej oraz dążeniem do poprawy jakości życia i rozwoju gospodarczego. Strategia, jako podstawowy dokument dla organów samorządowych, określa cele oraz kierunki działań polityki rozwoju, prowadzonej w przestrzeni powiatowej oraz wskazuje obszary problemowe wymagające poprawy. Dokument ten został usankcjonowany prawnie w art. 3 i 4 Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Sam proces planowania strategicznego zapewnia sprawne i efektywne zarządzanie rozwojem lokalnym, w perspektywie długoterminowej i przy ekonomicznym wykorzystaniu dostępnych środków (w tym środków zewnętrznych umożliwiających sprawniejszą realizację planowanych inwestycji). Ponadto umożliwia wydajniejsze gospodarowanie zasobami, przy stałej analizie ryzyka oraz monitorowaniu najważniejszych trendów i procesów występujących na terenie powiatu. Pozwala to na przeciwdziałanie i odpowiednie reagowanie na występujące problemy, a jednocześnie umożliwia skoncentrowanie działań interesariuszy rozwoju lokalnego na zasobach i szansach wspierających postęp społeczno- gospodarczy. W Strategii została zawarta długofalowa polityka rozwoju lokalnego, która jednocześnie stanowi formę umowy społeczno-instytucjonalnej. Strategia jest dokumentem elastycznym, podlegającym aktualizacji w przypadku zmiany uwarunkowań społeczno-gospodarczych, które powinny być stale monitorowane na etapie wdrażania dokumentu. Ponadto ma na celu przedstawienie przyjętych planów strategicznych powiatu, w oparciu o jego zweryfikowany potencjał, zasoby oraz możliwości rozwojowe, w kontekście problemów i lokalnych potrzeb. 1.2. Powiązanie z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata 2021-2026 została przygotowana z uwzględnieniem założeń strategicznych polityki państwa i regionu, a także uwarunkowań członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Ponadto spełnia kilka zasadniczych funkcji: ¬ prezentuje kierunki rozwoju powiatu, jego społeczeństwa i gospodarki, a także jest istotnym materiałem informacyjnym w komunikacji z interesariuszami wewnętrznymi i zewnętrznymi; ¬ jako program działania stanowi podstawę lepszego zarządzania przez administrację samorządową - sformułowanie misji i celów strategicznych daje możliwość ustalenia kierunków działań; ¬ stanowi podstawę do zarządzania określonymi zasobami materialnymi i finansowymi, co daje szansę na trafne wydatkowanie środków własnych, a także ubieganie się o środki krajowe oraz pomocowe Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych. 3 Wyznaczona wizja rozwoju (która zostanie osiągnięta w wyniku realizacji poszczególnych celów) jest spójna z głównymi celami dokumentów, zarówno na poziomie krajowym, regionalnym jak i lokalnym, należą do nich: 1. Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030: Efektywne wykorzystanie endogenicznych potencjałów terytoriów i ich specjalizacji do osiągania zrównoważonego rozwoju kraju, co tworzyć będzie warunki do wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym osiąganiu spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym, środowiskowym i przestrzennym; 2. Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030: Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie; 3. Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności”: Poprawa jakości życia Polaków; 4. Zintegrowanych Ponadsektorowych Strategiach, w tym: Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) (SRT), Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ), Strategia Sprawne Państwo (SSP), Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego (SRKS), Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP (SRSBN RP), Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (SZRWiR). 5. Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.); 6. Strategiach na poziomie gminnym, lokalnych programach czy strategiach sektorowych. 1.3. Przyjęta metodyka prac Strategia Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata 2021-2026 powstała w oparciu o model ekspercko-partycypacyjny zakładający duży udział władz i społeczności lokalnej w pracach nad dokumentem przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych. Dokument opracowano kierując się zasadami: ¬ spójności zaktualizowanej strategii z dokumentami planistycznymi i operacyjnymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym; ¬ partnerstwa w procesie planowania poprzez współpracę władz powiatowych z innymi samorządami oraz podmiotami, reprezentującymi różne środowiska oraz instytucje – zgodnie z ideą wieloszczeblowego zarządzania (ang. multi-level governance) oraz oddolnego angażowania partnerów do współpracy i współrządzenia; ¬ wieloletniego planowania rozwoju powiatu w oparciu o ocenę efektów dotychczas realizowanej strategii z uwzględnieniem zmieniającej się sytuacji społeczno- gospodarczej na poziomie powiatu, województwa lubelskiego oraz kraju; ¬ elastyczności i przedsiębiorczego odkrywania, zgodnie z którą pierwotne założenia strategii były korygowane i dostosowywane do potrzeb i postulatów, zgłaszanych przez partnerów