Wybrane Przykłady Lekarzy Pracujących W Bośni I Hercegowinie Na Przełomie XIX I XX W
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ARCHIWUM HISTORII I FILOZOFII MEDYCYNY 2012, 75, 15-22 TOMASZ JACEK LIS Wybrane przykłady lekarzy pracujących w Bośni i Hercegowinie na przełomie XIX i XX w. Some Examples of Doctors Working in Bosnia and Herzegovina in the Late 19th and Early 20th Centuries Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Nauk Historycznych Streszczenie Summary Po kongresie berlińskim (1878) Bośnia i Hercegowina After the Congress of Berlin (1878), Bosnia and Her znalazła się w austro-węgierskiej strefie wpływów. Wów zegovina was in the Austro-Hungarian sphere of influ czas, chcąc zmodernizować tę byłą turecką prowincję, ence. Then, the new government in order to modern nowe władze zachęcały adeptów szkół medycznych, ize the former Turkish province, encouraged medical głównie z Pragi i Krakowa, do podjęcia kariery medycz school students, mainly from Prague and Cracow to take nej na Bałkanach. Na przykładzie wybranych sylwetek a medical career in the Balkans. Based on profiles of polskich lekarzy prezentuję genezę tego zjawiska, a także some Polish doctors, the genesis of this phenomenon, as codzienną pracę medyków w kraju, w którym znaczny well as their daily work in a country where a significant odsetek ludności stanowili zupełnie dla nich obcy kul percentage of the population, was of Muslim origin and turowo muzułmanie. culturally different, is presented. Słowa kluczowe: Bośnia i Hercegowina, lekarki, Austro- Keywords: Bosnia and Herzegovina, female doctors, -Węgry, historia medycyny Austro-Hungary, history of medicine Rok 1878 był dla Półwyspu Bałkańskiego bardzo istotnym nach), w lipcu tegoż roku traktatu berlińskiego [1]. Do okresem. To wówczas nadszedł kres kilkusetletnich rządów kument ten miał ograniczyć wpływy Moskwy, która po tureckich i zaczął się realny rozpad Imperium Osmańskie zwycięstwie poczuła się bardzo mocna. By zneutralizować go. Po porażce Turcji w tzw. wojnie wschodniej z Rosją jej hegemonię na Półwyspie, mocarstwa zdecydowały się doszło do podpisania, najpierw w marcu, pokoju w San oddać część europejskich prowincji Turcji pod protektorat Stefano, a następnie, po protestach mocarstw (głównie Austro-Węgier. Dlatego na mocy artykułu 25 traktatu ber monarchii austro-węgierskiej popieranej przez Niemcy lińskiego zdecydowano, by tereny Bośni i Hercegowiny zo obawiające się zbytniego wzrostu potęgi Rosji na Bałka stały „zajęte i administrowane przez Austro-Węgry” [2]. 16 PRACE ORYGINALNE Decyzję tę podjęto ponad głowami mieszkańców. państwa w XIX stuleciu odegrały ogromną rolę w pod Nikt nie pytał Bośniaków o zdanie w tej sprawie, stąd niesieniu poziomu cywilizacyjnego Bośni [8]. nie może dziwić ich niechęć do przybyszów, zwłaszcza Co skłaniało młodych Polaków do porzucenia ro że elity bośniackie związane były zdecydowanie bardziej dzinnych stron i udania się w jeden z najbardziej nie z Turcją niż katolickimi Austro-Węgrami. Dlatego, zanim znanych zakątków Europy? [9]. Powodów takich decyzji Wiedeń rozpoczął swoje rządy, musiał pokonać oddziały było kilka. Z pewnością jednym z nich było przeludnienie bośniackich begów, które wystąpiły przeciwko posta Galicji, a co za tym idzie, ograniczone możliwości rozwo nowieniom berlińskim [3]. Kilka lat później o tych wy ju zwłaszcza dla młodych osób. Drugą kwestią, istotną darzeniach napisze Polak Stanisław Bełza, podróżujący szczególnie w przypadku polskich Żydów, był antysemi przez Bośnię: „Turcja więc, z całym swym zacofaniem, tyzm panujący wówczas w Polsce [10]. Wielu semickich w Bośni upada, miejsce jej zajmuje Austrya, trzeba oży urzędników, a zwłaszcza lekarzy, z powodów uprzedzeń wić i odrodzić zapuszczony kraj w strony pogrążone rasowych miało niewielkie możliwości rozwoju na tere w barbarzyństwie, wnieść promienie cywilizacji i świat nach byłej Rzeczpospolitej, dlatego wyjazd na Bałkany ła” [4]. Cytat ten odzwierciedla nastroje, jakie wówczas był dla nich ogromną szansą. W Bośni i Hercegowinie panowały w Europie. Uważano, że Wiedeń ma do speł znaleźli oni dla siebie miejsce, gdzie mogli się realizo nienia misję cywilizacyjną, w efekcie której Bałkany wać zawodowo i prywatnie. „Jeżeli więc zważymy stronę zostaną włączone w krąg kultury europejskiej. Zanim materialną inteligencyi polskiej, można powiedzieć, że jednak to nastąpiło, należało przeprowadzić w prowincji stosunkowo znacznie się jej lepiej powodzi, niż w kraju gruntowne reformy. Wydaje się, że Monarchia Habsbur rodzinnym” — pisał o Polakach na Bałkanach ks. Marcin ska nie do końca była świadoma trudności, jakie ją spo Czermiński, którzy podróżował po Bośni z misją dusz tkają w administrowaniu tego regionu. Świadczą o tym pasterską [10]. Z drugiej jednak strony ciężko znaleźć chociażby liczne niepokoje, które wybuchały, zwłaszcza Polaka, który zajmowałby jakieś wysokie stanowisko w pierwszych latach okupacji [5]. państwowe. Te funkcje były raczej oddawane w niemiec Bośnia i Hercegowina, podobnie jak państwa afrykań kie bądź węgierskie ręce. Jak pisał Jan Magiera w swojej skie, została potraktowania jak kolonia. Kraj podzielono rozprawie na temat Polonii w Bośni: „Na stanowisku na kilka prowincji, a te z kolei na starostwa. Dotychcza kapłańskim, profesorskim, nauczycielskim, Polaka nie sowi przedstawiciele władz, jeśli nie uciekli do Turcji, spotkamy. [...] Natomiast co chwila trafiamy na polskie przenosili się na wieś. Niewielka ich liczba zdecydowała nazwisko w sądownictwie i zarządzie politycznym, oraz się natomiast na współpracę z nowym okupantem. Była wśród lekarzy” [11]. Można więc śmiało postawić tezę, że to jednak znikoma ilość w porównaniu z rozrastającą się polska inteligencja w większości służyła jako wykonawcy biurokracją. „Światło cywilizacji”, którym Austro-Węgry woli swoich niemieckich bądź węgierskich zwierzch miały opromienić Bośniaków, angażowało całą rzeszę ników. Jedynym wyjątkiem, który w żaden sposób nie urzędników. By ich pozyskać, Wiedeń początkowo spro obala wyżej postawionej tezy, jest prof. Leon Biliński, wadzał urzędników niemieckich i węgierskich. Szybko zarządca cywilny Bośni w latach 1912-1915 [12]. okazało się jednak, że nie radzą sobie oni z powierzony Jak już wcześniej wspomniałem, po objęciu rządów mi im obowiązkami. Z racji różnic kulturowych, a także w Bośni władze austriackie spotkały się z ogromnym językowych mieli trudności w kontaktach z okoliczną problemem zacofania cywilizacyjnego. Dotyczyło to wła ludnością, która dodatkowo była niezbyt przychylnie na ściwie każdej sfery życia. Jednym z priorytetów Wiednia stawiona do Niemców. O tym, jak wielka była to niechęć, było nie tyle podniesienie poziomu opieki medycznej, ile może świadczyć fakt, że od czasu objęcia władzy w Bośni właściwie stworzenie jej od podstaw. Nie istniała prak przez Monarchię Habsburską synonimem słowa „obcy”, tycznie żadna cywilna służba zdrowia. Chorych leczono bez względu na to, czy byli to Węgrzy, Niemcy czy sło naturalnymi sposobami w ich domach. Brakowało nie wiańscy Polacy lub Czesi, stał się termin „Szwab” [6]. tylko miejsc, gdzie można by było leczyć poszczególne W tej sytuacji decydowano się na „kolonizowanie” przypadki chorobowe, ale także odpowiedniej kadry. nowej prowincji głównie słowiańskimi mieszkańcami Stąd poszukiwania personelu medycznego rozpoczęto monarchii austro-węgierskiej. Drzwi do nowej ziemi w całej monarchii austro-węgierskiej, szczególnie w jej były zamknięte dla mieszkańców innych zaborów, przede słowiańskich prowincjach. Naprzeciw tym potrzebom wszystkim Rosjan. Z powodów politycznych nie mogli to wyszli młodzi adepci polskich uniwersytetów medycz być także Chorwaci lub pozostający w dużym konflikcie nych z Lwowa i Krakowa [13]. z dworem w Wiedniu Serbowie [7]. Najlepszym rozwią Pierwszy szpital, co prawda, rozpoczął swoją działal zaniem byli neutralni z punktu widzenia Austriaków ność jeszcze za czasów osmańskich. Został zbudowany Polacy i Czesi. Te dwie nacje pozostające bez swojego w 1866 r., a jego pierwszym ordynatorem i zarazem za TOMASZ JACEK LIS, WYBRANE PRZYKŁADY LEKARZY PRACUJĄCYCH W BOŚNI I HERCEGOWINIE. 17 rządcą został Josip Kecet. Była to jednak tylko kropla także zbieraniem materiałów odnoszących się do medy w morzu potrzeb. Pacjentów było mnóstwo, natomiast cyny ludowej. Interesował się też kulturą mieszkańców możliwości szpitala bardzo ograniczone [14]. Istniał Bośni i ich folklorem [23]. O szacunku, jakim się cieszył wprawdzie także drugi szpital, był on jednak przeznaczo wśród mieszkańców Sarajewa, świadczy chociażby po ny wyłącznie dla żołnierzy. Tym samym ludność cywilna śmiertny artykuł wydrukowany w czasopiśmie „Glasnik miała niewielkie możliwości kontaktu z lekarzem. Naj Zemljskog Muzeja” [24]. gorsza sytuacja panowała na wsi, gdzie Bośniacy zostali Gluck doczekał się trzech synów: Aleksandra, Włady pozostawieni sami sobie. Ten stan rzeczy był przyczyną sława i Henryka. Pierwszy z nich, Olek, jak nazywali go panowania wielu chorób i epidemii, z którymi walka stała znajomi, był podobnie jak ojciec lekarzem. Gim nazjum się priorytetem dla nowych władz [15]. Nie istniała żadna ukończył w Sarajewie, skąd udał się na studia do Wiednia sieć służby zdrowia, której celem byłaby opieka nad cy po dalsze nauki. Niestety, pobyt w stolicy monarchii au wilami. Przed rządem Benjamina Kallaya, zarządcy Bo stro-węgierskiej przypłacił poważną chorobą płuc, która śni od 1883 r., stanął ogromny problem utworzenia służby towarzyszyła mu odtąd przez całe życie. Studia medyczne zdrowia, do której powszechny dostęp miałaby ludność ukończył natomiast w Krakowie, gdzie szczególnie umi cywilna. W 1879 r. w Bośni i Hercegowinie