Program Ochrony Środowiska Dla Gminy Maciejowice Na Lata 2004-2011

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Maciejowice na lata 2004-2011

Warszawa 2004 GMINA MACIEJOWICE

ZLECENIODAWCA: ul. Rynek 7 08-480 Maciejowice

PRZEDSI ĘBIORSTWO GEOLOGICZNE WYKONAWCA: „POLGEOL” S. A. 03-908 Warszawa, ul. Berezyńska 39

Wykonała: mgr Anna Lepianko dr Krystyna Bujakowska Spis tre ści 1 WPROWADZENIE 2. CELE I ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ 2.1 Zasady polityki ekologicznej pa ństwa 2.2 Limity racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska 2.3 Instrumenty zarz ądzania środowiskiem 2.3.1 Instrumenty prawne 2.3.2 Instrumenty społeczne 2.3.3 Instrumenty finansowe 2.4 Polityka ekologiczna gminy Maciejowice 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 3.1 Podstawowe dane o gminie 3.2 Wybrane elementy środowiska 4. OCENA STANU ŚRODOWISKA I ŹRÓDEŁ ZANIECZYSZCZE Ń Z OKRE ŚLENIEM STRATEGII DZIAŁA Ń NA RZECZ OCHRONY STANDARDÓW ŚRODOWISKA 4.1 Gleby i powierzchnia ziemi 4.2 Surowce mineralne 4.3 Wody 4.3.1 Wody powierzchniowe 4.3.2 Wody podziemne 4.4 Lasy 4.5 Powietrze atmosferyczne 4.6 Hałas 4.7 Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące 4.8 Awarie i kl ęski żywiołowe 5. ELEMENTY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO 5.1 Obszary ochrony 5.1.1 Obszary ochrony wód powierzchniowych 5.1.2 Obszary ochrony wód podziemnych 5.2 Ochrona przyrody 5.3 Elementy infrastruktury technicznej 5.3.1 Gospodarka wodna i gospodarka ściekowa 5.3.2 Gospodarka odpadami 6. PLANOWANE PRZEDSI ĘWZI ĘCIA DOTYCZ ĄCE BEZPO ŚREDNIO LUB PO ŚREDNIO OCHRONY ŚRODOWISKA ZADANIA NA LATA 2004-2011 6.1 Zało żenia do strategii 6.2 Program działa ń krótkofalowych (lata 2004-2006) i długofalowych (lata 2007-2011) dla gminy Maciejowie 7 METODYKA KONTROLI PROGRAMU

Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

1. WPROWADZENIE

Niniejsze opracowanie sporz ądzono zgodnie z ustaw ą z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami), która wprowadziła obowi ązek wykonywania programów ochrony środowiska dla województw, powiatów i gmin. Uwzgl ędniono przy tym zalecenia zawarte w „Wytycznych sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” (Ministerstwo Środowiska, 2002). Program zawiera kompleksow ą charakterystyk ę i ocen ę środowiska przyrodniczego z uwzgl ędnieniem wyst ępuj ących zagro żeń środowiska. Jako opracowanie planistyczne przedstawia on jednak przede wszystkim strategi ę działa ń, które nale ży podejmowa ć w celu poprawy ochrony środowiska. Zagadnienia omówione w programie s ą zgodne z celami i zadaniami zawartymi w programach wy ższego szczebla, a wi ęc w „Programie ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego” i „Programie ochrony środowiska dla powiatu garwoli ńskiego”. Okre ślaj ą one strategi ę ochrony, racjonalnego wykorzystania zasobów i poprawy standardów jako ści środowiska na terenie województwa oraz powiatu, ponadto formułuj ą cele i priorytety ekologiczne z wyszczególnieniem środków finansowych i z zakresem działa ń proekologicznych. „Program ochrony środowiska dla powiatu garwoli ńskiego” zawiera ponadto wytyczne do sporz ądzania programów gminnych, które okre ślaj ą zadania poszczególnych gmin, zarówno własne jak i koordynowane. W wytycznych tych zostały przedstawione rodzaje przedsi ęwzi ęć do realizacji z przypisaniem do celów głównych i szczegółowych wynikaj ących z polityki ekologicznej pa ństwa. Ponadto, uwzgl ędniaj ą one okres realizacji, potencjalne źródła finansowania oraz szacunkowe koszty niektórych zada ń, mo żliwe do okre ślenia na podstawie informacji uzyskanych w urz ędach gminnych oraz instytucjach uczestnicz ących w ich realizacji. Wytyczne te stanowi ą baz ę dla opracowania gminnych programów ochrony środowiska. Cele ekologiczne zawarte w programie wojewódzkim i powiatowym s ą zgodne z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa okre ślon ą w dokumentach: „II Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003-2010” i „Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002- 2010”. Dokumenty te precyzuj ą sposoby osi ągni ęcia celów tej polityki w formie pakietów zada ń inwestycyjnych i pozainwestycyjnych, działa ń w sferze prawa, programowania, mechanizmów ekonomicznych, planowania przestrzennego, bada ń naukowych, kontroli, monitoringu oraz współpracy mi ędzynarodowej.

1 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Dla ujednolicenia polityk ekologicznych pa ństw Unii Europejskiej przyj ęto czteroletnie okresy planowania wraz z przewidywaniem działa ń w perspektywie kolejnych czterech lat. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami) wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska powinny przyjmowa ć analogiczne przedziały czasowe. „Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego” został sporz ądzony na horyzont roku 2011. Analogicznie, program dla powiatu garwoli ńskiego oraz niniejszy program gminny zakłada realizacj ę poszczególnych zada ń priorytetowych w latach 2004- 2007 oraz przedstawia propozycje działa ń na lata 2008-2011. Gminny program ochrony środowiska stanowi podstaw ę dla działa ń samorz ądu gminnego w zakresie polityki ekologicznej i tworzenia innych programów sektorowych . Obejmuje on zadania własne i koordynowane gminy, które powinny by ć uwzgl ędnione przy tworzeniu listy priorytetów ekologicznych w planach funduszy ochrony środowiska oraz przy udost ępnianiu funduszy pomocowych. Realizacja zada ń w zakresie poprawy standardów jako ści środowiska oraz jego ochrony będzie wymaga ć współpracy samorz ądów na ró żnych szczeblach i współpracy z podmiotami gospodarczymi. „Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice” został wykonany przez Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. na zlecenie Wójta Gminy Maciejowice. Jego opracowanie było mo żliwe dzi ęki współpracy Urz ędu Gminy Maciejowice i Starostwa Powiatowego oraz licznych instytucji i przedsi ębiorstw, które udost ępniły niezb ędne dane i materiały źródłowe. Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami) niniejszy program, po zaopiniowaniu przez Zarz ąd Powiatu Garwoli ńskiego zostaje uchwalony przez Rad ę Gminy. Co dwa lata, Zarz ąd Gminy zobligowany jest do sporz ądzania raportów z realizacji programu i przedstawiania ich nast ępnie Radzie Gminy.

2 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

2. CELE I ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ

2.1. Zasady polityki ekologicznej pa ństwa

Polityka ekologiczna gminy, podobnie jak powiatu, powinna by ć całkowicie zgodna z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa i odzwierciedla ć kierunki poprawy stanu środowiska oraz racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych sformułowane w „Programie ochrony środowiska województwa mazowieckiego” . Celem głównym polityki ekologicznej pa ństwa jest, przyj ęta w Konstytucji RP, zasada zrównowa żonego rozwoju. Zasada ta oznacza przyj ęcie modelu rozwoju, w którym zaspokajanie bie żą cych potrzeb społecznych oraz potrzeb przyszłych pokole ń b ędzie traktowane równoprawnie i będzie udziałem wszystkich grup społecznych a racje społeczne, ekonomiczne i ekologiczne traktowa ć nale ży równorz ędnie. Rz ąd realizuj ąc „ Strategi ę zrównowa żonego rozwoju Polski do 2025 r.” przyj ął „Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa na lata 2003-2006” oraz „II Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa na lata 2003-2010”. W dokumentach tych okre ślono cele i zasady realizacji polityki pa ństwa w zakresie ochrony środowiska z uwzgl ędnieniem programów wykonawczych, a tak że oszacowaniem nakładów na realizacj ę tych że celów. Polityka ekologiczna pa ństwa w zakresie poprawy standardów jako ści środowiska dotyczy: - gospodarki odpadami, - jako ści powietrza, - hałasu i promieniowania, - bezpiecze ństwa chemicznego i biologicznego, - awarii i kl ęsk żywiołowych, - ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej.

Cele polityki pa ństwa o charakterze strategicznym w zakresie racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych to: - racjonalizacja u żytkowania wody, - zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji, - zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, - ochrona gleb, - wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów le śnych,

3 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- ochrona zasobów kopalin.

Zasady polityki ekologicznej uszczegółowiaj ące naczeln ą zasad ę zrównowa żonego rozwoju: - zasada przezorno ści - zasada ta przewiduje, że rozwi ązania pojawiaj ących si ę problemów powinny nast ąpi ć wtedy, gdy pojawi si ę uzasadnione prawdopodobie ństwo wyst ąpienia problemu, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie, - zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi - dotyczy uwzgl ędniania celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi, - zasada równego dost ępu do środowiska przyrodniczego traktowanej w nast ępuj ących kategoriach: • sprawiedliwo ści mi ędzypokoleniowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokole ń; • sprawiedliwo ści mi ędzyregionalnej i mi ędzygrupowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społecze ństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dost ępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska, wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczno ści lokalnych i jednostek; • równowa żenia szans pomi ędzy człowiekiem a przyrod ą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania (w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i ekonomicznym) jednostek ludzkich przy zachowaniu trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stał ą ochron ą ró żnorodno ści biologicznej. Ma ona na celu zapewnienie poczucia bezpiecze ństwa ekologicznego poszczególnym jednostkom i grupom społecznym. - zasada regionalizacji - zakłada dostosowanie krajowych narz ędzi polityki ekologicznej do specyfiki obszarów, - zasada uspołecznienia - polityki ekologicznej jest realizowana poprzez tworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarz ądowych w procesie kształtowania modelu zrównowa żonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej,

4 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

rozbudzaniu świadomo ści i wra żliwo ści ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowa ń wobec środowiska. - zasada “zanieczyszczaj ący płaci ” - zakłada przeniesienie pełnej odpowiedzialno ści, w tym materialnej, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagro żeń dla środowiska na sprawc ę, tj. na jednostki u żytkuj ące zasoby środowiska. Zasada ta odnosi si ę równie ż do uci ąż liwo ści powodowanych procesami konsumpcji, szczególnie w sytuacji, gdy konsument ma mo żliwo ść wyboru mniej zagra żaj ących środowisku dóbr konsumpcyjnych. - zasada prewencji - zakłada przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska, które powinno by ć realizowane na etapie planowania i w oparciu o posiadan ą wiedz ę tj. wdra żania procedur ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych działa ń, - zasada stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT) - zasada ta oznacza, że najbardziej efektywny i zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalno ści stanowi podstaw ę wyeliminowania lub ograniczenia emisji i wpływu na środowisko, - zasada subsydiarno ści - zasada ta oznacza, że kompetencje ochrony środowiska zostaj ą przekazane na szczebel regionalny, mo żliwie najbli ższy obywatelom oraz że Unia Europejska podejmuje działania nie nale żą ce do jej kompetencji tylko wówczas, gdy cele proponowanych działa ń nie mog ą by ć osi ągni ęte przez pa ństwo członkowskie, - zasada skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej - dotyczy minimalizacji nakładów na jednostk ę uzyskanego efektu.

2.2. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska

W „II Polityce ekologicznej pa ństwa na lata 2003-2010” , przyj ętej przez Rad ę Ministrów w czerwcu 2000r., a nast ępnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001r., ustalone zostały nast ępuj ące wa żniejsze limity krajowe, zwi ązane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i popraw ą stanu środowiska: - zmniejszenie wodochłonno ści produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990r. (w przeliczeniu na PKB i warto ść sprzedan ą w przemy śle),

5 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- ograniczenie materiałochłonno ści produkcji o 50% w stosunku do 1990r. w taki sposób, aby uzyska ć co najmniej średnie wielko ści dla pa ństw OECD (w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB), - ograniczenie zu życia energii o 50% w stosunku do 1990r. i 25% w stosunku do 2000r. (w przeliczeniu na jednostk ę PKB), - dwukrotny wzrost udziału energii odnawialnej w zu życiu energii w 2010r. w stosunku do 2000r., - dwukrotne zwi ększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990r., - pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, - zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych w stosunku do stanu z 1990r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego – również o 30%, - ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych zwi ązków organicznych (poza metanem) o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990r.

Wymienione limity powinny by ć osi ągni ęte najpó źniej do 2010r. i stanowi ą one punkt odniesienia w zakresie realizacji celów wojewódzkiej i powiatowej polityki ekologicznej. Limity gminne równie ż powinny by ć wzorowane na powy ższych wska źnikach, jednak poszczególne gminy, kieruj ąc si ę interesem swoich mieszka ńców, maj ą mo żliwo ść ustalania własnych limitów. Nie istnieje żadna procedura odgórnego ustalania limitów gminnych, poza ewentualnymi porozumieniami mi ędzy Ministerstwem Środowiska a zainteresowanymi samorz ądami. Jedynym zało żeniem jest ukierunkowanie zada ń zgodnie z polityk ą ekologiczn ą na wy ższych szczeblach, a wi ęc na szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym. Opracowania na szczeblu pa ństwowym („II Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003-2010”, „Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002-2010”) stanowi ą dla gminnego programu ochrony środowiska: - podstaw ę wyj ściow ą do konkretyzacji zada ń w nawi ązaniu do specyfiki i potrzeb danego regionu (np. do sporz ądzenia na szczeblu gminnym konkretnego wykazu planowanych do budowy lub modernizacji składowisk odpadów, oczyszczalni ścieków itd.)

6 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- analog do sformułowania lokalnych wska źników (celów) planowanych do uzyskania na danym terenie (np. je śli na szczeblu krajowym planuje si ę do 2010r. zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych z gospodarki komunalnej /na terenie miast i osiedli wiejskich/ o 30%, w stosunku do stanu z 1990r., to na szczeblu ni ższym mo że by ć przyj ęty wska źnik taki sam, wy ższy lub ni ższy; w ka żdym przypadku z uzasadnieniem przyczyn przyj ętego wska źnika), - inspirację do wprowadzenia podobnego zadania na szczeblu gminnym, je śli zadanie w programie wykonawczym jest uj ęte ogólnie b ądź dotyczy szczebla krajowego.

2.3. Instrumenty zarz ądzania środowiskiem

Zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę poprzez działania podejmowane na szczeblu ogólnokrajowym, regionalnym i lokalnym (powiatowym i gminnym). Zajmuje si ę nim administracja rz ądowa, samorz ądowa, instytucje im podporz ądkowane oraz podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Organy administracji odpowiedzialne za wykonywanie i egzekwowanie prawa maj ą na celu głównie zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska i przestrzeganie norm racjonalnego korzystania ze środowiska. Podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska kieruj ą si ę głównie efektami ekonomicznymi swojej działalno ści, ale uwzgl ędniaj ą te ż konieczno ść dotrzymywania wymaga ń okre ślonych prawem. Prowadz ą wi ęc kontrol ę emisji, modernizuj ą lub eliminuj ą przestarzałe rozwi ązania techniczne i technologiczne przewa żnie uci ąż liwe dla środowiska. Zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę przez wykorzystanie instrumentów prawnych, finansowych i społecznych.

2.3.1. Instrumenty prawne

Do instrumentów prawnych zarz ądzania środowiskiem nale żą : • pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii (np. pozwolenie na emisj ę pyłów i gazów do powietrza), • decyzje (np. decyzja wodnoprawna na pobór wód podziemnych), • koncesje (np. koncesja na eksploatacj ę kopalin ze złó ż), • miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (przed przyst ąpieniem do opracowania planu zagospodarowania wykonuje si ę studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania. Dla potrzeb tych opracowa ń wykonuje si ę opracowanie

7 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

ekofizjograficzne, w którym charakteryzuje si ę poszczególne elementy przyrodnicze środowiska i ich wzajemne powi ązania), • procedura ocen oddziaływania na środowisko-OO Ś (stosowana zgodnie z ustaw ą z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska /Dz.U. nr 62 poz.672 z pó źniejszymi zmianami/ jest jednym z najwa żniejszych instrumentów ochrony środowiska, stanowi uniwersaln ą procedur ę weryfikowania programowania i planowania rozwoju, zagospodarowania przestrzennego oraz lokalizacji inwestycji. Opracowaniami wykonywanymi podczas post ępowania w sprawie OO Ś s ą odpowiednio: opracowania ekofizjograficzne, prognozy oddziaływania na środowisko lub raporty oddziaływania przedsi ęwzi ęć na środowisko), • monitoring środowiska (szczególny instrument prawny, który oprócz funkcji informacyjnych dla administracji rz ądowej, samorz ądowej oraz społecze ństwa, jest podstaw ą analiz, ocen lub decyzji. Pa ństwowy monitoring środowiska /PM Ś/ prowadzony jest przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w zakresie: jako ści środowiska, emisji, ocen i prognoz. Dostarcza on informacji dla potrzeb opracowania planów zagospodarowania przestrzennego, wykonywania raportów OO Ś oraz prac studialnych i prognostycznych. Stanowi on równie ż podstaw ę do realizacji programów naprawczych w przedsi ębiorstwach lub na obiektach, np. w rejonie składowisk odpadów), • pozwolenia zintegrowane (decyzja administracyjna stanowi ąca nowoczesny instrument prawny, wymagana dla instalacji o działaniu mog ącym spowodowa ć znaczne zanieczyszczenie środowiska, zgodnie z Rozporz ądzeniem M Ś z dnia 26.07.2002r. w sprawie rodzajów instalacji mog ących powodowa ć znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako cało ści /Dz.U. nr 122 poz. 1055/. Konieczno ść uzyskania pozwole ń zintegrowanych -ustawowo okre ślona na 01.01.2004r.- została przesuni ęta do 2010r, zgodnie z Rozporz ądzeniem M Ś z dnia 26.09.2003r. /Dz.U. nr 177 poz.1736/ w sprawie późniejszych terminów do uzyskania pozwolenia zintegrowanego w zale żno ści od typu instalacji).

2.3.2. Instrumenty społeczne

Instrumenty społeczne zarz ądzania środowiskiem polegaj ą na: • usprawnianiu współpracy i budowaniu partnerstwa (dotyczy to działa ń samorz ądów i relacji samorz ąd – społecze ństwo oraz uczestniczenia społecze ństwa w konsultacjach lub debatach prowadz ących do podejmowania decyzji w procesie zarz ądzania środowiskiem),

8 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

• formułowaniu i wdra żaniu polityk środowiskowych , w tym planów działa ń i porozumie ń środowiskowych, • ocenie i monitorowaniu skutków zrównowa żonego rozwoju , w tym okre ślaniu wska źników równowagi środowiskowej i formułowaniu wyra źnych celów operacyjnych, • wł ączeniu mechanizmów rynkowych w realizacj ę zrównowa żonego rozwoju , • prowadzeniu edukacji ekologicznej celem zwi ększenia świadomo ści społecznej.

W ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami) został zapisany obowi ązek wł ączenia problematyki ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju do programów nauczania wszystkich typów szkół i kursów prowadz ących do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Propagowanie edukacji ekologicznej wynika z dokumentów mi ędzynarodowych (AGENDA 21, Konwencja z Aarhus z 1998r.) oraz krajowych. Podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej stanowi jeden z celów głównych wynikaj ących z polityki ekologicznej pa ństwa i jest on zawarty równie ż w programach ni ższego szczebla: wojewódzkim i powiatowym. Cele szczegółowe oraz rodzaje przedsi ęwzi ęć do realizacji na terenie gminy Maciejowice przedstawione zostały na ko ńcu niniejszego opracowania (Rozdział 6.2). Szczególne znaczenie dla podnoszenia standardów środowiska nie tylko w skali regionalnej, ale równie ż lokalnej ma edukacja ekologiczna na poziomie zarz ądzania. Istotnym zadaniem jest, wi ęc przeprowadzanie szkole ń, kursów, seminariów itp. dla radnych, pracowników samorz ądowych oraz podmiotów gospodarczych. Ponadto edukacja ekologiczna powinna dotyczy ć wszystkich mieszka ńców gminy, zarówno dzieci i młodzie ży (edukacja ekologiczna w szkołach, organizowanie akcji typu: Dzie ń Ziemi, Sprz ątanie Świata itp.), jak i dorosłych. Władze gmin, z udziałem powiatu oraz organizacji ekologicznych, powinny wspiera ć działania regionalnych i lokalnych stowarzysze ń na rzecz ochrony środowiska i krajobrazu kulturowego. Zgodnie z „Narodow ą strategi ą edukacji ekologicznej” Rz ąd zapewnia organizacyjne i techniczne wsparcie instytucjom publicznym na rzecz działa ń edukacyjnych i promocyjnych realizowanych przez organizacje ekologiczne. Regulacj ą prawn ą został obj ęty tak że dost ęp do informacji o środowisku, udział społecze ństwa w post ępowaniach w sprawie ocen oddziaływania na środowisko i w działaniach dotycz ących ochrony środowiska.

9 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

2.3.3. Instrumenty finansowe

Instrumentami finansowymi wykorzystywanymi w zarz ądzaniu środowiskiem s ą: • opłaty i kary ekologiczne za korzystanie ze środowiska lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska, • dotacje, kredyty i po życzki ze źródeł krajowych lub zagranicznych, • środki własne samorz ądów przeznaczone na ochron ę środowiska pochodz ące z innych źródeł. Zadania zwi ązane z ochron ą środowiska okre ślone w przepisach prawnych (uwzgl ędniaj ące dostosowanie Polski do warunków Unii Europejskiej) b ędą wymaga ć znacznych nakładów finansowych. Cele okre ślone w „II Polityce ekologicznej pa ństwa na lata 2003-2010” i programach ni ższego szczebla b ędą mogły by ć zrealizowane przy zało żeniu stopniowego wzrostu do 2010r. udziału wydatków na ochron ę środowiska i gospodark ę wodn ą. Według oszacowanych kosztów dostosowawczych Polski do Unii Europejskiej w najbli ższych dziesi ęciu – trzynastu latach trzeba przeznacza ć na ochron ę środowiska dwa – trzy razy wi ęcej środków ni ż dotychczas. Źródła finansowania ochrony środowiska b ędą zró żnicowane w zale żno ści od rodzaju i okresu przewidywanego działania, a przede wszystkim od mo żliwo ści stosowania instrumentów finansowo-ekonomicznych zapewnionych na poziomie krajowym. Fundusze na realizacje polityki ekologicznej na terenie powiatu i poszczególnych gmin mog ą pochodzi ć ze środków krajowych i zagranicznych. a) środki krajowe: - środki własne powiatu i gmin , - środki bud żetowe (publiczne dotacje celowe przydzielane na cele związane z ochron ą środowiska z bud żetu pa ństwa lub województwa), - środki własne ludno ści i przedsi ębiorstw (np. GDDKiA), - celowe fundusze ekologiczne o charakterze ogólnym (NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, PFO ŚiGW) i wyspecjalizowanym (np. ANR, FOGR, Fundusz Termomodernizacji), - dotacje, kredyty i po życzki na cele proekologiczne : niekomercyjne z krajowych instytucji finansowych, w tym EkoFunduszu i ró żnego rodzaju fundacji oraz komercyjne z Banku Ochrony Środowiska, Banku Gospodarki Komunalnej i in. instytucji udzielaj ących kredytów i po życzek na cele proekologiczne na warunkach korzystniejszych ni ż wynika to z sytuacji na rynku finansowym.

10 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Dotychczas, w skali kraju, najbardziej istotne znaczenie w finansowaniu ochrony środowiska maj ą: Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz EkoFundusz.

FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Najwa żniejsz ą cz ęść źródeł finansowania ochrony środowiska w Polsce stanowi ą celowe fundusze ekologiczne funkcjonuj ące obecnie na czterech poziomach administracji pa ństwowej: • na poziomie krajowym – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW), posiadaj ący osobowo ść prawn ą, • na poziomie regionalnym – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (WFO ŚiGW), posiadaj ący osobowo ść prawn ą, • na poziomie lokalnym bez osobowo ści prawnej – powiatowe (PFO ŚiGW) i gminne (GFO ŚiGW) fundusze ochrony środowiska.

Zasady funkcjonowania funduszy ochrony środowiska okre śla ustawa z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz.627 z pó źniejszymi zmianami). Natomiast szczegółowe zasady gospodarki finansowej NFO ŚiGW i WFO ŚiGW okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20.12.2002 r. (Dz. U. Nr 230, poz.1934). Fundusze te gromadz ą wpływy z opłat uiszczanych przez podmioty gospodarcze za korzystanie ze środowiska oraz kar administracyjnych. Opłaty ekologiczne ponosz ą korzystaj ący ze środowiska, pomimo że ich działalno ść w tym zakresie jest zgodna z prawem. Jest to, bowiem zapłata za korzystanie ze środowiska, stanowi ąca pewien ekwiwalent strat ekonomicznych i społecznych, powstaj ących w wyniku zanieczyszczenia środowiska i jego zmian. Opłaty te zostały ustanowione przez: - ustaw ę z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62 poz. 627), - ustaw ę z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.04.92.880), - ustaw ę z dnia 18.07.2001 Prawo wodne (Dz. U. 2001 nr 115 poz.1229), - ustaw ę z dnia 27.04.2001 o odpadach (Dz. U. nr 62 poz. 628) i dotycz ą m.in. poboru wody, odprowadzania ścieków, emisji zanieczyszcze ń do powietrza oraz składowania odpadów. Kary ekologiczne s ą karami pieni ęż nymi płaconymi przez podmioty gospodarcze za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska.

11 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Wpływy z tytułu opłat i kar, zgodnie z art. 402 ustawy z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami), stanowi ą w 20% przychód gminnego funduszu, a w 10%- powiatowego. Zebrane środki przeznacza si ę na dofinansowanie (głównie w formie dotacji) proekologicznych przedsi ęwzi ęć podejmowanych przez samorz ądy lokalne i podmioty gospodarcze, edukacj ę ekologiczn ą i monitoring. S ą to obecnie najbardziej rozpowszechnione formy finansowania zada ń z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Projekt przewidziany do dofinansowania ze środków UE, powinien by ć zgodny z wymogami prawnymi i polityk ą Unii Europejskiej. Prawo UE w zakresie środowiska zostało przeniesienie prawie w cało ści do prawa polskiego i wchodzi w skład obowi ązuj ących w Polsce aktów prawnych. Ponadto projekty wspierane przez środki unijne winny by ć zgodne z dokumentami politycznymi i programowymi Unii Europejskiej, Polski, jak równie ż danego regionu. O dofinansowanie z funduszy mog ą si ę ubiega ć: - jednostki samorz ądu terytorialnego i ich zwi ązki, - stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje, - podmioty gospodarcze realizuj ące przedsi ęwzi ęcia ochrony środowiska i gosp. wodnej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej został utworzony na mocy ustawy z dnia 27.04.1989r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i ustawy - Prawo wodne i posiada osobowo ść prawn ą. Celem jego działalno ści jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu oraz zasi ęgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zada ń lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Działalno ść tego funduszu polega głównie na: - udzielaniu nisko oprocentowanych po życzek (które mog ą by ć całkowicie lub cz ęś ciowo umarzane pod warunkiem terminowego wykonania dotowanych przedsi ęwzi ęć ), - dopłatach do preferencyjnych kredytów i po życzek, - przyznawaniu dotacji. W działalno ści Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dominuje udzielanie po życzek

W NFO ŚiGW i WFO ŚiGW przygotowuje si ę listy zada ń, które mog ą by ć przez nie dofinansowywane. Listy takie sporz ądzane s ą corocznie (brak jest wieloletnich programów wydatkowania funduszy na realizacj ę okre ślonych zada ń), zgodnie z wytycznymi podanymi w ustawie z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami). Listy priorytetowych programów NFO ŚiGW s ą zatwierdzane do

12 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... dnia 31 stycznia danego roku, natomiast WFO ŚiGW – do dnia 30 czerwca ka żdego roku na rok nast ępny. Sporz ądza si ę je zgodnie z:

• priorytetami Narodowego Funduszu (Tabela 1.), okre ślonymi w oparciu o: “Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa” oraz listy przedsi ęwzi ęć priorytetowych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

• planem działalno ści i kryteriami wyboru przedsi ęwzi ęć , o których mowa w art. 414 wspomnianej ustawy.

Tabela 1. Lista priorytetowych programów NFO ŚiGW z uwzgl ędnieniem mniejszych przedsi ęwzi ęć przeznaczonych do finansowania we współpracy z bankami, planowanych na rok 2004 lp Zakres programów priorytetowych NFO ŚiGW na rok 2004 1 Ochrona wód przed zanieczyszczeniem 2 Gospodarka wodna 3 Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem poprzez zapobieganie i ograniczenie emisji zanieczyszcze ń oraz oszcz ędzanie surowców i energii 4 Zapobieganie i ograniczanie negatywnego oddziaływania hałasu na środowisko 5 Ochrona powierzchni ziemi i wód poprzez zapobieganie powstawaniu odpadów, zagospodarowanie odpadów oraz rekultywacj ę terenów zdegradowanych 6 Ochrona przyrody i krajobrazu 7 Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska 8 Zwi ększenie lesisto ści kraju oraz ochrona zasobów le śnych 9 Zmniejszenie uci ąż liwo ści wynikaj ących z wydobywania kopalin i ich wzbogacania oraz ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko procesów likwidacji zakładów górniczych 10 Poznawanie budowy geologicznej kraju oraz potrzeb gospodarki zasobami złó ż kopalin i wód podziemnych 11 Zapobieganie kl ęskom żywiołowym i powa żnym awariom oraz usuwanie ich skutków 12 Kształtowanie ekologicznych postaw i zachowa ń społecze ństwa oraz profilaktyka zdrowotna dzieci i młodzie ży z obszarów, na których wyst ępuj ą przekroczenia standardów jako ści środowiska 13 Zastosowanie technologii zapewniaj ących czystsz ą i energooszcz ędn ą produkcj ę 14 Wspieranie działalno ści badawczej, eksperckiej na rzecz ochrony środowiska 15 Wspieranie działa ń w zakresie ochrony środowiska na terenach wiejskich 16 Wspieranie działalno ści pozarz ądowych organizacji ekologicznych 17 Przygotowanie przedsi ęwzi ęć współfinansowanych z funduszy Unii Europejskiej i mi ędzynarodowych Lista mniejszych przedsi ęwzi ęć przeznaczonych do finansowania przez NFO ŚiGW we współpracy z bankami w roku 2004 • budowa małych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków • budowa kanalizacji sanitarnej • zagospodarowanie odpadów • ograniczenie emisji spalin poprzez dostosowanie silników wysokopr ęż nych do paliwa gazowego lub wymiana silników na mniej emisyjne w komunikacji zbiorowej • inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii • usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest • budowa ście żek rowerowych • ograniczenie hałasu • termomodernizacja • czystsza produkcja • uszczelnianie i hermetyzacja przeładunku i dystrybucji paliw • inwestycje słu żą ce ograniczeniu zu życia energii elektrycznej • systemy ciepłownicze • budowa lub modernizacja stacji uzdatniania wody

13 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Jako priorytetowe traktuje si ę te przedsi ęwzi ęcia, których realizacja wynika z konieczno ści wypełnienia zobowi ąza ń Polski wobec Unii Europejskiej zwi ązanych z członkostwem Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Uchwał ą Rady Nadzorczej nr 153/03 z dnia 08.12.2003r. ustalono kryteria wyboru przedsi ęwzi ęć priorytetowych finansowanych ze środków NFO ŚiGW w 2004r. Wnioski o dofinansowanie do NFO ŚiGW mo żna składa ć w dowolnym terminie . Dotychczas obowi ązuj ące sesje rozpatrywania wniosków zostały zast ąpione lista rankingow ą aktualizowan ą raz na dwa miesi ące. Wnioski o dofinansowanie przedsi ęwzi ęć proekologicznych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej s ą traktowane priorytetowo. W przypadku WFO ŚiGW województwa mazowieckiego kierunki priorytetowe przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

Tabela 2. Kierunki działa ń priorytetowych WFO ŚiGW z uwzgl ędnieniem wydatków (źródło: dane WFO ŚiGW, 2004)

Dziedziny: Wydatki WFO ŚiGW w 2002r. [zł] [%] ochrona powietrza 57,8 mln 26,7 ochrona wód 87,5 mln 40,4 ochrona powierzchni ziemi 4,7 mln 2,2 ochrona przyrody 4,1 mln 1,9 gospodarka wodna 53,4 mln 24,7 monitoring środowiska 1,1 mln 0,5 edukacja ekologiczna 1,7 mln 0,8 nadzwyczajne zagro żenia środowiska 6,2 mln 2,8 ogółem: 216,5 mln 100,0

W 2002r. wi ększo ść wydatków WFO ŚiGW została przeznaczona w województwie na ochron ę wód (40,4%) oraz po około 25% na ochron ę powietrza i gospodark ę wodn ą. Preferencyjne po życzki obj ęły 84% całkowitych kosztów, a wi ęc około 180mln zł. Zgodnie z planem działalno ści WFO ŚiGW na rok 2004, na terenie powiatu garwoli ńskiego zakwalifikowano do dofinansowania 17 przedsięwzi ęć , dotycz ących głównie ochrony wód (budowa oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacji sanitarnej), ochrony powietrza (modernizacje systemu grzewczego, termomodernizacje) oraz ochrony powierzchni ziemi (modernizacja wysypiska odpadów).

14 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Najistotniejsze kryterium przy rozpatrywaniu wniosków o dofinansowanie z WFO ŚiGW stanowi efektywno ść ekologiczna przedsi ęwzi ęcia. Pod wzgl ędem zasi ęgu oddziaływania, w pierwszej kolejno ści finansowane s ą zadania o znaczeniu regionalnym, nast ępnie zadania wynikaj ące z lokalnych programów ochrony środowiska, pó źniej przedsi ęwzi ęcia dotycz ące obszarów szczególnej ochrony środowiska i na ko ńcu pozostałe zadania. Organem dysponuj ącym środkami Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest zarz ąd powiatu. Dochody PFO ŚiGW s ą przekazywane na rachunek starostwa, ale fundusze te nie posiadaj ą osobowo ści prawnej. W bud żecie powiatu maj ą charakter działu celowego. Zakres wydatkowania środków z PFOŚiGW jest szeroki i obejmuje dofinansowanie ró żnego rodzaju przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska. Zasady i regulamin przyznawania środków ustalane s ą indywidualnie w powiatach. Środki gminnych funduszy, zgodnie z art. 406 ustawy z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źniejszymi zmianami) przeznacza si ę na: • edukacj ę ekologiczn ą oraz propagowanie działa ń proekologicznych i zasady zrównowa żonego rozwoju, • wspomaganie realizacji zada ń pa ństwowego monitoringu środowiska, • wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz bada ń stanu środowiska, a tak że systemów pomiarowych zu życia wody i ciepła, • realizowanie zada ń modernizacyjnych i inwestycyjnych, słu żą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urz ądze ń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej, • przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą przyrody, w tym urz ądzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewie ń, zakrzewie ń oraz parków, • przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z gospodark ą odpadami i ochron ą powierzchni ziemi, • przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą powietrza i wód, • profilaktyk ę zdrowotn ą dzieci na obszarach, na których wyst ępuj ą przekroczenia standardów jako ści środowiska, • wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska no śników energii, • wspieranie ekologicznych form transportu, • działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpo średnio oddziałuj ące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególno ści na prowadzenie gospodarstw rolnych produkuj ących

15 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

metodami ekologicznymi poło żonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, • inne zadania ustalone przez rad ę gminy, słu żą ce ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikaj ące z zasady zrównowa żonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska.

EKOFUNDUSZ Geneza EkoFunduszu si ęga roku 1991. Była to pierwsza w skali światowej inicjatywa zamiany cz ęś ci długu gwarantowanego przez pa ństwo na cele ekologiczne, co stanowi obecnie bardzo istotne wsparcie finansowe dla podejmowanych w kraju wysiłków w celu poprawy stanu środowiska, silnie zdegradowanego w wyniku wieloletnich zaniedba ń w poprzednim systemie politycznym i gospodarczym. W wyniku podpisanych umów o ekokonwersji długu ze Stanami Zjednoczonymi, Francj ą, Szwajcari ą, Szwecj ą, Włochami i Norwegi ą, Polska otrzymała na przedsi ęwzi ęcia w ochronie środowiska w latach 1992-2010 kwot ę w wysoko ści 571mln USD. Odpowiednie kwoty z tego tytułu s ą gwarantowane corocznie w ustawie bud żetowej i regularnie wpłacane na konto EkoFunduszu z bud żetu pa ństwa, jako zobowi ązanie Polski wobec krajów- donatorów. Obecnie Fundatorem EkoFunduszu jest Minister Skarbu.

Priorytetowymi dziedzinami EkoFunduszu s ą m.in.: - ochrona ró żnorodno ści biologicznej, - gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych, - unieszkodliwianie odpadów komunalnych i niebezpiecznych, - ograniczenie emisji gazów powoduj ących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu), - eliminacja niskich źródeł emisji (ochrona powietrza).

Z funduszu tego udzielane jest wsparcie finansowe w formie bezzwrotnych dotacji. Wysoko ść dotacji dla projektów technicznych zgłaszanych do EkoFunduszu przez samorz ądy wynosi 10–60%, a przez przedsi ębiorstwa 20-40% kosztów inwestycji. Dotacje mog ą uzyskać jedynie projekty dotycz ące inwestycji zwi ązanych bezpo średnio z ochron ą środowiska, a w dziedzinie przyrody równie ż projekty nieinwestycyjne. EkoFundusz promuje innowacyjne projekty wykorzystuj ące najnowsze

16 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... technologie w ochronie środowiska, natomiast nie dofinansowuje bada ń naukowych, opracowa ń oraz tworzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji. Ka żdego roku EkoFundusz aktualizuje zasady finansowania d ążą c do jak najbardziej efektywnego rozdysponowania posiadanych środków finansowych i staraj ąc si ę dostosować do pojawiaj ących si ę nowych trendów na rynku ochrony środowiska. Najbardziej znacz ącą zmian ą w działaniu EkoFunduszu przewidzian ą na rok 2004 b ędzie zdecydowana koncentracja środków na projektach niekomercyjnych, maj ących na celu jedynie wzgl ędy ochrony środowiska, co oznacza całkowite wycofanie si ę z udziału w inwestycjach charakteryzuj ących si ę wysok ą opłacalno ści ą. Drug ą istotn ą zmian ą w porównaniu z latami poprzednimi b ędzie zmniejszenie udziału dotacji EkoFunduszu w całkowitych kosztach projektów. Poza Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej warto wspomnie ć o dwóch pozostałych pa ństwowych funduszach celowych, których zadaniem jest dofinansowywanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą środowiska. S ą to: Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR) oraz Fundusz Termomodernizacji.

FUNDUSZ OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR) nie posiada osobowo ści prawnej. Został utworzony na mocy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych. FOGR składa si ę z licznych funduszy terenowych (TFOGR) oraz z funduszu centralnego (CFOGR). Dysponentem środków Centralnego FOGR jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, natomiast funduszy terenowych – samorz ąd województwa. Celem FOGR jest szeroko poj ęta ochrona gruntów rolnych, rekultywacja i zagospodarowanie gruntów oraz ograniczanie ich wykorzystywania na cele nierolnicze. Środki funduszu terenowego tworzy si ę z nale żno ści i opłat rocznych od osób, które uzyskały zezwolenie na wył ączenie z produkcji gleb obj ętych szczególn ą ochron ą (tj. gruntów pochodzenia mineralnego klas I-III, gleb pochodzenia organicznego, a tak że gleb klasy IV pochodzenia mineralnego, je żeli zostały uznane za ochronne uchwał ą wła ściwej rady gminy). Uzyskane środki przeznacza si ę na ochron ę, rekultywacj ę i poprawę jako ści gruntów rolnych, a w szczególno ści na:

• rekultywacj ę na cele rolnicze gruntów, które utraciły lub zmniejszyły sw ą warto ść użytkow ą,

• rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych,

17 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

• użyźnianie gleb o niskiej warto ści produkcyjnej, poprzez ulepszanie rze źby terenu, odkamienianie czy odkrzaczanie,

• przeciwdziałanie erozji gleb na gruntach rolnych, w tym zwrot kosztów zakupu sadzonek, nasion, utrzymanie w stanie sprawno ści technicznej urz ądze ń przeciwerozyjnych oraz wypłaty ewentualnych odszkodowa ń,

• budow ę i renowacj ę zbiorników wodnych słu żą cych małej retencji,

• budow ę i modernizacj ę dróg dojazdowych do gruntów rolnych,

• wdra żanie i upowszechnianie wyników prac naukowo- badawczych zwi ązanych z ochron ą gruntów rolnych,

• wykonanie bada ń płodów rolnych w strefach ochronnych.

Stosownie do postanowie ń wspomnianej ustawy, środki TFOGR powinny by ć w pierwszej kolejno ści przeznaczone na wykorzystanie prac na obszarach tych gmin, w których powstaj ą dochody Funduszu oraz istniej ą warunki uzyskania wzrostu produkcji rolniczej rekompensuj ącej straty poniesione w wyniku zmniejszania obszaru gruntów rolnych. Ponadto bierze si ę pod uwag ę znaczenie gospodarcze i społeczne, efektywno ść projektowanego przedsi ęwzi ęcia oraz udział własny wnioskodawcy w kosztach wykonania prac. Rejestr wniosków wpływaj ących jest prowadzony w Departamencie Rolnictwa, Modernizacji Terenów Wiejskich Urz ędu Marszałkowskiego. Wnioski o dofinansowanie przedsi ęwzi ęć , których realizacja jest przewidziana na dany rok, nale ży składa ć do dnia 31 stycznia wspomnianego roku, a nast ępnie s ą one rozpatrywane w przeci ągu kolejnych 3-4 miesi ęcy. Przy ich przydzielaniu uwzgl ędnia si ę udział własny w kosztach robót wła ściciela gruntów oraz efektywno ść projektowanych przedsi ęwzi ęć . Dofinansowanie mo że osi ągn ąć warto ść 50% całkowitego kosztu przedsi ęwzi ęcia. Jedynie koszty rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych przez nie ustalone osoby lub w wyniku kl ęsk żywiołowych TFOGR pokrywa w cało ści. Termin realizacji zada ń na podstawie przyj ętych wniosków upływa 10 grudnia danego roku.

FUNDUSZ TERMOMODERNIZACJI Fundusz Termomodernizacji został utworzony w Banku Gospodarstwa Krajowego na mocy ustawy z dnia 18.12.1998r. o wspieraniu przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych (Dz. U. nr 162, poz. 1121). Jego podstawowym celem jest pomoc finansowa, dostarczana w postaci premii termomodernizacyjnej przy pomocy kredytów zaci ąganych w bankach

18 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... komercyjnych. Premia ta stanowi form ę pomocy pa ństwa dla inwestora realizuj ącego przedsi ęwzi ęcie termomodernizacyjne, które zgodnie z ustaw ą oznacza:

• ulepszenie, w wyniku którego nast ępuje zmniejszenie : a) rocznego zapotrzebowania na energi ę dostarczan ą do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania i budynków słu żą cych do wykonywania przez jednostki samorz ądu terytorialnego zada ń publicznych na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody u żytkowej: - w budynkach, w których modernizuje si ę jedynie system grzewczy- co najmniej o 10% , - w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizacj ę systemu grzewczego - co najmniej o 15%, - w pozostałych budynkach - co najmniej o 25%, b) co najmniej 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła, tj.: - kotłowni lub w ęź le cieplnym, z których no śnik ciepła jest dostarczany bezpo średnio do instalacji ogrzewania i ciepłej wody w budynku, - ciepłowni osiedlowej lub grupowym wymienniku ciepła wraz z sieci ą ciepłownicz ą o mocy nominalnej do 11,6 MW, dostarczaj ącej ciepło do budynków,

• wykonanie przył ączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w zwi ązku z likwidacj ą lokalnego źródła ciepła w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków - co najmniej o 20% w stosunku rocznym,

• zamian ę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne .

Z premii termomodernizacyjnej mog ą korzysta ć wszyscy inwestorzy bez wzgl ędu na status prawny, a wi ęc m.in.: osoby prawne (np. spółdzielnie mieszkaniowe i spółki prawa handlowego), gminy, osoby fizyczne, w tym wła ściciele domów jednorodzinnych oraz wspólnoty mieszkaniowe. Przysługuje ona jednak tylko inwestorom korzystaj ącym z kredytu, tzn. nie mog ą z niej korzysta ć inwestorzy realizuj ący przedsi ęwzi ęcie termomodernizacyjne z własnych środków. Premia jest przyznawana przez Bank Gospodarstwa Krajowego w wysoko ści 25% kwoty kredytu wykorzystanego na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia. Premia termomodernizacyjna stanowi spłat ę cz ęś ci kredytu zaci ągni ętego przez inwestora. Oznacza to, że realizuj ąc przedsi ęwzi ęcie termomodernizacyjne inwestor spłaca 75% kwoty wykorzystanego kredytu.

19 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Kredyty na realizacj ę przedsi ęwzi ęć z premi ą termomodernizacyjn ą s ą udzielane przez banki, które podpisały umow ę o współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Wniosek o przyznanie premii nale ży składa ć wraz z wnioskiem kredytowym w banku, w którym inwestor ubiega si ę o kredyt na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjnego. Formularz wniosku mo żna otrzyma ć w banku, w którym inwestor zło ży wniosek kredytowy. Podstawowym warunkiem formalnym ubiegania si ę o premi ę jest przedstawienie audytu energetycznego (opracowanie okre ślaj ące zakres i parametry techniczne oraz ekonomiczne przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjnego, ze wskazaniem rozwi ązania optymalnego, w szczególno ści z punktu widzenia kosztów realizacji tego przedsi ęwzi ęcia oraz oszcz ędno ści energii). Audyt taki powinien by ć doł ączony do wniosku o przyznanie premii, który jest składany wraz z wnioskiem kredytowym. Ponadto, kredyt udzielony na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjnego nie mo że przekroczy ć 80% kosztów przedsi ęwzi ęcia, a okres spłaty kredytu nie mo że by ć dłu ższy niż 10 lat. Decyzje o przyznaniu premii termomodernizacyjnej, w ramach obsługi Funduszu, podejmuje Bank Gospodarstwa Krajowego.

b) środki zagraniczne: - przedakcesyjne fundusze pomocowe Unii Europejskiej : PHARE, SAPARD, ISPA, - fundusze zagranicznych instytucji finansowych (np. Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny), - fundusz spójno ści i fundusze strukturalne Unii Europejskiej oraz fundusze sektorowych programów pomocowych (np. LIFE).

Przedakcesyjne fundusze pomocowe Przed przyst ąpieniem Polski do Unii Europejskiej mo żliwe było wyst ępowanie o środki finansowe trzech funduszy przedakcesyjnych: PHARE, SAPARD, ISPA.

PHARE ( Poland and Hungary: Asssistance for Restructuring their Economies ) Program PHARE realizowany jest w Polsce od 1990 roku, jako najwi ększy program unijnej pomocy, skierowany do małych i średnich przedsi ębiorstw. Powstał on z inicjatywy Unii Europejskiej w celu wspierania przej ścia od gospodarki planowej do gospodarki rynkowej oraz pomocy przy dostosowywaniu Polski do spełnienia warunków stawianych przyszłym członkom Unii. PHARE to program o charakterze horyzontalnym, co oznacza, że

20 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

środki finansowe z tego bud żetu s ą dost ępne dla wszystkich kwalifikuj ących si ę do ich otrzymania niezale żnie od sektora i bran ży. W zakresie ochrony środowiska, w ramach tego programu dofinansowywane jest m.in. wdra żanie innowacyjnych rozwi ąza ń i nowych technologii. Projekty PHARE s ą prowadzone przez Departament Integracji Europejskiej (DIE) Ministerstwa Środowiska.

ISPA ( Instrument for Structural Policies for Pre-Accession ) ISPA jako program o charakterze sektorowym dotyczy finansowania przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska. Przyj ęte zasady działania funduszu ISPA nawi ązuj ą do działaj ącego w Unii Europejskiej Funduszu Spójności. Co wi ęcej, w dniu akcesji Fundusz ten przejmuje wszystkie zobowi ązania programu ISPA.

SAPARD ( Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development ) SAPARD, jako program o charakterze sektorowym, dotyczy finansowania przedsi ęwzi ęć z zakresu rozwoju infrastruktury transportowej i obszarów wiejskich. Nadzór nad realizacj ą programu w Polsce został powierzony Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Po przyst ąpieniu do Unii Europejskiej, kontynuacj ą dotacji przedakcesyjnych będą fundusze unijne. Nadwy żka zło żonych projektów, zgodnie z decyzj ą Komisji Europejskiej z dnia 25 lutego 2004r., b ędzie finansowana z funduszy strukturalnych.

Fundusze zagranicznych instytucji finansowych

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY- EBI ( European Investment Bank, EIB )

Bank ten został utworzony na mocy Traktatów Rzymskich 25 marca 1957r. w Luksemburgu i od 1958r. udziela najwi ększych po życzek na świecie. Ich suma osi ągn ęła dotychczas blisko 200mld dolarów. Organami EBI s ą: Rada Gubernatorów (składaj ąca si ę z ministrów finansów wszystkich pa ństw członkowskich), Rada Administracyjna, Rada Dyrektorów oraz Komisja Obrachunkowa. Pierwotnie instytucja ta funkcjonowała jako wyspecjalizowana agencja EWG, a od 1993r. jako instytucja UE. Podstawowym zadaniem EBI jest równowa żenie i stabilizacja wspólnego rynku. Cel ten realizuje poprzez udzielanie po życzek i gwarancji kredytów przyznawanych przez inne banki, które nast ępnie s ą wykorzystywane we wszystkich sektorach gospodarczych (przede wszystkim w telekomunikacji, transporcie, przemy śle, energetyce oraz ochronie środowiska).

21 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

EUROPEJSKI BANK ODBUDOWY I ROZWOJU- EBOR (European Bank for Reconstruction and Development, EBRD ) Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju to mi ędzynarodowa organizacja finansowa utworzona w 1991, z siedzib ą w Londynie, skupiaj ąca ok. 50 pa ństw. Celem EBOR jest finansowe wspieranie przemian gospodarczych w pa ństwach Europy Środkowej i Wschodniej (tak że w pa ństwach byłego ZSRR). Kredyty EBOR mog ą by ć przekazane zarówno rz ądom, jak i podmiotom prywatnym. EBOR posiada stałe misje w niektórych pa ństwach obj ętych pomoc ą, np. w Polsce.

W momencie przyst ąpienia do Unii Europejskiej Polska zyska dost ęp do znacznie wi ększych środków finansowych Unii Europejskiej, a mianowicie do: ▪ funduszy strukturalnych (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - ERDF, Europejski Fundusz Społeczny – ESF, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – EAGGF); ▪ funduszu spójno ści (kohezji), przeznaczonego w połowie na wsparcie rozwoju transportu i w połowie na ochron ę środowiska, który ma prowadzi ć do zmniejszenia dysproporcji ekonomicznych i społecznych mi ędzy poszczególnymi pa ństwami Unii Europejskiej. W celu zaprogramowania pomocy wspólnotowej i sprawnego jej rozdysponowania, Polska przygotowała Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2004-2006. Zgodnie z tym planem, w latach 2004-2006 Polska mo że uzyska ć 7.635,3mln euro w ramach funduszy strukturalnych oraz 3.733,3mln euro w ramach Funduszu Spójno ści. Podobnie jak w przypadku środków przedakcesyjnych, przy funduszach strukturalnych równie ż wprowadzono podział na działania, a mianowicie na: - Sektorowe Programy Operacyjne (SPO), jednofunduszowe (razem 5 programów)- przy udziale Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA - Foundation of Assistance Programmes for Agriculture ), - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR), wielofunduszowy- przeznaczony w głównej mierze dla samorz ądów (wojewódzkich, powiatowych i gminnych) dla wspierania rozwoju regionalnego. Instytucjami zarz ądzaj ącymi ZPORR s ą: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej oraz urz ędy marszałkowskie. Fundusze strukturalne

22 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

W ramach polityki strukturalnej, UE prowadzi działania maj ące słu żyć wyrównaniu poziomu życia pomi ędzy regionami wysoko rozwini ętymi, a regionami borykaj ącymi si ę z problemami, w śród krajów Unii (wspieranie restrukturyzacji, modernizacja gospodarek krajów UE). Nakłady na działania podejmowane w tym zakresie stanowi ą obecnie 35% bud żetu unijnego. Głównym źródłem finansowania polityki strukturalnej s ą fundusze strukturalne.

EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO- EFRR ( European Regional Development Fund, ERDF ) Finansowanie inwestycji z zakresu ochrony środowiska z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) mo że si ę odbywa ć w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) lub Sektorowego Programu Operacyjnego (SPO) „Wzrost konkurencyjno ści gospodarki”. Fundusz ERDF wspiera: • inwestycje w infrastruktur ę gospodarki wodno-ściekowej : - budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków przemysłowych, - stosowanie najlepszych dost ępnych technik (BAT) w celu ograniczenia ilo ści substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami, • inwestycje w zakresie ochrony powietrza : - modernizacja i rozbudowa systemów ciepłowniczych i wyposa żenie ich w instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych, - inwestycje w produkcj ę skojarzon ą elektryczno ści i ciepła, - zamiana palenisk w ęglowych na rozwi ązania bardziej przyjazne środowisku (gazowe, eliminacja w ęgla niskiej jako ści), - stosowanie rozwi ąza ń pozwalaj ących na redukcj ę zanieczyszcze ń emitowanych do powietrza z du żych zakładów energetycznego spalania paliw, - przedsi ęwzi ęcia na rzecz wykorzystywania alternatywnych źródeł energii, w tym m.in. energetyczne wykorzystanie biomasy i inne, - proekologiczne inwestycje w miejskich systemach transportowych (zastosowanie paliw o niskiej emisji zanieczyszcze ń, w tym gazu), - wprowadzanie BAT w celu ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do powietrza, • inwestycje w zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi : - tworzenie systemów gospodarki odpadami poprzez prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów oraz budow ę i modernizacj ę instalacji do odzysku i recyklingu odpadów,

23 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- budowa instalacji unieszkodliwiania odpadów, • inwestycje z wykorzystaniem BAT: - ograniczenie zanieczyszcze ń przemysłowych, - modernizacja procesów produkcyjnych, technologii, - zmniejszenie energochłonno ści i materiałochłonno ści procesów.

EUROPEJSKI FUNDUSZ ORIENTACJI I GWARANCJI ROLNEJ- EFOiGR ( European Agriculture Guidance and Guarantee Funds, EAGGF ) Fundusz ten zajmuje si ę wspieraniem przekształce ń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na jego działania przeznaczona jest najwi ększa cz ęść bud żetu Unii Europejskiej. Ponadto środki Funduszu pochodz ą z opłat nakładanych na produkty rolne importowane spoza Unii Europejskiej. EAGGF składa si ę z dwóch sekcji:

• Sekcji Gwarancji- finansowanie wspólnej polityki rolnej (zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezpo średnie dla rolników),

• Sekcji Orientacji- wspieranie przekształce ń w rolnictwie w poszczególnych pa ństwach UE (rozwój i modernizacja terenów wiejskich, wspieranie inicjatyw słu żą cych zmianom struktury zawodowej na wsi, jak np. kształcenie zawodowe rolników, wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła, rozwój i eksploatacja terenów le śnych, inwestycje w ochronie środowiska, wyrównywanie szans gospodarstw poło żonych na terenach górzystych i terenach dotkni ętych kataklizmami).

Fundusz Spójno ści ( Cohesion Fund ) Fundusz spójno ści, jako instrument polityki spójno ści gospodarczej i społecznej, współfinansuje projekty w dziedzinie środowiska naturalnego oraz sieci transeuropejskich w zakresie infrastruktury transportu. Przyczynia si ę on do zapewnienia równowagi gospodarczej i społecznej krajów członkowskich, mi ędzy innymi w celu spełnienia kryteriów konwergencji okre ślonych w art. 104 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Zakres działania Funduszu Spójno ści obejmuje pomoc o zasi ęgu krajowym, a nie regionalnym, jak w przypadku funduszy strukturalnych. Projekty inwestycyjne ubiegaj ące si ę o dofinansowanie mog ą by ć wsparte w ramach Funduszu Spójno ści maksymalnie do wysoko ści 85% ł ącznych wydatków. Pomoc doradcza mo że by ć finansowana ze środków Funduszu Spójno ści w 100%.

24 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

W ramach jednego projektu nie mo żna korzysta ć jednocze śnie z Funduszu Spójno ści oraz funduszy strukturalnych. Z Funduszu Spójno ści mo żliwe b ędzie wspieranie realizacji zada ń inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska wynikaj ących z wdra żania prawa obowi ązuj ącego w Unii Europejskiej, a w szczególno ści dotycz ących: • poprawy jako ści wód powierzchniowych, • zwi ększenia dost ępno ści do wody do picia i poprawa jej jako ści, • ograniczenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza, • racjonalizacji gospodarki odpadami, • rekultywacji obszarów przemysłowych, • ochrony lasów i przyrody.

Obsługuj ącym projekty korzystaj ące z tego funduszu b ędzie NFO ŚiGW. Finansowanie Programu b ędzie si ę opiera ć zarówno o środki krajowe, jak i zagraniczne. Zadania mog ą by ć dofinansowywane po zgłoszeniu do Internetowego Systemu Ewidencji Kart Projektów (ISEKP) i przej ściu procedury kwalifikacyjnej.

Inwestycje słu żą ce realizacji zada ń w latach: 2007 – 2010, b ędą miały pierwsze ństwo w dost ępie do dotacji (z funduszy strukturalnych i funduszu spójno ści) przeznaczonych na ochron ę środowiska, uruchomionych z chwil ą wst ąpienia Polski do Unii Europejskiej. Udział finansowania ze środków Unii dla tej grupy inwestycji b ędzie si ęgał maksymalnych pułapów dopuszczonych odpowiednimi przepisami Unii Europejskiej. Przewiduje si ę nadal uzupełnianie finansowe ze środków publicznych w formie po życzek preferencyjnych z Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Inwestorzy b ędą musieli udokumentowa ć brak mo żliwo ści uzupełnienia dofinansowania ze środków komercyjnych. Środki mi ędzynarodowych instytucji finansowych, przyznawane na warunkach preferencyjnych, nie b ędą ju ż wtedy dost ępne dla Polski. Wymagany b ędzie udział środków własnych (np. bud żet gminy lub miasta) w wysoko ści przynajmniej 30% nakładów inwestycyjnych. Przewiduje si ę, że z Funduszu Spójno ści w dziedzinie ochrony środowiska najwi ęcej zada ń realizowanych b ędzie w zakresie: działa ń podwy ższaj ących jako ść wód, uzdatniania wód do celów komunalnych, rozbudowy sieci wodoci ągów i kanalizacji oraz zwalczania zanieczyszczeń typu przemysłowego.

25 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Fundusze sektorowych programów pomocowych FUNDUSZ LIFE Fundusz LIFE stanowi instrument finansowy wspierający realizacj ę i wdra żanie prawa ekologicznego Wspólnoty, a w szczególno ści "dyrektywy Habitatowej" ( Council Regulation (EEC) No 1973/92 of 21 May 1992 establishing a financial instrument for the environment (LIFE), znowelizowany przez Council Regulation (EC) No 1404/96 of 15 July 1996) . Ustanawia on system dofinansowania działa ń pro środowiskowych. Priorytety programu LIFE obejmuj ą: ochron ę przyrody, promowanie zrównowa żonego rozwoju, integrowanie aspektów środowiskowych z planowaniem przestrzennym, ochron ą powietrza i gospodark ą wodn ą. Prace nad przygotowaniem wdra żania funduszu LIFE podj ęło Ministerstwo Środowiska. Fundusz ten działa od 1992r. w czteroletnich transzach. W terminie do 01.07.2004r. Rada Europy podejmie decyzj ę o uruchomieniu czwartej transzy LIFE, dost ępnej od 2005r. Głównym celem Programu LIFE jest wspieranie działa ń maj ących na celu wdra żanie prawa unijnego i polityki ekologicznej Unii Europejskiej oraz wskazywanie nowych rozwi ąza ń problemów zwi ązanych z wdra żaniem i realizacj ą tej polityki. Program LIFE składa si ę z trzech podprogramów: LIFE- Nature, LIFE- Środowisko i LIFE- Kraje Trzecie. Środki dost ępne w ramach Programu LIFE- Nature przeznaczone s ą na finansowanie działa ń wymaganych dla zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory, tzn. wdra żaniu Dyrektyw: Ptasiej i Siedliskowej oraz w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony - NATURA 2000. Wysoko ść mo żliwego dofinansowywania zada ń wynosi 50-75%. Fundusze programu LIFE- Środowisko przeznaczone s ą na finansowanie innowacyjnych działa ń o charakterze pilota żowym, których celem jest m.in.: zminimalizowanie wpływu działalno ści gospodarczej na środowisko, promowanie zrównowa żonego zarz ądzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych a tak że wł ączenie zagadnie ń środowiskowych w planowanie przestrzenne oraz recykling i racjonalna gospodarka odpadami.

Spodziewany spadek wpływów funduszy ochrony środowiska oraz wyczerpywanie si ę zdolno ści władz samorz ądowych do zaspokojenia rosn ących potrzeb finansowania infrastruktury wi ąż e si ę nieodzownie ze zmian ą dotychczasowego systemu ekonomiczno- finansowego ochrony środowiska. W zwi ązku z tym polityka ekologiczna pa ństwa zakłada znaczny udział przedsi ębiorców w zakresie zarz ądzania środowiskiem.

26 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Przypuszczalne zmiany w zakresie rozszerzenia instrumentów ekonomiczno- finansowych ukierunkowane zostan ą m. in. na: • zast ąpienie opłat za emisj ę zanieczyszcze ń innymi instrumentami ekonomicznymi, w szczególno ści opłatami produktowymi i depozytowymi,

• przekształcenie celowych funduszy ekologicznych w formy finansowania zgodne z zasadami i kryteriami udzielania pomocy publicznej obowi ązuj ącymi w UE,

• wypracowanie oferty kredytów krótkoterminowych (pomostowych) przez NFO ŚiGW lub Bank Ochrony Środowiska S.A., słu żą cych zapewnieniu płynno ści inwestorom realizuj ącym zadania, których koszty b ędą refundowane po całkowitym zako ńczeniu inwestycji lub okre ślonego jej etapu,

• wprowadzenie i rozwój ubezpiecze ń ekologicznych:„zielonych podatków”, ekoobligacji,

• wprowadzenie mo żliwo ści zbywania uprawnie ń do emisji zanieczyszcze ń,

• przeniesienie cz ęś ci nakładów inwestycyjnych na konsumentów poprzez stopniowe podwy ższanie opłat za wod ę pitn ą, ścieki wprowadzane do kanalizacji, energi ę itp.

Zgodnie ze „Strategi ą Wykorzystania Funduszy Spójno ści na lata 2004-2006” zadania realizowane w ci ągu najbli ższych kilku lat b ędą w praktyce finansowane przede wszystkim ze źródeł krajowych. Docelowo polityka ekologiczna pa ństwa przewiduje zmniejszenie udziału celowych funduszy ekologicznych na rzecz bezpo średniego zwi ększenia udziału finansowego środków pochodz ących z bud żetu pa ństwa i bud żetów lokalnych. Realizacja zada ń inwestycyjnych przez samorz ądy gmin lub powiatu b ędzie si ę, wi ęc w przyszło ści opierała o kredyty komercyjne (przy zachowaniu zasady nie przekraczania 15% dochodów rocznych gminy) oraz pomoc funduszy unijnych.

2.4. Polityka ekologiczna gminy Maciejowice

Polityka ekologiczna pa ństwa jest realizowana na ró żnych szczeblach organizacji, od krajowego, przez wojewódzki i powiatowy, a ż do gminnego. Dokumenty nadrz ędne, wytyczaj ące cele i kierunki działa ń w skali lokalnej m. in. w zakresie polityki ekologicznej to: „Strategia rozwoju województwa mazowieckiego” i nast ępnie „Strategia rozwoju powiatu garwoli ńskiego”. Cele sformułowane w powy ższych strategiach zostały zaadaptowane dla potrzeb programów ochrony środowiska:

27 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... wojewódzkiego, powiatowego i gminnego. Programy te stanowi ą, wi ęc rozwini ęcie strategii rozwoju województwa, powiatu i gminy w odniesieniu do ochrony środowiska. Przedstawione poni żej zadania wynikaj ą z polityki ekologicznej pa ństwa oraz stanowi ą główne cele polityki ekologicznej województwa, jak równie ż powiatu. Zostały one uj ęte zarówno w „Programie ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego”, jak i w „Programie ochrony środowiska dla powiatu garwoli ńskiego”. W konsekwencji, stanowi ą one równie ż kierunki priorytetowe na terenie gminy Maciejowice. Cele główne to: zmniejszenie zanieczyszcze ń środowiska, racjonalizacja gospodarki wodnej, zwi ększenie lesisto ści i ochrona lasów, poprawa stanu bezpiecze ństwa ekologicznego, podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej, rozwój proekologicznych form działalno ści gospodarczej, utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych. Na poziomie powiatu, cele strategiczne i operacyjne dotycz ące ochrony środowiska zostały okre ślone w „Programie ochrony środowiska dla pow. garwoli ńskiego”. W programie powiatowym zamieszczono równie ż szczegółowe wytyczne do sporz ądzenia niniejszego programu gminnego, zawieraj ące wykaz zada ń do zrealizowania na terenie gminy w latach 2004-2011, z przypisaniem do celów wynikaj ących z polityki ekologicznej pa ństwa. Wytyczne te stanowi ą baz ę dla niniejszego programu ochrony środowiska. Powy ższe cele i przypisane im zadania s ą omówione m.in. w rozdziałach dotycz ących poszczególnych komponentów środowiska, elementów zagospodarowania przestrzennego oraz instrumentów zarządzania środowiskiem.

28 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY

3.1. Podstawowe dane o gminie

Gmina Maciejowice poło żona jest w powiecie Garwoli ńskim, w południowo- wschodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego. W odległo ści ok. 25 km od Garwolina. Od północy graniczy z gminami Wilga i Łaskarzew, od wschodu z gminami Sobolew i Trojanów, od południa z nale żą cą do województwa lubelskiego gmin ą St ęż yca. Zachodni ą granic ę gminy stanowi rzeka Wisła. Powierzchnia gminy wynosi 17267 ha. Maciejowice s ą gmin ą o charakterze typowo rolniczym. U żytki rolne zajmuj ą ponad połow ę jej powierzchni (50,5 %). Du ży obszar pokrywaj ą równie ż lasy i zadrzewienia 6437 ha, co stanowi 37,3 % powierzchni gminy . Grunty orne na terenie gminy s ą słabej jako ści, pod wzgl ędem bonitacyjnym 25,21 % to gleby V klasy, a 22,68 % gleby VI klasy. Równie ż klasyfikacja bonitacyjna u żytków zielonych jest słaba. S ą to gleby klasy V (39,47%) i klasy VI (35,15%).

Rysunek 2. Procentowy rozkład u żytkowania powierzchni terenu w gminie Maciejowice

6,5 4,3 1,1

49,4

38,7 użytki rolne

lasy i zadrzewienia wody

tereny osiedlowe i komunikacyjne nieu żytki Całkowita powierzchnia gminy 17267 ha= 100%

W produkcji ro ślinnej dominuje uprawa zbó ż (głównie żyta) oraz ziemniaków. W produkcji zwierz ęcej przewag ę stanowi chów trzody chlewnej i bydła. Gmin ę zamieszkuje 7950 osób (maj 2004r.). Pod wzgl ędem infrastruktury komunalnej w gminie Maciejowice obserwuje si ę bardzo niski stopie ń zwodoci ągowania (zaledwie 3%) i całkowity brak skanalizowania gminy. Powy ższe dane są niepokoj ące i sygnalizuj ą potrzeb ę poprawy warunków infrastruktury w celu poprawy i utrzymania wymaganych standardów środowiska, życia ludno ści oraz zapewnienia dalszego zrównowa żonego rozwoju gminy.

29 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

3.2. Wybrane elementy środowiska przyrodniczego

GEOMORFOLOGIA

Pod wzgl ędem geomorfologicznym gmina Maciejowice poło żona jest w obszarze bezjeziornych wysoczyzn staroglacjalnych rozci ętych przez dolin ę rzeki Wisły. Geomorfologia obszaru gminy Maciejowice zacz ęła si ę kształtowa ć w okresie plejstoce ńskim. Cały obszar gminy poło żony jest w obr ębie Niziny Środkowomazowieckiej wchodz ącej w skład podprowincji Nizin Środkowopolskich. Pod wzgl ędem geomorfologicznym jest to najni żej poło żona cz ęść nizin mazowiecko-podlaskich, któr ą charakteryzuje zbieganie si ę du żych dolin rzecznych dorzecza środkowej Wisły. Wysoko ści bezwzgl ędne tej jednostki na terenie gminy Maciejowice mieszcz ą si ę w granicach od 98 do 120 m a formy terenu wyst ępuj ące na omawianym obszarze powstały głównie w wyniku procesów fluwialnych, denudacyjnych i eolicznych. W krajobrazie dominuj ą równiny denudacyjne i tarasy rzeczne, urozmaicone wyst ępowaniem wydm. Cz ęść obszaru gminy Maciejowice znajduje si ę na obszarze mezoregionu fizycznogeograficznego zwanego Dolin ą Środkowej Wisły. Na tym obszarze Wisła rozlewa si ę szeroko w korycie wyst ępuj ą k ępy i mielizny. W obr ębie doliny Wisły zaznaczaj ą si ę dwa tarasy: zalewowy i nadzalewowy. Taras zalewowy wyst ępuje w dwóch poziomach rozdzielonych kraw ędzi ą o wzgl ędnej wysoko ści ok. 3 m. Ni ższy taras zalewowy wyst ępuj ący wzdłu ż całej doliny ma zmienn ą szeroko ść od ok. 50 m w rejonie miejscowo ści Wróble, Wargocin, Podwierzbie do ok. 1,5 km w rejonie Krasek Górnych i Pasternik. Omawiany taras jest wyniesiony 0,5 – 2,5 m nad średni poziom wody w rzece i przewa żnie zalewany wodami powodziowymi. Taras zalewowy wyższy wyst ępuje fragmentarycznie. Jego szeroko ść waha si ę od 3 m do 4 km. Wznosi si ę on na wysoko ść 1,5 – 5,0 m nad poziom tarasu zalewowego ni ższego. Taras nadzalewowy wyst ępuje wzdłu ż całej doliny Wisły. Jego szeroko ść wynosi od 2,5 km do 5,5 km na południowym – wschodzie. Wyniesiony jest 2,5 – 8,0 m ponad poziom tarasu zalewowego wy ższego. Na tarasie nadzalewowym wyst ępuj ą liczne wydmy i podmokło ści. Północno - wschodnia cz ęść gminy znajduje si ę w obr ębie mezoregionu Równiny Garwoli ńskiej. Jest to piaszczysto – gliniasta równina denudacyjna. Na terenie gminy osi ągaj ąca wysoko ść 120-138 m. n.p.m. Powierzchnia wysoczyzny porozcinana jest dolinami rzek Okrzejki, Pytlochy, Promnika oraz ich bezimiennych dopływów. Doliny rzek posiadaj ą poziomy tarasowe

30 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... nawi ązuj ące do tarasów doliny Wisły. Liczne na wysoczy źnie dolinki erozyjno – denudacyjne tworz ą sie ć drobniejszych form powi ązanych z dolinkami rzek i ich dopływów. S ą one przewa żnie zabagnione i prowadz ą niewielkie ilo ści wód powierzchniowych.

WARUNKI GEOLOGICZNE

Gmina Maciejowice znajduje si ę w obr ębie zbudowanej ze skał permo - mezozoicznych i najni ższego trzeciorz ędu środkowej cz ęś ci niecki brze żnej zwanej niecką warszawsk ą. Powy żej tej struktury wyst ępuj ą skały trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Utwory mezozoiczne s ą lekko sfałdowane i poci ęte licznymi uskokami przebiegaj ącymi w przybli żeniu równolegle do linii Mława – Garwolin. Skały mezozoiczne niecki warszawskiej osi ągaj ą znaczne mi ąż szo ści około kilku tysi ęcy metrów. Strop utworów mezozoicznych buduj ą przewa żnie margle i wapienie kredy górnej. Utwory trzeciorz ędowe omawianego obszaru to oligoce ńskie piaski glaukonitowe z niewielkimi wkładkami iłów, mioce ńskie iły i piaski z wkładkami w ęgla brunatnego, plioce ńskie iły pstre z przewarstwieniami piasków drobnych. Strop pliocenu wyst ępuje na g ęboko ści ok. 80 m poni żej poziomu terenu. Ponad osadami pliocenu a w południowo- zachodniej cz ęś ci (Podoblin – Gr ądki) miocenu wyst ępuj ą osady czwartorz ędowe.

Proces tworzenia si ę doliny Wisły rozpocz ął si ę w okresie zlodowacenia południowopolskiego, kiedy to nast ąpiła wzmo żona działalno ść erozyjna umo żliwiaj ąca powstanie wyra źnej doliny w rze źbie podło ża czwartorz ędu. Nast ępnie została ona wypełniona osadami prawdopodobnie wodnolodowcowymi i rzecznymi. Utwory zlodowacenia południowopolskiego na wysoczy źnie zachowały si ę fragmentarycznie. Glina zwałowa na powierzchni terenu odsłania si ę na kraw ędzi wysoczyzny w okolicy Oronnego.

W okresie interglacjału mazowieckiego dolina Wisły została wypełniona piaszczystymi i żwirowymi osadami rzecznymi. Najbardziej zró żnicowane, dwudzielne serie tych osadów powstawały w okresie zlodowacenia środkowopolskiego. W dolinie Wisły zostały one całkowicie zniszczone. Jedynie pewne fragmenty piasków wodnolodowcowych rozdzielonych glin ą wyst ępuj ą na kraw ędzi wysoczyzny w rejonie Oronnego. W obr ębie za ś samej doliny na osadach interglacjału mazowieckiego le żą piaski ró żnoziarniste z poziomem otoczaków, akumulowane w okresie interstadialnym. Osady te wypełniaj ą dno dwukrotnie szerszej ni ż interglacjalna doliny. W tym okresie ustalił si ę tak że dzisiejszy przebieg doliny Wisły. W okresie

31 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... interglacjału eemskiego w dolinach rzecznych akumulowane były piaski, żwiry i otoczaki rzeczne. Zlodowacenie północnopolskie spowodowało akumulacj ę piasków i żwirów wodnolodowcowych, buduj ących taras nadzalewowy. Ostatecznie dolina Wisły i taras zalewowy zostały ukształtowane w holocenie. Mi ąż szo ść piasków, żwirów i mad tarasu zalewowego wynosi kilka metrów. W dolinie Wisły mo żna wyró żni ć trzy tarasy: plejstoce ńskie wysoki i średni oraz holoce ński niski. Do tarasu wysokiego zalicza si ę taras erozyjny ci ągn ący si ę od Ryk do Oronnego. Taras średni to taras nadzalewowy, wykształcony wzdłu ż całej Wisły i wszystkich jej wi ększych dopływów. Na powierzchni wy ższych tarasów średnich wyst ępuj ą dobrze wykształcone wydmy, a w partiach ni ższych mady. Wysoko ść tych tarasów nad poziom rzeki wynosi kilka metrów. Taras najni ższy to taras zalewowy. W dolinie Wisły ma on dwa lub trzy stopnie. Charakteryzuje si ę młod ą rze źbą powierzchni, wyst ępowaniem meandrów, starorzeczy, torfowisk. Procesy denudacyjne i akumulacyjne spowodowały za ś obni żanie si ę wzniesie ń, łagodzenie stoków i wypełnianie obni żeń wysoczyzny morenowej. W holocenie nast ępował równie ż proces tworzenia si ę wydm.

WARUNKI KLIMATYCZNE

Według regionalizacji klimatycznej Polski opracowanej przez W. Okołowicza, gmina Maciejowice le ży w granicach Mazowiecko-Podlaskiego regionu klimatycznego. Klimat omawianego obszaru posiada przewag ę cech klimatu kontynentalnego, przejawiaj ącego si ę du żą amplitud ą średnich temperatur oraz do ść nagłymi przej ściami pór roku i stosunkowo niewielk ą ilo ści ą opadów. Na terenie gminy średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 7,5 °C. Średnio w roku jest 115 dni przymrozkowych (o temperaturze maksymalnej powy żej 0C i minimalnej poni żej 0C), 25 dni bardzo mro źnych (o temperaturze minimalnej ni ższej ni ż –10C) oraz 35 dni gor ących (o temperaturze maksymalnej powy żej 25C). Na terenie gminy okres bez przymrozkowy trwa 170 dni, a okres wegetacyjny 210 dni. Przebieg i rozkład temperatury zale ży miedzy innymi od rze źby i pokrycia terenu, rodzaju podło ża, gł ęboko ści zalegania wód gruntowych, stopnia zachmurzenia, wielko ści opadu, pr ędko ści i kierunku wiatru. Najwi ększe zró żnicowanie warunków termicznych wyst ępuje mi ędzy dolinami i terenami podmokłymi, a obszarami wyniesionymi o gł ębszym zaleganiu wód gruntowych. Rozległa dolina Wisły oraz

32 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... doliny pozostałych rzek i obni żeń stanowi ą obszary inwersyjne, predysponowane do zalegania chłodnego powietrza a tym samym cz ęstego wyst ępowania mgieł. Średnie roczne zachmurzenie na terenie gminy Maciejowice wynosi 6,5 stopnia pokrycia nieba. Najwi ększe zachmurzenie roczne wyst ępuje w listopadzie (8,0), natomiast minimum we wrze śniu (5,0). Przeci ętnie w roku jest około 50 dni pogodnych i ok. 140 pochmurnych. Rozkład przestrzenny zachmurzenia na omawianym terenie nie wykazuje zró żnicowania. Średnia roczna suma opadów wynosi 510 mm. Najwi ększe miesi ęczne sumy opadu wyst ępuj ą latem – z maksimum w lipcu (80 mm). Najni ższymi opadami charakteryzuj ą si ę miesi ące od stycznia do kwietnia ( średnio miesi ęcznie 30 mm). Na obszarze gminy przewa żaj ą wiatry zachodnie, cz ęsto tak że wyst ępuj ą wiatry południowo-zachodnie i północno-zachodnie. Średnia roczna pr ędko ść wiatru wynosi 3m/s, co powoduje, że teren gminy jest dobrze przewietrzany. Miejscami zacisznymi s ą tereny poło żone po zawietrznej stronie kompleksów le śnych, polany le śne, wschodnie zbocza dolin i tereny intensywnej zabudowy.

4. OCENA STANU ŚRODOWISKA I ŹRÓDEŁ ZANIECZYSZCZE Ń Z OKRE ŚLENIEM STRATEGII DZIAŁA Ń NA RZECZ OCHRONY STANDARDÓW ŚRODOWISKA

4.1 Gleby i powierzchnia ziemi

Stan i jako ść gleb na obszarze o typowo rolniczym charakterze ma szczególne znaczenie, decyduje, bowiem o rodzaju uprawianych ro ślin, a tak że o wielko ści zbiorów. Dlatego te ż, sposób ich u żytkowania powinien by ć na tyle racjonalny, aby przy zachowaniu mo żliwo ści produkcyjnego wykorzystania gleb nie pogorszy ć standardów ich jako ści, okre ślonych Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 09.09.2002r. (Dz. U. 02.165.1359 z dnia 04.10.2002 r.). Na terenie gminy Maciejowice wyst ępuj ą gleby słabe jako ściowo nale żą ce do V – VI klasy bonitacyjnej. Przewa żaj ą gleby lekkie wytworzone na piaskach lub piaskach gliniastych, w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki mady i namuły. Wzdłu ż doliny Wisły wyst ępuj ą mady o ró żnej przepuszczalno ści, co jest typowe dla tarasów akumulacyjnych.

33 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Użytki rolne w obr ębie gminy stanowi ą 49,4%, z czego 75,2% to grunty orne, 2,3% sady i 22,5% ł ąki i pastwiska. Powierzchnia nieu żytków obejmuje zaledwie 1,0% powierzchni gminy. Gleba szczególnie w obszarach rolniczych, powinna podlega ć ochronie. Wi ększo ść obszaru gminy zalicza si ę do słabych u żytków, podlegaj ących tylko cz ęś ciowej ochronie. Wyj ątek stanowi ą mady, które podlegaj ą bezwarunkowej ochronie ze wzgl ędu na wysok ą klas ę bonitacji. Dla potrzeb doradztwa rolniczego wykonywano badania gleb na terenie powiatu garwoli ńskiego. Na ich podstawie dla gminy Maciejowie okre ślono zasobno ść w fosfor jako nisk ą, potasu jako bardzo nisk ą, natomiast w przypadku magnezu zasobno ść była średnia. Stwierdzono dominacj ę gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych wymagaj ących wapnowania. Kwasowo ść gleb jest bardzo wa żnym wska źnikiem gdy ż decyduje o zmniejszeniu wielko ści plonów i zwi ększeniu przyswajalno ści metali ci ęż kich przez ro śliny. Jej wzrost wynika przede wszystkim z czynników klimatyczno – glebowych i niewła ściwego nawo żenia mineralnego. Powierzchnia ziemi stanowi jeden z bardziej zagro żonych antropopresj ą elementów środowiska. Degradacja mo że obejmować przekształcenia mechaniczne i chemiczne gleby oraz przekształcenia obiektów, które j ą pokrywaj ą (np. lasów). Jest to proces stopniowego zmniejszania si ę zdolno ści do pełnienia naturalnych funkcji. Degradacja powierzchni ziemi mo że by ć wynikiem pogorszenia si ę warunków przyrodniczych, zmian środowiska, prowadzenia działalno ści przemysłowej lub wadliwej działalno ści rolniczej, nieodpowiedniej eksploatacji zasobów naturalnych lub awarii urz ądze ń infrastruktury technicznej (np. wyciek ropopochodnych z uszkodzonych zbiorników w s ąsiedztwie stacji paliw). Zdewastowana lub zdegradowana powierzchnia terenu wymaga przywrócenia warto ści użytkowej lub przyrodniczej poprzez wła ściwe ukształtowanie rze źby terenu, poprawienie wła ściwo ści fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezb ędnych dróg. Powierzchni ę ziemi na terenie gminy Maciejowice mo żna okre śli ć jako mało zdegradowan ą. Według danych Starostwa Powiatowego w Garwolinie aktualnie na terenie gminy nie ma terenów zdegradowanych wymagaj ących rekultywacji. Istniej ące kiedy ś na terenie gminy dzikie wysypisko śmieci Białe Góry zostało zrekultywowane (Zał.1).

Zasady ochrony powierzchni ziemi zostały sformułowane w wielu aktach prawnych: - ustawie z dn. 27. 04. 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627)

34 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- Rozporz ądzeniu M. Ś. Z dn. 09.09.2002r. w sprawie standardów jako ści gleby i standardów jako ści ziemi, - ustawie z dn. 28.09.1991 r. o lasach (Dz. U. nr 56 z 2000 poz.679) - ustawie z dn. 16.04 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 04.92.880) - ustawie z dn. 04.02.1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. nr.27 poz.96) - ustawie z dn. 27.03.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. nr 80 poz.717)

Zgodnie z ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych z dnia 03.02.1995r. (Dz. U. 2003.46.392 z pó źniejszymi zmianami), w celu ochrony gruntów nale ży podejmowa ć nast ępuj ące zadania: - ogranicza ć nierolnicze i niele śne przeznaczenie gruntów, - zapobiega ć procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i le śnych oraz szkodom w produkcji rolniczej i le śnej - przywraca ć le śny charakter gruntom, które go utraciły - poprawi ć warto ść u żytkow ą gruntów oraz zapobiega ć obni żaniu ich produkcyjno ści - zachowa ć torfowiska i oczka wodne jako zbiorniki naturalne Priorytetowe zadania z zakresu ochrony gleb dla gminy Maciejowice to: - ograniczanie nierolniczego i niele śnego przeznaczenia gruntów - wapnowanie gleby i racjonalne stosowanie środków chemicznych i biologicznych w produkcji rolnej - promowanie rozwoju ró żnych form rolnictwa ekologicznego - rekultywacja i zagospodarowanie gruntów po wyrobiskach (oczyszczanie, odbudowa wła ściwych stosunków wodnych, wł ączenie do zagospodarowania przyrodniczego: zalesianie, zakrzewianie, zadarnianie, uprawy) - dostosowanie formy zagospodarowania rolniczego lub le śnego do rodzaju gleb. Do zada ń priorytetowych w zakresie ochrony powierzchni ziemi nale żą : - zapobieganie dewastacji środowiska w rejonach nielegalnego wydobywania surowców mineralnych - zapobieganie powstawaniu dzikich wysypisk

35 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

4.2 Surowce mineralne

W granicach gminy Maciejowice w strefie przypowierzchniowej wyst ępuj ą głównie zło ża kopalin pospolitych: osadów piaszczystych i żwirowych, zwi ązanych z czwartorz ędowymi formami działalno ści lodowców lub akumulacyjn ą działalno ści ą rzeczn ą czy procesami eolicznymi. Na terenie gminy b ędzie eksploatowane zło że kruszywa naturalnego w miejscowo ści Oblin zlokalizowane na działkach nr 676,677,678,679 ewidencji gruntów. Powierzchnia terenu górniczego wynosi 1,45 ha zasoby ustalone na 31.12.2003 r. wynosz ą 89 669, 72 ton. Zakład posiada koncesj ę geologiczn ą na eksploatacj ę wydan ą przez Starost ę Garwoli ńskiego 02.01.2004 r. Ochrona zasobów złó ż kopalin obejmuje głównie ograniczenie ich wydobycia do wielko ści gospodarczo uzasadnionych przy maksymalnej ochronie walorów krajobrazowych (art.125, 126 ustawy z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz.627 z pó źniejszymi zmianami). Wi ększo ść eksploatowanych surowców wprowadza nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie, eksploatacja złó ż udokumentowanych na terenach o wysokich walorach przyrodniczych nie powinna by ć prowadzona. Jako wa żne cele dla gminy Maciejowice uznano nast ępuj ące zadania: - podj ęcie działa ń maj ących na celu ograniczenie lub powstrzymanie nielegalnej eksploatacji złó ż, bez wymaganej koncesji nawet dla celów indywidualnych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów chronionych - podj ęcie działa ń na rzecz minimalizowania degradacji środowiska poprzez rekultywacj ę wyrobisk po zako ńczonym wydobyciu lub równolegle z pracami eksploatacyjnymi

4.3 Wody

4.3.1 Wody powierzchniowe

Obszar gminy Maciejowice poło żony jest w dorzeczu Wisły, ponadto Wisła stanowi zachodni ą granice gminy (411,5 – 442,2 km biegu rzeki). Na terenie gminy sie ć rzeczn ą stanowi ą jej prawostronne dopływy: Okrzejka, B ączycha, Promnik. Koryto Wisły na tym odcinku jest bardzo szerokie, miejscami dochodzi do 900 m. W obr ębie tarasu zalewowego licznie wyst ępuj ą starorzecza, stanowi ące naturalne zbiorniki wód stoj ących. Innymi

36 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... obiektami małej retencji na terenie gminy s ą stawy Wapnice poło żone na wschód od Maciejowic i stawy hodowlane Podzamcze. W „Raporcie o stanie środowiska w województwie mazowieckim za 2002 r.” przedstawiono wyniki bada ń czysto ści Wisły, z których wynika, że do Magnuszewa rzeka prowadzi wody III klasy czysto ści. Na odcinku Magnuszew – Warszawa wody Wisły okre ślono jako pozaklasowe. Promnik jest rzek ą II rz ędu, prawobrze żnym dopływem Wisły i jednocze śnie fragmentem północnej granicy gminy. Jej długo ść na terenie gminy wynosi ok. 3,7 km. Rzeka płynie równole żnikowo i uchodzi do Wisły w okolicy miejscowo ści Ruda Tarnowska, Damirów wspólnie z płyn ącą równolegle do koryta Wisły meandruj ącą B ączych ą. Istotne ogniska zanieczyszcze ń Promnika (ze wzgl ędu na ładunek wprowadzanych zanieczyszcze ń) znajduj ą si ę przewa żnie po za granicami gminy Maciejowice, na terenie gminy Łaskarzew. Prowadzone przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą w Garwolinie badania wykazały we wszystkich punktach pomiarowych (na długo ści 30,7 km) pozaklasowo ść rzeki. Zanotowano przekroczenia warto ści miana Coli i azotu azotynowego. Okrzejka jest rzek ą II rz ędu, prawostronnym dopływem Wisły o długo ści 70,4 km. Koryto Okrzejki podobnie jak Promnika przebiega równole żnikowo. Rzeka płynie ze wschodu na zachód i przepływa przez miejscowo ści: Oronne, Podzamcze, Maciejowice. Według oblicze ń empirycznych średni przepływ Okrzejki u uj ścia do Wisły jest niewielki i wynosi 2,51 m 3/s. Najmniejszy przepływ z najmniejszych przepływów rocznych oszacowano na 0,75 m 3/s. Wszystkie rzeki na obszarze gminy Maciejowice maj ą charakter drenuj ący. Wody rzeki Okrzejki na całej jej długo ści niezmiennie od 1983 roku maj ą charakter pozaklasowy. W ostatnim okresie badawczym WIO Ś zanotował sporadyczne przekroczenie warto ści azotu azotynowego i fosforu ogólnego. Jednak stan sanitarny rzeki był pozaklasowy (w ponad 60% wód pobranych do analizy). Tym bardziej niezadowalaj ący jest fakt, że rzeka od ponad 20 lat prowadzi wody zanieczyszczone bakteriologicznie. Niski stan bakteriologiczny wody w rzece jest spowodowany odprowadzaniem ścieków przez zakłady zlokalizowane w zlewni rzeki Okrzejki. Na terenie gminy Maciejowice jest to: Spółdzielnia Handlowo – Produkcyjno – Usługowa METROL w Maciejowicach, Ubojnia „Artur.

37 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Tabela 3. Zmiany st ęż eń wybranych wska źników w wodach rzeki Okrzejki w latach 1983-1999

Stany wód w rzekach na terenie gminy Maciejowice s ą ści śle powi ązane ze stanami rzeki Wisły charakteryzuj ącej si ę śnie żno – deszczowym zasilaniem w wod ę, a co za tym idzie wczesno wiosennymi wezbraniami i jesiennymi ni żówkami. Notowane na Wi śle wezbrania powodziowe s ą pochodzenia roztopowego lub deszczowego i pojawiają si ę w okresie luty – kwiecie ń i lipiec. Bezpo średnie s ąsiedztwo Wisły jest przyczyn ą zagro żenia powodziowego gminy. Zalewem bezpo średnim zagro żone s ą nieobwałowane tereny tarasu zalewowego pomi ędzy uj ściem B ączychy i granic ą gminy.

4.3.2 Wody podziemne

Wody podziemne s ą głównym źródłem zaopatrzenia ludno ści w wod ę do picia i na potrzeby gospodarcze. Wi ększa cz ęść gminy Maciejowice znajduje si ę w hydrogeologicznym regionie Środkowomazowieckim , rejonie Środkowej Wisły. Głównym poziomem u żytkowym

38 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... na omawianym obszarze jest poziom czwartorz ędowy wykształcony w pisakach i żwirach. Poziom ten jest bezpo średnio zwi ązany z utworami dolinnymi, ma przewa żnie zwierciadło wody swobodne, wyst ępuje płytko, bo od kilku do 20 m pod poziomem terenu a jego mi ąż szo ść wynosi od 20 do 40 m. Wydajno ść potencjalnej studni wierconej ujmuj ącej wody omawianego poziomu jest do ść dobra i wynosi 30-70m 3/h. W rejonie wsi Wargocin – Wróble, Kobylnica, Maciejowice, Oblin, Kraski równorz ędnie z poziomem czwartorz ędowym u żytkowy poziom wodono śny stanowi poziom trzeciorz ędowy (oligocen i miocen). Przewa żnie wykształcony w piaskach glaukonitowych na gł ęboko ści 40 – 60 m oraz piaskach pylastych na gł ęboko ści 20 – 30 m. Wody te wyst ępuj ą pod niewielkim ci śnieniem. Wody poziomu czwartorz ędowego s ą lokalnie drenowane przez doliny Okrzejki i Promnika. Regionalnym kierunkiem przepływu wód podziemnych jest kierunek południowo – zachodni i zachodni ku dolinie Wisły. Północno – wschodnia cz ęś ci gminy Maciejowice znajduje si ę w obr ębie podregionu Wschodniomazowieckiego gdzie główny u żytkowy poziom wód podziemnych znajduje si ę w utworach piaszczystych i żwirowych czwartorz ędu. Poziom ten przewa żnie znajduje si ę płytko, bo na gł ęboko ści do 20m. Jedynie w rejonie północno –wschodnim gminy jest poło żony na gł ęboko ści od 20 –40 m. Zwierciadło wód podziemnych poziomu u żytkowego przewa żnie jest zwierciadłem swobodnym, lokalnie wyst ępuje pod ci śnieniem. Na terenie gminy Maciejowice w zale żno ści od wyst ępowania izoluj ących utworów neogenu równorz ędnie wyst ępuje u żytkowy poziom wodono śny w utworach trzeciorz ędu. W podregionie wschodniomazowieckim wody poziomu trzeciorz ędowego wyst ępuj ą pod znacznym ci śnieniem 400 kPa na gł ęboko ści 20-120 m (rejon Kr ępy Górnej). Na przewa żaj ącej cz ęś ci obszaru gminy główny poziom u żytkowy wód podziemnych w utworach czwartorz ędowych nie jest izolowany od powierzchni terenu. W rejonie miejscowo ści Polik i Pogorzelec izolacja jest słaba. W skutek tego wody podziemne na obszarze gminy Maciejowice s ą nara żone na łatwe przenikanie do nich zanieczyszcze ń chemicznych i bakteriologicznych z powierzchni terenu. Dobra izolacja głównego użytkowego poziomu wodono śnego wyst ępuje jedynie w rejonie miejscowo ści Strych i Kruszyna. Jako ść wód podziemnych poziomu u żytkowego jest średnia, woda wymaga prostego uzdatniania. Ludno ść gminy zaopatruje si ę w wod ę głównie ze studni kopanych ujmuj ących poziom gruntowy. Gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wód gruntowych jest ści śle powi ązana z wahaniami wody w rzekach. Przewa żnie wyst ępuje ono na gł ęboko ści 1-3 m.

39 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Wyj ątek stanowi obszar tarasu zalewowego Wisły, gdzie zwierciadło wód poło żone jest bardzo płytko, bo poni żej 1 m i tereny znajduj ące si ę w obr ębie wysoczyzny polodowcowej (rejon wsi: Pasternik, Oblin, Oronne, Przewóz, Kochów) gdzie zwierciadło znajduje si ę gł ębiej ni ż 3 m poni żej poziomu terenu. Poziom wód gruntowych jest silnie nara żony na zanieczyszczenie, zwłaszcza obszary poło żone w obr ębie doliny Wisły przy znacznych wahaniach wód rzeki s ą nara żone na pogorszenie si ę jako ści wód. Przewa żaj ąca cz ęść gminy Maciejowice znajduje si ę na obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 222 znajduj ącego si ę w czwartorz ędowych utworach dolinnych i b ędącego jednym z najbardziej zasobnych zbiorników w Polsce. Na terenie gminy zbiornik rozci ąga si ę od rzeki Wisły w kierunku wschodnim a jego granica przebiega w przybli żeniu przez miejscowo ści: Ostrów, Podł ęż , do granicy gminy w rejonie le śniczówki Szkółki Kr ępskie, Podzamcze, Ciosny, Strych, Skorosówka. Na terenie gminy znajduje si ę równie ż obszar ochronny GZWP nr 222, który przebiega w rejonie miejscowo ści Polik. Podzamcze, Ciosny do miejscowo ści Kruszyna na terenie gminy Trojanów. Cały obszar gminy znajduje si ę w obr ębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 215 w utworach trzeciorz ędowych. Główne Zbiorniki Wód podziemnych s ą obszarami wymagaj ącymi szczególnej ochrony.

4.4 Lasy

Na terenie gminy Maciejowice lasy stanowi ą około 37,12 % powierzchni gminy. Powierzchnia lasów wynosi 6411 ha w tym 1843 ha zajmuj ą lasy prywatne. Lasy pa ństwowe na terenie gminy Maciejowice nale żą do zasobów Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych i podlegaj ą Nadle śnictwu Garwolin. Lasy s ą elementem zapewniaj ącym równowag ę ekologiczn ą środowiska. Spełniaj ą wa żne funkcje: przyrodnicze, gospodarcze i w coraz wi ększym stopniu turystyczne. W zale żno ści od mi ędzy innymi wyst ępuj ącej ró żnorodno ści przyrodniczej, zagospodarowania i poło żenia wzgl ędem terenów zurbanizowanych, lasy spełniaj ą równie ż funkcje ochronne, stanowi ą ostoj ę zwierz ąt i ro ślin chronionych, pełni ą funkcj ę glebochronn ą i wodochronn ą. Na terenie gminy Maciejowice lasy pełni ące funkcje ochronne zajmuj ą 1264,78 ha, co stanowi 27, 3% powierzchni lasów pa ństwowych Nadle śnictwa Garwolin. Lasy glebochronne znajduj ą si ę w uroczysku Malamówka i Podzamcze i zajmuj ą 496,53 ha. Lasy wodochronne o powierzchni 331,59 ha znajduj ą si ę w uroczyskach: Malamówka, Wapiennica, Włosianka,

40 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Janiny. Ostoje zwierz ąt chronionych znajduj ą si ę w uroczyskach Malamówka i Podzamcze i zajmuj ą powierzchni ę 334,9 ha. Pozostała cz ęść lasów to lasy gospodarcze. W lasach prywatnych nie wyró żniono lasów ochronnych, zatem wszystkie lasy niepa ństwowe s ą lasami gospodarczymi. Na obszarze uroczyska podzamcze znajduj ą si ę równie ż dwa florystyczne rezerwaty przyrody: „Czerwony Krzy ż” o powierzchni 56,33 ha i „Kopiec Ko ściuszki” o powierzchni 6,07 ha. W lasach pa ństwowych gatunkiem panuj ącym jest sosna, olsza, brzoza i d ąb. Domieszkowo wyst ępuje: świerk, topola i wierzba. W podszyciu głównie spotyka si ę: kruszyn ę, jarz ąb i jałowiec. Wiek drzewostanu jest zadowalaj ący, przewa żaj ą drzewostany w wieku 61-80 lat i 41 – 60 lat. Lasy prywatne porasta głównie sosna (80% powierzchni le śnej) oraz olsza, topola i d ąb. Jako domieszka wyst ępuj ą: brzoza, wierzba, świerk. Podszycie stanowi ą: jałowiec, kruszyna, czeremcha ameryka ńska, jarz ąb. Najcz ęś ciej spotyka si ę drzewostany w wieku 41- 60 lat. W my śl ustawy o lasach z dnia 28.09.1991 r. (Dz. U. 00.56.679 z pó źniejszymi zmianami) gospodarka le śna w zakresie urz ądzania, zagospodarowania i prowadzenia upraw, prowadzona jest w sposób planowy, w oparciu o plany urz ądzenia lasu lub uproszczone plany urz ądzenia lasu. W Nadle śnictwie Garwolin został w 2003 r. sporz ądzony plan urz ądzenia lasu obowi ązuj ący do roku 2012. Lasy prywatne gospodarowane przez wła ścicieli indywidualnych lub wspólnoty gruntowe s ą administrowane na podstawie uproszczonego planu urz ądzenia lasu. Zadania z zakresu gospodarki okre śla starosta. Uproszczone plany urz ądzenia lasu nie zostały jeszcze wykonane. Główne problemy, nad którymi koncentruje si ę działalno ść nadle śnictw to szeroko rozumiana ochrona lasu. Jest ona realizowana poprzez: zwalczanie i prognozowanie wyst ępowania głównie brudnicy mniszki, ryjkowców oraz zwalczanie szkodników wtórnych, zwalczanie patogenów grzybowych czy zabezpieczanie młodych nasadze ń przed zwierzyn ą. W celu utrzymania dobrego stanu drzewostanów wykonuje si ę liczne zabiegi piel ęgnacyjne oparte każdorazowo na aktualnym stanie drzewostanów. Zabiegi te s ą finansowane ze środków własnych nadle śnictw. Du żym problemem w lasach jest powstawanie w ostatnich latach nielegalnych wysypisk śmieci (głównie w lasach niepa ństwowych). St ąd niezb ędna jest ekologiczna edukacja społecze ństwa i uregulowanie gospodarki odpadami na terenie gminy. Istotnym zagro żeniem dla lasów s ą kl ęski żywiołowe takie jak: po żary, wiatrołomy i śniegołomy. W okresie

41 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... wiosennym nale ży przeciwdziała ć wypalaniu traw b ędących główn ą przyczyn ą po żarów w lasach. Według „Krajowego Programu Zwi ększania Lesisto ści” (aktualizacja 2003), lesisto ść kraju ma wzrosn ąć do roku 2020 do 30%, st ąd konieczne staje si ę podejmowanie działa ń w celu zwi ększenia lesisto ści na terenie powiatu a tym samym poszczególnych gmin. W gminie Maciejowice planuje si ę do roku 2011 zalesienie 150 ha gruntów poło żonych w cz ęś ci północno- wschodniej.

4.5 Powietrze atmosferyczne

Powietrze atmosferyczne jest niezb ędnym do życia zasobnikiem tlenu i ma decyduj ący wpływ na zdrowie ludzi i otaczaj ącą ich przyrod ę. Dlatego te ż dbanie o dobra jako ść powietrza stanowi jeden z istotniejszych priorytetów w działaniach z zakresu ochrony środowiska. Badania st ęż eń zanieczyszcze ń powietrza powinny by ć prowadzone dla substancji okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002r. (Dz. U. Nr 87, poz.798), a mianowicie: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenków azotu, ozonu, pyłu zawieszonego PM10, ołowiu, benzenu i tlenku w ęgla. Na terenie gminy Maciejowice brak jest stacji pomiarowych zanieczyszcze ń powietrza. Jednak przeprowadzone w 2002 roku przez WIO Ś badania zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego dla województwa mazowieckiego wykazały ogóln ą przynale żno ść powiatu garwoli ńskiego do strefy B (kryterium ochrona zdrowia), w której poziom, chocia ż jednej substancji mie ści si ę pomi ędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powi ększonym o margines tolerancji i do strefy A (kryterium ochrona ro ślin), w której poziom st ęż enia substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego. Ogólnie, do ść du że st ęż enia zanieczyszcze ń powietrza wyst ępuj ą przede wszystkim w pobli żu oddziaływania du żych zakładów przemysłowych i opalanych w ęglem wi ększych kotłowni. Na terenie gminy Maciejowice jedynym obiektem posiadaj ącym pozwolenie na emisj ę zanieczyszcze ń do atmosfery jest Spółdzielnia Usługowo – Produkcyjna „Metrol”. Dane dotycz ące emisji zostały zamieszczone w Tabeli 4. Oprócz tego do atmosfery emituj ą zanieczyszczenia niewielkie kotłownie olejowe i węglowe obsługuj ące małe obiekty użyteczno ści publicznej. Na terenie gminy funkcjonuje sze ść małych kotłowni opalanych w ęglem. S ą to obiekty zaopatruj ące w ogrzewanie szkoły w

42 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Oronnem, Wróble, Wargocin, Dom nauczyciela w Maciejowicach oraz Ubojnia w Maciejowicach.

Tabela 4. Zestawienie podstawowych informacji o obiektach emituj ących zanieczyszczenia do atmosfery (wg danych Starostwa Powiatowego w Garwolinie)

Nazwa Data Numer Decyzji Data wydania Dane o st ęż eniach Emisje roczne Zakładu obowi ązywania

Spółdzielnia RŚ 7644-2/2001 2001-03-26 31 grudnia 2005 Dwa kotły typu S Ż-II-G/65 E – SO 2 – 2,000 Mg/rok Usługowo – Jeden kocioł S Ż-II-G/50 E – NO – 0,300 Mg/rok Produkcyjna orazemitor Nr 1 2 3 „Metrol” ul. SO 2 – 2000mg/m E – CO – 3,000 Mg/rok Ko ściuszki NO – 400mg/m 3 2 E – pył ogółem – 2,809 57 CO – 250 mg/m 3 08-480 Pył – 1900 mg/m 3 Mg/rok Maciejowice Kocioł S Ż – 10 i emitor E2 SO 2 –0,212 kg/h NO 2 – 0,026 kg/h CO – 0,796 kg/h Pył – 0,432 kg/h

Poniewa ż gmina Maciejowice jest gmin ą typowo rolnicz ą o do ść du żej powierzchni lasów wyst ępuj ące tu st ęż enia poszczególnych zanieczyszcze ń s ą stosunkowo niskie. Główne kierunki strategii w zakresie gospodarki energi ą ciepln ą na terenie gminy to przede wszystkim sukcesywna likwidacja małych kotłowni opalanych koksem i w ęglem oraz ich modernizacja z zastosowaniem kotłów gazowych i olejowych wyposa żonych w pełny zestaw automatyki. Wpływ na jako ść powietrza w gminie Maciejowice ma równie ż bliskie s ąsiedztwo elektrowni Kozienice przy przewa żaj ącym zachodnim kierunku wiatrów na omawianym obszarze. St ąd te ż w monitoringowych badaniach czysto ści powietrza (WIO Ś w 2002 r.) jako istotne uznano wzmocnienie systemu oceny dla wska źnika PM10 (pył zwieszony) wg kryteriów dla ochrony zdrowia na obszarze powiatu garwoli ńskiego („Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim – raport za rok 2002”). Na terenie gminy Maciejowice gazoci ąg doprowadzony jest z miejscowo ści Korytnica od gazoci ągu wysokiego ci śnienia D500 Puławy-Warszawa. Aktualnie gmina jest zgazyfikowana w 15%.

W zakresie ochrony powietrza głównymi zadaniami gminy s ą przede wszystkim: - likwidacja źródeł ciepła opalanych w ęglem kamiennym odpowiedzialnych za emisj ę z niskich źródeł; - prace modernizacyjne w kotłowniach;

43 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- zwi ększenie ilo ści kotłowni olejowych i stopniowe zmniejszanie ilo ści kotłowni opalanych w ęglem lub koksem; - dalsze prowadzenie gazyfikacji gminy; - zadrzewianie nieu żytków, nasadzenia drzew wzdłu ż szlaków komunikacyjnych;

4.6 Hałas

Poniewa ż gmina Maciejowice jest gmin ą typowo rolnicz ą na jej terenie praktycznie brak jest obiektów przemysłowych stanowi ących źródło hałasu. Jedynym przedsi ębiorstwem będącym przedmiotem skarg ludno ści lub uci ąż liwo ści ą potwierdzon ą protokołem pokontrolnym słu żb ochrony środowiska jest Tartak w Maciejowicach. Obiektami liniowymi będącymi źródłami hałasu s ą odcinki dróg wojewódzkich o ł ącznej długo ści 29 km na terenie gminy (droga nr 801, 807). Główna przyczyn ą słabego klimatu akustycznego w s ąsiedztwie dróg jest niezadowalaj ący stan dróg w poł ączeniu ze wzmo żonym ruchem samochodów zwłaszcza ci ęż arowych. Zadania do realizacji pod k ątem ochrony przed hałasem sprowadzaj ą si ę głównie do poprawy jako ści dróg i zmniejszania nat ęż enia ruchu samochodowego w rejonach g ęstej zabudowy mieszkalnej. W przypadku uci ąż liwych zakładów przemysłowych nale ży doprowadza ć do wyciszenia jego źródeł poprzez wykonywanie osłon i ekranów akustycznych (w tym ekrany wykorzystuj ące ziele ń wysok ą i nisk ą) lub dokonanie zmian konstrukcyjnych w obiektach pozostaj ących w strefie oddziaływania źródeł hałasu.

4.7 Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące

Promieniowanie niejonizuj ące uwa ża si ę za jedno z do ść powa żnych zanieczyszcze ń środowiska. Powstaje ono w wyniku działania zespołów sieci i urz ądze ń elektrycznych będących w powszechnym u życiu (telefony komórkowe, kuchenki mikrofalowe, komputery, telewizory itp.), urz ądze ń energetycznych, telekomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Obejmuje ono pola elektromagnetyczne w zakresie 0- 300 GHz. Szkodliwy wpływ urz ądze ń emituj ących promieniowanie elektromagnetyczne przejawia się tak zwanym efektem termicznym, co mo że powodowa ć zmiany biologiczne (zmiany w tkankach żywych organizmów), a nawet w kra ńcowych przypadkach doprowadzi ć do śmierci termicznej. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło promieniowania zmienia

44 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych i mo że powodowa ć wyst ąpienie zaburze ń miedzy innymi funkcji o środkowego układu nerwowego, narz ądów słuchu i wzroku. Do najwa żniejszych czynników maj ących wpływ na oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka, czyli parametrów pola nale żą : odległo ść od źródła promieniowania, nat ęż enie pola elektromagnetycznego i czas przebywania w tym polu (czas ekspozycji). W przeciwie ństwie do wielu fizycznych czynników środowiska jak np. hałas pola elektromagnetyczne nie s ą rejestrowane przez zmysły człowieka, co pomniejsza świadomo ść wyst ępuj ącego zagro żenia. Co wi ęcej brak jest stałego monitoringu w zakresie elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego, co uniemo żliwia ocen ę stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wokół obiektów i urz ądze ń b ędących jego źródłem. Zgodnie z art. 123, 124 ustawy z dnia 27.04.2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627) Wojewódzki inspektor ochrony środowiska w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska powinien prowadzi ć okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych oraz co roku aktualizowa ć rejestr zawieraj ący informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Szczegóły dotycz ące ochrony przed promieniowaniem oraz jego dopuszczalnych poziomów okre śla Rozporz ądzenie Ministra O ŚZNiL z dnia 11.08.98r. (DZ. U. 98.107.676 z dnia 20 sierpnia 1998 r.). Główne źródła pól elektromagnetycznych stanowi ą: - linie elektroenergetyczne - obiekty radiokomunikacyjne (stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowych itp.) - stacje radiolokacyjne. Na terenie gminy Maciejowice przebiegaj ą wa żne linie energetyczne o charakterze tranzytowym. S ą to: - cztery linie przesyłowe wysokiego napi ęcia: • 220 kV - Kozienice – Siedlce (przej ściowo pracuj ąca pod napi ęciem 110kV). • 110kV - Kozienice – Stoczek Łukowski Łuków • 110kV – Kozienice – Sobolew – Ryki • 110kV – Kozienice – Garwolin - Pilawa - dwie linie średniego napi ęcia 15 kV zasilaj ące stacje 110/15kV w Sobolewie i Garwolinie.

45 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Z punktu widzenia ochrony środowiska znaczenie maj ą linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych równych, co najmniej 110 kV i wyższych. Na terenie gminy Maciejowice znajduj ą si ę cztery punktowe źródła promieniowania niejonizuj ącego. S ą to w du żej mierze stacje bazowe telefonii komórkowej GSM i analogowej ró żnych operatorów. Anteny stacjonarne znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Maciejowice, Samogoszcz, Kobylnica, Podzamcze. Zgodnie z art. 20 i 21 ustawy z dnia 27.07.2001r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 100, poz. 1085) emitowanie pól elektromagnetycznych z urz ądze ń istniej ących wymaga uzyskania pozwolenia w terminie do 31 grudnia 2005r., z tym że prowadz ący mo że uzyska ć pozwolenie (za wyj ątkiem zintegrowanego) pomimo niespełnienia wymaga ń wynikaj ących ze standardów emisyjnych, je żeli wyka że, że wymagania te zostan ą spełnione do 1 stycznia 2006 r. Wprowadzenie monitoringu źródeł promieniowania elektromagnetycznego, zgodnie z uchwalonym „Programem ochrony środowiska województwa mazowieckiego”, stanowi jedno z zada ń, które nale ży zrealizowa ć w latach 2003 – 2011. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 01.10.2002 r. (Dz. U. nr 176, poz. 1453) w sprawie udost ępniania informacji o środowisku, do 1 kwietnia 2006 r. ma zosta ć utworzona elektroniczna baza danych dost ępna za po średnictwem publicznej sieci telekomunikacyjnej, zawieraj ąca wyniki pomiarów okresowych bada ń kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól. W celu zapewnienia skutecznej ochrony ludno ści przed działaniem promieniowania elektromagnetycznego, w ramach polityki długofalowej nale ży podejmowa ć działania zapobiegawcze na poziomie gmin wykorzystuj ąc przede wszystkim metody planistyczne. Do miejscowych planów zagospodarowania nale ży wprowadzi ć zapisy dotycz ące ochrony przed promieniowaniem niejonizuj ącym, w szczególno ści obszarów ograniczonego u żytkowania wokół urz ądze ń je emituj ących, wsz ędzie tam gdzie zarejestrowane zostanie przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania. Nale ży przede wszystkim prowadzi ć przemy ślan ą polityk ę lokalizacyjn ą dotycz ącą nowych obiektów, w szczególno ści obiektów telefonii komórkowej (ze wzgl ędu na post ępuj ący rozwój tej dziedziny), które zgodnie z Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 24.09.2002r. (DZ. U. 02.179.1490) mog ą w znacz ący sposób oddziaływa ć na środowisko.

46 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

4.8 Awarie i kl ęski żywiołowe

Zgodnie z ustaw ą z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie kl ęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz.558), kl ęsk ą żywiołow ą jest katastrofa naturalna lub awaria techniczna, której skutki zagra żaj ą życiu lub zdrowiu du żej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mog ą by ć skutecznie podj ęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków. Katastrofy naturalne to zdarzenia zwi ązane z działaniem sił natury, za ś poj ęcie powa żne awarie zdefiniowane jest w art. 3 ustawy Prawo Ochrony Środowiska (dz. U. z 2001, Nr 62 poz. 627) jako zdarzenie (w szczególno ści emisja, po żar lub eksplozja) powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ących do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi b ądź zagro żenia środowiska lub powstania takiego z opó źnieniem. Obowi ązki w zakresie spraw zwi ązanych z powa żnymi awariami okre ślone zostały w ustawie 2002 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2002 r. Nr 112 poz. 982 ze zmianami) i polegaj ą one na inicjowaniu działa ń tworz ących warunki zapobiegania powa żnym awariom środowiska oraz usuwanie ich skutków i przywracanie środowiska do stanu wła ściwego.

Awarie i kl ęski żywiołowe na terenie gminy Maciejowice mog ą by ć wywołane przyczynami naturalnymi b ądź by ć zwi ązane z rozwojem cywilizacyjnym. Wśród zagro żeń naturalnych nale ży wymieni ć zagro żenie powodzi ą, które na terenie gminy zwi ązane jest z niedalekim poło żeniem rzeki Wisły oraz zagro żenie po żarami lasów.

Bezpo średnie s ąsiedztwo Wisły jest przyczyn ą wysokiego zagro żenia powodziowego na terenie gminy. Prawy brzeg Wisły w obr ębie gminy Maciejowice wynosi 30 km a wydzielony na obszarze gminy kompleks zagro żenie powodziowego P8 ma powierzchni ę 6026 ha. W zwi ązku z wiosenno letnim podwy ższeniem poziomu wody w rzece gmina jest bezpo średnio nara żona na wyst ąpienie powodzi. Wisła jest rzeka niebezpieczn ą. Wzdłu ż jej brzegów ci ągn ą si ę wały przeciwpowodziowe, które dzisiaj maj ą 38 lat. Ich konserwacja była przeprowadzana w niewielkim stopniu wg „Kompleksowego, Regionalnego Programu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Środkowej Wisły na terenie RZGW w Warszawie” z

47 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

1999 r. ich stan techniczny jest słaby i został zaklasyfikowany do grupy III. Grunt, z którego zbudowane s ą wały jest niedostatecznie zag ęszczony, co przy wysokiej i długotrwałej wodzie grozi podsi ąkami i ich rozmywaniem. Podczas powodzi w lipcu 1997 r. stwierdzono liczne przesi ąki pod stop ą i korpusem wału, podmywanie stopy wału we wsiach: Wróble, Kobylnica, Kochów, Antoniówka Świerzowska, Kreski Górne, Kreski Nowe i Podwierzbie. Ponadto stwierdzono du że przesi ąki w km 412,8 ÷ 413,2 biegu rzeki. Okre ślono równie ż miejsce zagro żone przerwaniem wału ze wzgl ędu na rozlewiska Okrzejki, dochodz ące do stopy wału od strony zawala (km 428,8 biegu rzeki). Niepokoj ący jest równie ż zły stan całego odcinka od Przewozu do Ostrowa (km 423,0 ÷ 439,0) oraz odcinka od km 419,0 do 420,0. Dodatkowo wały s ą regularnie dr ąż one przez kopi ące nory bobry i pi żmowce, co dodatkowo osłabia ich konstrukcj ę. Stan urz ądze ń przeciwpowodziowych a szczególnie wałów jest niezadowalaj ący i nie zabezpiecza terenów nadwi śla ńskich przed wysok ą wod ą. W 1997 roku cz ęś ciowo zostały wyremontowane drogi dojazdowe do wałów, ale ze wzgl ędu na brak środków pozostałych remontów nie doko ńczono. Dodatkowym zagro żeniem powodziowym dla gminy Maciejowice s ą małe rzeki - Okrzejka i Pytlocha. Szczególnie szybko wzbiera Pytlocha która ma charakter rzeki górskiej, jej stan wody mo że si ę podnie ść w krótkim okresie czasu nawet o 3 metry. Jest ona gro źna dla gruntów wsi Oblin - Gr ądki, Topolin i Domaszew. Rzeka ta nie ma żadnych zabezpiecze ń przeciwpowodziowych. Powodem niepokoju jest brak na rzece Wi śle i na dopływach stałych punktów wodowskazowych, które mogłyby wskaza ć stan zagro żenia powodzi ą. Ostatnie realne zagro żenie powodzi ą wyst ąpiło na terenie gminy Maciejowice 16 kwietnia 2002 roku. Wysoka woda miała swoj ą kulminacj ę w nocy. Jej poziom był wy ższy od “wody stulecia” w 1997 r., ale krótkotrwały i dlatego nie był tak gro źny. Najni żej poło żone miejsca wałów zabezpieczane były workami z piaskiem. Woda w miar ę szybko opadła, dzi ęki czemu unikni ęto bezpo średniego zalania. W sytuacji zagro żeń rozpoczynaj ą działalno ść gminne komitety przeciwpowodziowe, których praca jest skoordynowana z pracami Powiatowego Planu Reagowania Kryzysowego. Komitety działaj ą wg planu operacyjnego bezpo średniej ochrony przed powodzi ą. Ostatni tego typu plan został opracowany 6.04.1999 r. Gminny Komitet Przeciwpowodziowy składa si ę z prezydium, sekcji technicznej i społecznej. Wszyscy jego członkowie w wypadku zagrożenia s ą w stałym kontakcie i w miar ę potrzeby organizuj ą i przeprowadzaj ą działania ewakuacyjne. Wspomniany plan operacyjny przewiduje kolejno ść działa ń w wypadku powodzi. Według opracowania z terenu o najwy ższym stopniu zagro żenia nale ży ewakuowa ć 543 gospodarstwa w tym 2341 ludzi

48 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... ponad 5000 zwierz ąt, dla których wyznaczone s ą miejsca ewakuacji. Gmina dysponuje 10 dru żynami formacji obrony cywilnej, 52 ratownikami, 35 łodziami, 300 ci ągnikami rolniczymi, 6 samochodami ci ęż arowymi i 8 dostawczymi, po jednej spycharce i d źwigu oraz dwoma ładowarkami. Na teren gminy do działa ń ratunkowych przydzielona jest te ż jednostka wojskowa z Kazunia. Zadania bie żą ce dotycz ące ochrony przeciwpowodziowej na terenie gminy obejmuj ą: utrzymanie infrastruktury hydrotechnicznej (wały przeciw powodziowe na Wi śle) oraz konserwacj ę cieków (odmulanie, koszenie ro ślinno ści, remont budowli piętrz ących).

Zagro żenie po żarowe obejmuje przede wszystkim obszary lasów, gdzie dominuj ącym gatunkiem drzew jest sosna charakteryzuj ąca si ę wysok ą palno ści ą. Zagro żenie powoduje tak że brak prowadzenie prac piel ęgnacyjnych (zaleganie du żych ilo ści gał ęzi, podsuszu, brak pasów przeciwpo żarowych), zły stan dróg dojazdowych oraz niewystarczaj ąca ilo ść zasobów wodnych do celów ga śniczych. Zagro żenie po żarowe nasila si ę głównie w okresie wiosennym i letnim. Najcz ęś ciej nadzwyczajne zagro żenia środowiska maj ące zwi ązek z zagro żeniami cywilizacyjnymi s ą ska żenia powstałe na skutek awarii urz ądze ń i instalacji stacjonarnych z toksycznymi lub palnymi chemikaliami, oraz katastrof zwi ązanych z transportem chemikaliów niebezpiecznych. Źródłem zagro żeń na terenie gminy Maciejowice mog ą by ć przewozy substancji niebezpiecznych drogami 801 i 807. Do lokalnych ska żeń mo że doj ść równie ż w s ąsiedztwie stacji paliw, gdzie s ą gromadzone znaczne ilo ści etyliny i oleju nap ędowego. Na terenie gminy znajduj ą si ę trzy stacje paliw, dwie w Maciejowicach i jedna w miejscowo ści Podł ęż . W celu zapewnienia skutecznej ochrony ludno ści i środowiska przed nadzwyczajnymi zagro żeniami, nale ży prowadzi ć nast ępuj ące działania: - propagowanie zasad przeciwdziałania zagro żeniu po żarowemu; - uporz ądkowanie le śnych dróg przeciwpo żarowych, szczególnie w obr ębie lasów niepa ństwowych; - uzupełnienie oznakowania terenów le śnych (wjazdy do lasu, parkingi le śne) tablicami informacyjno – ostrzegawczymi dotycz ącymi bezpiecze ństwa po żarowego, numerów dróg;

49 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- działania prewencyjne celem zminimalizowania ryzyka wyst ąpienia niekontrolowanego wycieku produktów ropopochodnych, szkodliwych chemikaliów (program prewencyjno – operacyjny); - przeprowadzanie czynno ści kontrolno – rozpoznawczych; - utrzymanie całej infrastruktury hydrotechnicznej na terenie gminy (remont wałów przeciwpowodziowych na Wi śle) oraz konserwacj ę cieków (odmulanie, koszenie ro ślinno ści, remont budowli pi ętrz ących);

5 ELEMEBTY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

5.1 Obszary ochrony

5.1.1 Obszary ochrony wód powierzchniowych

W ustawie z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz. U. nr 115, poz. 1229) okre ślone zostały szczegółowe zasady kształtowania i ochrony zasobów wodnych oraz gospodarowania wodami. Naturalna retencja wodna cz ęsto jest zmniejszana przez osuszanie podmokłych bagien, torfowisk czy u żytków rolnych, co mo że prowadzi ć do wzrastania deficytu wód powierzchniowych. Dlatego te ż istotne jest utrzymanie ci ągło ści lasów ł ęgowych nad rzek ą Wisł ą i jej dopływami, zwłaszcza na nieuregulowanych odcinkach rzek Okrzejki powy żej Maciejowic i Pytlochy pomi ędzy Podoblinem a Oblinem – Gr ądki. Istotne znaczenie dla kształtowania zasobów wodnych na terenie gminy maj ą obiekty małej retencji: naturalne starorzecza Wisły z najwi ększym w śród nich jeziorem Oblin i kompleksy stawów hodowlanych Wapnice i Podzamcze. W celu ogólnej ochrony jako ści wód powierzchniowych powinno si ę ograniczy ć w rejonie dolin rzecznych stosowanie chemicznych środków ochrony ro ślin do niezb ędnego minimum, uregulowa ć gospodark ę wodno – kanalizacyjn ą, nie odprowadza ć zanieczyszczonych ścieków do cieków powierzchniowych. Na terenie gminy Maciejowice brak jest uj ęć wód powierzchniowych.

50 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

5.1.2 Obszary ochrony wód podziemnych

Głównym celem ochrony wód podziemnych jest zahamowanie procesów ich zanieczyszczenia, a w miar ę mo żliwo ści przywrócenie i zachowanie ich naturalnej jako ści dla obecnych i przyszłych u żytkowników. Istotne jest, zatem wprowadzenie ekologicznych zasad gospodarowania na obszarach chronionych. Dlatego też na obszarze gminy wodoci ągowanie nale ży prowadzi ć równolegle z rozbudow ą sieci kanalizacyjnej. Priorytetem powinna by ć budowa kanalizacji na obszarze gdzie wody podziemne nie s ą w sposób naturalny chronione przed zanieczyszczeniami z szamb przydomowych. Istotne jest równie ż dbanie o należyte likwidowanie studni gospodarskich, które cz ęsto po zwodoci ągowaniu wsi s ą przerabiane na szamba b ądź zamieniane w przydomowe śmietniki. Wszystkie uj ęcia słu żą ce do zbiorowego zaopatrywania ludno ści w wod ę do picia powinny mie ć zaprojektowane i ustanowione strefy ochronne. Dla istniej ących uj ęć wodoci ągowych nale ży przeprowadzi ć inwentaryzacj ę wydanych w tej mierze decyzji i w oparciu o zatwierdzone dokumentacje hydrogeologiczne poszczególnych uj ęć wykona ć projekty stref ochronnych. Zgodnie z ustaw ą z dn. 18.07.2001 r. Prawo Wodne (Dz. U. nr 115 poz. 1229 -art. 51) mówi ącą o mo żliwo ści ustanowienia terenów ochrony bezpo średniej i po średniej uj ęć wód podziemnych. Zakazy, nakazy i szczególne ograniczenia w sposobie gospodarowania na takich obszarach zostały okre ślone w Prawie Wodnym (art. 53-54). Na obszarach, gdzie jest brak naturalnej izolacji poziomu wodono śnego, powinno si ę unika ć lokalizacji obiektów mog ących potencjalnie, negatywnie oddziaływa ć na jako ść wód (stacje benzynowe, składowiska odpadów, oczyszczalnie ścieków czy zakłady przemysłowe). Decyzje o lokalizacji obiektów mog ących pogorszy ć stan środowiska nale ży poprzedza ć szczegółow ą analiz ą wpływu inwestycji na środowisko (Raporty Oddziaływania na Środowisko). Niezale żnie od stopnia naturalnej odporno ści wód podziemnych na zanieczyszczenia niezwykle wa żną spraw ą jest prowadzenie wła ściwej gospodarki odpadami. Bagatelizowanie problemu nielegalnych wysypisk, niewła ściwa ich rekultywacja, cz ęsto brak sieci monitoringowej wód podziemnych w rejonie takich obiektów jest cz ęst ą przyczyn ą degradacji jako ści wód podziemnych. Nale ży, zatem doprowadzi ć do takiej sytuacji, w której obiektów niespełniaj ących wymogów ochrony środowiska nie b ędzie. Na pogorszenie si ę jako ści wód podziemnych wpływa tak że niewła ściwe nawo żenie oraz niezgodne z zasadami rolnicze wykorzystanie ścieków i osadów ściekowych. Nawo żenie gleb powinno odbywa ć si ę z uwzgl ędnieniem potrzeb nawozowych gleb, ich przepuszczalno ści, ukształtowania terenu, rodzaju upraw i terminów nawo żenia. W celu ustalenia szczegółowych

51 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... zasad nawo żenia gleb w gminie pomocne jest wykorzystanie map glebowo – rolniczych. Zakaz rolniczego wykorzystania ścieków w zlewniach jezior bezodpływowych oraz na terenach przyległych do cieków wodnych jest oczywisty, bardziej szczegółowe zasady rolniczego wykorzystania ścieków i osadów ściekowych precyzyjnie okre ślaj ą przepisy Prawa Wodnego. Racjonalne stosowanie nawozów sztucznych, wła ściwe zasady nawo żenia oraz dbało ść o ochron ę środowiska glebowo - wodnego gmina mo że osi ągn ąć poprzez organizowanie regularnych szkole ń dla zainteresowanych rolników. Obszar gminy Maciejowice znajduje si ę w obr ębie dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagaj ących szczególnej ochrony. S ą to GZWP nr 222 (dolina rzeki środkowa Wisła) i GZWP nr 215 (Subniecka warszawska). Aby wody podziemne nie ulegały degradacji jako ściowej i ilo ściowej zbiorniki te powinny by ć obj ęte ochron ą.

Tabela 5. Zestawienie informacji o GZWP na terenie gminy Maciejowice

Stratygrafia średnia numer moduł zasobów nazwa GZWP utworów gł ęboko ść uj ęć zasoby [tys. m 3/d] GZWP [l/(s*km 2)] wodono śnych [m] Dolina rz. śr. Wisła 222 QD 60 1000 5,55 (Warszawa – Puławy) 215 Subniecka warszawska Trz 160 250 0,06

QD – zbiornik w dolinnych utworach czwartorz ędowych; Trz – zbiornik w utworach trzeciorz ędowych;

Od chwili ustanowienia przez dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej stref ochronnych zbiornika wód podziemnych Dolina Środkowej Wisły (GZWP 222) nale ży stosowa ć szczegółowe wskazania ochronne zawarte w dokumentacji dotycz ącej ochrony zbiornika. Jego granica na terenie gminy Maciejowice przebiega w rejonie miejscowo ści Ostrów, Podł ęż , do granicy gminy w rejonie le śniczówki Szkółki Kr ępskie, Podzamcze, Ciosny, Strych, Skorosówka i obejmuje obszar doliny Wisły. Na terenie gminy znajduje si ę równie ż obszar ochronny GZWP nr 222, który przebiega w rejonie miejscowo ści Polik. Podzamcze, Ciosny do miejscowo ści Kruszyna na terenie gminy Trojanów. Ten obszar został obj ęty ochron ą szczególn ą, gdzie naturalne zagro żenie wód podziemnych jest silne. Zgodnie z dokumentacj ą, w której zostały okre ślone granice zbiornika i jego strefy ochronne zatwierdzon ą decyzj ą Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa nr GK/kdh/BJ/013/6030/97 z dn. 15.12.1997 r. w tym rejonie wyst ępuje bezpo średni kontakt poziomu czwartorz ędowego z poziomem trzeciorz ędowym zbiornika (GZWP nr 215), czyli

52 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... jest to równie ż obszar zasilania dla gł ębszej trzeciorz ędowej warstwy wymagaj ący ochrony. Obszary b ędące w granicach GZWP nr 222 s ą silnie narażone na zanieczyszczenia z powierzchni terenu. W tym celu proponuje si ę wprowadzenie zakazów i nakazów w wymienionym obszarze:

Zakazy: - lokalizowania inwestycji, które s ą szczególnie szkodliwe dla środowiska i mog ą zanieczy ści ć wody podziemne ze wzgl ędu na wytwarzane ścieki, emitowane pyły i gazy oraz składowane odpady, wymienionych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 wrze śnia 2002 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych kryteriów zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęć do sporz ądzania raportu o oddziaływaniu na środowisk. (Dz. U. 2002 nr 179 poz. 1490 2002.11.13) - lokalizowania inwestycji mog ących pogorszy ć stan środowiska wód podziemnych, wymienionych w cytowanym rozporz ądzeniu, w przypadku lokalizacji małych obiektów zezwolenie na lokalizacje powinno by ć wydane w oparciu o obligatoryjn ą ocen ę oddziaływania na środowisko poprzedzon ą wykonanym projektem inwestycji zawieraj ącej proponowane urz ądzenia zabezpieczaj ące ochron ę środowiska. - wprowadzania ścieków do ziemi - wprowadzanie ścieków do wód powierzchniowych nie spełniaj ących warunków ustawy z dnia 18 lipca 2001 r Prawo Wodne (Dz. U. 2001nr 115 poz.122 2002.01.01) - rolinczego wykorzystania ścieków - lokalizacji bez ściółkowych ferm chowu zwierz ąt - lokalizacji zabudowy przemysłowej i zwartej mieszkaniowej - lokalizacji mogilników środków ochrony ro ślin

Nakazy: - obj ęcie w pierwszej kolejno ści kanalizacj ą wszystkich zwodoci ągowanych wsi, które dotychczas takiej kanalizacji nie posiadaj ą - ustalenie ogranicze ń w nawo żeniu i stosowaniu środków ochrony ro ślin - rekultywacja stwierdzonych zanieczyszcze ń gruntu i likwidacja zanieczyszcze ń antropogenicznych wód podziemnych - utworzenie lub kontynuacja lokalnego monitoringu wokół wybranych obiektów.

53 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Zalecenia: - poprawa gospodarki wodno – ściekowej na obszarach zabudowy wiejskiej nieskanalizowanej poprzez kontrolowanie sposobu gromadzenia i wykorzystania ścieków, oraz stanu sanitarnego studni gospodarczych

Cały obszar gminy Maciejowice znajduje si ę w obr ębie GZWP nr 215. Obejmuje on rozległy obszar i charakteryzuje si ę stosunkowo słab ą odnawialno ści ą zasobów tak, wi ęc jego ochrona polega głównie na ograniczeniu ilo ści eksploatowanej wody. Do lat sze ść dziesi ątych intensywny pobór wody z utworów wodono śnych zbiornika, szczególnie w rejonie Warszawy, spowodował obni żenie zwierciadła wody i powstanie regionalnego leja depresji. Z tego wzgl ędu na podstawie rozporz ądzenia władz wojewódzkich eksploatacja wód zbiornika była ści śle kontrolowana. Obecnie poziom eksploatacji obni żył si ę a lej depresyjny został na przewa żaj ącym obszarze wypełniony. Dzi ęki warunkom wyst ępowania wód w zbiorniku generalnie nie jest on nara żony na wpływ zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Za wyj ątkiem obszarów poł ączenia poziomu trzeciorz ędowego z poziomem czwartorz ędowym, który stanowi stref ę zasilania gł ębiej poło żonego zbiornika GZWP nr 215 i o których to obszarach wspomniano wy żej.

5.2 Ochrona przyrody

Gmina Maciejowice wyró żnia si ę wysokimi walorami przyrodniczymi nie tylko w skali regionu, ale i w skali całego kraju. Obszar gminy znajduje si ę w granicach Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu utworzonego Uchwał ą nr XVII/99/86 z 28.10.1986r. Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach opublikowaną w Dz. Urz. Woj. Siedleckiego nr 11, poz. 130 z 30.11.1986 r. z pó źn. zmian. W granicach gminy znajduj ą si ę trzy rezerwaty przyrody o ł ącznej powierzchni 75,01 ha: - „Czerwony Krzy ż „ – powołany w 1990 r. zarz ądzeniem MO ŚZNiL (M.P. nr 31, poz. 248) o powierzchni 56,33 ha, chroni zbiorowiska borowe ze stanowiskiem storczyka taj ęż y jednostronnej; - „Kopiec Ko ściuszki” – powołany w 1989 r. zarz ądzeniem MO ŚZNiL (M.P. nr 44, poz. 357) o powierzchni 6,07 ha, chroni las ł ęgowy z rzadkim bodziszkiem żałobnym;

54 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

- „Torfy Oro ńskie” - powołany w 1987 r. zarz ądzeniem MO ŚZNiL (M.P. nr 28, poz. 22) o powierzchni 12,61 ha, chroni dziesi ęć rzadkich i 14 prawnie chronionych gatunków ro ślin na naturalnych zbiorowiskach torfowych i le śnych; Na terenie gminy znajduje si ę jedena ście pomników przyrody: - Maciejowice: bluszcz pospolity i wi ąz szypułkowy; - Podzamcze: dwa wi ązy szypułkowe, dwa d ęby szypułkowe, lipa drobnolistna, d ąb czerwony, sosna wejmutka, buk pospolity, trzy żywotniki zachodnie, świerk pospolity; Obszar całej gminy zalicza si ę do obszaru w ęzłowego M23 o znaczeniu mi ędzynarodowym w Krajowej Sieci Ekologicznej (ECONET-PL), wprowadzonej przez Mi ędzynarodow ą Uni ę Ochrony Przyrody (IUCN). Obszar ten nosi nazw ę Obszaru Środkowej Wisły. Zajmuje on znaczna powierzchnie i wykracza poza teren gminy Maciejowice w kierunku północnym i południowym. W obr ębie tego obszaru walory przyrodnicze Wisły uznano za wyj ątkowe. Rzeka odznacza si ę naturalnym, słabo przekształconym środowiskiem. Zachowały si ę tu rozległe wyspy typu ławic i k ęp zasiedlone przez dziesi ęć gatunków ptaków silnie zagro żonych wygini ęciem. Krajow ą ranga przyrodnicz ą odznacza si ę taras zalewowy doliny Wisły. Wysokie walory przyrodnicze całej doliny Wisły a na terenie gminy Maciejowice obszaru poło żonego pomi ędzy wałem przeciwpowodziowym z szos ą Warszaw – D ęblin przemawiaj ą za utworzeniem Nadwi śla ńskiego Parku Krajobrazowego. Krajow ą ranga przyrodnicz ą odznacza si ę równie ż dolina Okrzejki, stawy Wapnica oraz kompleks le śny stanowi ący południow ą cz ęść Lasów Otwocko – Maciejowickich. Regionaln ą rang ą przyrodnicz ą odznacza si ę dolina Promnika. Rang ą rezerwatu przyrody odznaczaj ą si ę kompleks bagiennych lasów Le śnictwa Malamówka, stawy Wapnica, Jezioro Oblin, dolina Promnika z przyległymi kompleksami lasów, wyspy w korycie Wisły, powy żej Kobylnicy. Rang ą u żytku ekologicznego odznacza si ę 11 obiektów przyrodniczych, oczek i strorzeczy w dolinie Wisły oraz zachodnia cz ęść stawów w Podzamczu. S ąsiedztwo dolin rzecznych b ędących dopływami Wisły stanowi korytarz ekologiczny kształtuj ący ró żnorodno ść biologiczn ą całej doliny rzeki. W „Programie ochrony środowiska województwa mazowieckiego” sformułowany został cel główny: utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych. W niniejszym opracowaniu zarówno w zadaniach koordynowanych jak i w wytycznych dla gmin przedstawiono zadania polegaj ące na wprowadzeniu ochrony prawnej na terenach korytarzy ekologicznych – w dolinach rzek stanowi ących dopływy Wisły, oraz okre ślenie zasad

55 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... gospodarowania na terenach chronionych i wykonanie planów ochrony obiektów i obszarów ochrony przyrody. Utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000 jest jednym z średniookresowych (do 2010 r) celów polityki ekologicznej Pa ństwa. Na terenie powiatu garwoli ńskiego nale ży rozpocz ąć prace zamierzaj ące do wyznaczenia i wprowadzenia wybranych terenów do sieci ekologicznej NATURA 2000. Mog ą one polega ć na przeprowadzeniu inwentaryzacji przyrodniczej środowiska i wyznaczeniu terenów kwalifikuj ących si ę do tej sieci. Po ukazaniu si ę odpowiednich zapisów prawnych i okre śleniu zada ń w tej dziedzinie nale ży je wpisa ć do programu ochrony środowiska.

5.3 Elementy infrastruktury technicznej

5.3.1 Gospodarka wodna i gospodarka ściekowa

Gmina Maciejowice zaopatrywana jest w wod ę głównie ze studni kopanych ujmuj ących gruntowy poziom wód podziemnych. Zwodoci ągowanie gminy jest niewielkie i wynosi ok. 3%. Studnie gł ębinowe ujmuj ą głównie czwartorz ędowy poziom wodono śny. Uj ęcia znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Maciejowice i Podł ęż . W Maciejowicach znajduj ą si ę dwa otwory studzienne o gł ęboko ści 29 i 30 m i wydajno ściach eksploatacyjnych odpowiednio 35 m 3/h i 40 m 3/h. We wsi Podł ęż eksploatacja jest prowadzona jednym otworem studziennym o gł ęboko ści 26 m. Pobór wód podziemnych za rok 2003 wynosił 21 000 m 3, z czego 13 000 m 3 było przeznaczone na cele bytowo – sanitarne a 8 000 m 3 na cele przemysłowe. Według aktualnych danych (maj 2004) sie ć wodoci ągowa ma zaledwie 1,9 km długo ści. Długo ść przył ączy wynosi 0,9 km. Uj ęcia i stacje uzdatniania wody spełniaj ą warunki pozwolenia wodno-prawnego. Uzdatniona woda (odmanganiona i od żelaziona) odpowiada przepisom sanitarnym dla wody przeznaczonej do picia i na potrzeby gospodarcze. Uj ęcia wód podziemnych słu żą ce zbiorowemu zaopatrzeniu ludno ści w wod ę wymagaj ą ochrony. Obowi ązkiem u żytkownika jest wykonanie dokumentacji hydrogeologicznych okre ślaj ących zasi ęgi stref ochronnych uj ęć i ograniczenia w nich obowi ązuj ące (Dz. U. 2001 nr 115 poz.1229 2002.01.01 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne).

56 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Tabela 6. Zestawienie informacji o uj ęciach wód podziemnych b ędących własno ści ą Urz ędu Gminy Maciejowice

Wielko ść Wielko ść zatwierdzonych Ilo ść studni, gł ęboko ść [m], pozwolenia Sposób Miejscowo ść zasobów stratygrafia uj ętej warstwy (Q max. d.) uzdatniania wody eksploatacyjnych Qe [m 3/d] [m 3/h] Maciejowice 2, 28,5m, 30m Q 85 35 od żelazianie Podł ęż 26m Q 6,5 20 od żelazianie Q – poziom wodono śny w utworach czwartorz ędowych

W zwi ązku ze znikomym zwodoci ągowaniem gminy planuje si ę rozbudow ę i modernizacj ę sieci wodoci ągowej. W ramach dalszego wodoci ągowania gminy planuje si ę budow ę uj ęć w miejscowo ściach: Oronne, Pogorzelec i rozbudow ę uj ęcia w miejscowo ści Podł ęż . Fundusze na wy żej wymienione przedsi ęwzi ęcia b ędą pochodziły ze środków własnych gminy, funduszy strukturalnych oraz WFO ŚiGW. W latach 2005-2007 planuje si ę wykonanie ok. 40 km sieci wodoci ągowych obejmuj ących miejscowo ści: Maciejowice, Oronne, Polik, Pogorzelec, Podzamcze. Do roku 2011 planowane jest całkowite zwodoci ągowanie gminy. Na terenie gminy Maciejowice oprócz uj ęć gminnych znajduj ą si ę dwa uj ęcia wód podziemnych b ędących własno ści ą u żytkowników prywatnych. Podstawowe dane o nich zostały zamieszczone w tabeli poni żej.

Tabela 7. Zestawienie podstawowych informacji o ujęciach wód podziemnych na terenie gminy Maciejowice (wg danych PIG w Warszawie, Centralnego Banku Danych Hydrogeologicznych HYDRO, cz ęś ciowo zweryfikowanych)

gł ęboko ść [m], Ilo ść studni Miejscowo ść Użytkownik Ilo ść studni stratygrafia uj ętej eksploatowanych warstwy Samogoszcz Użytkownik indywidualny 1 10,5m Q 1 Podzamcze Pa ństw. Gosp. Ogrodnicze 2 31m, 38m Q 1 Q – poziom wodono śny w utworach czwartorz ędowych

Problem gospodarki ściekowej wymaga rozwi ązania. Przy rosn ącym zwodoci ągowaniu sie ć kanalizacyjna praktycznie nie istnieje. Problem gospodarki ściekowej wymaga rozwi ązania, brak jest sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków. Aktualnie funkcjonuj ące na terenie gminy dwie oczyszczalnie w Spółdzielni Handlowo-Produkcyjno-Usługowej „Metrol” w Maciejowicach i na terenie Szkoły Podstawowej w Samogoszczy, o przepustowo ściach zgodnych z wydanymi pozwoleniami wodno-prawnymi - odpowiednio 28,5 m 3/d i 5 m 3/d. W

57 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... ogólnej gospodarce ściekowej gminy maj ą one jednak marginalne znaczenie. Z informcji uzyskanych z Urz ędu Gminy wynika, że w Maciejowicach jest w trakcie budowy glebowo - korzeniowa oczyszczalnia ścieków wg systemu Kickutha o rzeczywistej przepustowo ści 3 średniodobowej Q śrd = 460 m /d. Przewidywany termin oddania jej do eksploatacji to koniec 2004 r. Zadanie to w cało ści jest finansowane z bud żetu gminy. Na lata 2005-2007 planowana jest równie ż budowa sieci kanalizacyjnej na terenie Maciejowic. Z chwil ą wykonania kanalizacji istniej ąca oczyszczalnia ścieków w Spółdzielni Usługowo – Produkcyjnej „METROL” w Maciejowicach zostanie zlikwidowana. Docelowo jako oczyszczalnia gminna będzie funkcjonowała oczyszczalnia glebowo – korzeniowa.

5.3.2 Gospodarka odpadami

Kwestie działa ń niezb ędnych dla poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami nie będą omawiane, ze wzgl ędu na ich szczegółowe zdefiniowanie w „Planie gospodarki odpadami dla gminy Maciejowice” (Tom II niniejszego opracowania).

6. PLANOWANE PRZEDSI ĘWZI ĘCIA DOTYCZ ĄCE BEZPO ŚREDNIO LUB PO ŚREDNIO OCHRONY ŚRODOWISKA. ZADANIA NA LATA 2004-2011

6.1. Zało żenia do strategii Na podstawie zebranych informacji dokonano analizy problemów środowiskowych w gminie Maciejowice, okre ślono główne problemy, przyczyny ich wyst ępowania oraz ogólne metody przeciwdziałania problemowi.

Tabela 8. Przyczyny i sposoby rozwi ązania problemów środowiskowych na terenie gminy

Główne przyczyny Ogólne metody w zakresie przeciwdziałania Problem ekologiczny wyst ępowania problemu okre ślonemu problemowi - wi ększo ść mieszka ńców gminy korzysta ze studni kopanych Zaopatrzenie ludno ści w ujmuj ących wody poziomu - zwodoci ągowanie gminy, budowa uj ęć wód wod ę gruntowego cz ęsto niskiej, nie podziemnych i sieci wodoci ągowej odpowiadaj ącej przepisom jako ści - brak pełnego skanalizowania - pełne skanalizowanie gminy. Budowa oczyszczalni Ochrona wód gminy oraz sieci kanalizacyjnej, przy zabudowie rozproszonej powierzchniowych - zanieczyszczenia pochodz ące stosowanie rozwi ąza ń indywidualnych. spoza terenu gminy.

58 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Ochrona wód - dzikie wylewiska. - ujmowanie wszystkich powstaj ących ścieków przez podziemnych. - poło żenie gminy Maciejowice oczyszczalnie (pełne skanalizowanie gminy). w strefie szczególnej ochrony - realizacja programu budowy i /lub modernizacji wód podziemnej, GZWP nr oczyszczalni ścieków. 222, - likwidacja niespełniaj ących wymogów ochrony - nieszczelne zbiorniki środowiska składowisk odpadów i dzikich wylewisk bezodpływowe ścieków ścieków. (szamba). - odprowadzanie ścieków z niektórych oczyszczalni do rowów melioracyjnych lub rzeki Okrzejki Ochrona powietrza - s ąsiedztwo przez Wisł ę - likwidacja indywidualnych punktów paleniskowych. atmosferycznego Elektrowni Kozienice - przechodzenie na paliwa ekologiczne (gaz, oleje, - stosowanie indywidualne-go biomasa). ogrzewania (w ęglowego). - tworzenie i rozszerzanie stref ochronnych, - nasilony ruch komunikacyjny. - prowadzenie nowych nasadze ń le śnych na terenach nieu żytków i nasadze ń drzew przy trasach komunikacyjnych. - działania proekologiczne we wszystkich sektorach. - obszary prawnie chronione - ochrona wód podziemnych. (rezerwaty, parki - wła ściwa piel ęgnacja szaty ro ślinnej (zabiegi krajobrazowe, pomniki ochronne). przyrody) –są zagro żone przez Ochrona przyrody - nasadzenia drzew i krzewów odpornych na niekontrolowany ruch zanieczyszczenia pyłowe i gazowe i na szkodniki. turystyczny i działkowiczów - ochrona przeciwpo żarowa. - niska jako ść wód powierz- - wspomaganie jednostek zajmuj ących si ę ochron ą chinowych przyrody (np. nadle śnictwo Garwolin) - du ży ruch komunikacyjny - tworzenie ekranów i stref izolacyjnych wzdłu ż drogami 801 i 807 obiektów uci ąż liwych i ci ągów komunikacyjnych o Hałas - uci ąż liwy pod wzgl ędem hałasu najwi ększym nasileniu ruchu tartak w Maciejowicach - ograniczanie emisji zanieczyszcze ń pyłowych - zanieczyszczenie powietrza i gazowych przez zakłady przemysłowe zgodnie z Ska żenie gleby atmosferycznego. obowi ązuj ącymi przepisami (dyrektywy unijne, BAT) - nielegalne wysypiska śmieci - uregulowanie gospodarki odpadami - edukacja ekologiczna społecze ństwa - mo żliwo ści wyst ąpienia zagro żeń powodziowych - budowa i konserwacja przeciwpowodziowych wałów zwłaszcza powodowanych Zagro żenia powodziowe ochronnych wysokim stanem wód Wisły i - budowa i konserwacja urz ądze ń melioracyjnych. jej nw. dopływów w dolnym biegu: Promnika i Okrzejki. - zagospodarowywanie turystyczne najbardziej atrakcyjnych pod wzgl ędem przyrodniczym obszarów Promowanie działalno ści na terenie gminy proekologicznej - popieranie zakładania gospodarstw agroturystycznych. - promowanie upraw ekologicznych

59 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

6.2 Program działa ń krótkofalowych (lata 2004-2006) i długofalowych (lata 2007-2011) dla gminy Maciejowice

OCHRONA WÓD I KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH

Szacunkowe koszty Termin Źródło Jednostka odpowiedzialna za realizacj ę Rodzaj działania/inwestycji (w tys. PLN) realizacji finansowania działania/inwestycji 2004-2006 2007-2011 1. Konserwacja i naprawy wałów przeciwpowodziowych Bank Światowy, RZGW • modernizacja 10 km wałów wi ślanych NFO ŚiGW, 2004-2005 WFO ŚiGW, 15 000

2. Budowa sieci wodoci ągowej : Środki własne Gmina Maciejowice • Maciejowice – 28 km 2006 Fundusze 4 800 • Oronne, Polik, Pogorzelec, Podzamcze – 12 km 2007 strukturalne 2000 • Pozostały teren gminy – 50 km 2011 4200 3. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowo ści Maciejowice – Środki własne Gmina Maciejowice 15 km 2004 - 2005 Fundusze 4500 3500 strukturalne 4. Budowa glebowo - korzeniowej oczyszczalni ścieków w Środki własne Gmina Maciejowice miejscowo ści Maciejowice 2004 1 600

5. Budowa nowych uj ęć na terenie gminy w miejscowo ściach: Środki własne, Gmina Maciejowice • Pogorzelec 2004–2006 Fundusze • Oronne strukturalne, 1500 • Podł ęż WFO Ś 1200 1200 6. Budowa uj ęcia wody w Pogorzelcu 2004-2005 Fundusze 1500 Gmina Maciejowice strukturalne

60 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

OCHRONA FAUNY I FLORY ORAZ ZASOBÓW LE ŚNYCH

Szacunkowe koszty Termin Źródło Jednostka odpowiedzialna za realizacj ę Rodzaj działania/inwestycji (w tys. PLN) realizacji finansowania działania/inwestycji 2004-2006 2007-2010 1. Ochrona i piel ęgnacja zasobów le śnych oraz ekosystemów 2003–2011 środki własne LP 18 27 Nadle śnictwo Garwolin niele śnych, w tym obejmowanie ochron ą cennych obszarów WFO ŚiGW Gmina Maciejowice le śnych i nieleśnych (150 ha obszaru przewidzianego do środki pomocowe Wła ściciele gruntów le śnych zalesienia) UE

2. Propagowanie zasad przeciwdziałania zagro żeniu Praca ci ągła środki własne LP, Nadle śnictwo Garwolin po żarowemu Fundusze celowe Gmina Maciejowice Wła ściciele gruntów le śnych

3. Sporz ądzenie uproszczonego planu urz ądzenia lasu 2004-2011 środki własne, Starostwo Powiatowe Garwolin Fundusze celowe Gmina Maciejowice Wła ściciele gruntów le śnych

OCHRONA PRZED HAŁASEM

Szacunkowe koszty Termin Źródło Jednostka odpowiedzialna za realizacj ę Rodzaj działania/inwestycji (w tys. PLN) realizacji finansowania działania/inwestycji 2004-2006 2007-2010 1. Poj ęcie działa ń maj ących na celu ograniczenie hałasu dla 2004-2011 fundusze celowe, Gmina Maciejowice odcinków dróg powiatowych o du żym nat ęż eniu ruchu środki zewn ętrzne

2. Podj ęcie działa ń maj ących na celu ograniczenie hałasu dla 2004 -2011 fundusze unijne, Tartak w Maciejowicach, Starostwo tartaku w Maciejowicach (ekranowanie i utworzenie stref środki zewn ętrzne Powiatowe Garwolin, WIO Ś, Gmina izolacyjnych w s ąsiedztwie obiektu uci ąż liwego) Maciejowice

61 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

GOSPODARKA ODPADAMI

Szacunkowe koszty Termin Źródło Jednostka odpowiedzialna za realizacj ę Rodzaj działania/inwestycji (w tys. PLN) realizacji finansowania działania/inwestycji 2004-2006 2007-2010 1. Likwidacja dzikich składowisk odpadów 2004-2011 Fundusze Gmina Maciejowice, Fundusze ekologiczne, ekologiczne programy pomocowe, środki własne 2. Wspieranie selektywnej zbiórki odpadów 2004-2011 fundusze Gmina Maciejowice, Fundusze ekologiczne. ekologiczne programy pomocowe

OCHRONA POWIETRZA

Szacunkowe koszty Termin Źródło Jednostka odpowiedzialna za realizacj ę Rodzaj działania/inwestycji (w tys. PLN) realizacji finansowania działania/inwestycji 2004-2006 2007-2010 1. Gazyfikacja gminy 2004-2011 Fundusze Gmina Maciejowice, Fundusze ekologiczne, ekologiczne programy pomocowe, środki własne 2. Zmiana kotłowni w ęglowych i koksowych na kotłownie, w 2004-2011 Środki zewn ętrzne Gmina Maciejowice, Fundusze których no śnikiem ciepła jest gaz lub olej ekologiczne

62 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

EDUKACJA EKOLOGICZNA, DOST ĘP DO INFORMACJI, KOMUNIKACJA SPOŁECZNA

Szacunkowe koszty Termin Źródło Jednostka odpowiedzialna za realizacj ę Rodzaj działania/inwestycji (w tys. PLN) realizacji finansowania działania/inwestycji 2004-2006 2007-2010 1. Wprowadzenia i wdro żenia zasad dotycz ących udziału 2003–2005 bud żet pa ństwa, 1050 Wojewoda pozarz ądowych organizacji ekologicznych w działaniach programy Gmina Maciejowice administracji publicznej na rzecz środowiska pomocowe, WIO Ś środki własne Organizacje pozarz ądowe Ministerstwo Środowiska Fundusze ekologiczne 2. Dofinansowanie wybranych projektów realizowanych poprzez praca ci ągła fundusze 1040 Wojewoda organizacje pozarz ądowe z obowi ązuj ącymi zasadami ekologiczne Gmina Maciejowice dofinansowania działa ń w dziedzinie edukacji ekologicznej bud żet pa ństwa WIO Ś programy Organizacje pozarz ądowe pomocowe Ministerstwo Środowiska Fundusze ekologiczne 3. Stałe podejmowanie działa ń informacyjnych promocyjnych i 2003–2010 bud żet pa ństwa, 1030 Gmina Maciejowice edukacyjnych w formie kursów, szkole ń itp. bud żet własny Wojewoda Przedsi ębiorstwa

4. Propagowanie rolnictwa ekologicznego 2003-2010 środki własne 1040 Wojewódzki O środek Doradztwa WFO ŚiGW Rolniczego fundusze Gmina Maciejowice strukturalne Organizacje pozarz ądowe programy rolno- środowiskowe

63 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

7. METODY KONTROLI PROGRAMU

Kontrola wdra żania przebiegu realizacji Programu i oceny realizacji Programu w aspekcie realizacji zało żonych celów opiera ć si ę b ędzie o: 1. Monitoring środowiska – stanu i zmiany presji (przyczyny) na środowisko. Zgodnie z ustaw ą „Prawo ochrony środowiska” pa ństwowy monitoring środowiska ma za zadanie wspomaganie działa ń na rzecz ochrony środowiska poprzez informowanie administracji rz ądowej i samorz ądowej oraz społecze ństwa o: • dotrzymywaniu norm jako ści środowiska oraz identyfikacji obszarów wyst ępowania przekrocze ń; • skuteczno ści realizowania programów naprawczych; • skuteczno ści realizowania polityk, programów i strategii ochrony środowiska, na ka żdym szczeblu zarz ądzania; • przyczynach zmian jako ściowych zachodz ących w środowisku; • wyst ępuj ących trendach w jako ści wszystkich komponentów środowiska; • powi ązaniach przyczynowo-skutkowych wyst ępuj ących pomi ędzy emisj ą i imisj ą; • stanie środowiska.

Pa ństwowy monitoring środowiska obejmuje informacje w zakresie: • stanu czysto ści powietrza; • jako ści wód śródl ądowych powierzchniowych i podziemnych; • jako ści gleb i ziemi; • hałasu; • promieniowania jonizuj ącego i pól elektromagnetycznych; • stanu zasobów, w tym lasów; • rodzajów i ilo ści substancji wprowadzanych do powietrza, wód i gleby; • wytwarzania i gospodarowania odpadami. Zgodnie z ustaw ą o Inspekcji Ochrony Środowiska (tj. Dz.U.2002 r. Nr 112, poz. 982) pa ństwowy monitoring środowiska (PM Ś) realizowany jest na podstawie wieloletnich programów PM Ś opracowanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska oraz wojewódzkich programów monitoringu środowiska opracowanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, przy czym programy wojewódzkie zawieraj ą zadania określone w wieloletnich programach PM Ś. 2. Monitoring wdra żania Programu, polegał b ędzie na ocenie w zakresie: • okre ślenie stopnia realizacji przyj ętych celów;

64 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

• oceny realizacji programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska; • okre ślenie stopnia rozbie żno ści (%) pomi ędzy przyj ętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem; • analizy przyczyn tych rozbie żno ści; Analiza przyczyn rozbie żno ści powinna obejmowa ć ocen ę w zakresie: • mo żliwo ści finansowych realizacji działań i poszczególnych zada ń; • mo żliwo ści technicznych wykonania zada ń (m.in. zasoby ludzkie, wyposa żenie techniczne); • stopnia zaanga żowania instytucji odpowiedzialnych za realizacj ę działa ń; • reakcji społecze ństwa na propozycje działa ń zawartych w Programie; • aktualnych mo żliwo ści prawnych; • aktualnych priorytetów, okre ślonych w dokumentach rz ądowych i wojewódzkich; 3. Monitoring skutków realizacji Programu, w tym monitoring świadomo ści społecznej Monitoring skutków realizacji Programu prowadzony będzie poprzez ocen ę: • poprawy standardów jako ści środowiska; • poprawy poziomu i jako ści życia mieszka ńców; • aktywno ści i reakcji społecze ństwa;

Do najwa żniejszych mierników w tym zakresie nale żą : • stopie ń zmniejszenia ró żnicy (w %), mi ędzy faktycznym zanieczyszczeniem środowiska, a zanieczyszczeniem dopuszczalnym na danym obszarze (ładunkiem krytycznym); • ilo ść zu żywanej energii, materiałów, wody, wytwarzanych odpadów, emitowanych zanieczyszcze ń w przeliczeniu na jednostk ę dochodu narodowego lub wielko ść produkcji (wyra żon ą w jednostkach fizycznych lub warto ść sprzedan ą) lub na mieszka ńca; • stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszenia nakładów; • technologiczno-ekologiczne charakterystyki materiałów, urz ądze ń i produktów ujawniane na etykietach lub w dokumentach technicznych produktów.

Mierniki społeczno-ekonomiczne stosowane b ędą w zakresie poprawy poziomu i jako ści życia mieszka ńców oraz świadomo ści społecznej. Podstawowym źródłem informacji w tym zakresie b ędą badania opinii społecznej, dane statystyczne i inne specjalistyczne opracowania.

Powiatowy szczebel zarz ądzania środowiskiem Starosta Powiatowy jest organem ochrony środowiska na poziomie powiatu. Posiada on takie instrumenty prawne jak: decyzja, zezwolenie, uzgodnienie, koncesja, kontrola i

65 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A...... monitoring, nadzór, publiczne rejestry (m.in. zadania w zakresie zalesie ń i nadzoru nad lasami nie stanowi ącymi własno ści Skarbu Pa ństwa, łowiectwa, ochrony powierzchni ziemi, ochrony przed hałasem, korzystania z zasobów wodnych, wytwarzania, składowania i transportu odpadów niebezpiecznych i innych ni ż niebezpieczne, procesu inwestycyjnego, zwi ązane z przedsi ęwzi ęciami mog ącymi znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których raport mo że by ć wymagany). Tworzy równie ż programy powiatowe i gminne ochrony środowiska, zalesie ń, rekultywacji gleb na obszarach zdegradowanych i gospodarki odpadami.

Gminny szczebel zarz ądzania środowiskiem Burmistrz lub Wójt s ą organami ochrony środowiska na poziomie gminy. Rada Gminy mo że tworzy ć prawo miejscowe. Posiada istotny instrument zarz ądzania przestrzeni ą i środowiskiem, jakim jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Rada Gminy mo że stanowi ć, zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody o utworzeniu, niektórych form ochrony przyrody. Samorz ąd gminny realizuje inwestycje w zakresie ochrony środowiska na obszarze swojej gminy wydaje decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, realizuje gospodark ę wodno-ściekow ą i gospodark ę odpadami, prowadzi gospodark ę zieleni ą.

66 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Spis tabel w tek ście:

Tabela 1. Lista priorytetowych programów NFO ŚiGW z uwzgl ędnieniem mniejszych przedsi ęwzi ęć przeznaczonych do finansowania we współpracy z bankami, planowanych na rok 2004

Tabela 2. Kierunki działa ń priorytetowych WFO ŚiGW z uwzgl ędnieniem wydatków ( źródło: dane WFO ŚiGW, 2004)

Tabela 3. Zmiany st ęż eń wybranych wska źników w wodach rzeki Okrzejki w latach 1983- 1999

Tabela 4. Zestawienie podstawowych informacji o obiektach posiadaj ących pozwolenia na emisj ę zanieczyszcze ń do atmosfery (wg danych Starostwa Powiatowego w Garwolinie)

Tabela 5. Zestawienie informacji o GZWP na terenie gminy Maciejowice

Tabela 6. Zestawienie informacji o uj ęciach wód podziemnych b ędących własno ści ą Urz ędu Gminy Maciejowice

Tabela 8. Przyczyny i sposoby rozwi ązania problemów środowiskowych na terenie gminy

Spis rysunków w tek ście:

Rysunek 1. Poło żenie gminy Maciejowice na tle powiatu garwoli ńskiego

Rysunek 2. Procentowy rozkład u żytkowania powierzchni terenu w gminie Maciejowice

Spis zał ączników:

Zał ącznik. 1 Mapa gminy Maciejowice w skali 1:50 000

67 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Materiały wyj ściowe:

Kondracki J., 1998 „Geografia fizyczna Polski”, wyd. PWN, Warszawa;

Rocznik statystyczny województwa mazowieckiego 2002r. Urz ąd Statystyczny w Warszawie, Inspekcja Ochrony Środowiska Warszawa 2001;

Stan Środowiska w woj. mazowieckim w 2002 r. – raport WIOŚ w Warszawie, Inspekcja Ochrony Środowiska Warszawa 2003 r.

Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Zakład Hydrogeologii i Geologii In żynierskiej. Centralny Bank Danych Hydrogeologicznych;

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Garwoli ńskiego;

„Strategia rozwoju gminy Maciejowice. Diagnoza strategiczna”.

„Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Maciejowice” Siedlce 1998;

Oficjalska H., Włostowski J., P ęczkowski B., Figiel Z., Kozina S., 1996 „Dokumentacja okre ślaj ąca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia stref ochronnych zbiornika wód podziemnych w utworach czwartorz ędowych Doliny Środkowej Wisły GZWP nr 222, PG Warszawa;

Kleczkowski A. S., 1988 „Mapa Obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony skala 1:500000” Kraków

Włostowski J., 1998r. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 - Ark. Magnuszew;

Malinowski J., 1986 „Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 - Ark. Radom”;

Sarnacka Z., 1979r. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000 – Ark. Magnuszew;

Sarnacka Z., 1987 „Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000 – Ark. Łaskarzew”;

„Koncepcja Programowo – Przestrzenna zagospodarowania doliny i regulacji Wisły odcinek puławski, od uj ścia Sanny do uj ścia Pilicy od km 295,2 do km 456,8 – cz ęść gmina Maciejowice”, 2002 r. Hydroprojekt Warszawa – materiały RZGW;

„Kompleksowy, Regionalny Program Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Środkowej Wisły na terenie RZGW w Warszawie – Ocena stanu zagro żenia powodziowego w Dorzeczu Środkowej Wisły”, 1999 r. Hydroprojekt Warszawa;

Informacje uzyskane z Urz ędu Gminy Maciejowice;

Informacje uzyskane z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie (Oddział w Mi ńsku Mazowieckim)

68 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Informacje uzyskane ze Starostwa Powiatowego w Garwolinie

Działalno ść Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wnioski- kryteria wyboru przedsi ęwzi ęcia, 2004 www.wfosigw.sisco.info/?id=306&SID_BIP=23ea7d497640e5a74d13e7a59395bc42

EkoFundusz www.ekofundusz.org.pl

Ekologiczny rozwój kraju. Rada Ministrów, Warszawa 2002 r.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ang. ERDF): - fundusze strukturalne: www.ekogeo.com.pl/pl/fundstr.html - „EFRR – szansa dla Polski” - Jacek Szlachta: www1.ukie.gov.pl/kurs/efrr/

Fundusz LIFE - www.europa.eu.int/comm/environment/life

Jako ść i zagro żenia wód powierzchniowych w woj. mazowieckim – Raport WIO Ś, Warszawa 2002 r.

Krajowy plan gospodarki odpadami. Ministerstwo Środowiska, 2002 r.

Krajowy program edukacji ekologicznej. Ministerstwo Środowiska, 2003 r.

Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Ministerstwo Środowiska, 2003 r.

Krajowy program rolno środowiskowy. Ministerstwo Środowiska, 2003 r. www.wwf.pl/progrs8.php

Krajowy program zwi ększania lesisto ści (Aktualizacja 2003). Warszawa 2003 r. www.mos.gov.pl/1materialy_informacyjne/raporty_opracowania/kpzl/index.shtml

Kryteria wyboru przedsi ęwzi ęć priorytetowych finansowanych ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2004 r. - uchwała Rady Nadzorczej NFO ŚiGW nr 153/03 z dnia 08.12.2003 r. www.nfosigw.gov.pl/site/main/pomoc_kryteria_wyboru.php

Lista priorytetowych programów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planowanych do finansowania w roku 2003

69 Program ochrony środowiska dla gminy Maciejowice Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A......

Listy priorytetowych programów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planowanych do finansowania w roku 2004- uchwała Rady Nadzorczej NFO ŚiGW nr 152/ 03 z dn. 08.12.2003 r.

Polityka ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Rada Ministrów. Grudzie ń 2002 r.

II polityka ekologiczna Pa ństwa na lata 2002- 2010 Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2000 r. www.mos.gov.pl/1materialy_informacyjne/raporty_opracowania/pol_ekoII_nowy/index.html

Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego. Urz ąd Marszałkowski Departament Rolnictwa i Ochrony Środowiska Mazowieckie, Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, 2003 r. www.mazovia.pl/p_akt_inf.asp?id=229

Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej pa ństwa na lata 2002 – 2010 http://www.mos.gov.pl/1materialy_informacyjne/raporty_opracowania/II_pep.pdf www.garwolin-starostwo.pl www.gminypolskie.pl www.wio ś.warszawa.pl www.bip.mazowieckie.pl