E Balie Theater Instituut Nederland the Dissident Muse Critical Theatre In
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
•"e Balie theater instituut nederland The Dissident Muse Critical Theatre in Eastern and Central Europe 1945-1989 Reports from the former German Democratic Republic; Hungary; Poland; Romania; former Soviet Union and former Yugoslavia Articles on Dutch and Flemish Critical Theatre Amsterdam, September 1995 Not for publication Het dissidente theater in Centraal- en Oost-Europa 1945-1989. Projectomschrijving (Herzien april 1995) 1. Omschrijving Een onderzoeksproject naar het kritische vermogen en de subversieve impact van de podiumkunsten in Centraal- en Oost-Europa tussen 1945 en 1989, uitgevoerd door lokale onderzoekers, resulterend in een symposium en een weekend met activiteiten in De Balie te Amsterdam. Deskundigen en kunstenaars uit de regio en uit Nederland en West-Europa worden samengebracht. De resultaten worden naar buiten gebracht middels een videopresentatie en een publicatie. 2. Doelen O De essentiële prestaties van de podiumkunsten in Centraal- en Oost-Europa behoeden voor het voortschrijdende collectieve geheugenverlies en het simplistisch historisch revisionisme van vandaag, oftewel een rehabilitatie van de podiumkunsten. O De nieuwe generatie theatermakers in de regio stimuleren om ook onder de huidige omstandigheden en met de huidige beperkingen geëngageerd en maatschappelijk theater te maken, en ze daarbij te laten profiteren van de ervaringen van de vorige generatie. O Een stimulans bieden aan de nieuwe generatie Nederlandse theatermakers om te reflecteren op de rol van het theater binnen de huidige samenleving, door ze te wijzen op toonaangevende voorbeelden van burgermoed en professionele integriteit. En op die manier hen te leren hoe de grenzen van de invloed van het theater op de samenleving en de politiek kunnen worden verruimd. O Het stimuleren van de overdracht van kermis aan jongere onderzoekers in hun regio en hun betrokkenheid bij internationale onderzoeksnetwerken. O Jonge theatermakers uit Nederland in contact brengen met hun collega's in de desbetreffende regio. O De publieke aandacht in Nederland vestigen (via de activiteiten) op de maatschappelijke reikwijdte en vermogens van het theater. 3. Voortgang Dit project kan worden gezien worden als de eerste fase van een groter en langduriger project over de botsing tussen theater en politiek en het vermogen van het theater om een collectieve verbeelding op te roepen, en de ide®l©gische dogma's en politieke ©rde ter discussie te stellen. I In deze eerste fase ligt de nadruk op de specifieke condities en de opmerkelijke prestaties van de podiumkunsten in Centraal- en Oost-Europa. Het project ging in 1994 van start en gaat in 1995 verder, met daarbij eventuele na-produkties in 1996. A) Onderzoek Het onderzoek (januari-juni 1995) wordt uitgevoerd door lokale onderzoekers in zes landen, waarvan er drie inmiddels niet meer bestaan: de Sovjet-Unie, Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië en Joegoslavië. Naar onze mening heeft het theater in die landen de grootste impact op de politiek gehad. Daarnaast is een onderzoeker in Berlijn aangetrokken om de geschiedenis van het dissidente theater in de voormalige DDR in kaart te brengen. In elk voornoemd land is een onderzoeker gedurende enkele maanden bezig met de volgende werkzaamheden: het inventariseren van het bestaande onderzoek op dit onderwerp; het achterhalen en verzamelen van documentatie; het vaststellen van de specifieke conflictsituaties, onderzoeken van de acties en reacties van de theatermakers en de politieke machten, het onderzoeken van de rol van de critici en de intelligentia, de pers en de media en het algemene publiek en zijn specifieke segmenten. De onderzoekers zijn geselecteerd uit een groep deskundigen op advies van relaties van het Theater Instituut Nederland. De deskundigen hebben elkaar aan het begin van het proces ontmoet om gezamenlijk de prioriteiten en de methodologische problemen vast te stellen en de doelen en de samenstelling van de rapporten re definiëren (Boedapest 1994). Naar aanleiding van deze bijeenkomst zijn de richtlijnen voor de onderzoekers ontwikkeld. De rapporten zullen in het Engels worden geschreven en daarna geredigeerd. Lengte: 50 pagina's A4 (12.500 woorden), plus een documentatie-gedeelte en een bibliografie. Dit geheel wordt aangeleverd op diskette en uitdraai voor 30 juni 1995. B) Symposium De onderzoekers zullen in Amsterdam samenkomen voor een symposium (29 nov.-l dec. 1995), samen met ca. twintig genodigde Nederlandse en Oost- en West-Europese theaterwetenschappers, critici, historici, sociologen en kunstenaars. Iedereen krijgt de teksten van tevoren toegestuurd. Aan het symposium zouden ook de veteranen van het dissidente theater kunnen deelnemen, samen met jonge theatermakers die vandaag de . dag proberen politiek geëngageerd en controversieel theater te maken. C) Weekend-activiteiten Het symposium wordt direct gevolgd door en weekend met activiteiten (1-3 december 1995) in De Balie, Amsterdams centrum voor cultuur en politiek. Er zal een speciaal krantenkatern komen met alle noodzakelijke achtergrondinformatie. Bovendien zal er worden samengewerkt met het Kunstkanaal, het lokale kunstprogramma op de kabeltelevisie (zondag 26 november 1995) en met het Alfa Filmhuis. M F) Spin-off Het programma zou kunnen op diverse manieren en in diverse samenstellingen worden voortgezet in andere Europese steden in 1996 en 1997, in zoverre het materiaal bruikbaar en interessant is voor andere partners. 4. Doelgroepen Huidige en toekomstige professionele theatermakers. Het intellectuele en cultureel geïnteresseerde publiek, voornamelijk die groep met sterke interesse voor mensenrechten en de bescherming van artistieke vrijheid. 5. Samenwerking Het programma is ontstaan in het Theater Instituut Nederland, dat de onderzoeksfase heeft voorbereid en geïnstigeerd en dat de eindverantwoordelijkheid houdt voor het onderzoek en de resultaten daarvan. Het symposium, de weekend-activiteiten en de publicaties zijn een co- produktie van het Theater Instituut en De Balie. De instellingen hebben in januari 1995 een gezamenlijke projectgroep geïnstalleerd die het gehele project zal uitvoeren. 6. Documentatie Tot dusver is de ontwikkeling van het project als volgt gedocumenteerd: O Voorbereidende projectschets (maart/april/oktober 1995) O Rapport van de deskundigen-bijeenkomst in Boedapest (december 1994) ° Richtlijnen voor de onderzoekers (januari 1995) ° Eerste bibliografie (januari 1995) O Opdracht projectgroep (30 januari 1995) O Projectmap van kranteknipsels, artikelen, brieven, etc. (dissdesc. A95) ) 3> Enkele voorbereidende programma's zouden in het Theater Instituut kunnen plaatsvinden, in het Oost-Europa Instituut van de Universiteit van Amsterdam en in De Balie. De volgende programma's worden op dit moment voorbereid: O Voorbereidende lezingen door de Duitse toneelschrijver Tankred Dorst en de Roemeense acteur/regisseur Ion Caramitru ("Dissidence Then and Now Again"). O Een uitvoering van het speciaal hiervoor geschreven korte stuk "There Was Once a Theatre", geschreven en geregisseerd door de Sloveen Dusan Jovanovic, met medewerking van Nederlandse acteurs. O Peter Halasz: "My Life Story", een uitvoering met videoverslag door de Hongaarse dissidente theatermaker en latere oprichter van het "Squat Theatre" en "Love Theatre". O Reisverhalen: Gesprekken met kunstenaars die tijdens de Koude Oorlog van Oost naar West en van West naar Oost reisden, om te leven, te werken, te vluchten, te verkennen. O "The Empty Space Behind The Wall": veteranen en nieuwkomers uit Oost en West spreken over generatieverschillen en -conflicten en over de problemen met de autoriteiten en de creatieve ruimte. O Case studies: Onderzoekers presenteren controversiële produkties die in hun land een zware confrontatie tussen kunst en politiek hebben veroorzaakt. O Geheimtaal: Een discussie met jonge Nederlandse theatermakers over het gebruik van metafoor en dubbele bodem in toneelstuk en regie, en het gebruik van de klassieke stukken als camouflage voor contemporaine maatschappijkritiek. O Een installatie in de foyer van De Balie. O Een fototentoonstelling over het dagelijks leven in Oost-Europa voor 1989: de officiële en ongeautoriseerde versie. O Films en video's. Deze activiteiten worden op video vastgelegd. D) Video Er zal een videopakket worden samengesteld over theater in Centraal- en Oost-Europa tussen 1945 en 1989. Dit pakket kan worden gebruikt voor televisie-uitzending en distributie. E) Publicaties Een boek met essays en reportages zou kunnen worden samengesteld op basis van het materiaal dat door de onderzoekers is verzameld en de rapporten die door zijn geschreven, aangevuld met de bijdragen van het symposium. Dit boek zou in het Engels en/of het Nederlands kunnen worden gepubliceerd, enkele maanden na het symposium. Enkele bijdragen kunnen eerder worden gepubliceerd in Index on Censorship en andere tijdschriften. ; icjx; Joy; /ƒ2; c a.)'.CH^y.C hvj)./.• /, //y;,. .. , 96-112 PREFACE In 1994 Theater Instituut Nederland and De Balie, center for culture and politics, both from Amsterdam, initiated the project The Dissident Muse: Critica! Theater in Central and Eastern Europe 1945-1989. Researchers were engaged in several countries and assigned a task to conduct research about the dissident theater in their own country between 1945 and 1989, according to common guidelines that allowed nevertheless for the treatment of specific developments in each theater culture. The reports assembled here are the result of this research to which two articles about the Dutch and Flemish developments have