Tadeusz Kantor. Widma / Spectres
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Tadeusz Kantor. widma / Spectres Kraków, 2020 KATALOG / CATALOGUE WYSTAWA / EXHIBITION WYDAWCA / PUBLISHED BY: KURATORZY / CURATORS: © Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora CRICOTEKA Małgorzata Paluch-Cybulska, Michał Kobiałka Centre for the Documentation of the Art of Tadeusz Kantor CRICOTEKA ul. Nadwiślańska 2–4, 30-527 Kraków KOORDYNACJA / COORDINATION: tel. +48 12 442 77 70 Kamil Kuitkowski, Izabela Zawadzka (współpraca) e-mail: [email protected] ARANŻACJA WYSTAWY I PROJEKT GRAFICZNY DRUKÓW / DESIGN: www.cricoteka.pl Zbigniew Prokop, Krzysztof Kućma – Creator s.c. Kraków 2020 ISBN 978-83-61213-30-7 PRACE BUDOWLANE / CONSTRUCTION WORK: Marcin Drzewiński – f.u.h. VIOMAR, Andrzej Lis, Gerard Piasecki, Roman Piotrowski – Geppetto s.c. REDAKTORKA PROWADZĄCA / MANAGING EDITOR: OŚWIETLENIE I MULTIMEDIA / LIGHTING AND MULTIMEDIA: Magdalena Link-Lenczowska Mariusz Gąsior, Mariusz Potępa, Wydział Intermediów ASP w Krakowie / Faculty of Intermedia, Academy of Fine Arts in Kraków PROJEKT GRAFICZNY / GRAPHIC DESIGN: Zbigniew Prokop – Creator s.c. KONSERWACJA / CONSERVATION: ICOS KONCEPCJA / CONCEPTION: Małgorzata Paluch-Cybulska, Michał Kobiałka WSPÓŁPRACA / COOPERATION: Marzena Boniecka, Olga Curzydło, Justyna Droń, Monika Gniadek, REDAKCJA NAUKOWA / CONSULTING EDITOR: Magdalena Goszczyńska, Ewa Kaczmarczyk, Michał Lelek, Edyta Leszczyńska, Joanna Targoń Magdalena Link-Lenczowska, Aldona Mikulska, Aleksandra Mitura, Łukasz Mzyk, REDAKCJA / EDITING: Marcin Nowak, Agnieszka Oprządek, Marcin Pańtak, Barbara Pasterak, Magdalena Petryna Tomasz Pietrucha, Bogdan Renczyński, Sylwia Skrzypek, Starowicz Hudyma Radcowie Prawni s.c., Tomasz Stefaniak, Joanna Tarlaga, Agnieszka Tomczak, KOREKTA / PROOFREADING: Aleksandra Treder, Magdalena Ujma-Gawlik, Natalia Zarzecka Paulina Orłowska-Bańdo TŁUMACZENIA NA JĘZYK ANGIELSKI / ENGLISH TRANSLATION: Jessica Taylor-Kucia TŁUMACZENIA NA JĘZYK POLSKI / POLISH TRANSLATION: Robert Gałązka ZDJĘCIA / PHOTOS: Zbigniew Prokop, Krzysztof Kućma – Creator s.c. DRUK / PRINTING: Drukarnia Skleniarz Contents treści Spis KATARZYNA FAZAN Sceny teatru 97 wychodzą z grobu NATALIA ZARZECKA MAGDALENA LINK-LENCZOWSKA Scenes from the Theatre Rise from the Grave 9 Wstęp 112 11 Introduction BRYCE LEASE MICHAL KOBIALKA Staging Difficult Pasts: 127 praca pamięci Tadeusz Kantor: Staging Difficult Pasts: 15 widma przeszłości The Labour of Remembrance Tadeusz Kantor: 137 32 Spectres of the Past MAGDALENA UJMA MAŁGORZATA PALUCH-CYBULSKA Cricoteka: Od instytucji autorskiej 147 do instytucji kultury Kantor. Historia jako Cricoteka: From Kantor’s Institution 51 „realność gotowa” to Cultural Institution Kantor. History as 157 62 “ready-made reality” 201 Indeks nazwisk ANNA R. BURZYŃSKA 201 Index of Names Przedmioty 75 na scenie historii Objects on the Stage 85 of History 202 Lista prezentowanych prac 205 List of Exhibited Works 9 WIDMA Tadeusz Kantor. Widma to tytuł nowej wystawy stałej prezentującej teatralne obiekty artysty z kolekcji Cricoteki. Jest to propozycja odmienna od poprzedniej ekspozycji stałej, realizowanej sukcesywnie w czterech odsłonach, poczynając od chwili otwarcia nowej siedziby. Tym razem prowadzona w galerii narracja rezygnuje z chronologii czy linearnej prezentacji poszczególnych etapów twórczości, ogniskując się wokół tematu pamięci o trudnej przeszłości artysty. Kuratorzy, Małgorzata Paluch-Cybulska oraz Michał Kobiałka, podjęli się poszukiwania odpowiedzi na pytania o wpływ dwudziestowiecznej historii na twórczość i biografię Kantora, a także na rozwój sztuki w ogóle, co czynią również poprzez odzwierciedlanie wysyconej konfliktami przeszłości w strategiach wystawienniczych. Wystawę dodatkowo kontekstualizuje bogaty program towarzyszący, oraz publikacja, którą trzymają Państwo w rękach. Idea Widm zrodziła się jako kontynuacja udziału Cricoteki w międzynarodowym projekcie badawczym Staging Difficult Pasts, analizującym, jak twórcy teatru i muzealnicy konstruują nowe formy narracyjne oraz przekształcają obiekty teatralne i artystyczne w służbie problematycznych przeszłości, aktywnie wpływając na zbiorową pamięć. Idee tego projektu, a także miejsce w nim performatywnych działań Tadeusza Kantora i założonej przez niego instytucji przybliża tekst Bryce’a Lease’a. Michał Kobiałka wskazuje na znaczenie awangardowych gestów oporu w katastroficznym imaginarium Kantora, przywołując konteksty artystycznych fascynacji twórcy oraz zadając ważne pytania o rolę Cricoteki dzisiaj. Małgorzata Paluch-Cybulska podejmuje zagadnienie klisz pamięci w spektaklach Teatru Cricot 2, które stają się swoistymi platformami integrującymi sceniczne reprezentacje z, nierzadko traumatyczną, materią osobistych wspomnień artysty. Anna Róża Burzyńska przyjmuje optykę posthumanistyczną, sytuując w centrum wywodu Kantorowskie przedmioty jako aktanty mobilizujące się w nowych rolach, obdarzone podmiotowym, sprawczym statusem. Katarzyna Fazan zestawia ze sobą Tadeusza Kantora i Heinera Müllera w perspektywie postpamięci, analizując obecne 11 Spectres 10 w ich twórczości reinterpretacje narodowych projektów Polonii Tadeusz Kantor. Spectres is the title of the new permanent i Germanii, o które nie przestaje pytać teatr najnowszy. Publikację exhibition showcasing theatrical objects created by Kantor from WIDMA podsumowuje esej Magdaleny Ujmy, który z perspektywy krytyki the Cricoteka’s collections. It is entirely different from the previous instytucjonalnej problematyzuje kwestię repozytorium pamięci, permanent exhibition, which was mounted in four contiguous a także syntetyzuje historię Cricoteki i czterdziestoletnią ewolucję phases starting from the opening of the centre's new seat. This ośrodka w jubileuszowym dla nas roku. time, the narrative developed in the gallery departs from chronology and from a linear presentation of successive periods in Kantor’s Idea wystawy zainspirowała wspólne dla tegorocznych działań artistic work, and focuses instead on the theme of memory of the programowych Cricoteki hasło Trudne przeszłości, niepewne artist’s difficult past. Its curators, Małgorzata Paluch-Cybulska and przyszłości. Planowane otwarcie ekspozycji zbiegło się w czasie Michał Kobiałka, embarked on a quest for answers to questions z wybuchem pandemii koronawirusa i zmieniło radykalnie plany concerning the impact of twentieth-century history on Kantor’s związane z prezentacją. Przygotowując projekt, nie sądziliśmy, work and biography, and on the wider evolution of art. One of the że teraźniejszość tak dobitnie spuentuje nasze wielomiesięczne ways in which they have done this is by reflecting in their exhibition prace i że prezentacja, rezonując dziś nie tylko z wielkimi strategies the saturation of the past with conflicts. The exhibition is wojnami poprzedniego stulecia, ale i z aktualnymi wydarzeniami, further contextualized by an extensive programme of accompanying pozostanie czasowo wystawą widmo. Oddając do rąk Czytelników events, and by the publication before you. i Czytelniczek katalog Tadeusz Kantor. Widma, możemy już wprawdzie zaprosić Państwa do galerii, jednak problem, w cieniu The idea for Spectres was born as a continuation of the Cricoteka’s którego kończyliśmy pracę nad ekspozycją i tworzyliśmy książkę, participation in an international research programme entitled Staging nie stracił na aktualności. Mamy nadzieję, że zebrane w publikacji Difficult Pasts. This analyzed the ways in which theatremakers and teksty nie tylko staną się ważnym przyczynkiem do reinterpretacji museum employees construct new narrative forms and process spuścizny naszego założyciela, ale także nabiorą znamion theatrical and artistic objects in the service of problematic pasts, użytecznego, krytycznego komentarza do bieżącej rzeczywistości. which have a strong influence on the collective memory. The text by Nie ulega bowiem wątpliwości, że musimy na nowo nauczyć Bryce Lease describes in detail the ideas that inspired that project, się poruszać w świecie niespodziewanie zakwestionowanych and also the place within it of Kantor’s performative actions and the aksjomatów – być może po raz pierwszy na taką skalę nie przez institution he founded. Michał Kobiałka points to the significance of konflikt zbrojny – za Brunonem Latourem przyznając należną, gestures of resistance in Kantor’s fatalistic imaginary, referencing społeczno- i kulturotwórczą rolę czynnikom pozaludzkim. W tej the contexts of his artistic fascinations, and asking important nowej, biopolitycznej topografii równorzędne miejsce zajmują questions about the role of the Cricoteka today. Małgorzata agenci mający swój rodowód w świecie przyrody – których Paluch-Cybulska addresses snapshots of memory in the productions jedynie egzemplifikacją jest zmediatyzowany wirus – jak of the Cricot 2 Theatre, which function as platforms integrating stage Kantorowskie obiekty, których biografie po raz kolejny nabierają representations with what is often the traumatic stuff of Kantor’s nowej sprawczości. personal memories. Anna Róża Burzyńska adopts a posthumanities angle, focusing in her essay on objects as actants mobilizing in new roles and endowed with subjective agency. Katarzyna Natalia Zarzecka, dyrektor Fazan compares and contrasts Kantor and Heiner Müller in the Magdalena Link-Lenczowska, redaktorka prowadząca post-memory perspective, analysing their reinterpretations of the Polonia and Germania national projects, which consistently remain in the sights of the most contemporary theatre. The concluding piece 13 12 in the publication is an essay by Magdalena Ujma, which tackles the Spectres issue of the