Resul TELHAJ Prof
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIVERSITETI “ALEKSANDËR XHUVANI” FAKULTETI I SHKENCAVE HUMANE DISERTACION PËR FITIMIN E GRADËS SHKENCORE: “DOKTOR I SHKENCAVE ALBANOLOGJIKE” TEMA FJALIA PYETËSE NË GJUHËN SHQIPE KANDIDATI UDHËHEQËSI SHKENCOR Msc. Resul TELHAJ Prof. Dr. Mehmet ÇELIKU ELBASAN, 2016 Fjalia pyetëse në gjuhën shqipe Resul Telhaj Doktoratë Përgatitur nga: Resul Telhaj Për marrjen e gradës shkencore “DOKTOR” Specialiteti: Sintaksë (Gjuhësi) FJALIA PYETËSE NË GJUHËN SHQIPE Udhëheqës shkencor: Prof. Dr. Mehmet Çeliku Mbrohet më, dt.__.__. 2016 para jurisë: 1. ______________________________ . .(Kryetar) 2. ______________________________. .. (Anëtar) 3. ______________________________. .. (Anëtar) 4. ______________________________. (Anëtar) 5. ______________________________ . (Anëtar) i Fjalia pyetëse në gjuhën shqipe Resul Telhaj Deklaratë Deklaroj në përgjegjësinë time të plotë se ky punim është hartuar nga unë dhe për çdo ide apo informacion i cili nuk është imi kam respektuar të gjitha rregullat e citimit dhe referimit. Deklaroj se në këtë punim nuk ka vend plagjiatura në asnjë pjesë të tij. Resul Telhaj i Fjalia pyetëse në gjuhën shqipe Resul Telhaj Mirënjohje Dëshiroj të shpreh mirënjohje për ata që në një mënyrë ose në një tjetër kanë ndihmuar ose e kanë bërë më të lehtë punën për hartimin e kësaj doktorate. Së pari, një punim doktorate i suksesshëm është fryt i punës së dy personave, i doktorantit dhe i udhëheqësit të tij. Ndaj, shpreh mirënjohje të thellë për udhëheqësin e këtij disertacioni, Prof. Dr. Mehmet Çelikun. Mirënjohje për sugjerimin e temës, për ndjekjen hap pas hapi të punës sime, për konceptet teorike dhe për sugjerimet për çështjet problemore të trajtuara në temë. Mirënjohje për vërejtjet, për ato të karakterit shkencor edhe për paraqitjen e për terminologjinë. Së dyti, përfundimi i një teme studimore, në kuadër të shkollës doktorale, kalon nëpër disa faza, nga miratimi e deri në mbrojtje. Ndaj, shpreh mirënjohje për kolegët e Departamentit të Gjuhësisë, të cilët me sugjerimet, me ndihmën për sigurimin e literaturës, me diskutimet e tyre për çështje të caktuara shkencore, kanë ndikuar në përmirësimin dhe plotësimin e këtij punimi. Së treti, fati e ka dashur që unë të lektoroj në auditoret e Universitetit “Aleksandër Xhuvani” të Elbasanit dhe të diskutoj dhe e t’u përgjigjem pyetjeve të studentëve të degës Gjuhë dhe Letërsi shqipe, çka më ka ndihmuar të përmirësoj punimin në fjalë. Ndaj, u jam mirënjohës të gjithë studentëve, atyre që kanë pyetur dhe atyre që kanë miratuar në heshtje. Së fundi, i jam mirënjohës familjes sime, të cilët, përveç mbështetjes morale, më kanë mbështetur edhe financiarisht, duke më krijuar kushtet optimale të punës. i Fjalia pyetëse në gjuhën shqipe Resul Telhaj PËRMBAJTJA HYRJE ................................................................................................................................ I 0.1. Objekti, qëllimi i punimit, arsyeja e përzgjedhjes së temës ......................................... i 0.2. Metodologjia .............................................................................................................. iii 0.3. Skajet terminologjike të përdorur në këtë punim ........................................................ v 0.4. Struktura e punimit .................................................................................................. viii KREU I ............................................................................................................................... 1 MBI KLASIFIKIMIN E FJALIVE TË THJESHTA ......................................................... 1 1.1. Konceptimi i fjalisë në gramatologji ........................................................................ 1 1.2. Fjalia dhe thënia ....................................................................................................... 6 1.3. Tipat e fjalive dhe aktet e ligjërimit ....................................................................... 10 1.4. Klasifikimi i fjalive në gramatikat e gjuhëve të huaja ........................................... 13 1.5. Klasifikimi i fjalive në sintaksat e shqipes dhe disa probleme në klasifikimin e fjalive në shqipe ....................................................................................................... 16 KREU II ............................................................................................................................ 23 FJALIA PYETËSE DHE DISA ÇËSHTJE TË PËRGJITHSHME QË LIDHEN ME TË ...................................................................................................................................... 23 2.1. Trajtimi i fjalive pyetëse në gramatikat e gjuhëve të huaja ................................... 23 2.2. Fjalia pyetëse në këndvështrim gjenerativ ............................................................. 27 2.2.1. Fjalitë pyetëse wh ............................................................................................ 30 2.2.2. Pyetjet po/jo ..................................................................................................... 33 2.3. Fjalia pyetëse në këndvështrim pragmatik ............................................................. 36 2.3.1. Pyetja dhe fjalia pyetëse .................................................................................. 41 2.4. Fjalia pyetëse në gramatikat e shqipes ................................................................... 46 2.5. Rreth tipareve të fjalisë pyetëse ............................................................................. 53 2.5.1. Intonacioni ....................................................................................................... 55 2.5.2. Rendi i përbërësve ........................................................................................... 58 i Fjalia pyetëse në gjuhën shqipe Resul Telhaj 2.5.3. Fjalët pyetëse ................................................................................................... 61 2.5.3.1. Përemrat .................................................................................................... 61 2.5.3.2. Ndajfoljet .................................................................................................. 65 2.5.3.4. Pjesëzat ..................................................................................................... 67 KREU III .......................................................................................................................... 71 KLASIFIKIMI I FJALIVE PYETËSE ............................................................................. 71 3.1. Dallimi konceptual-terminologjik fjali pyetëse/pyetje/të pyetur ............................ 71 3.2. Klasifikimi semantik i pyetjeve ............................................................................. 73 3.3. Klasifikimi i fjalive pyetëse ................................................................................... 80 3.3.1. Fjalitë pyetëse alternative ................................................................................ 83 3.3.1.1. Fjalitë pyetëse alternative polare .............................................................. 84 3.3.1.1.1. Tiparet e fjalive pyetëse alternative polare ........................................ 86 3.3.1.2. Fjalitë pyetëse alternative veçuese ........................................................... 89 3.3.2. Fjalitë pyetëse variabël .................................................................................... 96 3.3.2.1. Tiparet e fjalive pyetëse variabël .............................................................. 99 3.4. Sifjalitë pyetëse .................................................................................................... 103 3.4.1. Sifjali kryesore pyetëse ................................................................................. 105 3.4.2. Sifjali të varura pyetëse ................................................................................. 106 3.5. Pyetje dëftore ....................................................................................................... 111 3.6. Fjalë e togje fjalësh pyetëse ................................................................................. 113 KREU IV ........................................................................................................................ 116 FJALITË PYETËSE VARIABËL .................................................................................. 116 4.1. Fjalitë pyetëse variabël përemërore ..................................................................... 116 4.1.1. Kush .................................................................................................................. 117 4.2.2. Cili ..................................................................................................................... 123 4.2.3. Çfarë .................................................................................................................. 131 4.2.4. Ç ........................................................................................................................ 135 4.2.5. Sa ....................................................................................................................... 140 4.2.6. Se ....................................................................................................................... 143 4.2.7. I sati ................................................................................................................... 144 ii Fjalia pyetëse në gjuhën shqipe Resul Telhaj 4.3. Fjalitë pyetëse variabël ndajfoljore .........................................................................