PRACE OSW Zeszyt 13
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
OÂRODEK STUDIÓW WSCHODNICH Centre for Eastern Studies Prace OSW / CES Studies EuropejskaPRACE perspektywa Ba∏kanów Zachodnich European Prospects of the Western Balkans UniaOS EuropejskaW a Mo∏dawia The European Union and Moldova RelacjeCE Turcji z Unià EuropejskàS Relations betweenSTUDIES Turkey and the European Union numer 13 Warszawa marzec 2004 / Warsaw March 2004 number © Copyright by OÊrodek Studiów Wschodnich © Copyright by Centre for Eastern Studies Redaktor serii / Series editor Anna ¸abuszewska Opracowanie graficzne / Graphic design Dorota Nowacka T∏umaczenie / Translation Izabela Zygmunt Wspó∏praca / Co-operation Zuzanna Ananiew Wydawca / Publisher OÊrodek Studiów Wschodnich Centre for Eastern Studies ul. Koszykowa 6 a Warszawa / Warsaw, Poland tel./phone + 48 /22/ 525 80 00 fax: +48 /22/ 629 87 99 Seria „Prace OSW” zawiera materia∏y analityczne przygotowane w OÊrodku Studiów Wschodnich The “CES Studies” series contains analytical materials prepared at the Centre for Eastern Studies Materia∏y analityczne OSW mo˝na przeczytaç na stronie www.osw.waw.pl Tam równie˝ znaleêç mo˝na wi´cej informacji o OÊrodku Studiów Wschodnich The Centre’s analytical materials can be found on the Internet at www. osw.waw.pl More information about the Centre for Eastern Studies is available at the same web address ISSN 1642-4484 Spis treÊci / Contents Europejska perspektywa Ba∏kanów Zachodnich / 5 Stanis∏aw Tekieli Unia Europejska a Mo∏dawia / 16 Jacek Wróbel Relacje Turcji z Unià Europejskà / 29 Adam Balcer European Prospects of the Western Balkans / 49 Stanis∏aw Tekieli The European Union and Moldova / 60 Jacek Wróbel Relations between Turkey and the European Union / 73 Adam Balcer Zebrani na szczycie w Salonikach w czerwcu 2003 r. przywódcy krajów Unii Europejskiej za- pewnili paƒstwa Ba∏kanów Zachodnich, i˝ przy- sz∏oÊç ich le˝y w zjednoczonej Europie oraz ˝e ka˝dy z krajów regionu ma przed sobà perspek- tyw´ cz∏onkostwa w UE1. Tymczasem konkretne dzia∏ania nie wskazujà na to, by Bruksela plano- wa∏a rzeczywistà integracj´ tego regionu w naj- bli˝szych latach. Nie podano w Salonikach – jak si´ tego we wspólnym oÊwiadczeniu domagali przywódcy ba∏kaƒskiej piàtki – „mapy drogo- wej” negocjacji ani orientacyjnej choçby daty akcesji. Stworzona na potrzeby integracji paƒstw ba∏kaƒskich specjalna procedura stowa- rzyszeniowa SAP oraz niejasne umocowanie Ba∏- kanów Zachodnich w konstruowanych obecnie instrumentach polityki zagranicznej Unii (Wider Europe, New Neighbourhood Instrument) tworzà wr´cz warunki pozwalajàce na „zamro˝enie” Europejska perspektywa integracji paƒstw ba∏kaƒskich na poziomie po- czàtkowym. Sytuacja wyglàda jeszcze gorzej Ba∏kanów Zachodnich w wymiarze gospodarczym: Êrodki przekazywa- 5 ne Ba∏kanom Zachodnim z unijnego bud˝etu od Stanis∏aw Tekieli kilku lat malejà i, o ile UE nie dokona zmiany swej polityki, b´dà maleç w przysz∏oÊci, przy jednoczesnym znaczàcym wzroÊcie Êrodków przeznaczanych dla sàsiadów regionu – wst´pu- jàcej do UE S∏owenii i W´gier oraz obj´tych po- mocà przedakcesyjnà Bu∏garii i Rumunii. Stan Europejska perspektywa Ba∏kanów Zachodnich ten grozi powi´kszeniem dystansu cywilizacyj- nego regionu wobec sàsiadów, za∏amaniem wzrostu gospodarczego paƒstw Ba∏kanów Za- chodnich, utratà w tych krajach spo∏ecznego za- ufania do instytucji unijnych, a w efekcie przej´- ciem cz´Êci tamtejszego elektoratu przez partie populistyczne o programie antyunijnym (najcz´- Êciej zarazem skrajnie nacjonalistycznym). JeÊli Europa nie zrobi wyraênego ruchu w stron´ fak- tycznej integracji Ba∏kanów Zachodnich, region ten, który dzi´ki wysi∏kom wspólnoty mi´dzyna- rodowej (w tym przede wszystkim instytucji i Êrodków unijnych) uda∏o si´ wyrwaç ze spirali konfliktów etnicznych, mo˝e popaÊç w kolejny kryzys, tym razem o wymiarze cywilizacyjnym, a tym samym utraciç szans´ na integracj´ z Eu- ropà w przewidywalnej przysz∏oÊci. Prace OSW 1. Ba∏kaƒska szczególna Êcie˝ka traktowany jako co najwy˝ej odbiorca pomocy integracji zagranicznej, nie zaÊ realny kandydat do cz∏on- kostwa w UE. Ta optyka postrzegania Ba∏kanów Zachodnich zacz´∏a si´ zmieniaç po upadku re˝i- Ba∏kany Zachodnie to obowiàzujàca od 1999 r. mów autorytarnych w dwóch najwi´kszych paƒ- w terminologii unijnej nazwa obszaru dajàcego stwach regionu (Serbii i Chorwacji) w 2000 r., si´ okreÊliç jako „by∏a Jugos∏awia minus S∏owenia zmiany te nast´pujà jednak powoli. plus Albania”. W jego sk∏ad wchodzi pi´ç paƒstw I tak, powszechnie nie dostrzega si´ dziÊ faktu, – Chorwacja, BoÊnia i Hercegowina, Serbia i Czar- i˝ od lata 2001 r. na Ba∏kanach nie ma nigdzie nogóra (wraz z Kosowem), Macedonia i Albania – ˝adnego aktywnego konfliktu, a wszelkie kon- z których ˝adne nie uzyska∏o dotychczas statusu flikty „uÊpione” pozostajà – dzi´ki usilnym sta- paƒstwa kandydujàcego do UE. Od 1999 r. kraje te raniom wspólnoty mi´dzynarodowej, ale tak˝e obj´te sà specjalnà Êcie˝kà integracyjnà, zwanà równie usilnym staraniom miejscowych w∏adz w j´zyku unijnym SAP (od angielskiej nazwy Sta- i spo∏eczeƒstw – na poziomie niegro˝àcym ju˝ bilisation and Association Process – Proces Stabili- ponownym wybuchem konfliktu na pe∏nà skal´. zacji i Stowarzyszenia). SAP ma teoretycznie do- Mówiàc inaczej, konflikty etniczne na Ba∏kanach prowadziç paƒstwa ba∏kaƒskie do cz∏onkostwa nie sà dziÊ w stanie bardziej „zapalnym” ni˝ w UE, m.in. poprzez podpisanie przez ka˝de konflikty w Kraju Basków czy Irlandii Pó∏nocnej. z nich umowy stowarzyszeniowej SAA (Stabilisa- Nie dostrzega si´ te˝ faktu, ˝e po upadku re˝i- tion and Association Agreement – Umowa o Stabi- mów w Chorwacji i Serbii w ca∏ym regionie po- lizacji i Stowarzyszeniu), nie dajàc jednak gwa- wstajà dobrze funkcjonujàce instytucje spo∏e- 6 rancji podj´cia w przewidywalnym terminie roz- czeƒstwa demokratycznego i nigdzie ju˝ nie za- pocz´cia negocjacji cz∏onkowskich2. Porównanie gra˝a powrót rzàdów autokratycznych5. Brak obu typów umów pozwala na stwierdzenie, ˝e ostatecznego statusu takich organizmów jak Bo- SAP nie jest cz´Êcià samego procesu akcesji, a je- Ênia i Hercegowina, Serbia i Czarnogóra czy Ko- dynie zewn´trznym instrumentem u˝ywanym sowo, przytaczany cz´sto jako argument nie- w procesie integracji paƒstw, które podpisa∏y przygotowania tych krajów (regionów) do inte- z Brukselà SAA3. SAP nie prowadzi te˝ automa- gracji ze strukturami UE, jest, naszym zdaniem, Europejska Europejska perspektywa Ba∏kanów Zachodnich tycznie do przyznania obj´tym przezeƒ krajom fa∏szywy i nadu˝ywany jako pretekst do nie- statusu paƒstw kandydackich, tym samym nie podejmowania dzia∏aƒ integracyjnych. W Unii otwierajàc przed nimi dost´pu do funduszy Europejskiej wkrótce znajdzie si´ m.in. Cypr, przedakcesyjnych4. którego status pozostaje zapewne równie trud- ny do rozwiàzania jak ww. paƒstw. Co wi´cej, wobec bardzo g∏´bokiego osadzenia w tradycji 2. Brzemi´ najnowszej historii – i mentalnoÊci konfliktów etnicznych, których stereotypy w postrzeganiu wybuch po rozpadzie by∏ej Jugos∏awii w 1991 r. spowodowa∏ pojawienie si´ na Ba∏kanach „tery- Ba∏kanów toriów o nieustalonym statusie”, wydaje si´, i˝ to w∏aÊnie Unia Europejska z jej dba∏oÊcià o po- Przez Ba∏kany Zachodnie po roku 1991 przeto- szanowanie praw mniejszoÊci i z rosnàcym do- czy∏a si´ seria konfliktów zbrojnych, nie oszcz´- Êwiadczeniem multietnicznej pokojowej koegzy- dzajàc w zasadzie ˝adnego z krajów regionu: po- stencji wydaje si´ jedynym miejscem, gdzie nad czteroletnia wojna w Chorwacji i BoÊni, w ogóle mo˝e dojÊç do rozwiàzania statusu tych wojny partyzanckie w Kosowie i Macedonii, ope- paƒstw czy regionów – pozostawione poza Eu- racja NATO przeciw Jugos∏awii, incydenty zbroj- ropà b´dà skazane na rozwiàzywanie proble- ne w etnicznie albaƒskiej po∏udniowej Serbii mów statusu drogà „tradycyjnà”. w 2000 r., krwawe zamieszki towarzyszàce fali Stereotypem dotyczàcym paƒstw ba∏kaƒskich anarchii w Albanii w 1997 r. Wojenna przesz∏oÊç jest te˝ przekonanie o prze˝erajàcej te kraje ko- zacià˝y∏a nad tym regionem na tyle, i˝ jest on do rupcji6. Warto jednak podkreÊliç wysi∏ek i pierw- dziÊ postrzegany jako obszar politycznie niesta- sze sukcesy w∏adz tych paƒstw w walce z plagà bilny, w stosunkach z instytucjami unijnymi korupcji (zdziesiàtkowanie struktur mafijnych Prace OSW w Serbii w ramach gigantycznej operacji policyj- Utrzymywanie piàtki paƒstw ba∏kaƒskich na po- nej po zabójstwie premiera Zorana Djindjicia ziomie odbiorcy pomocy przeznaczonej na re- w 2003 r., znaczàce ograniczenie przemytu pa- konstrukcj´ i nieawansowanie ich do fazy przed- pierosów i „˝ywego towaru” z Albanii i Czarno- akcesyjnej ma tak˝e, poza wymiarem iloÊcio- góry do W∏och). Warto te˝ wspomnieç, ˝e UE po- wym, istotnà wad´ jakoÊciowà – Êrodki „rekon- dejmowa∏a si´ ju˝ w przesz∏oÊci rozpoczynania strukcyjne”, w przeciwieƒstwie do przedakce- negocjacji z paƒstwami powszechnie oskar˝any- syjnych, rozdawane sà bez wymogów wspó∏- mi o wysoki stopieƒ korupcji (Rumunia, Bu∏garia), finansowania danego projektu w jakiejÊ cz´Êci s∏usznie uznajàc, i˝ perspektywa cz∏onkostwa przez bud˝et recypienta, zaanga˝owania w jego b´dzie najlepszym bodêcem dla w∏adz tych realizacj´ administracji na poziomie lokalnym11, paƒstw do zabrania si´ za likwidacj´ nieformal- okreÊlenia iloÊci materia∏ów, jakie muszà pocho- nych struktur7. dziç od miejscowych producentów itp. Wszyst- kie te wymogi, obowiàzujàce przy trybie przed- akcesyjnym, majà na celu pobudzanie wzrostu 3. Mi´dzy partnerstwem gospodarczego, tworzenie miejsc pracy i aktywi- a pomocà humanitarnà zowanie do twórczych dzia∏aƒ administracji lo- kalnej na terenie paƒstwa czy regionu b´dàcego Jako