STRATEGIA ROZWOJU

GMINY

POWIAT CHEŁM WOJEWÓDZTWO

Dorohusk - Puławy 2001 r.

ZARZD GMINY DOROHUSK

STRATEGIA ROZWOJU GMINY DOROHUSK

Opracowano: w Gminie Dorohusk przy koordynacji merytorycznej Zakładu Gleboznawstwa Erozji i Ochrony Gruntów Instytutu Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa w Puławach

Dorohusk - Puławy - 2001r.

A U T O R Z Y:

1. Franciszek Woch - IUNG Puławy - Koordynator 2. Olgierd Bielak - Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Chełmie 3. Marianna Borowik - Rejon Dróg Wojewódzkich w Hrubieszowie 4. Ryszard Borucki – Gminny Zakład Obsługi Sp. z o.o. w Dorohusku 5. Eugenia Dobrowolska – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Rolin w Lublinie, Delegatatura w Chełmie 6. Zbigniew Gajda – Urzd Gminy Dorohusk 7. Jerzy Gaik – Urzd Celny w Białej Podlaskiej 8. Krzysztof Gontarz – Lubelski Zarzd Drogowych Przejş Granicznych - DPG Dorohusk 9. Zbigniew Golda - Radny Rady Gminy Dorohusk 10. Jakub Hempel - Urzd Gminy Dorohusk 11. Mirosław Jarosz - Telekomunikacja Polska S. A. Obszar Chełm 12. Krystyna Jegorow - Lubelska Izba Rolnicza Oddział Chełm 13. Leon Jesionek – Właciciel Zakładu Spoywczego w Brzenie 14. Marian Kacprzak - Dyrektor Przedsibiorstwa Zaopatrzenia Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej w Brzenie 15. Antoni Karmel - Urzd Celny w Białej Podlaskiej 16. Anna Kawalec - Gminny Orodek Kultury i Turystyki w Dorohusku 17. Jerzy Kawalec - Członek Zarzdu Gminy 18. Anna Kizi ska – Urzd Gminy Dorohusk 19. Krystyna Kogut - Członek Zarzdu Gminy Dorohusk 20. Jadwiga Kondras – Zamojska Korporacja Energetyczna S.A. Zamoş 21. Marian Koniuszewski – Sołtys Sołectwa 22. Helena Korzeniewska – Sołtys Sołectwa Ludwinów 23. Władysław Kowalski – Właciciel Przedsibiorstwa Serwisowo- Usługowego „MIDEX” w Brzenie 24. Stanisław Kozaczuk – Sołtys Sołectwa Dorohusk 25. Jan Kucharski - Radny Rady Gminy Dorohusk, Członek Zarzdu Gminy 26. Jerzy Kułak - Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych Oddział Wschodni w Lublinie 27. Waldemar Lasek - Przewodniczcy Rady Gminy Dorohusk 28. Bogusław Lodwich - Agencja Własnoci Rolnej Skarbu Pa stwa Oddział Lublin 29. Agnieszka Łukaszewska – Zarzd Chełmskich Parków Krajobrazowych 30. Stanisław Maksymiuk – Wójt Gminy Dorohusk 31. Józef Mazurek – Wojewódzki Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych Oddział Chełm 32. Jan Mil – Sołtys Sołectwa Wólka Okopska 33. Wanda Mojak – Sołtys Sołectwa Kolonia Okopy 34. Eugeniusz Nowocie - Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa w Puławach 35. Zbigniew Oziemczuk – Lubelski Zarzd Drogowych Przejş Granicznych 36. Elbieta Piebiak - Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Lublinie Delegatura Chełm 37. Henryk Potocki – Sołtys Sołectwa Turka 38. Stanisław Pro czuk – Sołtys Sołectwa Brzeno 39. Halina Prucnal – Sołtys Sołectwa Zamiecie 40. Marek Prucnal – Sołtys Sołectwa Mociska- 41. Ryszard Racho – Zamojska Korporacja Energetyczna S.A. Rejonowy Zakład Energetyczny w Chełmie 42. Stanisław Rutkowski - Urzd Gminy Dorohusk 43. Ryszard Samsonowicz - Członek Zarzdu Gminy 44. Mieczysław Seweryniuk - Właciciel „ADRIUST” Przetwórstwo Tworzyw Sztucznych w Dorohusku 45. Katarzyna Smoli ska – Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Dorohusku 46. Jan Soja - Członek Zarzdu Gminy 47. Jadwiga Szczerba - WODR Lublin z s. w Ko skowoli, Oddział Rejonowy w Rejowcu 48. Ryszard Szuryga - Gminny Klub Sportowy „Granica” w Dorohusku 49. Helena widerska - Urzd Gminy Dorohusk 50. Wiesław Tarasiuk - Urzd Celny Biała Podlaska - OCD Dorohusk 51. Krystyna Ulewicz - Urzd Gminy Dorohusk 52. Ryszard Waszczuk - Zarzd Dróg Wojewódzkich Lublin, Rejon Włodawa 53. Krystyna Wojciechowska - Zarzd Chełmskich Parków Krajobrazowych w Chełmie 54. Stefan Wojtaszuk - Gminny Orodek Kultury i Turystyki w Dorohusku 55. Ryszard Zdu czuk - Zakład Gazowniczy Lublin - RG Chełm

MOTTO:

Dzi problem nie polega ju na tym, czy dokonywaş zmian, lecz w jaki sposób i na jakich podstawach je dokonywaş wobec nowej, dynamicznie zmieniajcej si rzeczywistoci. Tak podstaw – w przypadku gmin - moe staş si strategia rozwoju.

I. WPROWADZENIE

Radykalne zmiany systemowe dokonywane w kraju wywołuj potrzeb zmian w zachowaniu rónego typu organizacji, jak przedsibiorstwa, instytucje - w tym gminy, w celu dostosowania do tych zmian prowadzonej przez nie działalnoci. Stymuluj równie wyzwalanie inicjatyw oddolnych, zmierzajcych w kierunku wzrostu samodzielnoci i aktywnoci władz tych organizacji zarówno w biecej działalnoci, jak i podejmowaniu działa zwizanych z ich perspektywicznym rozwojem. Proces transformacji systemowej posiada take swój wymiar przestrzenny - krajowy, regionalny, jak i dotyczcy obszarów gmin. Zgodnie z postanowieniami ustawy o samorzdzie terytorialnym (8) gminy dysponuj okrelonym zakresem swobody w decydowaniu o sobie, wspólnym majtku oraz o zaspakajaniu lokalnych potrzeb społecznych. Gmina jako wspólnota samorzdowa stała si podstawow form organizacyjn lokalnego ycia publicznego. Głównym zadaniem władz samorzdowych jest tworzenie moliwie jak najlepszych warunków ycia dla mieszka ców gminy. Zakresem obejmuje szereg dziedzin, z których jako najistotniejsze uznaş naley: * pracy - uwzgldniajc moliwoş uzyskania pracy i dochodów, warunki pracy oraz dostpnoş miejsca jej wykonywania, * zamieszkania - uwzgldniajc dostpnoş mieszka i warunki mieszkaniowe, jak te ład przestrzenny zabudowy, czy tereny rekreacji i wypoczynku, * rodowiska przyrodniczego - uwzgldniajc zasoby i walory oraz jakoş tego rodowiska zarówno w skali całej gminy, jak i poszczególnych jej fragmentów, * obsługi - obejmujcych szeroki wachlarz podstawowych usług dla ludnoci we wszystkich sferach, jak bytowej, owiaty, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury, rekreacji i wypoczynku, bankowoci itp. Powysze zadania władze samorzdowe bd mogły realizowaş tylko w takim stopniu, na jaki pozwol im istniejce warunki okrelone obowizujcymi w kraju zasadami prawno-organizacyjnymi, finansowymi, zasobnoci finansow gminy oraz aktywnoci i skutecznoci działa struktur samorzdowych. Działania władz lokalnych w tym zakresie powinny mieş dwojaki charakter: - strategiczny - okrelajcy zadania kluczowe dla zaspokojenia podstawowych potrzeb lokalnych społecznoci w okrelonym horyzoncie czasu, - biecy - nastawiony na realizacj poszczególnych zada szczegółowych, wynikajcych z ustale strategicznych.

Dla realizacji powyszych zada gminy rywalizuj midzy sob o pozyskanie kapitału prywatnego i publicznego, gdy od tego uzaleniony jest rozwój gospodarczy, a w konsekwencji poziom ycia miejscowej społecznoci. Z kolei kapitał poszukuje dla siebie jak najlepszych warunków lokalizacyjnych, std gminy musz tworzyş tzw. korzystne warunki dla tego kapitału. Aby to osignş władze lokalne gminy powinny działaş w dwóch kierunkach: - zewntrznym - zorientowanym na otoczenie gminy, poszukujc w nim czynników sprzyjajcych oraz unikajc zagraajcych rozwojowi gminy, - wewntrznym - zorientowanym na zasoby własne gminy, które determinuj poziom atrakcyjnoci lokalizacyjnej gminy dla ludnoci i podmiotów gospodarczych. Dokonujce si w naszym kraju przemiany systemowe stwarzaj potrzeb stosowania nowych - aktywnych stylów i form zarzdzania, gdy stare - polegajce na realizacji decyzji i zalece podjtych odgórnie s mniej skuteczne. Nie zapewni sukcesu w rozwoju gminy. Ponadto uwzgldniş naley, e proces rozwoju bdzie si odbywaş w warunkach niepewnoci i ryzyka oraz liczenia w nim głównie na własne siły gminy.

Zagadnienie planowania strategicznego w polskich gminach pojawiło si dopiero w latach dziewişdziesitych (2). Wikszoş gmin przyjmuje za swoj strategi rozwoju studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, wymagane przez Ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym (9). Nie jest to właciwe podejcie, gdy „Studium...” stanowi jedynie przestrzenn lokalizacj strategii rozwoju, a nie j zastpuje. Właciwym jest stworzenie oddzielnego dokumentu - strategii rozwoju, któremu nadaje si rang Uchwały Rady Gminy. Poniewa zarzdzanie strategiczne jest w Polsce zagadnieniem nowym, std s trudnoci zarówno w opracowaniu „Strategii...”, jak i, a szczególnie w zrozumieniu przez Społeczestwo metodyki oraz zawartych w niej przedsiwziş. Std te naley okreliş, co rozumiemy pod pojciem strategia. Termin ten jest synonimem takich okrele jak: sposób działania, droga postpowania, czy te program rozwoju. Najogólniej definiujc: Strategia rozwoju gminy - to okrelona koncepcja długofalowego, systemowego działania na danym obszarze. Polega na formułowaniu zbioru dlugookresowych celów, ich modyfikacji w zalenoci od zmian w uwarunkowaniach, zachodzcych na terenie i w otoczeniu, okreleniu zasobów i rodków niezbdnych do realizacji tych celów oraz okrelenie sposobów postpowania, zapewniajcych ich wykonania (14). Zarzdzanie strategiczne jest rozumiane jako ukierunkowany na przyszłoş proces wyboru celów i kierunków rozwoju. Jest procesem kształtujcym przyszłe wydarzenia zwizane z rozwojem danego terenu. Planowanie strategiczne jest wic rozumiane jako wiadomy, systematyczny i ukierunkowany na przyszłoş proces cigłego przygotowywania i podejmowania decyzji dotyczcych przyszłego kierunku i poziomu rozwoju gminy oraz koordynacji i łczenia podejmowanych przez władze samorzdowe działa realizacyjnych na rzecz przyjtych ustale planistycznych z uwzgldnieniem uwarunkowa zewntrznych gminy (14). Podstawowym zadaniem strategii rozwoju Gminy Dorohusk jest: - wytyczenie perspektywicznych kierunków rozwoju na obszarze gminy, - stworzenie warunków do pozyskiwania na rzecz rozwoju gminy rodków finansowych ze ródeł zewntrznych oraz optymalnego wykorzystania ograniczonych rodków własnych, - stworzenie warunków do lepszego dostosowania si gminy do zmieniajcych si uwarunkowa zewntrznych i wewntrznych. Uwzgldniajc dotychczasowe dowiadczenia autorów niniejszego opracowania odnonie zalet i wad w zakresie opracowywania i realizacji strategii rozwoju gmin - w celu zminimalizowania jej cech negatywnych - proponuj połczenie /w jednym opracowaniu/ strategii z istotnymi elementami programu rozwoju. Std te - wykraczajc poza ramy klasycznego planowania strategicznego - szerzej rozbudowano rozdział IX - wybór optymalnej strategii rozwoju gminy o dokładniejsze uszczegółowienie planowanych przedsiwziş strategicznych oraz terenow lokalizacj przedsiwziş o charakterze przestrzennym na mapie w skali 1:25`000. Pozwoli to - naszym zdaniem - na wiksze zrozumienie istoty planowania strategicznego na terenie Gminy Dorohusk, co jest niezbdne dla uzyskania akceptacji społecznej dla zawartych w niej przedsiwziş oraz ułatwi wprowadzenie zada o charakterze przestrzennym do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jako prawo miejscowe.

II. C E L P R Z E D S I W Z I C I A

Niniejsza strategia zakłada nastpujce cele: I - AKTYWIZACJA EKONOMICZNA GMINY zapewniajca: - Popraw warunków materialnych /w tym zmniejszenie bezrobocia/ i socjalnych ycia mieszka ców oraz gospodarowania na obszarze gminy, 2. Kompleksowy rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, 3. Pełne wykorzystanie warunków przyrodniczych. II - E K O R O Z W Ó J N A O B S Z A R Z E G M I N Y przez równoczesne rozwizywanie problemów i kolizji ekologicznych z gospodarczymi, w ramach przechodzenia z jednofunkcyjnego - rolniczego na wielofunkcyjny rozwój gospodarczy na terenie gminy przy wykorzystaniu lokalnych surowców. III - WZORZEC OPRACOWYWANIA I REALIZACJI PLANÓW STRATEGICZNYCH ROZWOJU GMINY W WARUNKACH POLSKICH

IV - WZORZEC PROWADZENIA PRAC KOMPLEKSOWEGO ROZWOJU GMINY PRZYGRANICZNEJ

III. U Z A S A D N I E N I E P O D J C I A Z A D A N I A

Niniejsz strategi rozwoju Gminy Dorohusk wykonano realizujc zapotrzebowanie Rady i Zarzdu Gminy na opracowanie zawierajce wizj przyszłociow na obszarze gminy, uwzgldniajc kierunki i zakres działa perspektywicznych oraz biecych dla rozwoju społeczno-gospodarczego na obszarze gminy. Jest ona jedn z pierwszych prób w Polsce opracowania strategii, z uwzgldnieniem podstawowych elementów programu rozwoju gminy. Powysze łczenie umoliwia dostosowanie do warunków polskich reguł programowania strategicznego, opracowanych w rónych krajach Europy Zachodniej, a nie przystosowanych do warunków polskich. Pozwoli to na wiksze zrozumienie przez Społeczestwo celu, idei programowania i zawartych w nim przedsiwziş, zwikszy uszczegółowienie, co ułatwi ich realizacj, a umiejscowienie przedsiwziş o charakterze przestrzennym na mapie istotnie ułatwi uwzgldnienie w planach zagospodarowania przestrzennego gminy jako plany miejscowe. Std te opracowanie to uznaş naley jako pilotaowo-wdroeniowe.

IV. K R Ó T K I O P I S M E T O D Y O P R A C O W A N I A

Zarzdzania strategiczne jako ukierunkowany na przyszłoş proces wyboru celów i kierunków rozwoju oraz metod i sposobów ich osigania powinno zachowaş trzy podstawowe zasady (2): 1. Dogłbnego spojrzenia do wewntrz gminy, 2. Szerokiego spojrzenia na zewntrz gminy, 3. Dalekiego spojrzenia w przyszłoş. Zatem specyficznymi cechami, odróniajcymi planowanie strategiczne od innych rodzajów planowania, s (2): 1. Długiego horyzontu czasowego - 10-20 lat, 2. Skoncentrowania na wybranych, kluczowych dla rozwoju zagadnieniach, 3. Dokładnej analizy dostpnoci zasobów, 4. Identyfikowania słabych i mocnych stron na obszarze gminy, 5. Uwzgldnienia najwaniejszych zdarze i zmian majcych miejsce w otoczeniu gminy, 6. Działa zawartych w strategii ukierunkowanych s na osignicie konkretnych rezultatów. Podstawowymi zaletami planowania strategicznego s (2): 1. Redukowanie niepewnoci funkcjonowania i rozwoju, wynikajcych z otoczenia danej jednostki przestrzennej oraz moliwoci zwikszenia jej zdolnoci przystosowawczych, 2. Przyzwyczajenie przedstawicieli administracji publicznej - głównie Zarzdu Gminy - do działania w warunkach niepewnego otoczenia, 3. Moliwoş oceny skutecznoci działa z punktu widzenia celów długookresowych, a nie z perspektywy realizacji działa doranych, 4. Relatywnie niski koszt opracowania planów strategicznych.

Podstawowymi wadami planowania strategicznego s: 1. Odmiennoş metodyczna oraz nadmierna ogólnikowoş opracowania sprawia, e jest ono bardzo trudne do zrozumienia przez Społeczestwo, a tym samym zaakceptowania do realizacji zawartych w nim przedsiwziş. 2. Koniecznoş udziału duej liczby uczestników spotka warsztatowych, zaangaowanych do pracy nad strategi, lub mniejszej, ale z przygotowaniem zawodowym, co w gminach wiejskich jest doş trudne do uzyskania. 3. Brak odniesienia przestrzennego planowanych przedsiwziş sprawia trudnoci z ich lokalizacj przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Przyjta metoda opracowania niniejszej strategii przyjmuje jako podstaw niemieck metod ZOPP /Ziel Orientierte Projekt Planung - planowanie projektów ukierunkowane na cel/ (12), wykorzystanej m. in. przy opracowaniu „Zarys strategii mikroregionu Puławy” (12). Zawiera ona w sobie wszystkie w/w cechy pozytywne, jak i cechy negatywne. Dla wyeliminowania powyej dostrzeonych negatywów wprowadzono jej modyfikacj. Polega ona na tym, e: - ustalono jako doş duy, optymalny 55 osobowy zespół autorski przy koordynacji merytorycznej przedstawicieli jednostki naukowej /IUNG Puławach/, który zaproponował przedsiwzicia i przedkłada je do szerokiej konsultacji społecznej, - przewidziane przedsiwzicia o charakterze przestrzennym zlokalizowano zarówno w terenie, jak i na mapie w skali 1:25`000. Ułatwi to proces konsultacji ze Społeczestwem oraz usprawni proces dokonywanych zmian przy aktualizacji miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, - dokonano wikszego uszczegółowienia w czci projektowej, przez co niniejsza strategia spełnia równie kryteria stawiane opracowywanym programom rozwoju gmin. Opracowanie zawiera wszystkie niezbdne elementy - etapy jej opracowania (2, 12, 14): 1 - Diagnoz stanu istniejcego, opracowan w układzie grup zagadnie, wystpujcych na terenie gminy. Podstaw jej opracowania były dane liczbowe lub opisowe dostarczone przez Urzd Gminy w Dorohusku, uzyskane z innych instytucji, róne opracowania tematyczne dotyczce terenu gminy (3, 4), a take inwentaryzacja terenowa, 2 - Cele rozwoju gminy - opracowano w zespole autorskim przy konsultacji Zarzdu, Rady Gminy, Stowarzyszenia Rozwoju Gminy i czciowej ze Społeczestwem, 3 - Analiz moliwoci rozwojowych gminy z podziałem na mocne strony /potencjały/ i słabe strony /problemy/ oraz szanse i zagroenia /Analiza SWOT/ - opracowano jak wyej, 4 - Wizje przyszłoci gminy w układzie dwu scenariuszy: szans i zagroe - opracowano jak wyej, 5 - Wybór optymalnej strategii rozwoju gminy, 6 - Kierunki działa strategicznych z przedstawieniem głównych zada do realizacji, 7 - Realizacja strategii - ustalono instrumenty stymulowania rozwoju oraz system kontroli jej wykonania. Strategi opracowano na okres 15 lat, tj. na lata 2002-2016 z uwzgldnieniem etapu - okresu przejciowego w 2006 roku. Zakoczenie opracowania przewidziano na dzie 15 listopada 2001 roku, za pozostał czş tego roku przewiduje si wykorzystaş na konsultacje społeczne, niezbdne do przyjcia opracowania Uchwał Rady Gminy, opracowanie studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a nastpnie na dokonanie niezbdnych zmian w planie zagospodarowania przestrzennego, dalsze spotkania ze Społeczestwem, a nastpnie przygotowanie planu społeczno-gospodarczego na 2002 rok z uwzgldnieniem czci przewidzianych w niej zada.

V. D I A G N O Z A S T A N U I S T N I E J  C E G O

Przy opracowaniu diagnozy stanu istniejcego, jak te realizacji dalszych etapów strategii koniecznym jest uszczegółowienie zagadnienia. Mona w tym wzgldzie posłuyş si rónymi kryteriami, jak: grupy uniwersalnych potrzeb społecznych (5), sfer funkcjonalnych (14) lub działów (14). Uwzgldniajc ustalenia dokonane na Sesji Rady Gminy Dorohusk z dnia 18.01.2000 r. ustalono, e najbardziej optymalnym bdzie opracowanie strategii według piciu nastpujcych działów /grup tematycznych/:

V.1. Infrastruktura techniczna i społeczna V.2. Ochrona zdrowia i rodowiska V.3. Przedsibiorczoş, turystyka i rekreacja V.4. Rolnictwo V.5. Kultura, owiata i sport

V. 1. Infrastruktura techniczna i społeczna

Gmina Dorohusk, połoona na wschodnich terenach przygranicznych Polski posiada infrastruktur doş słabo rozwinit, adekwatn do swego połoenia. Jej ocena zostanie przedstawiona oddzielnie dla kadego jej elementu.

V.1.1. DROGI Zestawienie długoci dróg na obszarze gminy w układzie własnociowym przedstawia tabela 1. Łczna długoş dróg w gminie wynosi 186,1 km, w tym utwardzonych lub ulepszonych jest 105, 5 km, a nieutwardzonych 80,6 km, co stanowi 43,3% wszystkich dróg. Nieutwardzonych jest 15% dróg powiatowych, prawie 60% gminnych oraz wszystkie drogi rolnicze. Przez centraln czş gminy w kierunku zachód - wschód biegnie droga krajowa Nr 12 /S-82/ stanowica odgałzienie drogi Pozna-Puławy-Lublin-Lwów-Kijów. Przez teren gminy biegnie na odcinku 17,3 km i prowadzi czciowo przez otulin Chełmskiego Parku Krajobrazowego oraz w pobliu rezerwatów przyrody: „Roskosz” i „Brzeno”. Stan techniczny tej drogi, i inne parametry odbiegaj od standardów.

Tabela 1 Zestawienie długoci dróg na obszarze gminy Dorohusk według form ich własnoci* Forma własnoci Łczna długoş dróg W tym drogi utwardzone lub ulepszone km % km % Krajowe 16,8** 9,0 17,3 100,0 Wojewódzkie 20,5 11,0 20,5 100,0 Powiatowe 53,3 28,7 45,3 85,0 Gminne 46,0 24,8 19,4 42,2 Zakładowe 3,0 1,7 3,0 100,0 Rolnicze 46,0 24,8 0,0 0,0 Razem 185,6 100,0 105,5 56,7 * - według danych Urzdu Gminy w Dorohusku ** - w tym 0,853 km w administracji Drogowego. Przejcia Granicznego wielokrotnie uzupełnian nawierzchni, nieodpowiednie pobocza oraz zbyt mał szerokoş. Ze wzgldu na jej przebieg przez tereny zabudowane miejscowoci: i Okopy oraz ochron rodowiska, ruch kołowy do granicy naley w przyszłoci skierowaş inn tras z pominiciem w/w miejscowoci. Ponadto konstrukcja nawierzchni powinna zostaş wzmocniona do nonoci 115 kN/o. Z północy na południe biegnie „nadbuaska” droga wojewódzka Nr 816 Terespol- Sławatycze-Włodawa-Zosin, łczca trzy przejcia graniczne na wschodniej granicy pastwa. Jej długoş na terenie gminy wynosi 20,5 km. Drogi powiatowe /53,3 km/ łcz pozostałe główne miejscowoci gminy z miejscowociami gmin ssiednich, a gminne tworz podstawow sieş połcze lokalnych. Połowa długoş dróg gminnych bdca w stanie nieutwardzonym jest przyczyn utrudnie komunikacyjnych pomidzy wieloma miejscowociami. Dodaş naley, e czş dróg gminnych i dojazdowych do pól znajduje si w strefie zalewowej Bugu, std wymaga czstego odbudowywania.

V.1.2. WODOCIGI Podobnie jak infrastruktura drogowa równie wodocigowa znacznie odbiega od redniej wojewódzkiej. W Województwie Lubelskim rednio 18% gospodarstw domowych korzysta z wodocigu, a w gminie zaledwie 7%. W gminie Dorohusk sieş gminn tworz obecnie trzy niezalene wodocigi. W północnej czci gminy, z ponad 20-letniej sieci wodocigowej korzysta 263 odbiorców. W czci zachodniej istnieje te od ponad 20 lat lokalne ujcie wody z sieci i 56 odbiorcami w miejscowoci Brzeno. Leca w pobliu Olenówka, gdzie w studniach stwierdzono ponad 10-krotne przekroczenie normy iloci chromu, nie jest zwodocigowana. Aktualnie trwaj tu prace kocowe nad przygotowaniem projektu budowy stacji uzdatniania wody i sieci wodocigowej. W centralnej czci gminy z wodocigu korzysta 219 odbiorców. Inwestycja ta nie jest zakoczona i wymaga kontynuowania w miejscowociach: Dorohusk, Berdyszcze, Zalasocze i Okopy.

V.1.3. OCZYSZCZANIE CIEKÓW I KANALIZACJA W gminie funkcjonuj trzy oczyszczalnie cieków: - w Brzenie o wydajnoci 100 m3/dob i odbierajca cieki od 56 uytkowników. - w Dorohusku o wydajnoci 800 m3/dob i odbierajca cieki od 231 odbiorców z miejscowoci: Dorohusk, Dorohusk Osada i Berdyszcze. Obecnie jest ona wykorzystywana zaledwie w 25%. Przewidywana jest rozbudowa sieci w miejscowociach: Dorohusk, Dorohusk Osada, Berdyszcze, Zalasocze, Okopy i Kol. Okopy. - w Husynnem jest lokaln oczyszczalni dla byłego Pastwowego Gospodarstwa Rolnego. 29 miejscowoci gminy nie posiada kanalizacji sanitarnej, co stanowi 87,9%. Łczna długoş sieci kanalizacyjnej w gminie wynosi 1542 metry, z której korzysta łcznie 287 uytkowników. Zarówno sieci wodocigowe i kanalizacyjne, jak i oczyszczalnie cieków s eksploatowane przez jednoosobow spółk gminy.

V.1.4. GROMADZENIE I UTYLIZACJA STAŁYCH ODPADÓW KOMUNALNYCH W maju biecego roku przekazano do uytkowania gminne składowisko stałych odpadów komunalnych w wierach o pojemnoci 20 000 m3. Składowisko to, zgodnie z załoeniami powinno funkcjonowaş przez okres 10 lat, po czym powinna nastpiş jego rozbudowa w kierunku północnym na teren po kopalni piasku - bezporednio przyległy do obecnego. Jest połoone w pobliu otuliny Chełmskiego Parku Krajobrazowego, spełnia wic wan funkcj ekologiczn, gdy przyczynia si do zmniejszenia zamiecania tego terenu przez tzw. dzikie wysypiska. Włacicielem składowiska jest Gminny Zakład Obsługi. Obecnie nie dysponuje jeszcze wystarczajc iloci sprztu technicznego dla zapewnienia systematycznego odbioru mieci z gospodarstw domowych, połoonych na terenie gminy.

V.1.5. GAZYFIKACJA NA OBSZARZE GMINY Obecnie na terenie gminy nie ma przewodowej instalacji gazowej. Gospodarstwa domowe korzystaj z gazu dostarczanego w butlach gazowych. Przyczyn braku kanalizacji gazowej jest brak moliwoci podłczenia si do sieci gazowej, gdy taka nie wystpuje na obszarze gminy. uczestniczyła finansowo w przygotowaniu budowy sieci gazowej, która bdzie przebiegała przez trzy gminy, tj.: Chełm, Kamie i Dorohusk. Obecnie budowa sieci jest w miejscowoci Ignatów, w gminie Kamie. Obecnie nie wykonano jeszcze wszystkich opracowa studialnych, brakuje: - studium moliwoci wykorzystania inwestycji - studium wykonalnoci inwestycji. Załoenia techniczno-ekonomiczne do projektowanej sieci zawierały nastpujce dane: - sieş wysokiego cinienia bdzie o długoci 12 km - sieş niskocinieniowa bdzie o długoci 126 km - do sieci zostanie podłczonych 1760 gospodarstw domowych i 35 obiektów uytecznoci publicznej.

V.1.6. SIEŞ TELEFONICZNA Do sieci telefonii stacjonarnej podłczone s wszystkie miejscowoci gminy Dorohusk. Korzysta z niej 1070 abonentów, co daje wskanik 14,11 abonenta na 100 mieszkaców. Jest to dobry wskanik przy redniej w powiecie na poziomie 15,52 abonenta. Głównym usługodawc telefonii stacjonarnej jest Telekomunikacja Polska S.A. Posiada nowoczesn sieş teletechniczn wraz z central cyfrow umoliwiajc wiadczenie wszystkich usług oferowanych przez TP S.A. Łcza midzycentralowe cyfrowe po kablach wiatłowodowych w systemie SHD. Centrala telefoniczna naley do najnowoczeniejszych w wiecie - moe wiadczyş wszystkie usługi dostpne w telekomunikacji polskiej o standardzie wiatowym /np.: ISDN, łcza dzierawione, teletransmisja cyfrowa/. Na terenie gminy, gdzie wystpiły braki sieci lub stwierdzono potrzeb i zasadnoş zainstalowano łcznie 28 aparatów wrzutowych. Gmina jest równie objta zasigiem telefonii komórkowej, gdy wybudowano tu stacje przekanikowe tej telefonii dla: Plus GSM, Era GSM i Centertel GSM. Obecnie s prowadzone prace projektowo-wykonawcze dla pozostałych abonentów, którzy zgłosili zapotrzebowanie na telefon

V.2. OCHRONA ZDROWIA I RODOWISKA V.2.1. OCHRONA ZDROWIA Obecnie zadania z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej pełnione s przez nastpujce placówki: 1 - Gminny Orodek Zdrowia w Dorohusku 2 - Wiejski Orodek Zdrowia w Zamieciu∗ 3 - Praktyka Lekarza Rodzinnego w Brzenie.

Gminny Orodek Zdrowia w Dorohusku wiadczy opiek lekarsko-pielgniarsk dla najwikszej grupy pacjentów z terenu gminy /ok. 3000 osób zapisanych na tzw. list pozytywn/. Jest czynny codziennie w godz. 7-18 w dniach od poniedziałku do pitku, a w sobot i niedziel w godz. 8-12. W orodku pracuje dwóch lekarzy /internista - reumatolog oraz pediatra - specjalista medycyny rodzinnej/, trzy pielgniarki rodowiskowo-rodzinne, połona rodowiskowa, pielgniarka w rodowisku nauczania i wychowania oraz dwie pielgniarki praktyki. Raz w tygodniu /czwartki/ istnieje moliwoş pobrania bada laboratoryjnych w orodku zdrowia, a w pozostałe dni w laboratorium SP ZOZ w Chełmie. Porady lekarzy specjalistów s udzielane w Przychodni Przyszpitalnej SP ZOZ, do której pacjenci mog zgłaszaş si, po uprzednim uzyskaniu skierowania przez lekarza pierwszego kontaktu i uzgodnieniu terminu wizyty. Tam te istnieje moliwoş diagnostyki radiologicznej i wykonania bada USG. Na terenie Orodka Zdrowia w Dorohusku funkcjonuje te Przychodnia Obwodu Lecznictwa Kolejowego, w której przyjmuje pacjentów lekarz medycyny pracy /dwa razy w tygodniu/. Przyjmuje ona pacjentów zapisanych do Branowej Kasy Chorych. Niestety nie zapewnia ona opieki pielgniarskiej. W orodku mieci si te gabinet stomatologiczny, funkcjonujcy na zasadzie indywidualnego kontaktu z Lubelsk Regionaln Kas Chorych. Usługi stomatologiczne wiadczone s na rzecz wszystkich, ubezpieczonych mieszkaców gminy. W Wiejskim Orodku Zdrowia w Zamieciu* pracuje jeden lekarz medycyny ogólnej i cztery pielgniarki. Jest czynny codziennie w dni powszednie, a w soboty pełni dyury lekarsko-pielgniarskie.

∗ zaprzestał działalnoci z dniem 30 maja 2001r. GOZ Dorohusk i WOZ Zamiecie s placówkami SP ZOZ w Chełmie. Obydwa orodki s obsługiwane przez karetk WKTS, umoliwiajc lekarzom i pielgniarkom rodowiskowym dojazdy do domów pacjentów. Dodaş jednak naley, e ze wzgldu na ograniczenia finansowe wyjazdy te s ograniczone do niezbdnych przypadków. Uwzgldniajc powysze problemy, koszty pracy karetki jednego dnia w tygodniu pokrywa Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Dorohusk. Wówczas s realizowane planowe wizyty lekarza i połonej oraz wizyty pielgniarek rodowiskowych. Praktyka Lekarza Rodzinnego w Brzenie odbywa si w dawnym punkcie lekarskim. Pracuje tu jeden lekarz, który przyjmuje pacjentów dwa razy w tygodniu. Powysze informacje dowodz, e jak na gmin zaliczan do wikszych obszarowo, zakres wiadczonych usług medycznych jest niewielki. Dotyczy to szczególnie małej dostpnoci do lekarzy specjalistów, opieki medycznej dla dzieci /głównie pediatrycznej i stomatologicznej/ oraz małej dostpnoci do specjalistycznych bada diagnostycznych.

V.2.2. OCHRONA RODOWISKA Gmin Dorohusk mona zaliczyş do obszaru o małym skaeniu rodowiska przyrodniczego. Wynika to std, e nie ma tu, ani w bliskiej odległoci zakładów przemysłowych o duej uciliwoci dla rodowiska. Ponadto wikszoş zbiorników i cieków wodnych jest w wysokiej klasie czystoci. Podstawowymi problemami ekologicznymi dla obszaru gminy s: - due zanieczyszczenie /poza klasyfikacj czystoci/ rzeki Bug - mały /7% -owy/ wskanik zwodocigowania instytucji i gospodarstw - bardzo mały wskanik /tylko 287 gospodarstw i PGR Husynne/ skanalizowania gospodarstw i instytucji - brak instalacji gazowej - przebieg trasy komunikacyjnej /drogi S - 12 przez tereny zabudowane/ - brak systemu gromadzenia i segregacji mieci. Podstawowym atutem gminy jest oddane ostatnio do eksploatacji gminne składowisko stałych odpadów komunalnych w wierach. Północna czş gminy Dorohusk /o powierzchni 2800 ha/ znajduje si w granicach Chełmskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego dla ochrony walorów przyrodniczych, historycznych i kulturowych wystpujcych na tym obszarze, a czş wiksza powierzchniowo /4090 ha/ w granicach Chełmskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na obszarze gminy znajduj si dwa rezerwaty przyrody: „Brzeno” i „Roskosz”. Rezerwat „Brzeno” obejmuje powierzchni 157,78 ha, z czego w granicach administracyjnych gminy Dorohusk 124,48 ha. Został utworzony dla ochrony torfowisk wglanowych. Rezerwat „Roskosz” jest dwukrotnie wikszy - zajmuje powierzchni 339,29 ha, jest aktualnie najwikszym torfowiskiem wglanowym w Polsce. Gmina Dorohusk charakteryzuje si wystpowaniem rónorodnych zbiorowisk wodnych, szuwarowych, torfowiskowych, lenych, zarolowych i synantropijnych. Na obszarze gminy wystpuj wody eutroficzne - w zbiorniku Husynne, starorzeczu Bugu, rzekach /Bug, Udal, Kacap, Gdolanka/, Kanale wierowskim oraz rowach melioracyjnych. Charakterystyczne zbiorowiska rolinnoci wodnej wykształciły si głównie w starorzeczach Bugu, torfiankach i w zbiorniku Husynne. Na brzegach zbiorników wodnych, na ródpolnych, podmokłych obnieniach pochodzenia krasowego, na ródlenych bagnach oraz w zabagnionych dolinach rzecznych Bugu, Kacapu i Udalu wystpuj zbiorowiska rolin szuwarowych, głównie zespoły trzciny.

V.3. PRZEDSI BIORCZO Ş, TURYSTYKA I REKREACJA

V.3.1. PRZEDSI BIORCZO Ş Na obszarze gminy zamieszkiwało w 1999 roku 7691 osób, a obecnie 7606 osób. Dostrzegany jest wic proces zarówno starzenia si społeczestwa oraz jeszcze bardziej grony wyludniania. W 1999 roku na terenie gminy było zarejestrowanych 235 podmiotów gospodarczych, w tym jedno przedsibiorstwo pastwowe, 5 spółek prawa handlowego /w tym jedna z udziałem kapitału zagranicznego/, 5 spółdzielni oraz 186 zakładów osób fizycznych. Do waniejszych podmiotów gospodarczych mona zaliczyş: - Samochodowy Skład Celny - Agencja Celna - CELMAK Sp. z o.o. w Lublinie, Oddział Dorohusku - Agencja Celna Transport-Spedycja „JAG-FBG” - LEDA Sp. z o.o. Warszawa, Oddz. w Brzenie - PHU GRANICA, przejcie graniczne w Dorohusku - PHU Export-Import ZOMAR S. A. w Chełmie - Przedsibiorstwo Handlowo-Serwisowe MIDEX SERVICE Sp. z o.o. w Brzenie - Przedsibiorstwo Spedycji Midzynarodowej C. Hartwig Warszawa, Oddz. Chełm - Przedsibiorstwo Zaopatrzenia Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej w Brzenie

V.3.2. TURYSTYKA I REKREACJA Na obszarze gminy znajduj si zbiorniki wodne z wod o doş duej czystoci /zbiornik Husynne/ Baz noclegow dla potrzeb turystyki stanowi: hotel „Granica” znajdujcy si przy drodze dojazdowej do przejcia granicznego, trzy gospodarstwa agroturystyczne oraz. pokoje noclegowe w budynku Gminnego Klubu Sportowego „Granica”.

V.4. ROLNICTWO

Ze struktury uytkowania gruntów /tabela 2/ wynika, e na obszarze gminy Dorohusk niewielki udział /zaledwie 35,2%/ zajmuj grunty orne, a duy uytki zielone /32,4 %/. Du powierzchni zajmuj nieuytki /a 5,1%/ oraz lasy nie objte ewidencj /7,3%/, łcznie z powierzchni wyrównawcz. Wystpuje tu te due zrónicowanie udziału poszczególnych uytków we wsiach tej gminy /tabela 3/. Przykładowo najwikszy wskanik udziału lasów wystpuje we wsi Ladeniska /730 ha - 65,5%, za najmniejszy - zerowy we wsiach: i Stefanów, gruntów ornych /od 18,4% we wsi Berdyszcze do 66,9% we wsi Okopy Kolonia i 68,5% we wsi Stefanów/, uytków zielonych /od 14,3% w Dorohusku Os. do 45,9% w Ludwinowie/, wód /od 0,3% w Ladeniskach do 12,1% w Husynnem/ oraz nieuytków /od 0,2% we wsi Michałówka do 23,3% w Brzenie i 24,9% w Kpie/.

Tabela 2

Struktura uytkowania gruntów w Gminie Dorohusk* Lp Rodzaj uytku Powierzchnia w ha Udział procentowy 1 Grunty orne 6778 35,2 2 Sady 109 0,6 3 Łki 4935 25,7 4 Pastwiska 1288 6,7 5 Uytki rolne razem 13110 68,2 6 Lasy 2172 11,3 7 Wody 216 1,1 8 Rowy 176 0,9 9 Drogi 477 2,5 10 Tereny kolejowe 173 0,9 11 Tereny zabudowane 293 1,5 12 Tereny róne 235 1,2 13 Nieuytki 983 5,1 14 Ogółem grunty 17835 92,7 ewidencjonowane 15 Lasy nie objte ewidencj i 1407 7,3 powierzchnia wyrównawcza 16 Ogółem powierzchnia 19242 100,0 ewidencyjna * - dane Urzdu Gminy w Dorohusku, według stanu na dzie 31.12.2000 r.

Tabela 3 Struktura uytkowania gruntów w Gminie Dorohusk w układzie obrbów ewidencyjnych* /w ha/ Lp Nazwa obrbu Powier Uytki rolne Lasy Wody Drogi Tereny Ter. zchnia róne ogólna gr. sady u. razem zabud i orne zielo owane nieu. ne 1 Barbarówka 226 109 3 81 193 11 4 9 6 3 2 Berdyszcze 152 28 1 67 96 8 12 17 7 12 3 Brzeno 1916 449 2 615 1066 163 20 116 38 513 4 Dobryłówka 91 24 1 31 56 22 1 6 3 3 5 Dorohusk w. 1051 411 8 504 923 6 14 34 17 57 6 Dorohusk os 154 81 17 22 120 1 1 11 15 6 7 Husynne 1073 336 1 421 758 118 130 22 19 26 8 Kpa 571 207 8 164 379 30 4 9 6 143 9 394 136 - 208 344 8 17 11 2 13 10 494 208 1 219 428 10 6 12 5 33 11 Ladeniska 1115 194 1 117 312 730 3 13 11 46 12 Ludwinów 207 79 4 95 178 6 3 12 5 3 13 Majdan 303 128 1 42 171 86 3 7 2 34 Skordiów 14 Michałówka 432 206 1 102 309 98 3 13 8 1 15 Olenówka 372 203 3 123 329 1 3 15 5 19 16 Okopy wie 647 214 3 255 472 59 10 63 11 32 17 Okopy Kol. 444 297 5 88 390 11 8 19 11 5 18 Ostrów 341 161 4 134 299 2 10 11 9 10 19 Pogranicze 309 125 - 93 218 63 3 5 4 16 20 321 183 - 123 306 1 2 5 2 5 21 Rozkosz 436 129 1 285 415 - 3 8 5 5 22 Skordiów 669 250 2 215 467 144 16 16 5 21 23 Stefanów 181 124 1 48 173 - 2 3 1 2 24 wiere Zam 2153 1053 17 677 1747 166 39 84 35 82 25 wiere Kol. 496 185 3 252 440 12 12 22 1 9 26 717 258 7 336 601 67 14 16 9 10 27 Turka Myszk 1335 418 1 601 1020 173 24 37 23 58 28 Wólka Okop 522 204 9 160 373 67 8 41 17 16 29 Zalasocze 209 149 3 47 199 2 4 - 3 1 30 504 229 1 98 328 107 14 13 8 34 Ogółem ha 17835 6778 109 6223 13110 2172 392 650 293 1218 Ogółem % 100,0 38,0 0,6 34,9 73,5 12,2 2,2 3,6 1,7 6,8 * - bez lasów nie objtych ewidencj i powierzchni wyrównawczej

Dane przedstawiajce struktur własnoci gruntów, zawarte w tabeli 4 dowodz, e jest ona charakterystyczna dla terenów przygranicznych. Duy udział w strukturze posiadaj grunty Skarbu Pastwa, które zajmuj łcznie 37,4%, w tym w dyspozycji Agencji Rolnej Skarbu Pastwa 22,7%, 11,0% w Zarzdzie Administracji Lasów Pastwowych i 3,7% innych gruntów Skarbu Pastwa. Relatywnie duo, w stosunku do innych gmin, analizowany obszar posiada gruntów komunalnych /3,7%/ i wspólnot gruntowych /2,5%/. Duy udział gruntów pastwowych jest kosztem małego udziału gruntów we władaniu indywidualnych gospodarstw rolnych, zajmuj one zaledwie 45,5%. W sektorze prywatnego rolnictwa uytki rolne zajmuj 90,3% powierzchni ogólnej, w tym grunty orne stanowi 56,3% uytków rolnych, łki 33,7%, a pastwiska 9,0%. Duy udział uytków rolnych stanowi naturalne korzystne warunki dla chowu bydła. Sady zajmuj niewielki udział w strukturze uytków rolnych - zaledwie 1,0%, głównie jako sady przydomowe. Tabela 4 Struktura własnociowa gruntów* Lp Wyszczególnienie grup rejestrowych Powierzchnia w ha Udział procentowy 1 Grunty Skarbu Pastwa w dyspozycji 4373 22,7 AWRSP 2 Grunty Skarbu Pastwa w zarzdzie 2114 11,0 Administracji Lasów Pastwowych 3 Pozostałe grunty Skarbu Pastwa 713 3,7 4 Grunty komunalne 708 3,7 5 Gospodarstwa rolne 8752 45,5 6 Grunty spółdzielni 547 2,8 7 Grunty kocielne 37 0,2 8 Wspólnoty gruntowe 477 2,5 9 Grunty osób prawnych 114 0,6 10 Lasy nieewidencjonowane i 1407 7,3 powierzchnia wyrównawcza 11 Ogółem powierzchnia geodezyjna 19242 100,0 * - dane Urzdu Gminy Dorohusk, według stanu na dzie 31.12.2001 r.

Bonitacj gruntów uytkowanych rolniczo, według klas gleb przedstawia tabela 5. Wynika z niej, e przewaaj grunty o redniej /53,7%/ i niskiej przydatnoci rolniczej /33,2%/. Udział gleb bardzo dobrych i dobrych wynosi zaledwie 13,1%, co istotnie ogranicza upraw rolin wymagajcych gleb dobrych /buraki cukrowe, pszenica/ oraz uzyskiwanie wysokich plonów, a tym samym duych dochodów z rolnictwa.

Tabela 5 Klasyfikacja uytków rolnych w gminie Dorohusk według klas gleb* Klasa gruntów Uytki rolne razem** Grunty orne Uytki zielone ha % ha % ha % I 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 II 4 0,0 4 0,1 0,0 0,0 IIIa 227 1,7 227 3,3 0,0 0,0 III 583 4,5 0,0 0,0 583 9,4 IIIb 898 6,9 898 13,2 0,0 0,0 IVa 2079 16,0 2079 30,7 0,0 0,0 IV 3162 24,3 0,0 0,0 3162 50,8 IVb 1736 13,4 1736 25,6 0,0 0,0 V 3090 23,8 1343 19,8 1747 28,0 VI 1187 9,1 467 6,9 720 11,6 VIZ 35 0,3 24 0,4 11 0,2 Razem 13001 100,0 6778 100,0 6223 100,0 * - według danych IUNG w Puławach () i Urzdu Gminy ** - bez udziału sadów Rolnictwo gminy Dorohusk charakteryzuje te niekorzystna organizacja przestrzenna gospodarstw rodzinnych /rozłóg gruntów/. rednia powierzchnia gospodarstwa w gminie wynosi zaledwie 4,85 ha uytków rolnych. Na gospodarstwo przypada rednio 5,0 działek o 1,1 hektarowej powierzchni. W wielu wsiach konieczne jest scalanie gruntów. Bardzo niekorzystny jest udział gospodarstw w poszczególnej grupie obszarowej /tabela 6/, gdzie gospodarstw do 2,0 ha jest a prawie 50%, powyej 7,0 ha zaledwie 10,5%, a gospodarstw tzw. parytetowych /o powierzchni dajcej rodzinie rolniczej dochód na poziomie dochodu w rodzinie pozarolniczej - ok. 15-20 ha UR/ jest mniej ni 3%. Wskaniki te znacznie niekorzystnie odbiegaj od redniej wojewódzkiej i krajowej.

Tabela 6 Struktura wielkoci gospodarstw rodzinnych Wyszczególnienie Liczba Przedziały wielkoci gospodarstw w ha lub % do 2,0 2,1-5,0 5,1-7,0 7,1-10,0 10,1-15,0 pow. 15,0 Gmina 1805 szt 892 547 120 127 67 52 Dorohusk 100,0 % 49,5 30,3 6,6 7,0 3,7 2,9 Woj. lubelskie 100,0 % 2,1 16,8 25,6 36,2 11,8 7,5 Polska 100,0 % 22,6 34,0 12,4 12,3 10,2 8,5

Istniejce rozdrobnienie gospodarstw stanowi istotny czynnik wpływajcy na wzrost kosztów produkcji rolniczej i uzyskiwanie z niej dochodów, uniemoliwia akumulacj kapitału niezbdnego do podjcia inwestycji dla rozwoju gospodarstwa. Według oceny moliwoci rozwojowych, dokonanej przez uytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych podczas spisu rolnego w 1996 r., w byłym województwie chełmskim 59,8% gospodarstw uznano jako nierozwojowe, a jedynie 15,4% deklarowało rozwój gospodarstwa. Na terenie gminy Dorohusk tendencje te s jeszcze bardziej wyrane, szczególnie we wsiach: Kolemczyce, Mociska, Dobryłówka, Puszki, Pogranicze, Majdan Skordiowski, i Rozkosz, gdzie obserwuje si przyspieszony proces wyludniania. Pochodn jakoci gleb jest struktura zasiewów, w której dominuj zboa - 73,5% powierzchni obsianej i ziemniaki - 13,8%. Mały udział zajmuj uprawy rolin pastewnych, a w przedziale niewielkich udziałów /1,4-2,6%/ wystpuj takie uprawy, jak: buraki cukrowe, kukurydza na zielonk i warzywa gruntowe. W zwizku z jakoci gleb, struktur zasiewów i rodzajem produkcji rolniczej mona rozwaaş powstanie grup producenckich jedynie w zakresie uprawy zbó i ziemniaków. Przygraniczny charakter gminy oraz funkcjonujce drogowe i kolejowe przejcia graniczne z Ukrain stwarzaj pewne zagroenie w zakresie przenikania chorób i szkodników rolin i chorób zwierzt. Aby temu zapobiec funkcjonuj obecnie graniczne placówki inspekcji ochrony rolin i inspekcji weterynaryjnej. Dla zmniejszenia ryzyka przenikania chorób celowym jest rejestrowanie producentów rolnych, wprowadzenie paszportów rolin oraz ucilanie wydawanych wiadectw pochodzenia zwierzt. Na terenie gminy nie ma bazy przetwórstwa rolno-spoywczego, w tym szczególnie potrzebnych zakładów przetwórstwa rolno-spoywczego oraz ubojni zwierzt. Nie ma te jednostek /grup producentów/, które zajmowałyby si przechowywaniem, pakowaniem, jak równie sortowaniem, myciem, waeniem i konfekcjonowaniem płodów rolnych. Duy udział gleb mało przydatnych do produkcji rolnej stwarza koniecznoş zmiany sposobu uytkowania gruntów rolnych na inny sposób, szczególnie pod zalesienie, na cele ekologiczne, turystyczne czy pod zabudow dla celów mieszkaniowych, usługowych lub przemysłowych. W procesie zalesiania powinno si uwzgldniaş równie istniejce tereny lene w aspekcie ich łczenia w wiksze kompleksy. W ten sposób byłaby kształtowana strefa ekotonowa, tj. zagospodarowana strefa przejciowa granicy lasu z ekosystemami polnymi, łkowymi i wodnymi, szczególnie wzdłu dróg o duym nateniu ruchu. Powierzchnia gruntów słabych jest dua - wynosi 2045 ha. Przy wykonaniu sugerowanych zalesie lesistoş w gminie moe wzrosnş do 28,6% /5500 ha/, tj. redniego poziomu lesistoci kraju. Znaczn czş powierzchni gminy /21,5%/ zajmuj tereny w granicach Chełmskiego Parku Krajobrazowego, a wraz z otulin stanowi znaczny obszar wyłczony z intensywnej produkcji rolnej. Du przeszkod w działalnoci rolniczej jest niski poziom infrastruktury technicznej, omówiony w rozdziale V.1. Infrastruktura techniczna i społeczna oraz okresowe wylewy rzeki Bug, które maj miejsce na obszarze 40-100 ha gruntów ornych i 500-700 ha uytków zielonych. Dua iloş zbiorników wodnych sprzyja hodowli ryb. Aktualnie zarybionych jest 216 ha lustra wody. Obsada zwierzt na terenie gminy te nie jest dua - 73 sztuki/100 ha uytków rolnych, w tym bydła 28 sztuk/100 ha uytków rolnych, w tym krów 16 szt./100 ha UR i trzody chlewnej - 45 szt./100 ha UR. W województwie obsada jest znacznie wiksza i wynosi odpowiednio: 115,5; 32,8; 18,8 oraz 83,1 szt./100 ha UR. Chów zwierzt gospodarskich jest ekstensywny, o czym wiadczy funkcjonujcy na terenie gminy tylko jeden punkt unasienniania zwierzt oraz to, i tylko w dwu gospodarstwach krowy objte s kontrol uytkowoci. Istniejcy stan budynków i sanitarny gospodarstw produkujcych mleko jest wysoce niezadawalajcy. Utrzymanie si wic ich na rynku wymaga przeprowadzenia w najbliszym czasie remontów i modernizacji pomieszcze dla krów, z uwzgldnieniem budowy płyt gnojowych, zainstalowania wydajnych urzdze do usuwania obornika i schładzania mleka.

V.5. KULTURA, O WIATA I SPORT

Na terenie gminy istniej doş dobre warunki do prowadzenia działalnoci kulturalnej. W Dorohusku jest odrestaurowany Pałac Suchodolskich, pełnicy funkcj Gminnego Orodka Kultury, dwa wiejskie orodki kultury /w Wólce Okopskiej z małym amfiteatrem, zadaszon scen i utwardzonym placem i Brzenie/ oraz dziewiş wietlic i remizo-wietlic /owiatowej: w Dorohusku - na bazie Gminnej Biblioteki Publicznej oraz trzech jej filii: w Turce, wierach i Brzenie, sportowej: na bazie pełnowymiarowych czterech boisk piłkarskich w Turce, Wólce Okopskiej, Dorohusku i bdcego w budowie wierach/. Na obszarze gminy prnie działaj zespoły ludowe /piewacze i obrzdowe/, prezentujce /z sukcesami/ autentyczn, niestylizowan kultur ludow oraz folklor przekazywane z pokolenia na pokolenie. Bogactwem kulturowym gminy jest przede wszystkim dua aktywnoş mieszkaców, gdzie oprócz zespołów piewaczych jest kilkunastu znaczcych twórców, m. in. poetów, malarzy oraz wykonujcych artystyczne pisanki, koronkarstwo, wyroby z drewna i inne rkodzieła. Bardzo pozytywnym jest elementem jest dua aktywnoş społeczestwa w dziedzinie kultury. Uwidacznia si w tym, e corocznie w organizacj kilkudziesiciu imprez kulturalno- rozrywkowych, sportowych czy turystycznych aktywnie włczaj si zarówno wyspecjalizowane w swej działalnoci podmioty czy osoby, jak i wielka rzesza bezimiennych animatorów, społeczników, bez których pomocy zorganizowanie wielu przedsiwziş byłoby niemoliwe. Od kilku lat z powodzeniem utrzymywana jest wymiana kulturalna, sportowa i turystyczna z przygraniczn gmin Huszcza oraz niedalekim Rejonem Lubomelskim na Ukrainie w ramach tzw. „etnicznego przenikania kultur”. Owocuje ona kilkakrotnym w cigu roku przyjazdem zespołów folklorystycznych i sportowych na organizowane w gminie imprezy i odwrotnie. Jednym z głównych czynników dynamizujcych rozwój cywilizacyjny społeczestwa jest podniesienie poziomu edukacji. Celowi temu ma słuyş wdraana obecnie reforma owiaty. Przyjty trójpoziomowy ustrój szkolny (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna) zmierzaj do zniwelowania rónic kształcenia, wychowania i opieki midzy poszczególnymi regionami kraju. Zadaniu temu moe sprostaş tylko szkoła nowoczesna, dobrze wyposaona z wykwalifikowan kadr i wystarczajc baz. Wszystkie szkoły na terenie gminy Dorohusk maj za sob zmiany strukturalne i rozpoczły zmiany programowe, zgodnie z wymogami reformy. Dokonane zostały równie korekty w sieci szkół. Podstawowym kryterium decydujcym o sieci szkół w gminie jest sytuacja demograficzna, która wymusza decyzje organizacyjne. Na przestrzeni lat 1993 – 2000 widoczny jest spadek urodze dzieci, co nie jest zjawiskiem odosobnionym w skali kraju. Liczba dzieci urodzonych w roku 2000 to tylko 46,8 % liczby uczniów tegorocznych klas trzecich, 59,8 % liczby uczniów tegorocznych klas pierwszych oraz 52,0 % ogólnej liczby szeciolatków w roku szkolnym 2001/2002. Std wniosek, e liczba uczniów w szkołach w gminie Dorohusk w latach najbliszych bdzie malała. Szkoły najmniejsze s bardziej kosztowne w utrzymaniu od szkół z du liczb uczniów. Rok szkolny 2001/2002 to pierwszy rok pełnego trzyletniego gimnazjum. Do szkół podstawowych uczszcza 662 uczniów, a do gimnazjów 336 uczniów – łcznie 958 uczniów. Funkcjonuj aktualnie: Zespół Szkół Ogólnokształccych w Dorohusku, Zespół Szkół Ogólnokształccych z oddziałami integracyjnymi w Brzenie, szkoły podstawowe w: wierach, Wólce Okopskiej i Michałówce oraz przedszkole samorzdowe w Dorohusku. Wychowaniem przedszkolnym objte s wszystkie dzieci szecioletnie z terenu gminy oraz chtne młodsze z miejscowoci: wiere, Dorohusk i okolic. Baza lokalowa szkół w gminie jest zrónicowana. Szkoły w: Dorohusku, Wólce Okopskiej i Michałówce mieszcz si w budynkach murowanych i posiadaj wystarczajc iloş miejsc dydaktycznych. Szkoła w miejscowoci wiere mieci si w trzech budynkach z których jeden jest murowany i równie wymaga remontu. Szkoła w Brzenie posiada złe warunki lokalowe i std budowa nowego budynku, którego nowa czş zostanie przekazana do uytku jeszcze w 2001r. Niezadowalajce warunki lokalowe posiada szkoła filialna w Turce. Wszystkie szkoły z wyjtkiem szkół w Brzenie, Turce i budynku w werach posiadaj centralne ogrzewanie. Szkoły dysponuj mał iloci pracowni przedmiotowych, za istniejce pracownie komputerowe s z reguły przestarzałe bez dostpu do internetu (z wyjtkiem szkoły w Dorohusku). wietlic dysponuj szkoły w Dorohusku i werach i tam te funkcjonuj stołówki wydajce obiady uczniom. adna ze szkół nie dysponuje pełnowymiarow sal gimnastyczn. Biorc pod uwag wzgldy demograficzne, społeczne i kulturowe wydaje si, e w przyszłoci trzy miejscowoci: Dorohusk, wiere i Brzeno bd stanowiły centra owiatowe gminy. Pilnie realizowane byş powinny inwestycje w zakresie budowy budynku szkolnego i rozbudowy istniejcego w wierach oraz kompleksu sportowego przy szkole w Dorohusku. Znacznych rodków na remonty wymaga szkoła w Dorohusku. Przy szkołach brak jest boisk sportowych i bieni lekkoatletycznych oraz innych urzdze sportowych. W celu ogólnego wychowania dzieci i młodziey niezbdna jest budowa hali sportowo – widowiskowej przy szkole w Dorohusku równie dla ogólnego wykorzystania. W trakcie prac nad dokumentem strategii podnoszono problem braku ponadgimnazjalnej szkoły dla młodziey, która nie chce lub nie moe opuciş rodzinnych stron. Na terenie gminy istniej doş dobre warunki, jeli chodzi o baz do prowadzenia działalnoci kulturalnej: Pałac Suchodolskich, dwa Wiejskie Orodki Kultury: w Wólce Okopskiej i Brzenie i 9 wietlic. Baz sportow stanowi: cztery pełnowymiarowe boiska sportowe: w Turce, Wólce Okopskiej, wierach i Dorohusku.

VI. ANALIZA MOLIWO CI ROZWOJU GMINY

VI.1. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I SPOŁECZNA Mocne strony gminy + Pełne moliwoci korzystania z sieci telefonicznej kablowej i bezprzewodowej + Nadgraniczne połoenie gminy na wanym szlaku komunikacyjnym z Warszawy i Lublina w kierunku Kijowa + Posiadanie na swoim terenie midzynarodowego przejcia granicznego w Dorohusku kolejowego i drogowego + Istniejce w strefie przygranicznej bocznice kolejowe normalne i o wikszym rozstawie torów + Posiadane rozwizania planistyczne umoliwiajce rozwój infrastruktury

Słabe strony gminy - Zły stan techniczny wikszoci dróg, szczególnie gminnych i dojazdowych do pól - Mały wskanik zwodocigowania i skanalizowania gospodarstw i instytucji - Droga krajowa nr 12 nie przystosowana do parametrów drogi ruchu szybkiego /za mała: szerokoş, nonoş nawierzchni, ogólna dostpnoş/ - Brak obwodnicy miejscowoci Okopy - Nieprzystosowanie obiektów uytecznoci publicznej do korzystania przez osoby niepełnosprawne - Brak ldowiska dla samolotów lekkich i helikopterów - Brak parkingu z infrastruktur socjaln dla samochodów ciarowych

Szanse dla gminy * Utwardzenie wikszoci dróg ze zmian usytuowanie niektórych * Znajdujca si w trakcie realizacji budowa drugiego mostu przez rzek Bug w Dorohusku wraz z dojazdem * Planowana modernizacja drogi krajowej nr 12 na odcinku Chełm-Dorohusk /12,4 km/ * Dalsza rozbudowa przejcia granicznego i budowa terminalu celnego

Zagroenie dla gminy ! Wyrany brak rodków na realizacj wiejskiej infrastruktury technicznej, szczególnie na remonty i modernizacj sieci drogowej

VI.2. OCHRONA ZDROWIA I RODOWISKA

VI.2.1. OCHRONA ZDROWIA Mocne strony gminy + Sprzyjajce warunki bytowania na wikszoci terenów gminy z uwagi na małe zagroenie ekologiczne

Słabe strony gminy - Mała iloş lekarzy specjalistów - Mała dostpnoş do bada specjalistycznych, jak USG - Niewystarczajcy zakres opieki medycznej, jak pediatrii i niewystarczajce jej wyposaenie techniczne - Brak stałego ratownictwa techniczno-medycznego

Szanse dla gminy * Rozszerzenie zakresu opieki medycznej, głównie profilaktycznej na docelowej granicy Unii Europejskiej

Zagroenia dla gminy ! Wycofanie si krajów Unii Europejskiej ze wspomagania wschodnich terenów Polski ! Moliwoş zakaenia niebezpiecznymi chorobami zakanymi w przypadku ich wystpienia na terenach byłych pastw WNP ! Moliwoş wystpienia zagroenia dla ycia i zdrowia ludzi w wyniku zagroe transgranicznych

VI.2.2. OCHRONA RODOWISKA Mocne strony gminy + Dua czystoş rzek i cieków wodnych na obszarze gminy, głównie rzeki Udal + Dua iloş zarybionych zbiorników wodnych + Dua powierzchnia obszarów chronionych: rezerwaty torfowiskowe, park krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu + Posiadanie własnego składowiska stałych odpadów komunalnych + Dua biorónorodnoş terenów + Brak negatywnego oddziaływania nowych i projektowanych inwestycji na rodowisko naturalne + Naturalny korytarz ekologiczny w dolinie rzeki Bug

Słabe strony gminy - Niedoskonały system zbiórki i segregacji odpadów komunalnych z czciowym ich wykorzystaniem - Niekorzystny wpływ niskiej emisji na czystoş powietrza na terenach zurbanizowanych i szlakach drogowych - Mały wskanik zwodocigowania i skanalizowania gospodarstw i instytucji na obszarze gminy - Due lokalne zanieczyszczenie wód podziemnych i gleb chromem na obszarze gminy /Olenówka/ - Brak punktów utylizacji materiałów rekwirowanych na punkcie granicznym, jak produkty ywnociowe - Brak punktu zlewnego na nieczystoci płynne z autokarów przekraczajcych przejcie graniczne - Naraenie rodowiska na hałas i inne zagroenia wynikajce z przewozu ładunków niebezpiecznych - Brak systemu utylizacji wyrobów azbestowych

Szanse dla gminy * Właciwe wykorzystanie istniejcych starorzeczy i rozlewisk * Zwikszenie lesistoci, głównie przez zalesienie odłogów * Powstanie gospodarstw ekologicznych

Zagroenia dla gminy ! Zanieczyszczenie wód powierzchniowych płyncych i stojcych /głównie ciekami z gospodarstw domowych i rolnych oraz nawozami i rodkami ochrony rolin/ ! Dalsze intensywne zanieczyszczenie powietrza i gleb / m. in. przez Cementowni „Chełm”/ ! Zmiana stosunków wodnych w rejonie leja depresyjnego Cementowni Chełm ! Skutki prowadzonych na terenie gminy melioracji i regulacji koryt rzecznych rzek: Udal, Golanka, kanału „Kacap” i „wierowski”. ! Niedostateczna iloş zbiorników wodnych małej retencji ! Zanikanie ekosystemów torfowiskowych z ich unikatowymi zbiorowiskami rolinnymi i zwierztami.

VI.3. PRZEDSI BIORCZO Ş ORAZ TURYSTYKA I REKREACJA

Mocne strony gminy + Połoenie gminy w strefie przygranicznej, która w przyszłoci bdzie wschodni granic Unii Europejskiej + Due przejcie graniczne w Dorohusku z terminalem midzynarodowego przejcia granicznego + Bezporednie ssiedztwo rzeki Bug z piknem krajobrazów + Dua powierzchnia zbiorników wodnych z czyst wod, w pełni przydatnych dla rozwoju turystyki i rekreacji + Midzynarodowe trasy komunikacyjne: kolejowa i kołowa oraz krajowe trasy komunikacyjne przebiegajce przez teren gminy + Łatwa dostpnoş terenów na glebach słabych dla rozwoju przemysłu, turystyki czy budownictwa + Wzmoony ruch turystyczny + Wolne zasoby siły roboczej, std łatwoş pozyskania pracowników dla lokalnego przemysłu i usług + Znaczny potencjał rozwojowy gminy oraz funkcjonowanie podmiotów gospodarczych, pochodzcych zarówno z terenu gminy, jak i innych regionów Polski

Słabe strony gminy - Dua powierzchnia gruntów objta ochron, na której utrudniony jest rozwój przedsibiorczoci, szczególnie przemysłu - Małe zasoby finansowe wikszoci mieszkaców gminy - Duy wskanik bezrobocia - Brak duych firm w gminie - Małe zainteresowanie usługami telekomunikacyjnymi w gminie - Brak pełnego zakresu usług rzemielniczych i innych - Brak terenów uzbrojonych pod inwestycje - Brak dostatecznych rodków na sfinansowanie niezbdnych zada inwestycyjnych w zakresie uzbrojenia terenu w infrastruktur techniczn - Brak bazy parkingowej i zaplecza hotelowego

Szanse dla gminy * Szerokie wykorzystanie rozszerzajcego si szerokiego zakresu rónych usług przejcia granicznego * Szerokie wsparcie rozwoju terenów granicznych Unii Europejskiej * Moliwoş realizacji inwestycji centralnych * Rozbudowa bazy hotelarsko-gastronomicznej * Rozwój agroturystyki na obszarze gminy * Działalnoş w ramach Euroregionu Bug * Rozwój turystyki na obszarze gminy, w tym turystyki kwalifikowanej na obszarach chronionych * Przyjcie Polski do struktur Unii Europejskiej * Zwikszone natenie ruchu przygranicznego i tranzytowego * Wykorzystanie terenów pod indywidualne organizowanie rekreacji i wypoczynku

Zagroenia dla gminy ! Decyzja krajów Unii Europejskiej o stworzeniu na granicy wschodniej Unii tzw. „strefy ekologicznej” ! Dalsze uboenie społeczestwa, wynikajce ze wzrostu bezrobocia i nieopłacalnoci produkcji rolniczej ! Cigle wzrastajcy wskanik bezrobocia ! Brak unormowa prawnych ułatwiajcych rozwój usług i handlu przygranicznego oraz rolnictwa ! Rosnce ceny usług telekomunikacyjnych i innych w porównaniu z dochodami ! Brak prognoz rozwoju na obszarze gminy ! Brak programu i rodków na rozwój wschodnich obszarów przygranicznych

VI. 4. ROLNICTWO

Mocne strony gminy + Czyste rodowisko naturalne, dajce moliwoş produkcji tzw. zdrowej ywnoci + Moliwoş prowadzenia pracochłonnych kierunków produkcji rolniczej + Due zasoby siły roboczej z duym przygotowaniem rolniczym + Dua iloş uytków zielonych sprzyjajcych rozwojowi ekologicznej produkcji bydła rzenego

Słabe strony gminy - Niski poziom wiejskiej infrastruktury technicznej - Niedostateczna iloş właciwie usytuowanych i utwardzonych dróg dojazdowych do pól - Niedostatek miejsc pracy poza rolnictwem - Due trudnoci ze zbytem produktów rolnych - Doş niski poziom kultury rolnej - Doş niski poziom wykształcenia, w tym rolników - Due rozdrobnienie gospodarstw rolnych i rozproszenie produkcji rolnej - Niekorzystny rozłóg gruntów duej czci gospodarstw - Dominacja rolnictwa wielokierunkowego - Brak zakładów przetwórstwa rolno-spoywczego - Nierozwinite otoczenie rolnictwa, jak usługi i doradztwo - Mała przydatnoş rolnicza wikszoci uytków rolnych, szczególnie łk i pastwisk - Mała powierzchnia obszarów lenych - Ekstensywny chów zwierzt gospodarskich oraz brak koncepcji i programu doskonalenia genetycznego zwierzt gospodarskich - Brak dobrej organizacji producentów rolnych, m. in. grup producenckich - Niedoinwestowanie gospodarstw rolnych

Szanse dla gminy * Poprawa stanu infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich * Kompleksowe scalanie gruntów * Powstanie grup producenckich * Podniesienie poziomu wiedzy ogólnej i rolniczej * Stworzenie warunków dla rozwoju rónorakiej działalnoci pozarolniczej * Prowadzenie rolnictwa ekologicznego i integrowanego * Rozwój gospodarki rybackiej * Szersze prowadzenie pracochłonnych lecz opłacalnych kierunków produkcji * Moliwoş zbytu bezporednio za granic przetworzonych i nieprzetworzonych produktów rolnych z uwagi na drogowe przejcie graniczne * Prowadzenie działalnoci agroturystycznej * Rozwój drobnego przetwórstwa w gospodarstwach rolnych * Wykorzystanie produktów rolnych na cele niespoywcze, jak rzepaku jako dodatku do paliwa

Zagroenia dla gminy ! Oddalanie terminu wstpienia Polski do Unii Europejskiej ! Brak odpowiedniej polityki regionalnej ! Funkcjonowanie rolnictwa wyłcznie jako elementu rynku ! Dalszy brak programów opartych na właciwie wykonanej diagnozie ! Brak wsparcia finansów gminy ! Funkcjonowanie znacznych obcie finansowych w małych i rednich przedsibiorstwach oraz wiadczcych usługi dla rolnictwa i przetwórstwa rolno- spoywczego ! Dalszy brak rodków finansowych na realizacj szkole ! Obecnie realizowana polityka dotyczca walki z bezrobociem

VI.5. KULTURA O WIATA I SPORT

Mocne strony gminy + Aktywna postawa mieszkaców terenu gminy, wykazujcych naturaln chş do uczestnictwa w rónych formach poytecznego i przyjemnego spdzenia wolnego czasu poprzez m. in. przynalenoş do zespołów piewaczych, obrzdowych, klubów, zwizków, organizacji sportowych, turystycznych czy zainteresowanie twórczoci artystyczn

+ Inicjowanie i organizowanie duej iloci własnych imprez, udział przedstawicieli naszych rodowisk w wielu imprezach, przedsiwziciach na zewntrz, a odnoszone tam sukcesy s doskonał form promocji gminy + Moliwoş uprawiania sportu i szkolenia sportowców + Dobry poziom kształcenia w szkołach podstawowych i gimnazjach + Dalszy rozwój moliwoci kształcenia pozalekcyjnego

Słabe strony gminy - W siedzibie orodka gminnego zbyt mało jest ofert działalnoci, form zainteresowania w dni wolne od pracy oraz w godzinach popołudniowych z powodu braku „liderów” zainteresowanych działalnoci kulturaln, rozrywkow czy sportow - Brak stowarzyszenia koordynujcego poczynania zarówno w sferze turystyki, jak i agroturystyki, m. in. koordynujcego opracowanie kompleksowych planów rozwoju, w tym zagospodarowania zalewu w Husynnem - Niewystarczajca baza szkolna oraz brak obiektów sportowych przy szkołach - Brak obiektów sportowych ogólnodostpnych

Szanse dla gminy * Pałac Suchodolskich, jako obiekt w pełni przydatny do organizowania spotka od gminnych do midzynarodowych * Moliwoş utworzenia orodka rekreacji wodnej nad zalewem w Husynnem * Poprawa zdrowia i kondycji fizycznej przez uprawianie sportu * Utworzenie trzech mocnych centrów kształcenia w gminie z dobr baz i wykwalifikowan kadr, w tym w zakresie informatyki i jzyków obcych

Zagroenia dla gminy ! Niekorzystny wpływ konsumpcyjnego modelu ycia na zachowanie tradycji regionalne ! Długotrwały proces wyludniania z czci obszaru gminy

VII. CELE ROZWOJU GMINY DOROHUSK

Strategiczny cel generalny:

Uzyskanie znacznego postpu w warunkach ycia i pracy miejscowej ludnoci oraz osignicie europejskich standardów ycia społecznego poprzez zrównowaony rozwój wiejskich obszarów gminy.

Cele rozwojowe według działów :

VII.1. Infrastruktura techniczna i społeczna Cel główny: Tworzenie warunków umoliwiajcych wykorzystanie przygranicznego połoenia gminy i wpływajcych na tworzenie nowych miejsc pracy poprzez rozbudow i modernizacj systemu komunikacyjnego oraz przejş granicznych, jak te kompleksowego rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej.

Cele realizacyjne : - Pełniejszy dostp do sieci kanalizacyjnej i wodocigowej na obszarze gminy - Poprawa parametrów technicznych i stanu drogi krajowej, wojewódzkiej i dróg powiatowych oraz utwardzenie dróg gminnych i niektórych dojazdowych do pól - Poprawa i dostosowanie parametrów technicznych do standardów U.E. midzynarodowego szlaku komunikacji kolejowej wraz z infrastruktur towarzyszc - Dostosowanie parametrów sieci energetycznej do zwikszonego zapotrzebowania na energi elektryczn po 2001 roku ; - Rozbudowa i budowa szkół w Dorohusku i wierach oraz doposaenie szkół w obiekty sportowe i rekreacyjne - Poprawa standardu odpraw granicznych poprzez budow terminalu celno - towarowego na drogowym przejciu granicznym z Ukrain.

VII.2. OCHRONA ZDROWIA I RODOWISKA

Cel główny:

Poprawa stanu zdrowia ludzi i rodowiska poprzez popraw stanu opieki medycznej, optymalne wykorzystanie walorów i trosk o utrzymanie rodowiska przyrodniczego, w tym rodowiska ycia człowieka dla osignicia dynamicznego rozwoju gminy.

Cele realizacyjne: - Zapewnienie uytkownikom zaopatrzenia w czyst wod - Zwikszenie lesistoci obszaru gminy, głównie przez zalesienie odłogów i gruntów o bardzo małej przydatnoci rolniczej - Ochrona rónorodnoci biologicznej w rejonie Chełmskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny - Ochrona torfowisk w rejonie Brzena - Restrukturyzacja placówek słuby zdrowia z punktu widzenia sprawnoci obsługi pacjentów - Promocja zdrowia poprzez wdraanie specjalistycznych programów w zakresie profilaktyki - Tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej w gminie - Wspieranie działa na rzecz kompensacji skutków niepełnosprawnoci - Tworzenie osłon socjalnych dla ubogich rodzin wiejskich - Minimalizowanie oddziaływania odpadów na rodowisko, w tym take cieków komunalnych i przemysłowych oraz gnojowicy - Ochrona zasobów i naturalnych ekosystemów wodnych, szczególnie w rejonie rzeki Bug i Udal oraz kanału wierowskiego i Kacap - Ochrona wypoczynkowych walorów rolniczej przestrzeni dla rozwoju agroturystyki i rekreacji - Minimalizowanie oddziaływania intensywnie wykorzystywanych midzynarodowych szlaków komunikacyjnych na ekosystem - Zwikszenie obszarów stawów rybnych i zbiorników retencyjnych - Kształcenie lokalnego społeczestwa z zakresu ochrony rodowiska przyrodniczego. - Poprawienie i unowoczenienie wyposaenia technicznego wszystkich słub odpowiedzialnych za bezpieczestwo ludnoci na terenie gminy

VII.3. Przedsibiorczoş, turystyka i rekreacja

Cel główny: Rozwój przedsibiorczoci w pełni wykorzystujcy połoenie gminy, walory przyrodnicze i potencjał ludzki

Cele realizacyjne: - Gospodarcze /głównie rekreacyjne/ wykorzystanie rzek i zbiorników wodnych - Szeroka promocja gminy - Przygotowanie /prawne i techniczne/ terenów na obszarze gminy dla celów inwestycyjnych - Wdroenie komunikacji lotniczej /samoloty lekkie i helikoptery/ - Zagospodarowanie rzeki Bug dla potrzeb turystyki wodnej - Współtworzenie spójnego – z wykorzystaniem sieci internetowej – Systemu Informacji Turystycznej - Organizowanie i promocja imprez turystycznych, kulturalnych i sportowych, wpływajcych na kształtowanie atrakcyjnoci turystycznej gminy.

VII.4. ROLNICTWO

Cel główny:

Rozwój zintegrowanego i wielokierunkowego rolnictwa, stwarzajcego materialne podstawy godnego ycia na wsi

Cele realizacyjne : - Przeprowadzenie kompleksowych prac scaleniowych - Rozwój ekologicznej produkcji ywca wołowego w oparciu o korzystne warunki naturalne - Podniesienie poziomu wiedzy ogólnej i rolniczej w stopniu umoliwiajcym stosowanie nowoczesnych i przyjaznych rodowisku technologii produkcji rolnej - Rozwój gospodarki rybackiej; - Rozwój szerokiej gamy usług dla produkcji rolnej i zwizanych z przechowalnictwem; przetwórstwem i konfekcjonowaniem płodów i produktów rolnych - Powołanie organizacji rolniczej zajmujcej si organizacj zbytu płodów i produktów rolnych z terenu gminy na ssiadujcym rynku Ukrainy oraz wspieranie marketingu proeksportowego - Powstawanie grup producenckich i innych organizacji rolniczych - Wdraanie wzorców wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich - Rozwój systemu edukacji zawodowej i aktywizacji społecznoci wiejskiej - Rozwój infrastruktury technicznej dla rolnictwa

VII.5. KULTURA, O WIATA I SPORT

Cel główny:

Dalszy rozwój kultury, owiaty i sportu na obszarze gminy do poziomu uwzgldniajcego potrzeby społeczne

Cele realizacyjne: W zakresie kultury: - Kształtowanie tosamoci mieszkaców terenu przygranicznego poprzez pielgnowanie własnej historii, tradycji i kultury ludowej - Tworzenie warunków do powszechnej dostpnoci dóbr kultury na obszarze gminy - Wspieranie inicjatyw i przedsiwziş artystycznych słucych promocji kultury regionu - Zapewnienie systemowych warunków finansowania zada z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego

W zakresie owiaty: - Poprawa stanu wykształcenia i wiedzy, umoliwiajcej kontynuowanie nauki w szkołach rednich i na studiach - Przygotowanie młodziey do łatwiejszego odnalezienia si na rynku pracy i ycia we wspólnocie europejskiej - Stworzenie dzieciom optymalnych warunków do nauki - Przygotowanie bazy dydaktycznej, słucej uzyskaniu wysokiego wykształcenia oraz wyrobienia u uczniów umiejtnoci korzystania z urzdze informatycznych i znajomoci jzyków obcych - Budowa systemu edukacji ustawicznej i tzw. “szerokiej” edukacji - Wsparcie finansowe /głównie przez samorzd gminy/ moliwoci kształcenia młodziey na poziomie wyszym

W zakresie sportu - Tworzenie bazy dla rozwoju masowego sportu i rekreacji

VIII. WIZJE PRZYSZŁO CI GMINY

Analiz objto dwa skrajne scenariusze rozwoju gminy, tj. scenariusz optymistyczny - szans oraz scenariusz pesymistyczny - zagroe. Przedstawiono je na podstawie analizy moliwoci rozwojowych, majcych istotne oddziaływanie na kierunek i tempo rozwoju gminy.

VIII.1. Scenariusz zagroe - strategia defensywnego rozwoju

Jest dalece prawdopodobny i moe byş realizowany w warunkach: - pozostania Polski poza strukturami Unii Europejskiej - braku w Polsce czytelnej i wiarygodnej polityki rolnej - nie rozwizania problemów dotyczcych utrzymania placówek owiatowych i słuby zdrowia na terenie gminy, wpływajcych w znacznym stopniu na stan rodków finansowych gminy - braku decyzji dotyczcych zakresu rozbudowy przejş granicznych i ich infrastruktury oraz głównych szlaków komunikacyjnych - braku programów rozwojowych dla wschodnich obszarów przygranicznych umoliwiajcych wyrównanie dysproporcji w ich rozwoju w porównaniu ze rednimi wskanikami kraju - pozostawienia spraw zwizanych z walk z bezrobociem na ich obecnym poziomie uregulowa prawnych i programowych - małej aktywnoci duej czci społeczestwa oraz negatywnej reakcji na próby zmian - niekorzystnego wpływu konsumpcyjnego modelu ycia - utrzymanie obecnego poziomu migracji ludnoci z terenu gminy.

VIII.2. Scenariusz szans - strategia ofensywnego rozwoju

Jest moliwy do realizacji w warunkach umoliwiajcych wykorzystywanie szans rozwoju gminy: - wykorzystania przygranicznego połoenia oraz funkcjonujcych przejş: kolejowego i drogowego z Ukrain - realizacji sieş dróg: ° drogi krajowej Pozna – Kijów /S – 12/, w czci od Piask przez Chełm i Okopy do granicy pastwa, ° drogi wojewódzkiej Terespol – Sławatycze – Włodawa – Zosin (Nr 816) - stacji kolejowej w Dorohusku na linii kolejowej Gdynia - Gdask – Warszawa – Lublin – Dorohusk - Jagodin – Kowel – Odessa, łczcej Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym - uzyskania znacznych rodków zewntrznych na realizacj przedsiwziş zawartych w strategii rozwoju gminy jako wzorca kompleksowego rozwoju przygranicznych obszarów wschodniej Polski - realizacji na szersz skal kompleksowego scalenia gruntów - korzystnych warunków do produkcji tzw. “zdrowej ywnoci” - funkcjonowania nowych organizacji promujcych i wspierajcych przedsibiorczoş w gminie oraz organizacji zajmujcych si marketingiem proeksportowym - moliwoci organizowania krajowych i midzynarodowych konferencji i spotka, szczególnie odnoszcych si do rozwoju i współpracy midzynarodowej przygranicznych terenów Polski wschodniej - zwikszenia lesistoci obszaru gminy i właciwej gospodarki na terenach prawnie chronionych - istotnej poprawy stanu wiejskiej infrastruktury technicznej na terenie gminy.

IX. Wybór optymalnej strategii rozwoju gminy

Analiza elementów pozytywnych i negatywnych, majcych bezporedni wpływ na wybór właciwej wersji strategii oraz konsultacje społeczne pozwoliły na wybór nastpujcej optymalnej wersji strategii, któr okrelono jako:

Strategia umiarkowanego rozwoju w pocztkowym okresie oraz ofensywnego rozwoju w dalszym okresie realizacji

Obecny poziom kondycji społeczno-gospodarczej gminy, znacznie odbiegajcy od redniego krajowego skłania ku stwierdzeniu, i z punktu widzenia potrzeb optymalna strategia powinna uwzgldniaş elementy pozytywne wymienione wczeniej w diagnozie i analizie szans rozwojowych gminy. Jako optymalna, z racji moliwoci zaistnienia okrelonego poziomu czynników prorozwojowych i ich wykorzystania, wydaje si strategia tzw. „rodka”, uwzgldniajca zarówno szanse, jak te zagroenia i zaakceptowana w trakcie konsultacji ze społeczestwem gminy. W pierwszym okresie, tj. do 2006 roku zarówno poziom pomocy finansowej ze rodków Unii Europejskiej oraz dalece ograniczone moliwoci budetu własnego gminy nie pozwol na przyspieszenie obecnego tempa rozwoju. W tym okresie przygotowane bd prawne i finansowe podstawy rozwoju gminy, szczególnie inwestycji gminnych. Po 2006 roku, w oparciu o przedsiwzicia strategiczne zawarte w niniejszym opracowaniu, jak te aktualny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, przy wsparciu rodkami z Unii przeznaczonymi na przemiany strukturalne, moliwa bdzie realizacja fazy przyspieszonego rozwoju na obszarze Gminy Dorohusk.

X. Kierunki działa strategicznych oraz główne zadania do realizacji /programy/

X.1. Infrastruktura techniczna i społeczna

Nazwa X.1.1. Wdroenie systemu racjonalnej gospodarki odpadami programu Cele Utworzenie systemu gospodarki odpadami na obszarze gminy w ramach kompleksowej ochrony rodowiska Elementy Etap I /do koca 2001 r./: i lokalizacja - wprowadzenie systemu selektywnej zbiórki odpadów poprzez zaopatrzenie wszystkich włacicieli nieruchomoci w pojemniki /worki/ na wyselekcjonowane odpady oraz organizacj zbiórki i wywozu odpadów w rejonie miejscowoci Dorohusk i Dorohusk Wie - Gromadzenie odpadów komunalnych na składowisku odpadów - przygotowanie organizacyjno-prawne do zbierania i przekazywania na odpowiednie składowiska odpadów innych ni komunalne - zakup samochodu do wywozu odpadów - edukacja ekologiczna społeczestwa /szkolenia, ulotki, konkursy, wycieczki ekologiczne/ Etap II - 2002 rok: - dalsze rozszerzanie zasigu selektywne zbiórki odpadów o miejscowoci: Okopy, Okopy Kol., Okopy Stare, Berdyszcze, Zalasocze, wiere, Brzeno, Ludwinów i Wólk Okopsk , Turk, Husynne, Ostrów i Michałówk, -doskonalenie w/w systemu dla objcia 90% gospodarstw selektywn zbiórk odpadów, - przygotowanie studium moliwoci budowy zakładu recyklingu i unieszkodliwiania odpadów na terenie gminy, - dalsza edukacja ekologiczna, Etap III - 2003 rok: - doskonalenie systemu: - kontynuacja działa edukacyjnych - sukcesywne wdraania obowizków wynikajcych z uregulowa ustawowych - dalsza realizacja zada inwestycyjnych wynikajcych m.in. ze studium moliwoci

Podmioty - Gminny Zakład Obsługi w Dorohusku realizujce - Zarzd Gminy w Dorohusku - Mieszkacy i podmioty prawne z terenu gminy

Czas Program bdzie realizowany długofalowo; na bieco wzbogacany i dostosowywany realizacji do wymogów prawnych. Pierwsze lata 2001-2003 - wdroenie programu, po 2006 r. dalsze prace nad przygotowaniem inwestycji i do stosowania nowych wymogów prawnych. Koszt Szacunkowy koszt realizacji programu w cenach 2001 roku: 2 mln zł. ze rodków Gminy przy duym wsparciu finansowym Narodowego /i Wojewódzkiego/ Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej oraz funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych Unii Europejskiej

Warunki Pozyskanie niezbdnych rodków pomocowych na realizacj zadania rozpoczcia

Nazwa X.1.2. Rozwój systemu komunikacyjnego gminy. programu programu 1. Cele Sprawnie funkcjonujcy system komunikacji w gminie stanowi atrakcyjnoş obszaru wiejskiego i umoliwia ich rozwój. Celem programu jest likwidacja zapónie w rozwoju infrastruktury komunikacyjnej na obszarze gminy.

2. Elementy 1) Drogi krajowe: S-12 Radom-Lublin-Dorohusk - do modernizacji na terenie gminy /16,8 km/ z budow obwodnicy w miejscowoci Okopy. Drogi wojewódzkie: czş drogi wojewódzkiej Nr 816 Terspol-Sławatycze- Dorohusk-Zosin o długoci 20,5 km, w dwóch odcinkach: I. wiere – Kol. Okopy, dł. 8,2 km o duym nateniu ruchu – przewidziany do modernizacji, II. Dorohusk- Mociska o długoci 12,3 km., w kierunku przejcia granicznego w Zosinie, – wymaga modernizacji, a w obrbie Dorohuska wykonania chodników dla poprawy bezpieczestwa pieszych Drogi powiatowe: o łcznej długoci 54,2 km / 44 km. o nawierzchni twardej,2,7 km o naw.grunt. ulepsz. i 7,5 km. o naw. grunt. nieulepszonej/. Budowa dróg: Nr 06268 o łcznej długoci 5,4 km.- z wytyczeniem jej przebiegu na odcinku pomidzy Teosinem i Koloni wiere i modernizacja odcinka 2,2 km Barbarówka – Teosin. Droga Nr 06267 Pławanice –Turka modernizacja / aktualnie brak nawierzchni twardej na odcinku 0,9 km./, Remont istniejcych dróg po ok. 10 km rocznie. Drogi gminne przewidywane do budowy: uzbrojone ulice w Dorohusku, ulice w Brzenie i wiere, drogi w miejscowociach: Okopy, Okopy Stare, Wólka Okopska, Ludwinów, Ostrów i Husynne. Gruntowe drogi dojazdowe do pól - s przewidywane do ulepszenia w ramach kompleksowego programu scale gruntów. Ponadto przewidywanych jest 46 km dróg do modernizacji i remontu. 2) Przygotowanie i realizacja inwestycji p.n.: ”budowa ldowiska helikopterów i lekkich samolotów” 3. Lokalizacja Obszar całej gminy, wg zapisu w punkcie 2 „Elementy”.

4. Podmioty Krajowych - Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych Oddział Wschodni w Lublinie realizujce Wojewódzkich - Rejon Dróg Wojewódzkich we Włodawie Powiatowych - Starostwo Powiatowe w Chełmie Gminnych, osiedlowych i dojazdowych do pól - Urzd Gminy w Dorohusku

5. Czas Lata 2002-2016 realizacji 6. Koszty Bd ustalone odrbnie przy opracowywaniu projektów szczegółowych utwardzania lub modernizacji.

7. Warunki Podstawowym warunkiem jest zgromadzenie niezbdnych rodków przez rozpoczcia i administratorów poszczególnych dróg, z budetów własnych lub zewntrznych, w realizacji tym strukturalnych Unii Europejskiej.

Nazwa X.1.3. Budowa ujş i stacji uzdatniania wody, jak te oczyszczalni programu cieków oraz dalsza rozbudowa sieci wodocigowych i kanalizacyjnych

1. Cele W zwizku z wieloletnimi opónieniami w rozwoju infrastruktury miejscowoci w granicach gminy Dorohusk nie stanowi nadal atrakcyjnego miejsca zamieszkania ludnoci, jak te prowadzenia działalnoci gospodarczej. Celem programu jest poprawa zaopatrzenia ludnoci w wod oraz równolegle prowadzone inwestycje w zakresie kanalizacji sanitarnych dla przeciwdziałania powyszym negatywnym zjawiskom przy równoczesnym poprawie stanu higieny ludnoci i rodowiska naturalnego. Zadania te s ujte te w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego - jako Program sanitacji obszarów wiejskich.

2-3. Elementy, Elementy programu stanowi: zakres i 1. Budowa ujcia wody, stacji jej uzdatniania oraz sieci wodocigowej obejmujcej lokalizacja miejscowoci: Olenówka i Brzeno. Łczna długoş sieci wodocigowej - 19 km., przy priorytecie dla miejscowoci Olenówka. 2. Budowa oczyszczalni cieków w miejscowoci Brzeno wraz z budow sieci kanalizacji sanitarnej dla miejscowoci Olenówka i Brzeno. Długoş sieci - ok. 20 km. W ramach tego zadania w miejscowoci Brzeno naley zapewniş wielokanałowe przejcie sieci z rezerw na inne media, pod lini kolejow i drog ekspresow nr 12, gdy w/w szlaki komunikacyjne dziel t wie na dwie czci. 3. Dalsza rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej, przy wykorzystaniu istniejcej oczyszczalni cieków w Dorohusku. Sieş ta, wraz z niezbdnymi urzdzeniami - przepompowniami obejmowaş bdzie miejscowoci: Dorohusk, Dorohusk Osad, Zalasocze, Berdyszcze, Okopy i Koloni Okopy. Jej łczna długoş - 11,5 km. Równolegle - zgodnie z przyjtym załoeniem - bd prowadzone inwestycje z zakresu zaopatrzenia w wod. Łczna długoş sieci - ok. 11 km. 4. Budowa sieci kanalizacyjnej dla miejscowoci wiere, Dobryłówka i Zamiecie o łcznej długoci ok. 17 km. Sieş ta /z 7 przepompowniami/ zostanie równie włczona do czynnej oczyszczalni cieków w Dorohusku. W rejonie tym zaopatrzenie w wod odbywaş si bdzie sieci z ujcia wody w wierach. System ten wymaga jednak kapitalnego remontu i zastosowania nowoczesnych urzdze. 5. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w miejscowociach: Wólka Okopska, Ludwinów, Kolonia Okopy i Kolonia wiere. Zostanie ona przyłczona do funkcjonujcej oczyszczalni w Dorohusku; jej długoş - ok. 10 km. Równoczenie powinna byş prowadzona budowa wodocigu dla w/w miejscowoci, na bazie ujcia wody w Dorohusku. 6. Rozbudowa sieci sanitarnej i oczyszczalni cieków dla południowego rejonu gminy; jej długoş - 15 km, i równoczenie sieci wodocigowej wraz z budow stacji uzdatniania - długoş sieci ok. 10 km. Powysze inwestycje obejm miejscowoci: Michałówka, Ostrów, Turka i Barbarówka. 7. W miejscowociach nie objtych zbiorowym zaopatrzeniem w wod i odprowadzeniem cieków, tj.: Pogranicze, Kroczyn, Puszki, Skordiów, Husynne, Zanowinie, Ladeniska, Mociska, Kolemczyce i w pozostałych nie ujtych w programie przewiduje si indywidualne zaopatrzenie w wod i budow przyobiektowych oczyszczalni cieków. 4. Podmioty Budowa - Zakłady specjalistyczne w zakresie sanitacji na zlecenie Urzdu Gminy realizujce w Dorohusku Eksploatacja - Gminny Zakład Obsługi w Dorohusku

5. Czas Program - ze wzgldu na duy zakres i wysokie koszty - jest przewidziany na okres realizacji 15-20 lat, tj. na cały okres przewidziany programem - lata 2002-2016, z uwzgldnieniem etapowania zawartego w punktach 2-3.

6. Koszty Łczny koszt wymienionych przedsiwziş oszacowano na poziomie 43 mln zł, w tym: - budowy ujcia i stacji uzdatniania wody dla Olenówka i Brzena - 5,7 mln zł, - oczyszczalni cieków w Brzenie z sieci kanalizacyjn dla w/w miejscowoci - 7 mln zł, - rozbudowa sieci kanalizacyjnej, zawarta w punkcie 3 na bazie oczyszczalni w Dorohusku - 4,5 mln zł, a zaopatrzenie tych miejscowoci w wod - 2,2 mln zł, - budowa sieci kanalizacyjnej dla miejscowoci: wiere, Dobryłówka i Zamiecie - 6,8 mln zł, zaopatrzenie ich w wod - 1,0 mln zł, - rozbudowa sieci kanalizacyjnej dla Wólki Okopskiej, Ludwinowa, Kol. Okopy i Kol. wiere - 4,0 mln zł, a budowa wodocigu - 2 mln zł, - rozbudowa sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni cieków dla południowego regionu gminy - 7 mln zł, a rozbudowa sieci wodocigowej - 2,8 mln zł

7. Warunki Proces wodocigowania i kanalizowania gospodarstw wraz z budow ujş wody, rozpoczcia i stacji uzdatniajcych i oczyszczalni cieków bdzie realizowany przez cały okres realizacji przewidziany strategi, za tempo realizacji bdzie uzalenione od moliwoci finansowych gminnych oraz pozyskanych zewntrznych, głównie funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych Unii Europejskiej.

Nazwa X.1.4. Dostosowanie zaopatrzenia w ródła energii elektrycznej do rosncych programu potrzeb /bezpiecze stwo energetyczne gminy/

1. Cele Wraz z rozwojem gospodarczym gminy nastpowaş bdzie wzrastajce zapotrzebowanie na czyst energi - energi elektryczn. Realizowane programy oszczdnociowe, jak równie doskonalone technicznie odbiorniki energii nie wpłyn na zmniejszenie zapotrzebowania. Celem programu jest poprawa zaopatrzenia w energi elektryczn z dostosowaniem do wzrastajcych potrzeb.

2. Elementy Dla poprawy pewnoci i jakoci zasilania istniejcych odbiorców oraz zasilania ewentualnych nowych odbiorców niezbdna jest budowa w Dorohusku stacji 110/15 kV oraz linii 110 kV lub bezporedniego zasilania 15 kV z istniejcego GPZ w Chełmie. Program zakłada te rozbudow sieci redniego napicia i niskiego napicia na nowych terenach przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe. Dobudowywane bd stacje transformatorowe 15/0,4 kV. Wymienione wyej zadania programowe powinny byş realizowane po wczeniejszej modernizacji sieci owietlenia ulicznego na terenie gminy opartego wyłcznie na energooszczdnych lampach.

3. Lokalizacja Lokalizacja stacji - teren odłcznikowego punktu PO - Okopy, za linia 110 kV przebiegałaby z Chełma do Dorohuska i z Dorohuska do Wojsławic.

4. Podmioty Zadanie to bdzie wykonywane przez dostawc energii w ramach umowy o realizujce dostaw energii i konserwacj - Zakład Energetyczny.

5. Czas Realizacja przedsiwzicia - po 2010 roku, lub wczenie w przypadku realizacji zwikszonego zapotrzebowania na energi spowodowanego rónymi zdarzeniami, jak m. in. rozbudow przejş granicznych.

6. Koszty Zostan ustalone i poniesione przez dostawc energii w okresie opracowywania planów szczegółowych.

7. Warunki Podstawowym warunkiem rozpoczcia niniejszego programu jest istotne rozpoczcia i zwikszenie zapotrzebowania na energi elektryczn oraz posiadane moliwoci realizacji finansowe przez Zakład Energetyczny - zgodnie z zapisem w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego.

Nazwa X.1.5. Moliwoş rozwoju gminy Dorohusk a miejscowy plan programu zagospodarowania terenu gminy.

1. Cele Gmina Dorohusk, połoona przy wschodniej granicy Polski stanowi wany element - ogniwo integrujce przestrze europejsk w tej czci kontynentu. Jest wanym elementem oddziałujcym na system zwrotnikowego połoenia Polski. Std jej wszechstronne przygotowanie do spełnienia wieloletnich funkcji wpływaş bdzie na wszechstronn wymian z krajami Wschodniej Europy. Celem programu jest prawne i techniczne przygotowanie terenów pod lokalizacj inwestycji na obszarze gminy: przemysłowych, usługowych, ekologicznych czy infrastrukturalnych. 2. Elementy Gmina Dorohusk posiada miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, uchwalony przez Rad Gminy w dn. 09.12.1994 r. Posiada wydzielonych piş jednostek strukturalnych: A - miejscowoci: Kol. Kpa, Olenówka, Brzeno, Rozkosz B - miejscowoci: wiere, Zamiecie, Dobryłówka C - miejscowoci: Ludwinów, Wólka Okopska, Teosin, Zalasocze, Turka, Myszkowiec, Kol. wiere, Kol. Okopy, Okopy, Dorohusk D - miejscowoci: Husynne, Kolemczyce, Ladeniska, Mociska, Zanowinie E - miejscowoci: Stefanów, Puszki, Barbarówka, Michałówka, Ostrów, Majdan Skordiowski, Skordiów, Pogranicze i Kroczyn. Kada z nich posiada nieco odmienne funkcje wiodce, które szczegółowo opisuje plan (). Plan uwzgldnia lokalizacje dróg, przebiegu linii kolejowych, terminalu odpraw celnych, dworca kolejowego, miejsca koncentracji usług.

3. Lokalizacja Lokalizacj poszczególnych zamierze inwestycyjnych zawiera mapa w skali 1:10000, stanowica integraln czş planu oraz mapa w skali 1:25000, stanowica integraln czş niniejszej strategii. 4. Podmioty Realizacj poszczególnych zamierze inwestycyjnych bd dokonywaş inwestorzy realizujce przy koordynacji merytorycznej Urzdu Gminy w Dorohusku, wydajc odpowiednie warunki zagospodarowania oraz pozwolenia na budow.

5. Czas Inwestycje na obszarze gminy bd realizowane przez cały okres przewidziany realizacji strategi, tj. lata 2002-2016.

6. Koszty Nie s przewidywane dodatkowe koszty poza kosztami opracowania /lub aktualizacji/ planu zagospodarowanie przestrzennego gminy - ustalone na poziomie 100-200 tys. zł. 7. Warunki Zadania inwestycyjne o charakterze przestrzennym, zawarte w planie rozpoczcia i zagospodarowania przestrzennego mog byş wykonywane w kadym czasie; realizacji warunkiem jest techniczne przygotowanie terenu, tj. uzbrojenie w podstawowe media, jak utwardzony dojazd, woda, cieki, gaz, prd, telefon. Natomiast zadania przewidziane w strategii, a nie umieszczone w planie zagospodarowania przestrzennego musz najpierw przejş procedur umieszczenia w planie, a nastpnie uzbrojenia technicznego.

Nazwa X.1.6. Poprawa wyposaenia w infrastruktur społeczn programu 1. Cele Zostały okrelone m.in. w programach: poprawy funkcjonowania opieki medycznej na obszarze gminy, działa profilaktycznych w zakresie najczciej wystpujcych schorze, poprawy stanu wiedzy ogólnej i rolniczej ludnoci wiejskiej w gminie, wdraania wzorca rozwoju wiejskich obszarów przygranicznych, poprawy bezpieczestwa na terenie gminy, zachowania zasobów regionalnej kultury kresowej, kierunki działa strategicznych oraz główne zadania do realizacji w zakresie owiaty w gminie, rozwoju bazy dla masowego sportu i turystyki.

2. Elementy Wynikaj z przedstawionych wyej programów, a take włczenie si innych podmiotów realizujcych strategi dla wyzwolenia społecznej aktywnoci miejscowego społeczestwa.

3. Lokalizacja Elementy programu zlokalizowane s na obszarze gminy. 4. Podmioty Jak w wymienionych programach oraz: Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Dorohusk, realizujce Stowarzyszenie Wspierania Owiaty, Kultury, Sportu i Rekreacji, Stowarzyszenie Rozwoju Zalewu Husynne, Zarzd Gminny O.S.P. , Zarzd Gminny Zwizku Młodziey Wiejskiej, Rada Gminna Kół Gospody Wiejskich, Zwizek Kombatantów RP i Byłych Winiów Politycznych, Koło Gminne Zwizku ołnierzy Ludowego Wojska Polskiego i Polski Zwizek Emerytów , Rencistów i Inwalidów – O/Rejonowy w Dorohusku. Ochotnicze Strae Poarne w: Barbarówce, Husynnem, Okopach, Ostrowie, wierach, Wólce Okopskiej i Zanowiniu.

5. Czas W okresie realizacji strategii. realizacji

6. Koszty Według biecych wycen.

7. Warunki Jak w w.w. programach oraz przy zapotrzebowaniu stymulowanym dopływem rozpoczcia i rodków z Unii Europejskiej. realizacji

X. 2. Ochrona zdrowia i rodowiska

Nazwa X.2.1. Poprawa funkcjonowania opieki medycznej na obszarze gminy programu

1. Cele Celem programu jest poprawa opieki zdrowotnej na obszarze Gminy Dorohusk w zakresie podstawowym 2. Elementy Elementami programu w zakresie na rzecz poprawy opieki medycznej s: - poprawa dostpnoci lekarzy dla pacjentów. Wskazana byłaby codzienna dostpnoş do lekarza w godzinach 800 - 1800, głównie przez zwikszenie zatrudnienia lekarzy - objcie wszystkich dzieci z terenu Gminy Dorohusk opiek pediatryczn, równie dzieci z terenu Orodka Zdrowia w Zamieciu, które obecnie z tej opieki nie korzystaj - poprawa dostpnoci pacjentów do specjalistów. Ze wzgldu na due zapotrzebowanie na porady lekarza okulisty, stomatologa i ginekologa naley uwzgldniş utworzenie takich poradni na terenie utworzonego Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Dorohusku - polepszenie dostpnoci do bada diagnostycznych, zwłaszcza USG, przez wyposaenie GOZ w aparat USG - zorganizowanie gabinetu fizykoterapii na obszarze gminy. Umoliwiłoby to rehabilitacj schorze ruchu, wad postawy, stanów pourazowych i innych schorze. - objcie opiek lekarsk równie pacjentów z Branowej Kasy Chorych - poprawa współpracy z orodkiem pomocy społecznej, umoliwiajca realizowanie programów profilaktyczno-edukacyjnych oraz promowanie postaw prozdrowotnych. - organizacja całodobowej pracy karetki pogotowia ratunkowego, z uwagi na połoenie gminy oraz nasilony ruch drogowy, a w perspektywie /po 2006 roku/ uruchomienie stałego ratownictwa medyczno-technicznego.

3. Lokalizacja Powysze elementy programu s zlokalizowane na obszarze gminy i praktycznie w całoci w Gminnym Orodku Zdrowia w Dorohusku.

4. Podmioty Podmiotami realizujcymi s: realizujce Urzd Gminy w Dorohusku Starostwo Powiatowe w Chełmie Lekarze zainteresowani wiadczeniem usług medycznych na obszarze gminy 5. Czas Realizacj przewidziano na lata 2002-2009. realizacji 6. Koszty Szacunkowe koszty zastan ustalone po dokładnym sprecyzowaniu zada.

7. Warunki Podstawowym warunkiem jest pozyskanie odpowiednich rodków finansowych na rozpoczcia i wiadczenie usług medycznych w rozszerzonym zakresie oraz zainteresowanie realizacji lekarzy wiadczeniem usług medycznych na analizowanym terenie.

Nazwa X.2.2. Program działa profilaktycznych na obszarze gminy w zakresie programu najczciej wystpujcych schorze 1. Cele Profilaktyka jest najtaszym narzdziem ochrony zdrowia, std te w celu zmniejszenia kosztów leczenia oraz poprawy ogólnego poziomu zdrowia powinni byş ni zainteresowani zarówno pracownicy słuby zdrowia, jak i mieszkacy gminy. Dobry stan zdrowia wpływa równie korzystnie na chłonnoş człowieka na wiedz, kształtowanie aktywnej i twórczej postawy ludnoci, tak niezbdnej w zmieniajcych si szybko warunkach ycia i pracy. Celem programu jest podjcie działa profilaktycznych, dotyczcych ochrony zdrowia w zakresie najczciej wystpujcych schorze.

2. Elementy Ogólnie pojta profilaktyka baz sw znajduje w utrzymaniu czystego - nieskaonego rodowiska przyrodniczego i człowieka. Higiena osobista i ycia równie wymagaj popularyzacji m. in. poprzez szeroko zakrojon edukacj zdrowotn. Z przeprowadzonych analiz wynika, e do najczciej wystpujcych schorze wymagajcych skoordynowanych działa profilaktycznych i objtych niniejszym programem nale: - choroby układu krenia - choroby nowotworowe, głównie piersi kobiet - schorzenia układu oddechowego - próchnica zbów - objcie rolników systemem wykrywania, diagnozowania i rozpoznawania chorób zawodowych, tj. alergicznego zapalenia pcherzyków płucnych, astmy oskrzelowej, uczuleniowego zapalenia skóry czy boreliozy - wady cewy nerwowej - podniesienia stanu bezpieczestwa i higieny pracy w rolnictwie, - zapewnienie opieki dzieciom podczas wykonywania prac rolnych 3. Lokalizacja Problem dotyczy wszystkich mieszkaców gminy.

4. Podmioty Podmiotami realizujcymi program bd: realizujce - wszystkie jednostki słuby zdrowia zlokalizowane na terenie Gminy Dorohusk - Samorzd Gminy Dorohusk - Orodek Pomocy Społecznej 5. Czas Program powinien byş realizowany przez cały okres przewidziany niniejsz realizacji strategi, tj. lat 2002-2016. 6. Koszty Szacunkowe koszty zostan ustalone na etapie opracowania szczegółowych programów działa profilaktycznych w kadej z siedmiu w/w grupie schorze. Finansowanie poszczególnych programów jest przewidywane ze rodków Ministerstwa Zdrowia, Lubelsk Kas Chorych, Samorzdu Gminnego oraz sponsorów.

7. Warunki Wstpnym warunkiem programu profilaktyki zdrowotnej jest rozpoznanie zakresu rozpoczcia i potrzeb, a nastpnie opracowanie doş szczegółowych programów, oddzielnie dla realizacji kadej grupy problemowej. Nastpnym, bardzo istotnym jest pozyskanie rodków finansowych.

Nazwa X.2.3. Program zwikszenia lesistoci na obszarze gminy programu 1. Cele Lasy na obszarze gminy zajmuj powierzchni 3579 ha /z terenami lenymi nie klasyfikowanymi/, co stanowi 18% powierzchni ogólnej. Wskanik lesistoci gminy odbiega od redniego wskanika krajowego /ok. 27%/, i zalecanego docelowo przez leników /ok. 33%/. Zlokalizowane s one głównie w północnej i północno-zachodniej czci gminy, tworzc obszary chronione zajmujce ok. 40% gruntów tej czci gminy. Celem programu jest prowadzenie planowych nasadze na obszarach rolniczych i nieuytkach dla zwikszenia wskanika lesistoci do 30%. Zalesienia, jako istotny element wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich wpłyn korzystnie na zachowanie biorónorodnoci i kształtowanie optymalnej struktury krajobrazów oraz bezkonfliktowe zachowanie funkcji: ekologicznej, Produkcyjnej i społecznej. Las wyznacza te stopie ekologicznego bezpieczestwa gminy.

2. Elementy Proces zalesiania dotyczy w szczególnoci gruntów, uznanych jako rolniczo marginalne ze wzgldu na bardzo nisk bonitacj - klasy V-VIz. W gminie zajmuj powierzchni 4312 ha , co stanowi ok. 22%. Na gruntach tych uprawa podstawowych rolin rolniczych nie znajduje ekonomicznego uzasadnienia; wikszoş tych gruntów odłoguje, a nastpnie podlega sukcesji naturalnej w postaci czciowego zalesienia, zakrzewienia lub stepowienia. W ramach transformacji uytkowania gruntów przewidziano m. in.: - zamian gruntów ornych lub uytków zielonych na zalesione grunty lene - likwidacj szachownicy rolno-lenej, głównie przez likwidacj bardzo małych powierzchni lenych dla umoliwienia tworzenia duych i kształtnych działek uprawianych rolniczo - zmian niektórych uytków rolnych i czciowo lenych na tereny przeznaczone pod lokalny przemysł, budownictwo, działy specjalne, usługi i inne.

3. Lokalizacja Do zalesienia przewidziano łcznie 2196 ha, co stanowi 11,4% powierzchni ogólnej gminy. Lokalizacj przestrzenn zawiera mapa w skali 1:25000, jako integralna czş strategii, za w układzie administracyjnym według wsi zawiera ponisze zestawienie: Turka - 330 ha, Brzeno - 180 ha, Zanowinie - 176 ha, Skordiów - 160 ha, Husynne, Ladeniska-Mociska i wiere - po 150 ha, Kpa - 120 ha, Dorohusk, Wólka Okopska, Ludwinów i Michałówka - po 100 ha, Ostrów, Kolemczyce i Olenówka - po 60 ha, Kol. wiere - 50 ha, Barbarówka - 40 ha, Puszki i Kol. Okopy - po 30 ha, Majdan Skordiów - 20 ha oraz Teosin, Pogranicze i Okopy - po 10 ha.

4. Podmioty Podmiotami realizujcymi ten program bd: realizujce - Nadlenictwo Pastwowe Chełm - Starostwo Powiatowe w Chełmie /w zakresie dofinansowywania programu/ - Urzd Gminy w Dorohusku /głownie koordynacja przez wydawanie zezwole/ - Mieszkacy Gminy Dorohusk jako właciciele gruntów przewidzianych do zalesienia /transformacji/. 5. Czas Zakres zada jest ogromny, std czas realizacji długi - lata 2002-2015. realizacji 6. Koszty Szacunkowy koszt zalesienia jednego hektara /łcznie z pielgnacj upraw/ ustalono na poziomie 4000 zł, std całkowity koszt programu ustalono w kwocie 8,8 mln zł.

7. Warunki Realizacja programu wymaga spełnienia trzech podstawowych warunków: rozpoczcia i - społecznego - zainteresowania włacicieli gruntów przewidzianych do zalesienia, realizacji - prawnego - tereny przeznaczone do zalesiania powinny byş zamieszczone w planie zagospodarowania przestrzennego - finansowego - zgromadzenia duych rodków na ten cel, głównie od Starostwa oraz zewntrznych - Unijnych.

Nazwa X.2.4. Program współpracy jednostek na obszarze Chełmskiego Parku programu Krajobrazowego, Chełmskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, Rezerwatu Przyrody „Brzeno” i Rezerwatu „Roskosz”, ze szczególnym uwzgldnieniem ochrony torfowisk w rejonie miejscowoci Brzeno

1. Cele W gminie Dorohusk jest prawie 40% powierzchni gruntów prawnie chronionych, std te prowadzone działania ochronne dotycz wielu podmiotów je realizujcych i znajduj uzasadnienie w opracowanym programie ochrony. Głównym celem programu jest organizacja właciwej współpracy jednostek odpowiedzialnych za zapewnienie zintegrowanego ładu przestrzennego , gospodarczego i społecznego na obszarach prawnie chronionych w Gminie Dorohusk przez: - efektywne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi, społecznymi i gospodarczymi, - popraw jakoci ycia współczesnych i przyszłych pokole przez kształtowanie rodowiska człowieka w kierunku wysokich walorów ekologicznych, uytkowych i estetycznych, - bezwzgldn ochron najwyszych wartoci przyrodniczych, przestrzennych i kulturowych, - denie do zrównowaonego i stabilnego rozwoju, który sprzyja harmonizacji przyjtych celów społeczno-gospodarczych i mechanizmów funkcjonowania przyrody.

2. Elementy Przewidziano nastpujce elementy konstruktywnej cigłej współpracy na rzecz uzyskania nastpujcych efektów gospodarczych i ekologicznych: 1. powikszenie obszaru Chełmskiego Parku Krajobrazowego o rezerwat torfowiskowy „Roskosz” oraz tereny bezporednio go otaczajce, 2. opracowanie planu ochrony rezerwatu „Roskosz” oraz uaktualnienie planu ochrony rezerwatu „Brzeno”, 3. objcie ochron prawn doliny Bugu, powikszenie rezerwatu „Roskosz” i Brzeno i utworzenie wokół nich strefy otulinowej, 4. przywrócenie koszenia na terenach łkowych, gdzie zaprzestano tej formy gospodarowania, dla zapobieenia zarastaniu łk chwastami lub zarolami wierzbowymi i laskami osikowymi, 5. utrzymanie powierzchni zajmowanej przez łki i nie przekształcanie ich w grunty orne, 6. wprowadzenie zakazu eksploatacji torfu, 7. ograniczenie robót melioracyjnych wyłcznie do konserwacji urzdze, przy jednoczesnym uwzgldnieniu interesu osób zamieszkujcych tereny obszarów chronionych, 8. prowadzenie akcji promujcej rolnictwo ekologiczne i agroturystyk.

3. Lokalizacja Program dotyczy obszarów prawnie chronionych i ich otuliny na obszarze gminy Dorohusk. 4. Podmioty Podmioty współpracujce w realizacji programu: realizujce - Urzd: Marszałkowski i Wojewódzki w Lublinie - Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska - Zarzd Chełmskich Parków Krajobrazowych - Samorzd Gminy Dorohusk - Słuby Ochrony Przyrody - stowarzyszenia i organizacje pozarzdowe działajce na rzecz ochrony przyrody

5. Czas Praca realizowana w sposób cigły przez cały okres przewidziany niniejsz realizacji strategi.

6. Koszty Niewielkie - ustalone w trakcie wzajemnej współpracy, przy maksymalnym wykorzystywaniu rodków zewntrznych.

7. Warunki Podstawowym warunkiem powodzenia realizacji programu jest pokonanie bariery rozpoczcia i niechci rónych instytucji odnonie cigłej wzajemnej współpracy merytorycznej realizacji na rzecz rozwizywania problemów i poszukiwania rodków.

Nazwa X.2.5. Program pomocy społecznej na obszarze gminy programu 1. Cele Pomoc społeczna na terenie gminy powinna, jak sama nazwa wskazuje, pomagaş w zaspokajaniu niezbdnych potrzeb yciowych osób i rodzin oraz umoliwiş im bytowanie w warunkach odpowiadajcych godnoci człowieka. Jest ona oczekiwana szczególnie w rodowisku wiejskim, gdy tam przejawia si w jaskrawy sposób bieda i wieloletnie, nie rozwizane równie obecnie, zaniedbania w zakresie ochrony zdrowia. Pomoc ta jest jednoczenie przejawem kultury społeczestwa dbajcego o tych, którzy kiedy pracowali dla dobra własnego i zarazem wspólnego. Celem programu jest rozszerzenie zakresu pomocy społecznej na obszarze gminy dla osób jej potrzebujcych.

2. Elementy Pomoc powinna dotyczyş osób najbardziej potrzebujcych, tj osób starszych /po 65 roku ycia jest w gminie 16,8% ludnoci/ i osób dotknitych klskami yciowymi bd rónymi chorobami czy kalectwem /sierot, bezdomnych, bezrobotnych, niepełnosprawnych, osób po długotrwałej chorobie, z małymi dzieşmi, osób uzalenionych od alkoholu i narkotyków, klsk ywiołowych lub po odbytych karach w zakładach karnych/. Dotyczy pracy socjalnej na rzecz osób takiej pomocy potrzebujcych i obejmuje poradnictwo prawne, ekonomiczne, psychologiczne, pomoc w załatwianiu trudnych spraw osób zainteresowanych w utrzymaniu lub odzyskaniu zdolnoci do funkcjonowania w dotychczasowym rodowisku. Program przewiduje te powstanie na terenach podworskich w miejscowoci wiere i miejscowoci Pogranicze Domów Pomocy Społecznej.

3. Lokalizacja Problem pomocy społecznej dotyczy obszaru całej gminy.

4. Podmioty Podstawowym podmiotem pomoc realizujcym jest Orodek Pomocy Społecznej realizujce przy współpracy ze słub zdrowia, Urzdem Wojewódzkim - Wydziałem Spraw Społecznych w Lublinie, Powiatowym Centrum Pomocy Społecznej w Chełmie oraz policj i szkołami.

5. Czas Praca realizowana w sposób cigły przez cały okres przewidziany niniejsz realizacji strategi, za budowa domów pomocy społecznej: w Pograniczu lata 2005-2010, a w wieru lata 2010-2015.

6. Koszty Ustalany corocznie ze szczegółowym programem zada, a budowy domów pomocy społecznej odrbnie przy opracowywaniu projektów.

7. Warunki Podstawowym warunkiem zakresu realizacji programu jest pozyskanie rozpoczcia i niezbdnych rodków finansowych, głównie zewntrznych. realizacji

Nazwa X.2.7. Program zwikszenia obszarów małej retencji programu na obszarze gminy 1. Cele Celem programu jest zwikszenie obszarów małej retencji dla celów rolnictwa, rybactwa, przeciwpowodziowych, sportowych i rekreacyjno-wypoczynkowych na obszarze Gminy Dorohusk przez budow zbiorników wodnych.

2. Elementy Elementami programu s: - budowa zbiornika „Borki” o powierzchni 80 ha, dla potrzeb rolnictwa, hodowli ryb, rekreacyjno-wypoczynkowych i sportowych, - budowa zbiornika „Przy młynie”, o powierzchni 3,0 ha, z przeznaczeniem zatrzymania wody dla potrzeb rolnictwa, przeciwpoarowych, hodowli ryb oraz celów rekreacyjno-wypoczynkowych, - budowa zbiornika wodnego „Berdyszcze”, o powierzchni 25 ha, głównie dla celów rolnictwa, hodowli ryb, sportów wodnych, w mniejszym do celów rekreacyjno-wypoczynkowych - budowa stawów rybnych „Dorohusk”, bdcych własnoci prywatn, o powierzchni 95,0 ha, głównie dla hodowli ryb, mniejszym dla potrzeb rolnictwa i rekreacyjno-wypoczynkowych.

3. Lokalizacja Zbiornik „Borki” projektowany na gruntach Osady Dorohusk w dolinie rzeki Bug /patrz mapa/ Zbiornik „Przy młynie” projektowany na gruntach Osady Dorohusk w dolinie rowu „A” z obiektu melioracyjnego „Teosin”, dopływu do rzeki Bug /mapa/ Zbiornik „Berdyszcze” jest projektowany na gruntach Osady Dorohusk w dolinie rzeki Bug /mapa/ Stawy rybne „Dorohusk” - na gruntach wsi Dorohusk w dolinie rzeki Udal /mapa/

4. Podmioty Budowa zbiorników wodnych: „Borki”, „Przy młynie” i „Berdyszcze” - oraz realizujce stawów rybnych – Gmina Dorohusk i inwestor prywatny.

5. Czas Sukcesywnie w latach 2002-2015 w miar posiadanych rodków. realizacji 6. Koszty Szacunkowe koszty zostan ustalone przy opracowywaniu załoe techniczno- ekonomicznych dla poszczególnych obiektów.

7. Warunki Podstawowymi warunkami wykonania powyszych zada jest umieszczenie rozpoczcia i powyszych zbiorników w planach zagospodarowania przestrzennego gminy, realizacji dokonanie uzgodnie ze słubami ochrony rodowiska oraz zgromadzenie odpowiednich rodków finansowych.

Nazwa X.2.8. Program edukacji ekologicznej na obszarze gminy programu 1. Cele Edukacja ekologiczna na obszarze Gminy Dorohusk stanowi istotny element decydujcy o powodzeniu przyjtych w niniejszej Strategii rozwiza programowych. W warunkach wiejskich treş i waga edukacji ekologicznej nabiera właciwego wymiaru, gdy zarówno wiadomoş mieszkaców, jak i odpowiedzialnoş za otaczajce rodowisko jest szczególnie niska. Najwaniejsz wydaje si byş edukacja dzieci i młodziey, gdy daje due prawdopodobiestwo pozytywnych zachowa w długiej perspektywie czasu oraz jest najprostsza do przeprowadzenia. Celem programu jest prowadzenie szerokiej edukacji społeczestwa, szczególnie dzieci w zakresie szeroko pojtej ekologii oraz popularyzacja, unikalnych w skali Europy, walorów przyrodniczych gminy Dorohusk.

2. Elementy Program zakłada nastpujce formy edukacji ekologicznej: 1. Edukacj w przedszkolu i póniej w szkołach poprzez przekazywanie dostosowanych do wieku treci o tematyce ekologicznej 2. Edukacj w szkołach przez organizowanie „alertów ekologicznych”, konkursów ekologicznych oraz bezporedniego uczestnictwa młodziey i kadry pedagogicznej w konkursach 3. Spotkania przedstawicieli rónych instytucji /Zarzd Chełmskich Parków Krajobrazowych, Urzdu Gminy, Starostwa Powiatowego, zakładów komunalnych i in./ z mieszkacami gminy 4. Promowanie informacji ekologicznych poprzez ulotki, plakaty, ogłoszenia itp. 5. Czynne uczestnictwo wybranej czci mieszkaców gminy, jak radni, sołtysi, lokalni liderzy w informowaniu społeczestwa i wdraaniu przyjtych rozwiza w zakresie utrzymania porzdku i czystoci oraz innych, wynikajcych z Ustawy o ochronie rodowiska działa proekologicznych 6. Wzbogacanie ksigozbioru i popularyzacj czytelnictwa ksiek i czasopism o tematyce ekologicznej 7. Szkolenia ludnoci rolniczej z zakresu ochrony rodowiska i wykonywania prac na rzecz ochrony rodowiska. 8. Wykorzystywanie potencjału Orodka Dydaktyczno-Muzealnego Zarzdu Chełmskich Parków Krajobrazowych w Brzenie. 3. Lokalizacja Realizacja programu na obszarze całej Gminy Dorohusk. 4. Podmioty Wykonawcami programu bd: realizujce - Urzd Gminy w Dorohusku - Szkoły /Zespoły Szkół Ogólnokształccych w Dorohusku i Brzenie oraz SP w Michłówce/ i Przedszkole w Dorohusku - Starostwo Powiatowe w Chełmie - Zarzd Chełmskich Parków Krajobrazowych - WODR O/Rejowiec 5. Czas Program powinien byş realizowany przez cały okres przewidziany Strategi, z realizacji nasileniem prac w pierwszych latach, tj. 2002-2005. 6. Koszty Wstpnie ustalone koszty - ok. 10000 zł rocznie

7. Warunki Zakres realizacji tego programu jest uzaleniony iloci posiadanych rodków oraz realizacji zainteresowaniem mieszkaców tym problemem.

Nazwa X.2.9. Poprawa stanu bezpiecze stwa publicznego na terenie programu gminy Dorohusk 1. Cele Relatywnie dua liczba ludnoci /7232 osoby/ oraz dua liczba osób przemieszczajcych si przez teren gminy /ok. 2700 tys. osób/ w zwizku z przejciami granicznymi stwarza wiksze zagroenie mniejszego bezpieczestwa dla mieszkaców gminy, jak i osób bdcych tu przejazdem. Celem programu jest poprawa stanu bezpieczestwa na terenie gminy, zarówno dla mieszkaców gminy, jak i ludnoci przejedajcych przez jej teren. . 2. Elementy Na terenie gminy - w Dorohusku znajduje si Komisariat Policji, co naley uznaş za atut przy wdraaniu zada przewidzianych programem. Zawiera on nastpujce przedsiwzicia: - utworzenie zintegrowanego systemu kierowania poprzez połczenie stanowiska kierowania Policji i Stray Granicznej, co powinno wpłynş na popraw mobilnoci i operatywnoci w/w słub, - wprowadzenie monitorowania przejcia granicznego przez umieszczenie kamer przekazujcych obraz do stanowiska kierowania Policji bd Stray Granicznej, - wyposaenie radiowozów Komisariatu Policji w sprzt komputerowy zdolny współdziałaş z istniejcymi bazami danych Policji i Stray Granicznej, a szczególnie zdolnego do zidentyfikowania osób, - rozbudow istniejcego Komisariatu Policji zgodnie z parametrami przyjtymi w Unii Europejskiej, - zakup rodków transportu i łcznoci w ilociach zapewniajcych kompleksowe funkcjonowanie systemu bezpieczestwa, - wzmocnienie kadrowe Komisariatu, - wprowadzenie odpowiedniego systemu szkole kadr Policji, m. in. przygotowujcych do pracy przy bezporednim zagroeniu zdrowia i ycia oraz racjonalnego wykorzystania nowego sprztu techniczno-informatycznego, - wprowadzenie şwicze zgrywajcych funkcjonowanie w/w słub oraz Stray Poarnej i Pogotowia Ratunkowego.

3. Lokalizacja Obszar całej gminy, z lokalizacj w Dorohusku jako orodku gminnym.

4. Podmioty Komenda Powiatowa Policji w Chełmie realizujce Komisariat Policji w Dorohusku Urzd Gminy w Dorohusku

5. Czas Lata 2003-2007. realizacji 6. Koszty Zostan ustalone przy opracowywaniu projektów szczegółowych

7. Warunki Podstawowym warunkiem umoliwiajcym zakres i tempo realizacji programu jest rozpoczcia i pozyskanie, głównie zewntrznych rodków finansowych. realizacji

X.3. Przedsibiorczoş, turystyka i rekreacja

Nazwa X.3.1. Szeroka promocja gminy dla celów przedsibiorczoci, programu turystyki i agroturystyki 1. Cele Celem programu jest szeroka promocja obszaru gminy z uwzgldnieniem istotnych walorów dla przyspieszenia jej rozwoju 2. Elementy Elementami programu s: programu - pełna informacja o terenach przeznaczonych dla rozwoju przedsibiorczoci - informacja o władzach samorzdowych i administracyjnych gminy oraz wanych decyzjach przez nie podejmowanych - informacja o walorach turystycznych gminy dla rozwoju turystyki masowej - oferta sieci gospodarstw agroturystycznych - popularyzacja zabytków kultury i przyrody na terenie gminy - pełna informacja o przedsiwziciach inwestycyjnych realizowanych przez gmin i inne jednostki, ze szczególnym przedstawieniem koncepcji rozbudowy przejş granicznych - stała informacja o organizowanych w gminie imprezach kulturalnych i sportowych - systematyczne wydawanie miesicznika „Wrota wschodu” - funkcjonowanie na terenie gminy komercyjnej agencji informacyjnej dla celów promocji, marketingu oraz udzielania pomocy w organizowaniu działalnoci, w tym pozyskiwania rodków wspierajcych przedsiwzicia - informacja o gminie zawarta w Internecie i CD-romie /kompakcie/ - audycje radiowe i telewizyjne o waniejszych wydarzeniach w gminie, - udostpnianie walorów przyrodniczych i kulturowych gminy dla turystyki kwalifikowanej poprzez tworzenie szlaków turystycznych, cieek rowerowych, dydaktycznych itp. - organizowanie konferencji naukowo-technicznych o znaczeniu krajowym i midzynarodowym / o tematyce: „Integracja europejska a współpraca transgraniczna”, „Kompleksowy rozwój przygranicznych terenów wschodniej Polski a gmina Dorohusk”, „Obszary chronione a rozwój infrastruktury technicznej w gminie”, „Miasto Dorohusk - historyczne uwarunkowania jego rozwoju i aktualne moliwoci rozwoju” i inne/ 3. Lokalizacja Program dotyczy obszaru całej gminy z centrum promocji w orodku gminnym

4. Podmioty Zarzd Gminy, Gminny Orodek Kultury i Agencja Promocji przy wsparciu realizujce stowarzysze działajcych na obszarze gminy: - Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Dorohusk - Stowarzyszenie Wspierania Owiaty, Kultury, Sportu i Rekreacji - Stowarzyszenie Rozwoju Zalewu Husynne - Stowarzyszenie „Aktywnoş Młodych” - Zarzdu Gminnego OSP - Rady Gminnej Kół Gospody Wiejskich - Zwizku Kombatantów RP i Byłych Winiów Politycznych - Zwizku ołnierzy LWP - Zarzd Chełmskich Parków Krajobrazowych. 5. Czas Praca cigła od 2002 roku realizacji 6. Koszty Koszty zostan ustalone przy opracowywaniu programów realizacji poszczególnych zada. 7. Warunki Pozyskanie niezbdnych rodków realizacji

Nazwa X.3.2. Program rozbudowy sieci usług na obszarze gminy programu 1. Cele Na obszarze Gminy Dorohusk wystpuj dwa powizane ze sob problemu, tj. duego bezrobocia oraz niewystarczajcej sieci usług, szczególnie wyspecjalizowanych, jak w zakresie ochrony rodowiska czy turystyki. Celem programu jest rozwój sieci usług na obszarze gminy dajcych dodatkowe miejsca pracy oraz podnoszcych standard ycia. 2-3. Elementy Na obszarze gminy Dorohusk powinny byş rozwijane usługi w nastpujcym i lokalizacja zakresie: * wykonywania prac na rzecz ochrony rodowiska /głównie w miejscowoci Ludwinów i wiere/ * budownictwa ogólnego /Dorohusk, Wólka Okopska, Brzeno, wiere i Michałówka/ * lusarstwa ogólnego i samochodowego /Dorohusk, Brzeno, Okopy/ * ciesielstwa i stolarstwa /Dorohusk, wiere, Michałówka /, * turystyczne /Dorohusk, Okopy, Brzeno, wiere, Husynne, Turka/ * hotelarskie /Dorohusk, Beredyszcze, Okopy, Wólka Okopska/ * agroturystyczne /Brzeno, Okopy, wiere, Husynne, Turka/ * gastronomiczne /Dorohusk, Berdyszcze, Wólka Okopska, Brzeno/ * usługi parkingowe zlokalizowane pomidzy granic z Ukrain a miejscowoci Brzeno, * naprawy sprztu elektrycznego i elektronicznego /Dorohusk, wiere, Brzeno. * rzemiosło artystyczne, szczególnie wyroby z wikliny, drewna i gliny, metaloplastyka * rozszerzenie usług pocztowych i telekomunikacyjnych w kierunku zwikszenia skali wiadcze i unowoczenienia * rozwój gospodarczy zwikszy zapotrzebowanie na usługi w zakresie dozoru mienia, zapewnienia czystoci czy serwisu technicznego w jednostkach działalnoci gospodarczej. Ponadto program zakłada dalsze rozszerzenie zakresu usług wiadczonych przez Gminny Zakład Obsługi w Dorohusku o usługi: hydrauliczne, kowalskie, budownictwa drogowego i ogólnego, komunalne i naprawy sprztu i maszyn rolniczych. 4. Podmioty Urzd Gminy w Dorohusku przez powołane Centrum Rozwoju Przedsibiorczoci realizujce oraz prywatni inwestorzy 5. Czas Lata 2002-2010. realizacji 6. Koszty i Przewidywane koszty s niewielkie - zostan ustalone dla kadego rodzaju usług przewidywa- odrbnie na etapie ich programowania szczegółowego. Bd w duej mierze ny efekt ponoszone przez inwestorów danego rodzaju usług. Finansowanie programu przewidziane jest: z budetu Pastwa, Gminy, Powiatowego Urzdu Pracy, Zakładu Doskonalenia Zawodowego, Kuratorium Owiaty oraz funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych Unii Europejskiej. Sukcesywna praca nad realizacj programu powinna przynieş efekt przyrostu miejsc pracy o 10-15 osób rocznie. 7. Warunki Skala realizacji wymienionych elementów programu zaley głównie od rozpoczcia i uruchomienia sprawnie funkcjonujcych instrumentów pomocy finansowej realizacji Pastwa oraz rodków z Unii Europejskiej, gdy wikszoci społeczestwa nie staş na ponoszenie własnych nakładów inwestycyjnych powyej kwoty 3-5 tys. zł.

Nazwa X.3.3. Rozwój przedsibiorczoci na obszarze gminy

1. Cele Powyszy program zakłada odejcie od traktowania wsi jako obszaru produkcji surowców rolniczych oraz aktywizacj zawodow obszarów wiejskich. Wymienione wyej funkcje pozarolnicze bd realizowane w ramach przedsibiorczoci rozumianej jako: - proces organizowania, prowadzenia działalnoci gospodarczej oraz podejmowania zwizanego z ni ryzyka, - uruchomienie przedsiwzicia gospodarczego, -wdraanie nowych technologii, innowacyjnoş, nowe formy organizacji i sprzeday, - umiejtnoş racjonalnego działania dla osignicia zysku. Rozwój przedsibiorczoci na obszarze gminy oddziałuje korzystnie na rozwój społecznoci lokalnej i w ramach powizanej gospodarki na sytuacj gospodarcz w makroskali. Celem programu jest podjcie działa w nim zawartych dla rozwoju przedsibiorczoci, powodujcej zmniejszenie skali bezrobocia na obszarze gminy i podniesienia dochodów jej mieszkacom. 2. Elementy Wsparcie rozwoju przedsibiorczoci zaley w duej mierze od właciwego klimatu ze strony władz gminnych, stowarzysze, jak te instytucji ponadgminnych. Podstawowymi elementami na rzecz rozwoju przedsibiorczoci s: - utworzenie w Urzdzie Gminy w Dorohusku Centrum Rozwoju Przedsibiorczoci, które bdzie pomagaş w powstawaniu i funkcjonowaniu firm, jak te koordynacj odpowiednich szkole i promocj lokalnego rozwoju, - w oparciu o miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zachowaş atrakcyjnoş obszaru jako miejsc zamieszkania i pracy oraz przyszłym inwestorom odpowiednie tereny pod inwestycje, - podjcie działa w kierunku uzbrojenia technicznego pod planowane inwestycje, - przygotowanie bocznic kolejowych do pełnego ich wykorzystania z udoskonaleniem systemu przeładunku, I. - rozbudowa dworca kolejowego w Dorohusku, udoskonalenie ramp przeładunkowych w Brzenie /”Dominik”, „Damazy” i „Daniel” wraz z torami z uwzgldnieniem aspekty ekologicznego, II. budowa terminalu celno-towarowego, - wsparcie istniejcych gospodarczych przez Gmin; dotyczyş ono bdzie organizacji potencjału doradczego zarówno dla przedsibiorców, jak i pracobiorców w zakresie marketingu, finansów, doradztwa prawnego, planowania i zarzdzania, metod produkcji, innowacji i transferu technologii, jakoci, eksportu oraz ochrony rodowiska, - podnoszenia kwalifikacji ludnoci wiejskiej. 3. Lokalizacja Obszar całej gminy, szczególnie w obszarze przygranicznym w Dorohusku i Brzenie 4. Podmioty Urzd Gminy w Dorohusku przez powołane Centrum Rozwoju Przedsibiorczoci realizujce 5. Czas Lata 2002 - 2008, w tym rozbudowa dworca kolejowego w Dorohusku oraz realizacji terminalu celno-towarowego w latach 2007-1010. 6. Koszty Zostan ustalone oddzielnie dla poszczególnych zada przy projektowaniu szczegółowym. 7. Warunki Podstawowym warunkiem jest pozyskanie potencjalnych inwestorów oraz rodków realizacji zewntrznych, głównie przedakcesyjnych Unijnych.

X.4. Rolnictwo

Nazwa X.4.1. Poprawa warunków prowadzenia produkcji rolnej przez kompleksowe programu scalanie gruntów 1. Cele W czci diagnostycznej dowiedziono, e organizacja przestrzenna gospodarstw jest wadliwa, przez co miejscowi rolnicy trac prawie trzeci czş swego dochodu rolniczego. W tym stanie moliwoci konkurowania z dobrze zorganizowanym rolnictwem Unii Europejskiej s adne i bez zmiany tego stanu wikszoci rolnikom grozi wegetacja, a nawet upadłoş. Celem tego programu jest poprawa warunków ycia i pracy społecznoci wiejskiej na obszarze gminy, dokonana w procesie prac kompleksowych wykonanych na bazie procesu scaleniowego.

2. Elementy Proces kompleksowego scalania gruntów jest przedsiwziciem rozwizujcym równoczenie wiele problemów, którymi na terenie Gminy Dorohusk bd: * klasyczne scalanie gruntów, * rozmieszczenie i utwardzenie dróg osiedlowych i rolniczych, * transformacja uytkowania gruntów, głównie korekta granicy rolno-lenej * melioracje wodne z rekonstrukcj luster wody * melioracje przeciwerozyjne /w niewielkim zakresie/ * rozmieszczenie terenów budowlanych * czciowa realizacja programu ochrony rodowiska na danym terenie. Ten mechanizm jest stosowany w krajach Unii ju od prawie 30-stu lat, w Polsce jest dopiero rozpoczynany. Dlatego pierwsze obiekty realizowane w tym mechanizmie s objte merytorycznym nadzorem jednostek naukowych /w tym przypadku IUNG w Puławach/ oraz przewidziane do wsparcia rodkami finansowymi zewntrznymi - Unii Europejskiej i ewentualnie innymi.

3. Lokalizacja Programem tym przewiduje si objcie 13 wsi o łcznej powierzchni 11888 ha, przewidujc wykonanie tych prac w piciu etapach /ze wzgldu na znaczne koszty/: - pierwszy - wsie: Ladeniska-Mociska, Kolemczyce i Husynne o powierzchni 2581 ha, - drugi - wsie: Turka-Myszkowiec, Dorohusk Wie i Ostrów o pow. 2727 ha, - trzeci - wsie: Skordiów, Majdan Skordiowski i Puszki o pow. 1293 ha, - czwarty - wsie: wiere i Okopy - pow. 2800 ha, - pity - wsie: Kpa i Brzeno - o pow. 2487 ha.

4. Podmioty Prace scaleniowe prowadzi Starostwo Powiatowe w Chełmie przy udziale: realizujce - Urzdu Gminy w Dorohusku, - Stowarzyszenia powołanego do koordynacji rozwoju danych wsi w procesie scaleniowym, - Wojewódzkiego Biura Geodezji i Terenów Rolnych w Lublinie /lub powołanego innego dla rozwoju wsi/, które opracowuje szczegółowe projekty oraz nadzoruje ich wykonanie, - Urzdu Marszałkowskiego w Lublinie, - Wojewódzkiego Zarzdu Melioracji i Urzdze Wodnych w Lublinie - oraz mieszkaców wsi objtych postpowaniem scaleniowym. 5. Czas Czas postpowania scaleniowego zwykłego trwa 3-5 lat, za w wersji prac realizacji kompleksowych około 10 lat. Uwzgldniajc powysze w okresie objtym Strategi jest moliwa realizacja zaledwie dwu etapów, i to przy załoeniu, e etap drugi bdzie rozpoczty przed zakoczeniem pierwszego. Pozostałe trzy etapy mog byş realizowane w okresie lat 2010-2020.

6. Koszty Jednostkowy koszt kompleksowego scalania gruntów jest duy - na poziomie 5000 zł /ha. Przy załoeniu, e postpowaniem tym w okresie przewidzianym strategi zostanie objtych 11888 ha /13 wsi/ łczny koszt prac projektowych i wykonawczych oszacowano na poziomie 60 mln zł. Jest on duy, std potrzebna jest partycypacja uczestników postpowania scaleniowego /urzdzeniowego/, ich proponowany udział przedstawia si nastpujco: mieszkacy scalanych wsi - 5- 10%, Gmina ok. 10%, Starostwo ok. 15%, Województwo - ok. 30%, Ministerstwa: Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz rodowiska - ok. 20% oraz rodki zewntrzne inne, głównie unijne - ok. 15-25%. Finansowanie wikszoci zada /w tym scalania klasycznego/ pochodzi z budetu Pastwa /w dysponowaniu starostw, instytucji wojewódzkich czy ministerstw/, inne zadania powinny byş w duej czci sfinansowane rodkami unijnymi.

7. Warunki Podstawowym warunkiem jest zainteresowanie mieszkaców poszczególnych wsi, rozpoczcia i a take samorzdów poszczególnych szczebli, zarówno w przygotowywaniu realizacji obiektów do tego przedsiwzicia, jak te w pozyskiwaniu niezbdnych rodków.

Nazwa X.4.2. Rozwój sieci skupu i przetwórstwa rolno-spoywczego programu oraz marketing rolny w gminie 1. Cele Rolnictwo wraz z przetwórstwem rolno-spoywczym stanowi kluczowe elementy gospodarki na obszarach wiejskich. Rozwijane przetwórstwo rolno- spoywcze oraz poprawa efektywnoci powinny wpłynş na zwikszenie moliwoci sprzeday swych produktów przez producentów rolnych z terenu gminy. Zwikszy si zainteresowanie producentów rolnych rozwijaniem ekonomicznie uzasadnionych kierunków produkcji i podnoszeniem standardów jakoci w zwizku z zawieranymi długoterminowymi umowami z zakładami przetwórczymi. Powysze elementy stanowiş bd te odpowiednie powizanie rolnictwa gminy z cał gospodark kraju, jak te czciowo Unii Europejskiej. Celem programu s działania na rzecz rozwoju sieci skupu i przetwórstwa na obszarze gminy, połczonego z marketingiem rolnym.

2. Elementy Elementy programu stanowi: * powołanie giełdy rolno-spoywczej, głównie dla celów marketingowych * modernizacja budynków i infrastruktury na rzecz podniesienia standardu sanitarnego i usprawnienia organizacji przy produkcji mleka * usprawnienie produkcji młodego bydła opasowego oraz owiec i kóz * odpowiednia uprawa, odmiany oraz właciwe przechowywanie i przygotowanie ziemniaków konsumpcyjnych * budowa zakładu przetwórstwa rolno-spoywczego /po wstpieniu Polski do Unii Europejskiej/ * budowa lokalnych masarni i piekarni na terenie gminy

3. Lokalizacja Cały obszar Gminy Dorohusk z centrum w strefie przygranicznej.

4. Podmioty Podmiotami realizujcymi bd: producenci rolni, grupy producenckie, spółdzielnie realizujce mleczarskie, zakłady przetwórstwa zboowego, stowarzyszenia i inne podmioty gospodarcze.

5. Czas Do 2006 roku nie naley oczekiwaş znacznego zapotrzebowania na w/w rodki z realizacji uwagi na ograniczone moliwoci własnego udziału zarówno ze strony producentów, jak te samorzdu gminy.

6. Koszty Szacunkowe koszty zostan ustalone po dokładniejszym sprecyzowaniu zada, bd ponoszone głównie przez indywidualnych inwestorów.

7. Warunki Warunkiem rozpoczcia i realizacji programu jest uruchomienie funduszy rozpoczcia i przedakcesyjnych dla producentów rolnych spełniajcych wymogi programów realizacji pomocowych.

Nazwa X. 4.3. Poprawa stanu wiedzy ogólnej i rolniczej ludnoci programu wiejskiej w gminie

1. Cele Zdobyte dowiadczenia rozwoju obszarów wiejskich w kraju i w innych pastwach wskazuj, e warunkiem zmian na obszarach wiejskich s inwestycje w kapitał ludzki. Poziom wykształcenia ludnoci wiejskiej w gminie Dorohusk moe byş tym czynnikiem, który hamujco wpływaş bdzie na stosowanie innowacyjnoci w organizacji i samej działalnoci rolniczej, jak te na tempo zmian strukturalnych na obszarach wiejskich /głównie odchodzenie od rolnictwa/ oraz wiadome uczestnictwo ludnoci w procesie produkcji ywnoci zgodnie ze standardami europejskimi. Celem niniejszego programu jest wytyczenie kierunków działa edukacyjnych oraz prowadzenia szeroko zakrojonych szkole na rzecz poprawy stanu wiedzy, zarówno ogólnej, jak i rolniczej miejscowej społecznoci.

2. Elementy Przewidziano nastpujce elementy programu: * szkolenie młodziey i osób dorosłych z zakresu przedsibiorczoci, z uwzgldnieniem problematyki ewentualnej zmiany zawodu * szkolenie ludnoci rolniczej w zakresie przygotowania do funkcjonowania w nowych warunkach rynkowych, prawnych i socjalnych /szczególnie: poprawy jakoci produkcji, wdraania nowych technologii i metod produkcyjnych, nauki prowadzenia dokumentacji zabiegów agrotechnicznych, metod produkcji rolniczej przyjaznych dla rodowiska, popularyzacji Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, zapewnienia odpowiednich warunków hodowli zwierzt, zarzdzania i ksigowoci, marketingu, zasad kształtowania krajobrazu, ekologizacji rolnictwa czy zagospodarowania gruntów odłogowanych/ * dokształcanie i szkolenie własnej kadry pedagogicznej * poprawa wyposaenia szkół i podmiotów realizujcych programy edukacyjne w pomoce szkolne i nowoczesne rodki techniczne. * szeroka informacja społeczestwa odnonie celu, zakresu oraz oczekiwanych i moliwych do osignicia efektów przez realizacj niniejszej strategii. Bdzie si zawierała w organizowanych szkoleniach, tematycznych ulotkach i lunych informacjach.

3. Lokalizacja Program obejmie swym zasigiem mieszkaców całej Gminy Dorohusk, za w czci dotyczcej kadry pedagogicznej równie zamieszkałych poza gmin..

4. Podmioty Program zakłada czynne włczenie si w jego realizacj kadry nauczycieli realizujce zatrudnionych w szkole na terenie gminy i ich współdziałanie z pracownikami ODR, stowarzysze, fundacji itp. Podmiotami realizujcymi bd: - Urzd Gminy w Dorohusku - Szkoły na terenie Gminy Dorohusk przy współpracy z: - Kuratorium Owiaty w Lublinie i Inspektoratem Owiaty w Chełmie - Wojewódzkim Orodkiem Doradztwa Rolniczego w Lublinie zs w Koskowoli Oddz. w Chełmie - szkołami wyszymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi - wyspecjalizowanymi instytucjami szkoleniowymi - stowarzyszeniami i organizacjami rolniczymi - grupami producentów i stowarzyszeniami grup producentów - instytucjami i centrami rozwoju przedsibiorczoci typu non-profit - Izb Rolnicz w Chełmie.

5. Czas Lata 2002-2010. realizacji 6. Koszty Niewielkie, do ustalenia przy opracowywaniu poszczególnych zada do realizacji, bd finansowane w czci ze rodków samorzdowych oraz funduszy przedakcesyjnych i strukturalnych Unii Europejskiej

7. Warunki Podstawow barier jest pozyskanie odpowiednich iloci osób zainteresowanych rozpoczcia i wzbogacaniem wiedzy oraz rodków finansowych. realizacji

Nazwa X.4.4. Wdraanie wzorca rozwoju wiejskich obszarów przygranicznych programu 1. Cele Wiejskie obszary przygraniczne wschodniej czci Polski - poza innymi cechami - posiadaj jedn zasadnicz, due zapónienia we wszechstronnym ich rozwoju. Nie posiadaj te obiektywnie ustalonego wzorca wychodzenia z tej niezwykle skomplikowanej sytuacji. Wspóln cech wschodnich terenów przygranicznych jest ich zwornikowe połoenie przyszłej Unii Europejskiej, co powinno byş motorem napdowym gospodarki tych gmin w przyszłoci bdzie lokalizacja przejş granicznych z ssiadujcymi krajami; w przypadku tej gminy z Ukrain. Ustalenie, nastpnie wdroenie wzorca rozwoju obszaru wiejskiego dla tzw. „ciany Wschodniej” bdzie miało ogromne znaczenie: dla gminy jako istotny element wspomagajcy jej rozwój, a dla innych w tej czci jako wzorzec metodyczny do praktycznego wykorzystania. Uznaş je naley jako dwa podstawowe cele niniejszego programu. Program jest prób transformacji sprawdzonych wzorców rozwoju obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej na warunki polskie.

2-3. Elementy Podejmowane działania powinny byş realizowane w kilku grupach zagadnie, i lokalizacja stanowicych jego elementy: * Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słucej wzmocnieniu konkurencyjnoci gminy. Uwzgldnia m. in. uzbrojenie w wiejsk infrastruktur techniczn wsi: Okopy, Kolonia Okopy, Berdyszcze, Dorohusk, wiere, Husynne i Turka, głównie dla rozwoju przedsibiorczoci i zmniejszenia skali bezrobocia, rozbudowa szkolnictwa oraz zaplecza sportowo-widowiskowego, rozwój kultury, infrastruktury społecznej, upowszechnienie dostpu do internetu i innych noników informacji. * Restrukturyzacja bazy ekonomicznej i tworzenie warunków jej dywersyfikacji. Zawiera m. in. wspieranie działa słucych stymulowaniu lokalizacji nowych przedsibiorstw i zakładów usługowych, w tym małych i wykorzystujcych nowoczesne technologie, sektora turystycznego, jak te rozwój wszelkich form promocji. * Rozwój zasobów ludzkich i wzmocnienie umiejtnoci kadr administracji publicznej. Działania w tym zakresie zawiera program X.4.3. „Rozwój zasobów ludzkich” oraz wzmocnienie umiejtnoci kadr kierowniczych zatrudnionych na obszarze gminy. * Wsparcie obszarów wymagajcych aktywizacji i zagroonych marginalizacj. Zawiera szeroko pojt aktywizacj obszarów wiejskich w procesie wielofunkcyjnego rozwoju, rol Osady Dorohusk jako orodka ponadpodstawowego, rozwój drogowych i kolejowych przejş granicznych, wykorzystanie lokalnych surowców, lasów, zbiorników wodnych i obszarów chronionych dla zharmonizowanego rozwoju lokalnego, ekologizacj rolnictwa. * Rozwój midzynarodowej współpracy gmin, szczególnie gospodarczej i kulturalnej. * Racjonalne wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej w procesie wielofunkcyjnego rozwoju - uwzgldnia zasady i kryteria zmiany sposobu zagospodarowania terenów rolnych w procesie dywersyfikacji rolnictwa i kompleksowego rozwoju tych terenów. * Metoda wykorzystania najnowszych systemów informatycznych w procesie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich; dotyczy głównie cyfrowego zapisu informacji o przestrzeni rolniczej, jak te szybkiego i precyzyjnego przetwarzania danych. Program zawiera dwa elementy: - Opracowanie wzorcowej koncepcji i programu - przez zespół naukowy ustalony drog przetargu - Realizacja zawartych w programie przedsiwziş inwestycyjnych . 4. Podmioty Podmiotami realizujcymi ten program bd: realizujce Samorzd Gminny Stowarzyszenie d/s Rozwoju Gminy Dorohusk przy współpracy: - Instytutów naukowych - Gminy z terenu Unii Europejskiej, która zakoczyła lub koczy proces rozwoju - Urzdu Marszałkowskiego - Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwa rodowiska - Instytucji dysponujcych rodkami Unijnymi - innych instytucji i stowarzysze.

5. Czas Lata 2003-2015. realizacji 6. Koszty Koszty przedsiwzicia s due, wiksze ni kompleksowego scalania gruntów i wynosz 5-10 tys. zł/ha, std partycypacja w kosztach zbliona jak w w/w programie /X.4.1./

7. Warunki Podstawowym rozpoczcia realizacji jest zainteresowanych - mieszkaców gminy rozpoczcia i oraz przychylnoş Urzdu Marszałkowskiego, Komitetu Bada Naukowych oraz realizacji Ministerstw wdroeniem wzorca rozwoju obszarów wiejskich wschodniej strefy przygranicznej.

Nazwa X.4.5. Rozwój organizacji zrzeszajcych producentów rolnych. programu 1. Cele Celem programu jest podniesienie ekonomicznej efektywnoci działania producentów rolnych na poszczególnych rynkach przez wzrost liczby kanałów dystrybucji produktów, wzrost udziału w marach handlowych i przetwórczych oraz podnoszenie wartoci rynkowej produktów. Wspieranie procesu poziomej integracji wród producentów rolnych dla osigania powyej przedstawionych celów jest niezbdne, aczkolwiek efekty tego procesu mog ujawniş si dopiero po kilku latach. Do czstkowych celów programu mona zaliczyş: - cigłe monitorowanie sytuacji na rynku produktów oraz organizacj systematycznego odbioru produktów po uzgodnionych cenach - organizacj i sprzeda produktów lepszej jakoci - działania w kierunku zmniejszenia kosztów jednostkowych przez usprawnienia technologiczne, zwikszenie wydajnoci oraz wspólne zaopatrywanie w rodki produkcji, wykorzystywanie maszyn i narzdzi specjalistycznych - zawieranie korzystnych porozumie, kontraktów handlowych z odbiorcami produktów oferowanych przez grup - prowadzenie wspólnej działalnoci marketingowej.

2. Elementy Wybór przez rolników formy integracji zaley od dokonanej przez nich oceny co do gwarancji najkorzystniejszego zrealizowania celów organizujcej si grupy. Prawo dopuszcza kilka form organizacyjnych, jak: spółdzielnia, spółka, zrzeszenie, stowarzyszenie. Pierwszym elementem programu jest pełna informacja wród rolników. Nastpnym jest informacja o charakterze organizacyjno-prawnym dla zainteresowanych utworzeniem grupy. Pomaga ona potencjalnym członkom w okreleniu celu działania grupy, stworzeniu przedsiwziş /biznes planu/, planu marketingowego dla okrelonej grupy producentów, formy prawnej pod jak naley si zarejestrowaş, itp. Trzecim jest odbycie niezbdnych spotka oraz przygotowanie odpowiednich dokumentów do rejestracji grupy zrzeszajcej. Przewiduje si powołanie grup zrzeszajcych producentów w nastpujcych branach: produkcja, uprawa zbó, produkcji bydła, trzody oraz rolnictwa ekologicznego. Ostatnim jest podjcie działalnoci przez prawnie zarejestrowane grupy, zgodnie z opracowanym celem i planem działania.

3. Lokalizacja Program jest przewidziany na obszarze gminy Dorohusk, według produktów przewidzianych do sprzeday oraz koncentracji ich poday.

4. Podmioty Skutecznoş działania programu wymaga zaangaowania i współdziałania wielu realizujce podmiotów funkcjonujcych w otoczeniu rolnictwa. W realizacji programu powinny byş zaangaowane nastpujce podmioty: - Samorzd Gminny - Lubelska Izba Rolnicza Natomiast jednostkami wspomagajcymi powinny byş: - Fundacja Akademii Rolniczej im. W. Witosa w Lublinie - WODR w Lublinie zs. w Koskowoli - Biuro Marketingu LGRO w Lublinie.

5. Czas Powołanie do działalnoci grup zrzeszajcych producentów rolnych - lata 2002- realizacji 2007. Działalnoş grup - przez cały okres działania strategii, do roku 2015.

6. Koszty Szacunkowe koszty powołania grupy oceniono na poziomie 4000 zł x 2 grupy = 8000 zł. Obejmuje organizacj spotka, szkole, wydanie materiałów informacyjno-szkoleniowych oraz niezbdne opłaty rejestracyjne w sdzie rejestrowym.

7. Warunki Powanym utrudnieniem w tworzeniu si grup i ich funkcjonowaniu jest: rozpoczcia i - brak liderów rodowiskach wiejskich chccych zaangaowaş swój autorytet i czas realizacji w tym kierunku, - hamujca inicjatywy oddolne opinia wród rodowisk wiejskich, e rolnicy nie s w stanie si zorganizowaş, - brak wiary w moliwoş dokonania zmian we własnym gospodarstwie i wsi, - trudna sytuacja w wielu sektorach współpracujcymi z producentami rolnymi, - czste wahania koniunktury gospodarczej w agrobiznesie, - brak istotnego wsparcia producentów od strony administracyjnej, prawnej i finansowej.

Nazwa X.4.6. Wsparcie inicjatyw prowadzenia rolnictwa ekologicznego programu 1. Cele Ekologizacja rolnictwa jest pojciem powszechnie uywanym od niedawna. Rolnictwo jako dział gospodarki narodowej, zajmujcy si produkcj ywnoci realizuje dwa podstawowe cele: - ekonomiczny, którym jest maksymalizacja dochodu, głównie przez specjalizacj i intensyfikacj rolnictwa, - ekologiczny, którym jest zwikszenie lub przynajmniej utrzymanie na stałym poziomie yznoci i urodzajnoci gleby oraz zachowanie odpowiedniej równowagi w agrosystemie. Coraz liczniejsze s dowody na to, e harmonijne połczenie obu celów w rolnictwie współczesnym jest praktycznie niemoliwe. Celem niniejszego programu jest wspieranie prowadzenia rolnictwa ekologicznego przez miejscowych rolników.

2. Elementy Obecnie s wyodrbniane trzy podstawowe systemy gospodarowania w rolnictwie /tab. 13B/: konwencjonalny, integrowany i ekologiczny. Rolnictwo konwencjonalne mona okreliş jako sposób gospodarowania ukierunkowany na maksymalizacj zysku przez du wydajnoş rolin i zwierzt. Rolnictwo integrowane - to system produkcji wykorzystujcy w harmonijny sposób postp techniczny i biologiczny w uprawie, nawoeniu i ochronie rolin, gdzie przemysłowe rodki produkcji /nawozy i pestycydy/ s stosowane w umiarkowanych ilociach. Rolnictwo ekologiczne - to system gospodarowania o zrównowaonej produkcji rolinnej i zwierzcej w ramach gospodarstwa, bazujcy na rodkach pochodzenia biologicznego i mineralnego, nieprzetworzonych technologicznie. Z porównania zawartego w tabeli 13B wynika, e system integrowany jest poredni pomidzy konwencjonalnym a w pełni ekologicznym. Mona go zaliczyş do rolnictwa ekologicznego. Jest on moliwy do wprowadzenia na obszarze powiatu a szerok skal. Wystarczy bowiem jedynie wprowadziş ograniczenia w stosowaniu nawoenia mineralnego i chemicznej ochrony rolin, dokładnego przestrzegania zasad higieny w gospodarstwie oraz zasad agrotechnicznych. Natomiast system w pełni ekologiczny wymaga zupełnie odmiennego sposobu gospodarowania. Wzorem krajów Europy Zachodniej i dotychczasowych dowiadcze polskich jest on moliwy do praktycznego wprowadzenia u 1-2% gospodarstw. Mimo to gospodarstwa przechodzce na ten system powinny uzyskaş wsparcie, szczególnie w połczeniu z prowadzeniem agroturystyki. Wsparcie ekologizacji rolnictwa powinno dotyczyş bezporednio gospodarstw i uwzgldniaş takie elementy jak: szkolenia /stacjonarne, ulotki/, bezporednie wsparcie organizacyjne /w przygotowywanych wnioskach, reklama gospodarstw/ i finansowe /ulgi podatkowe/ gospodarstw rozpoczynajcych, a nastpnie prowadzcych t działalnoş oraz działania na rzecz ustanowienia odpowiednich unormowa prawnych i finansowch.

3. Lokalizacja Teren Gminy Dorohusk. 4. Podmioty Samorzd Gminny realizujce Starostwo Powiatowe Rolnicy Przy wsparciu: Ekoland w Lublinie, ODR w Koskowoli 5. Czas Cały okres przewidziany programem, tj. lata 2002-2015. realizacji 6. Koszty Koszty wspierania gospodarstw ekologicznych oceniono na poziomie 2000 zł rocznie w czci wydatków oraz na poziomie 2-5 tys. zł rocznie w formie mniejszych dochodów gmin z tytułu uzyskiwanych ulg podatkowych. rodki na ten cel powinny czciowo pochodziş z funduszy gminnych /ulotki, szkolenia, ulgi podatkowe, pomoc w przygotowywanych wnioskach, reklama gospodarstw/, za główne wsparcie powinno pochodziş ze rodków Unii Europejskiej, ju obecnie, tj. w okresie przedakcesyjnym. 7. Warunki Podstawowym warunkiem jest zainteresowanie miejscowych rolników zmian rozpoczcia i sposobu gospodarowania w rolnictwie oraz władz samorzdowych wspieraniem tej realizacji inicjatywy.

Tabela 13B Porównanie podstawowych systemów gospodarowania w rolnictwie

Czynnik do Konwencjonalny Integrowany Ekologiczny porównania Plony maksymalne zmniejszone nisze o 10-25% Nawoenie mineralne wysokie, organiczne wysokie, tylko nawozy organiczne ograniczone mineralne organiczne i zielone zmniejszone o 20- oraz komposty 25% Ochrona rolin pestycydy - due dawki pestycydy - 50%, pestycydy - 0%, mechaniczna walka z walka mechaniczna chwastami i biologiczna Zmianowanie uproszczone, a do porednie duo motylkowych rolin monokultur i ich mieszanek z trawami oraz midzyplonów Mechanizacja pełna, sprzt rolniczy ciki, porednia płytkie odwracanie, upraw czsto specjalistyczny głbokie spulchnianie gleby, max. 3 orki w rotacji Skaenie skaenie gleb i wód ograniczone nie wystpuje rodowiska makroelementami i pestycydami, eutrofizacja zbiorników, ugniatanie gleby i pogarszanie struktury Wartoş obniona przez azotany, porednie wysoka tzw. ziemiopłodów pestycydy, metale cikie i zdrowa ywnoş in.

X.5. Kultura, owiata i sport

Nazwa X.5.1. Zachowanie zasobów regionalnej kultury kresowej programu

1. Cele W gminie Dorohusk przetrwała jeszcze miejscami, przekazywana z pokolenia na pokolenie autentyczna kultura ludowa - tzw. kresowa, uzewntrzniana w pieniach zespołów piewaczych, widowiskach obrzdowych, kultywujcych dawne zwyczaje, obyczaje/ odrbna gwara, słowa itp./. Celem programu jest podjcie działa dla przetrwania na nastpne pokolenia kultury tego terenu.

2-3. Elementy Elementami programu s: i lokalizacja - działania, aby tzw. nadbuaski szlak turystyczny, biegncy przez Gmin Dorohusk „czerwony” przemianowaş na „przenikania kultur” - tworzenie nowych izb tradycji i pamici przedmiotów codziennego uytku utworzyş w miejscowoci: wiere, Brzeno, Okopy i Husynne. I. systematyczna organizacja imprez kulturalnych kultywujcych regionaln kultur ludow, II. przygotowanie miejsc dla organizacji imprez kulturalnych na „wolnym powietrzu”,

4. Podmioty Gminny Orodek Kultury realizujce Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Dorohusk Stowarzyszenie Wspierania Owiaty, Kultury, Sportu i Rekreacji Stowarzyszenie „Aktywnoş Młodych” Zarzd Gminny ZMW Rada Gminna Kół Gospody Wiejskich

5. Czas Cały okres przewidziany Strategi realizacji

6. Koszty Niewielkie - do ustalenia przy programowaniu szczegółowym.

7. Warunki Niezbdnym warunkiem jest odpowiednia liczba osób zainteresowanych rozpoczcia i kultywowaniem kultury oraz posiadane rodki. realizacji

Nazwa X.5.2. Program ochrony obiektów zabytkowych na terenie gminy programu 1. Cele Ochrona zabytków dla nastpnych pokole oraz udział w tworzeniu kultury regionalnej i narodowej.

2. Elementy Elementami programu s: I. identyfikacja i wnioskowanie o wpisanie do rejestru obiektów zabytkowych współczenie odkrytych, II. podejmowanie działa pranych i organizacyjnych w celu ochrony zabytków, III. informacja społeczestwa o lokalizacji obiektów podlegajcych ochronie i przyblienie ich historii, IV. omawianie elementu ochrony zabytków i zabytków miejscowych w trakcie zajş w szkołach 3. Lokalizacja teren gminy – zgodnie z wykazem obiektów zabytkowych objtych ewidencj województwa lubelskiego

4. Podmioty Urzd Gminy, realizujce Gminny Orodek Kultury, Szkoły Wojewódzki Konserwator Zabytków Stowarzyszenia

5. Czas W czasie realizacji niniejszej strategii realizacji 6. Koszty Według biecej kalkulacji

7. Warunki Edukacja w zakresie ochrony dóbr kultury narodowej realizowana bdzie na rozpoczcia i bieco. Zabiegi konserwatorskie uzalenione s od pozyskania zewntrznych realizacji rodków finansowych n.p. z Unii Europejskiej.

Nazwa X.5.3. Rozwój owiaty gminnej jako czynnik twórczego uczestnictwa programu w procesach transformacyjnych. 1. Cele Przygotowanie społeczestwa do wiadomego i twórczego uczestnictwa w procesach rozwoju społeczno-gospodarczego.

2. Elementy - dalsza racjonalizacja struktury sieci szkół podstawowych i gimnazjów, - dobór dobrze przygotowanej i cigle doskonalcej sw wiedz kadry pedagogicznej, - budowa i rozbudowa szkół wraz z towarzyszc infrastruktur, - budowa krytych obiektów sportowych / hale sportowo-widowiskowe i kryte pływalnie/. - przygotowanie bazy dydaktycznej oraz kadry pedagogicznej zapewniajcej wysoki poziom nauczania informatyki i jzyków obcych, - poprawa systemu komunikacji – dowozu dzieci do szkół

3. Lokalizacja Dorohusk, Brzeno i wiere

4. Podmioty Gmina Dorohusk jako inwestor przy: realizujce I. budowie szkoły w miejscowoci wiere, II. budowie hali sportowo-widowiskowej w Dorohusku, III. boisk sportowych w miejscowociach : Dorohusk, Brzeno i wiere Kuratorium Owiaty w Lublinie, Starostwo Powiatowe w Chełmie, Szkoły

5. Czas Lata 2005- 1015 realizacji 6. Koszty Według cen biecych – inwestycyjne 12 000 tys zł.

7. Warunki Uzyskanie co najmniej 80% dotacji do realizowanych inwestycji rozpoczcia i realizacji

Nazwa X.5.4. Program rozwoju bazy dla masowego sportu i turystyki programu

1. Cele Rozwój bazy dla masowego sportu i turystyki w znacznej mierze jest wynikiem posiadanych rodków finansowych. Std te przy skromnych rodkach własnych gminy i wystpujcych potrzebach na realizacj infrastruktury technicznej, główne działanie sprowadzaş si bdzie do opracowania interesujcych projektów i uzyskania wsparcia finansowego na ich zrealizowanie. Celem programu jest rozwój bazy umoliwiajcej masowy sport i turystyk.

2. Elementy i Elementami programu s: lokalizacja * przygotowanie i budowa Nadbuaskiego Szlaku Rowerowego, cigncego si od Wyszkowa przez Janów Podlaski i Dorohusk do Hrubieszowa z wyposaeniem w odpowiedni infrastruktur /toalety, parkingi, pola namiotowe itp./ * budowa hali sportowo-widowiskowej przy Zespole Szkól Ogólnokształccych w Dorohusku * budowa krytej pływalni w Dorohusku * modernizacja boiska piłkarskiego w Brzenie * budowa boiska sportowego w wierach * dalsza rozbudowa istniejcego boiska GKS „Granica” * adaptacja budynków po byłych szkołach na obiekty agroturystyczne * wykonanie biecych napraw istniejcych boisk przyszkolnych w Dorohusku oraz budowa boisk przy Zespole Szkół Ogólnokształccych z klasami integracyjnymi w Brzenie * organizacja gminnej sieci gospodarstw agroturystycznych * tworzenie infrastruktury turystycznej: zajazdów, campingów, pól namiotowych, tras turystycznych, wypoyczalni sprztu, rowerów, skuterów itp. Wiele inicjatywy wnieş musi społecznoş lokalna w zakresie przystosowania pobliskich terenów dla potrzeb turystyki i rekreacji.

4. Podmioty Urzd Gminy realizujce Kluby i zespoły sportowe Stowarzyszenie Powiatów i Gmin Nadbuaskich zs w Łosicach Stowarzysznie Rozwoju Gminy Dorohusk

5. Czas Lata 2002-2015, kolejnoş realizacji ustali Zarzd Gminy realizacji 6. Koszty Zostanie ustalony przy opracowywaniu programu realizacyjnego kadego zadania odrbnie. ródła finansowania głównie zewntrzne.

7. Warunki Podstawowym warunkiem jest pozyskanie odpowiednich rodków finansowych. rozpoczcia i realizacji

XI. Realizacja strategii

XI.1. Instrumenty stymulowania realizacji strategii: Aby cele załoone w strategii osignş oraz zrealizowaş zapisane w niej zadania /programy/ naley podjş nastpujce działania o charakterze strategicznym: 1. Podjş szerokie działania informujce i równoczenie jednoczce Społeczestwo Gminy Dorohusk wokół zada przewidzianych w niniejszym opracowaniu. 2. Podjş niezwłocznie opracowanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w którym powinny byş uwzgldnione zadania o charakterze przestrzennym. 3. Powołaş do ycia Stowarzyszenie d/s Rozwoju Gminy Dorohusk lub rozszerzyş zakres działa ju istniejcemu Stowarzyszeniu o zagadnienia na rzecz rozwoju gminy. Stowarzyszenie powinno posiadaş osobowoş prawn - byş zarejestrowane w sdzie. Jego celem bdzie koordynacja prac oraz pozyskiwanie rodków ze wszystkich dostpnych ródeł i ich wydatkowanie na zadania przewidziane w strategii, jak te kontrola wykonania zada. 4. Realizacj strategii rozpoczş ju od 2002 roku -włczyş do zada własnych gminy te zadania, które s najbardziej istotne dla jej rozwoju, z równoczesnym, intensywnym poszukiwaniem brakujcych rodków finansowych ze wszelkich dostpnych ródeł. Pozostałe zadania przewidzieş w latach nastpnych, jednak w sposób tak skoordynowany, by wzajemnie si uzupełniały w czasie i przestrzeni, traktujc jako jedno wielkie, kilkunastoletnie zadanie inwestycyjne.

XI.2. System kontroli realizacji.

Niniejsza strategia nie moe byş li tylko ksik do pokazania odwiedzajcym gmin, głównie sponsorom zagranicznym, wspomagajcym rozwój obszarów wiejskich w Polsce /gł. dla programu SAPARD/. Rozpoczynajc jej realizacj naley przewidzieş system kontroli wykonania przewidzianych w niej zada. Najwaniejszym czynnikiem dobrego planowania strategicznego nie jest sam plan, ale stopie jego wykonania. Aby temu sprostaş naley: - Utworzyş Komitet nadzorujcy wykonanie zada przewidzianych planem. Projekt składu osobowego przedstawi Zarzd do akceptacji Radzie Gminy. Do jego zada naleałoby skoordynowanie w czasie i przestrzeni planowanych zada /z uwzgldnieniem moliwoci finansowych/ oraz coroczna kontrola ich realizacji. Wyniki oceny byłyby przedkładane do akceptacji Radzie Gminy. Komitet przejmie wic odpowiedzialnoş za terminow realizacj załoonych celów i strategii. Poniewa plan strategiczny rozwoju jest procesem dynamicznym, std powinien byş te uprawniony do korekty i aktualizacji zada przewidzianych w niniejszej Strategii. Powstanie Komitetu naley dokonaş tu po przyjciu planu przez Rad Gminy. Rol w/w Komitetu moe te pełniş istniejce Stowarzyszenie d/s Rozwoju Gminy.

XII. Cytowana i zalecana literatura oraz waniejsze wykorzystane materiały.

1. Atlas klimatyczny Polski, 1973, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, PPWK, Warszawa. 2. Gorzym-Wilkowski W., Miszczuk A., Miszczuk M., uk K.: Zarys ekonomiki gminy. Norbertinum Lublin, 1999, s. 219-247. 3. Katalog gmin województwa lubelskiego. Lubelski Sejmik Samorzdowy. Norbertinum, Lublin 1994. 4. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Dorohusk, uchwalony Uchwał Rady Gminy Dorohusk Nr VI/36/94 z dnia 09.12.1994 r. ogłoszony Dzienniku Urzdowym Województwa Chełmskiego Nr 11 poz. 66 z dnia 16.12.1994 r 5. Plan strategiczny Gminy Błaowa. Maszynopis powielany, Urzd Gminy Błaowa, 1996, s. 53. 6. Program małej retencji dla Województwa Lubelskiego. Cz. II. Koncepcja lokalizacji obiektów małej retencji. BIPROMEL Warszawa, 1997, s. 86-88. 7. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego. Lublin, listopad 2000 r. 8. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie terytorialnym Dz. U. Nr 16, poz. 25 z 1990 r. 9. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Dz. U. Nr 89, poz. 415 z 1994 r. 10. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin. Praca zespołowa pod kier. T. Witka. IUNG Puławy, Ser. A-40, 1981. 11. Woch F., Krasowicz S.: Wdraanie wzorców wielofunkcyjnego /kompleksowego/ 12. Zarys strategii rozwoju mikroregionu Puławy. Raport z warsztatów. Urzd Miasta Puławy, Fundacja im. F. Eberta w Warszawie. 1993. 13. I Zielnik Fajsławicki - Szczególne dni kultury zielarskiej, ekologicznej i zdrowotnej. Opracowanie zbiorowe pod red. A. Polskiego. Towarzystwo Przyjaciół Fajsławic, Fajsławice 2000, s. 180. 14. Ziółkowski M.: Planowanie strategiczne rozwoju gminy. Maszynopis powielany. SGH Katedra Samorzdu Terytorialnego i Gospodarki Lokalnej w Warszawie, 1995, s. 53. 15. Protokół Nr XX/2000 z sesji Rady Gminy Dorohusk, z dnia 18 stycznia 2000r. na temat ustalenia pakietu zada do ujcia w strategii rozwoju gminy Dorohusk.

Spis treci Strona I. Wprowadzenie...... 5 II. Cel przedsiwzicia...... 9 III. Uzasadnienie podjcia zadania...... 9 IV. Krótki opis metody opracowania...... 10 V. Diagnoza stanu istniejcego...... 12 V.1. Infrastruktura techniczna i społeczna...... 13 V.2. Ochrona zdrowia i rodowiska...... 17 V.3. Przedsibiorczoş, turystyka i rekreacja...... 20 V.4. Rolnictwo...... 21 V.5. Kultura, owiata i sport...... 27 VI. Analiza moliwoci rozwojowych gminy /Analiza SWOT/...... 30 VII. Cele rozwoju gminy...... 39 VIII. Wizje przyszłoci gminy...... 43 IX. Wybór optymalnej strategii rozwoju gminy...... 46 X. Kierunki działa strategicznych oraz zadania do realizacji /programy/...... 47 XI. Realizacja strategii...... 84 XI.1. Instrumenty stymulowania realizacji strategii...... 84 XI.2. System kontroli realizacji...... 84 XII. Cytowana i zalecana literatura...... 86